The Artist Independent NL

The Artist Independent

We can’t tell you how to live your life as an artist. But you can read about how others have done it.

I U E E E E t T s SS r N n B R Z C

Zit er

een geheim achter cultureel succes?

The Artist Independent is een krant voor iedere ArtEZ­student die nieuwsgierig is naar het leven na ArtEZ. De krant behandelt essentiële vragen als: ‘Zit er een geheim achter cultureel succes? Moet je ex­celleren in je vak of draait het om jezelf verkopen? Ben ik de enige die onzekerheid ervaart? Wat als het even tegenzit, hoe blijf je dan op koers?’

Deze krant is daarnaast een waardevolle bundeling van kennis en vooral ervaringen van onder meer docenten en alumni die de stap naar het werkveld al hebben gezet. The Artist Independent werpt licht op uiteenlopende loopbanen, geeft inzicht in het opbouwen van een uurtarief en be­

spreekt de mogelijkheden die subsidies en fondsen bieden. Er is ook aandacht voor het omgaan met onzekerheid en tegenslagen, uitdagingen die veel ondernemers tegenkomen. Hiermee biedt de krant niet alleen praktische kennis, maar ook steun en herkenning door middel van persoonlijke verhalen.

Is dit een krant voor vierdejaarsstudenten? Absoluut, maar niet uitsluitend! Een ondernemende houding kun je namelijk al vroeg ontwikkelen. Daarom is The Artist Independent relevant voor elke student die zich afvraagt hoe het leven na ArtEZ eruitziet.

Je kunt altijd iets beginnen

Ondernemend zijn wordt vaak geassocieerd met succes door vijftig­urige werk weken en goede verkoop. Ik zie ondernemend zijn liever als het in staat zijn opgaven te zien die relevant zijn, passende ideeën te bedenken en deze ideeën uitvoerbaar te maken.

Meer aandacht voor cultuur? Meer inclusiviteit? Geld? Nieuwe dingen leren? Een leven zonder stress? Of een combinatie van dit alles? Als je ondernemend bent, bepaal je zelf wat succesvol zijn betekent. Ik zie dat bij mijzelf, maar ook bij mijn opdrachtgevers. Hoe beweeg je in een wereld die succes ogenschijnlijk op een andere manier heeft gedefinieerd dan jijzelf? Daarin schuilt denk ik de ware kunst. Zelf geloof ik niet zo in een lineair pad naar zogenaamd succes. Mijn pad lijkt meer in cirkelvormige fases te bewegen: onderweg leer ik, heb ik verrassende samenwerkingen, werk ik aan ideeën

van mijzelf en anderen, gaat er zo nu en dan wat mis en verandert de context continu.

Ondertussen weet dat ik mij in een richting begeef die mij bevalt. Door mij af te blijven vragen wat relevant is, welke ideeën ik hier over heb en hoe ik deze kan uitvoeren heb ik het gevoel dat ik vorm kan blijven geven aan wat ik of anderen belangrijk vinden.

Zo bezien begin je na de academie niet met je pad naar succes, maar is het een begin van een eerste fase waarin je kunt ontdekken wat je belangrijk vindt en waar je in de volgende aan fase wilt werken. En daarna begin je weer een fase waarin je kunt ontdekken wat je belangrijk vindt en waar je in de volgende fase wilt werken. En daarna weer en daarna weer.

Dit betekent dat niet alles perfect hoeft te zijn en je altijd iets kunt beginnen. Het is net de academie…

Door Mark Kuiper, docent Interieurarchitectuur en Creative Director van zijn eigen bedrijf DEBUT

Het nut van een portfolio op Leerpodium

Werk je al met Leerpodium? Dan heb je misschien gezien dat je er ook een eigen portfolio in kan opnemen. Dat is interessant, want dit portfolio kun je na je studie meenemen in de vorm van een eigen website.

Tessa Ravenstein studeerde Docent Theater (nu Artisteducator in Theater & Media) bij ArtEZ en maakte tijdens haar studie veel werk van haar portfolio. Dat ze hier goed in was werd gezien. Haar naam popte daardoor al snel op toen ArtEZ op zoek was naar iemand die trainingen kon geven aan docenten en studenten over hoe je het portfolio op Leerpodium zo inzet dat het voor jou gaat werken.

Wat is er zo fijn aan een portfolio?

Tessa vertelt: ‘Een portfolio kun je zien als bewijs voor je bagage. Je zet er werk in dat je hebt voltooid, maar je kunt er ook weergaves in zetten van repetities en buitenschoolse ervaringen. Zie het als showcase waarop je kunt reflecteren, experimenteren en waarop je feedback krijgt in de veilige setting van een onderwijsinstelling. Je went alvast met het jezelf laten zien door middel van je werk. Je zult jezelf verbazen over de hoeveelheid bagage waarover je beschikt, want geloof me: je vergeet veel van wat je gedaan hebt!’

Veilige start om jezelf te profileren

Tessa vervolgt: ‘Tijdens tussentijdse besprekingen kunnen docenten je vragen om zelf aan te geven welk eigen werk je als belangrijk ziet. Hierdoor start je al met het jezelf profileren, zonder dat het direct commercieel is en zichtbaar voor de buitenwereld. Dat geeft je een voorsprong, want veel mensen vinden het lastig om aan te geven waarin hun kracht ligt.

Toen ik na mijn studie terugkeek op mijn portfolio, ontdekte ik dat ik al best vaak een ondernemende rol had gepakt tijdens projecten met een zorginstelling en Social Works. Dit is dus praktijkervaring die je tijdens sollicitatiegesprekken kunt gebruiken. Als je je portfolio goed onderhoudt is het vrij simpel om een website te maken, want de content... die heb je al!’ L ee rp o d iu m p o rtf o l io

Wat als het

ondernemen niet in je bloed zit?

Conversatie op Linkedin, door Marjolein Kats en Kitty Arends

Soms vang je een gesprek op en blijf je geboeid luisteren omdat je geïntrigeerd bent geraakt door iemands gedachten over een onderwerp. Gesprekken ontstaan ook vaak op Linkedin. Lees hieronder het gesprek dat begint doordat Marjolein Kats, een freelance online tekstschrijver en communicatieadviseur, haar twijfels uit over het hebben van een zelfstandige onderneming. Collega­zzp’er Kitty Arends reageert.

Marjolein: ‘Ondernemen zit niet in mijn bloed Maar ik doe het. Je maakt stappen die je eerder niet voor mogelijk had gehouden. Dat voelt regelmatig ontzettend goed en krachtig. En het is regelmatig dood­ en doodeng. Door die angst heen gaan is de enige manier, blijven ademen: gewoon doen. Maar ook jezelf de juiste tools geven en gunnen door te blijven leren en ontwikkelen. En op die manier uitgedaagd te blijven.’

Reactie van Kitty Arends op dit bericht van Marjolein: ‘Ik vind het idee dat ondernemen wel of niet in je bloed zit wel een interessante stelling. Ik hoor mezelf dat ook vaak zeggen (Ik ben geen ondernemer pur sang), maar vraag me daarbij ook vaak af: wat bedoel ik daar zelf eigenlijk mee? Ik denk dat het voorkomt uit een beperkt idee van wat ondernemen is, iets wat voornamelijk gaat over geld verdienen. Hoewel dat niet per se is waar het volgens mij begint. In principe is ondernemerschap voor mij een impuls om iets te willen doen in de wereld waarin ik leef; een beweging maken van binnen naar buiten, waar werk in loondienst (in deze context het tegenovergestelde van ondernemerschap) meer de andere kant op gaat: de wereld heeft iets nodig en jij reageert daarop. Maar misschien is het wel niet zo zwart­wit en zijn we allemaal aan het ondernemen, de een wat meer in een stabiel kader, de ander meer los vast. Uiteindelijk gaat het over je eigen weg gaan.’

Tips van Tessa

‘Heb er vertrouwen in dat er genoeg werk is en laat de mantra los dat ‘er in kunst geen geld te verdienen is’. Heb veel vertrouwen in jezelf: je hebt een hoop te bieden. Kijk je portfolio maar eens door! Schroom niet om dit zichtbaar te maken. Begin klein. Vraag mensen om met je te praten over je werk, of over hun werk als dat interessant voor je kan zijn. Mijn

ervaring is dat eigenlijk iedereen dat graag doet. Ik vond zelf de buitenwereld best verschillen met de bubbel waarin ik tijdens mijn studie zat. Het voelde alsof mensen met een andere studie­achtergrond makkelijker en sneller zakelijk konden communiceren. Ik moest wat drempels overwinnen, maar hé, dit gaat wennen als je het maar doet!’

Tessa Ravenstein, alumna van Artisteducator in Theater & Media in Zwolle

Marjolein: ‘Ha Kitty, dat vind ik een mooie gedachte: die beweging van binnen naar buiten maken. Ondernemen, het hebben van een business, geeft vrijheid om zelf te bepalen, maar het betekent ook alles vanuit jezelf halen. En dat het niet in je bloed zit, misschien is dat inderdaad niet zo zwart­ wit.’

Wat levert jouw werk de ander op?

En hoe kan deze denkwijze jouw uurtarief verhogen?

Verteld door Frank Kolkman, hoofd Product Design Als student ben je je vaak te weinig bewust van je toegevoegde waarde aan het werkveld. Dat komt vaak doordat je je waarde beredeneert vanuit jezelf: wat kost het mij? Terwijl je ook kan denken: wat levert mijn werk de ander op? Dat kan een veelvoud zijn van wat jij berekent. Die factor hangt vaak af van de hoeveelheid risico die de ander neemt en wat het zou kosten als die het anders zou moeten doen.

Denk bijvoorbeeld hier eens over na: Iemand verdient € 75,­ per uur, maar kan zelf geen idee bedenken. Vraag je vervolgens af hoeveel uur het die persoon kost om tot het idee te komen dat jij uit je mouw schudt.

Bedenk ook welk risico de opdrachtgever neemt met het uitzetten van een opdracht. Wat kan er misgaan? Als dat risico groot is, dan vergroot dat ook de waarde van jouw werk. Dus jouw waardebepaling moet je maken op basis van wat jouw werk de ander oplevert, of welk risico je voor de ander voorkomt, in plaats van deze te berekenen vanuit jouw eigen kosten. Ik begrijp jouw probleem. Ik begrijp jouw risico. Stel, je bent muzikant en je wordt gevraagd te spelen op een festival. Dan is het risico voor de festivalorganisator veel groter wanneer deze 10.000 mensen verwacht in plaats van bijvoorbeeld 30, want 10.000 ontevreden bezoekers leveren een serieus imagoprobleem op.

Laat losjes zien dat je het risico ziet: ’Ja natuurlijk, als er 10.000 bezoekers komen, dan wil je wel dat die allemaal een goede avond hebben, want je wil niet dat die gaan klagen. Oké, ik begrijp het. Nou, dat betekent dat ik me heel goed moet voorbereiden. Dat kan, ik zorg dan dat het zus en zo en zo wordt en dan is dit mijn prijs.’

Eigenlijk is het een simpel concept, maar met grote implicaties.

Tessa Ravenstein

Beeld: Irene Schiphorst. alumna Comic Design

Bugbatches

het bedrijf dat Bibi Anker al startte voor ze begon aan haar studie

Waarom zou je kunst alleen aan de muur hangen? Is het niet veel leuker wanneer je kleine kunstwerkjes op je kleding zou kunnen dragen? Met die gedachte begint Bibi Anker (student Comic Design) met het ontwerpen en verkopen van pins. Al voordat ze begon aan haar opleiding Comic Design, runde Bibi haar bedrijf Bugbatches. Ze maakte op dat moment voornamelijk pins (metalen broches) met haar eigen ontwerpen. Haar stijl omschrijft ze als 'silly en kleurrijk’.

Investerdeers uit alle hoeken van de wereld Via crowdfunding harkte Bibi in 2020 haar startkapitaal voor Bugbatches binnen. Investeerders kwamen, en komen, vanuit alle hoeken van de wereld. Bibi: ‘Ik verzond mijn pins al snel naar Amerika, Brazilië en Nieuw­Zeeland. Te gek dat ze daar met mijn designs rondlopen.’En dan gaat het snel. Bibi begon met 400 volgers op Instagram en 550 op TikTok, inmiddels zijn dat er in totaal 13.000. En naast pins maakt ze nu ook sokken, posters, tassen en clips.

‘Ontwikkel eerst jezelf’ Tijdens het eerste deel van haar studie Comic Design was ze minder met Bugbatches bezig en meer met de opleiding en dat heeft haar bedrijf goedgedaan, vindt Bibi: ‘Comics maken is iets anders dan pins ontwerpen, maar ik heb dezelfde principes over storytelling kunnen toepassen op mijn producten. Kleurgebruik, vormtaal en alles wat je nodig hebt om visueel sterke kunst

De eindjes aan elkaar knopen

‘Wat is dat saai zeg, in je eentje werken.’*

Hoe ga je ervoor zorgen dat je jezelf met kunst kan onderhouden? Schrijf je je in bij de Kamer van Koophandel om als eigen bedrijf de creatieve klussen binnen te slepen, wil je voor een bedrijf of organisatie werken, of blijf je het liefst bij de bijbaan die je al had voor je afstudeerde? Laten we vooropstellen dat er geen foute keuze is. Het is niet erg als jij het liefst vijf dagen per week achter de bar wilt staan. Het is helemaal oké als je er als onafhankelijk kunstenaar voor kiest om je te institutionaliseren en is het geweldig als je honderd procent voor je kunst wil gaan. Clichés zijn onvermijdelijk: het belangrijkste is dat je gelukkig bent met wat je doet.

De vrijheid van een eigen bedrijf Tijdens je studie ben je vooral met jouw werk bezig en dan kan de administratieve rompslomp

te maken, leerde ik tijdens Comic Design. Maar de opleiding heeft me voornamelijk geholpen met groeien als persoon. Wanneer je je persoonlijk ontwikkelt, ontwikkelt je kunst met je mee.’

‘De eerste twee jaar van de studie is een unieke periode waarin je de tijd krijgt om veel te ontdekken over jezelf en je maakproces. Houd je dan vooral niet bezig met wat wel of niet verkoopt.’

Haar tip voor andere ondernemende kunststudenten is dan ook: ontwikkel eerst jezelf, en dan pas je bedrijf. Bibi legt uit: ‘Als je naar de kunstacademie gaat, is het belangrijk dat je autonoom werk gaat maken. De eerste twee jaar van de studie is een unieke periode waarin je de tijd krijgt om veel te ontdekken over jezelf en je maakproces. Houd je dan vooral niet bezig met wat wel of niet verkoopt. Je hebt die autonome basis nodig. Focus je eerst op je academiewerk.’

Ook een parttime baan

Bibi wil na haar afstuderen niet voltijd in haar eigen bedrijf aan de slag. Het is een keuze uit zelfbescherming, want anders zou Bibi naar eigen zeggen 24/7 doorbuffelen: ‘Met Bugbatches betaalbare en draagbare stukjes kunst maken, dat blijft mijn missie. Om 5 uur stop ik echt niet met mails verzenden of voorraad bestellen en vergeet ik dat ik ook tijd voor mezelf moet overhouden. Ik vind ondernemen gewoon ontzettend leuk! Ik ga Bugbatches zeker doorzetten, maar ik neem daarnaast ook een parttime baan, omdat ik een vast dagschema fijn vind.’

Volg Bugbatches op Instagram: @bugbatches

Dit artikel is bewerkt en verscheen eerder als story op artez.nl. Hierin vertelt Bibi over hoe het is om stage te lopen in je eigen bedrijf, wat kan via een speciaal traject dat ArtEZ Business Centre in samenwerking met Saxion aanbiedt. Dit traject is een pilot: vraag naar de mogelijkheden via abc@artez.nl.

die komt kijken bij het oprichten van je eigen bedrijf nogal intimiderend en vermoeiend zijn. Via de Kamer van Koophandel, de Belastingdienst én boeken kun je informatie opvragen. Vergis je niet: je eerste aangifte zal alsnog gepaard gaan met dansende cijfers, angstzweet en algehele misère. Maar de tweede keer is het al niet zo ingewikkeld meer, zeker niet als je probeert om de grote boze kapitalistische machine beter te begrijpen. Bijvoorbeeld door naar (gratis) seminars van de Kamer van Koophandel te gaan, die er speciaal zijn om startende ondernemers op weg te helpen.

‘Nare beelden over rode bankcijfers en een dieet van enkel crackers met kruidenkaas? Haal adem en schrijf op hoeveel geld je nodig hebt.’

Het grote kapitalistische monster Wordt je werk bezoedeld, als je er geld voor vraagt? Droogt de creatieve waterval per direct op wanneer je ‘het alleen maar doet om de huur te kunnen betalen'?

Hier heb je zelf controle over. Als jij vindt dat het werk dat je voor geld moet maken het daglicht nooit mag zien, dan is het misschien verstandig om op een andere manier de bankrekening te spekken. Met een bijbaan bijvoorbeeld. Het kan ook dat je ontdekt dat je verrassend goed presteert wanneer het zakelijke zwaard van Damocles boven je hoofd zwaait. Maar voor veel mensen kan het een uitstekende optie zijn om voor een groter bedrijf of productiehuis te werken. Een eigen zaak vergt moeite, aandacht en een zekere

De plussen en minnen van het werken als collectief

Steeds meer ArtEZ­studenten vormen collectieven nadat ze afstuderen. Schrijvers, acteurs, muzikanten en designers klonteren samen en het beeld van de eenzame kunstenaar verliest langzaam relevantie. Is dit een moderne trend? Of is er een andere reden waarom collectieven populair zijn?

Sommige collectieven worden gevormd vanwege inhoudelijke raakvlakken, zoals maatschappelijke thema’s. Collectief TEDER bijvoorbeeld, bestaat uit Muziektheater­alumni en ontstond vanuit een gedeelde voorliefde voor feminisme. Tijdens hun opleiding werkten de studenten al af en toe samen en na het afstuderen zette die samenwerking zich voort.

‘Het beeld van de eenzame kunstenaar verliest langzaam relevantie’

Collectief KNOKPLOEG daarentegen, een vijftienkoppig collectief met alumni van Creative Writing, ontstond vanuit het gezamenlijk verlangen om na de opleiding het welbekende ‘Zwarte Gat’ tegen te gaan. De vrijheid na de kunstacademie kan namelijk ook verlammend werken vanwege het gebrek aan controle, deadlines of opdrachten; voor je het weet wordt er niets meer geproduceerd. Ook moet de huur betaald worden, dus kan het lastig zijn om bezig te blijven met je kunst. KNOKPLOEG komt wekelijks samen om te eten en brainstormen en de leden vormen elkaars stok achter de deur.

Een collectief geeft meer voordelen. TEDER benoemt dat het fijn is om taken te kunnen verdelen. Van reageren op mails en het doen van administratie tot het opstellen van subsidie­aanvragen: het is fijn als je niet alles zelf hoeft te doen. Als collectief draag je samen de verantwoordelijkheid. Als je samen maakt en presenteert, ben je minder kwetsbaar. Toch is het belangrijk om goed na te denken voor je een collectief start om jezelf werk of druk uit handen te nemen. Er zijn namelijk ook nadelen. Wanneer je samen maakt, verlies je ook een deel van je eigenaarschap. Je zult soms water bij de wijn moeten doen, omdat je niet de enige bent die ergens aan werkt. Er is dus altijd het risico dat je de connectie met je eigen werkt verliest. TEDER waarschuwt daar ook voor: ‘Het is belangrijk om eigen ideeën niet te censureren en om je tegelijkertijd te beseffen dat het product niet alleen van

discipline. Dat betaalt zich wel terug in artistieke vrijheid en de mogelijkheid je eigen week in te delen.

Bijbaan

Een bijbaan, ook als deze niets te maken heeft met jouw professie, kan veel zorgen wegnemen. Het inkomen dat je ermee binnenhaalt is dikwijls constanter dan dat uit het soms wispelturige zzp­ of kunstenaarschap. Misschien is het ook verademend om iets te doen waar je niet je volledige creatieve ziel in legt.

Laten we het over geld hebben

Bekruipt je nu een akelig gevoel? Nare beelden over blauwe belastingbrieven, rode bankcijfers en een dieet van enkel crackers met kruidenkaas? Haal even adem en schrijf op hoeveel je nodig hebt.

Open het minst sexy programma op je computer: Excel

Maak een kolom met uitgaven en vul deze eerlijk in. Wat heb je nodig om rond te komen? Hoeveel moet je daarvoor werken? Door even je eigen accountant te spelen en eerlijk te zijn, kom je er waarschijnlijk achter dat het geen onmogelijke opgave is om rond te komen.

Subsidie: soms een bureaucratische bergbeklimming Voor jonge kunstenaars en artiesten (voor oude trouwens ook) is subsidie een hele goede optie om je werk te financieren. Gelukkig is er in iedere sector nog steeds ruimte voor gesubsidieerd werk. Zorg bij het aanvragen van subsidie dat je voor honderd procent achter je project staat, want om in aanmerking te komen is een theorie of enkel een idee niet genoeg.

Conclusie

Werk aan een situatie waarin jij kunt floreren. Of dat nu is met een vaste baan, twee bijbanen, via subsidieaanvragen, als zzp’er, of een combinatie van alles, dat maakt niet uit. Als je vertrouwen

jou is. Het is een nieuwe creatie, die zelf misschien niet bedacht zou hebben en dat is ook het leuke ervan!’

KNOKPLOEG speelt juist met het idee van eigenaarschap. Hier lezen de leden elkaars teksten en gaan ze aan de haal met ideeën van de ander. Als er maar vier mensen beschikbaar zijn voor een opdracht, wordt het eindproduct nog steeds gepresenteerd als een product van KNOKPLOEG. Toch kan het lastig zijn met zoveel mensen. Iedereen heeft een eigen agenda en moet desondanks alle (interne) ontwikkelingen meekrijgen. Er is ook verschil in werkwijze. Maar als vertrouwen de basis vormt, kun je af en toe op elkaars tenen trappen zonder dat de boel gelijk explodeert. Hoe is het om als vriend ook collega te worden? Het helpt om de vriendschappelijke en zakelijke relatie gescheiden te houden. Collectief RAM (alumni Muziektheater) raadt een zogenaamd ‘pettensysteem’ aan, waarbij de vriendschaps­ en de collegapet worden afgewisseld. Op die manier is altijd duidelijk uit welke hoek een opmerking komt.

Collectief werken iets voor jou?

Voordelen:

✓ Taken samen oppakken, zoals de administratie en mail

✓ Gedeelde verantwoordelijkheid voor eindproduct

✓ Stok achter deur

✓ Je werk wordt verrijkt met ideeën van anderen

✓ Gezelschap

✓ Meer mensen: groter netwerk

✓ Onderling vertrouwen

Uitdagingen:

✓ Minder eigenaarschap

✓ Connectie met eigen werk houden

✓ Soms vriendschappelijke relatie naast zakelijke

✓ Werkwijzen combineren

✓ Hoe meer leden, hoe uitdagender de agenda

hebt in wat je kunt en dit uitoefent op de manier waarop jij dat graag wilt, vloeit daar succes en een glimlach uit.

Beeld: Bibi Anker

Door Annemieke Dannenberg, Jante Wortel & Nick Felix, alumni Creative Writing

*Quote: Merel Raven, alumna Design Art Technology

Zeven tips die docenten je willen meegeven

Pieter van Engelen

Docent ArtEZ Conservatorium, Ondernemerschap

‘Mijn belangrijkste tip? Begin al vroeg in je studie met het zoeken naar het antwoord op de vraag waarom je de kunst maakt, die je maakt. Dit antwoord geeft je de kracht en authenticiteit om de kapitein op jouw schip te zijn en mensen aan boord te krijgen. Geen enkele ondernemer doet het alleen!’

Bas Aaftink

Beleidsadviseur en Regisseur Communicatie & Marketing ArtEZ Conservatorium

‘Kies een niche! Kies een niche! Kies een niche! Als muzikaal ondernemer wil je zo veel mogelijk mensen kennis laten maken met je band, orkest, muziekschool, studio of concert. Je enthousiasme is sky high en je energie lijkt unlimited. De grootste valkuil in deze fase is dat je je teksten, beeld en aanpak zo inricht dat je product voor alles en iedereen geschikt is. Iedereen mag komen en iedereen kan er iets uit halen. Dat klinkt fantastisch, maar je eindigt dan met een product dat eigenlijk niemand echt aanspreekt omdat het te algemeen is. Daarom zeg ik altijd: ‘Als je in de startende fase zit, kies voor deze simpele mantra: Kies een niche!’ Maar kies die wel doordacht en zorg voor een hoge deelbaarheidsfactor, zodat de olievlek zich kan verspreiden.’

Ratna Ho

Docent ArtEZ Art & Design Arrnhem, Fashion Design ‘Durf te ondernemen, maar wees ook realistisch. Splits je hoofddoel op in kleine, behapbare doelen. Geef jezelf de tijd want een bedrijf opzetten kost tijd. Ondernemen bestaat uit ontzettend veel radertjes, waarvan het ontwerp van het product er maar een is.’

Frank Kolkman

Hoofd Product Design

‘Bepaal jouw waarde op basis van wat jouw werk de ander oplevert, of welk risico je voor de ander voorkomt, in plaats van deze te berekenen vanuit jouw eigen kosten.’

ArtEZ

‘Zorg bij wat je ook doet, voor wie dan ook, dat mensen op je kunnen rekenen: bel en mail terug, wees op tijd en goed voorbereid. Voor het opbouwen van een carrière is talent hebben niet genoeg. Het vergt ook sociale skills. Probeer gewoon een aardig, betrouwbaar mens te zijn, eerlijk over jezelf en gun anderen ook iets.’

Rianne Stremmelaar

Docent ArtEZ Art & Design Zwolle, Animation Design

‘Het komt er toch op neer dat je jezelf zo veel mogelijk laat zien. Omdat mensen je kennen, denken ze aan jou wanneer ze werk hebben. Je kunt binnen je netwerk ook tips uitwisselen en om hulp vragen, waardoor je je verder ontwikkelt. Ik bijt mijzelf ook niet al te vast in het soort werk dat ik doe. Ik zie mijzelf zeker als animatiefilmmaker, maar ik mag soms graag ander werk doen. Behalve dat dit de financiële druk vermindert, geeft het ook context aan wie ik ben als persoon en maker. Het is sowieso goed om af en toe je tekentafel te verlaten. Ga naar buiten, praat met mensen! En blijf je ontwikkelen: volg cursussen en verken het vakgebied. Er valt veel te ontdekken en te leren!’

Wens iemand geen succes!

Stel je voor dat iemand op het punt staat iets belangrijks te doen: een optreden, pitch, auditie, presentatie of sollicitatie. Je wilt deze persoon aanmoedigen en je zegt: ‘Succes!’ Dat lijkt logisch, maar er is een betere manier om iemand een duwtje in de rug te geven. Wens elkaar veel plezier in plaats van veel succes. Er zijn verschillende redenen waarom dat waarschijnlijk beter werkt.

1. Het vermindert de druk. Het woord ‘succes’ impliceert dat de ander een specifiek resultaat moet bereiken en dus kan het ook fout gaan. Zo kun je onbedoeld juist meer stress veroorzaken.

2. Het legt de focus op het proces, niet het resultaat. Door iemand plezier te wensen, moedig je hem of haar aan zich te concentreren op het proces en niet te piekeren over de uitkomst.

3. Door iemand te stimuleren van het moment te genieten, moedig je ook aan volledig aanwezig te zijn en gefocust op het huidige moment (mindfulness).

Helena Basilova

Docent ArtEZ Conservatorium, Klassieke Muziek

‘Kijk ook eens buiten je (muzikale) bubbel! Een klassiek pianist zoals ik kan veel leren van een DJ, beeldend kunstenaar of modeontwerper en andersom. Kunstenaars die zich buiten ons werkveld bewegen kunnen van grote invloed zijn op ons werk.’

4. Het vergroot zelfvertrouwen. Door iemand plezier te wensen, bevestig je indirect jouw grote vertrouwen in iemands waarde en capaciteiten.

5. Plezier = succes. Nee, natuurlijk is het niet altijd genoeg om er zelf plezier in te hebben. Maar een presentatie wordt vrijwel altijd beter als je er zelf ook gewoon lol in hebt. En een goed sollicitatiegesprek staat of valt bij de ‘klik’ met je gesprekspartners en die krijg je veel sneller als je probeert een leuk gesprek te voeren.

Door Maartje Valk, freelance fondsenwerver

Veel makers zijn bang dat fondsenwerving ingewikkeld is en ze beginnen er maar niet aan. Ze zijn bang dat ze hun tijd verdoen met pogingen die toch geen kans maken omdat ze de ‘trucjes’ van professionele fondsenwervers niet kennen. Ik ben er echter 100% van overtuigd dat jij zelf de beste fondsenwerver bent voor jouw project en mijn missie is daarom om jou het vertrouwen en de handvatten te geven waarmee jij zelf een kansrijke aanvraag schrijft.

Als freelance fondsenwerver heb ik de afgelopen jaren meer dan 1 miljoen euro opgehaald voor verschillende projecten en opdrachtgevers. Ook ben ik in de loop der jaren als adviseur bij verschillende fondsen betrokken om hen te adviseren over de aanvragen die zij ontvangen. Op mijn instagram (@maartjevalk.nl) vind je gratis een heleboel tips en informatie over fondsenwerving in de creatieve sector.

Nu je weet wat je allemaal al hebt, is het ook belangrijk om te kijken wat je nog niet hebt. Maak een lijst van de informatie, kennis, onderzoek of middelen die je nog moet verzamelen. En hoe ga je aan deze input komen? Deze stap is cruciaal om ervoor te zorgen dat je plan volledig en goed onderbouwd is. Tips van een freela

nce fondsenwerver

Stappenplan

Fondsen overtuigen met een sterk verhaal, vergt oefening en voorbereiding! Neem de volgende stappen om je effectief voor te bereiden op het schrijven:

1: Bedenk wat je al hebt

Voordat je begint met schrijven, is het essentieel om te inventariseren welke informatie en middelen je al tot je beschikking hebt. Dit kan van alles zijn: eerdere plannen, aantekeningen van gesprekken die je hebt gevoerd, onderzoek, of ideeën die je hebt opgedaan. Wat kun je gebruiken als basis voor je plan?

2: Bedenk wat je nog nodig hebt:

Ondernemen is het creatief oplossen van problemen

Bert van Beek werkt als docent bij de opleiding Creative Writing en ziet ondernemerschapsvaardigheden het liefst als een ‘natuurlijk’ onderdeel van het onderwijs. Hij haalt liever de ervaring en expertise van alumni in huis dan uitsluitend te varen op die van docenten die een gevestigde maakpraktijk hebben. Het werkveld verandert namelijk razendsnel en dat maakt dat de ervaring van alumni ‘verser’ is en dus beter aansluit op de fase waarin je je als student bevindt.

Entrecomp-model

Bert maakt daarnaast gebruik van het Entrecomp­model. Dit model categoriseert de vele facetten van ondernemerschap en nodigt je uit om ondernemen als het creatief oplossen van problemen te zien. Bert verrijkt nu zijn lessen met ondernemersvaardigheden. Als je als student een opdracht krijgt iets te maken, dan worden daar nu ook zaken aangekoppeld als productiekosten, doelgroep en verkoopprijs.

Bert laat je nadenken over wat je te bieden hebt en waar je dat neer kunnen leggen. Zo ben je al tijdens het maakproces, dus daar waar je enthousiasme ligt, op een vrij natuurlijke manier ook bezig met ondernemen.

Docenten en studenten kunnen via ArtEZ Business Centre meer informatie krijgen over het Entrecomp-model. ArtEZ Business Centre werkt aan een nieuw model dat beter aansluit op het culturele werkveld.

3: Praat met mensen

Gesprekken met anderen kunnen waardevolle inzichten opleveren. Soms komt de beste inspiratie of informatie voort uit een gedachtewisseling met iemand anders. Betrek anderen bij je plan en vraag om hun perspectieven. Door te sparren met peers, mensen waar je mee wilt samenwerken, collega’s die ervaring hebben met soortgelijke projecten en fondsadviseurs verrijk je je plan en tegelijkertijd creëer je een breder draagvlak voor je ideeën. Sla deze stap niet over, want het helpt je bij het aanscherpen van de inhoud van je plan.

Onthoud dat een eerste versie van een tekst zelden goed is! Staar dus niet te lang naar een lege pagina en begin gewoon ergens. Schrijven is een proces van bijschaven en redigeren. Vraag om feedback, betrek anderen bij je proces en wees niet bang om te experimenteren.

Dus heb je binnenkort een belangrijk optreden, veel plezier!

‘Er bestaat geen gouden formule voor het starten van een onderneming. Onzekerheid is part of the job.’

‘Soms gaat het leven niet over geld, maar over compromisloos zijn; het is een balans. Ergens heel erg goed in worden is zakelijk per definitie een goed idee.’

Phaedra Kwant

Docent

Conservatorium, Jazz & Pop Arnhem

Daan Herweg , alumnus Jazz & Pop

Frederike Luijten, alumna Creative Writing

Volg Maartje op Instagram

Illustratie door Valeria Vangelista, alumna Illustration Design

Netwerken

Kletsen over een gedeelde passie

Hoeveel ben jij bezig met netwerken?

Kan jij niet wachten om overal heen te gaan en op iedereen af te stappen, of kruipt het angstzweet al over je ruggengraat als je aan het idee denkt? Dat is helemaal niet vreemd, veel kunstenaars kampen met die angst. Dat kan allerlei oorzaken hebben. Het kan voelen alsof je jezelf aan het opdringen bent, alsof je iemands tijd verdoet. Wat als die persoon die iets voor jou kan betekenen je werk niet goed vindt? Dat zijn heel begrijpelijke zorgen.

Wat kan helpen is je te bedenken dat netwerken in de beste gevallen tweerichtingsverkeer is. Oftewel, zoals muzikant Cedric Siegers zegt: ‘Netwerken is niets meer dan kletsen over gedeelde passies.’ Bovendien kun je jezelf erin trainen, hoe vaker je in gesprek gaat, hoe comfortabeler je je eronder voelt.

Lees deze acht tips die je hierbij kunnen ondersteunen:

Lees je in

Dit lijkt logisch, maar vaak kan je van tevoren zien wie er naar een bepaald evenement komt, bijvoorbeeld in een mailinglijst of op de Facebookpagina. Als je weet met wie je wil praten en hoe iemand eruitziet maakt dat het makkelijker het ijs te breken.

Praat doelgericht

Doordat je weet wie er aanwezig zullen zijn, kan je doelgericht mensen aanspreken tijdens de borrel. Hierdoor knoop je niet onnodig gesprekken aan, terwijl je op zoek bent naar die ene persoon.

Laat weten wat je kan

Wees niet bang om je voor te stellen met je beroep, of in een gesprek te laten vallen waar je mee bezig bent. Je kan niet benaderd worden voor opdrachten als mensen niet weten wat je specialisme is.

Help een ander

Netwerken doe je niet alleen om er iets aan te verdienen. Spreek je iemand waarvan je denkt: ‘Jij zou eens moeten praten met …’? Stel dat dan gerust voor.

Plan afspraken zorgvuldig

Een bekende valkuil is om met een nieuw opgedaan contact direct een afspraak te willen plannen. Onthoud dat er voor jullie allebei veel energie in zo’n middag gaat zitten. Denk goed na wat je uit de koffieafspraak wilt halen en waarom je met diegene afspreekt.

Een beetje

ongemak is oké

Als een gesprek spaak loopt, om wat voor reden dan ook, is dat geen ramp. Je gesprekspartner voelt waarschijnlijk hetzelfde als jij. Probeer er doorheen te gaan, dat zal de ander ook waarderen.

Heb geduld

De meeste klussen betalen zich niet direct uit. Wanneer je een nieuw contact hebt opgedaan, kan het soms even duren voordat dit resulteert in een opdracht. Het kan helpen om je contact warm te houden, door na afloop van de borrel elkaar te volgen op social media.

Netwerken als koffiedate:

Los van al deze tips in techniek, is het beste om in je achterhoofd te houden dat netwerken in de beste gevallen ook gewoon ontspannen kan zijn, met een drankje in je hand. De meest waardevolle en vruchtbare gesprekken zijn informeel, waarin ongemak naar de achtergrond verdwijnt en er wederzijdse interesse ontstaat.

Veel plezier!

Vitaal ondernemen met het ondernemerslab

Heeft jouw werkruimte invloed op jouw vitaliteit? ‘Jazeker’, vindt interieurvormgever Carlijn Meijer. Speciaal voor jonge ondernemers ontwierp ze het ondernemerslab: een ruimte die open en zacht voelt en reageert op de behoeftes van de gebruiker. In haar artikel vertelt ze meer over haar visie op ruimte en vitaliteit.

Het starten van een onderneming brengt uitdagingen met zich mee. De druk om verschillende verantwoordelijkheden te combineren, zoals studie en werk, en financiële zorgen, kan pittig zijn. Mijn afstudeeronderzoek richt zich op de manier waarop de fysieke omgeving deze uitdagingen kan ondersteunen door middel van ruimtebeleving.

Ruimtebeleving is een abstract begrip, maar het intrigeert mij enorm. Ruimtes doen iets met je en de vraag waar ‘m dat in zit heb ik altijd interessant gevonden. Hoe kunnen ogenschijnlijk technische ontwerpkeuzes soms veranderen in pure poëzie?

‘Ruimtes doen iets met je’

In Zwolle bevindt zich direct naast het station de Spoorzone. De toekomstplannen voor dit gebied bieden veel ruimte voor jonge ondernemers en ik geef nieuwe invulling aan een leegstaand pand op dit terrein. Ik ontwerp een ondernemerslab, voor jonge ondernemers die op zoek zijn naar een andere houding ten opzichte van werken. Door te onderzoeken hoe materialen, kleuren en lichtgebruik ons brein beïnvloeden, kun je deze bewust inzetten wanneer je tot een zintuiglijke beleving van ruimte wilt

komen die de gemoedstoestand van de gebruiker positief beïnvloedt. Zo kan een ruimte een bevorderlijke invloed hebben op vitaliteit.

Met mijn ontwerp transformeer ik niet alleen de invulling van een pand, maar ik bied ook een andere visie op werken. Ik wil een plek creëren waar je weer verwonderd raakt en geïnspireerd wordt en daarnaast wil ik de aandacht vestigen op het belang van vitaliteit naast een succesvolle carrière.

Social Media kiezen en gebruiken

Facebook

Als ondernemer wil je jouw doelgroep laten weten wat jij te bieden hebt. Alleen een website is echt niet genoeg, je hebt social mediakanalen nodig om bezoekers te genereren. Het ‘Nationale Social Media onderzoek 2024’ van Newcom bevestigt: zichtbaarheid op social media geeft je toegang tot een miljoenenpubliek. De populariteit verschilt per kanaal. Instagram en TikTok zijn al langer koplopers en na een terugval is LinkedIn weer terug met een groei van 10%. Ook X (voorheen Twitter) is met 125.000 nieuwe volgers bezig met een opmars.

Kies uit de social mediakanalen het platform dat het beste bij jouw werk of dienst past. Om je een beetje op weg te helpen vind je hieronder de algemene contentvormen per kanaal. Je kunt voor één bericht gerust meerdere kanalen inzetten door er steeds een passende twist aan te geven. Post minstens één keer per week om ervoor te zorgen dat jouw bijdragen ook gezien worden door (volgers van) je volgers. Gouden regel: het is beter om één kanaal goed in te zetten, dan meerdere kanalen voor de helft.

YouTube en Vimeo

Laat de doelgroep vlogs en ‘how to’ video’s zien

Maak video’s van minimaal 10 minuten, want die presteren beter. Het YouTube­algoritme beoordeelt en beloont de video’s op kijktijd.

Pinterest

Inspireer jouw doelgroep met bijvoorbeeld moodboards

Dit kanaal werkt heel goed wanneer je een webshop hebt.

Interacteer met je doelgroep door interessante berichten te plaatsen

Op je Facebook ­ bedrijfspagina deel je naast bedrijfsinformatie ook leuke acties en kun je livestreamen en reageren op vragen van klanten. Goed om te weten: wie op de ‘Vind ik leuk’ ­ knop drukt, ziet vanaf dat moment ook je volgende updates.

Instagram

Ondersteun het verhaal achter jouw werk (merk) met beeld

Deel interactieve Stories (24 uur zichtbaar), maak fotocollages of deel Reels als je langere videocontent hebt. Op een vermakelijke manier betrek jij de kijker bij jouw bedrijf.

TikTok

Deel hier je creatieve ‘snackable content’-filmpjes van maximaal 1 minuut

TikTok wordt niet langer alleen door tieners gebruikt, twintigers, dertigers en met name 40­plussers maken er inmiddels gebruik van.

Linkedin

Houd je netwerk op de hoogte van de laatste ontwikkelingen rondom jouw bedrijf

Verder is het mogelijk om deel te nemen aan discussies en artikelen uit je eigen vakgebied aan te dragen. Op die manier kan je duurzame relaties opbouwen met je contacten.

Vlaamse Poepers

De kracht van het collectief

Door Louis Reith, docent Crossmedia Design

De Studio in Antwerpen organiseert jaarlijks het Grafixx­festival dat het beste van de grafische kunsten samenbrengt. Eén van de vele onderdelen is Zine Fest waarbij onafhankelijke tekenaars en uitgeverijen beeldverhalen, handgemaakte zines en kunstprints tonen.

Ik ben medeorganisator van Grafixx en ieder jaar neem ik mijn vierdejaarsstudenten mee om hen onder te dompelen in de wereld van de grafische kunst. Nu ben ik niet bij alle onderdelen van dit festival betrokken en ik was dan ook verrast dat er een open call uitging om onbekende boekenmakers de kans te geven werk te presenteren op het Zine Fest. Ik dacht gelijk: dit is een uitgelezen kans voor studenten om hun werk te tonen!

Ik stuurde de open call door en kort daarna stroomde mijn Teams­chat vol. Wat bleek: om deel te nemen moesten er minimaal vijf publicaties gepresenteerd worden. Hoe maak je in korte tijd vijf publicaties zonder aan kwaliteit in te boeten? De meeste studenten zaten midden in de afronding van hun schooljaar of eindexamen en haakten daarom af. ‘Jammer, helaas, volgend jaar beter.’

En toen kwam er een bericht van student Ana. Zij en drie andere tweedejaarsstudenten waren een collectief gestart onder de niet snel te vergeten naam Vlaamse Poepers. Slim, want als collectief lukte het wel om vijf publicaties te maken. Hun inzending werd ook nog eens verkozen tot een van de tien winnaars, waardoor het door ruim 3000 Grafixx­bezoekers is gezien. Een mooi staartje is dat het collectief de Vlaamse Poepers elkaar echt gevonden heeft.

Impressie door Carlijn Meijer, alumna Interieurvormgever Beeld: Vlaamse Poepers

Door Lars Meijer en Tim Bongaerts, alumni Creative Writing

Door Carlijn Meijer, alumna Associate Degree Interieurvormgever

Mapping: een leven lang verbinding maken

Een persoonlijk netwerk is een belangrijk onderdeel van het ondernemerschap in de kunsten. Dit netwerk hoeft niet afhankelijk te zijn van het juiste feestje of een borrel, waar je al druk netwerkend hoopt op een interessant gesprek met de juiste persoon. Want netwerken is een professionele activiteit waar je (dus) zelf invloed op hebt. Bij de opleiding Artisteducator in Theater & Media ontwikkelen studenten al vanaf het eerste jaar zogenaamde Mapping skills.

Wat is Mapping?

Als startend ondernemer moet je je weg zien te vinden in een wijdvertakt netwerk van expertises ­ denk alleen al aan internet en social media. Lex Prinzen is stagecoördinator van de opleiding Artisteducator in Theatre & Media en legt uit dat Mapping daarbij een belangrijk hulpmiddel is, bijvoorbeeld om opdrachtgevers te vinden. Mapping gaat over het in kaart brengen en onderhouden van je netwerk, legt Prinzen uit. ‘Met Mapping oefenen onze studenten in het bevragen, formuleren en bespreken van plekken of personen waar je verbonden mee bent of wilt zijn. Het is een activiteit waar je als ondernemer constant mee bezig bent.’

Wil je zelf proberen hoe dat werkt?

Volg deze tips van Lex Prinzen:

1: Maak een analoge kaart of andere geografische onderlegger waarin je je netwerk letterlijk in kaart brengt door vragen te beantwoorden als: Welke professionals ken ik? Met wie ben ik verbonden op social media? Wie neem ik mee?

2: Denk na over het rubriceren en inzetten van je netwerk. Wie staat er in mijn telefoonlijst? Hoe heb ik diegene genoteerd? Welke eigenschappen geef ik aan persoonlijke gegevens? Hoe kan ik een persoon uit mijn netwerk inzetten?

3: Wees je constant bewust van de relevantie van je ontmoetingen en leg tijdens je studie al verbinding met netwerken binnen en buiten school. Welke expertises hebben jouw klasgenoten? Welke relevante personen kom je tegen tijdens je studie? Denk dan bijvoorbeeld aan gastdocenten, gesprekspartners en scriptiebegeleiders.

4: Doe actief onderzoek binnen jouw interessegebied naar organisaties en individuen die op een soortgelijke manier werken als jij. Vertaal de uitkomsten van je onderzoek bijvoorbeeld naar een geografische kaart (zie de eerste tip).

5: Kies een digitale vorm zoals een website of database die jou helpt om informatie over jezelf en anderen zichtbaar te maken. Wie ben ik als ik afstudeer? Met welk doel en op welke wijze maak je informatie over jezelf en anderen zichtbaar? Denk hierbij aan links naar mailadressen, social media, portfolio’s, open calls en vacatures.

6: Je netwerk is een actief onderdeel van je loopbaan en staat dus niet stil. Neem dus deel aan sociaal­artistieke bijeenkomsten, appgroepen waarin actuele uurtarieven of vrije klussen worden besproken of een wandeling waarin je werkervaringen of specifieke kennis uitwisselt. Je staat altijd op de schouders van iemand anders, onderken dit als beroepsbeoefenaar!

Starters Café

✓ Ondernemerscafé voor studenten en alumni

✓ Gratis advies en inspiratie

✓ Direct in gesprek met platforms en fondsen

Advertenties

Deze beroepsorganisaties behartigen jouw belangen!

Samengesteld door ArtEZ Business Centre

✓ Toetreden tot een waardevol netwerk

✓ Laagdrempelig

ArtEZ Studium Generale

✓ bijeenkomsten

✓ lezingen

✓ trainingen

✓ podcasts

✓ publicaties

Over urgente vragen die spelen in de samenleving en de kunst. Bijeenkomsten bezoeken is ook een prima gelegenheid om je netwerk te starten!

De publicaties van ArtEZ Press zijn van waarde voor de kunst en samenleving

Als ArtEZ­student en medewerker ontvang je standaard 20% korting! Via Click & Go pik je je bestelling op bij de ArtEZ Bibliotheek. Handig!

Crowdfunding starten of subsidie aanvragen?

Kijk per werkveld wat er kan op De Subsidiewijzer van ArtEZ Business Centre.

Breng jezelf uit

evenwicht, laat

je vallen en vang jezelf weer op

Door Martin Rombouts, alumnus Creative Writing Kijk, ik had dus eigenlijk helemaal niks met kunst. Toen ik tien jaar geleden aankwam op ArtEZ. Ja, wel met schrijven natuurlijk; dat deed ik altijd al. En lezen, eindeloos lezen. Boek na boek na boek. Maar kunst? Nee. Ik vond het hele idee van een kunstacademie toch een beetje onder mijn niveau, als ik eerlijk ben. Onder mijn niveau en boven mijn stand. Kunst kun je niet lenen met je biebpas. Nee, ik moest naar de universiteit. De universiteit! Daar had ik altijd van gedroomd.

‘Ik vond het idee van een kunstacademie toch een beetje onder mijn niveau’

Maar toen ik er was klikte het op de een of andere manier niet. Na een jaar pas durfde ik er iets over te zeggen tegen een van mijn docenten. ‘We zijn hier eigenlijk alleen maar de gedachten van andere slimme mensen met elkaar aan het vergelijken…’ ‘Ja, klopt.’ ‘Maar komt er dan ergens binnenkort ook wel een punt waarop ik zelf iets mag gaan verzinnen?’ Dus ik naar de kunstacademie, ja, maar dan wel naar de schrijfopleiding. Het is nu heel anders, maar toen werd schrijven nog veel minder gezien als een kunstvorm – schrijvers waren geen kunstenaars, maar intellectuelen.

We zaten in een klein hoekje boven het conservatorium met overigens prachtig uitzicht op de kromming van de Rijn. In de pauzes zongen mensen aria's in de gangen. Tijdens de schrijfopdrachten was er altijd wel iemand die een nieuwe drumbeat of een pianopartij oefende in de oefenlokalen om ons heen. We hoorden ze spelen, fouten maken, even pauzeren, en opnieuw beginnen. Klank na klank na klank.

En toen, na een paar maanden, klikte het. Opeens snapte ik waarom ik hier als schrijver in dit gebouw zat. Omdat de cyclus eigenlijk hetzelfde is. Of het nou poëzie is of dans. Je bedenkt iets, probeert het, en er ontstaat iets, maar dat wat ontstaat is net anders dan je had verwacht. Dan denk je of voel je of het goed is of niet. En dan doe je het nog een keer. En nog een keer. En nog een keer. Of het nou dichtregels zijn of vioolklanken.

Of dansbewegingen. Ergens halverwege mijn eerste jaar hadden we een samenwerkingsproject met studenten van andere opleidingen. Ik werd ingedeeld met twee muzikanten en een danser. Zij gingen meteen met elkaar aan de slag, muziek maken, bewegingen improviseren. En ik zat in een hoekje met een leeg notitieboek, want we hadden nog helemaal niet besproken waar het over zou moeten gaan. Zo ging het een aantal sessies door. Totdat de danser er op een gegeven moment genoeg van had. Ze kwam voor me staan en zei dat ik ook moest gaan staan. Dat ik in haar voetsporen moest treden. Maar dan letterlijk: mijn voeten op haar voeten. Al bewegende besefte ik opeens: lopen is als vallen. Maar dat er dan steeds net op tijd een voet staat om je weer op te vangen! Tot je daar weer vanaf valt. Val na val na val.

‘Breng jezelf uit evenwicht, laat je vallen en vang jezelf weer op’

In aanloop naar het schrijven van deze tekst heb ik er veel over nagedacht wat ik nou eigenlijk precies heb geleerd op ArtEZ. Als ik het moet samenvatten is het denk ik precies dat: vertrouwen op de volgende stap. Of je nou alleen werkt, of in samenwerking met makers uit andere disciplines. Breng jezelf uit evenwicht, laat je vallen, en vang jezelf weer op. Het resultaat is altijd net anders dan je had gedacht, maar altijd een beweging. Die soms zelf al mooi is, maar je sowieso in staat stelt om daarna een andere beweging te gaan maken, die misschien nóg wel mooier is. Beweging na beweging na beweging.

Door Neel Diekema, projectmedewerker bij ArtEZ Academie voor Theater & Dans

Martin Rombouts, foto: Aisha Zeijpveld

Van Fine Art via de politiek naar directeur

‘Hoe dan?’ vraagt student Mei-yun aan Sharon Gesthuizen.

Mei-yun Boswinkel (student Creative Writing) interviewt Sharon Gesthuizen (directeur ArtEZ Academie voor Art & Design Arnhem). Het enige wat ik van haar kan zien wanneer ik het kantoor binnenstap, is haar torso, gehuld in een zwarte blouse waarvan het bovenste knoopje open is gelaten en de kraag netjes omlaag gevouwen. Haar hoofd gaat schuil achter twee computerschermen, ze is druk aan het typen. ‘Ga alvast maar zitten hoor.’

Ik neem plaats aan de tafel naast de deur. Voor me speelt zich een driehoeksopstelling af: Sharons bureau wordt aan weerszijden geflankeerd door twee andere bureaus. ‘Sorry, ik moest een moeilijke mail afmaken.’ Ze komt achter haar computer vandaan. Geblokte kokerrok, panty, hoge naaldhakken, gestifte lippen. Sharon gaat schuin tegenover me zitten, drapeert haar zwarte leren jack over haar schouders en slaat dan haar benen over elkaar. Nadat ze afstudeerde in BEAR Fine Art (destijds ‘Vrije Kunst’) belandde ze in de Tweede Kamer. Na haar vertrek uit de politiek stuitte ze bij toeval op de vacature van ArtEZ. Momenteel is ze werkzaam als directeur Art & Design én studeert ze daarnaast rechten.

‘Ik weet nog dat ik mijn docent Ruimtelijk vertelde dat ik de politiek in wilde. Hij zei...’, Sharon zet een enstige stem op, ... ‘Slangenkuil.’ Ze lacht. ‘Maar ik wist al: ik ga bij de LSVb. Daar kwam ik toen voor het eerst in aanraking met de politiek – een desillusie. Zoveel politici die met allerlei dingen bezig waren, behalve de inhoud van waarvan wij als Landelijke Studentenvakbond hoopten dat zij daarvoor de politiek in waren gegaan.’

Na haar bestuursjaar bij de LSVb – ‘al met al erg ontluisterend’ – werd Sharon in 2004 toch lid van de SP naar aanleiding van een voorstel voor de verhoging van de ministersalarissen ten tijde van recessie en bezuinigingen – ‘Belachelijk!’ Ze begon als vrijwilliger, klom langzaam op en werd twee jaar later uiteindelijk uitgenodigd voor de Tweede Kamer. Tot aan dat moment zette ze haar kunstenaarspraktijk voort; ze fotografeerde, tekende en maakte websites. Ook startte ze haar eigen bedrijf voor toegepast en autonoom videowerk.

‘Ik heb nooit gedacht dat ik met kunst de wereld kon veranderen. Wel vond ik het interessant om mijn werk maatschappijkritiek mee te geven’, vertelt ze terwijl ze van been wisselt. ‘Ik ben afgestudeerd met een videoperformance. Dat was een geëngageerd kunstwerk over feminisme en patriarchale verhoudingen.’

‘Zagen jouw docenten destijds al die politieke ambitie?’ ‘Ik denk dat ze mij vooral een vervelende bemoeial vonden.’ Sharon slaat haar armen voor haar buik en glimlacht. Achter haar schuifelt collega Jolanda het kantoor binnen. ‘Toen ik in de Kamer zat, vond ik het stom dat mensen zo weinig met cultuur bezig waren, hier op de academie vond ik het stom dat ze zo weinig met politiek bezig waren. Ik heb een vervelend polemisch karakter, daar komt het eigenlijk op neer. Dat kan mijn managementassistent bevestigen.’ Ze draait zich om naar ‘rechterhand’ Jolanda, die inmiddels heeft plaatsgenomen achter het linkerbureau en opkijkt. ‘Ze lacht nu wel, maar…’ Sharon maakt haar zin niet af. Grinnikt.

‘Waarom ben je uit de politiek gestapt?’ ‘Ik zat bij een partij die gedoemd was om heel lang oppositie te voeren. Het is moeilijk om na ruim tien jaar altijd overtuigend fel kritisch te zijn. Op een gegeven moment is het tijd om plaats te maken voor iemand anders.’ Ze kamt haar haren opzij. Aan haar oor bungelt een kleine witte parel. Sharon kijkt bedenkelijk, maar haalt dan haar schouders op. ‘Achteraf gezien had ik in plaats van het bestuursjaar bij de LSVb misschien beter een vervolgopleiding kunnen doen. Mijn eindexamenwerk viel heel goed, het zou leuk zijn geweest als ik dat meer had uitgebuit. Maar daar heb ik niet voor gekozen. Het is gegaan zoals het is gegaan.’

Lees ook Sharons boek: Schoonheid macht liefde In het leven en de politiek. Verkrijgbaar bij ArtEZ Bibliotheek.

De Route van

Yuliya Globa

Iedere carrière in de kunsten loopt anders. Neem Yuliya Globa, geboren in Oekraïne, geëmigreerd naar Duitsland en later verhuisd naar Nederland. Ze studeerde af aan de opleiding Artisteducator in Dans en werkt nu bij de ArtEZ Academie voor Theater & Dans. Lees hoe haar ambitie om kunstonderwijs voor iedereen toegankelijk te maken steeds meer vorm kreeg.

Thuis in hiphop

Yuliya: ‘Toen ik als achtjarige naar Duitsland emigreerde – dit speelde nog voor de oorlog –kende ik er niemand en ik sprak ook de taal niet. Omdat ik vanuit mijn cultuur ben opgegroeid met muziek, zang en samenzijn, werden dat de middelen waarmee ik communiceerde, ik integreerde door middel van kunst! Daarop volgde een tijd waarin ik voortdurend op zoek was naar het antwoord op de vraag: waar hoor ik thuis? Ik vond mijn plek uiteindelijk in de hiphopcultuur, waar ik hartelijke mensen ontmoette uit alle windstreken. Hier was niemand een buitenlander, maar danser, rapper, MC of sprayer, kort gezegd kunstenaar.’

Dingen doen, mensen ontmoeten

‘Al tijdens mijn afstuderen aan het gymnasium, dus nog voor ArtEZ, was ik onderdeel van een danscrew genaamd Bam Sistaz. Wij maakten HipHop shows, dansten op battles en gaven dansworkshops in Duitsland, Nederland en Engeland. Andere vrienden hadden bijbaantjes in het café, ik organiseerde optredens en gaf workshops aan vluchtelingen of kinderen in het speciaal onderwijs. In feite was ik al bezig om vanuit mijn passie te ondernemen. Maar alleen shows draaien en lesgeven waren niet genoeg voor mij. En toen ontmoette ik Tanja, een oud studente van Docent Dans in Arnhem en kreeg mijn leven een nieuwe wending.’

Dans als professie

‘Ik vertelde Tanja dat ik mij wilde professionaliseren in dans. Tanja zag mijn leergierigheid en toewijding en tipte mij de studie Artisteducator in Dans (toen Docent Dans), waar ik na twee toelatingen werd toegelaten. Het is dus altijd goed om je wensen hardop uit te spreken.

Collectief

‘Tijdens mijn studie ontstond een bijzondere band met een klasgenoot Bart Merks en we werkten veel samen. In het eindjaar vormden van een interdisciplinair kunstcollectief by BY. We maakten producties voor onder meer Hoogte 80, Valtifest, Festival de Oversteek, artrelease en werkten samen met verschillende kunstenaars in

Nederland, Zweden en Duitsland. Na vier intense en zeer leerzame jaren besloten Bart en ik solo verder te gaan en onze zakelijke V.O.F los te laten: ik wilde mijn eigen route volgen en voor mij betekende dat meer sociaal artistiek werk doen.’

Focus op waarde

‘In de periode daarna overleden mijn beide grootouders vlak na elkaar. Zij waren mijn verbinding naar mijn Heimat, Oekraïne. Ik kwam in een crisis terecht, twijfelde aan alles en vroeg me af: wat wil ik? Het gemis had een gat in mij geslagen. Ik besloot dat gat te vullen met waarde. Ik wilde met mijn werk van betekenis zijn en mensen met elkaar verbinden. Verder wist ik het even niet en precies op dat moment werd ik gevraagd als interdisciplinaire coach voor de ArtEZ docentenopleidingen, om aan sociaal artistieke projecten te werken!’

Kansen krijgen en dan ja zeggen

‘Even daarna kreeg ik een uitnodiging van een vriendin: kom mij opzoeken op mijn werk. Zij werkte bij Theaterwerkplaats Momo en gaf er les aan mensen met een verstandelijke beperking. Ik ging, keek mee en voelde mij gelijk op mijn gemak. Na mijn bezoek vroeg ze of ik er niets voor voelde om de groep over te nemen, omdat zij ging stoppen. Ondanks mijn gebrek aan ervaring en onzekerheid hierover heb ik ja gezegd en dat was de beste beslissing in mijn carrière.’

Eigen bedrijf opzetten en hardop sparren met anderen

‘Ondertussen was ik ook druk met het vormgeven van mijn bedrijf: Yu Glo. Het was lastig om goed te formuleren wat ik doe en wil doen en om het onder één dak te krijgen. Ik ben geholpen door de toenmalige coördinator van DansLAB, iemand die de danswereld door en door kent en vele gesprekken met mij voerde. In gesprek gaan met anderen helpt je verbindingen te leggen en focus te krijgen. Zo vond ik de connectie tussen mijn achtergrond, cultuur en mijn werk: ‘embodied culture’.’

Yuliya Globa is inmiddels afgestudeerd aan de master Education in Arts en werkt nu voor de opleiding Artisteducator in Dans bij ArtEZ. Bij Momo is ze gestopt, zodat ze haar eigen inclusieve danspraktijk WELAB verder kan ontwikkelen.

Dit is een bewerkte versie van een artikel dat eerder is gepubliceerd. Lees het volledige artikel:

Start beter me

t het Startersprogramma

Rinske van den Heuvel ontwerpt speelse en kleurrijke kralen. Het startersprogramma van ArtEZ Business Centre was de eerste stap naar een onderneming met haar eigen producten.

Tijdens mijn studie Product Design begon ik met een eigen onderneming. Ik draaide productie voor andere ondernemers. Op de ArtEZ afstudeerexpositie werd ik gevraagd om te exposeren bij de Dutch Design Week. Dat markeerde de start van mijn eigen kralenbedrijf. Het was een bevestiging: mijn bedrijf is levensvatbaar.

Het ABC geeft praktische handvatten

Ik volgde het startersprogramma van ArtEZ Business Center (ABC). Je gaat er meteen aan de slag met je eigen business case. Het gaf me direct toepasbare handvatten. Het is het eerste moment dat je nadenkt over: wat wil ik eigenlijk? Wat is die rol van ondernemer? Wat vraag je aan geld voor je producten? Het programma werd gegeven door iemand die zelf in de culturele sector werkt. Dat is fijn, want zij snapte hoe dat in ons veld werkt.

Je volgt het startersprogramma met studenten van verschillende studierichtingen. Je presenteert je bedrijf aan elkaar. Dat maakt het meteen een soort netwerkevent. Je inspireert elkaar, ook tot samenwerkingen, dat gaat heel natuurlijk. Die manier van netwerken pas ik nog steeds toe: wees oprecht geïnteresseerd als je mensen ontmoet. Dan vind je vanzelf raakvlakken.

Ik zag mezelf nooit als ondernemer, maar ik ervaar het als een avontuur. Het geeft vrijheid waarin je zelf je eigen koers kan bepalen. Je ontmoet leuke mensen en komt op plekken waar je anders nooit komt. Ik verkoop vooral op evenementen en zit bij een galerie. Ik heb een grote tafel waaraan mensen zelf kunnen samenstellen. Inmiddels krijg ik regelmatig aanvragen van klanten via Instagram.

Ondernemerstips van Rinske

Ondernemen kan zwaar zijn. Je hebt twee banen, weinig ervaring en het kost veel tijd. Je loopt tegen praktische dingen aan zoals het vinden van een betaalbaar atelier en het aanschaffen van je materialen. Mijn tip? Er komt veel op je af, dus pak op tijd je rust en

wil niet alles in één jaar gedaan hebben. Het helpt om mensen om je heen te zoeken die al tien jaar verder zijn, zodat je kunt ‘afkijken’. Ik heb een mentor, een keramiste bij wie ik na mijn studie een kleine stage volgde. Een mentor kan aangeven wat interessante beurzen zijn en kan je sparringpartner zijn als je belangrijke besluiten moet nemen. Dat maakt het makkelijker. Daarnaast helpt een startersprogramma zoals dat van het ABC, je op weg.

‘Ik maak mijn klanten blij met mijn zelfbedachte product. Dat is echt magisch.’

‘Verwacht niet te veel van jezelf in dat eerste jaar. Je moet uitvogelen wie je bent en op een bredere manier kijken naar je kunstenaarschap.’

‘Wees je vooral goed bewust van het feit dat het maken van kunst jouw werk is, en dat dat geld waard is.’

Myrthe Majoor, alumna Creative Writing

Micha Huigen, alumnus Illustration Design

Kunst is lang en het leven is kort

Met Benjamin Moen en Lisa Verbelen van BOG. BOG. bestaat uit theatermakers Judith de Joode, Benjamin Moen, Sanne Vanderbruggen, dramaturg Roos Euwe, zakelijk leider Anne Baltus, marketing coördinator Frédérique Donker en zakelijk assistent Sanne Olijerhoek. BOG. ziet zichzelf als collectie individuen die vaak collectief werken: samen bedenken ze de concepten, schrijven ze de teksten, creëren ze het toneelbeeld, staan ze op het podium en vormen ze de organisatie. Luister en ontdek hoe deze vorm van samenwerken werkt en soms niet werkt.

Tip!

In deze vijf podcasts vertellen jonge kunstondernemers over het plezier en de strubbelingen die je hoe dan ook tegenkomt wanneer je het werkveld betreedt.

In deze podcast zoeken audiomakers Robin van Gelder en Renée Kapitein antwoord op de vraag hoe ze kunstenaar blijven. Krista Heijster van Cultuur+Ondernemen stuurt Robin en Renée langs lotgenoten, experts en ervaringsdeskundigen. De vier afleveringen gaan over je verhaal vinden, met anderen delen om uiteindelijk je huur te kunnen betalen. Alles komt aan bod: van acquisitie­angst, sale­tijgers tot de allergische bultjes die je kunt krijgen door al te glad verkoopjargon.

Uit de serie: Als je werk de wereld ingaat

Met schrijver Lisa Weeda

Lisa Weeda (oud ­student Creative Writing) vertelt over haar successen en dieptepunten en hoe ze die te boven kwam. Luister deze serie als je student bent aan een kunstacademie, als je bezig bent je eigen praktijk op te bouwen én als je lesgeeft in het kunstonderwijs: Lisa geeft ook tips voor de onderwijsmakers van nu: dus zeker niet missen als je een docentenopleiding volgt!

Met kunstenaar en artistiek onderzoeker Julius Thissen

Het finals­werk van Julius Thissen (oud­student BEAR) ontving al tijdens en direct na de eindexamenexpositie erkenning in de vorm van prijzen en de toekenning van de de Jong Talent subsidie via het Mondriaan fonds. Dit leverde een vliegende start op en bood financiële ruimte. De onderneming van Julius groeide, bloeide… tot een depressie elke vorm van grip en controle wegvaagde.

De Literaire Boyband

Luister naar de leden van deze literaire boyband. Wout Waanders, Jelko Arts, Laurens van de Linde, Martin Rombouts en Koen Frijns vormen een collectief die catchy popmuziek, zwoele knipogen en soepele heupbewegingen combineert met de voordracht van poëzie en literatuur. Hoe is het om collectief te werken en hoe gaan ze om met de voortdurende dreiging van een break­up omdat iemand zo nodig solo wil gaan?

Foto: Julius Thissen. Bezoek Studio Julius Thissen

Luister op Spotify , #Kunst is Lang (en het leven is kort)

Luister

Beluister

‘Als je vasthoudt aan je geloof in het werk dat je maakt, dan kan je niets overkomen. Wees dus niet bang om te maken wat jij interessant vindt. Er is altijd wel een publiek te vinden dat er net zoveel interesse in heeft.’

Basilova, docent piano ArtEZ Conservatorium

E

ver tried?

E

‘Ondernemen is gewoon dóen.’

Jip Bertelink maakt duurzame modulaire kinderboeken. Het startersprogramma van ArtEZ Business Center hielp om haar ideeën om te zetten in een onderneming. In dit artikel vertelt Jip hoe het programma het beginpunt werd om uit haar hoofd te komen en aangezet te worden tot praktisch zaken.

‘Nadat ik mijn studie Cossmedia Design afrondde aan AKI ArtEZ, had ik de behoefte iets te gaan doen voor mezelf. Ik had zoveel ideeën nog niet doorontwikkeld en dat voelde zonde. Bij het ABC keken we naar purpose: waarom doe je wat je doet? Waarom word je er blij van?

Ik kwam er steeds meer achter dat ik productontwerp in combinatie met duurzaamheid en circulariteit het meest interessant vond. Mijn werk gaat over modulair ontwerpen en met minder materiaal hetzelfde te bereiken. Ik volgde hiervoor afgelopen jaar de master Circulaire economie.’

m

atter...

ver failed? No

Vroeg of laat zal alles misgaan. Dat gebeurt nu eenmaal. Hoe vaak men ook zegt dat je de moed moet hebben om te falen en dat ‘wat je niet doodt, je juist sterker maakt’: op het moment dat alles door de grond lijkt te zakken komen er gegarandeerd wat minder serene emoties om de hoek kijken.

Geeft niks, daar hebben we een checklist voor:

1. Vergeet je niet te experimenteren?

2. Vergeet je niet dat het af en toe ook in de prullenbak mag?

3. Vergeet je niet dat zwemmen hier toegestaan is?

4. Vergeet je niet wat je allemaal al bereikt hebt?

5. Vergeet je niet dat tegenslagen erbij horen?

6. Vergeet je niet welk doel je voor ogen hebt, dat je mag twijfelen over dat doel, dat het mag veranderen, maar dat dat doel altijd de drijfveer zal blijven?

7. Vergeet je niet voor jezelf te zorgen en een beetje lief te zijn?

8. Vergeet je niet af en toe dit lijstje erbij te pakken?

9. Vergeet je niet dat er dingen zijn die je soms wél even mag vergeten?

Gebaseerd op Checklist for when everything comes crashing down, uit Work it, Make it, let me guide you after ArtEZ. Dit boek is verkrijgbaar bij ArtEZ Press.

Goed voor jezelf opkomen als startend ondernemer

‘In mijn bedrijf Kaft Kaft maak ik duurzaam kinderboekendesign. Een kinderboek is iets dat een kind nodig heeft. Het is een product dat je bijna niet kunt vermijden, maar waar je wel een betere keuze in kan maken. In materiaal en hergebruik. Ik ontwerp modulaire boeken waarbij je de kaft kunt hergebruiken en de verhalen kunt vervangen door het boekje zelf samen te stellen.

Ik werk drie dagen in dienst en de rest van de dagen voor mezelf. Ondernemen bevalt goed, maar het is ook uitdagend. Er komt veel bij kijken, waar je van tevoren niet over nadenkt. Zoals materialen inkopen. Materialen zijn duur. Je bent nog klein en geen bekende partij voor leveranciers. Dat betekent goed voor jezelf opkomen en volhouden. Het mooie aan ondernemen is dat ik compleet kan doen wat ik zelf wil. Van mijn eigen dag inplannen tot het bedenken van het verhaal voor een kinderboek. Ik kan mijn eigen creatieve vrijheid pakken zonder me te hoeven verantwoorden.’

Ondernemerstips van Jip

‘Denk je erover te ondernemen? Mijn beste tip is: gewoon doen. Je kunt heel veel goede, kwalitatieve ideeën hebben, maar veel mensen durven de stap niet te zetten. En wat als het niet lukt? Dan heb je het geprobeerd en ben je een ervaring rijker. Als je valt dan val je. Wat je meeneemt zijn goede lessen. En het is leuk om dingen uit te proberen.

Als je nog een beetje zoekende bent in wat je wilt, dan helpt het om je aan te sluiten bij het startersprogramma van het ABC. Na het programma heb ik me voor de Orion startersvoucher aangemeld. Daar kan het ABC je mee helpen. Hiervoor moet je een businessplan schrijven. Je wordt vervolgens begeleid en maakt nog concreter wat bijvoorbeeld je financiële plaatje is, je visie en je maatschappelijke impact. Het is een fijne startersvoucher om je bedrijf in het begin een boost te geven.’

Lees meer over het Startersprogramma:

Docenten nu de ruimte geven om studenten voor te bereiden op later

Het is een behoorlijke uitdaging om als docent onderwijsvernieuwingen te integreren binnen een bestaand curriculum; het lopende programma dendert immers door. ArtEZ Business Centre (ABC) stelt daarom vouchers beschikbaar. Deze vouchers, lees: extra tijd en budget, bieden docenten de ruimte om hun onderwijsvisie op ondernemerschap om te zetten naar onderwijs. En daar profiteer jij als student van.

Ondernemerschap betekent ook werken aan zelfvertrouwen Elwin Rumplair is docent MediaMusic en zelfstanding ondernemer. Hij heeft door de voucher van ArtEZ Business Centre te gebruiken, de minor Social Media doorontwikkeld naar een minor Marketing en Organisatie.

Elwin: ‘De bestaande minor ging over het inzetten van social media en om met deze kanalen te werken heb je content nodig. Dat kan best lastig zijn wanneer je elektronische muziek maakt. De behoefte om zelf live acts te creëren is erg groot, maar de stap om dit zelf op te pakken kan een enorme drempel zijn. Begrijpelijk, want het werk dat je maakt is zo verbonden met wie jij bent en dat maakt kwetsbaar. Daarom heb ik de minor aangepast en zijn we begonnen met het zelf organiseren van evenementen. Studenten doen daardoor direct ervaring op en ontwikkelen al doende ondernemersvaardigheden. De evaluatie en feedback gebeurt in een uiterst veilige setting. Ik zie studenten groeien en de ervaring maakt hen een stuk zelfverzekerder.’

‘Het werk dat je maakt is verbonden met wie jij bent als persoon en dat maakt kwetsbaar.’

Het aspect zelfvertrouwen is ook terug te vinden in de visie op ondernemerschap van Zosja el Rhazi. Zosja is hoofdvakdocent zang Jazz & Pop en daarnaast studiecoach en studieloopbaanbegeleider.

Ze zegt: ‘Ik zie vaak dat angst een belemmerende factor is bij het tot uiting brengen van wat er op school in lessen geleerd wordt. Studenten vinden het lastig om tijdens hun opleiding de stap naar buiten toe te zetten. Het spelen en optreden gebeurt vooral in lessen en op voorspeel­avonden. Als artiest moet je assertief kunnen zijn wanneer dat nodig is. Om je carrière te organiseren is zelfvertrouwen nodig, zodat je de stap neemt om naar buiten te treden. Het helpt als je dit al tijdens je studie oefent in een veilige omgeving met voldoende stimulerende begeleiding.’

Zosja zet de voucher in om onder andere de samenhang van de modules Profilering, Ondernemerschap en Bandcoaching te versterken, zodat studenten belangrijke praktijkervaring op kunnen doen. ‘Ik wil studenten helpen om authentiek in de muziek te staan en hiermee met zelfvertrouwen naar buiten te treden.’

Illustratie: Vervelende Types, Joren Boersma, student Illustration Design

Helena

Dit zijn de lees-, luister- en kijktips van ArtEZ Bibliotheek:

Websites

Cultuur+ondernemen is een onmisbare bron voor iedereen die onderneemt in de kunsten. Tjokvol informatie over besturen, zakelijk ontwikkelen en financieren in de culturele en creatieve sector.

Cultuur+ondernemen

Minstens zo informatief en nuttig is Cultuur Academy, een mooi kennisplatform voor makers uit de regio Arnhem en Nijmegen.

Cultuur Academy

Wil je alles weten over je positie op de arbeidsmarkt als maker, kijk dan op Platform ACCT

Platform ACCT

Van onze collega’s van de AHK: BeroepKunstenaar. Vol informatie over de zakelijke kant van werk in de kunst­ en cultuursector.

BeroepKunstenaar

Podcasts

Stel: je hebt € 570,­ die je wilt doneren aan kunst, maar je weet niet waaraan en hoe. In de podcastserie De Kunst van het geven gaat Veerle Corstens op pad om dat uit te zoeken. Ze spreekt met makers, donateurs, en alles wat daar tussenin zit over de mogelijkheden rondom geven aan kunst en het antwoord op de vraag: wat levert het beide partijen op?

Luister op Spotify #De kunst van het geven

Een mooie podcastserie is ‘Hoe ik kunstenaar blijf’, uit 2019. ‘Hoe ik kunstenaar blijf gaat over jouw verhaal vinden, met anderen delen en er uiteindelijk je huur mee betalen.’

Luister op Spotify #Hoe ik kunstenaar blijf

Al bijna 300 afleveringen lang praat Luuk Heezen in de podcast ‘Kunst is lang’ met makers over waarom ze maken wat ze maken.

Luister op Spotify, #Kunst is lang (en het leven is kort)

Luuk Heezen

Boeken

Arjo Klamer schreef in 2011, net na de aankondigingen van de bezuinigingen van Halbe Zijlstra het lekker leesbare boekje Pak aan. 100 en 1 ideeën voor alternatieve financiering van kunst en cultuur Het boekje staat vol met ideeën, initiatieven, inzichten en tips die inspireren en motiveren. Geld is er genoeg. Je moet het wel weten te pakken. Hoe dat kan, laat dit boek zien. Pak aan is ook in 2024 nog steeds actueel.

Pak aan­100

Voor veel kunstenaars is het moeilijk om rond te komen van hun werk. In Tussen kunst en cash interviewt Maaike van Steenis elf kunstenaars over hun ondernemerschap en hoe het hun wel lukt om rond te komen van hun werk.

Tussen kunst en cash

In slechts 50 pagina’s zet Coen van Hoevelaak uiteen wat moet je minimaal weten als je een carrière in de muziekindustrie ambieert. Don’t call us, we call you is geen garantie voor succes, maar voorkomt mogelijk teleurstellingen.

Don’t call us

Jan Willem Schrofer ­ Plan and play, play and plan Defining your art practice (2018). Een van de best verzorgde boeken van 2018 is een handleiding voor kunstenaars. ‘Het leert je niet hoe je kunst moet maken, maar hoe je je kunstpraktijk kunt inrichten.’ Dat doet Schrofer aan de hand van schema’s, analytische modellen en opdrachten.

Plan and play, play and plan

Video’s

Bekijk deze vier geweldige video’s van De Kunstenbond over ondernemerschap:

V*KTV. Ze geven een inkijkje in de praktijk van de kunstenaars en hun ervaring met en gedachten over onderwerpen als geld en inkomen, de noodzaak van publiek, het atelier en ook de dynamiek tussen kunstenaars.

Kunstenbond

Onze favoriet is deze: Moneywise , over geld. ‘Hoe richt je je leven zo in dat je kunst kunt maken? Hoe vind je de balans tussen het kunstenaarschap en het ondernemerschap?’

Moneywise

‘Dat je benaderbaar bent, dat je online vindbaar bent en dat je jezelf serieus neemt.’

rtar

ief in vijf stappen

Door Jet Parent, alumna Illustration Design, werkt nu bij fairPACCT

Welk uurtarief moet ik vragen? Hier heb je als student of als starter vast al wel eens over nagedacht. Of misschien heeft een opdrachtgever ernaar gevraagd. Hoe dan ook, een eenduidig antwoord op deze vraag is er niet. Per discipline, per maker en per opdracht kan een uurtarief namelijk verschillen. Toch helpt het programma fairPACCT jou zo ver mogelijk op weg bij het berekenen van jouw uurtarief.

Wat is fairPACCT?

FairPACCT is een programma van Platform Arbeidsmarkt Culturele en Creatieve Toekomst (Platform ACCT). Het programma fairPACCT zet zich in voor het versterken van de inkomenspositie van werkenden in de culturele en creatieve sector. Per deelsector (denk bijvoorbeeld aan fotografie, archeologie, popmuziek of ontwerp) worden werkenden en werkverleners uitgenodigd om plaats te nemen aan een ketentafel (gesprekstafel). Daar worden gezamenlijk voorstellen gedaan voor betere arbeidsvoorwaarden en tools ontwikkeld, zoals tarievenrichtlijnen. Die worden daarna gedeeld met de sector en op fairpacct.nl. Het berekenen van een eerlijk uurtarief is regelmatig onderwerp van gesprek, zo ook bij de ketentafel Ontwerp.

Hoe bepaal ik mijn uurtarief?

De ketentafel Ontwerp maakte samen met onderzoeksbureau Social Finance Matters (SFM) het infoblad Tariefopbouw met daarin een overzichtelijk stappenplan inclusief eenvoudige rekenformule. Via QR­code 1 kun je deze openen en gratis downloaden. Hieronder worden de stappen alvast kort toegelicht:

1. Weet waar je recht op hebt

Bij het bepalen van een goed en eerlijk tarief is het allereerst van belang dat je weet waarop je recht hebt. In het infoblad Actuele Kaders voor Beloning (QR­code 2) heeft SFM bestaande weten regelgeving, cao’s en verschillende richtlijnen en modelovereenkomsten onder elkaar gezet, die allemaal inzicht geven in waar je staat als zelfstandige maker.

2. Weet wat anderen zoal vragen

Veel zzp’ers kijken bij het bepalen van hun tarief naar het tarief dat hun collega’s vragen. Ga hierover met hen in gesprek! Of maak gebruik van vergelijkingssites die indicaties geven van tarieven of salarissen van zelfstandige makers, zoals de BNO salarisrichtlijn (beschikbaar voor leden), het Intermediair Salariskompas, de Nationale Beroepengids en de Loonwijzer.

3. Breng je eigen kosten in beeld

Bij het bepalen van jouw uurtarief is het belangrijk om te weten welke kosten je maakt. Deze wil je het liefst allemaal doorberekenen in jouw uurtarief, om te voorkomen dat je verlies draait. Er zijn kosten die per opdracht verschillen. Denk bijvoorbeeld aan de materiaalkosten voor het maken van een schilderij of de reiskosten die je betaalt om de tentoonstellingsruimte alvast te bekijken. Maar er zijn ook vaste kosten, zoals de kosten van jouw arbeidsongeschiktheidsen/of pensioenvoorziening. Denk ook aan je vakantiegeld en bedrijfskosten. In het infoblad Tariefopbouw (QR­code 1) vind je een overzicht van alle mogelijke kosten die je als zelfstandige maker tegen kunt komen. De formule helpt je om, op basis van de door jou te maken kosten en het aantal uren dat je betaald denkt te kunnen werken, jouw uurtarief te berekenen.

4. Schat de waarschijnlijke opbrengsten van je werk in

Het gemaakte of uitgevoerde werk kost de opdrachtgever of werkgever geld, maar kan daarnaast ook financiële inkomsten opleveren. Denk bijvoorbeeld aan de doorverkoop van een ontwerp, de inzet van een ontwerp voor massaproductie of het op een later moment tentoonstellen van het ontwerp. Als er goede reden is om aan te nemen dat dat gaat gebeuren, dan heb je als zzp’er een argument om in te zetten op een hoger tarief, of om afspraken te maken over aanspraak over eventuele toekomstige inkomsten.

5. Bedenk of er redenen zijn om je tariefstelling aan te passen

De door jou te maken kosten en de waarschijnlijke opbrengsten zijn factoren die per opdracht kunnen verschillen en dus invloed hebben op jouw uurtarief. Ook andere factoren kunnen redenen vormen om jouw tariefstelling aan te passen, zoals het type opdrachtgever of relevante werkervaring. Vaak bevind je je bij iedere opdracht in een andere beloningssituatie. Het is dan ook niet gek om per opdracht een ander uurtarief op te stellen. In het infoblad Beloningssituaties (QR­code 3) wordt hier nog dieper op ingegaan.

Aan de slag!

Je hebt nu vijf bouwstenen gekregen waarmee je jouw uurtarief kunt bepalen. Heb je graag wat extra hulp? Voor meer persoonlijk of uitgebreider advies kun je in veel gevallen terecht bij brancheorganisaties of beroepsverenigingen. Neem ook eens een kijkje in de bibliotheek op fairpacct.nl. Daar kun je meer tools vinden die jou helpen bij het bepalen van jouw uurtarief. Bepaal jouw uu

‘Netwerken is niets meer dan kletsen over een gedeelde passie.’

Liesbeth Piena, alumna Fine Art

Cedric Sieger, alumnus Jazz & Pop

Illustratie door Joren Boersma, student Illustration Design

5

tips voor je eerste stappen in het subsidielandschap

(Met een bonustip voor muzikanten)

Tip 1

Wacht niet tot je denkt dat je er klaar voor bent, maar vraag aan!

Studenten ontdekken het subsidielandschap relatief laat. Vaak kan je in het begin de meeste dingen DIY oplossen of wordt subsidie gezien als iets ingewikkelds wat later komt.

TIP: begin er vroeg mee! Een subsidie­aanvraag is niets meer dan je plannen superconcreet op papier zetten. Altijd nuttig! Bovendien kan juist in de beginfase, wanneer de druk nog wat lager is, een afwijzing een nuttige ervaring zijn. Je leert waar je aanvraag op stuk liep, hoe je je plannen beter kunt verwoorden of waar je focus zou moeten liggen. Tegen de tijd dat je subsidie écht hard nodig hebt, heb je al een paar rondes meegemaakt en weet je hoe je het proces doordacht kunt aanpakken.

Tip 2

Begin met je begroting, dat maakt je plan meteen concreet.

Weet je niet waar je moet beginnen met schrijven? Maak dan als eerst een begroting. Als je gaat nadenken over welke kosten/inkomsten er allemaal zijn, kom je alle onderdelen van je project tegen en heb je meteen een duidelijk overzicht.

Tip 3

Denk na over de boodschap van je project.

Veel fondsen zijn sneller geneigd subsidie toe te kennen aan een project dat een bepaalde boodschap uitdraagt en daarmee impact maakt op de omgeving. Het werk dat binnen ArtEZ gemaakt wordt gaat áltijd ergens over.

Denk na over wat jouw boodschap is en laat dit terugkomen in je aanvraag.

Dit is vaak ook hetgeen wat je werk uniek maakt en het kan een centraal thema in je promo­uitingen worden.

Tip 4

Zoek samenwerkingen op!

Niet alle kosten hoef je met geld te dekken. Vaak kom je al een heel eind met je project door samenwerkingen aan te gaan. Bovendien zorg je er hiermee voor dat anderen mee­investeren in jouw plan, waardoor het breder gedragen wordt.

Ben je muzikant? Denk dan aan een releaseshow die je in samenwerking met een poppodium organiseert, waardoor je kosten bespaart op techniek/ locatiehuur en het podium ook meteen haar achterban uit kan nodigen om te komen. Veel fondsen vragen naar je samenwerkingen. Meer samenwerkingen betekent namelijk een spreiding van het financiële en praktische risico.

Meneertjes, patsertjes en andere hinderlijke figuren die je vroeg of laat tegen gaat komen tijdens je werk als zelfstandig kunstenaar

Door Tim Bogaerts, alumnus Creative Writing

Het verkleinwoordjesmeneertje. ‘Als jij dan even een postertje maakt, regelen wij de rest.’ Je gaat ooit een opdracht krijgen van iemand die je werk onderschat. Niet jouw werk specifiek, maar de hele branche waar je je in begeeft. Die onderschatting uit zich onder andere in het verkleinen van het product van jouw inspanningen. Het is belangrijk dat opdrachtgevers zich realiseren dat ze niet met een hobbyist in zee gaan, dus bereken met een strak gezicht de benodigde tijd om zo’n ‘postertje’ te ontwerpen en wat dat dus gaat kosten.

De stuurbuur. ‘Fijn dat je deze opdracht wil doen! Misschien kunnen we het zo en zo aanpakken.’ De stuurbuur heeft de eigen roeping gemist. Deze persoon probeert alsnog het makerschap te ervaren door zich tegen je aan te bemoeien, je ongevraagd advies te geven en zich veel te veel te mengen in jouw ontwerpproces. Je wilt dit personage niet tegen de haren instrijken, want deze stuurbuur is je opdrachtgever. Voel je vrij om tactisch en rustig te laten weten dat je zelf al een idee hebt. Jij bent immers de kunstenaar.

De decadentkrent. ‘Ik vind deze versie mooi, maar ik zag gisteren iets dat me inspireerde… Kun je niet...’ Je krijgt betaald om voor opdrachtgevers te werken, maar de inspanningen houden ergens op. Natuurlijk heb je je te houden aan de eisen en kaders van de opdracht, maar als de feedback bestaat uit het uitbreiden of veranderen van de opdracht, mag daar best een hoger prijskaartje aanhangen.

Tip 5

Feedback vragen!

Het is verstandig om je aanvraag door verschillende mensen door te laten lezen. Je krijgt daarmee niet alleen nuttige feedback op je aanvraag en je project, maar je laat ook meteen zien waar je mee bezig bent. Zo netwerk je zonder dat je pusherig overkomt.

Tip 6

Start met deze laagdrempelige regelingen voor (pop)muzikanten!

ZAKC€NTJ€ is een mini­subsidie die studenten van ArtEZ Conserva torium in Enschede kunnen aanvragen voor projectideeën. De bijbehorende coaching leert hoe je de aanvraag opzet en daarmee is ZAKC€NTJ€ een mooie oefening voor het aanvragen van subsidie (inloggen nodig).

Music Support biedt projectbijdragen voor muzikanten uit Gelderland en Overijssel, tot €1000,­

Amarte legt de focus op het kunstenaarsschap van vernieuwende makers. Het aanvraagproces is eenvoudig.

Sena Muziekproductiefonds voor het maken van een EP/Album €5000,­ (1/3 lening)

Nationaal podiumplan: aanvulling van gages bij kleinschalige podia.

Van en door Chris Egbers, Producent ArtEZ Conservatorium in Enschede en projectleider van Zakc€ntj€.

Illustratie: Vervelende Types, Joren Boersma, student Illustration Design

Beeld: Labjas door Anne Born. alumna Illustration Design

(BEAR Alumnus).

Image coordinator: Elsje Bühler, with special thanks to Joren Boersma (Illustration Design) and

Thanks go out to Marlies Staphorsius and Hanneke Klaaijsen for their help in the final

oase van informatie waar je vindt wat je (niet) zocht’

Dat is fijn zeg, deze enquête heeft maar één vraag. Vink jouw antwoord aan! ArtEZ Bibliotheek

ArtEZ Business Centre biedt jou GRATIS de juiste begeleiding ná je afstuderen!

Eén brandende vraag:

Colofon

The Artist Independent is een uitgave van ArtEZ Business Centre en is mogelijk gemaakt door de Kwaliteitsafspraken. Aan deze krant werkten mee: studenten, alumni en docenten van de verschillende opleidingen binnen ArtEZ, ArtEZ­ collega’s en mensen uit het netwerk van ABC. Opvallend was de welwillendheid en het enthousiasme om met elkaar content te maken voor één krant. Wanneer je een gezamenlijk onderwerp hebt, kan dat dus gewoon.

© 2024 The Artist Independent

Coördinatie en hoofdredactie: Elsje Bühler

Redactie: Tim Bongaerts, Eefje Bouwkamp, Elsje Bühler en Liesbeth Doornbosch

Gastredactie: Marjolein Kats, de artikelen

Ondernemen is een avontuur en Ondernemen moet je gewoon doen zijn van haar hand.

Ook docenten, medewerkers, studenten en mensen uit het netwerk van ArtEZ Business Centre hebben bijdragen geleverd. Hun namen staan bij de artikelen vermeld.

Met dank aan Marlies Staphorsius en Hanneke Klaaijsen voor hun hulp bij de eindredactie.

Beeldcoördinatie: Elsje Bühler, met speciale dank aan Joren Boersma (Illustration Design) en Julius Thissen (Alumnus BEAR).

Vormgeving: Helena Hesselink, alumna Graphic Design in Arnhem

Vertaling: Powerling en Witold van Ratingen

Drukker: Rodi Rotatiedruk

Oplage: 2000 stuks

Verspreiding: ArtEZ Bibliotheek

© Auteurs, illustrators en ArtEZ Business Centre. Alle rechten voorbehouden. Dit is een interne krant. Alles uit deze uitgave mag binnen ArtEZ gebruikt worden met de juiste bronvermelding en context door te verwijzen naar The Artist Independent. De redactie heeft ernaar gestreefd de rechten van tekstgebruik, beeld en illustraties volgens wettelijke bepalingen te regelen. Foutje in de krant ontdekt? Geef het door via abc@artez.nl

Poster by Joana Franco, Fine Art