De weg naar een hofje als proces
Peter Zuiderwijk
Ook als je terugkijkt in de tijd is het moeilijk te bepalen wat het hofje nu zo bestendig maakte. Komt het succes van hofjes voort uit de maatschappij waarin deze zich bevonden of was het toch vooral de kracht van het concept hofje? Er waren natuurlijk altijd regenten die een bepaald gedachtegoed in stand probeerden te houden. De gemeenschap kon zich op deze fundamenten richten. Misschien was de samenstelling van de groep daarom dus nog wel veel belangrijker, zij moest tenslotte deze fundamenten in praktijk brengen. Welke factor is het meest belangrijk? Misschien is het zoeken naar een balans wel één van de meest constante fundamenten? Een bestendige en flexibele vorm van regie die houvast geeft en tevens een gezamenlijk praktisch belang dient. Hofjes die nu al honderden jaren bestaan en zich keer op keer, weliswaar traag, proberen te herdefiniëren vertellen in essentie al het verhaal. Het hofje van nu is volstrekt anders dan het hofje van honderd, vijftig, twintig of zelfs tien jaar geleden. Telkens is er een nieuwe realiteit waar de groep op moet reageren. Op een goed moment zijn er nieuwe fundamenten. Fundamenten die in de loop der tijd toch weer tegen het licht moeten worden gehouden. Van idee naar vorm Eén van de vragen die voortkwam uit bovenstaande inzichten was of dit dynamische proces van herdefiniëring ook ruimtelijk te vertalen valt in een architectonische vorm. Ruimtelijke voorstellen die de dialoog zo gezegd kunnen faciliteren. Een statische vorm is moeilijk te combineren met een dynamisch idee. Er kan natuurlijk ruimte worden gecreëerd waar fysieke veranderingen kunnen plaatsvinden, maar toch zal het een moeilijke opgave blijven. Eén ding is duidelijk: er bestaat geen ruimtelijk recept voor hofjes. Wat wel waarde heeft is het gesprek over de vorm (de hardware). De conversatie over hoe iets eruit gaat zien is een enorm belangrijke factor in relatie tot de creatie van een echt hofje. De discussie over samenhang (de software) zou nooit kunnen bestaan zonder het debat over de hardware, en andersom. Voor architecten is dit best spannend; een ontwerp maken dat eigenlijk niet van hen is. Het Handboek voor Hedendaagse Hofjes is het relaas van een proces. Een proces dat (naar overtuiging van het ontwerpteam) iedereen die een hofje wil beginnen moet willen doormaken. De uitkomst blijkt de weg ernaartoe.
236
237