Sämitutkâmuš Debrecen ollâopâttuvâSt

Tekstâ já koveh: Tomi Koivunen

Uŋgarist-uv puáhtá luuhâđ sämikielâid. Mun sahhiittâllim Debrecen ollâopâttuv sämikiel totkeekuáhtá Debrecen suomâ-ugrâlii lájádâsâst já koijâdâllim sehe sunnuu jieijâs tutkâmušâst já sunnuu ohtâvuođâst sämikieláid.

Maggaar sämikielâi tutkâmuš lii Debrecen ollâopâttuvâst? Mon kuhháá já mon ennuv sämikielah láá tutkum Debrecenist? Maid eres kielâid suomâugrâlii lájádâsâst totkeh já máttáátteh?

Suomâ-ugrâlij kielâi tutkâmuš já máttááttâs lii uárnejum potkânhánnáá ive 1914 rääjist, ko Debrecen ollâopâttâh vuáđudui. Aalgâ rääjist uáppeeh ferttejii luuhâđ págulii suomâkielâ lasseen eres-uv, ucebijd suomâ-ugrâlijd kielâid. Toh šietâduvvojii lájádâs máttáátteijei tutkâmušsuorgijd. Tääl uáppeeh pyehtih oppâđ mordvakielâid lájádâs hoovdâ Sándor Maticsák jođáttâsâst já náguskirjetotkee Erik Kormosáin eestikielâ-uv. Professor László Keresztes jođáttâsâst 1990-lovvoost tavesämikielâ siskálmittui valjimiävtulijd kieláid. Tastmaŋa uáppein lii lamaš máhđulâš luuhâđ tavesämikielâ BA- já MA-tääsist [kandidaatjá maisteruápui uássin, toim. huámm.]. Tääl Ivett Kelemen västid tavekielâ kuursâin. Ivij mield säämi kielâtiettust láá čallum maaŋgah náguskirjeh já graduh. Lájádâs jieijâs äigičallust Folia Uralica Debreceniensiast láá almostum sämifáádáin suullân 50 artikkâlid. Tääl lájádâsâst totkoo eromâšávt kielâhistorjá. Ivett Kelemen totká tavekielâ ortografia já čäällim algâpuáttim (já ton János Sajnovicsist puáttám uŋgarkielâlijd vaikuttâsâid), siämmást ko suu náguskirjetotkee Bettina Szalóczy algâttij tieđâlii pargoos kontrastiivlijn analyysijn tavekielâ ráámmátjurgâlusâi sánáduvâst.

Kiäh tuoi leppee já maid tuoi porgâvettee? Muštâlee váháš alnestâd.

Bettina: Mun lam Bettina Szalóczy já lam náguskirjetotkee suomâ-ugrâlii lájádâsâst Debrecen ollâopâttuvâst. Mun tuuđhâm tavesämikielâ, já muu uáivitutkâmuš paječaalâ lii Ráámmátjurgâlusâi roolâ tavekielâ kirjekielâ šoddâmist já ovdánmist

Ivett: Mun lam Ivett Kelemen, Suomâ-ugrâlii kielâtiettuu išeprofessor. Mun valmâštuvvim Debrecen ollâopâttuv uŋgarkielâ já suomâ-ugrâlii uásáduvâst ive 2008. Tääbbin mun oppim tavekielâ, mast šoodâi muu tutkâmuš kuávdáš kielâ. Ive 2013 mun čođâldittim tuáhtártotkosân náguskirjijnân Pluratívák (plurale tantumok) vizsgálati lehetőségei, különös tekintettel az északi számira (Maaŋgâlohosanij (ađai pluralia tantumij) tutkâmmáhđulâšvuođah eromâšávt tavesämikielâst).

Moin naalijn tuoi leppee tutkâm sämikielâ já eres kielâid? Maggaar lii tunnuu ohtâvuotâ sämikieláid?

Bettina: Muu vuossâmuš tutkâmuš lâi Stephen Borroughist já suu sánáduvâst, mast láá 95 sämikiel säännid, maid sun nuurâi Ruošâst. Tastmaŋa náguskirjetotken mun lam tutkâm tavekielâ ráámmát-

Bettina Szalóczy já Ivett jurgâlusâst. Vistig mun tutkim oskoldâhlii terminologia Luukas evaŋgeliumist. Tääl mun lam tutkâmin šadoi já ellei noomâid ubâ Rámáttist. Muu majemuš artikkâl lâi ludij noomâin.

Kelemen Debrecen ollâopâttuv suomâ-ugrâlii kielâtiettuu lájádâsâst.

Bettina Szalóczy Debrecen ollâopâttuv suomâ-ugrâlii kielâtiettuu lájádâsâst.

Ivett Kelemen Debrecen ollâopâttuv suomâ-ugrâlii kielâtiettuu lájádâsâst.

Kirjálâšvuotâ Debrecen ollâopâttuvâst.

Mun juuttim oovtâ tavekielâ kuursâst BA-uáppen [ađai kandidaatuáppen, toim. huámm.] já lijkkojim kielân. Ko mun moonnim Tuurkun talle ko lijjim maisteruáppee, te mun teivâdim ovttáin sämialmain, já tääl sun lii muu ustev. Sun lii meddâl Kuovdâkiäinust. Sun išedij muu ennuv, muštâlij kulttuurstis já kielâstis. Ko mun poottim maassâd Uŋgarân, te mun halijdim tutkâđ sämikielâid, já tondiet mun luvâškuottim eenâb tavekielâ. Vaidâlitteht tot lii Uŋgarist váhá lusis pargo, ko tääbbin uđđâ materialeh iä lah ennuv.

Ivett: Taan räi muu tieđâlâš karrieer lii vuáijum tavekielân, já mun lam almostittám enâmustáá taan kielân lohtâseijee artikkâlijd já kejâstuvâid, nuuvt et puáhtá ettâđ, et sämikielâ tutkâm lii uási muu jyehipiäiválii elimist.

Mondiet sämikielâi tutkâm lii tehálâš?

Bettina: Sämikielah láá uccâ kielah. Tondiet taid lii tehálâš tutkâđ já išediđ, et toh eelih já ulmuuh uápásmuveh eenâb sämikielâiguin. Muu eenikielâ lii uŋgarkielâ, já sämikielah láá uŋgarkielâ hyelkkikielah, tondiet munjin lii tehálâš já mielâkiddiivâš tutkâđ täid ucceeblovokielâid.

Ivett: Ucceeblovokielâi (já toi mield áášánkullee aalmugij kulttuur) siäiluttem, cevzim já ovdedem láá onnáá peeivi uáli tehálâš pargoh Euroopân já kenski meiddei ubâ maailmân. Iberdettee sujâi keežild sämikielâi tutkâmuš lii ollâ tääsist Tave-enâmijn, mut mij halijdep leđe sämikielâi já -kulttuurij máttátmist uccâ koskâeurooplâš “suolluš” já faallâđ uŋgarláid máhđulâšvuođâ uápásmuđ sämikieláid já -kulttuuráid. Taat lii mijjân eromâš tehálâš pargo, tastko Uŋgarist láá uáli uccáá sämikiel totkeeh.

Mon pyereest tuoi mättivettee sämikielâ? Mättivettee-uv tuoi eres urallijd kielâid? Halijdiččijd-uv tuoi máttááttâllâđ vala monnii kielâ?

Bettina: Vaidâlitteht Uŋgarist lii váhá vaigâd luuhâđ sämikielâid, ko mist ij lah ovdâmerkkân eenikielâlâš máttáátteijee. Uŋgarist iä lah meidgin uđđâ materiaaleh sämikielâst uŋgarkielân. Jis kiinii haalijd luuhâđ sämikielâid, te sun ferttee mättiđ suomâteikkâ taažâkielâ. Mun máátám sárnuđ váhá tavekielâ, juuttim muáddi kuursâ. Mun lam luuhâm eenâb kielâoopâ já kielâtieđâlijd aašijd. Mut mun halijdiččim máttááttâllâđ ain eenâb, kenski motomin moonnâđ Suomân já luuhâđ tobbeen tavekielâ.

Ivett: Muu sämikielâ uápuh iä lamaš keevâtlâiih kielâluhâmeh, pic eenâb-uv kielâtieđâlâš jođáttâs tavekielân. Nubij sanijguin mij luuvâim tavekielâ ráhtus já viärdádâlâim tom ovdâmerkkân suomâ- já uŋgar kielân (táálááh uáppeeh máttááttâleh siämmáá metodiik mield). Mun luuvâm sämikielâlii kirjálâšvuođâ.

Suomâkielâ lâi págulâš kielâ, nuuvt et eenikielâ lasseen muu nubbe suomâ-ugrâlâš kielâ lâi suomâkielâ, já ollâopâttâhuápuidân ääigi mun uápásmuvvim meiddei mordva- já eestikielân. Mun lam uáli jo kiddiistum kielâin, já ko skandinaavlij kielâi tubdâm lii velttidmettum sämikielâi tutkâmušâst, te muu vuávám lii luuhâđ taažâ-, tanska- já ruotâkielâ-uv.

Haalijdvettee-uv tuoi celkkiđ vala maidnii tiervuođâid Lostii lohheid?

Bettina: Takkâ máhđulâšvuođâst! Lâi pyeri já hitruu västidiđ koččâmuššáid.

Ivett: Mii lájádâs puoh pargei peeleest mun halijdâm tiervâttiđ Uŋgarist Lostii lohheid! Lii stuorrâ kunnee, et mij pyehtip muštâliđ alnaan. Mij lep iloliih, ko luuhâp anarâškielâ luhostum iäláskitmist, já tuáivup siämmáálágánijd šiev uđđâsijd puátteevuođâst-uv.

Tot, et tii lostâ tuárju máhđulâšvuođâ anarâškielâ kevttimân já anarâškielâlii čuovviittâsân, vissásávt nannee tom! Kevttiđ ruokkâdávt kielâd já ruokâsmittiđ nuorâb puolvâ porgâđ siämmáánáál!

Etrusklâš kaavpugporttâ