14
) )314سێشه‌مم ه 2012/2/21
birura.awene@gmail.com
وانه‌كانی حهڤدهی شوبات ده‌ینوسێت
عه‌زیز ره‌ئووف
پالنی پێشنیارکراو بۆ په‌یوه‌ندی حکوم هتو سامانی سروشتی س���امانی سروش���تی به تایبه‌ت نه‌وت‌و غ���از ب���ه ده‌گم���ه‌ن بوونه‌‌ت���ه مایه‌ی گه‌ش���انه‌وه‌یه‌كی ئاب���وری‌و سیاس���ی‌و کۆمه‌اڵیه‌ت���ی له‌جیهان���دا .له‌زۆرب���هی جێگاکانی جیهان س���امانی سروش���تی هه‌ژاری‌و دیکتاتۆری هتو ش���ه‌ڕ‌و جه‌نگی ناوخۆی ب���ۆ خه‌ڵكه‌که‌ی هێناوه .ئه‌گه‌ر له‌جێگایه‌ک بوژانه‌وه‌ی ئابوری هێنابێت، زۆرجار باجه‌که‌ی له‌الیه‌نی سیاسییه‌وه ق���ورس بووه(نه‌بوونی دیموکراس���ی). ئ���ه‌و واڵته که‌مان���هی ک���ه توانیویانه داهاتی ئه‌م س���امانه بخه‌ن���ه خزمه‌تی بواره‌کانی ئابوری‌و سیاسیو کۆمه‌اڵیه‌تی واڵته‌که‌ی���ان ،ژماره‌یان زۆر که‌مه ،ههره دیارترینیان واڵتی نه‌رویجه. ئێمه لێره‌دا به کورتی ده‌خاڵی بنه‌ڕه‌تی ده‌خه‌ین���ه به‌رچاو ،ک���ه له‌ده‌رئه‌نجامی لێکۆڵین���ه‌وه‌‌و پش���کنینی ئه‌زموون���ی واڵتان���ی ت���ر‌و راڤه‌‌کردن���ی ئه‌ده‌بیاتی تایبه‌ت به‌م بواره‌وه به‌رهه‌مهاتووه ،وه‌ک رێنیش���انده‌رێک (پۆله‌س���ی) بۆ بواری نه‌وت‌و غ���از له‌کوردس���تان ،له‌پێناوی ره‌وینه‌وه‌ی مه‌ترسیه‌کانی پاشهاته‌کانی سامانی سروشتی. خاڵی یه‌كه‌م :پش���ت نه‌به‌‌س���تن به سامانی سروشتی وه‌ک تاکه سه‌رچاوه‌ی داهات .ئه‌گه‌ر بێتو حکومه‌ت س���امانی سروش���تی بکات���ه تاکه داه���ات ،ئه‌وا ئابورییه‌ک دێته ئ���اراوه ،که بوارنادات هی���چ که‌رتێک���ی ت���ری بگه‌ش���ێته‌وه. له‌ئه‌نجامی ئه‌مه‌دا حکومه‌ت خۆی خۆی ناچارده‌کات که ببێته تاکه سه‌رچاوه‌ی بژێ���وی دابینک���هری زۆرین���هی خه‌ڵك ک���ه په‌رچه‌کرداری ئابوری‌و سیاس���ی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی ترسناکی ده‌بێت. خاڵی دووه‌م :دوورگرتن له‌خۆشباوه‌ڕی ب���ه‌وه‌ی که له‌ڕێگ���هی داهات���ی زۆری نه‌وته‌وه ده‌توانرێ���ت هه‌موو پرۆژه‌یه‌ك ئه‌نجام بدرێت .ئاسانه وه‌ها بیربکرێته‌وه که هێنده س���امانی سروشتی هه‌یه که ده‌توانێ بودجه‌ی واڵت دابینکات ،ئیتر پێویست ناکات حکومه‌ت بایه‌خ به که‌رتی تر بدات .له‌مێژووی بیری رۆژئاوادا هه‌ر له‌میکیاڤیللی���ه‌وه هه‌تا ئاده‌م س���مس‌و ئه‌وان���ی تر هه‌میش���ه ت���رس هه‌بووه له‌ئاس���ان ژیانی ،به‌وه‌ی له‌ده‌رئه‌نجامدا ده‌بێته هۆی ته‌سکبینی .وه‌ک ئه‌‌زموونی واڵتانی که‌‌نداو پێم���ان ده‌ڵێن چه‌ندێک س���ه‌روه‌ت‌و س���امان هه‌بێت ،هێش���تا په‌لوپۆ هاویش���تن (دایڤێرسیفیکه‌یشن) پێویسته. خاڵی سێیه‌م :ئه‌گه‌ر بێتو واڵت خۆی ته‌سلیمی داهاتی سامانی سروشتی کات، ئه‌وا یانی خۆخس���تنه ده‌س���تی بازاڕی جیهان‌و هه‌موو هه‌ڵبه‌ز‌و دابه‌‌زه‌کانی که له‌ئه‌نجامدا ده‌بێته هۆی گه‌شه‌ی خێرا‌و له‌پڕ ئینجا گه‌شه‌ی الواز ،که له‌کۆتاییدا ئ���ه‌وه‌ی دێت���ه به‌ره���ه‌م کۆمه‌ڵگایه‌كی گه‌شه‌نه‌کردووه ،چونکه هیچ ئیراده‌یه‌کی نییه به‌سه‌ر ئاس���تی داهات‌و بڕه‌که‌یدا. له‌م دۆخه‌دا له‌کاتی به‌رزی نرخی نه‌وت‌و له‌هه‌مانکاتدا له‌کاتی نزمی نرخی نهوت بڕی پاره‌ی هاتوو زیانبه‌خش ده‌بێت. خاڵ���ی چواره���ه‌م :هه‌وڵ���دان ب���ۆ به‌دوورگرتن���ی س���امانی سروش���تی له‌سیاس���ه‌ت ،چونک���ه ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی هه‌میشه ده‌سه‌اڵتگه‌رایی‌و دیکتاتۆریه‌ته. سامانی سروشتی له‌ده‌ره‌وه ده‌فرۆشرێت‌و پێویس���تی به ده‌س���تێکی کاری که‌مه، بۆی���ه له‌ئه‌نجامدا ده‌بێته ه���ۆی هاتنه ئ���ارای ئیلیتێک���ی سیاس���ی‌و ئابوری ک���ه ده‌توانن ب���ه دوور له‌خه‌ڵکی بژین. له‌ئه‌نجامدا بۆش���ایی له‌نێوان ده‌سه‌اڵت‌و کۆمه‌ڵگادا دێته ئ���اراوه .گه‌رچی بیری نیولیبرالیزم ههوڵی ئه‌وه‌ی ئه‌دا که ئه‌م بۆشاییه دروستکات ،به‌اڵم ئه‌نجامه‌که‌ی ئه‌و قه‌یرانه گه‌وره‌یه که توش���ی بووه. گه‌ر س���امانی نهوت بوو به به‌ربه‌ستێک له‌نێ���وان حکوم���هتو خه‌ڵك���دا ،ئه‌وا کۆمه‌ڵگایه‌ك���ی الواز‌و پڕ له‌توندوتیژی‌و حکومه‌تێک���ی گه‌ن���ده‌ڵ دێته ئ���اراوه. ڤه‌نزوێ�ل�ای پێ���ش چافێز ،س���ه‌رباری ئه‌وه‌ی ک���ه ده‌وڵه‌تێکی ده‌وڵه‌مه‌نده به سامانی سروش���تی %80ی خه‌ڵكه‌که‌ی له‌هه‌ژاریدا ده‌ژی���ان ،ده‌رئه‌نجام هاتنی چاڤێز‌و مه‌رگی دیموکراسیه‌ت بوو. خاڵی پێنجه‌م :هه‌وڵدان بۆ هێشتنه‌وه‌ی به‌ه���ای کارک���ردن‌و به‌رهه‌مهێن���ان له‌کۆمه‌ڵ���گادا .ئه‌مه‌ش له‌ڕێگای ئه‌وه‌وه
ده‌بێت که داهاتی س���امانی سروش���تی به ش���ێوه‌یه‌کی ناڕاس���ته‌وخۆ بێته ناو ب���ازاڕه‌وه .ئه‌گ���ه‌ر داهات���ی س���امانی سروش���تی نه‌کرێته پاڵن���هری ئابوری، ئه‌وا حکومه‌ت ده‌بێته تاکه سه‌رچاوه‌ی بژێوی ،که حکومه‌ت بوو به قیبله ،ئه‌وا له‌ده‌رئه‌نجام���دا زل-ـ���ه‌و زه‌به‌الح‌و الواز ده‌بێت .هی���چ بوونه‌وه‌رێک نییه بتوانێ تا دواکۆت���ا گه‌وره‌بێت ،بیرله‌وه‌بکه‌ره‌وه مرۆڤێ���ک ش���ه‌وو رۆژ هه‌ڵئاوس���ێ، له‌ده‌رئه‌نجام���دا قه‌ب���اره‌ی ده‌بێته هۆی په‌ککه‌وتنی .حکومه‌تی هه‌رێم له‌دۆخێکی وه‌هادا ده‌ژی هێنده قه‌به‌تره له‌قه‌باره‌ی خۆی ،توشی په‌ککه‌وتن بووه. خاڵی شه‌شه‌م :هه‌وڵدان بۆ به‌کارهێنانی داهاتی س���امانی سروشتی بۆ گه‌شه‌دان ب���ه س���ه‌رچاوه تایبه‌تمه‌ندیه‌کانی تری کوردستان وه‌ك گه‌شتوگوزار ،خوێندن کشتوکاڵ‌و ...هتد .له‌م رێگایه‌وه که‌رتی تایب���ه‌ت ده‌بوژێت���ه‌وه ،خه‌ڵ���ک ده‌بنه خاوه‌نی کاری س���ه‌ربه‌خۆو له‌ئه‌نجامدا چینی ناوه‌ندی س���ه‌ربه‌خۆ دێته ئاراوه که پێویسته وه‌ک داینه‌مۆی سیسته‌می سیاسی. خاڵی حه‌وت���ه‌م :بیرکردنه‌وه له‌دۆخی پاش ن���ه‌وت له‌کات���ی نهوت���دا .ته‌نها له‌کاتی بوونی نهوت���دا ده‌توانرێت پالن بۆ پ���اش نهوت دابنرێ���ت .دیاره پاش نهوت مه‌رج نییه پ���اش کۆتایی هاتنی نهوت بێت ،ره‌نگه ،وه‌س���تانی رۆشتنی س���امانی سروشتی ،به هۆی گۆڕانکاری سیاسیش���ه‌وه‌بێ���ت ،وه‌ک له‌س���ااڵنی ئابڵوق���ه‌دا به س���ه‌ر عێراق���دا روویدا. له‌هه‌مانکاتدا پالندان بۆ ژینگه‌و کاریگه‌ری، چونکه ره‌نگه کاریگه‌ری ژینگه‌ی هه‌موو ده‌س���تکه‌وتی داهاتنی نه‌وتی پێویست بێت بۆئه‌وه‌ی کاریگه‌ریه‌كه‌ی نه‌هێڵێت، له‌ڕووی سروشتی‌و ته‌ندروستی ،هه‌روه‌ها کاریگ���هری له‌س���ه‌ر نیش���ته‌جێبوون‌و دیموگرافیا. خاڵی هه‌‌شته‌م :به‌کارهێنانی سامانی نهوت بۆ دروستکردنی باوه‌ڕو په‌یوه‌ندی له‌نێوان خه‌ڵ���ک‌و حکومه‌تدا .گرنگترین بنه‌مای ده‌وڵه‌تی س���ه‌رکه‌وتوو باوه‌ڕی خه‌ڵکه به ده‌وڵه‌ت (ش���ه‌رعیه‌ت) .گه‌ر ب���اوه‌ڕی خه‌ڵك���ی الوازبێ���ت به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌ت ،ئه‌وا هه‌میش���ه ده‌وڵه‌ت الواز‌و په‌رته‌وازه‌ی���ه .ئیتالی���ا نموون���هی ئه‌م جۆره واڵته‌ی���ه له‌ئه‌وروپا .له‌به‌ر الوازی په‌یوه‌ن���دی نێوان خه‌ڵ���ک‌و حکومه‌ت، ئیتالیا به‌ده‌ست قه‌یرانی چاره‌‌‌نوسسازه‌‌‌وه ده‌ناڵێن���ی .له‌الیه‌ك���ی ت���ره‌وه بوونی بڕوای گه‌‌وره ب���ه حکومه‌ت ،له‌واڵتێکی وه‌ك ئه‌ڵمانی���ا بووه‌ته هۆی هه‌میش���ه س���ه‌رکه‌وتووی ئه‌ڵمانیا .داهاتی نهوت ده‌توانێت سیسته‌مێک ده‌سته‌به‌رکات که ببێته جێگای باوه‌ڕی زۆرینه‌ی خه‌ڵك، ئه‌مه به مانای ئه‌وه نایه‌ت که زۆرینه‌ی خه‌ڵک هاوڕابن به‌رامبه‌ر حکومه‌ت. خاڵی نۆیه‌م :داڕش���تنی سیاس���ه‌تی ده‌ره‌وه ب���ه ئاگای���ی .ده‌رهێنان���ی غاز له‌داهات���وودا کوردس���تان زیاتر‌و زیاتر په‌یوه‌ست ده‌کات به تورکیاوه .تورکیا هه‌‌تابێت پێویس���تی زیات���ری به غازه بۆ ب���ره‌ودان به ئابوریه گه‌ش���اوه‌که‌ی. تورک���ه‌کان به ئاش���کرا پ�ل�ان بۆئه‌مه دائه‌نێن .ئه‌گ���ه‌ر ئاگایی جیوپۆله‌تیکی بااڵ نه‌بێت ،سامانی سروشتیمان ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی تورکی���ا زیاتر‌و زیاتر ئێمه به به‌ش���ێک له‌گه‌ش���هی ئابوری خۆی بزانێ���ت‌و له‌ده‌رئه‌نجام���دا زیاتر‌و زیاتر ده‌س���ت وه‌رداته ناوخۆی سیاس���ه‌تی ئێمه .له‌کۆتاییدا جۆرێک له‌پاش���کۆیی‌و هه‌ژه‌مۆنیه‌ت بێته ئ���اراوه که کاربکاته سه‌ر سه‌ربه‌خۆبوونمان. خاڵ���ی ده‌ی���ه‌م :دابه‌ش���کردنی پاره راس���ته‌وخۆو وه‌رگرتن���ه‌وه‌ی له‌ڕێگه‌ی باجه‌وه باش���تره له‌سیسته‌می مووچه، چونک���ه ئ���ه‌م پرۆس���ه‌یه ده‌بێته هۆی هاتنه‌ئارای کۆمه‌ڵێک پرینسیپ ،له‌وانه: خه‌ڵك هه‌س���ت ده‌ک���ه‌ن ک���ه داهاتی سامانی سروش���تییان پێده‌گات ،خۆیان خاوه‌ن به‌رهه‌می واڵتیانن ،به‌خشینه‌وه‌ی له‌ڕێ���گای باجه‌وه ئه‌و ب���اوه‌ڕه دێنێته ئاراوه که ئه‌وه به‌ش‌و پاره‌ی خه‌ڵکه که حکومه‌ت کاری پێئه‌كات .له‌هه‌مانکاتدا ب���اج ده‌بێت���ه هۆی ئ���ه‌وه‌ی که مرۆڤ زیاتر ده‌ربه‌س���ت‌و په‌یوه‌س���ت بێت به حکومه‌ته‌وه.
به هه‌ر پێودانگێك وه‌ری بگرین رووداوی به‌رز قس���ه له‌سه‌ر خۆیان‌و هێزه‌كانیان حهڤدهی شوبات رووداوێك نییه هه‌روا بكه‌ن. ده‌ركه‌وته‌یه‌ك���ی ت���ری ئ���ه‌م به‌ئاس���انی تێیپه‌ڕێنین ،ئ���ه‌م رووداوه ده‌كرێ���ت به زی���اد له‌ڕه‌هه‌ندێك‌و زیاد خۆپیش���اندانانه ئ���ه‌وه ب���وو كه ئه‌و له‌دیدێك تێ���ی بڕوانین‌و راڤه‌ی بكه‌ین .ماسكه‌ی له‌سه‌ر هێزه‌كان هه‌ڵماڵی كه به‌هه‌ر ش���ێوه‌یه‌ك وه‌ریبگرین ناتوانین ده‌توانن تا سه‌ر مه‌ده‌نی بن .له‌حه‌ڤده‌ی كۆمه‌ڵگه به‌رین���ه‌وه پێش ئه‌م روداوه ،ش���وباتدا ده‌رك���ه‌وت كه ئ���ه‌م مۆدێله الن���ی كه‌م ل���ه‌ڕووی متمان���هی خه‌ڵك له‌حكومڕان���ی له‌هه‌رێمی كوردس���تان به هێزه‌كانی خ���ۆی .ئه‌مه به‌و مانایه زۆر ل���ه‌وه ته‌نگه‌نه‌فه‌س���تره بتوانێت نییه كه حهڤدهی ش���وبات وه‌چه‌رخانی ته‌حه‌مولی خه‌ڵك بكات .ده‌ركه‌وت كه مێژووی���ه ،به‌ڵك���و ده‌توان���م بڵێم ئه‌م ئه‌م هێزانه‌ی ئێمه تا ئێستا بڕوایان به رووداوه په‌رده‌ی له‌سه‌ر زیاد له‌برینێك‌و چاره‌سه‌ری سه‌ربازی هه‌یه بۆ بێده‌نگ زیاد له‌خه‌له‌لێكی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و كردن .چاره‌س���هری س���ه‌ربازی ره‌نگه ئابووری‌‌و ئیداری هه‌ڵماڵی‌‌و ئیدی دوای بتوانێت ب���ۆ ماوه‌یه‌كی كورت دۆخه‌كه ئه‌م روداوه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی پێویستی راگرێت ،به‌اڵم چاره‌یه‌كی ته‌واو ناله‌بار‌و به‌وه نییه خه‌له‌له‌كانی خۆی بدۆزێته‌وه ،فاش���یانه‌یه‌‌و ته‌نها ده‌توانێت مه‌كیاجی هێزه‌كان پێویستیان به‌وه نییه سه‌ری دۆخێك بكات نه‌ك به‌ڕاس���تی بتوانێت خۆیان ب���ه‌وه‌وه بهێش���ێنن ك���ه ئایا ده‌م‌و چ���اوی بگۆڕێ���ت .چاره‌س���هری ئه‌زموونه‌كه‌مان به‌ڕاس���تی ئه‌زمونێكی س���ه‌ربازی ب���ۆ نیگه‌رانییه‌كانی خه‌ڵك مه‌ده‌نییه یان س���ه‌ربازی .به‌مانایه‌كی خراپتری���ن مۆدێ���ل‌و ناعه‌قاڵنیتری���ن ت���ر ئه‌وه‌ی له‌حه‌ڤده‌ی ش���وباتدا رویدا ده‌ستبردنه بۆ چاره‌سه‌ركردنی دۆخێك ش���ۆڕش نه‌بوو به‌مانا راسته‌قینه‌كه‌ی ،كه دڵنیام حهڤدهی شوبات ده‌رگاكانی به‌اڵم سه‌ره‌تای ره‌تكردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه ب���ه كراوه‌یی جێهێش���تووه‌‌و وایكردووه بوو ب���ۆ هێزه‌كانی خۆی ك���ه ناكرێت كه خۆپیشاندان له‌هه‌ر شوێن‌و كاتێكی چیتر له‌فه‌زایه‌كی پیرۆز‌و شه‌رعیه‌تێكی ت���ردا بێ���ت س���ه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی ده‌بێته شۆڕش���گێڕیدا بمێنن���ه‌وه ،ئ���ه‌وه‌ی راستییه‌كی به‌رچاو. ئ���ه‌وه‌ی له‌حه‌ڤده‌ی ش���وباتدا رویدا له‌حه‌ڤده‌ی ش���وباتدا رویدا ،هیچ نه‌بوو جگه قسه‌كردن له‌سه‌رخۆمان به‌ده‌نگی پاش���ماوه‌كه‌ی خۆكوژییه‌كی گه‌وره‌ی به‌رز .الن���ی كه‌م خه‌ڵك ل���ه‌م رۆژه‌دا له‌كۆمه‌ڵگ���ه‌دا جێهێش���تووه .ئه‌وه‌ی گه‌یش���تنه هۆش���یارییه‌ك كه به‌ده‌نگی خه‌ڵك به زه‌بری هێز‌و كوته‌ك بێده‌نگ
بكات ئه‌م بێده‌نگیه ده‌كاته پڕۆژه‌یه‌ك‌و له‌شوێنێكی تر ده‌یته‌قێنێته‌وه .ئه‌وه‌ی له‌بادین���ان روویدا دروس���ت به‌رهه‌می بێده‌نگی رووداوكان���ی دوای حهڤدهی ش���وباته .من نازانم به‌رپرس���انی ئه‌م هه‌رێم���ه دوای ئ���ه‌م رووداوه چ���ی تر ده‌كه‌ن ،ب���ه‌اڵم ئه‌وه ده‌زان���م له‌دوای ئه‌م رووداوه‌وه نه‌وه‌یه‌ك دروست بووه
ی دوای تێپه‌ڕبوون ساڵێك به‌سه‌ر ئه‌م ی رووداوه‌دا ،ئه‌گه‌ر ی زیاد ناڕه‌زای له‌جارێك كراوه‌یه. ی كراوه‌یه به‌و مانایه ی تۆ رێگر بویت له‌وه ی ئیسانه‌كان به‌ده‌نگ به‌رز قسه له‌سه‌ر خۆیان بكه‌ن ئاماده‌یه زۆر ش���ت بسوتێنێت .ئه‌وه‌ی له‌زاخۆ رویدا دروس���ت ئه‌و دۆخه‌یه ك ه نه‌وه‌كانمان زیاد له‌پاڵنه‌رێك شك ده‌به‌ن بۆ سوتاندنی زۆر شت .ئه‌وه‌ی بیه‌وێـت ن���ه‌وه‌كان بێده‌ن���گ بكات ،به‌ڕاس���تی
بیرورا
ده‌یه‌وێت رێگ���ر بێت له‌موماره‌س���هی سیاس���ه‌ت له‌م هه‌رێمه .ئه‌وه‌ی به‌ناو ی هه‌موانه‌وه سیاس���ه‌ت بكات به‌ڕاس���تی ده‌یه‌وێت رێگربێت له‌سیاس���ه‌ت به‌مانا راس���ته‌قینه‌كه‌ی ،چونكه دروست ئه‌وه ده‌زانم ل���ه‌دوای حهڤدهی ش���وباته‌وه سیاسه‌ت به‌مانا راس���ته‌قینه‌كه‌ی له‌م هه‌رێمه له‌مه‌رگی خۆیدا ده‌ژی. دوای تێپه‌ڕبوونی س���اڵێك به‌س���ه‌ر ئ���ه‌م رووداوه‌دا ،ئه‌گه‌ری ناڕه‌زایی زیاد له‌جارێك كراوه‌یه .كراوه‌یه به‌و مانایه‌ی ت���ۆ رێگر بوی���ت له‌وه‌ی ئیس���انه‌كان به‌ده‌نگی به‌رز قس���ه له‌س���ه‌ر خۆیان بك���ه‌ن .دوای تێپه‌ڕبوون���ی س���اڵێك به‌س���ه‌ر ئ���ه‌م رووداوه‌‌و س���وڕانه‌وه‌ی پیاوك���وژه‌كان به‌به‌رچ���اوی ك���ه‌س‌و كاری قوربانییه‌كان���ه‌وه ،عه‌نته‌ریاتێكی حوكمڕانیم���ان بۆ وێنا ده‌كات كه باكی به خوێن���ی هاوواڵتیانی خ���ۆی نییه‌‌و ئاماده‌ی���ه ب���ۆ مردنی سیاس���ه‌ت زیاد له‌نه‌وه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ خۆیدا بمرێنێت. دوای تێپه‌ڕبوونی ساڵێك به‌سه‌ر ئه‌م رووداوه‌دا‌و بینینی ئه‌م هه‌موو چه‌كداره له‌ناو ش���ه‌قامه‌كاندا ،به‌ڵگه‌یه‌گی روونه كه ئه‌م جۆره له‌حوكمڕانی تا ئێستاش چاره‌س���هری س���ه‌ربازی به باش���ترین چاره‌س���ه‌ر ده‌زانێت ب���ۆ بێده‌نگكردنی نه‌وه‌كان .ئ���ه‌وه‌ی ن���ه‌وه‌كان بێده‌نگ ی سیاسی به‌داری سیاسه‌ت بكات فه‌زا ده‌كوژێ���ت‌و كۆمه‌ڵگ���ه له‌دۆخی خۆیدا راده‌گرێت .ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه وه‌ك خۆی بهێڵێته‌وه ده‌بێت چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ش���ی ل���ێ بكه‌ین كه له‌مه‌رگی خۆیدا ده‌ژێت‌و ده‌یه‌وێ���ت له‌گ���ه‌ڵ پیربوون���ی خۆیدا كۆمه‌ڵگه‌ش له‌گه‌ڵ خۆیدا بنێژێت. Azizrauf75@yahoo.com
نهوت ...به رب هی ته‌قته‌ق یان ربه ی سۆمۆ؟ ره‌نج موفتی * ئه‌ندازیاری شارستانی * ماسته‌ر له‌به‌ڕێوه‌بردنی كار له‌نێت ئیكۆنۆمی هه‌رێم���ی ئۆتۆنۆم���ی كوردس���تان ب���ه رووب���هری 40,000ك���م دووجایه‌‌و دانیش���توانی نزیك���هی چ���وار ملیۆن كه‌س���ن ،ده‌كه‌وێته گه‌رمترین ناوچه‌ی رامیاری‌‌و ئابووری له‌ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ند‌و ناوه‌ڕاستی زۆرترین كێشمه‌كێشم .گه‌ر ناوی دراوس���ێكان بهێنین ته‌واو روون ده‌بێته‌وه كه له‌چ ناوچه‌یه‌كی هه‌ستیاری ئه‌م جیهانه‌داین ،توركیا ،كێش���ه‌كانی له‌گه‌ڵ ئیس���رائیل‌و فه‌ره‌نسا‌و یه‌كێتی ئه‌وروپ���ی .ئێران‌و كێش���ه‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا‌و یه‌كێت���ی ئه‌وروپی‌و كه‌نداو‌و خۆرهه‌اڵتی باش���ووری ئاسیا .سوریا، خۆی‌‌و كێش���ه ناوه‌كی‌و ده‌ره‌كیه‌كان. عێراقیش پێویس���تی به باسكردن نییه هه‌ر له‌كێشه سنووریه‌كان تاكو ده‌گاته كێشه مه‌زهه‌بیه‌كان. له‌ده س���اڵی یه‌كه‌می ئه‌م سه‌ده‌یه‌دا كوردس���تان وه‌كو هه‌رێمێك له‌عێراقدا‌و له‌چوارچێوه‌ی ئیداره‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆی س���امانه سروش���تیه‌كان‌و به هاوكاری كۆمپانیا تایبه‌ت���ه‌كان یه‌كه‌م به‌رمیلی نهوت���ی خۆماڵ���ی به‌ره���ه‌م هێن���او دواب���ه‌دوای ئه‌وه چه‌ندی���ن كۆمپانیای تری ئیقلیم���ی‌و جیهان���ی روویان له‌و ناوچ���ه زێڕینه ده‌س���تلێنه‌دراوه كرد، زۆر ده‌نگ���ی ناڕه‌زایی لێره‌و له‌وێ به‌رز بووه‌وه كه پێش���تر ش���ای ده‌رخستن‌و ناردن���ه ده‌ره‌وه‌ی نهوت بوون‌و به هیچ ش���ێوه‌یه‌ك قبوڵ���ی ركاب���هری نوێیان نه‌ده‌كرد ،به هه‌ر ش���ێوه‌یه‌كی یاسایی‌و نا یاس���ایی ههوڵی راگرتنی هه‌رێمیاندا له‌به‌خۆماڵیكردن���ی نهوت���ی خ���ۆی. ی نهوت���ی خۆماڵی دوابه‌دوای ده‌رهێنان ئه‌وه دێت كه به‌ر له‌زیاتر له 35س���اڵ‌و له‌س���ه‌رده‌می حوكمڕانی رژێمی به‌عس كۆمپانیایه‌كی حكومی عێراقی دامه‌زرا به ناوی س���ۆمۆ ( )SOMOكه ته‌نها كۆمپانیای عێراقی ب���وو بازاڕگه‌ری بۆ نهوت���ی عێراق���ی ده‌كرد‌و ته‌نه���ا ئه‌وه ده‌یتوانی گرێبه‌سته نه‌وتیه‌كان بكات‌و كۆمپانیای ن���ه‌وت بهێنێته ن���اوه‌وه‌ی واڵت. ب���واری نهوت وه‌كو هه‌موو بواره‌كانی تر له‌دوای رووخانی رژێمه‌وه به‌ش���ێك بوو له‌و هاوكێش���ه‌یه‌ی كه گۆڕانكاری به‌س���ه‌ردا هاتووه‌‌و پێكهاته‌و نه‌زانراوی تر هاتنه ناو هاوكێش���ه‌كه كه پێش���تر په‌راوێز خرابوون .هه‌رێمی كوردس���تان یه‌كێ���ك ب���وو ل���ه‌و گۆڕاوان���ه له‌ناو
هاوكێشه‌كه‌دا‌و كێشه‌كانی نێوان هه‌رێم‌و به‌غ���دا هاوكێش���ه‌كه‌ی ئاڵۆزت���ر كرد. رۆژ له‌دوای رۆژی���ش هه‌رێم كۆمپانیای زۆرت���ر‌و زه‌به‌الحت���ر ده‌هێنێته ناو ئه‌و ب���واره‌و نه‌وتێكی زیات���ر ده‌رده‌درێت‌و داهاته‌كه‌ش���ی له‌الی���ه‌ن لیژنه‌یه‌ك���ی بچوككراوه‌ی س���ۆمۆ له‌هه‌رێم كاره‌كانی نهوت به‌ڕێوه ده‌به‌ن. ئێس���تا په‌یوه‌ندیه‌كان له‌گه‌ڵ به‌غدا روو له‌ئاڵۆزی���ن ،ئه‌گه‌رچی هۆكاره‌كان زۆرن ،ب���ه‌اڵم هۆكاری ههره س���ه‌ره‌كی قبوڵ نه‌كردنی دروستبوونی ركابه‌رێكه له‌ناوچه‌ك���ه ب���ۆ حكومه‌ت���ی به‌غ���دا، كه كۆمپانی���ای گه‌وره‌‌و م���ه‌زن به‌غدا په‌راوێ���ز بخ���ات‌و روو له‌هه‌رێ���م بكات ئه‌مه خ���ۆی له‌خۆی���دا ناماقووڵی‌و بێ رێزییه به گوێره‌ی ئاس���تی بیركردنه‌وه له‌حكومه‌تی به‌غدا .به گوێره‌ی ده‌زگای هه‌واڵگ���ری رۆیته‌رز ،گرێبه‌س���ته‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم له 2011دا گه‌یشتۆته 40گرێبه‌ستی ده‌رهێنان‌و به‌دواداگه‌ڕان له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كان ئیمزا كراوه ك���ه به‌غدا ب���ه نایاس���اییان ده‌زانێت‌و به‌گوێره‌ی وته‌ی هه‌ورامی كه له‌هوریێت ده‌یلی نیوس ب�ڵ�او كراوه‌ته‌وه ،هه‌رێم ئێس���تا كار له‌س���ه‌ر ئ���ه‌وه ده‌كات كه له 2014دا توان���ای ناردنی یه‌ك ملیۆن به‌رمیل���ی هه‌بێ���ت له‌ڕۆژێك���دا به‌ره‌و باكوور. لێره‌دا پرس���یاریك دێته ئاراوه ،ئایا ئێمه خۆمان ئیداره‌ی ئه‌م نه‌وته بگرینه ده‌ست یان سۆمۆ له‌به‌غداوه گرێبه‌سته نه‌وتیه‌كانم���ان ئیمزا بكات؟ ئایا ئه‌مڕۆ ئه‌و به‌غدایه ماوه ك���ه برا گه‌وره‌ییمان به‌س���ه‌ردا بكات‌و داهاته‌ك���ه وه‌ربگرێت به‌سه‌ر برا بچووكه‌كانی دابه‌شی بكات؟ ئێم���ه بۆ ردێن س���پی‌‌و برا گ���ه‌وره‌ی خۆمان نه‌بین‌و ئه‌و خێر‌و بێره‌ی به‌سه‌ر كوردستاندا رژاوه له‌ئاسمان‌و له‌زه‌وی‌‌و له‌ژێر زه‌ویدا به‌س���ه‌ر ئه‌م هه‌رێمه‌مانی دابه‌ش نه‌كه‌ین‌و داهاتووی ئه‌م خاكه‌ی پێ گه‌ش بكه‌ین! ریش س���پیمان هه‌ر چۆن بێت له‌ناعه‌داله‌تی به‌غدا باش���تره كه به‌رامبه‌ر هه‌رێم ده‌ینوێنێت. رووتێكردنی ئیكسۆن مۆبیل‌و چه‌ندین كۆمپانی���ای گ���ه‌وره‌ی ت���ر له‌هه‌رێم‌و كردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌موو قونس���وڵخانه‌یه‌‌و چه‌ندین بابه‌تی تر ،خۆی له‌خۆیدا گه‌ر هیچ نه‌بێت ئاماژه‌یه‌كن بۆ داهاتوویه‌كی گه‌ش���ی ئه‌م هه‌رێمه‌مان‌و هیوایه‌كه بۆ دواڕۆژمان له‌چوارچێ���وه‌ی ده‌وڵه‌تێكی
كوردی سه‌ربه‌خۆ ،ئه‌م ترسانه هه‌موو ی وایان كرد كه حوكمی تاكڕه‌وی له‌به‌غدا ئه‌م���ر ب���كات ب���ه دابه‌زاندن���ی ئااڵی كوردستان له‌ناوچه نه‌گه‌ڕاوه‌كانی سه‌ر هه‌رێم. هه‌ت���ا زووه ده‌بێت بره‌و به‌و لیژنه‌یه بدرێت كه دامه‌زراوه ب���ۆ ئیداره‌كردنی ئه‌و نه‌وته‌ی كه له‌هه‌رێمه‌وه ده‌رده‌چێت‌و ئه‌مڕۆش به‌ر له‌س���به‌ی س���ۆمۆیه‌ك بۆ نه‌وتی هه‌رێم دابمه‌زرێت. حكومه‌تی هه‌رێ���م ئه‌مڕۆ ده‌بێت بیر له‌داهاتوویه‌ك���ی نزیكی ئ���ه‌م ناوچه‌یه بكات���ه‌وه ،هه‌رچی زووه وا باش���ه هه‌ر له‌داهات���ی ئ���ه‌م نه‌وته وێس���تگه‌كانی پااڵوتن‌و ده‌زگاكانی گواس���تنه‌وه‌ی ئه‌م نه‌وته پێش���بخرێن ،سیاس���ه‌تی هه‌رێم له‌چه‌ند س���اڵی رابردوو خۆش���به‌ختانه شه‌ڕانگێزی نه‌بووه‌و په‌یوه‌ندییه‌كی زۆر باش���ی له‌گه‌ڵ واڵتان دروس���تكردووه‌‌و به‌رامبه‌ری���ش په‌یوه‌ن���دی له‌گ���ه‌ڵ حكومه‌ت���ی به‌غ���دا ب���ه‌ره‌وه الوازی ده‌چێت ،له‌داهاتوویه‌كی نزیكدا كاتێك كورد ببێته كیانێكی سه‌ربه‌خۆ ده‌بێته پردێك بۆ گواس���تنه‌وه‌ی نه‌وتی عێراق ب���ه‌ره‌و باكوور .خۆخس���تنه په‌راوێزی ئێرانیش‌و خۆ دوورخستنه‌وه‌ی له‌ڕۆژئاوا وا ده‌كات كوردستان ببێته ناوچه‌یه‌كی زێڕین‌و دره‌وشاوه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ند‌و پێگه‌یه‌كی به‌هێزی هه‌بێت له‌نه‌خشه‌ی سه‌رچاوه‌كانی وزه له‌ناوچه‌كه‌دا. ده‌بێت حكومه‌تی هه‌رێم له‌پێناو گه‌لدا چی بكات؟ داهاتی نهوت چی لێبێت؟ وه‌ك ئاش���كرایه‌و واقی���ع حاڵ���ه، به‌رهه‌می ناوخۆیی كوردستان ()GDP زۆرب���هی ههره زۆری ن���ه‌وت‌و گازه كه رۆژێك دێ���ت‌و بنی دێت ،لێره‌دا ئه‌ركی حكومه‌ته له‌پالن���ی درێژخایه‌نیدا ئه‌وه له‌به‌ر چ���او بگرێت كه ئ���ه‌م به‌رهه‌مه خواپێداوه‌م���ان نامێنێ���ت‌و ده‌بێت هه‌ر له‌ئێستاوه كار بۆ ئه‌و رۆژه بكرێت. ده‌بێت رێژه‌یه‌كی دیاریكراوی داهاتی ئه‌م نه‌وته‌مان له‌ئه‌مڕۆوه پاش���ه‌كه‌وت بكرێ���ت له‌س���ندوقێكی تایب���ه‌ت، نه‌شتوانرێت به‌كاربهێنرێت‌و ده‌ستكاری بكرێت به زه‌مانه‌تی ده‌ستور به‌رله‌وه‌ی س���ه‌رچاوه سروش���تیه‌كان له‌واڵت���دا كۆتاییان پێ بێت ،ئه‌م رێژه‌یه‌ش دیاری بكرێت ،بۆ نموونه ( )%6 ،%5یان هه‌ر رێژه‌یه‌ك���ی تر كه له‌س���ه‌ر بنه‌مایه‌كی زانستی‌و ئابووری بێت. ده‌وری هه‌رێم له‌ناوچه‌كه‌دا: دانان���ی ئابڵوقه‌ی ئابووری له‌س���ه‌ر ئێ���ران دوای چه‌ن���د مانگێك���ی ت���ر ی���ان چه‌ن���د س���اڵێكی ت���ر وا ده‌كات به‌دیلێك���ی تر له‌ناوچه‌ك���ه‌دا بدۆزنه‌وه
بۆ قه‌ره‌بووكردن���ه‌وه‌ی ئه‌و بڕه نه‌وته، ئه‌گه‌رچی كوردستان به ته‌نها ناتوانێت ئه‌م بڕه دابین بكات كه ئێس���تا ئێران ده‌ینێرێت بۆ واڵتانی ئه‌وروپی‌و رۆژئاوا به گشتی ،به‌اڵم ئه‌و كاته به‌رهه‌مهێنانی نهوت له‌كوردستان ده‌گاته لوتكه‌یه‌كی پێشبینی نه‌كراو .ئێستا دوای زیادكردنی فش���اره‌كان له‌س���ه‌ر ئێران ،به‌گوێره‌ی هه‌واڵ���ه‌كان ئێران هۆش���داری داوه‌ته واڵتان���ی كه‌ن���داو له‌قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ئه‌و نه‌وته‌ی كه ئێران ئێستا ده‌ینێرێته ده‌ره‌وه‌و ئه‌م���ه‌ش كارتێك���ی بێ هێزه ك���ه ئێران بتوانێت ب���ه‌كاری بینێت كه بتوانێت واڵتانی ناوچه‌كه ناچار بكات كه به‌رهه‌می نه‌وتیان زیاد نه‌كه‌ن ،یه‌كێك له‌و واڵتانه كه سوودمه‌ند بووه عێراقه، حكومه‌ت���ی عێراقی ئ���ه‌وه‌ی راگه‌یاند كه له‌م���اوه‌ی ئه‌مس���اڵدا هه‌نارده‌كانی نه‌وتی عێراقی ده‌گاته به‌رزترین ئاستی له‌مێ���ژووی واڵت���دا ئه‌م���ه‌ش بێگومان كاریگ���هری ئابڵوق���هی س���ه‌ر ئێرانه، ئه‌م ئابڵوقه‌یه‌ی س���ه‌ر ئێران ئێس���تا، به‌رنامه‌یه‌كی پێشتر كار بۆ كراو بووه، بۆی���ه له‌ماوه‌ی رابردوو بایه‌خ به كێڵگه نه‌وتیه‌كانی عێراق به گش���تی‌و هه‌رێمی كوردس���تان به تایبه‌تی دراوه ،چونكه هه‌نارده نه‌كردنی نه‌وتی ئێران له‌الیه‌ك‌و ئاماده‌نه‌كردنی به‌دیلێك بۆ ئه‌مه ده‌بێته هۆی روودانی تێكدان���ی باری ئابووری به‌ش���ێوه‌یه‌كی زۆر ئاڵۆز به تایبه‌تیش له‌یه‌كێتی ئه‌وروپ���او ناوچه‌ی یۆرۆ كه ئێس���تا كێشه‌ی ههره گه‌وره‌ی ،یۆنانه، یۆنانیش چواریه‌كی ئابووریه‌كه‌ی له‌سه‌ر ئه‌و نه‌وته وه‌ستاوه كه له‌ئێرانه‌وه بۆی دێت ،بۆیه ئه‌مه وای كردووه كه چه‌ندین كۆمپانیای ئیتاڵی‌‌و ئیسپانی گرێبه‌سته نه‌وتیه‌كانیان له‌ناو ئێراندا بۆ س���اڵیك نوێ بكه‌نه‌وه ك���ه ئه‌مه خۆی له‌خۆیدا گه‌ره‌نتییه‌ك���ه بۆ ئێران ك���ه تا ماوه‌ی ساڵێكی تر هیچ هێزیك ناتوانێت لێوه‌ی نزی���ك بكه‌وێته‌وه ئه‌گه‌رچ���ی ئه‌نجێال مێركل به‌م دواییه داوای له‌یۆنان كرد كه له‌ناوچه‌ی ی���ۆرۆ به‌ده‌ركه‌وێت ،بۆیه بۆ هه‌رێمی كوردستان له‌و ماوه‌یه‌دا ده‌بێت ئه‌م هه‌له بقۆزێته‌وه‌و خۆی ئاماده بكات بۆ ئه‌و پێش���هات‌و س���یناریۆیانه كه بۆ ناوچه‌كه ئاماده‌كراوه. ت���ا زووه ده‌بێ���ت ب���ه (رب���ه)ی خۆم���ان نه‌وته‌كه‌مان بپێوی���ن‌و ربه‌ی س���ۆمۆ وه‌الوه نێین ،چونكه ئه‌مه دوو كاریگ���هری ئه‌رێی ده‌بێ���ت ،یه‌كه‌میان خ���ۆ دوورخس���تنه‌وه‌یه‌كی زیره‌كانه‌یه له‌به‌غدا‌و ده‌ستوور پشگیری له‌و بابه‌ته ده‌كات‌و دووه‌میش داهاتی نه‌وتی هه‌رێم له‌ناوه‌وه‌ی هه‌رێم ده‌بێت‌و ئه‌و ده‌ست‌و ئه‌و ده‌ستی پێ ناكرێت. ranjmufty.blogspot.com