birura.awene@gmail.com
یاسای پاراستنی پیرۆزیی ه ئایینیه‌کان‌و مه‌ترسی‌و ده‌رهاویشته‌کانی ماوه‌یه‌که مش���تومڕ له‌س���ه‌ر پێویس���ت هه‌بوونی یا نه‌بوونی یاسایه‌ک دژ به گوتن‌و ده‌ربڕین���ه دژه ئایینیه‌کان له کۆمه‌ڵگه‌ی باشوری کوردس���تاندا هه‌یه .ئه‌و هه‌وڵه له‌الیه‌ن الیه‌نه ئیس�ل�امییه‌کانه‌وه پیشتر هه‌بووه ،ب���ه‌اڵم ل���ه دوای رووداوه‌که‌ی گۆڤ���اری چرپ���هو خۆپیش���اندانه‌کان، سه‌پاندنی جۆره یاسایه‌کی ئه‌وها له‌الیه‌ن ئیسالمیس���ته‌کاندا چ ئه‌وانه‌ی له پارت‌و رێکخراوه‌کاندا کار ده‌که‌ن یا له ده‌ره‌وه‌ی رێکخراوه‌کان���دا کار ده‌که‌ن تینی پێدرا. تیشکی س���ه‌وز له‌الیه‌ن ده‌سه‌التدارانه‌وه له‌وان���ه س���ه‌رۆکی حکومه‌ت���ی هه‌رێمی کوردس���تان نێچیره‌ڤان بارزان���ی درایه پارله‌مان بۆ ئاماده‌کردنی پرۆژه‌یاسایه‌کی له‌و شێوه‌یه ،هه‌ربۆیه‌ش هه‌نگاوی زووی بۆ نرا .له‌ژێر سه‌رپه‌رشتی به‌شی لیژنه‌ی کاروباری ئایینی پارله‌مانی کوردس���تان هه‌وڵی ئاماده‌کردنی یاس���ایه‌کی تایبه‌ت ب���ۆ پاراس���تنی پیرۆزیی���ه ئایینیه‌کان ئاماده‌ک���راو درایه پارله‌مان .له‌الیه‌ن زۆر ک هس‌و رێکخراوه‌وه دژ به‌و یاسایه ره‌خنه گیراوه‌‌و ئیمزا کۆکراوه‌ته‌وه. من ناچمه ناو گه‌مه رامیاری‌و ئاینییه‌که‌ی کوردستان ،به‌ڵکو هه‌ڵوه‌سته‌یه‌ک له‌سه‌ر یاساکه‌‌و ده‌رئه‌نجامه‌کانی ده‌که‌م .ئه‌وه‌ش بۆ زیاتر به‌رچاورونی خه‌ڵک س���ه‌باره‌ت به یاسایه‌کی له‌و جۆره‌‌و مه‌ترسییه‌کانی له‌س���ه‌ر ئازادی ده‌ربڕین‌و پێش���که‌وتنی کۆمه‌ڵگه‌دا. ل���ه گه‌لێ له واڵتانی رۆژئاوا یاس���ایه‌کی ل���هو ش���ێوه‌یه هه‌ی���هو ب���ه یاس���ای بالسفامی ناس���راوه ،چه‌مکی بالسفه‌میا blasphemiaکه وش���ه‌یه‌کی گریکییه واتاک���هی گوتنی ئ���ازارده‌ر ی���ا گوتنی نادروس���ته ،ده‌ربڕینێکه گوزارش���ت له نه‌بوونی رێ���ز بۆ خوا ی���ا بیروباوه‌ڕێک ده‌گه‌یه‌نێت وه‌کو بۆنمونه گالته‌کردن به خوای ئایینێک. یاسای بالسفه‌میا له کۆنه‌وه له سه‌ده‌کانی ناوه‌ڕاس���تی به‌ر له رێنیس���انس‌و دوای ڕێنیس���انس هه‌بووه ،به‌اڵم گۆڕانی زۆری له سه‌رده‌م‌و قۆناغی جیاجیادا به‌سه‌ردا هاتووه .یاسای بالسفامی سه‌ره‌تا سزای هه‌رگوتن‌و ره‌خنه‌یه‌کی ل���ه خوا‌و ئایین به‌توندی داوه ،له زۆر واڵتدا ئه‌و یاسایه بۆ پاراستنی خێزانی پاشا وه‌کو ئایینه‌که به‌کارهاتووه .له‌س���ه‌ر گوتن‌و ره‌خنه له ئایین یا له پاش���ا یا ئه‌ندامانی خێزانی پاش���ا خه‌ڵ���ک زیندانیکراوه یا س���ه‌ری په‌ڕێنراوه. ئێستا ئه‌و یاس���ایه له واڵتانی رۆژئاوادا ئه‌گه‌ر بوونی مابێت به‌و شێوه‌یه نه‌ماوه، به‌ڵک���و زۆر گۆڕاوه‌و رۆڵێک���ی جیاوازی وه‌رگرتووه ،بۆ نمونه له دانیمارک ئێستا ئه‌و یاس���ایه زیاتر رۆڵی پارێزگاریکردن له که‌مینه خاوه‌ن ئایین‌و بیروباوه‌ره‌کان ده‌بینێ���ت .لێ���ره‌دا مه‌به‌س���ت ئه‌وه‌یه ئ���هو که‌مین���ه ئایینیه له ده‌س���تدرێژی که‌س���ه‌کانی کۆمه‌ڵگه یا زۆرینه به‌گشتی
►
شاخه‌وان شۆرش
بپارێزێ���ت‌و رێگه لهوه بگرێت که ژیانیان له‌ب���ه‌ر جیاوازی بیروباوه‌ری���ان بکه‌وێته مه‌ترس���ی .ئه‌گه‌ر ره‌خنه‌گرتن له ئایین مه‌ترسی له‌سه‌ر که‌س���ه‌کانی که‌مینه یا ئاسایشی گش���تی دروست نه‌کات ،یاسا کێش���ه‌یه‌کی له‌گه‌ڵ گوتن‌و کرده‌وه‌که‌دا نییه .بۆیه مه‌به‌س���ت له یاس���اکه ئهوه نییه که ئایینه‌که یا که‌نیس���او مزگه‌وت ل���ه ره‌خنه بپارێزێت یا قه‌ده‌غه‌ی گوتنی دژ ب���ه ئایی���ن بکات ،به‌ڵکو مه‌به‌س���ت پارێ���زگاری خه‌ڵکه‌که‌ی���ه ک���ه پیاده‌ی ئایینه‌ک���ه ده‌که‌ن .جگه لهوه س���زادان له‌سه‌رپێشێلکردنی ئه‌و یاسایه یا بڕێکی پاره‌یه ی���ا 4مانگ زیندانییه .له ماوه‌ی ڕاب���ردودا زۆر که‌م وابووه ئه‌و یاس���اییه به‌کاربهینرێ���ت ،ئێس���تا ل���ه دانیمارک هه‌وڵده‌درێت ئه‌و یاسایه الببرێت ،چونکه که‌مینه‌کان به‌پێی یاسای دژبه راسیسزم، که له ده‌س���توردا هه‌یه ،پارێزراون .بۆیه ئه‌و یاس���ایه به‌ب���روای زۆر له ئه‌ندامانی پارله‌مان‌و شاره‌زاکان زیاده‌یه.
پیاده‌کردنی ئه‌و یاسای ه و ده‌رهاویشته‌کانی هۆکارێکی کاریگه‌ر‌ه بۆ وروژاندنی زۆرینه‌ی موسوڵمان دژی گروپی که‌مینه ،به‌مپێی ه مه‌ترسی راسته‌وخۆ له‌سه‌ر ئاسایش‌و ژیانی که‌سه‌کانی سه‌ر ب ه گروپی که‌مینه دروست ده‌کات له والت���ه ئیس�ل�امییه کۆنه‌پارێزه‌کاندا یاس���ای بالس���فه‌میا ک���ه له‌ژێ���ر ناوی دیکه‌دایه‌له ده‌س���توردا جێگیرکراوه ،بۆ پاراستنی ئایینی زۆرینه‌یه ،بۆ پاراستنی هه‌ست‌و نه‌ست‌و بڕوا‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی زۆرینه‌یه ،چونکه زۆرینه‌ی خاوه‌ن ئایینی تایب���ه‌ت گروپ���ی که‌مینه به مه‌ترس���ی له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆی ده‌بینێت. به‌مشێوه‌یه ئه‌وانه‌ی که ره‌خنه له ئایین‌و مزگه‌وت ده‌گ���رن یا گوت���ن‌و ده‌ربڕینی دژ به پره‌نس���یپه‌کانی ئایین���ی زۆرینه ده‌رده‌بڕن ئه‌وجا چ که‌سانی سه‌ربه‌خۆی ئازادیخ���وازی بێئایی���ن بن یا که‌س���انی س���ه‌ر به‌ئایینی دیکه‌ی که‌مینه بن ،که له ه���ه‌ردو باردا وه‌کو گروپ���ی که‌مینه داده‌ندرێن ،ده‌که‌ونه ژێر سانسۆر‌و سزای
ئه‌و یاسایه .دیاره ئه‌ندامانی کۆمه‌لگه‌ی که‌مین���ه که رۆژان���ه له‌چه‌ندین الیه‌نه‌وه روبه‌ڕوی جوداکاری ده‌بنه‌وه ،بوونی ئه‌و یاس���ایه جوداکاریه‌که فراوانتر ده‌کات‌و ده‌کرێ مه‌ترس���ی راس���ته‌وخۆ له‌س���ه‌ر ئاسایش���ی ئه‌وان دروست بکات .چونکه کۆمه‌ڵگ���هی کۆنه‌پارێزی پش���وته‌نگ له ئاس���تی ئایینه‌که‌یدا به‌بێ بوونی یاسا، ج���وداکاری به‌رامب���ه‌ر ب���ه ئه‌ندامان���ی س���ه‌ر به ئایینی دیکه‌ی که‌مینه رۆژانه ئه‌نجام ده‌دات .بۆیه بوونی ئه‌و یاس���ایه چوارچێوه‌یه‌کی قانونی وا دروست ده‌کات که ره‌وایه‌تی راس���ته‌وخۆ یا ناراسته‌وخۆ ده‌داته جوداکاری‌و په‌راوێزکردنی گروپی که‌مین���ه .به‌مج���ۆره پیاده‌کردن���ی ئه‌و یاس���ایه‌‌و ده‌رهاویش���ته‌کانی هۆکارێکی کاریگ���ه‌ره ب���ۆ وروژاندن���ی زۆرین���هی موسوڵمان دژی گروپی که‌مینه ،به‌مپێیه مه‌ترس���ی راسته‌وخۆ له‌س���ه‌ر ئاسایش‌و ژیانی که‌سه‌کانی سه‌ر به گروپی که‌مینه دروست ده‌کات. ئ���هو یاس���ایه ک���ه له‌واڵته ئیس�ل�امی‌و موس���وڵمانه‌کاندا پی���اده ده‌کرێ���ت، قه‌ده‌غه‌ی ئ���ازادی گوت���ن‌و ده‌ربڕین یا کرده‌وه‌ی دژ به پره‌نس���یپه‌کانی ئیسالم ده‌کات‌و سزای توندی بۆ داناون .بۆنمونه له پاکستان کچه منداڵێکی کریستیان که ته‌منی 11س���اڵه له‌الیه‌ن دراوسێکانه‌وه به‌تۆمه‌ت���ی س���وتاندنی قورئ���ان زمانی لێ���درا ،ژماره‌یه‌کی زۆری خه‌ڵکی س���ه‌ر به زۆرینه‌ی موسوڵمان له گه‌ڕه‌کی کچه کریستیانه‌که خۆپیشاندانی توندیان کرد، کچه‌که ده‌س���تگیرکرا‌و بڕیاردرا ئه‌و 900 کریس���تیانه‌ی که له گه‌ره‌که‌که‌دا ده‌ژیان بگوازرێنه‌وه ده‌ره‌وه‌ی ئیس�ل�ام ئابادی پایته‌خت .ئه‌و کچه له‌به‌رده‌م مه‌ترس���ی سزای مردندا بوو .ڕه‌نگه ئه‌گه‌ر گوشاری کۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی نه‌بووای ه ،چاره‌نووسی ئه‌و کچه مندال���ه زۆر ره‌ش بووایه .ئه‌و رووداوه بووه هۆی ئه‌وه‌ی ئیسالمیس���ته توندره‌وه‌کان���ی میس���ر نوس���راو له ناو خه‌ڵک���دا باڵوبکه‌ن���هوهو داوا له خه‌ڵک بکه‌ن که کریستیانه‌کان بکوژن له‌هه‌رکوێ دۆزییاننه‌وه .به‌مشێوه‌یه به‌پێی راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کان یاس���ای بالسفه‌می له واڵتانی ئیسالم هه‌ڕه‌شه له‌سه‌ر ئاسایش‌و ژیانی که‌مین���ه‌کان ده‌کات .جێگه‌ی س���ه‌رنجه جگه له‌وه‌ی ئه‌و یاس���ایه س���زای توندی پێش���ێلکاران ده‌دات ،جودای���ی له‌نێوان من���داڵ‌و گ���ه‌وره به‌ش���ێوه‌یه‌کی ئه‌وتۆ ناکات ،منداڵ ئه‌گه‌رچی به پێنه‌گه‌یشتو داده‌ندرێت به‌اڵم سزای ده‌که‌وێته‌سه‌ر. دی���اره چۆنیه‌تی دارش���تنی یاس���اکه‌‌و ئاس���تی وردیی چه‌مکه‌کان له یاساکه‌دا کێشه‌یه‌کی گه‌ور‌هن‌و له زۆر باردا ئاسان نییه پێناسه‌ی ورد‌و کتومتی چه‌مکه‌کان بکرێن .وش���هو چه‌مکه‌کان له زۆر باردا په‌رتن‌و ده‌کرێ زۆر کاروکرده‌وه به سنور به‌زاندن‌و پێش���ێلکاری دابنرێ���ن .بۆیه ده‌کرێ ئه‌و یاسایه به به‌رفراوانی زیان به ئازادی ده‌ربڕی���ن له هه‌موو الیه‌نه‌کانه‌وه بگه‌یه‌ن���ێ .له کۆمه‌ڵگ���هی نائازاددا ئه‌و
یاسایه الستیکییانه بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی ده‌سه‌التداران به‌کار ده‌هێنرێت. به‌هۆی به‌رزی ئاستی پشوته‌نگی ئایینی ل���ه کۆمه‌ڵگ���هی ئه‌مرۆی کوردس���تاندا ده‌ک���رێ بوونی یاس���ایه‌کی ئه‌وها زیانی زۆر بگه‌یه‌نێ���ت ،کۆمه‌ڵگ���ه که‌مینه‌کان زیات���ر بخاته به‌ر مه‌ترس���یو ئاس���تی جوداکاریی���ه‌کان به‌رزت���ر بکات���هوه .به به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی به‌بێ بوونی یاس���ایه‌کی له‌م ش���ێوه‌یه خه‌ڵک له‌س���ه‌ر ده‌ربڕینی دژه ئیس�ل�امییانه یا ره‌خنه له ئیس�ل�ام کێشه‌ی بۆ دروستکراوه ،له مزگه‌وته‌کاندا ریس���واکراوه‌‌و خه‌ڵک���ی لێهان���دراوه ،یا به‌ک���رده‌وه دراو‌نه‌ت���ه دادگا .نمون���هی دیکه‌ی جوداکاری زۆرینه‌ی موس���وڵمان له‌گه‌ڵ ئێزدیی���ه‌کان‌و کریس���تییانه‌کان ی���ا که‌مین���هی ئایینی دیک���ه ئه‌گه‌رچی نه‌گه‌یشتۆته ئاستی مه‌ترسیدار به‌اڵم به زیندویی هه‌ن. ئه‌و یاس���ایه‌ی که تا ئه‌مرۆ له باش���وری کوردس���تاندا بۆته ه���ۆی دادگاییکردن له‌س���ه‌ر ره‌خنه‌‌و تانه له ئایینی ئیسالم‌و مێژووی ئیس�ل�ام یا که‌س���ایه‌تییه‌کانی ئیس�ل�ام ،زیان���ی زۆری���ان به ئ���ازادی ده‌ربڕی���ن‌و ئازادییه‌کانی دیکه گه‌یاندوه. به‌بوون���ی یاس���ای بالس���فه‌می باره‌که بێگومان زۆرخراپتر ده‌بێت. کۆمه‌ڵگ���هی زۆرینه ب���ۆ پارێزگاریکردن له ئایینی زۆرینه پێویس���تی به یاس���ای بالس���فه‌میا نییه ،به‌هه‌مان شێوه ئایینی که‌مینه پێویس���تی به یاسای بالسفه‌میا نیی���ه ت���ا ئایینه‌که‌ی له ره‌خن���هو تانه بپارێزرێت .که‌مین���ه به‌هۆی بیروباوه‌ری ئایینی جی���اواز یا دژه ئایینیانه ناتوانێ مه‌ترس���ی له‌س���ه‌ر ئاسایش���ی زۆرینه به‌ئه‌گه‌ری زۆر دروس���ت بکات .پێوسته به‌پێی ده‌س���تور مس���ۆگه‌ری پارێزگاری ئاس���ایش‌و بوونی که‌مین���ه‌کان بکرێت‌و له‌ده‌ستدرێژی بپارێزرێن ،چونکه ده‌کرێ ئاس���ایش‌و بوون���ی که‌مین���ه بکه‌وێت���ه مه‌ترس���ییه‌وه ،دیاره به‌ڵگه له‌مباره‌یه‌وه زۆرن. پێویس���ته ل���ه ده‌س���توردا ئ���ازادی پیاده‌کردنی ئایین���ه‌کان‌و بیروباوه‌ره‌کان یه‌کس���انانه دابڕێژرێ���ت‌و مرۆڤه‌کان���ی کۆمه‌ڵگه ئازادبکرێن ل���ه‌وه‌ی به‌دوای چ بیروباوه‌ڕ یا ئایینیک ده‌که‌ون یا ناکه‌ون. ل���ه کۆمه‌ڵگ���هی ئ���ازاددا ناب���ێ به‌هیچ جۆرێ���ک جوداکاری یا س���ه‌پاندن له‌ژێر ناوی ئایینی زۆرینه‌دا هه‌بێت .پێویس���ته یه‌کسانی له نێوان ئایینه‌کاندا به‌کرده‌وه پراکتیزه بکرێت‌و س���تات ل���ه‌م الیه‌نه‌وه بێالیه‌نی خۆی بسه‌ڵمێنیت ،ئهوه ئه‌گه‌ر بیر له کۆمه‌لگه‌یه‌کی ئازاد‌و دیموکراسی بکه‌ین���هوه .که ئه‌وه‌م���ان گوت ئه‌وه‌ش گرنگه بی���ری بخه‌ینه‌وه ک���ه ئایینه‌کان بیروب���اوه‌رن‌و وه‌کو ه���ه‌ر بیروباوه‌ڕێکی دیکه ده‌کرێ به چاوی ره‌خنه س���ه‌یریان بکرێ���ت ،مرۆڤه‌کانی کۆمه‌ڵگ���ه ئازادن له‌وه‌ی چۆن س���ه‌یری ئایین ده‌ک هنو چی لێکدانه‌وه‌یه‌کیان بۆ ئایین‌و بیرباوه‌ره‌کان هه‌یه.
له‌به‌رده‌م مه‌رگی دانا...
مه‌رگی په‌روه‌رده له‌روخانی دیواری قوتابخانه‌كانییه‌وه‌یه‌تی محه‌مه‌د ره‌ئوف
mrkurd76@yahoo.com
مه‌رگ���ی دان���ا پێ���ی وتی���ن سیس���تمی په‌روه‌رده‌ی ئێمه له‌به‌رده‌م چ كاره‌س���ات‌و قه‌یران‌و مه‌رگه‌ساتێكی گه‌وره‌دایه ،ئه‌مرۆ په‌روه‌رده به‌دۆخێكی ته‌واو ناته‌ندروستدا تێپه‌رده‌بێت‌و دۆخێك كه ته‌نها منداڵه‌كانمان زیان���ی تێدا ناكه‌ن به‌ڵكو ت���ه‌واوی ژیانی سیاسیو ئابوریو كۆمه‌اڵیه‌تیمان ده‌خاته مه‌ترس���ییه‌وه ،ئ���هو په‌روه‌رده‌ی���هی كه ه���ه‌ركات ل���ه ویالیه‌ت���ه یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مری���كادا كێش���ه‌یه‌ك ل���ه سیس���تمی په‌روه‌رده‌دا سه‌رهه‌ڵده‌دات به‌رپرسانی ئه‌و واڵته رایده‌گه‌یه‌نن كه ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌مریكا له‌مه‌ترس���یدایه ،به‌و پێوه‌دانگه‌ی سیس���تمی په‌روه‌رده بناغه‌ی ئاسایش���ی نه‌ته‌وه‌یی هه‌ر واڵتێكه ،به‌اڵم سیس���تمی پ���ه‌روه‌رده‌ی ئێم���ه رۆژان���ه له‌ب���ه‌رده‌م كاره‌س���ات‌و نه‌هامه‌تیدایه ،به‌رده‌وام وه‌ك دی���واری قوتابخان���ه‌كان له‌روخاندای���هو كه‌سیش ناڵێت ئاسایشی داهاتوو ئێستامان
له‌ب���ه‌رده‌م مه‌ترس���ییه‌كی گه‌وره‌دای���ه، ژینگ���هی پ���ه‌روه‌رده‌ی قوتابخانه‌ی ئێم ه ژینگه‌یه‌كی ته‌واو ناته‌ندروس���ت‌و نه‌شیاوه بۆ قوتابی ،نه‌ك ه���ه‌ر مندااڵن په‌روه‌رده ناكات ،به‌ڵكو ئێس���تا بۆت���ه ناوه‌ندێكی گ���ه‌وره‌ی به‌رهه‌مهێنانی توندوتیژی ،رۆژ نییه گوێبیستی خۆس���وتان‌و خۆخنكانی قوتابییه‌ك نه‌بین ،رۆژانه روبه‌روبونه‌وه‌ی مامۆس���تاو قوتابی ده‌چێته سه‌ر روپه‌ڕی رۆژنامه‌و میدیاكان ،په‌روه‌رده‌یه‌ك له‌بری ئایپ���ادو كۆمپیۆته‌ر ئه‌م���رۆ نه‌وه‌كانمان فێ���ری تیژڕه‌وه‌ی ئۆتۆمبی���ل‌و هه‌ڵگرتنی ده‌مانچه‌و كه‌ته‌ر ده‌كات ،ئه‌مڕۆ قوتابخانه به‌ده‌س���ت كێش���هو قه‌یرانه‌كانییه‌وه نه‌ك ناوه‌ندی فێرك���ردن‌و په‌روه‌رده‌كردن نییه به‌ڵك���و بۆت���ه ناوه‌ن���دی به‌رهه‌مهێنانی قه‌یران‌و كێشه‌كان. روخان���ی دی���واری قوتابخان���هی ئاالنی هه‌له‌بجه‌ی تازه‌و گیان له‌ده‌س���تدانی دانا
جه‌مالی خوێندكاری پۆلی 12ی زانستی، ته‌واو شكس���تی سیس���تمی پ���ه‌روه‌رده ده‌خاته‌رو كه ده‌یان قوتابخانه له‌م واڵته‌دا له‌چاوه‌روان���ی روخان���ی دیواره‌كانی���ان‌و ده‌یان���ی تریش ل���ه چاوه‌روان���ی روخانی سه‌قفه‌كانیاندان ،ئه‌و كێشه سه‌ره‌تاییانه‌ی پ���ه‌روه‌رده له‌ب���ه‌رده‌م بودجه‌یه‌ك���ی زه‌به‌الحدایه ،س���ه‌ره‌ڕای ئ���ه‌وه‌ی ،بڕی 75ملی���ارو 468ملیۆن دین���ار ته‌نها بۆ چاككردن���هوهو خزمه‌تگ���وزاری وه‌زاره‌تی پ���ه‌روه‌رده‌و ب���ڕی ( ) 71ملیاردینار بۆ پڕۆژه‌كان���ی ته‌رخانكراوه‌و ئه‌وه‌ش دۆخی قوتابخانه‌كانه ،له بودجه‌ی ساڵی 2012دا پش���كی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده ( 1ترلیۆن‌و 791ملی���ارو 485ملی���ۆن ) دیناره كه ل���ه ( ) %16.67ی بودجه‌ی به‌كاربردن ده‌كات ،سااڵنه بایی ( 36ملیۆن دۆالر ) كتێب ده‌كڕرێت‌و ساڵی داهاتو فرێده‌درێت. ته‌نها ئه‌مس���اڵ بایی ( )22ملیۆن دۆالر كتێب به‌هه‌ڵ���ه چاپكراوه‌و س���وتێنراوه، هه‌م���وو ئه‌وانه له‌كاتێكدای���ه كه به‌ده‌یان قوتابخان���ه ( ه���ه‌زار بۆ ه���ه‌زارو ) 200 قوتابییان تێدایه‌و ( ) 150قوتابخانه سێ ده‌وامیان تێدا ده‌كرێت‌و 1200قوتابخانه‌ش دوو ده‌وام‌و زیاتر له 160قوتابخانه‌ش له
كرێدان‌و ده‌یان قوتابخانه‌ش هی سه‌رده‌می پێش راپه‌ڕینی 1991و تا ئێس���تا نۆژه‌ن نه‌كراونه‌ته‌وه .له‌هه‌رچركه س���اتێكدا بێت ئه‌گه‌ری روخانی لێده‌كرێت ،له ئێس���تادا كه ژماره‌ی قوتابیانی كوردس���تان ( یه‌ك ملیۆن‌و 500هه‌زار ) قوتابییه‌و به‌سه‌ر ته‌نها ( ) 5900قوتابخانه‌دا دابه‌شبون‌و سااڵنه ( )100ه���ه‌زار منداڵ روو ل���ه قوتابخانه ده‌كه‌ن ،به‌الم ن���ه‌ك هه‌ر پالنێكی جدی نییه بۆ چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌كانی په‌روه‌رده به‌ڵكو رۆژ له‌دوای رۆژ كاره‌ساته‌كانی ئه‌م وه‌زاره‌ته زیاتر ده‌بن هه‌روه‌ك به‌رێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی سلێمانی ده‌ڵێت تا 12ساڵی دیكه سااڵنه پێویستمان به دروستكردنی 300قوتابخان���هو دامه‌زراندن���ی 7هه‌زار مامۆس���تا هه‌یه ،خراپی���یو قه‌یرانه‌كانی په‌روه‌رده گه‌یش���تۆته ئاستێك نه‌ك ته‌نها ئاسایش���ی نه‌ته‌وه‌ی���ی به‌ڵكو ئاسایش���ی تاك به‌تاكی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی خس���تۆته مه‌ترس���ییه‌وه به‌و پێوه‌دانگ���هی له‌مڕۆدا قوتابخان���ه وه‌ك دامه‌زراوه‌یه‌ك���ی گرنگی پ���ه‌روه‌رده‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ل���ه قه‌یراندایه، لێره‌ش���هوه توانای په‌روه‌رده‌كردنی تاكی ته‌ندروس���تی نیی���هو س���به‌ی نه‌وه‌یه‌كی ناته‌ندروست به‌رهه‌مدێنێت...
خوێنەرانی گۆش���ەی "لەنزیکەوە"ی بەڕێز ئاراس فەتاح ئاگادار دەکەینەوە کە ئەم ھەفتەیە بەھۆی سەرقاڵییەوە نەیتوانی ستوونەکەی ئامادەبکات، لەگەڵ داوای لێبووردنمان.
داكۆكیكردن له‌بێئاگاییدا د.جه‌عفه‌ر عه‌لی
ی یه‌كێك له‌و سامان ه سروشتیی ه گرنگانه ی دۆزینه‌وه‌ی تا به‌ئێستا له‌س���اته‌وه‌خت ی ده‌گات هه‌میش���ه بۆت ه جێگ ه بایه‌خ ی نه‌وته .نه‌وت چ هه‌ر الیه‌ك ،س���امان ی جه‌نگ‌و ،چ له‌كاتی ئاش���تیدا له‌كات��� ده‌توانێت رۆڵێكی گرنگ له ملمالنێكاندا ی ببینێت ،هه‌ندێكجارو له‌هه‌ندێك بڕگ ه ی ی خێر به‌روو مێژوویی���دا وه‌ك ده‌رگا میلله‌ت���دا كراوه‌ت���هوه ،هه‌ندێكجاریش بۆت ه مایه‌ی نه‌هامه‌تی‌‌و به‌اڵیه‌كی گه‌ور‌ه بۆی ،هه‌ندێكجار هاواڵتیان له‌واڵتی پڕ ل ه نه‌وتدا له‌واڵتێك���دا كه ره‌نگه ته‌نها چه‌ن���د كیلۆمه‌ترێ���ك دوور ل��� ه بیر‌ه ێ بووبن، ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانییه‌و‌ه نیشته‌ج ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر خودی ئه‌و هاواڵتییان ه لێ���ت نزیكبوبن‌و بۆنی���ان بكه‌یت پتر ی نه‌وتیان ی بۆن��� له‌ه���ه‌ر بۆنێك���ی د ی زۆرج���ار گیرفانیان گرتووه ،كه‌چ��� ی ئه‌وه‌یان بۆ ناڕه‌خس���ێنێت ده‌رفه‌ت��� ت���ا ئه‌گه‌ر به‌بڕێك���ی كه‌میش بێت له‌و ی س���امانه به‌هره‌مه‌ند ب���ن ،له‌به‌رئه‌و‌ه ی موچه‌ی مانگێكیان نه‌گه‌یش���تۆت ه كۆ ی ته‌نها یه‌ك به‌رمیل له‌و ی نرخ ئاس���ت سامانه سروشتییه. ی بێگوم���ان گرفته‌ك ه ه���ه‌ر له‌خود ن���ه‌وت وه‌ك به‌رهه‌مێكی سروش���تیدا نیی���ه ،به‌ڵكو له‌چۆنێتی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و سامانه سروشتییه‌دایه له‌سه‌ر هه‌ر ی ناوخۆو ده‌ره‌وه .له‌س���ه‌ر دوو ئاس���ت ئاس���تی ناوخۆ ده‌ش���ێ ن���ه‌وت ببێت ه ی هێمن‌و ی ژیانێك فاكت���ه‌ری دابینكردن خۆش���گوزه‌ران ب���ۆ هاونیش���تمانیان، ی ناوچه‌یی‌‌و نێوده‌وڵه‌تییش له‌سه‌ر ئاست ی ی كۆمپانیا ده‌كرێت بكرێت ه مای هی هێنان ی زیاتر به‌ره‌و ی بیانی‌‌و هه‌رچ وه‌به‌رهێنان ی ی پرۆسه‌ی به‌پیشه‌سازیكردن پێشبردن ی ی ده‌ره‌ك واڵت‌و سود وه‌رگرتن له‌عه‌قڵ ی سیاسیو بۆ دامه‌زراندنی سیسته‌مێك ی ی ته‌ندروست ،كه النیكه‌م توانا ئابور ی هه‌بێت ك ه ی مژد‌هی ئهوه به‌خش���ین ی له‌توانایدایه به‌پێی پالنێكی زانس���ت گونجاو ل���ه‌رووی سیاس���یو ئابوریو كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ئه‌منی نیش���تمان بكات ه ی ماڵێكی ئارام ب���ۆ هه‌موان ،یان به‌پێ ی داڕێ���ژراو هێ���زه ئاب���وری‌‌و پالنێك��� ی ی بڕژێنێت���ه خزمه‌ت��� سیاس���ییه‌ك ه ی دیموكراتی���زه كردنی واڵت‌و پرۆس���ه فراوانكردن���ی پانتاییه‌كان���ی ئازادی‌‌و ی ئینس���ان ،وات ه رێزگرت���ن له‌كه‌رامه‌ت ی سیسته‌مێك ك ه كاركردن بۆ دامه‌زراندن مرۆڤه‌كانی له‌سه‌ر بنه‌ڕه‌تی هاواڵتیبون ی مامه‌ڵ ه بكرێن ،نه‌ك له‌س���ه‌ر بنچین ه په‌یوه‌ندی تایبه‌ت‌و بنه‌ماڵه‌یی‌‌و حیزبی، سیسته‌مێك ك ه پێویس���ت ه به‌ر له‌هه‌ر ی دی له‌و راستییه زۆر ساده‌ی ه ش���تێك ی مرۆڤ تێبگات ،كه مرۆڤ���ه‌كان له‌ڕێ بونیان���هوه مانا وه‌رده‌گرن‌و پێناس��� ه ی دیكه‌وه، ی ش���تێك ده‌كرێن ،نه‌ك له‌ڕێ مرۆڤه‌كان ته‌نها به‌هۆی مرۆڤبونیانه‌و‌ه مرۆڤن ن���ه‌ك به‌ه���ۆی نزیكیی���ان ل ه ی خاوه‌ن ده‌سه‌اڵت ،یان نزیكی‌‌و كه‌سێك ی ئه‌ندامبونی���ان له‌بنه‌ماڵ���هو حیزبێك ی دیاریكراودا ،وات ه نه‌وت وه‌ك سامانێك ی سیاس���یو پڕ به‌ه���ا ده‌توانێت هێز ی ی كایه‌كانی واڵت‌و ژیان ئابوری به كۆ هاونیشتمانیان ببه‌خشێت. ی ی دیكه وه‌ك هه‌ر ناوچ���هو واڵتێك دونیا ،ده‌شێت له‌هه‌رێمی كوردستانیشدا ی بكرێت��� ه ئ���هو ن���ه‌وت‌و داهاته‌ك���ه س���ه‌رچاوه‌یه‌ی ،ك ه دوور له‌هه‌ر ماناو ی نێگه‌تیڤ ،دوور له‌هه‌ر به‌كارهێنانێك ی تایبه‌تی‌‌و بنه‌ماڵه‌یی‌‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌ك حیزبی ،ته‌واوی هاونیشتمانیانی هه‌رێم ی س���ودمه‌ندبن .گه‌ڕان‌و پش���كنین لێ به‌دوای���دا ،دۆزین���هوهو ده‌رهێنان���ی، ی بانگكردنی كۆمپانی���اكان‌و ئه‌نجامدان گرێبه‌س���ت له‌گه‌ڵیان���دا ،دواتری���ش چۆنێتی فرۆش���تن‌و ب���ڕی داهاته‌كه‌ی، ئه‌گه‌ر هه‌م���وو ئه‌مان ه روون‌و رۆش���ن ی ی ن���ه‌ك ته‌نه���ا هێزه‌كان نه‌ب���ن ماف ی ی ئاسای ئۆپۆزیس���یۆن ،به‌ڵكو مافێك ی ساده‌شه ،ك ه گومان هه‌ر هاواڵتییه‌ك ی ی ئه‌و ك هس‌و الیه‌نانه بخات ه سه‌ر ته‌واو ی له‌مجۆر‌ه ی پڕبایه‌خ مامه‌ڵ ه به‌داهاتێك ده‌كه‌ن. ی كوردس���تاندا هه‌مومان له‌هه‌رێم��� ی ده‌زانی���ن گه‌ڕان‌و پش���كنین ب���ه‌دوا
ی هه‌یه ،هه‌مومان ده‌زانین نه‌وتدا درێژه ی ده‌دۆزرێت���هوهو ن���ه‌وت به‌به‌رده‌وام��� گرێبه‌س���تیش له‌گ���ه‌ڵ كۆمپانی���ا بیانییه‌كاندا ئیمزا ده‌كرێن ،هه‌موشمان زۆر باش ده‌زانین رۆژانه نه‌وت هه‌نارد‌ه ده‌كرێ‌‌و ده‌فرۆش���رێت ،به‌اڵم ش���تێك ك��� ه هیچمان نایزانی���ن ،به‌وه‌زیره‌كان‌و ت���ه‌واوی په‌رله‌مانتارانیش���هوه ،جگ ه ی كه‌م ك���ه ژماره‌یان له‌چه‌ند كه‌س���ێك ی یه‌ك له‌باشترین حاڵه‌تدا له‌په‌نجه‌كان ده‌س���ت تێپه‌ڕن���اكات ،ئه‌وه‌یه كه ئه‌م ی هه‌رێم ی نه‌وت هه‌م���وو گرێبه‌س���تان ه له‌گ���ه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كان له‌س���ه‌ر ی چ بنه‌مایه‌ك���ی ئاب���وری‌‌و نیش���تمان ی ی فرۆشتنه‌كه‌ش ئه‌نجامده‌درێن‌و داهات ێ ده‌چێت. به‌ره‌و كو ی ی ئ���هو كاته دكت���ۆر فازڵ چه‌له‌ب ی ی س���ه‌دام حوسێندا بریكار له‌رۆژگار ی 2009 ی ن���ه‌وت ب���وو ،س���اڵ وه‌زی���ر ی ته‌له‌فزیۆنیدا باس���ی ئهوه له‌دیدارێك ده‌كات ،كه ن ه خۆی‌‌و نه وه‌زیری نه‌وت ی ی ئ���هو نه‌وته به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك بڕ ی كه بۆ ده‌ره‌وه ڕه‌وان ه عێراقیان نه‌ده‌زان ی ده‌كرا ،ن��� ه ئه‌و نرخه‌یش���یان ده‌زان ك ه نه‌وته‌كه‌ی پێده‌فرۆش���را ،هه‌روه‌ها ده‌ڵێت :له‌رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا ی به‌رگریم ل ه ش���تێك ده‌كرد نه‌مده‌زان چییه.
►
بیروڕا
) )346سێشه‌ممە 2012/10/9
13
گومانم هه‌ی ه هیچ ی ناو كه‌سێك ی یه‌كێتی، سه‌ركردایه‌ت ی ته‌نانه‌ت ئه‌ندامان ی سیاسیو مه‌كته‌ب سه‌ركردایه‌تی پارتیش ی ئاگاداری ورده‌كاریه‌كان پرۆس هی گرێبه‌ست‌و ده‌رهێنان‌و فرۆشتن‌و ی چۆنێتی به‌كارهێنان داهاتی نه‌وت بن ی له‌وانه‌ی��� ه دكتۆر هه‌ورام���ی وه‌زیر ی له‌م���ه‌ڕ خۆمان ی هه‌رێمه‌ك��� ه نه‌وت��� ی هه‌رێم‌و نرخ‌و ی فرۆش���راو ب���ڕی نه‌وت داهاته‌ك���هی ئاگادار بێ���ت ،پێده‌چێت ی ی ن���او بنه‌ماڵه ی تر چه‌ند كه‌س���ێك ی بارزانیش ئاگاداربن ،بێگومان هه‌ورام تا راده‌یه‌ك ئ���اگاداری داهاتی نه‌وته، ی ی بچوك به‌اڵم هه‌رگی���ز له‌بازنه‌یه‌ك��� ی بڕیار به‌ده‌س���تی ناو بنه‌ماڵه‌ی بارزان ی بترازێت ن ه هه‌ورامی‌‌و نه هیچ كه‌سێك ی ی ئه‌وه‌ن ك��� ه داهاته‌كه ی ئ���اگادار د ێ هه‌ڵده‌گیرێ‌‌و ێ ده‌چ���ێ‌‌و له‌كو بۆ كو بۆ كێیه‌و چۆن خ���ه‌رج ده‌كرێ .به‌ش ی زۆرم هه‌ی ه ی خ���ۆم گومانێك به حاڵ ی ن���او حكومه‌ت ی دیكه هیچ كه‌س���ێك ی حكومه‌تیشه‌وه ،هیچ به‌جێگری سه‌رۆك ی ی سه‌ركردایه‌ت ی ناو ئه‌نجومه‌ن كه‌سێك ی یه‌كێت���ی ،ته‌نانه‌ت ئه‌ندامانی مه‌كته‌ب ی پارتی���ش سیاس���یو س���ه‌ركردایه‌ت ی ی پرۆس���ه ی ورده‌كارییه‌كان ئ���اگادار گرێبه‌س���ت‌و ده‌رهێن���ان‌و فرۆش���تن‌و چۆنێت���ی به‌كارهێنان���ی داهاتی نه‌وت ب���ن له‌هه‌رێم .ب���ه‌اڵم ئ���ه‌وان هه‌موان به‌ئ���اگادارو نائ���اگاداره‌و‌ه به‌رگری له‌و پرۆس���هی ه ده‌ك���هنو زوزو پێمانده‌ڵێن ی كوردس���تانمان خس���تۆت ه نێو هه‌رێم نه‌خش���هی وزه‌ی جیهانییه‌وه .ئێس���تا ی ی گ���ه‌وره له‌كوردس���تاندا به‌ش���ێك پارتی‌‌و له‌زۆر كاتیشدا یه‌كێتی ،تایبه‌ت ی ئه‌وان ی حكوم���ه‌ت ال ئه‌و ماوه‌ی���ه ب���وو ،به‌رگری له ش���تێك ده‌كه‌ن ك ه گوم���ان ده‌كه‌م زانی���اری‌‌و ئاگاییان ل ه باره‌ی���هوه له‌زانی���اری‌‌و ئاگایی وه‌زیرو ی ی رۆژگار ی نه‌وته‌كه ی وه‌زی���ر بریكار س���ه‌دام حوسێن زیاتر بێت ده‌رهه‌ق ب ه ورده‌كاری پرۆسه‌كه.