12
) )380سێشهممه 2013/6/4
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
بیروڕا
) )380سێشهمم ه 2013/6/4
birura.awene@gmail.com
بــــــــــــــــــارزانــــــــــــــــــــــی دوای ههشت ساڵ
س9 7 6 هرۆکی 2 رۆژ ه
چهند ڕامانێك لـــــــــــــــــــــــــــهچهمكی سهرۆكایهتی ئاراس فهتاح مهریوان وریا قانیع سهرهتا
چوار دهس���هاڵتی س���هرهكی لهدهستی تاكهكهسێكدا گۆڕانكارییهكی جهوههری لههونهری سیاس���هتدا دروستكرد ،ئهم گۆڕانكاریی���ه بههاتنهكایهی “دهوڵهتی سهرۆك” ،یان بههاتنهكایهی“پرنسیپی سهرۆكایهتی” ناس���راوه .ئهم پرنسیپه ماش���ێنێكی گ���هورهی بهرههمهێنان���ی “ئهفس���انهی س���هرۆك”ی ”دهگمهن“و ”نمونهی���ی“و ”مێژوی���ی“ لهگهڵ خۆیدا دروستكرد ،س���هرۆكێك بتوانێت لهباتی ههم���وانو ب���ۆ ههم���وان بیربكاتهوهو بڕیاربداتو دهوڵهتو حكوم هتو حیزبو لهش���كریش بكات بهكهرهس���تهیهك بۆ جێبهجێكردن���ی خواس���تو ئیرادهكانی خ���ۆی .هاوكات س���هرۆك ماش���ێنێكی زهبهالحی میدیای جۆربهجۆرو ئۆرگانی گهورهی پڕوپاگهندهی لهبهردهستدابێت كه بتوانن خواس���تو ح���هزو ئیرادهی تایبهتی ئهو س���هرۆكه وهك خواس���تو ئیرادهی كۆمهڵگا نیشانبدهن .سهرۆكو سهركرده لهم بۆچونه سیاسییهدا وهك فریادڕهسێكی مێژوییو بهرجهستهكهری رۆحی گهل ،وهك ههڵگ���ری پهیامێكی نهمرو پارێ���زهری نیش���تیمانو نهتهوه نیشانئهدرێت .ئهم ئاكارانهش وادهكهن كهس���ایهتی سهرۆك لهس���هروی ههمو لێپرس���ینهوهو بهرپرس���یارێتییهكهوه دابنرێتو ئهگهر س���هرۆك ههڵهیهكیش ب���كات ئ���هوا ئ���هو ههڵهی���ه ههڵ���هی میلل���هتو مێ���ژوو كولت���ورو كۆمهڵگا بێ���ت ،نهك ههڵهی پیاوێ���ك كه ڕهنگه النی ههرهكهمی تواناكانی سهرۆكایهتی تیانهبێ���ت .ئهزمون���ی س���هرۆكایهتی بهلش���هفیكه كۆمۆنیس���تهكانی ڕوسیاو كهلهپوری لینینیزمو س���تالینیزیمیش، چوارچێوه گشتییهكانی ئهم ڕوانینهیان بۆ س���هركرده بههێزتركردو ئهم ڕوانینه ب���ۆ ڕۆڵ���ی س���هرۆكو س���هرۆكایهتی ب���و بهبهش���ێك لهكولتوری سیاس���ی دژهدیموكراسی سهدهی بیستهمو خزایه ناو زۆربهی ههره زۆری ئهزمونه سیاسییه دهسهاڵتگهرهكانی سهدهكهوه.
لهم نوس���ینهدا ههوڵئهدهین دیاردهی ”س���هرۆكایهتی“ ڕاڤهبكهی���نو ههندێك لهڕهههن���ده س���هرهكیو گرنگهكان���ی لهدونیای ئێمهدا نیش���انبدهین .وتارهكه خوێندنهوهیهكی ڕهخنهییه بۆ ههشتساڵ تهمهنی س���هرۆكایهتی بارزانیو بۆ ئهو شێوازی س���هرۆكایهتییهی لهو ماوهیهدا پیادهیكردوه .كاتێك باس لهس���هرۆكو س���هرۆكایهتی دهكهی���ن ،مهبهس���تمان تهنها مان���ا سیاس���ییهكانو دهركهوته سیاسییهكانی دیاردهی سهرۆكایهتییه، نهك ش���ێوازهكانو جۆرهكانی تری ئهم دیاردهیه .س���هرۆكایهتیش وهك چاالكی ڕێكخستنو بهڕێوهبردنو ئاراستهكردنی ژیانی سیاس���ی پێناس���ه دهكهین ،پێ لهسهر نیشاندانی ئهو ئهگهره سیاسییو كۆمهاڵیهت���یو ئابوری���یو فهرههنگییانه دادهگرین كه س���هرۆكایهتی سیاس���ی پێویس���ته لهكۆمهڵ���گادا بیانبینێ���تو پهرهیانپێبداتو لهپێن���اوی خوڵقاندنی دۆخێك���ی ئارامو پڕمتمانهی سیاس���یدا بیانخات���هكارهوه .س���هرۆكایهتی ل���هم ڕوانین���هدا چاالكی دهستنیش���انكردنی ئامانج���ه سیاس���ییه گش���تییهكانو ڕهنگڕێژكردنی چاوهڕوانییه گشتییهكانه، بهجۆرێك بهش���ی ه���هرهزۆری كۆمهڵگا خۆی لهناو ئهو ئامانجو چاوهڕوانییانهدا ببینێتهوه .كه باس لهكهس���ی سهرۆكو س���هركردهش دهكهین ب���اس لهتوانای بیركردنهوهو پالندانو بڕیاردان دهكهین، باس لهبونی ئیرادهیهكی بههێز دهكهین ك���ه ه���هم لهدهركردن���ی بڕی���ارو ههم ل���هكارو ك���ردهوهو ههڵس���وكهوتهكانی ئ���هو س���هرۆكهدا ڕهنگبدات���هوه .ههمو ئهمانهش لهخزمهتی ئهو مهس���هلهیهدا كه كۆمهڵگا بهمهسهلهی سهرهكی خۆی دهزانێت .بهاڵم بهرلهوهی بهوردی بچینه سهر باس���كردنی ماناكانو شێوازهكانی س���هرۆكایهتی بهگشتیو س���هرۆكایهتی بارزان���ی لهكوردس���تاندا بهتایبهت���ی، دهمانهوێ���ت س���هرهتا ههندێك بۆچونی بهعسیزمو سهرۆكایهتی گش���تی لهس���هر ئ���هو رهوتو ئهزمونه نزیكت���ر لهخۆمان مێژوی بهعس���یزم مێژویی���ه هاوچهرخان���ه دهرببڕی���ن كه تیایدا مهسهلهی سهرۆكو سهرۆكایهتی لهعێراقدا نمونهیهك���ی تری ههمان ئهو گرنگییهكی گهوره وهردهگرێتو دهبێت شێوازهمان لهسهرۆكایهتی نیشانئهدات، بهخاڵی بنهڕهتی كردهو ژیانی سیاسی .بهاڵم لهدۆخو رهوتێكی مێژویی جیاوازدا. بهعسیزم لهئاسته تیۆرییهكهیدا دهكرێت وهك دهسهاڵتدارێتییهكی پۆستكۆلۆنیالی دیاردهی سهرۆكایهتی لهمێژوی دهسهاڵتگهرانهی عهرهبیو جیهانی سێ هاوچهرخدا لهس���هدهی بیس���تهمدا دو ئهزمونی وێنای بكهین كه لهرهوتی جهنگی ساردو حوكمڕان���ی ه���هن ك���ه مهس���هلهی خهونی ”پێش���كهوتن“و ”تازهبونهوه“و س���هرۆكایهتی تیایاندا مهسهلهی ههره ”یهكخس���تنی جیهان���ی ع���هرهب“و ئیمپریالی���زم“دا س���هرهكی ژیان���ی سیاس���ییه ،ئهو دو ”بهگژاچون���هوهی ئهزمونهش ئهزمونی نازییهكانی ئهڵمانیاو دروستبو .ئهم مۆدێله دهسهاڵتدارێتییهی ئهزمونی بهلش���هفیكه كۆمۆنیستهكانی بهعسیزم ههوڵدانێك بو بۆ تهواوكردنی ڕوس���یان .ئێم���ه لهب���هر نهبونی كاتو پ���رۆژهی دروس���تكردنیو دهوڵ���هتو ش���وێن ههوڵئهدهین زۆر بهكورتی تهنها نهتهوه لهعێراقی مۆدێرنداو ئهزمونێكی لهس���هر ئهزمونی نازییهكان لهئهڵمانیا خوێناوی بو بۆ دروس���تكردنی ش���تێك بوهس���تین .مانگی ههشتی ساڵی ١٩٣٤بهناوی ”نهتهوهی عێراق“و ”كۆمهڵگای خاڵی وهرچهرخانێكی سیاسییو ئیداریی عێراقی“ی���هوه .كهس���ایهتی س���هرۆكی گ���هوره بو لهمێ���ژوی دهس���هاڵتدارێتی حیزبی بهعسو سهرۆكی عێراق سێنتهری دهوڵهتی ئهڵمانیادا ،وهرچهرخانێك كه ئهو سیستمه سیاس���ییه بو كه بهعس كاریگهرییهكی گهورهی لهس���هر مێژوی سهروهری كرد ،بهتایبهتی لهساڵه درێژو س���هدهی بیس���تهم بهجێهێش���ت .لهم خوێناوییهكانی فهرمانڕهوایهتی س���هدام س���اڵهدا كۆمهڵگای ئهڵمانی نمونهیهكی حوس���هیندا .بهعس سهدامی نهك تهنها زۆر تایبهتی لهمۆدێلی س���هرۆكایهتیو كردب���وه س���هركردهیهكی موقهدهس، تهكنیك���ی حوكمڕانی بهرههمهێنا كه بو بهڵك���و حوكم���ی یاساش���ی بهقس���هو بههۆكاری دروستبونی یهكێك لهئهزمونه گوفتارهكانی بهخش���یبو ،س���هدام نهك ههره ترس���ناكهكانی دهس���هاڵتدارێتی تهنها سهركردهیهكی مێژویی بو ،بهڵكو لهمێژودا .لهم ساڵهدا هیتلهر دهسهاڵتی ژیانو مانهوهی كۆمهڵگای عێراقیش���ی گرتهدهس���تو نازن���اوی “س���هركرده”و بهژیانو مانهوهی س���هدامهوه گرێدابو. “س���هرۆك”ی ئهڵمانیای پێبهخش���را .دهرئهنجامهكان���ی ئ���هم پرۆژهیهش چ س���هرۆكایهتیو س���هركردایهتی هیتلهر ب���ۆ گهالنی ناو دهوڵهت���ی عێراقو چ بۆ ههمهالی���هنو گش���تگیربو ،ئ���هم پیاوه گهالن���ی دهوروبهر هێجگار كوش���ندهو ههم س���هرۆكی دهوڵهتو ههم سهرۆكی كارهس���اتئامێز ب���و ،لهدۆخ���ی كورددا حكوم هتو ه���هم فهرماندهی لهش���كرو بهجینۆساید كۆتاییهات .تێكههڵكێشانی ههم س���هرۆكی حیزب ب���و .ئهم مۆدێله دهوڵهت بهحیزبو حیزب بهخێڵو خێڵ ل���ه ”فهرمانڕهوایهت���ی تۆتالیتارییانه“ ،بهخێزانو بهرجهستهكردنی ههموشیان واته دهسهاڵتی ش���مولی ،بو بههۆكاری لهجهس���تهی س���هرۆكدا ،جیهانێك���ی دروس���تبونی ئهزمونێك���ی ترس���ناك تۆتالیتاری دروستكرد كه تا ئهمڕۆ گهالنی لهسیاس���هتكردنو دهوڵهتمهداری���ی كه عێ���راق باج���ی لهیهكجیانهكردنهوهیان دوات���ر هاوش���ێوهكانی لهزۆر ش���وێنی دهدهن .بهع���س بهدیدێك���ی عهلمانیو ت���ری دونیادا دروس���تبوو زۆر ئهزمونی نیمچه سۆسیالیستییهوه دهستیپێكرد، سیاس���ی تر كهوتنه الس���اییكردنهوهی لهكۆتاییهكان���ی س���اڵی ههشتاش���دا ئهو ئهزمونه ئهڵمانیی���ه .كۆكردنهوهی دهستیكرد بهباسكردنی دیموكراسیهت،
ب���هاڵم لهواقیع���دا بهدروس���تكردنی دهوڵهت���ی خێزانو دهس���هاڵتی ڕههای بنهماڵهی س���هدام حوسهین كۆتاییهات. خاڵێك گرنگ���ه هێمای پێبكهین ئهوهیه بهع���س تهنها دهوڵهت���ی خێڵو خێزانو بنهماڵهیهك���ی تهقلیدی نهب���و ،بهڵكو بهرههمی دروس���تكردنو گهش���هدانیش بو بهههمو ئامرازو دهزگا كوش���ندهكانی كۆنت���رۆڵو ئهتككردن���ی كۆمهاڵیهتی. ههروهها شانیش���ی دادابوه سهر ئابوری نهوتو پارهی زۆری نهوت لهقاس���هكانی دهوڵهت���ی عێراقدا .بهع���س لهوكاتهدا بهكولت���وری خێ���ڵو بنهماڵ���هو ڕۆحی سهكرده پهرستییهوه كاریدهكرد ،هاوكات ههم���و دهزگا مۆدێرنهكانی بهكارهێنانی توندوتیژیو كۆنترۆڵكردنو فشاردانانو ش���ۆرینی عهق���ڵو دهس���تكاریكردنی دهرونی���ی مرۆڤ���هكانو بهرههمهێنانی ترسی لهبهردهس���تدابو .ئیتر لهلهشكرو دهزگای ئهمنیو ههواڵگری زهبهالحهوه بیگ���ره ب���ۆ مۆنۆپۆڵكردن���ی بهرچاوی جیه���ازی بیرۆكرات���یو مۆنۆپۆڵكردنی میدیاو كۆنترۆڵكردنی تهواوی كۆمهڵگای مهدهنی تا بهتیپی دوگۆڵی كۆاڵنهكانیش دهگات .بهخشینی ئهم گشته كۆنترۆڵو ئاراس���تهكراوه بهس���هرۆكێكی نیمچ���ه خوێندهوارو ڕقاوی وهك سهدام حوسهین، كه فۆبیای پاراستنی سهرۆكایهتییهكهی، ههم���و كهس���ێكی لێكردب���و بهدوژمن، یان بهئهگ���هری دوژمن ،ئ���هو مێژوهی دروس���تكرد كه هی���چ میللهتێكی دونیا تهمهننای دوبارهكردنهوهی ناكات.
كولتورو ئاكارێكی سوڵتانگهرایی سیاسیی لهدروستبوندایه كه نهك تهنها خهونی بهسعودیكردنو بهخهلیجیكردنی ئهزمونه سیاسییهكهی كوردستان دهبینێت ،بهڵكو بهوردیش كاری بۆدهكات بێگوم���ان لێكچ���ونو جیاوازییهك���ی زۆر لهنێ���وان مۆدێل���ه جیاوازهكان���ی تۆتالیتاریزمی كۆمۆنیس���تیو فاشیزمه ئهوروپییهك���هدا لهگ���هڵ رژێم���ه دهس���هاڵتگهرو تۆتالیتارهكانی جیهانی س���ێدا ههیه .لهبهر بچوكی���ی روبهری نوس���ینهكهمان بواری رۆچونمان بۆ ناو وردهكاریی خهس���ڵهتهكانی ئهم جۆره دهسهاڵتگهرێتییه لهناوچهی ئێمهدا نییه، بهاڵم ئهوهی بۆ ئێمه جێگای س���هرنجه ئهوهیه ك���ه رژێمه دهس���هاڵتگهرهكانی دونی���ای ئێم���ه ،بهپێچهوانهی ئهزمونی فاش���یزمو نازیزیمی خۆرئ���اواوه ،بهبێ بونی ”كرۆكێك���ی كۆمهاڵیهتی“ ناتوانن بب���ن بهدیكتاتۆر ،ئهو كرۆكهش بریتییه لهعهش���یرهتو خێ���زانو ههندێجاریش مهزههب كه كرۆكی ئهو دهسهاڵتدارێتییه دروس���تدهكهنو دهزگا گرن���گو س���هرهكییهكانی حوكمڕان���یو ههڵق���ه س���هرهكییهكانی ئابوری دهگرنهدهست. بێگومان لهپاڵ ئامادهگی چهندان وێنهی ناسیۆنالیس���تییانهو لهپ���اڵ داهێنانو دروستكردنی چهندان ههڕهشهو گوڕهشهو داتاش���ینی وێنهی دوژمن���ی دهرهكیو ناوهكی���دا .ئهمه جگه لهدروس���تكردنی
كۆمهڵێ���ك دهزگای س���هربازیو ئهمنی تایبهت كه ئاكاری میلیش���یای تایبهت وهردهگرنو كاری سهرهكیو بنهڕهتییان پاراس���تنی س���هرۆكو پاراس���تنی ئهو كهسانهیه كه سهرۆك دهیهوێت بپارێزرێن. بهكورتی لهئهزمونی دهسهاڵتگهرێتی ئهم ناوچهی���هی الی ئێمهدا ئهوه ئایدیۆلۆژیا یان حیزب نییه كه سهرۆك دهپارێزێت، ئهگهرچ���ی بونی حی���زبو بونی بڕێك لهزمانو ڕهمزو وێنهی ئایدیۆلۆژی گرنگی تایبهت���ی خۆی���ان ههیه ،بهڵك���و ئهوه وهالئهت���ه جیاوازه خێزان���یو خێڵهكیو ناوچهی���یو ئایینزاییهكانه كه س���هرۆك دهك���هن بهس���هركردهی ههمیش���هییو ههم���و دهس���هاڵتهكانی لهدهس���تدا كۆدهكهن���هوهو ل���هدوا وێستگهش���دا دهیكهن بهدیكتات���ۆر .بهبۆچونی ئێمه ئ���هوهی ئهمڕۆ لهكوردس���تاندا خهریكی دروس���تبونو س���هقامگیربونه ئ���هم مۆدێلهیه لهس���هرۆكایهتی ،سهرۆكایهتی بهههم���و مان���ا نێگهتیڤهكان���ی بون���ی ”كرۆكێك���ی كۆمهاڵیهتی“ی���هوه ك���ه دهسهاڵت لهدهس���تی خێزانو گروپێكی هێج���گار بچ���وك لهخزمو كهس���وكارو ناسیاوی یهكتردا كۆدهكاتهوه .مۆدێلێك لهناوچهكهدا ئامادهیهو كاردهكات ،بهاڵم خۆش���حااڵنه لهچهن���د س���اڵی ڕابردودا بینیمان كۆمهڵگاكانی ناوچهكه ناچاربون پهالم���اری سیس���تمه سیاس���ییهكه، بهتایبهتی پهالماری سهرۆكو منداڵهكانو كهسانی دهوروبهری سهرۆكهكان بدهنو ناچار بهسهرههڵگرتنو ههاڵتنیان بكهن. ئهو دۆخهی لهئێس���تادا لهكوردس���تاندا وادهكات چهمكی سهرۆكایهتی لهدونیای ئێم���هدا ،وهك زۆربهی ش���تهكانی تر، لهقهیرانێكی ههمهالیهندا بێتو بهشێكی س���هرهكی بێت لهو قهیرانه سیاس���ییه گهورهی���هی ڕوبهڕوی كۆمهڵ���گای ئێمه بۆت���هوه .ب���هاڵم بهرلهوهی لهم باس���ه بدوێینو هێڵه گشتییهكانی ڕونبكهینهوه با س���هرنجێكی خێ���را لهههندێك لهمانا سۆسیۆلۆژییهكانی چهمكی سهرۆكایهتیو ج���ۆرو ئاكارهكانی بدهین .چونكه تهنها لهپاڵ بون���ی وێنهیهكی ڕوندا دهربارهی دیاردهی سهرۆكایهتی وهك دیاردهیهكی كۆمهاڵیهت���ی ،دهتوانی���ن قواڵی���ی ئهو لێڵ���یو تاریكییه ببینین ك���ه بهدهوری دیاردهی س���هرۆكایهتی لهكوردس���تاندا دروستكراوه. سهرۆكایهتی چییه؟ ئهگهرچ���ی دی���اردهی س���هرۆكایهتی دیاردهیهكی ئاڵ���ۆزو فرهڕهههنده بهاڵم له ”كۆمهڵناسی سهرۆكایهتی“دا گرنگی بهدو ڕهههندی س���هرۆكایهتی دهدرێت. یهكهمی���ان ئهو ئ���اكاره كهس���ییانهیه كه كهس���ی س���هركردهكه ههڵگریهتی، ئهمان���هش لهتواناكان���ی س���هرۆك لهبیركردن���هوهو زیرهكیو تێگهیش���تنو توانای تهعبیرك���ردنو قهناعهتپێهێنانو بڕیاردانو هێزی ئیرادهو شتی تری لهم بابهت���هدا جێگیره .ئهویتری���ان ئاكارو پێكهاتی ئهو گروپو ژینگهیهیه كه ئهو س���هرۆكه لهناویدا كاردهكات .یهكهمیان هێما بۆ چییهتی كهس���ایهتی س���هرۆك دهكات وهك تاكهكهس���ێك ،دوههمیان دهیهوێت بزانێ���ت ئایا ئهو ژینگهیه كام جۆر س���هرۆكایهتی دهوێ���تو لهگهڵ چ فۆرمێ���ك لهفۆرمهكان���ی س���هرۆكبوندا دهگونجێ���ت .ب���هم مانای���ه چهن���ده كهس���ایهتیو س���یفهتهكانی سهرۆكهكه گرنگ���ه ،ئهوهندهش كاردان���هوهی ئهو ژینگهو ناوهنده گرنگه كه ئهو س���هرۆكه تیایدا دهستبهكاره .سهرۆكایهتی چهند پابهستی ئاكاری سهرۆكهكانه ئهوهندهش پابهس���تی كاردان���هوهی ئهوانهی���ه كه سهرۆكایهتی دهكرێن ،چهنده پهیوهندی بهكهس���ایهتی س���هرۆكهوه ههی���ه، ئهوهن���دهش پهیوهن���دی بهكاردانهوهی كۆمهڵگاوه ههیه بهرامبهر بهو سهرۆكه. س���هرۆكایهتی ڕێگایهك���ی یهكس���هره نییه؛ ئهوه نییه كهس���ێك بهرهس���میو لهمیان���هی ڕێكهوتنێك���ی سیاس���یو تایبهت���ی دابهش���كردنی دهس���هاڵتهوه كرابێت بهسهرۆك ،واته تهنها پهیوهندی بهڕێكهوتنهكانی ناو كایهی سیاسییهوه نیی���ه ،بهڵك���و ڕێگایهكی دوس���هرهیه. س���هری دوههم���ی ئ���هو ڕێگای���ه لهناو كۆمهڵگاوه دێتو پهیوهندی بهویس���تو ح���هزو چاوهڕوانییهكان���ی كۆمهڵگاوه ههی���ه .ئهگهر لهس���هرێكهوه س���هرۆك كاریگهری لهس���هر ئهوانه بهجێبهێڵێت كه س���هرۆكایهتیان دهكات ،لهسهرێكی
كێشهی سهرۆكایهتی دوای ههشت ساڵ لهفهرمانڕهوایهتی بارزانی ،لهزۆر روهوه دۆخێكی زۆر ئاڵۆزی لهكوردستاندا دروستكردوه، دۆخێك پڕ لهئهگهری دروستبونی پشێویو دوژمنایهتیو زۆرهملێی سیاسیو دابهشبونی چینایهتی گهورهو نائومێدبونێكی قوڵی ئینسانی ئێمه بهرامبهر بهسیاس هتو سهرۆكو سیستمه سیاسییهكهی پارتیو یهكێتی دیك���هوه ئهوان���هی كه س���هرۆكایهتی دهكرێن كاریگهری لهس���هر سهرۆكهكان بهجێدههێڵ���ن .ئهم دۆخهی���ه وادهكات كۆمهڵگای جیاواز پێویس���تی بهشێوازی جیاوازی سهرۆكایهتی ههبێتو تهنانهت ی���هك كۆمهڵ���گا خۆش���ی لهقۆناغ���ی جی���اوازدا پێویس���تی بهس���هركردهی جی���اواز ههبێت .ئهمه یهكێكه لهیاس���ا س���هرهكییهكانی دیاردهی سهرۆكایهتی لهناو سۆسیۆلۆژیای دهسهاڵتدا. سهرۆكایهتی وهك كارێكی پێكهوهیی خاڵێك���ی ت���ر ك���ه لهكۆمهڵناس���ی س���هرۆكایهتیكردندا گرنگه بینینی ئهو ڕاس���تییهیه كه س���هرۆكایهتی ههرگیز كارێك���ی تاكهكهس���ی نیی���ه ،بهڵك���و دیاردهیهكی دهستهجهمعییه .بهاڵم ئهو ”كۆ“یه كامهیه كه بهش���داره لهچاالكی سهرۆكایهتیكردندا .لهئهزمونه سیاسییه تهندروس���تو كراوهكاندا ئ���هو ”كۆ“یه، هاوڕێو دۆس���تو ئهندامانی خێزانهكهی س���هرۆك نین ،بهڵكو ”ك���ۆ“ی ناو ئهو گش���تهن كه ن���اوی ”كۆ“مهڵگایه .ئهم كۆی���ه لهپلهی یهكهمدا ئ���هو ”كۆ“یهیه كه لهناو كایهی سیاسیدا دروستدهبێت، دوای ئ���هوه ئ���هو ”ك���ۆ“ كۆمهاڵیهتیو فهرههنگییان���هن كه زۆرجار قس���هكهرو نوێنهری هێزه كۆمهاڵیهتیو فهرههنگییه جیاوازهكانن .س���هرۆكایهتی بهم مانایه هونهری كۆكردنهوهی دهسهاڵتهكان نییه لهدهس���تی تاكهكهس���ێك یان گروپێكی بچوك���دا ،ئ���هوه نییه ههم���و ههوڵێك تهرخانبكرێ���ت ب���ۆ بهخش���ینی دهزگا گرنگهكانو ت���هوهره س���هرهكییهكانی
دهس���هاڵت بهخزمو كهسو دۆس���تانی س���هرۆك ،تهنان���هت بهئهندام���انو ههوادارنی حیزبهكهی سهرۆك بهتهنها. س���هرۆكایهتی هون���هری دابهش���كردنی دهس���هاڵته بهس���هر هێ���زو ت���هوهره جیاوازهكانی ناو كۆمهڵ���گادا ،هونهری ڕێگرتنه لهخهس���تبونهوهی دهسهاڵتو س���امان لهدهس���تی گروپێكی بچوكدا. بهمانایهكی تر س���هرۆكایهتی ئهوهندهی پهیوهن���دی بههونهری دابهش���كردنهوه ههیه ئهوهن���ده پهیوهن���دی بههونهری كۆكردنهوهوه نییه ،ئیتر لهدابهشكردنی دهس���هاڵتو س���امانهوه بیگ���ره ب���ۆ دابهش���كردنی دهزگاكانو پلهوپای���ه سیاس���یو گش���تییهكانی ناو كۆمهڵگا. ئهو ئاكارانهی س���هرهوهی سهرۆكایهتی وادهكهن ههمیشه بڕێكی گرنگو زۆرجار دهستنیشانكهر لهمهسهلهی قبوڵكردنی س���هركردایهتیكردندا خۆبهخۆی���ی ئامادهبێت .واته سهرۆكایهتی ئهوه نییه خهڵك ناچاربكرێت كهس���ێك بهسهرۆك بزانن ،بهڵكو ئهوهی���ه خهڵك خۆبهخۆ كهسێك بهس���هرۆك یان س���هركردهی خۆیان بزانن .سهرۆكایهتی شتێك نهبێت بهزۆر بسهپێنرێت ،بهڵكو ههڵبژاردنێكی ئازادانه بێت كه ئیجماعێكی كۆمهاڵیهتیو سیاسی ڕاستهقینهی لهسهربێت. سهرۆكایهتیو ڕق ئاكارێك���ی ت���ری ”كۆمهڵناس���ی سهرۆكایهتی“ پهیوهس���ته بهمهسهلهی ڕقی سیاسیو كۆمهاڵیهتییهوه .یهكێك لهو شتانهی پێویسته ههمو سهركردهیهكی ڕاس���تهقینه خ���ۆی ب���ۆ ئامادهب���كات مهسهلهی ڕقبونهوهی خهڵكه لهسهرۆكو س���هرۆكایهتی .زۆرب���هی ئهوانهی دهبن بهسهرۆك كهس���انێكن وهكچۆن ههستی خۆشهویستی الی بهش���ێك لهكۆمهڵگا دهبزوێنن ئاواش ههستی ڕقلێبونهوه الی بهشێكی تر دروس���تدهكهن .بهتایبهتی س���هرۆكایهتییهك مهرج���ی خۆبهخ���ۆ قبوڵكردن���ی تێدانهبێتو فش���ارو فێڵو تهڵهكهبازی سیاسی سهپاندبێتی .ئهركی س���هرۆكی ڕاس���تهقینه ئهوه نییه ڕقو ناحهزی بهرامبهر ب���هو كهسو گروپانه گهش���هپێبدات كه ئهویان خۆشناوێت، كاری ئهوه نیی���ه ههوڵبدات ئهو كهسو گروپان���ه زهلیلو بێپهنا بكات،وهزیفهی ئهوه نییه ڕاس���تهوخۆو ناڕاس���تهوخۆ بكهوێته ئیهانهكردنی نهیارانی یان ههر گروپێكی سیاسی -كۆمهاڵیهتی ناڕازی تر .ئهركی سهرۆكی ڕاستهقینه ئهوهیه ههوڵی كهمكردنهوهی ڕقو كهمكردنهوهی ناحهزیو بچوككردنهوهی ناكۆكییهكانو كهناڵی���زهی ملمالنێكان ب���دات .كاری ئهوهی���ه ڕێكخهربێ���ت لهنێ���وان گروپه ناكۆكهكان���ی كۆمهڵ���گادا ،تهحهمولی گلهییو ڕهخنهبكات ،وێنهی خۆی وهك بونهوهرێك���ی موق���هدهس بهوێنهیهكی خراپو ههڵه بزانێت .تهنها بهقسهكردن لهسهر تهلهفیزیۆنو لهناو ڕاگهیاندنهكاندا تواناكانی لهڕاگرتنی كێشه ملمالنێكاندا نیش���اننهدات ،بهڵكو بهك���ردهوهو بڕیار نیش���انیبداتو ئ���هم هاوس���هنگییهش لهش���ێوازی كاركردن���ی لهگ���هڵ هێزه كۆمهاڵیهت���یو سیاس���ییه جیاوازهكانی ناو كۆمهڵگادا بهرجهس���تهبكات .جگه لهمه یهكێك لهئاكاره س���هرهكییهكانی “س���هرۆكی ب���اش” ئامادهبونیهت���ی ب���ۆ دۆڕان ،ب���ۆ نهمانو لهدهس���تدانی بڕوای جهم���اوهر پێی ،ب���ۆ وازهێنانو ماڵئاواییك���ردنو درێژهدان بهژیان وهك كهس���ێكی ئاس���ایی ناو كۆمهڵگا .واته بهب���ێ ئامادهگی ب���ۆ دۆڕانو وازهێنان لهدهس���هاڵت ش���تێكی جهوههریو قوڵ لهسهرۆكایهتیدا نوقسانه. بارزانیو سهرۆكایهتی بهو مانایانهی لهس���هرهوه بهدیاردهی سهرۆكایهتیمان بهخشی ،ئێمه پێمانوایه ئهوهی بارزانی لهههشت ساڵی ڕابردودا بۆی نهك���راوه ئهنجامیب���دات ،ئهوهیه ببێت بهسهرۆكێكی ڕاس���تهقینه؛ ببێت بهس���هركردهیهك لهدهرهوهی پارتهكهی خۆی���دا ،كهس���ێك كۆمهڵ���گای ئێم���ه بیهوێ���ت قبوڵیبكاتو هێزه سیاس���یو كۆمهاڵیهتیی���هكان ل���هدهوری خ���ۆی كۆبكاتهوه .ئهگهر سهرۆكبون لهئاستی یهكهمیدا پهیوهندی بهكهسایهتیو سیفهته شهخسییهكانی سهرۆكهوه ههبێت ،واته پێویس���ته س���هرۆك تاكهكهسێك بێت خاوهن���ی ئیرادهیهكی بههێ���ز ،خاوهنی زیرهك���یو داناییهكی گ���هوره ،خاوهنی
ڕوانینێك���ی ئاڵۆز ب���ۆ دونیاو كۆمهڵگاو ئاینده ،كهس���ێك بێ���ت بتوانێت هیواو ئومێ���دو چاوهڕوانی ت���ازه لهكۆمهڵگادا دروس���تبكات ،ب���ڕو ڕادهی س���ازانو متمانهی كۆمهاڵیهتی گهورهبكات ،ئهركه سیاسییهكانی لهپلهو مهقامی خۆی وهك سهرۆك نیشانبدات ،ئهوا ئێمه پێمانوایه بارزانی لهههشت ساڵی ڕابردودا لهههمو ئهم ئاس���تانهدا هێمایهك���ی بچوكی بۆ كۆمهڵگای ئێمه نهناردوه ئهوه دهربخات ههڵگری ئ���هو ئاكاره شهخس���ییانهیه، لههیچ ئاستێكدا نیشانینهداوه كهسێكه دهتوانێت سهرۆكایهتی میللهتێك بكات كه س���هدهیهك بۆ ئ���ازادی جهنگاوه، ڕوب���هڕوی كێش���هو قهیرانی گ���هورهو ئاڵۆز بۆتهوه كه پێوس���یتی بهلێزانیو حیكمهتو عهقڵییهتێكی سیاسی كراوهو بهئاگا ههیه بۆ بهرهنگاربونهوهیان. لهس���هرێكی دیكهوه بارزانی سهرۆكه لهبهرئ���هوهی دهس���هاڵتێكی زۆری لهدهس���تدایه ،لهبهرئهوهی س���هرۆكی حیزبێك���هو هاوپهیمانێك���ی بێ���رۆحو بێئیرادهش���ی ههیه ،ه���هم حیزبهكهی خ���ۆیو ه���هم هاوپهیمانهك���هی ب���ێ لێپرسینهوه ههمو توانایهكی بڕیاردانیان پێبهخشیوه .واته ئهوهی بارزانی كردوه بهسهرۆك بونی ئهو دهسهاڵته زۆرانهیه ك���ه لهئهنجامی دۆخێكی سیاس���ی زۆر تایب���هتو هاوكێش���هیهكی زۆر تایبهتی دابهش���كردنی دهس���هاڵتدا پێی���دراوه، ن���هك ئ���هوهی ئ���هو وهك س���هركرده توانای ئهوهی ههبوبێت ئاراس���تهیهكی پۆزهتیڤ بهههستو نهستی كۆمهاڵیهتی ببهخشێتو چاوهڕوانییه كۆمهاڵیهتییهكان بهش���ێوهیهك ئاراستهبكات كه ڕازیبونی كۆمهاڵیهتیو متمانهو بڕوابون بهخهونه دهستهجمعییهكانی لێبكهێتهوه .ئهوهتا دهبینین لهو س���اتهدا ك���ه هاوپهیمانه سهرهكییهكهی ههندێك هێمای جیاواز، لههێم���ای گوێڕایهڵیكردنی بهردهوام بۆ پارتی ،بۆ هێزه سیاس���ییهكانی ترو بۆ كۆمهڵ���گای ئێمه دهنێرێت ،مهس���هلهی س���هرۆكایهتی بارزان���ی دهكهوێت���ه بهردهم���ی گومانێكی گ���هورهو ئهگهری لهدهستدانی پێگه سیاسییهكهی بارزانی وهك س���هرۆك ،بهڕادهیهك���ی بهرچ���او گهورهدهبێت .ئهمهش یهك ڕاس���تیمان پێدهڵێت :بارزانی نهیتوانیوه مهسهلهی سهرۆكایهتی خۆی لهپهیمانو ڕێكهوتنه سیاس���ییهكان ڕزگارب���كاتو بی���كات بهمهس���هلهی قبوڵكردنێك���ی خۆبهخۆ لهكۆمهڵگای ئێمهدا. خاڵێكی تر كه پێویس���ته باسبكرێت ئ���هو ڕاس���تییهیه ئهگهرچ���ی بارزانی دهسهاڵتێكی هێجگار زۆری پێبهخشراوه، ب���هاڵم كاریگهری ئهم سیاس���هتمهداره لهسهر كۆمهڵگای كوردستان ،بهبهراورد بهو ههم���و دهس���هاڵته ك���ه ههیهتی، كاریگهرییهك���ی الوازه .ئهم س���هرۆكه لهدهرهوهی ناوچهكانی ژێر دهس���هاڵتی پارتی خۆی���دا ،توانای بهجێهێش���تنی كاریگهرییهكی پۆزهتیڤی لهسهر ههستو نهستو ویس���تو حهزی بهشێكی زۆری كۆمهڵگای كوردی نهبوهو نییه .لهههشت س���اڵی ڕابردوش���دا ئ���هم كاریگهرییه كهمیكردوه زیادینهكردوه” .كۆمهڵناسی س���هركردایهتی“ لهمێژه ئهو ڕاستییهی ئاش���كراكردوه ك���ه بون���ی دهس���هاڵت مانای بونی كاریگهریی نییه ،كهس���ێك دهش���ێت دهس���هاڵتێكی هێجگار زۆری ههبێت ،بهاڵم كاریگهری لهسهر كۆمهڵگا كهمو الوازبێت ،كهس���ێكیش دهش���ێت لهپهراوێزدابێت ،بهاڵم كاریگهری لهسهر دۆخی كۆمهاڵیهت���ی گهورهبێت .بارزانی لهجۆری ئ���هو س���هرۆكانهیه بهو ههمو دهسهاڵتهوه كه ههیهتی خاوهنی كهمترین كاریگهرییه لهسهر چۆنیهتی كاركردنو بیركردن���هوهو ح���هزو چاوهڕوانییهكانی بهشێكی گهورهی كۆمهڵگای ئێمه .بۆیه ئهوهی بارزانی خاوهنیهتی سهرۆكایهتی نییه بهمانا زانس���تییهكانی چهمكهكه، بهڵكو بونی پۆس���تێكی سیاسی بااڵیه لهن���او ههرهم���ی دهس���هاڵتدا .ئهوهی بارزانی ههیهتی دهسهاڵتێكی رهسمییه، نهك دهس���هاڵتێكی مهعنهوی ،بارزانی س���هرمایهی مادی ههی���ه ،پارهی زۆری نهوتی لهبهردهس���تدایه ،بهاڵم سهرمایه ڕهمزییهكهی هێجگار الوازهو دهس���هاڵته ڕهمزییهكهش���ی الوازت���ر ،النیكهم الی بهشێكی گرنگی كۆمهڵگای كوردستان. ئهگهر بهش���ێكی گرنگی س���هرۆكایهتی پابهس���تی چاالكی���ی قهناعهتهێنانبێت بهكۆمهڵ���گا ،بههێ���زه كۆمهاڵیهتیی���ه
جی���اوازهكان ب���ۆ ئ���هوهی هاری���كاری حكومهتی ههرێمدا. س���هرۆك ب���ن ب���ۆ وهدیهێنان���ی ئ���هو كێشهی سهرۆكایهتی لهكوردستاندا ئامانجان���هی پێیاندهگوترێت “ئامانجی ئێمه لهسهرهتاوه باسمان لهكهلهپوری گش���تی“ ،ئهوا ههشت س���اڵی ڕابردوی س���هرۆكایهتی بارزانی ههش���ت س���اڵی تۆتالیتارییانهی سهرۆكایهتی لهسهدهی دوركهوتن���هوهی بهردهوامه لهم كردهی بیس���تهمدا ك���رد ،لهئهزمون���ی نازیزمو قهناعهتپێهێنان���هو ل���هم وهدیهێنانهی بهلش���هفیزمو بهعس���یزم دواین .ئهوهی ئامانجه گش���تییهكان .لهزۆر ساتیش���دا لێرهدا دهمانهوێت بهكورتی باسیبكهین سهپاندنی سهرۆكایهتییهكهیو سهپاندنی ئهو ڕاس���تییهیه كه ههلومهرجو توانای سهرجهمی سیستمه دهسهاڵتدارێتییهكه دوبارهكردنهوهی ئهزمونی بهعس���ییانه لهڕێگای فش���اری س���هربازیو ئهمنیو لهكوردستاندا زهحمهته .ئێمه پێمانوایه پهنابردن بۆ بهكارهێنان���ی توندوتیژی لهكوردس���تاندا هێش���تا تۆتالیتاریزم، دهسهاڵتگهرێتی ڕهها ،زهمینهی ئهوهی بوه. نییه ببێت بهسیستهمی دهسهاڵتدارێتی بااڵدهست .لهمهش���دا خۆشحااڵنه ڕۆڵی پارتیو مۆدێلی سهرۆكایهتی ب���هاڵم كێش���هكه لهوهدای���ه بارزانی بارزان���ی ڕۆڵێك���ی بهرچ���اوه ،چونكه س���هرۆكی حیزبێكی گوێگرو گوێڕایهڵه ،بارزان���ی نهیتوانی���وه خۆی ب���كات به س���هرۆكی هێزێكی سیاسییه بهدهگمهن ”سهرۆكێكی بێوێنه“و ههمو كۆمهڵگای نهبێ���ت ڕهخن���هی تێدانیی���ه ،دیالۆگی كوردی لهدهوری خۆیو بیروبۆچونهكانی ناوهكی ل���هو حیزبهدا كهم���ه یان ههر كۆبكات���هوه .بارزان���ی ههرچییهكبێت نیی���ه ،بونی ڕای جی���اواز یان نییه یان س���هرۆكێك نیی���ه ههڵگ���ری الن���ی زۆر كهمه ،ههش���بێت نابێت بهبهشێك ههرهكهمی كاریزمایهكی سیاس���ی بێت، لهبڕیاری سیاس���ی .بارزانی س���هرۆكی نهگوتاربێژێكی باش���ه ،ن���ه زمانزانێكی حیزبێك���ه ك���ه ئهن���دامو ههوادارهكانی باش���ه ،نه قس���هكهرێكی كاریگهره ،نه وا پهروهردهك���راون خ���ودی بارزان���یو كهسێكه توانای موناقهشهكردنی ههیه، بنهماڵهك���هی وهك كهسو بنهماڵهیهكی نه خاوهنی خهیاڵێكی سیاسییه بتوانێت موقهدهس تهماشابكهن .سااڵنێكی درێژه ئیعجابێكی تایبهت بهكهس���ایهتی خۆی پارت���ی ئهم مۆدێلهی بۆ س���هرۆكایهتی دروستبكات .جگه لهمهش ،لهكوردستاندا دروستكردوهو بارزانی ئهمڕۆكه ههڵگری نه یهك ئایدیۆلۆژیای بااڵدهس���ت بونی ئهم دیدو ئهم مۆدێلهیه بۆ سهرۆكایهتی .ههیه ،نه هێزێكی سیاسی تێدایه بتوانێت ب���هاڵم ئهم دی���دو مۆدێله كێش���هیهكی سهرجهمی هێزهكانی تر بێدهنگبكات ،نه هێجگار گهورهو قوڵی ههیه :كێش���هی یهكجۆر حیكایهتو لێكدانهوهو ڕوانینیش ئهوهی گهر لهن���او پارتیدا بارزانی وهك بهرامب���هر بهكۆمهڵ���گای كوردس���تانو سهرۆكێكی موقهدهس قبوڵبكرێت ،ئهوا كاركردن���ی دهس���هاڵتو مانابهخش���ین لهدهرهوهی پارتیدا قبوڵناكرێت .پارتی ب���هڕوداوهكان لهئارادایه .كوردس���تان چهنده لهناوخۆش���یدا گهش���هی زیاتر پ���ڕه لهپهراوێزی دیموكراس���ییانه ،پڕه بهكردهی بهموقهدهس���كردنی بارزانیو لهخاڵی بهرگری بچوكو گهوره ،چهندان خێزانهك���هی بدات ،ل���هدهرهوهی پارتی هێزی تێدای���ه دهتوانن بڵێن نا ،خهونو خۆیداو لهن���او زۆر بهش���ی كۆمهڵگای ویستی سیاس���یو كۆمهاڵیهتی جیاوازی كوردستانیدا بۆشایی گهورهترو فروانتر تێدای���ه ك���ه ههموی���ان تا ئهم س���اته لهنێ���وان پارت���یو خێزان���ی بارزان���ی ڕێیان لهوهگرتوه سیس���تمهكه بگۆڕێت لهالیهكهوهو كۆمهڵ���گای ئێمه لهالیهكی بهسیس���تمێكی تاكحیزبی تۆتالیتاریو ترهوه ،دروس���تدهبێت .بهمانایهكی تر تاكسهركردهیی .بهاڵم هاوكات كولتورو ئ���هو ههلومهرج��� ه ناوهكیی���هی پارتی ئاكارێك���ی س���وڵتانگهرایی سیاس���یی ب���ۆ س���هركردایهتیكردنی بارزانی وهك لهدروس���تبوندایه كه نهك تهنها خهونی س���هرۆكێكی موقهدهس دروستیكردوهو بهسعودیكردنو بهخهلیجیكردنی ئهزمونه دروس���تیدهكات ،ل���هدهرهوهی پارتیدا سیاس���ییهكهی كوردس���تان دهبینێت، نهك تهنه���ا گوێی لێناگیرێ���ت ،بهڵكو بهڵكو بهوردی���ش كاری بۆدهكات .ئهم بهش���ێكی گرنگی كۆمهڵ���گای ئێمه دژ كولت���ورو ئاكاره ههوڵی دروس���تكردنی بهو مۆدێله لهس���هرۆكایهتیو لهو جۆره سیس���تهمێكی دهس���هاڵتگهرایی دهدات لهس���هركردهبونهیه .چارهس���هركردنی تیایدا كهس���ایهتی س���هرۆك سێنتهری ئهم كێش���هیهش بهوه نابێت كۆمهڵگای سیستمهكه بێت ،بۆئهمهش ههمو ئامرازو ئێمه بهپارتی بكرێ���ت ،ههوڵێك پارتی وێنهو میكانیزمهكانی سهركردهپهرستیو س���هرۆكایهتی لهئێس���تادا نائومێدان���ه ههم���و تواناو بهموقهدهس���كردنی وزهی خ���ۆی بۆ تهرخانك���ردوهو ههمو دهخاتهگ���هڕ .ئهو هێزهش كه لهههموان كارێكیشی كردوه بۆ سهپاندنی ،بهڵكو زیات���ر س���هرقاڵی جێبهجێكردنی ئهم چارهس���هر لهوهدایه پارتی خۆی لهگهڵ پرۆژهیهی���ه لهكوردس���تاندا پارت���ی ئهو كۆمهڵگایهدا بگونجێنێت .بهبۆچونی دیموكرات���ی كوردس���تانه .ه���هر ئ���هم ئێمه پارتی دهبێت لهو ڕاستییه سادهیه واقیعهش���ه وامانلێ���دهكات ش���هڕی تێبگات ئهو پێگهو ڕۆڵهی بارزانی لهناو س���هرۆكایهتی لهههرێم���دا ،ش���هڕی پارتیدا وهك س���هرۆكی موقهدهس بۆی گۆڕینی سیس���تمه سیاسییهكهی ههرێم دروس���تكراوه ،لهناو كۆمهڵگای كوردیدا لهسیس���تمێكی پهرلهمانیی���هوه ب���ۆ ب���ۆی دروس���تنابێت .بهش���ێكی زۆری سیس���تمی س���هرۆكایهتی ،بهبهشێكی تاكو گروپهكانی كۆمهڵگای كوردستان دانهبڕاو لهشهڕی وهزیفهو وێنا نوێكانی ئامادهگ���ی قبوڵكردن���ی ئهو ش���ێوازو س���هركرده لهكولتوری سیاسیی تازهی مۆدێل���ه لهس���هرۆكایهتیكردن نییه ،كه كوردس���تاندا لهقهڵهمبدهی���ن .ش���هڕی شێوازو مۆدێلی بااڵدهسته لهناو پارتیدا .دهس���تور لهكوردستاندا شهڕی ئهم یان ههر ئهم ناكۆكییه گهورهیهیه لهههش���ت ئ���هو پهرهگرافو ئهم ی���ان ئهو بڕگهی س���اڵی ڕابردودا بهش���ێكی گ���هورهی دهستور نییه ،بهڵكو ش���هڕی ڕێگرتنه كۆمهڵگای ئێمهی توشی ناڕهزایهتییهكی لهدروس���تبونی سیس���تمێكی سیاس���ی سیاسیو كۆمهاڵیهتیو ئهخالقی گهوره تیایدا س���هرۆك ههمو دهس���هاڵتهكانی كردوه .بهڕادهیهك تهنانهت هاوپهیمانه لهدهس���تدابێتو دهزگای���هك ی���ان زیاد سهرهكییهكهشی توانای تهحهمولكردنی لهدهزگایهك ههبێت بۆ موحاسهبهكردنو ئ���هو مۆدێل���هی لهس���هرۆكایهتی نهماو لێپرسینهوهی سهرۆك .بهكورتی شهڕی بهڕێگای جیاواز لهههوڵی ئهوهدایه خۆی دهستور بهڕای ئێمه ،ش���هڕی ڕێگرتنه لهبااڵدهس���تبونی كولت���ورو ویس���تو لهو مۆدێله ڕزگاربكات. وهك وتم���ان دهرچ���ون ل���هم دۆخه ئیرادهی سهركردهپهرستی لهكۆمهڵگای بهوهنابێت پرۆس���هی بهموقهدهسكردنی ئێمهدا. سهركردهپهرستی دیاردهیهكی ئاڵۆزهو بارزان���یو خێزانهك���هی لهن���او پارتیدا بهس���هر ههم���و كۆمهڵ���گای كوردی���دا ڕهگوڕیش���هی كۆمهاڵیهتیو فهرههنگیو بسهپێنرێت ،بهڵكو بهوهدهبێت مۆدێلی دینی تایبهت���ی لهدونیای ئێمهدا ههیه. س���هركردایهتیكردن لهناو پارتی خۆیدا ئێم���ه لێ���رهدا ب���واری ئهوهم���ان نییه بگۆڕێتو بهشێوهیهكی نوێ دابڕێژرێتهوه .لهس���هر دهركهوتو هۆكاره ئاڵۆزهكانی لهدهرهوهی پارتیشدا بهوهدهبێت ههمو دیاردهی سهركردهپهرستی ڕابوهستین، سیس���تمه سیاس���ییهكه بهش���ێوهیهك ئ���هوهی دهمانهوێت ئهوهی���ه هێمایهكی دابڕێژرێتهوه ش���وێنێك بۆ دروستبونی خێ���را ب���ۆ دۆخ���ی ش���ۆڕشو خهباتی سهرۆكی موقهدهسو خێزانی موقهدهس چهكداری لهكوردس���تاندا بكهینو ڕۆڵی نههێڵێتهوه ،مهبهستمان لهمهش گۆڕینی ئ���هم خهبات���ه لهبههێزبون���ی دیاردهی سیستمه سیاس���ییهكهی كوردستانهوه سهركردهپهرس���تیدا نیش���انبدهین. له ”سیس���تمی س���هرۆكایهتی“یهوه بۆ گومان���ی تێ���دا نییه دۆخی شۆڕش���ی ”سیستمی پهرلهمانی“و نههێشتنی هیچ چهكدارو شهڕی پارتیزانی لهكوردستاندا تهوهرهیهكی تری دهس���هاڵتی سیاسییه ن���هك تهنها هی���چ گرفتێكی یاس���اییو ل���هدهرهوهی پهرلهم���انو دهزگاكان���ی ئهخالقی ب���ۆ مانهوهی س���هركردهكان
پاش تێپهڕبونی زیاتر لهبیست ساڵ بهسهر ئهزمونی فهرمانڕهوایهتی كوردیدا ،ئهو سهركردانهی كه پێشڕهوایهتی بزوتنهوهی چهكداریی كوردستانیان كردوه ،ههمان ئهو كهسایهتییانهن كه سهرۆكایهتی حیزبو حكومهت دهكهنو ئامادهن ههمو رێكارێكی سیاسی ،میدیاییو یاسایی ،ههمو ئابوری نهوتو ئابوری قاچاخو پهیوهندییهكانیان بهدونیای دهرهوهو بهدهوڵهتهكانی ناوچهكهوه بخهنهگهڕ تاوهكو ئهم پۆسته سیاسییه بۆماوهیهیان لهدهستنهچێت دروس���تنهدهكرد ،بهڵكو بهپێچهوانهوه ئهوان گهرانتی مان���هوهو بهردهوامبونی بزوتنهوهكه بون .بهش���ێوهیهكی گشتی دهتوانی���ن دو ف���ۆرم لهس���هركردایهتی لهدونیای ئێمهدا لهیهكتر جیابكهینهوه، یهكهمیان ”سهركردایهتیهكی نوێ“ یه كه لهالیهن گروپه پیش���هییو لێزانهكانهوه، ،Professionalsئهنجامئ���هدرا ،ك���ه پتر ئهو گروپانهی ش���ار دهگرێتهوه كه خاوهنی بڕوانامهو زانستی سهردهمهكهی خۆیان ب���ون ،زمانی بێگانهیان دهزانی، ش���ارهزابون لهكاری رێكخستنو دونیای میدیاو تۆرێك لهپهیوهندی سیاس���ییان لهگهڵ كهسانو گروپو واڵتانی دهرهوهدا ههبو .فۆرمهكهی تر لهس���هركردایهتی بریتییه له”س���هركردایهتی سونهتی“ كه كهسی سهركرده نهك بههۆی پلهوپایهی زانینو ش���ارهزاییو زیرهكیو كاریزمای كهسایهتییهكهیهوه نابێت بهسهركردهو خ���ودان ،بهڵكو لهرێ���گای “قهدهرێكی كۆمهاڵیهتی”ی���هوه ئ���هو ش���وێنگهیه بهدهس���تدههێنێت ،جا ئهم شوێنگهیه دهش���ێت رابهرایهتییهكی ئایینی بێت،
13
ه هر ێ م ه
ی���ان س���هركردایهتییهكی كۆمهاڵیهتی سیاس���یی .چونكه ئهو كهسه بهرێگایرێكهوت منداڵی خێزانێكی ناوداره ،سهر بهخێزانی س���هرۆكی خێڵه ،یان س���هر بهخێزانی رابهرانی تهریقهتێكی ئایینییه، یاخ���ود ههردوكی���ان پێك���هوهن،وهك لهحاڵهتی “شێخانی بارزان -تهریقهتی نهقش���بهندی”و “ش���ێخانی بهرزنج���ه- تهریقهتی قادری” بینیمان. بابهتی س���هركردایهتی لهكوردستاندا تاوهك���و دروس���تبونی رێكخ���راوی مۆدێ���رن لهوێنهی حیزبی سیاس���یدا، تهنه���ا موڵكی ئ���هو خێزانان���ه بو كه بهرێگای س���ونهتییهوه سهركردایهتییان بۆدهمایهوه .لهگهڵ سهرههڵدانی حیزبو بیرۆكراس���ییهتو ئایدیۆلۆژیا تازهكانداو لهگهڵ دروس���تبونی گروپی كۆمهاڵیهتی نوێو باڵوبونهوهی ش���ێوه مۆدێرنهكانی خوێندهواریدا ،ئ���هم مۆدێله گۆڕانكاری قوڵی بهس���هردا دێت .لهم چركهساتهوه چیتر بهتهنها ”ق���هدهری كۆمهاڵیهتی”و ”خزمایهت���ی“و ”پهیوهندییهكای خوێن“ پلهداریی���ان لهناو دهزگاكان���ی حیزبدا دروس���تنهدهكرد ،بهڵكو وهالئهتی نوێو تواناو لێهاتوییو چۆنایهتی كهس���هكان خۆشیان بون بهپێوهر بۆ بهخشین یان وهرگرتنی ئهو رۆڵه .بێگومان ئهم بابهته ل���هوه ئاڵۆزتره كه ئێم���ه لێرهدا بچینه وردهكارییهكانییهوه ،بهاڵم ئهوهی جێگای سهرنجه ئهوهی ه كه حیزبه كوردییهكان لهس���هردهمی خهبات���ی سیاس���ییو چهكدارییان���دا ههمیش���ه پێویس���تیان بهكاریزمایهكی سیاسیی ههبوه تاوهكو پێشڕهوایهتییان بكات .پارتی دیموكراتی كوردس���تان گروپی شار دروستیدهكات، كهچ���ی س���هركردایهتییهكهی دهدات���ه دهس���ت كاریزمایهك���ی س���ونهتی ،كه خێ���ڵو تهریقهت هێزی س���هرهكیی بو تیایدا .یهكێتی نیش���تیمانی كوردستان لهس���هردهمی دروس���تبونییهوه تاوهكو ئهمڕۆ دهدرێ���ت بهتاڵهبان���ی ،چونكی كهسایهتییهكی كاریزمای ناو بزوتنهوهی نوێی خهبات���ی چهكداریی س���هردهمی دوای شكس���تی س���هركردایهتی بارزانی بو .حیزبی پاس���ۆك كهس���ایهتییهكی باش���تریان لهئهحمهد ههردی ش���اعیر دهستناكهوێت بۆئهوهی نوێنهرایهتییان ب���كات ،لهكاتێكدا ئهوهی ههردی ههیبو كاریزما ئهدهبیو مهعنهوییهكهی بو نهك كاریزما سیاسییهكهی. لهمڕۆش���داو پاش تێپهڕبون���ی زیاتر لهبیس���ت س���اڵ بهس���هر ئهزمون���ی فهرمانڕهوایهت���ی كوردی���دا ،ئ���هو سهركردانهی كه پێشڕهوایهتی بزوتنهوهی چهكداریی كوردستانیان كردوه ،ههمان ئهو كهس���ایهتییانهن كه س���هرۆكایهتی حیزبو حكوم���هت دهك���هنو ئامادهن ههم���و رێكارێكی سیاس���ی ،میدیاییو یاس���ایی ،ههمو ئابوری نهوتو ئابوری قاچ���اخو پهیوهندییهكانی���ان بهدونیای دهرهوهو بهدهوڵهتهكان���ی ناوچهك���هوه بخهنهگهڕ تاوهكو ئهم پۆسته سیاسییه بۆماوهیهی���ان لهدهس���تنهچێت .بۆچی ئهم كهس���انه گۆڕانیان بهسهردا نایهتو كهسایهتیو دهموچاوی تر لهناو روبهری سیاس���هتدا دروس���تنابێت ،پرس���ێكی سۆس���یۆلۆژیو سیاسی ئاڵۆزهو ناتواین لێرهدا بهشێوهیهكی زانستی بچینه بنجو بناوانییهوه .بهاڵم ئ���هوهی دهمانهوێت بهرگریلێبكی���هن كه گۆڕینی سیس���تمه سیاسییهكه لهكوردستاندا بۆ ”سیستمی پهرلهمان���ی“و ڕێگرتن لهدروس���تبونی ”سیستمی س���هرۆكایهتی“ ،ههنگاوێكی گرنگ���ی كۆتاییهێنان���ه ب���هو دۆخ���ی سهركردهپهرستییهی باسمانكرد. لهبری دهرئهنجام ئهوهی بۆ ئێمه لهم نوسینهدا جێگای گفتوگۆ ب���و چهمكی س���هرۆكایهتییه، بهتایبهت���ی چهمك���ی س���هرۆكایهتی لهئهزمون���ی سیاس���ی ئهمڕۆك���هی كوردس���تاندا ،ك���ه لهواقیع���دا مان���ای ئهزمونی سهرۆكایهتی خێزانی بارزانی. الن���ی كهم زیات���ر لهنیو س���هدهیه ئهم خێزانه سهركردایهتی پارتی دیموكراتی كوردس���تان دهكاتو م���اوهی ههش���ت ساڵیش���ه مهس���عود بارزانی بهفهرمی سهرۆكی ههرێم كوردستانه. لهش���یكردنهوهكهماندا هێمام���ان بۆئهوهكرد كه س���هرۆكایهتی ڕاستهقینه ههمیش���ه ڕهههندێك���ی خۆبهخ���ۆو قبوڵكردنێكی خۆویس���تانهی دهسهاڵتی سهرۆكهكهو سیستمه سهرۆكایهتییهكهی
تێدای���ه ،ب���هاڵم كۆنترۆڵكردنی جومگه س���هرهكییهكانی ئابوریو دهس���هاڵتو س���هربازیكردنی بهحیزبیك���ردنو كۆمهڵگای كوردس���تانو س���هرفكردنی ئهو ملیۆنهه���ا دۆالره لهمیدیای حیزبی ئاراس���تهكراو لهههشتس���اڵی ڕابردودا، ههروهها بهئهمنیكردنی تهواوی كردهی سیاسهتو دروس���تبونی قهیران لهدوای قهیران لهپهیوهندییه سیاس���ییهكانداو لهپهیوهندی دهس���هاڵت بهكۆمهڵگاوه، هێم���ا بۆئ���هوه دهك���هن كه ش���تێك لهخۆویس���تیو قبوڵكردنێكی خۆبهخۆ ب���ۆ ئ���هو مۆدێل���ه لهدهس���هاڵتدارێتی لهكۆمهڵ���گای ئێم���هدا لهئ���ارادا نییه. ئهوهی بارزانی لهههشتس���اڵی ڕابردودا نیش���انیداوه كهلێنو نوقس���انی هێجگار گهورهیه لهههمو ئاس���تهكاندا ،بارزانی نه خ���ۆی توانای ئ���هوهی ههبوه وهك سهرۆك كاریگهری لهس���هر كۆمهڵگای كوردس���تانی بهجێبهێڵێت ،نه گوێشی ل���هو كۆمهڵگایه گرتوه ت���ا بزانێت چی دهڵێ���تو چی دهوێت ،نه هێش���تویهتی كۆمهڵگا كاریگهری لهسهر بیركردنهوهو بڕی���ارو ههڵس���وكهوته سیاس���ییهكانی بهجێبهێلێت. جێگای هێمابۆكردنهوه كه بارزانی تهنها س���هرۆكی ههرێم نییه ،بهڵكو سهرۆكی حیزبهك���هی خۆش���یهتی ،فهرمان���دهی هێزهكانی پێش���مهرگهیهو برازاكهیش���ی سهرۆكی حكومهتهو كوڕهكهشی سهرۆكی دهزگایهكی مهترس���یدارهو تاكهكهسێك بهرپرس���بێت بهرامب���هری ،باوكێت���ی، چونكه ه���هم خۆیو ه���هم دهزگاكهی لهس���هروی ههم���و لێپرس���ینهوهیهكی حكوم���یو پهرلهمانتارییهوهن .ژمارهی كۆی ئهو خزمو كهس���وكارانهی سهرۆك ك���ه لهس���لكی دهس���هاڵتو ئی���دارهو دیبلۆماس���یدا كاردهك���هن ،نادی���اره، بهاڵم ههمو ئام���اژهكان پێماندهڵێت كه گهورهیه .ئهم سیس���تهمی خزمایهتییه تۆڕێكی گهورهو ئاڵۆس���كاوی بهدهوری خۆی���دا دروس���تكردوه كه پتر لهس���هر مۆدێلی “سیستهمی ئهمیگۆ” چنراوه. ئهم س���هرۆكه لهئێس���تادا روبهڕوی ئ���هو واقیع���ه یاس���اییه بوهت���هوه كه س���هرۆكایهتی خودانب���ون نییه ،بهڵكو وهزیفهیهك���ه بۆ كاتێكی دیاریكراو؛ گهر بهپێوهره دیموكراس���یو یاساییهكانیش ههڵس���وكهوتی لهگهڵدا بكرێ���ت ،ئهوا پێ���ش مردن كۆتایی پێدێت .بهاڵم وهك ئاش���كرایه ماوهی ههش���ت س���اڵه ئهم خێزانهو حیزبهكهی دهس���تیان بهس���هر ههس���تیارترینو گرنگترین جومگهكانی ناو ئابوریو میدیاو دهس���هاڵتدا گرتوهو ههژمونێك���ی هێن���ده گهورهی���ان لهناو پهیوهندییهكانی دهسهاڵتدا دروستكردوه. ههر ئ���هم واقیعهش���هوادهكات بارزانیو پارتی بهئاسانی تهسلیمی ئهو رێسایانه نهبن كه یاسا بۆیانی دهستنیشانكردوه. بۆیه لهئێس���تادا پاشئهوهی یهكێتی بێ چارهسهركردنی پرسی س���ازان لهسهر دهستور ،مهترسییهكانی پاڵپشتیكردنی بێچهندوچۆن���ی بارزان���ی لهههڵبژاردندا بۆدهركهوت ،پارتیو سهرۆكهكهی بهڕوتی ماونهتهوه .ههرئهمهش���ه وامانلێدهكات مهترس���یی س���هرههڵدانو دروستبونی فهراغێكی سیاسییو یاسایی ببینین ،كه دۆخی كوردستان لهم قۆناغهدا ناتوانێت بهئاس���انی لهگهڵی���دا ههڵس���وكهوت ب���كات ،چونك���ه دهرئهنجامهكان���ی بۆ پاش���هڕۆژی سیاس���ییو كۆمهاڵیهتیمان نادی���ارو مهترس���یدارن .بهم ش���ێوهیه كێشهی سهرۆكایهتی دوای ههشت ساڵ لهفهرمانڕهوایهتی بارزانی ،لهزۆر روهوه دۆخێك���ی زۆر ئاڵۆزی لهكوردس���تاندا دروس���تكردوه ،دۆخێك پ���ڕ لهئهگهری دروس���تبونی پش���ێویو دوژمنایهت���یو زۆرهملێ���ی سیاس���یو دابهش���بونی چینایهتی گهورهو نائومێدبونێكی قوڵی ئینس���انی ئێمه بهرامبهر بهسیاس���هتو س���هرۆكو سیس���تمه سیاس���ییهكهی پارت���یو یهكێتی .ئهوهی ب���هڕای ئێمه لهپرسی سهرۆكایهتیو دهستوردا گرنگه ئهوه نییه ئایا رهشنوسهكه دهگهڕێتهوه پهرلهم���ان ی���ان یان ن���ا ،بهڵكو گرنگ دهستكاریكردنێكی رادیكاڵییانهی چهمكی س���هرۆكه لهدهس���تورهكهدا.واته بهبێ گۆڕینی وهزیفهی سهرۆك بۆ سهرۆكێكی تهش���ریفاتی ،مهترس���ی دروس���تبونو پایهداركردن���ی دیكتاتۆریی���هت لهواڵتی ئێمهدا ،كه ئێس���تا ل���هزۆر روهوه وهكو واقیعێكی سیاس���ی ئامادهیه ،دهگۆڕێت بۆ شهرعییهتێكی دهستوریش.
CMYK