Pena muerte euskera web

Page 1

GAI AURKIBIDEA I. Hezitzaileentzako gida Orientabide didaktikoak

Zer da heriotza-zigorra

Heriotza-zigorraren aurkako arrazoi sendoak

Heriotza-zigorra zifratan

Heriotza-zigorra eta Espainia

Amnesty heriotza-zigorraren aurka lanean

Gaiari buruzko legedia

Ekin: Apelatzeko kasu errealak

FilmograďŹ a

BibliograďŹ a

II. Proposamen didaktikoak Lehen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

Bigarren Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

Batxilergorako eta helduen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

HEZITZAILEENTZAKO GIDA

ORIENTABIDE DIDAKTIKOAK Amnesty Internationalek material didaktiko hau ikaslegoari ikuspegi ezberdinetatik heriotza-zigorraren errealitatea erakusteko asmoz eskeintzen du. Helburua argudio sendoen bidez heriotza-zigorra Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalak aitortzen duen bizitza eskubidearen urraketa larriena dela ondorioztatzen lagunduko dien hausnarketa bat abiatzea da. Horretaz gain, baieztatzerik izango da nahiz eta heriotza-zigorra giza eskubideen urraketa bat izan, ez dela ezkutatzen edota ukatzen: alderantziz, erabiltzen duten herrialdeen legedian jasoa dago. Hezitzaileak behar adina informazio aurkituko du gaia gela barruan aztertu ahal izateko, bai eta arazo honen zabalerari buruzko gogoeta, eztabaida eta erabakiak indartzeko zenbait proposamen didaktiko ere. Ekintza guztietan helburuak, gomendatutako adinak, beharrezko materialak eta ekintza talde bakoitzaren ezaugarriei egokituta garatu ahal izateko argibideak aurkituko ditu. Lehen Hezkuntzari dagokionez, proposatutako ekintzak Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalak eta Haurraren Eskubideen Hitzarmenak jasotzen duten bizitza eskubidea garatzera bideratuak daude. Bigarren Hezkuntzaren, Batxilergoaren eta Helduen Hezkuntzaren helburua ikaslegoak heriotza-zigorrari buruzko eztabaiden bitartez norberak bere hausnarketak eragitea izango da, eta eskuragarri duten informazioaren bidez, norberak bere iritzi errotua eraikitzea heriotza-zigorrari buruz.

2

AMNESTY INTERNATIONAL

Heriotza-zigorrari buruzko Unitate Didaktikoaren helburuak Nahiz eta gure herrialdean heriotza-zigorra ez indarrean egon, oso kezkagarria da ideia hau gazte jendearen artean sekula berpiztea. Horregatik, material hau landu dugunok ondorengo helburuak garatu nahi ditugu: • Bizitzak edozein izakirentzat duen oinarrizko balio-zentzua aitortzea, eta hau Hezkuntzaren Lege Organikoak aldarrikatutako ondorengo balioekin lotzea: bakegintzarako formakuntza, giza eskubideei begirunea, elkarbizitza, gizarte-elkartasuna, herrialdeen arteko elkartasuna eta elkarlana eta izaki biziekiko begirunea indartzen duten balioen garapena. (Hezkuntzaren 2/2006 Lege Organikoa). • Ikaslegoa heriotza-zigorrak suposatzen duen oinazeari buruz sentikortzea.

• Heriotza-zigorra ezeztatzearren lanean diharduten pertsonak, elkarteak eta herrialdeak ezagutzea eta balioztatzea. • Bizitza babesteko garatzen joan den nazioarteko legediari buruzko ezagutza orokorrak izatea. Material honen hartzaileak ondorengoak dira: • Lehen Hezkuntzako ikaslegoa (6-12 urte). • Bigarren Hezkuntzako ikaslegoa (13-16 urte). • Batxilergoko ikaslegoa (17-18 urte).

HERIOTZAZIGORRAREN AURKAKO ARRAZOI SENDOAK Heriotza-zigorrak oinarrizko giza eskubideak urratzen ditu Heriotza-zigorrak Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko 3. atalean aitortutako bizitza eskubidea urratzen du. Hala dio aipatutako atalak: “Norbanako guztiek dute bizitzeko, aske izateko eta segurtasunerako eskubidea�.

• Lanbide-Heziketako ikaslegoa. • Helduentzako Hezkuntzarako Eskolen ikaslegoa, gazte taldeak etab.

Aldarrikapen bereko 5. atalak hala dio: “Heriotza-zigorrak halako traturik ez jasotzeko eskubide hori urratzen du.�

Material didaktiko hau oso erabilgarria izan daiteke Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntzan eta Etika eta gizabidezko Hezkuntzan. Zeharkakotasunez, beste zenbait gaietan ere erabil daiteke: Hizkuntzan, Etikan, Gizarte arloetan, Erlijioan, etab., arlo bakoitzean ikasitako berariazko gaien sorospen gisa.

Edozein exekuzio burutzen duenaren gizatasuna ukatzen duen eta gizarteak gizakiaren bizitzari egozten dion balioa murrizten duen ekintza bortitz bat da. Exekuzio beraren ankerkeriari beste bat batu behar zaio: epaia bete arte zain egon beharreko denbora, batzutan urtetan luzatzen dena.

Heriotza-zigorrak ez du delitu bat burutzeko asmoa kentzen Heriotza-zigorraren defendatzaileek etengabe argudiatzen dute heriotza-zigorrak delitu larrien indizea murrizten duela. Baina ez da modu esanguratsuan frogatu heriotza-zigorra beste zenbait zigor baino eraginkorragoa denik delitu-asmoak kentzeko. Heriotza-zigorraren eta erailketen arteko erlazioari buruzko ikerketarik berriena, 1988an Nazio Batuentzat egina eta 1996an eta 2002an eguneratua, ondorio honetara iritsi zen: “[...] ikerketak ez du zientiďŹ koki frogatu exekuzioek biziarteko kartzela-zigorrak baino ahalmen handiagoa duenik gaizkilearen asmoa aldatzeko. Eta ez dirudi etorkizun hurbilean halakorik lortuko duenik. Osotasunean ikusirik, froga zientiďŹ koek ez dute inola ere baieztatzen asmoz aldatzeko gaitasunaren hipotesia. (Iturria: Roger Hood, The Death Penalty: A Worldwide Perspective, Oxford University Press, 2002).

ZER DA HERIOTZAZIGORRA Heriotza-zigorra giza eskubideen urraketa guztietan larriena da, Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalak aitortutako bizitza eskubidea urratzen duelako. Estatuak justiziaren izenean gizabanako bat berariaz hiltzean datza.

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

3

Kriminalitate-zifra berrienek ez dute aditzera ematen heriotza-zigorraren abolizioak efektu negatiborik sortu duenik. Adibidez, Kanadan, 2006an, erailketek %44 egin zuten behera 1975ekin alderatuta, azken hau izanik heriotza-zigorra mantendu zen azken urtea. Bestetik, Estatu Batuetan 2004ean heriotza-zigorra duten estatuetan, 100.000 biztanle bakoitzeko 5,71 hilketa izan ziren, baina heriotza-zigorrik gabeko estatuetan berriz 100.000 bakoitzeko 4,02 bakarrik.

tzen duela berma dezakeen zigor justizia-sistemarik. Edozein kasutan, denek ahalegindu beharko lukete gutxienez ere inpartzialtasuna bermatzen. Justizia-sistema batek ez du soilik zuzena izan behar; horretaz gain bere akatsak antzemateko era euren erantzunkizunak bere gain hartzeko gai ere izan behar du. Horrek esan nahi du estatuak erruak gerta daitezkeela, eta hala izatekotan, errugabeari kalte-ordain bat eman behar diola onartu behar duela.

Ezin izan da frogatu heriotza-zigorrak kriminalitate indizeengan efektu konbentzitzailerik duenik. Horrek adierazten du zein alferrikakoa eta zein arriskutsua izan daitekeen heriotza-zigorrari buruzko politika publiko bat garatzerakoan asmoa kentzeko gaitasunaren hipotesia oinarritzat hartzea.

Estatu Batuetan, 1973az geroztik, hiltzera zigortutako 120 pertsona baino gehiago askatuak izan dira errugabeak zirela edota euren kontrako epaiak eutsi zituzten frogak urriegiak zirela frogatu zenean. Haietako batzuk hilak izateko zorian egon ziren, heriotzaren korridorean urte mordoa eman ondoren. Kasu guztietan, zenbait faktore etengabe errepikatzen dira: ďŹ skaltzaren edo poliziaren jarrera okerra, ďŹ dagarritasun gutxiko aitorpenen, testigantzen edota froga materialen erabilera eta abokatu-laguntza desegokia.

Heriotza-zigorra egilearentzat da zigor gogorra, ez delituarentzat.

Heriotza-zigorrak ez du atzera egiterik Heriotza-zigorrik bada, halabeharrez izango dira ere biktima errugabeak. Giza justizia kale egiteko gai den artean, ezin izango da errugabe bat hiltzeko arriskua eragotzi. Hau da heriotza-zigorra erabili behar ez den arrazoi nagusietako bat. Heriotza-zigorra faktore askotan datza. Haietako bat da, zalantzarik gabe, defentsako abokatuek izan dezaketen gaitasuna, ahal izanez gero, euren bezeroen errugabetasuna frogatzeko, eta bestela, errudun izanik ere halako zigorrik merezi ez dutela argudiatzeko. Prozesuan errurik gertatzen bada, ondorioek ez dute atzera egiterik, ez dago egindako kaltea konpontzerik, heriotz-epaia bete eta gero ez dagoelako akusatua pizterik. Ez dago munduan norbaiten erruduntasuna frogatzerakoan %100ean asma-

4

AMNESTY INTERNATIONAL

Nahiz eta euren erruduntasunari buruz zalantza larriak izan, oraindik ere presoak hil egiten dira munduko herrialde askotan. Ezin da zehaztu hilarazitako pertsona errugabeen kopururik, exekuzioaren ondoren ia inoiz ez direlako berraztertze judizialak edota egin izan zitezkeen erruen ikerketak egiten. Herrialde batzutan, nahikoa da, froga modura, erruztatuaren “aitorpena�. Amnesty International “froga� honen aurka dago, berau torturapean lortzea errazten duelako. Txinan, She Xianglin eta Teng Xingshan euren emazteen hilketen errudun joak izan ziren eta hiltzera zigortuak izan ziren 1994an eta 1987an, hurrenez hurren, nahiz eta etengabe aldarrikatu zuten euren errugabetasuna eta torturapean aitortu izana. Bi kasuetan, ustez

biktima zirenak zenbait urte beranduago bizirik azaldu ziren. 2005ean, espetxean 11 urte eman ondoren, She Xianglinen aurkako karguak kendu egin ziren eta aske utzi zuten. Teng Xingshan, ordea, ezin izan zen askatu. 1989an exekutatua zuten.

Heriotza-zigorra diskriminatzailea da Heriotza zigorra maiz proportzioz kanpo erabiltzen da gizarte talde jakin batzuen aurka: besteak beste, baliabide ekonomikorik ez dutenak, gutxiengoak edota zenbait arraza-, etnia- edota erlijiotako kideak. Abokatu on bat izatea, adibidez, funtsezkoa da epai bat ala beste bat lortzeko. Hilarazitako presoak ez dira beti deliturik larrienak egin zituztenak, haiek defendatzeko abokatu trebe bat kontratatzeko dirurik ez zutenak edota parean ďŹ skalik gogorrenak eta epailerik latzenak izan zituztenak baizik. 1990eko txosten batetan, Estatu Batuetako kontrol orokorreko bulegoak “heriotza-zigorraren inguruko salaketetan, epaietan eta ezarpenetan arrazari buruzko desberdintasunak adierazten dituen nabaritasun-ereduâ€? bat aurkitu zuen. Ikerketak ondorioztatu zuenez, akusatu batek hiltzera zigortua izateko aukera handiagoak zituen biktima zuria bazen. Datu honek beste zenbait ikerketatan aurreratutakoa baieztatu zuen: beste gainontzeko faktoreak bere hortan mantenduz, gaizkile bat hiltzera kondenatua izango ote den edo ez adierazten duen adierazle ďŹ dagarriena biktimaren arraza dela. Estatistika honek adierazten du zein bestelakoa den arraza beltzekoek justizia kriminalaren esparru bakoitzean jasotzen duten tratua. Salatzeko erabakietatik hasi eta epaimahaiaren epaiaren aurka gora jo arte, pertsona hauek gogo-

torturapean aitorpenak eta beste hainbat froga lortzen dituzte eta, oso maiz, froga horiek heriotza-zigorrera daramaten ekintza judizialak eusten dituzte.

Zein da exekuziometodorik onena? BAT ERE EZ.

rrago tratatzen dira akusatuak badira eta euren bizitzari balio gutxiago ematen zaie biktimak badira. Gainera, estatu askotan oso maiz ikusten dira zuriz bakarrik osatutako edota gehiengo zuridun epaimahaiak.

Maiz, heriotzazigorra bidegabeko epaiketen ondorio izaten da Nazio Batuetako Exekuzio Sumario, Arbitrario edota Epaiketaz Kanpokoei buruzko Errelatore Bereziak jaso duen bezala, heriotza-zigorra bidegabeko epaiketen ondorioz ezarri eta bete ohi da, akusatuaren oinarrizko giza eskubideak urratu ondoren; besteak beste, errugabetasunpresuntzioa, abokatu bat izateko eskubidea, auzitegi independiente eta inpartzial batek epaitua izateko eskubidea, gaineko auzitegi batengana gora jotzeko eskubidea edota indultua edo ordezpena eskatzeko eskubidea. Jurisdikzio batzuetan, auzitegi militar edo bereziek, prozedura laburrak erabiliz,

Ondorengoak dira 2000. urteaz geroztik erabili diren exekuzio-metodoak: buru mozketa (Saudi Arabian eta Iranen); elektrokuzioa (Estatu Batuetan); urkatzea (Egipton, Iranen, Japonian, Jordanian, Pakistanen, Singapurren eta beste zenbait herrialdetan); injekzio hilgarria (Txinan, Estatu Batuetan, Filipinetan, Guatemalan, Tailandian); fusilamendua (Bielorrusian, Txinan, Somalian, Taiwanen, Uzbekistanen, Vietnamen eta beste herrialde batzuetan) eta harrikatzea (Afganistanen eta Iranen). Exekuzio metodo guztiak beldurgarriak dira eta huts egin dezakete, ondorioz epaituaren hilzoria luzatuz. Dena den, zentzugabea da horregatik injekzio hilgarria norbait hiltzeko modu “errukiorra� dela pentsatzea: kondenatuak aldez aurretik ezarrita dagoen bere heriotzeko unea itxarotearen laztura pairatzen du.

Injekzio hilgarria Injekzio hilgarria, exekuzio modu bezala, Estatu Batuetara 1977an hedatu zen. 1888an New Yorkeko estatuaren Ordezkari Ganberak proposatu bazuen ere, ez zen orduan indarrean jarri, medikuntzako profesionalek erakutsitako aurkakotasun sendoari esker. Sistema honen bidez hildako lehen pertsona Charles Brooks Jr. Izan zen, 1982ko abenduan, Huntsville-ko espetxean, Texasen. Munduko inongo beste herrik ez zuen lehenago erabilia. 1997an Txina bihurtu zen sistema hori erabiltzen

zuen bigarren herrialdea eta ondoren, Guatemalan, Filipinetan eta Tailandian erabili izan da. Taiwango legediak ere injekzio hilgarria aurreikusten du, baina gaur egun arte ez da han sekula erabili. Estatu Batuetan injekzio hilgarriari buruzko eztabaida bat ireki da. Askotan exekuzio modu honen aurkako helegiteak jarri dira herrialde hartako auzitegietan. 2007ko irailak 25ean, Estatu Batuetako Gorte Gorenak injekzio hilgarriaren konstituzionaltasuna berraztertzea adostu zuen. Gorte Gorenak, ondorioz, exekuzio modu honek Estatu Batuetako Konstituzioaren 8. emendakina, zigor krudelak debekatzen dituena, urratzen ote duen aztertuko du. Osasun munduko zenbait elkarte Amnesty Internationali eta giza eskubideen aldeko beste zenbait elkarteri batu zaizkie injekzio hilgarria behin betiko debekatua izateko aldarrikapenean. Injekzio hilgarria erabiltzen den exekuzioetan, kondenatuari hiru substantzia kimiko txertatzen zaizkio, neurriz kanpoko dosietan: tiopental sodikoa, azkartasunez konortea galtzera daramana; pancuronio bromuroa, gihar-paralisia sortzen duena, eta potasio kloruria, bihotz-gelditzea sortzen duena. Medikuek maiz esan dute hil behar duenak ez badu nahikoa tiopental sodiko hartzen (adibidez, dosia edo txertaketa okerrak izan direlako edota substantzia kimikoen prezipitazioagatik), anestesia-efektua ez dela behar adina sakona izango edota laster desagertuko da, eta kondenatuak oinaze bortitza pairatuko du potasio kloruroa zainetan sartzen den eta bihotz-gelditzea gertatzen den heinean. Eta pancuronio bromuroak sortzen duen gihar-paralisia dela eta, ezinezkoa izango zaio bere oinazea adieraztea.

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

5

Harrikatzeak Iran kide duen Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarmenaren 6. (bizitza eskubidea) eta 7. (torturaren eta tratu edota zigor ankerren, bihozgabeen edota iraingarrien debekua) atalak urratzen ditu.

Talde bereziki zaurgarriak

kuzioa, honela Estatu Batuak exekuzio horiek indargabetu dituzten nazioarteko arauak betetzera behartuz. Bestalde, azken urteotan Iran bihurtu da adingabeak hilarazten dituen herrialde nagusia, nahiz eta halakorik debekatzen duten Eskubide Zibil eta Politikoei buruzko Nazioarteko Paktuaren eta Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren sinatzaile izan.

Adingabeak Nazioarteko zuzenbideak erabat debekatzen du 18 urtetik beherakoek egindako delituei heriotza-zigorra ezartzea. Hala ere, herrialde talde txiki batek oraindik ere halakorik mantentzen du.

Harrikatzea Amnesty Internationalen ustez, harrikatzeak ez du exekuzioa krudeltzen baino, erabilitako metodoa biktimaren sufrimendua areagotzeko baino ez baitago pentsatua. Azken urteetako berrien arabera, Iranek soilik erabili du harrikatzea adulterio kasuak zigortzeko. Iraniar zigor kodea oso zehatza da exekuzioa burutzek moduari eta erabili beharreko harriei dagoikionean. 102. atalak dioenez, gizonezkoak gerriraino lurperatu behar dira, eta emakumeak aldiz, bularretaraino. 104. atalak, bestalde, adulterioaren zigorren inguruan ezartzen du harriek ez dutela “inor pare bat kolpez hiltzeko gai izateko adina handiak izan behar, ez eta ozta-ozta harri izena jasotzeko adina txikiak ere�.

6

AMNESTY INTERNATIONAL

1990az geroztik, Amnesty Internationalek delitua egiteko unean adingabeak ziren pertsonen gutxienez 59 exekuzioren berri izan du 10 herrialde desberdinetan: Afganistan, Saudi Arabia, Txina, Estatu Batuak, Iran, Nigeria, Pakistan, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Sudan eta Yemen. Herrialde hauetako askok bere legedia aldatu dute ekintza hauek baztertzeko asmoz. Amnesty Internationalek berri duenez, munduan urtero burutzen diren exekuzio guztietako zati urri bat bakarrik dagokie adingabeen exekuzioei. Estatu Batuek eta Iranek arestian aipatutako beste zortzi herrialdeek baino adingabe gehiago hilarazi dituzte. Iranek, gainera, honez gero gainditu du Estatu Batuen 1990az geroztiko guztirako 19 exekuzioren kopurua. Estatu Batuek azkenik 2005ean indargabetu zuten adingabeentzako heriotzazigorra. Gorte Gorenak 2005eko urtarrilak 1ean debekatu zuen adingabeen exe-

Bada adingabeen exekuzioen aurkako nazioarteko adostasun bat, talde honen heldutasunik eza, oldarkortasuna, zaurigarritasuna eta birgaitzeko gaitasuna direla eta. Egin dituzten delituak izugarriak izanik ere, adingabeak gizartean barneratzeko dituen aukeren aldeko apustu tinkoa egiten da. Exekuzioa gehiengoaren uste horren ukazio bortitzena da.

Buruko gaitzak dituzten pertsonak Estatu Batuetan 1977an exekuzioak berrezarri zirenetik 2007ko abendura arte 1.099 pertsona baino gehiago izan dira exekutatuak. Hauetatik ia ehunek buruko gaitz edota arazo larriak zituzten, bai egin zituzten delituak burutu aurretik, bai euren exekuzioaren unean. Batzuren kasuan, diagnosia haurtzaroan jasandako tratu txarrek, espetxe indarkeriak edota euren gobernuek bidalitako soldadu gisa izandako esperientziek sortutako buruko arazoak izan ziren. Beste batzutan, badirudi buruko gaitza herentziazkoa zela. Exekutatutako batzuei, heriotzaren korridorean emandako urteek buruko osasun arazoak sortu zizkieten, edota ordurako bazituztenak areagotu. 1977az geroztik, euren helegiteak bertan behera utzi eta ondorioz euren hiltzeari berari “baiezkoa�

eman diotenen artean, asko buruko gaixotasunak zituzten pertsonak izan dira. Ustezko hiltzeko borondate honek are gehiago errazten du estatuaren lana, pertsona hauen aukera ondoriorik larrienetara eramateko prest dagoen artean. Estatu Batuetako Buruko Osasunaren El -karte Nazioalaren zifren arabera, buruko gaixoak heriotzaren korridorean dauden pertsonen %5 eta %10 arteko kopuru batetan daude. Estatu Batuetako Gorte Gorenak legez kanpokotzat jo zuen minusbaliotasun intelektualak dituztenak hilaraztea, kasu horietan gaizkilearen erruduntasuna gutxitua dagoela ulertzerakoan. Egia da minusbaliotasun intelektuala eta buruko gaitza ez direla gauza bera, baina antzeko ondorioak izan ditzakete, eta horregatik, ez da koherentea minusbaliotuak heriotza-zigorretik salbuestea, baina ordea buruko gaitzak dituztenei zigorra bere hortan uztea, nahiz maiz euren delituaren larritasuna edota euren kontra aurkeztutako karguak ez dituzten ulertzen. Batzutan medikazio bortitzen efektupean epaituak dira, epaimahaiari okerreko iritzi bat sorraraziz. Inoiz medikazio dosi altuak hatzera behartu dituzte “hilaraziak izateko gaiâ€? izan zitezen. Estatu Batuetako epaitegien epairik berrienek berri onak eta txarrak ekarri dituzte. 2007ko ekainak 28an erabakitako ebazpen baten bidez, Estatu Batuetako Gorte Gorenak Scott Panettiren exekuzioa eragotzi zuen. Panetti Texasen dago preso, hiltzera kondenatua, eta eldarnio izugarriak pairatzen ditu. Ebazpen hartan zehaztasun handiz deďŹ nitzenziren legearen ikuspegitik inor buruko gaixo bat ote den erabakitzeko irizpideak. Honela,

bide batez, epaitegiak nolabait aitortzen zuen halako egoeratan epai bat ematearen zailtasuna. Baina bestalde, 2006ko ekainak 27an, Texasen Ă ngel Matutino ResĂŠndiz hilarazia izan zen. Exekuzioa bete egin zen nahiz eta ResĂŠndizek buruko gaitz larriak zituela (eskizofrenia paranoidea barne) adierazten zuten aztarna sendo ugari izan. Ezinezkoa da jakitea buruko gaitzak dituzten zenbat pertsona dauden heriotzazigorrera kondenatuak edota zenbat izan diren honez gero hilak.

GAIARI BURUZKO LEGEDIA Luzamendu unibertsala. Lorpen handi bat Nazio Batuen Batzar Orokorrak 2007ko abenduak 18an ebazpen historiko bat onartu zuen, mundu osoan heriotza-zigorra aplikatu aurretiko luzamendu baten aldekoa. Ebazpena gehiengo zabal batek onartu zuen. 104 herrialdek alde bozkatu zuten, 52k aurka eta 29 abstenitu egin ziren. Ebazpen honen onarpena aurrerapauso erraldoia da heriotza-zigorrik gabeko mundu baterako bidean. Horretaz gain, ebazpenak heriotza-zigorraren abolizioaren aldeko joera adierazten du. Nahiz eta ebazpena ez den juridikoki loteslea, exekuzioak eten daitezen Nazio Batuek eginiko deialdi honek pisu politiko eta moral nabaria du, batez ere hain

gehiengo zabal batek onartua izanik. Ebazpen honek Estatuei heriotza-zigorra indargabetzeko bere konpromezua gogorarazten die, eta oraindik ere zigor honen erabilgarritasuna defendatzen dutenei bere ikuspuntua berriz azter dezaten limurtzeko tresna garrantzitsu bat da.

Zer dio nazioarteko legediak heriotza-zigorrari buruz? II. Mundu Gerran bizi izan zen estatuko terroreari eta bortizkeriari erantzun gisa Nazio Batuen Batzar Orokorrak 1948ko abenduan onartutako Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibersalak gizabanakoaren bizitza eskubidea aitortzen du, eta garbi adierazten du ez dagoela inori zigor edo tratu txar, anker eta lotsarazlerik ematerik. Ondoren, nazioen erkidegoak heriotzazigorraren abolizioa ezartzen duten lau hitzarmen onartu ditu. Bat mundu mailakoa da, eta beste hirurak, sektorialak (haietatik bi hitzarmen berdinetik eratorriak): • Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarmenaren aukerako bigarren protokoloa: Nazio Batuen Batzar Orokorrak onartu zuen 1989an. Mundu mailako hitzarmen honek heriotzazigorraren erabateko abolizioa ezartzen du, baina kide diren herrialdeei berau gerra garairako mantentzen uzten die, hitzarmenari euren atxikimendua emateko unean hala adierazten badute.

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

7

• Giza Eskubideei buruzko Amerikar Hitzarmena: Estatu Amerikarren Erakundeko Batzar Orokorrak onartua 1990an. Aurrekoaren akordio berdinak ezartzen ditu. • Giza Eskubideen eta Oinarrizko Askatasunen Babeserako Europear Hitzarmena (ezagunen duen izenez, Giza Eskubideen Europear Hitzarmena): • 6. Protokoloa: Europako Kontseiluak 1982an onartua. Bake garaian heriotza-zigorraren abolizioa xedatzen du. Dena den, estatuek heriotza-zigorra manten dezakete “gerra garaian edota gerra-arrisku bizian egindako ekintzetarakoâ€?. • 13. Protokoloa: Europako Kontseiluak 2002an onartua. Edozein egoeratan heriotza-zigorraren abolizioa xedatzen du, gerra garaian edota gerra-arrisku bizian egindako ekintzak barne. • Lau hitzarmenetan adierazten da hitzarmeneko kide den edozein estatu dagokion Protokoloko kide ere bihur daitekeela.

Babes bereziak Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarmenaren 6.5 atalak dioenez, “ez zaie heriotza-zigorra ezarriko 18 urtetik beherakoei, ez eta haurdun dauden emakumeei ere�. Gauza bera dio Giza Eskubideen Amerikar Hitzarmeneko 4.5 atalak. Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren 37.a atalak dioenez, “ezin izango da heriotza-zigorra edota espetxetik ate-

8

AMNESTY INTERNATIONAL

ratzeko aukerarik gabeko bizialdiko espetxe-zigorra ezarri 18 urte baino gutxiago duen edonork egindako delituak direla eta�. Hala dio ere Haurren Eskubideei eta Ongizateari buruzko Afrikar Hitzarmenak.

HERIOTZAZIGORRA ZIFRATAN

1984an Nazio Batuen Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak onartutako Hiltzera Zigortutakoan Eskubideen Babesa bermatzeko Neurrien 3. puntuak dionez, “ezin izango da hiltzera zigortu delitua egiteko unean 18 urte baino gutxiago zuen inor, eta ez dira ere heriotza-zigorrak beteko haurdun dauden edo erditu berriak diren emakumeen eta burua galdu duten pertsonen kasuetan�.

Heriotza-zigorra indargabetzeko mundu mailan gailentzen ari den joerak geldiezina dirudi. 1977an 16 herrialdek zuten edozein delitutarako indargabetua; gaur egun, 90 dira halako herrialdeak. 1990az geroztik, 50 herrialdek eta lurraldek indargabetu dute heriotza-zigorra delitu guztietarako.

1989ko maiatzak 24ean onartutako 1989/64 ebazpenean, Nazio Batuen Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak Nazio Batuen kide diren estatuei heriotza-zigorra indagabetu dezaten eskatzen die “buruko atzerapenak dituzten edota buruko gaitasun oso mugatua duten pertsonen kasuan, zigorra ezartzeko unean zein zigorra betetzerakoan�. Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak, era berean, kide diren estatuek “haren ondoren inor hiltzerazigortua edota hilarazia izaterik egongo ez den gehienezko adin bat� ezar dezaten gomendatzen du.

2008ko urtarrilean Amensty Internationalek ezagutzen dituen datuen arabera: • 91 herrialdek eta lurraldek delitu guztietarako indargabetu dute heriotzazigorra. • 11 herrialdek gerra garaian egindakoak bezalako salbuespeneko delituak salbu, gainontzekoetarako heriotza-zigorra indargabetu dute. • 32 herrialde “izatezko abolizionistatzatâ€? joak dira: nahiz eta euren legedietan heriotza-zigorra mantendu, ez dute azken 10 urteetan inor hilarazi eta ez dirudi ere aurrerantzean berriro heriotza-zigorra aplikatuko dutenik. Honek esan nahi du guztira 134 herrialdek indargabetu dutela heriotza-zigorra legez edo izatez. Dena den 63 herrialdek eta lurraldek indarrean mantentzen dute heriotza-zigorra eta oraindik ere aplikatzen dute, nahiz eta urte jakin batean benetan presoak hilarazten dituzten herrialdeen kopurua askoz txikiagoa izan. Nazio batuetan onartutako luzamendu unibertsalak babesten duen aboliziorako

ternationalek uste du espainiar Konstituzioak heriotza-zigorraren aipamena kendu beharko lukeela edota berariaz bere aplikazioa debekatu.

joera honi laster bat dakizkioke herrialde gehiago, asko baitira legedi abolizionistak lantzen ari direnak. Hala ere, 2006an:

Nazioarteko legedia

• 1.591 pertsona hilaraziak izan ziren 25 herrialdetan. Arestian aipatutako zifra gutxieneko zifratzat jotzen da. Egiazkoa askoz altuagoa izan liteke. • Jakinak diren exekuzio guztietako %91 sei herrialdetan izan ziren: Txinan (gutxienez 1.010, beste iturri batzuk kopurua 8.000 exekuziotara igotzen dute), Estatu Batuak (53) Iran (gutxienez 177), Irak (gutxienez 65) Pakistan (82) eta Sudan (gutxienez 65). • Nahiz eta zifra zehatz bat ematea zaila den, ustez 2008ko urtarrilak 1ean hilaraziak izateko zain zeuden pertsonen kopurua 19.185 eta 24.646 arteko da.

HERIOTZAZIGORRA ETA ESPAINIA Zer dio Konstituzioak heriotza-zigorraz Espainian azken exekuzioak 1975eko irailan izan ziren. Orduan, ETAko bi kide eta FRAPeko beste hiru afusilatuak izan ziren. 1978an, gaur egungo Konstituzioa indarrean jarri zenean, heriotza-zigorra indargabetu egin zen gerra garairako legedia militarrak ezartzen zituen kasuetarako ezik.

Espainiak oraindik ez du Giza Eskubideen Europear Hitzarmenaren 13. Protokoloa sinatu. Protokolo honek heriotzazigorra egoera guztietan debekatzen du, baita gerra garaian edota gerra-arrisku bizian egiten diren ekintzak ere.

1995era arte, Zigor Kode Militarrak heriotza-zigorra aurreikusten zuen traizio, matxinada militar, espioitza, sabotaje edota gerrako krimen kasuentzat. Gizarte elkarteek eta banakako zenbait ekimenek burututako kanpaina luze baten ondoren, zigor hau alderdi politiko guztien adostasunez indargabetua izan zen. Azaroak 27ko 11/1995 Lege Organikoak, gerra garairako ere heriotza-zigorra indargabetu zuenak, abolizioa osatu zuen eta hura absolutu egin. Nahiz eta heriotza-zigorra espainiar Zigor Kodetik desagertua izan, oraindik ez da Konstituziotik bere aipamena ezabatu. Honela dio Konstituzioaren 15. atalak: “Denek dute bizitza eta osotasun ďŹ siko eta moral eskubidea, eta ezin dira, inola ere, torturatuak izan; inori ezin zaio ere zigor edo tratu jasanezin edota laidogarririk ezarri. Heriotza-zigorra indargabetzen da, gerra garairako zigor lege militarrek aurreikus dezaketena salbuâ€?. Kontutan izanik 40 herrialde baino gehiagotan euren Konstituzioek heriotzazigorra debekatzen dutela, Amnesty In-

Munduan zehar hiltzera zigortutako espainiarrak Oinarritzat 2008ko urtarrilak 1eko data hartuta, bi espainiar zeuden munduan hiltzera zigortuak: Pablo Ibar Estatu Batuetan eta Nabil Manakli Yemenen. Pablo Ibarren gurasoak, euskaldunak izatez, 70. hamarkadan emigratu zuten Estatu Batuetara. 2000. urtean, Pablo hiltzera zigortua izan zen eta geroztik heriotzaren korridorean dago Starkeko espetxean, Floridan. Gertakariak 1994an jazo ziren: Pablo Ibarri eta beste gizon bati luxuzko etxe baten lapurretan hiru pertsona hil izana egotzi zitzaien. 1998an epaimahai batek ezin izan zuen ahobateko erruduntasun epai bat adostu eta epaileak epaiketa baliogabetzat jo zuen. Dena den, 2000. urteko bigarren epaiketa batean, hilketa hirukoitzaren errudun jo zuten. Akusazioa, nagusiki, etxearen segurtasunezko bideoak hartutako irudi batzutan oinarritu zuen. Bertan Pablo Ibar ikusten omen zen. Defentsaren ustez, ikusten den gizona Pablo Ibar izatea oso zalantzagarria da.

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

9

2006ko martxoak 9an Floridako Auzitegi Gorenak bere zigorra baieztatu zuen nahiz eta ez dagoen bera erruztatzen duten froga garbirik eta Auzitegi berak epaiketan irregulartasunak izan zirela onartu. Pablo Ibarrek bizirik irauteko duen itxaropen bakarra bere abokatua prestatzen ari den helegite berri bat da, aurreko epaiketa baliogabetu eta beste epaiketa bat ospatzeko asmoz. Bere abokatuak argudio berriak 2008. urtearen haseran aurkeztu nahi zituen, epailearen epaia urte bukaeran edota 2009an zehar izateko. Erabakia ezezkoa balitz, Floridako Auzitegi Gorenera, Estatu Batuetako Auzitegi Gorenera edota auzitegi federal batetara jotzerik izango litzateke. Nabil Manakli Kasaybati, jatorri siriodun herritar espainiarra, 1997an Yemenen hiltzera zigortua izan zen sabotajeekintzak eta hilketak planiďŹ katu izana leporatu zitzaionean, urte hartako uztailan Aden-en geratutako lehergailu bidezko atentatu bat zela eta. 27 pertsona gehiagorekin batera salatu zuten. Haietatik asko, bera barne, torturatuak izan ziren, zenbait txostenen arabera, aitortzera behartzeko. Epaimahaiak ontzat eman zituen horrela lortutako “aitormenakâ€?. 2003ko martxoan Auzitegi Gorenak Nabil Manakliri ezarritako heriotza-zigorra baieztatu zuen, eta urte bereko iraliak 11ean Yemengo presidenteak, Ali Abdullah Saleh-ek, zigorra berretsi zuen. Azkenik ez zen hilarazia izan, eta 2006ko apirilean, Yemengo gobernuak kontutan hartu zuen heriotza-zigorra ordezkatzeko Espainiak eginiko eskaera. 2007ko urriak 18an, Kanpo Arazoetako eta Kooperazio Ministerioak Yemenekin adostutako hitzarmen baten berri eman zuen, kondenatutako pertsonen lekualdatzeari buruzkoa. Hitzarmen horrek Nabil Manaklik bere zigorraren gainontzeko zatia Espainian bete dezan ahalbidetzen du.

10

AMNESTY INTERNATIONAL

AMNESTY HERIOTZAZIGORRAREN AURKA LANEAN Amnesty International heriotza-zigorraren aurkakoa da, edozein kasutan dela ere, eta horregatik, exekuzioak bete ez daitezen bete eta mundu osoan heriotza-zigorra indargabetu dadin egiten du lan. 1961an sortu eta denbora gutxira, Amnesty International kontzientzia-presoen exekuzioak eragozteko deialdiak egiten hasi zen. Denboraren poderioz, Amnesty Internationalek heriotza-zigorraren aurkako postura indartu egin du, eta gaur egun gatibu den edonor hilaraztea eragotzi nahi du, edozein delitugatik kondenatua izanik ere. Nahiz eta azken hamarkadetan lorpenak paregabeak izan diren, asko dira urtero hilaraziak diren pertsonak. Horregatik Amnesty Internationalek heriotzazigorra guztiz indargabetzearen aldeko borrokan dirau. Amnesty Internationalek etengabeko lan plangintza bat mantentzen du heriotza-zigorraren aurka, herrialde jakinetan kanpaina jakinak egiten direlarik. Lan hori $ ! !" !" ! !$ $ !" $ $ " ! $ !" " ! $ $" ! ! ! !$ $ $ !# ! $ !" $ ! ! !" !" ! ! !$ $ $ !$ ! !"$ " !$ ! $" !#

beste elkarte batzurekin eta gizarte zibilaren ordezkariekin elkarlanean egiten da. Elkartea Heriotza-Zigorraren aurkako Mundu Koalizioaren kide sortzailea da. Koalizio hau giza eskubideen aldeko 40 elkarte baino gehiagok eta abokatuelkargo, sindikatu eta agintari lokal ezberdinek osatzen dute, denok euren ahaleginak batuz mundua heriotza-zigorraren zamaz askatzeko. Horrez gain, Amnesty Internationalek Heriotza-Zigorraren aurkako Asiar Sarea koordinatzen du, 2006. urtean ezarri zena eta zuzenbidearen profesionalek, parlamentari ugarik eta inguruko herrialdeetako aktibistek osatzen dutena. Amnesty Internationalek ondorengoa eskatzen du: • Mundu osoan betetzeke dauden exekuzio guztiak geldiaraztea. • Delitu guztietarako heriotza-zigorra indargabetzea, salbuespenik gabe. • Heriotza-zigorraren abolizioa aldarrikatzen duten hitzarmen guztien berrespen unibertsala, Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarmenaren aukerako 2. Protokoloa barne. • Heriotza-zigorra mantentzen duten herrialde guztiek berau adingabeei ez ezartzeko duten nazioarteko betebeharra errespetatzea.

BIBLIOGRAFIA

)*%( " & $ #+ (*

+ $ 4%) & ( #%( ( %$ $ %) " & $ #+ (*

" -*( $ (%

" 6"* #% 3 +$ %$ $ % #+ (*

688(3 ( .;03(8 ;,5:, 69C (8.0:(3,:>,( ;D9

6*,3?5, #(;<(8+

A&6 (*;96B )03+;4( 8;E6 (8.0:(3,:>,( 45,9:? 5:,85(:065(3

(4;9 3),8:

"3(5,:( (8.0:(3,:>,(

;.6 %D*:68 3 3,7/ ,+0:68,(2

%) ( %) +# $%) ( $* " & $ 45,9:? #+ (* 0 %( '+2 %" ( " 5:,85(:065(3 (8.0:(3,:>,( & $ & * "

+ 5$ &%( $. 5$ " * " $ + (*% ) "% 45,9:? #+ (* ) &%( 5:,85(:065(3 (8.0:(3,:>,( $, $ $ # $*% # $%) " )* % *%) . ( ) (1$ * $ ( " ) + %$ ) &%( " & 5$

69C ;D9 688(3 /09:680(:@(03, ,:( 0+(@3,(2 @0.68 /65,5 )03(2(,8( /09:68026(8,5 ,:( 30:,8(:;8(5 ,:( (8:,(5 0@(5+(26 ,8(.05(8,5 ),880 ,4(:,5 +; )630@0650946(8,5 (3+(8802(7,5(2 5()(84,5:@,5 +0:; ,806:@( @0.688(2 /,880(3+, (926:(5 05+(88,(5 +08(; )(05( 0+(@3,(8,5 ;9:,@ .0@(8:,(8,5 +,-,5:9( (3+(8802(:@,5 +;:,5 )(05( (@2,5 -05,(5 ),8, 05:,8,9(2 ,:( 780)03,.06(2 4(5:,5+; 5(/0 +0:;@:,5,5 ,92;:(5 +(.6,5 :8,95( )(: )(056 ,@ +( 0);8; /65,2 .0@()(5(26,5 ,8(032,:( 3,.(3(8,5 05.;8;26 605(880@26 .(3+,8(2 4(/(0.(05,8(:@,5 +0:; 9:(:; (:;,:(5 #(5+8( ,:( $86? (;320 ,3,2:8026(5 ,9,80 ),/(826 +;:,5 ,.;5(8,5 @(05 +(;+, ;8:, +0:;@:, '680.(0@:626 /(;8:@(86 )(: ,@ +( @082;59:(5:@0( (805.(880 )(: ,7(04(/(0(8,5:@(: 0 :,9:0.(5:@( 0@;.(880 265765)0+, @(03,26 (8(@6 /(; ;3,8:@,5 3(.;5+;26 +;:,5(2 ,8, /,880(5 (:@,880:(8 ),8, );8;(8,5 (:@,880:(8 (;89(;3:,2 ,.68( ,9:;.(880 )(: )0@0 +; ,8, ,205:@(2 468(320 @,5)(:,8(05626(2 +08,5 1(),:; .(), /032,:( )(: ,.05 +; ,97,:>,8( ,:( ;82(),8( 080:9026 +( ,:( 786@,9; 9(0/,9:,@05 /688,:(5 ,@ +(.6 ),8(8,5:@(: ,@ (9(3+;8(802 ,@ 0:>(867,502 !880(3+, )02(05 /(;,:(5 ,88,(30946(2 7,8-,2@06( 368:@,5 +; ,;89:(3:,2 ),8, 09:6806( (@(3:@,5 +; ,@ ),8, (88(@60 ,+6 9,5:04,5+;,5( )(0@02 ,:( ),8, ,@05,@26 7(:;(8,5(

03:@,8( @0.68:;:(26 )(:,2 ),8, .,3(:02 08(2;83,(8,205 ),8, )0@0:@(26 (@2,5 ;5,(2 ,32(8)(5(:@,5 +0:; 68+;@ 68+; 405;:;@ 405;:; ,8, 0:>(86:, 1(9(5,@05( (805:@,26 05+;3:;( 368:@,26 +0:;,5 (3-,8802(26 0:>(867,5(2 -;8.60(5 .(88(0(:; @;:,5 (@2,5 (3+0( ,+6:( ,>,2;@06 73(@(5 ,.65.6 +,5 1,5+,:@(80 (;88, ,.0:,26 +;,5 ),3+;88( +0:; 405:@(.(0 )(05( )(0:( "(809,5 ,.05+(26 (@2,5 0)03(3+0(2 ,+6:( ),8, (3()( (80, 8,5 0880)(88,( ,8, (5 (8.0:(8(:;( 265:(20@;5( /,806:@( @0.688(8,5 (;82(26 (3,.(:; /;520.(880 )(: +(

97,80,5:@0(8,5 (8.0:(8( ,>,2;@06,2 /(0,:(5 7(8:, /(8:@,5 +;:,5(2 (),8,:; ,.0:,5 +0:;@:, 565 ,@ +( -86.(:; /,806:@( @0.688( ),8,@020 ,8(.052688( +,502 +,3052;,5:@0( (3( 05+(82,80( 7630:026( 4;880@:,26 ,880(3+,@ /,880(3+, @0.68 /65,5 (7302(@06( 5,;880@ 2(576 ,868:@,5 +( ),:0 :>086,5,5.(5 ,+6:( (88(@( ,+6 ,:50( .;:>0,5.6,5.(5 (0@ ,88,78,906 7630:0268(26 :8,95( ),@(3( ,8()03:@,5 +( ,:( ,8( (8)0:8(806(5 ,@(8:@,5 ,:( ),:,:@,5 +( :@,8( ,.0:,802 ,@ +;,5 @0.688( +( ,:( /688,.(:02 ,@05 +; ,88;.(),(2 /03(8(@0(2 0@(:,( .;@:0@ ,8(.6:@0 (05,8( /,806:@( @0.688(2 605(88026 .0@( ,92;)0+,(2 ;88(:@,5 +0:;

,+02;,2 4(0@ ,9(5 +;:, /03 ),/(8 +;,5(2 ,@ )(+; 5(/026( :067,5:(3 96+026 /(8:@,5 (+0)0+,@ +690( ,+6 :>,8:(2,:( 62,88(2 0@(5 +08,3(26 ,+6:( 9;)9:(5:@0( 204026,5 78,@070:(@06(.(:02 (5,9:,90( ,-,2:;( ,@ +( ),/(8 (+05( 9(265( 0@(5.6 ,+6:( 3(9:,8 +,9(.,8:;26 +( ,:( 265+,5(:;(2 605(@, )68:0:@( 7(08(:;26 +; 76:(906 2368;86( @(05,:(5 9(8:@,5 +,5 ,:( )0/6:@ .,3+0:@,( .,8:(:@,5 +,5 /,05,(5 :( 7(5*;86506 )864;86(2 968:@,5 +;,5 .0/(8 7(8(3090( +,3( ,:( ,@05,@26( 0@(5.6 @(06 ),8, 605(@,( (+0,8(@:,( (8802(:@,@26 ,>,2;@06( ),8,@020 3(@.(880( +,5 @0.688( +( 68(05+02 ,8, 5(@06(8:,26 (8(;(2 ),:, .(), 8(5,2 (+;3:,806( ,.05 0@(5(@ 9(3(:;:(26 .0@65 ,:( ,4(2;4,,0 ,@(8:@,5 +0,5( $>69:,5 /65,2 +;,3( .;:>0 .,8:(:;:(26 /(8802(:@, 2(9;(2 ,:( /(8802(:;:( /03:@,8( @0.68:;:(26 7,8:965,5 ,7(0(2 )03:@,5 +0:; 0@( ,92;)0+,,5 ;88(2,:( /(; ,8(.6@:,26 08(50(8 (2:0)09:,5 3(5( ,8, 1(96:@,5 +;

45,9:? 5:,85(:065(3 ,5 :>69:,5(

(1$ " 6"* #% , ( + % 45,9:? 5:,85(:065(3 # $%( ) ,5 :>69:,5(

$ #+ (* $ ( ! ( *( ( $ +)*

45,9:? 5:,85(:065(3 ,5 :>69:,5(

,(5 8(2,5 /,806:@( @0.688( ),88,@(880 @,5,:02 7,8:965( )(056 .,/0(.6 0@(5 +08( /03:@,8( @0.68:;(2 ,:( .;:>0,5,@ ,/;5 /65,@ .,86 /03(8(@0(2 0@(5 +08( (5 .;:>0,5,@ 7,8:965( 0@(5 @08,5 /03(8(@0(2 /(0,5 (8:,(5 .;:>0,5,@ )0 ,4(2;4,

)* %) $ %) + 5$ & ()%$ ) %$ $ (# # $* "

45,9:? 5:,85(:065(3 ,5 :>69:,5(

$>69:,5 /65,:(5 45,9:? 5:,85(:065(3,2 9:(:; (:;,:(5 (@ .,86@:02 /03(8(@0:(26 .0@65 ,:( ,4(2;4,8,5 @,88,5+( (8.0.(880 )(: 1(96:@,5 +; ",8:965( /680,:(26 )(260:@(2 (+04,5 405;9)(306:(9;5( ,@ +,5 ),9:, );8;26 .(0>6:(9;5 ,+6 (8(@6 46:(8,5 )(: @,;2(5

%(# ) $* ($ %$ " ) )% ( " & $ #+ (*

45,9:? 5:,85(:065(3 ,5 :>69:,5(

62;4,5:; /65,2 5(@06(8:,26 :8,95,5 /(;:(:;:(26 @(:0(2 ,:( /,806:@( @0.688(8,5 ()630@06(8,5 ,83(@065(:;:(26 ),9:, @,5)(0: (+0,8(@7,5 )03:@,5 +0:; .(02( 9(032(:;:(

8(5 ;8:, )(056 .;:>0(.6 @0:;@:,3( +,30:;(2 ,.05+(26 7,8:965(2 /03(8(@:,5 +0:;,5 (@2,5 /,880(3+,( 0@(:,(8,5 ,.6,8( 36:9(.(880(5 +(.6 45,9:? 5:,85(:065(3,2 +(8()03,5 05-684(@06(8,5 ,9(5,:(5 (@ .,86@:02 4;5+;26 ),9:, ,+6@,05 /,880(3+,2 )(056 (+05.(), .,/0(.6 /03(8(@0 0@(5(8,5 6/68, 4(2()86( ,8, )(+;

$ %(# / % % === ,9 (45,9:? 68. :,4(9 7,5( +, 4;,8:, === (4509:0(*(:(3;5?( 68. ,+; 4(:,80(3 :,4( 05+,> /:43 74

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

11

Filmografia 3)46*3,4 =*66*3)& -*6.48=& =.,466&6. '969=04 *=8&'&.)& '&8 ,.6489 )*=&0*8*3 +.12 042*68=.&1 '&8=96*3 1&,.3 '&8 )& > ).3&? &.5&8=*3 )*3*&3 ,42*3)&898&04 ,98<.*3,4 &).3& &).*6&=8*3 )&

12

" $

&:.*6 46(9*6&

*6* +&2.1.&6. 1&,938=*04 1&3*&3 &6. )*3 -&96 '&8 5*387&8=*3 )9*3& *7&8*&,&8.0 *75*8<*6&898&04 *2&092* '&8 -.1&6&=.& .=&3,4 )*3 ,.=43 '&8 .69 '*,.6&)& -.69 &-487 .7846.4 '&0&66& 93)9&6*3 '.=0&66*&3 '.=. ).6*3*. '969=04 +.12* '&8

& ' ##

.91.&34 438&1)4

78&89 &89&0 )*414,.& &3&60.78& )98*3 '. *8460.3 .8&1.&66. 1.70&66*8&3 1&5966*8&3 *8& -.10*8&3 5&68* -&689 .=&3& 1*546&89 =&.*

( $ ! % % !

!4'*68 $.7*

*6.48=& =.,466&6*3 &960&04 &1*,&89& 2&092* '&8 &910. *1*086.04&3 -.18=*6& =.,4689& )&

"$ # $ ! "

1&9)* -&'641

%% 2*3)*&6*3 *6).&1)*&3 6&38=.&3 &'468&89 .=&3&,&8.0 *2&092* '&8. -*6.48=& =.,466& *=&66. =&.4

$ !#

#.2 !4''.37

,.&=04 0&79 '&8*&3 4.3&66.89& *6.48=&6*3 0466.)46*&3 )&,4*3 043)*3&89 '&8*3 *8& 24/& '&8*3 &68*&3 7468=*3 )*3 *61&=.4& &=&18=*3 )9 43*0 043)*3&89&6*3 )*1.89*3 7&2.3*&3 296,.18=*3 )*3 -*.3*&3 *<*09=.4& &8=*6&89 3&-. )9 *8& .3460 -.18=*& 2*6*=. *= )9*1& +6 4,&89

% ! $

9.7 &6(@& *61&3,&

42*).& ,&=. ,4=4 -43*8&3 ,.=43 '&8*0 &966*6& &8*6&8=*04 -&1&'*-&66*= '*6* &.8&,.3&66*'&0 /9'.1&8=*6&04&3 -987.0 98=. )9*3 '466*64 54789& 43&689 '*-&6 )9

% !

6&30 &6&'438

.1.& '*6)*& 04146* -466*8&04 1.341.4& )9*3 0466.)46* 19=* '&8 *75*8<* '&8*8&04 +938=.43&6.4*0 ,&96 -*6.48=&6*3 0466.)46*& )*.8=*3 ).4,93&6. *2&8*3 ).48*3 .=*3& )& 0.38=& 474 8*789.3,969 /&0.3*&3 040&8=*3 )& 49.7.&3&

,.=&68* &66&=.78& '&8

% !

&39*1 9*6,&

,.&=04 ,*68&*6&8&3 4.3&66.89& &3 "&1:&)46 9., 38.(- &3&60.78& ,&=8*& 75&.3.&3 ,&6648*= -.1&6&=.8&04 &=0*3 56*74 541.8.04& .=&3 =*3

69(* *6*7+46)

. -.10*8& *,.3 ).89*3 *2&092* '&8 -.18=*6& =.,4689& .=&3 )& *8& 56*74 )&,4 -*6.48=&6*3 =&.3 .12*&0 =.,466& 46)*=0&8=*04 &-&1*,.3 1&66.*3 )*706.'&5*3 .38*6*7,&66. '&8 *,.8*3 )9 *8& .38*6*7 541.8.04 -987& '.6,.=&68*6&8=* '*6&6. ,&.1*38=*3 =&.43 24)9& 7&1&8=*3 )9

$ ! )" " % ! $ "

&7.1.4 &68@3 &8.34

*6.48=& =.,466&6. '969=04 )4092*38&1& -&2&60&)&6*3 -&7*6&3 1&3*&3 =.-&6)98*3 *75&.3.&6

'466*64*3 8*78.,&38=*8&3 4.3&66.89&

! ! !

&6( !4((4

,.&=04 0&79 '&8*&3 4.3&66.89& .=43 &5&1 '&8*0 )41&6 4789 ).89 ".78*2& 5*3&1&0 -*6.48=&6*3 0466.)46*6& '918=&8904 )9

$ * #

1.38 &78;44)

70&62*389 -&3).04 0&=*8&6. '&8*0 -.18=*6& =.,46898&04 ,.=43 '&8 *669,&'*& )*1& 978* )9 <*09=.4&6*3 &966*04 46)9*8&3 *614/9&6*3 04386&04 '.)* '&8. *0.3,4 ).4 *,.& &960.8=*04

AMNESTY INTERNATIONAL

Helburua: Giza Eskubideen Adarrikapen Unibertsala ezagutzea, bere garrantziari buruz hausnartzea eta berari buruzko jarrera baikor bat bultzatzea.

• Zenbat zati ditu dokumentu honek?

Adina: 10-12 urte.

• Noiz onartu eta aldarrikatu zen?

Beharrezko materiala: Parte-hartzaile bakoitzarentzako Aldarrikapen Unibertalaren kopia bana. Ondorengo helbidean aurki daiteke: www.un.org/spanish/ aboutun/hrights.htm

• Garrantzitsua al da data?

Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Historia, Hizkuntza, Tutoretza.

Helburua: Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 3.atala abiapuntutzat hartuta, bizitzaren balioa aztertzea. Adina: 10-12 urte. Beharrezko materiala: Ikasle bakoitzarentzat olerkiaren kopia bana, hiztegia.

14

• Zer dio 3. atalak? 2. Parte-hartzaileak 2 edo 3 taldetan banatuko dira eta talde bakoitzak 3. atalari buruz hausnartuko du. 3. Talde bakoitzak gela osoari bere ondorioak azalduko dizkio.

1. Dokumentua bakarka irakurriko da, ondoren galdera hauei erantzunez: Garapena:

1. 6 ikaslek olerkia ozen irakurriko dute, bakoitzak ahapaldi bana. 2. Ulertzen ez diren hitzak argituko dira. 3. Parte-hartzaileak 6 taldetan banatuko dira. Talde bakoitzari ahapaldi bat esleituko zaio, eta ondorengo galderari erantzun beharko diote: Zergatik dio Violeta Parrak “Gracias a la vida�? 4. Ondoren, talde bakoitzak bere ondorioak azalduko ditu. 5. Ikasle bakoitzak ahapaldi berri bat sortu beharko du, olerkian oinarrituta.

Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Hizkuntza, Tutoretza.

6. Guztien artean sei ahapaldi hautatuko dira, guztiak batuz Violeta Parrarena antzeratzen duen beste olerki bat sortzeko.

Hezitzaileentzako oharra: Hasi baino lehen, ikasleei Violeta Parrari buruzko argibideak emango zaizkie: nor zen, nongoa zen, zein garaitan bizi izan zen, orokorrean bere bizitza nolakoa izan zen. Olerkia, edota gizakien bizitzari buruz mintzo den beste olerki edota abesti baten letra, irakurriko dira.

Olerkiaren egitura poetikoa mantentzearren, euskarazko edizioan ere olerkiaren jatorrizko hizkuntza, hots, gaztelera mantentzea erabaki da. Arrazoi honegatik, eta giza eskubideei buruzko gaien zeharkakotasuna indartzearren, bereziki gomendatzen da ekintza hau gaztelerako eskoletan lantzea.

AMNESTY INTERNATIONAL

• Nork aldarrikatu zuen?

Hezitzaileentzako oharra: Ekintza bitan zati daiteke. Lehenengo ekintza 1. puntuak osatuko luke, eta bigarrena beste biek.

Garapena:

OLERKI BAT DELA ETA: Violeta Parraren “GRACIAS A LA VIDA�

• Zein motatako dokumentua da?

! "

Helburua: Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena, eta bereziki, bere 37. atala ezagutzea, eta bere esanahiari buruz hausnartzea, harenganako jarrera baikor bat sustatuz. Adina: 10-12 urte

Helburua: Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren ezagutza eta hari buruz hausnartzea, bereziki bizitza eskubideari, segurtasun eskubideari eta hezkuntza eskubideari buruz. Eskubide hauen gabezian bizi direnen larrutan jartzeko, norberak hausnarketa hau bere esperientziarekin erlazionatzea.

1. Isilean, 6. atala irakurriko da eta ondorengo galderak erantzungo dira: • Zer esan nahi dute ondorengo hitzek? “Berezkoâ€? bizitzeko eskubidea “Biziraupenaâ€?

Beharrezko materiala: Parte-hartzaile bakoitzarentzako 6. eta 37. atalen kopia bana, hiztegia.

• Zure ustez, zer esan nahi du atal honek?

www.ararteko.com/RecursosWeb/ DOCUMENTOS/1/0_216_1.pdf

2. Isilean, 37. atala irakurriko da eta ondorengo galderak erantzungo dira:

Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Hizkuntza, Tutoretza.

• Zer esan nahi dute ondorengo hitzek? “tratu degradatzaileaâ€? “heriotza-zigorraâ€? “betiko kartzelaâ€?

Hezitzaileentzako oharra: Hasi aurretik, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena zer den azalduko da.

GUZTIOK OILAR, ESKUBIDEAK BEHAR

Garapena:

• Zure ustez, zer esan nahi du atal honek?

Ideia orokor bat izateko, denen artean gaztelerazko testu erraztua irakur daiteke. 600.mineduc.cl/docs/resguardo/ dere_nino_conv.doc

3. Parte-hartzaile bakoitzak 6. eta 37. atalei buruz idatzitako gainontzekoei azalduko die. Hezitzaileak eztabaida zuzenduko du.

www.amnistiacatalunya.org/edu/docs/ e-nu-dudh-senzilla.htm

hartuta, irudi bat daraman atal bakoitzari buruz eztabaida bat sortuko da: • Zer uste duzu esan nahi duela atal honek? • Zer ikusten da irudian? • Zuri zer gogorarazten dizu?

Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Hizkuntza, Historia. Tutoretzak. Garapena: 1. Bost talde osatuko dira. Talde bakoitzak Aldarrikapen Unibertsala hizkuntza errazera moldatuaren kopia bana jasoko du, eta bestalde, 3., 5., 26., 29. eta 30. atalen testua eta irudiak. 2. Talde bakoitzak: • Aipaturiko atalak irakurriko ditu.

Adina: 10-12 urte. Beharrezko materiala: Parte-hartzaile bakoitzarentzat Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala hizkuntza errazera moldatuaren kopia bana, 1. ďŹ txa (16. orrialdea)

• Irudia testuarekin lotzen saiatuko da. 3. Talde bakoitzak eginikoa amankomunean jarriko da zuzena ote den egiaztatzeko. Ondorengo galderak kontutan

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

15

GUZTIOK OILAR, ESKUBIDEAK BEHAR

16

AMNESTY INTERNATIONAL

PRENTSA AZTERTUZ

Helburua: Hiltzera zigortutako egiazko pertsonen kasuen azterketa erabiliz, zigor honen bidezkotasunari buruz hausnartzea. Ekintzarako motibazioa helburu, heriotza-zigorra pairatzen dutenei buruzko sentikortasuna garatzea. Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: Egiaz hiltzera zigortutakoei buruzko ďŹ txa (20. orrialdea) Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Historia, Tutoretza. Garapena: 1. Partehartzaile bakoitzak 2. ďŹ txaren kopia bana jasoko du (20. orrialdea), bakarka irakurriko du eta idatziz bertan azaltzen diren galderei erantzungo die. 2. Ondoren eztabaida bat antolatuko da heriotza-zigorraren aldeko eta aurkko argudioak azaltzeko, emandako egiazko kasuak kontutan izanik.

NIK ZIGORTZEN DUT

Garapena:

Helburua: Heriotza-zigorra ezar litekeen ustezko kasuetan oinarrituz, heriotza-zigorraren bidezkotasunari ala bidegabekeriari buruz hausnartzea.

1. 3. ďŹ txa banatuko da (21. orrialdea)

Adina: 13-16 urte.

3. Bi talde sortuko dira:

Beharrezko materiala: Hiltzera zigortutako ustezko kasuei buruzko 3. ďŹ txa (21. orrialdea) idazteko materiala.

• Edozein kasutan heriotza-zigorraren aurkakoak.

Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Tutoretza, Hizkuntza, Historia.

18

AMNESTY INTERNATIONAL

2. Bakarka erantzungo da, norberaren iritzia adieraziz.

• Kasu batzutan heriotza-zigorraren aldekoak. 4. Testuan azaltzen diren galderen inguruan eztabaida bat antolatuko da.

HERIOTZAZIGORRARI BURUZKO GOGOETA Helburua: Munduan heriotza-zigorrari bu- ruz dagoen errealitatetik abiatuz, beroni buruz hausnartzea. Ekintzarako motibazioa helburu, heriotza-zigorra pairatzen dutenei buruzko sentikortasuna garatzea. Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: Ordenagailuak, idazteko materiala, partehartzaile bakoitzarentzako Giza Eskubideen Asldarrikapen Unibertsalaren kopia bana. www.unhchr.ch/udhr/lang/bsq.htm Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Tutoretza, Teknologia.

ADINGABEAK, KONDENATUAK Helburua: Hiltzera zigortuak izandako adingabeen egiazko kasuak aztertuz, zigor honen bihozgabekeriari eta bidegabekeriari buruz hausnartzea. Ekintzarako motibazioa helburu, heriotza-zigorra pairatzen dutenei buruzko sentikortasuna garatzea. Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: Hiltzera zigortutakoen egiazko kasuei buruzko 4. ďŹ txa (22. orrialdea) ikasle bakoitzarentzako Haurraren Eskubidei buruzko Hitzarmenaren 37. atalaren kopia bana.

Garapena: 1. Bi edo hiru kideko taldeak osatuko dira, erabil daitezkeen ordenagailu kopuruaren baitan. 2. Ondorengo linkak erakusten duen mapa aztertuko da: www.es.amnesty.org/temas/penade-muerte/pagina/miles-de-personas-condenadas/ 3. Amnesty Internationalen espainiar atalaren web orrian (www.es.amnesty.org) ondorengo galderen erantzuna bilatuko da: • Zenbat herritan uste duzu dirauela indarrean heriotza-zigorrak? • Ba al dakizu Espainian oraindik heriotza-zigorra existitzen ote den? • Jakingo al zenuke asmatzen zenbat pertsona izan ziren exekutatuak iaz epai oďŹ zial bat beteaz? 4. Erantzunak amankomunean jarriko dira eta ondorengo galderari erantzuna emango zaio:

• Errepetatzen al da 1948an Nazio Batuetako kide diren herrialde guztiek sinatutako Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala? Argudiatu erantzunak.

Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Tutoretza, Hizkuntza, Historia. Garapena: 1. Partehartzaile bakoitzari 4. ďŹ txa emango zaio (22. orrialdea) 2. Eztabaida bat antolatuko da ondorengo galderei erantzuteko: • Baliagarria al deritzozu adingabe bat biziarteko kartzela-zigorrera edo heriotza-zigorrera kondenatzea? (Argudiatu erantzuna) • Gizarteak ez al du adingabe horiek berrezitzeko erantzunkizuna? (Argudiatu erantzuna)

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

19

PRENTSA AZTERTUZ

Iturria: Amnesty International.

Iturria: Reporteros sin fronteras

Iturria: El tiempo.com (EFE)

Iran

Afganistan

Txina

2007ko maiatzak 27an Zahedango espetxean Sa’id Qanbar Zahi 17 urteko gaztea urkatua izan zen. Martxoan izan zen hiltzera kondenatua, beste sei gizonekin batera, denak Irango baluchi gutxiengokoak. Otsailak 14ean Zahedanen Iraultzaren Armadako kideak zihoazen autobus baten aurkako atentatu bat izan zen, leherkailuak erabili zirelarik. Dirudienez, Sa’id Qanbar Zahi eta besteak euren familiek atentatu horrekin zuten zerikusiagatik izan ziren atxilotuak. Baietatu gabeko txosten batzuren arabera, akusatuetako batzuk torturapean “aitortu� zuten.

2008-01-18

2007-12-20

Mollah-tarren Kontseiluak duela hiru hilabete atxilotutako Sayed Perwiz Kambakhsh, kazetariarentzat heriotza zigorra eskatu du.

Wang Chengming, Shanghai Electric Group-eko presidente ohia, diru publikoaren bidegabeko erabileragatik eta eroskeriagatik hiltzera kondenatua izan da. Wang eta Yan Jinbao eta Lu Tianming zuzendariak, (bi hauek, hurrenez hurren, bizialdiko zigorreko eta 15 urteko presoaldiko zigorra jaso zuten) Shangain legez kanpoko salerosketen bidez 40 milioi dolar bereganatu izatearen errudun jo dituzte, Changchungo Erdiko Herri Auzitegiko epaiak dioenez.

Reporteros sin Fronteras elkartea oso kezkatuta dago 2007ko urrian atxilotutako Sayed Perwiz Kambakhsh kazetari gaztearen kasuan erlijio-talde kontserbadoreek bertako agintarien gain eragindako presioa dela eta. Arnegatu izana eta “adierazpen belzgarriak zabaldu izana� leporatzen zaio.

20

AMNESTY INTERNATIONAL

NIK ZIGORTZEN DUT Gaizkileek zigorra jaso behar dute. Mundu guztia ados dago horrekin. Zaila da esatea delitu bakoitzari zein zigor dagokion. Heriotza-zigorra zigorrik errukigabeena da eta, horretaz gain, ez du atzera egiterik. Imajina ezazu oraindik heriotza-zigorra indarrean dagoen herrialde batetako epailea zarela. Noiz emango zenuke norbait hiltzera zigortzeko moduko epaia (baldin eta zigor horrek indarrean egon behar lukeela uste baduzu)? Ba al dira sekula heriotza-zigorra ezarriko ez zeniekeen deliturik? Zein irtenbide emango zenieke? Espetxea, isun baten ordaina, laguntza psikiatrikoa, ordezko lanak, etab.?

Kasu-zerrenda 1. Joan C.: Berariaz lau pertsona hil zituen.

3

FITXA

2. Miriam S.: Miriamek buruko gaitz bat du. Bere semea erail zuen.

batean 16 urteko gazte bati zauri larriak egin zizkion.

3. L. T.: Hondakin toxikoak legez kanpo isuri zituen. 168 etxebizitza bota behar izan ziren eta 20 pertsona gaixotu ziren.

7. Guillermo R.: Bi emakume bortxatu zituen. 8. P. R.: Ogasun Publikoari 100 milioiko iruzurra egin zion.

4. Maria P.: Alkoholaren menpean gidatzen ari zela, istripu bat eragin zuen eta bi haur hil ziren.

9. L. J.: Gerra garaian 36 pertsona hiltzeko agindua eman zuen. Gaur arte ez da bere krimenaren berririk izan.

5. Germån Z.: Legez kanpoko alderdi politiko baten liderra da. Etorkinak eta judutarrak sarraskituak izatea eskatzeko panetoak idazten ditu. Bere helburuak lortzeko gazte taldeak trebatzen ditu indarkeria erabil dezaten.

10. MĂłnica P.: Maiz hildakoak eragin dituen atentatuak burutzen dituen talde terrorista batetako kidea da.

6. Antonio S.: Futbol-zelaietan emandako indarkeria. Antoniok partida

11. T. S.: 4, 7 eta 8 urteko haurrei sexuabusuak eragin zizkien. 12. Carolina P.: Lapurreta batean parte hartu zuen. Hartan polizia bat hil zen.

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

21

ADINGABEEI ZIGORRAK

* $ &( !$ *)* # ! ! () ( # ) ... 18 urtetik beherakoek egindako delituen kasuetan heriotza-zigorra ezartzea, baina oraindik ere herrialde talde txiki batek adingabekoentzako heriotza-zigorra mantentzen dute. Azken 18 urteotan, 40 pertsona baino gehiago euren estatuek hilaraziak dira, 18 urte baino gutxiago zituztela. 2007an 3 herrialdek jarraitu dute adingabeak hilarazten: Iranek, Saudi Arabiak eta Yemenek.

'$# $ )&( !$ )& '$" ) ...2000. urteko urtarrilean hilarazia izan zen, bere aurkako epaiketa berariazko auzitegi batean bukatu eta ordu erdira. 2003ko apirilean berariazko auzitegi militarrak kendu egin ziren. 2001eko maiatzean, Kongoko Errepublika Demokratikoko ordezkariek Nazio Batuei hiltzera zigortutako beste zenbait haurri indultua eman zitzaien berri eman zieten. Ordezkariek ez zuten Kasongoren exekuzioa aipatu.

22

AMNESTY INTERNATIONAL

%$" $# *"

)&( !$ & $)' # " & *

... 2002an Texasen hilarazia izan zen, zortzi urte lehenago, 17 urte zituela, egindako hilketa bategatik. Epaiketan zehar, soilik gizon eta emakume zuriez osatutako epaimahaiaren aurrean, ďŹ skalak (hau ere gizon zuria) “animalitzatâ€? jo zuen. Azaldutako lekukoek bere birgaitzeko aukerak azpimarratu zituzten. Espetxe barruan, bere jokabidea eredugarria izan zen.

$ # # " & * )&( * () " 1997an Txinako Kode Penalari egindako heriotza-zigorrari buruzko emendakin bat indarrean sartu zen. Haren baitan, 16 edo 17 urte baino gutxiagokoek egindako delituei ezin izango zitzaien heriotza-zigorra ezarri. Dena den, ondoren ere delitua egiteko unean 18 urte baino gutxiago zituzten pertsonak hilaraziak izan dira, epaitegiek ez dutelako haien adina jakiteko ahalegin handiegirik egin. 2003ko martxoan Hebei aldizkari juridikoak 18 urte eta 3 hilabeteko Zhao Linen exekuzioaren berri eman zuen 2000.urtean, 16 urte zituela, egindako hilketa bategatik. Hilketa Funingo bailaran egina zen, Jiangsu probintzian.

Amnesty Internationalek 1990az geroztik Iranen adingabeen zazpi exekuzioren berri eman du. Lortutako datuen gehiengoa iraniar hedabideek emandako informazioan oinarritutakoa da. Duela gutxi, 2001eko maiatzak 29an IRNA berri-agentzia oďŹ zialak esan zuenez, Mehrdad YouseďŹ , 18 urteko gaztea, urkan hilarazia izan zen bi urte lehenago egindako delitu bat zela eta. Epaileek hiltzera zigortua izateko gutxieneko adina 18 urtetan ďŹ nkatzen duen lege-proiektu bat onartu dute. Zenbait txostenen esanetan, Parlamentuak proiektua 2003ko amaiera aldera aztertu behar zuen.

" & & )&( !$ *( ‌ Irango Auzitegi Gorenak hiltzera zigortua izan da, 2003an, 17 urte zituela eta adingabea izanik, egindako ustezko hilketa bategatik. Berak beti aldarrikatu du bere errugabetasuna. Espetxe barruan bere buruaz beste egiten saiatu zen. Giltzurrunetako gaitz bat du, espetxean dagoenetik okerrera egin diona. Iranek 18 urtetik beherakoenztat heriotza-zigorra galerazten duten zenbait nazioarteko hitzarmen sinatu ditu.

HERIOTZA ZIGORRARI BURUZKO INKESTA Helburua: Ingurukoen artean inkesta bat eginez, heriotza-zigorrak sortzen duen iritziari buruz ikertzea.

ketatutako pertsona kopuru txukuna izango dugu. Hau da gizarteak izan dezakeen iritziaren lagin txiki bat. 2. Erantzun guztiak batu eta portzentaiak kalkulatuko dira. Adibidez:

Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: 5. ďŹ txa (24. orrialdea). Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Matematika, Tutoretza.

Garapena:

1. Partehartzaile bakoitzari 5. ďŹ txa emango zaio (24. orrialdea). Ikasle bakoitzak 5 elkarrizketa egingo baditu, elkarriz-

!

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

23

HERIOTZA ZIGORRARI BURUZKO INKESTA

2. Zein da heriotza-zigorraren alde duzun argudiorik garrantzitsuena? Baduzu beste argudiorik?

Ezagunak zein kaleko ezezagunak elkarrizketa daitezke. 5 pertsona bilatu behar dira eta 10 minutu ba ote dituzten galdetu galdera batzuri erantzuteko. Erantzunak berehala jasoko dira idatziz. Elkarrizketan ez da eztabaida bat hasi behar, bestearen iritzia jaso behar baitugu soilik. Elkarrizketaren ondoren, iritziak aldera daitezke.

4. Zer deritzozu ondorengo argudioez? Erantzun arren “ados�, “ez ados� ala “ez dakit�.

Elkarrizketalaria: “Eskolan heriotza-zigorraren gaialantzen ari gara. Orain ikerketa bat egiten ari gara herritarren iritzia biltzeko. Baduzu une bat galdera batzuri erantzuteko?� 1. Heriotza-zigorraren alde ala aurka zaude? Alde Aurka

2. galderara pasa. 3. galderara pasa.

24

AMNESTY INTERNATIONAL

3. Zein da heriotza-zigorraren aurka duzun argudiorik garrantzitsuena? Baduzu beste argudiorik?

a) Heriotza-zigorra indarkeria-ekintza bat da, eta horregatik, indarkeria gehiago bultzatzen du. b) Heriotza-zigorra maiz arerio politikoak suntsitzeko erabiltzen da. c) Heriotza-zigorrak ez du delitu bat egiteko prest dagoena beldurtzen. d) Heriotza-zigorra baztertzailea da: askoz beltz txiro gehiago daude hiltzera kondenatuta zuri aberatsak baino. e) Heriotza-zigorrak ez du atzera egiterik: erru bat ematen bada, ezin da konpondu. f) Heriotza-zigorra izan litekeen zigorrik gordinena, kupidagabeena eta irain-

garriena da, eta gainera, bizitza eskubidearen urraketa bat da. g) Izugarrizko delituak burutzen dira munduan. Egileak zigortuak badira, espetxean maiz euren ekintzak damutzen zaizkie. Heriotza-zigorraren bidez, euren bizitzak aldatzeko aukera kentzen zaie. 5. Amnesty Internationalek, heriotza-zigorra dagoen zigorrik samingarriena eta bihotz-gogorrena dela eta bizitza eskubidea urratzen duela dio, eta horregatik, mundu herrialde guztietan ken dadin eskatzen du.. Ados al zaude? 6. Ikerketa ezberdinek behin eta berriro frogatu dute heriotza-zigorraren bidez ez dela delinkuentzia murrizten. Argudio hau kontutan izanik, zein da heriotza-zigorrari buruzko zure iritzia? 7. 4. galderan azaldutako heriotza-zigorraren aurkako argudioak (beharrezkoa bada, errepika daitezke) Amnestyk eta beste jende askok bidezkoak jotzen ditu. Argudio horiek kontutan izanik, zein da heriotza-zigorrari buruzko zure iritzia?

ZIGORTUTAKO PERTSONAK Helburua: Hiltzera zigortutako pertsonen egiazko kasuak ezagutuz, heriotzazigorrari buruz hausnartzea. Adina: Batxilergoa eta Helduen Hezkuntza. Beharrezko materiala: Internet-konexioa duten ordenagailuak. NO

Zerikusia duten arloak: Etika eta Gizabide Hezkuntza, Teknologia, Tutoretza. Garapena:

• Hiltzera zigortutako pertsonen 5 kasu, eta kasu bakoitzean, ondorengo informazioa bildu beharko da: a. Bere izena.

1. Parte-hartzaileek 2 edo 3 kideko taldeak osatuko dituzte.

b. Gizona edo emakumea ote den.

2. Taldeka, ondorengo webgunean heriotza-zigorraren mundu-mapa aztertuko da: www.es.amnesty.org/temas/ pena-de-muerte/pagina/miles-depersonas-condenadas/

d. Zein salaketa egin zaion.

3. www.es.amnesty.org web orrian, talde bakoitzak ondrengoa bilatuko du: • Heriotza-zigorra indargabetu ez duten herrialdeen zerrenda (herrialde ez abolizionistak).

c. Zen herrialdetan izan den zigortua. e. Nola izan den edo izango den hilarazia. f. Exekuzioaren data. • Ba al da antzekotasunik zigortutako pertsona ezberdinen artean? • Ondorioren batetara iritsi al zaitezke? 4. Amankomunean jarriko dira talde ezberdinen ondorioak.

Adina: Batxilergoa eta Helduen Hezkuntza.

2. Talde bakoitzak jarraian atxikitzen diren argibideak jasoko ditu.

Beharrezko materiala: 6. ďŹ txa (27. orrialdea).

• Lehenengo txanda (10 minutu): bost ordezkariek bina minutu dituzte bere burua aurkezteko eta gobernubatzordeari bere ikuspuntua adierazteko.

Zerikusia duten arloak: Etika eta Gizabide Hezkuntza, Tutoretza. Garapena: 1. Ondorengo taldeak osatuko dira:

HERIOTZAZIGORRARI BURUZKO EZTABAIDA Helburua: Heriotza-zigorrari buruzko hausnarketa eta eztabaida sustatzea, tartean egoz daitezkeen guztien ikuspuntuak aztertuz.

26

AMNESTY INTERNATIONAL

• Hiltzera zigortu ohiak eta haien familiak. • Borreroak. • Amnesty Internationaleko edo heriotza-zigorraren aurka dagoen beste elkarte batetako kideak. • Lapurreta bat pairatutako biktimak. • “Krimenaren aurkako batzordeaâ€? deituriko taldea. • Heriotza-zigorrari buruzko gobernubatzordea.

• Bigarren txanda: (10 minutu): gobernu-batzordeko kideek beste ordezkariei galderak egin dizkiezaiekete. • Hirugarren txanda (15 minutu): loraingoan bost ordezkariek elkarren artean eztabaida dezakete. Ikusleek galderak egin ditzakete. • Laugarren txanda (10 minutu): batzordeak denen aurrean eztabaidatuko du, emandako argudio guztiak kontutan hartuz. Batzordeko presidenteak azken erabakia azalduko du eta kontutan hartutako arrazoiak azalduko ditu.

HERIOTZA- ZIGORRARI BURUZKO EZTABAIDA

ARGIBIDEAK HILTZERA ZIGORTU OHIENTZAT eta haien familientzat argibideak Heriotza-zigorrari buruzko ikuspuntua: AURKA

Zuek hiltzera zigortu ohiak eta haien senideak zarete. Asko poztu zineten zigorra ez zela beteko jakin zenutenean. Heriotza-zigorra indargabetu egin zen eta bizialdiko espetxe-zigorra ezarri zizueten. Bereziki zuen emazteentzat izugarrizko zoriona izan zen, indultua hainbat aldiz eskatu eta gero.

BORRERO OHIENTZAT ARGIBIDEAK (Iraganean heriotzazigorraren exekutatzaile izanak) Heriotza-zigorrari buruzko ikuspuntua: AURKA “Borrero ohi baten hitzak: “Aldi bakoitzean izerdi hotz bat nitaz jabetzen zen, eta pentsatzen nuen: “hiltzaile bat al naiz? Benetan hain gaiztoak al dira? Egingo al dut? Ez al dut egingo?� Exekuzio baten ondorengo gauetan ezin nuen ikaratutako begi haietan eta lurrera erortzen zen gorpu hartan pentsatzez utzi�.

Orain, zuen seme-alabak hazten ikus ditzakezue. Lehenago, zuen emazteek maiz esaten zuten: “Gogorragoa da zigorra guretzat eta gure seme-alabentzat haientzat bainoâ€?. Hainbeste urte heriotzaren zain eman ondoren, zuetako askok ezin duzue lorik egin pairatzen dituzuen amesgaiztoak direla eta: aulki elektrikoa, fusilamenduak, heriotza‌ Gerardo hiltzera zigortua izan zen polizia bat hiltzeagatik. Egin zuena damu zaiola dio. “Samin eta arazo handiak eragin dizkiot bere familiariâ€?. Mariak, bere emazteak, eta Carlosek, bere anaiak, ez dute hiltzaile bat bezala ikusten. “Gerardok egundoko hutsegitea izan du bizitzan, baina heriotza-zigorrak ez ziokeen ez berari ez bere familiari lagunduko. Eta ez ziokeen polizia hari ere bizitza itzulikoâ€?. Zuek denak heriotza-zigorraren aurka zaudete. Prestakuntza (10 minutu). • Komenta ezazue nolakoa izan behar duen kondenatuentzat eta haien faZuetako asko hitz hauetan islatuta sentitzen zarete. Inork ez duzue berriro borrero gisa lan egin nahi. Duela hiru urte heriotza-zigorra indargabetu zen eta beste lan bat bilatzerik izan zenuten. Hiltzera zigortutako askorekin Hitz egin izan duzue, eta ziur zaudete inongo kondenatuk ez zuela heriotza-zigorrean pentsatu delitua egin aurretikâ€?. Orain zoriontsuak zarete ez duzuelako inor hil behar eta heriotza-zigorra berrezartzearen aurka zaudete. Prestakuntza (10 minutu). • Hitz egin ezazue heriotza-zigorraren borreroentzat euren lanak suposatu behar zuenari buruz.

milientzat hilaraziak izan behar dutela jakitea. • Pentsa itzazue heriotza-zigorraren aurkako argudioak. Saia zaitezte gaia kondenatuaren eta bere senideen ikuspuntutik bideratzen. • Idatz itzazue argudioak. • Aukera ezazue ordezkari bat. • Idatz ezazue paper batean taldearen izena: “Hiltzera zigortu ohiakâ€?. Argudioak 1. ....................................................................... 2. ....................................................................... 3. ....................................................................... 4. ....................................................................... 5. ....................................................................... Ba al dute bizitzan ala heriotzean erantzunkizunik? Atsegin al zuten bere lana? • Pentsa itzazue heriotza-zigorraren aurkako argudioak. Saia zaitezte borreroaren ikuspegia ematen. • Idatz itzazue argudioak. • Aukera ezazue ordezkari bat. • Idatz ezazue paper batean taldearen izena: “Borrero ohiak.â€? Argudioak 1. ....................................................................... 2. ....................................................................... 3. ....................................................................... 4. ....................................................................... 5. .......................................................................

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

27

AMNESTY INTERNATIONALEKO (edota heriotza-zigorraren aurka lanean diharduen beste talde batetako) KIDEENTZAT ARGIBIDEAK Heriotza-zigorrari buruzko ikuspuntua: AURKA Zuek Amnesty Internationaleko (edota heriotza-zigorraren aurka lanean diharduen beste elkarte batetako) talde batetako kide zarete. Heriotza-zigorra Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 3. eta 5. atalen aurkakoa da.. 3.atal horrek dioenez, pertsona guztiek dute bizitza eskubidea; 5. atalak, bere aldetik, pertsona guztiek gizatasunezko tratua merezi dutela dio. Zuen ustetan, heriotza-zigorrak

Errugabe bat hilarazten bada, ez dago atzera pausorik. Jakin badakizue XX. mendean 343 errugabe izan zirela hiltzera zigortuak Estatu Batuetan, eta haietatik 25 hilaraziak izan ziren.

Zigorra ordezka diezaioten edota behingoz hilaraz dezaten zain dagoen preso batekin posta bidezko komunikazioa mantentzen duzue. Berak esaten dizue: “ez dakit noiz arte jasaterik izango dudan, erotzeko zorian nagoela sentitzen dut. Egunaren 24 orduak ematen ditut paretei so, eta aulkian, korrontean, nire begiak desitxuratuko dituzten milaka volt-etan bakarrik pentsatzen dut�. Gobernuari zigorraren ordezkaketa eskatu diozue. Kondenatuak hiru urte daramatza horren zai.

• Idatz itzazue Amnistiako kide bezala heriotza-zigorraren aurka dituzuen argudioak.

Amnistiako kide zareten heinean, zigor horren aurka zaudete, era berean, atzera egiterik ez duen zigorra delako.

LAPURRETAREN BIKTIMENTZAKO ARGIBIDEAK

dari talde bat antolatu nahi izan zuen,

Heriotza-zigorrari buruzko ikuspuntua: ALDE

begi-bistan izango�.

Zuek bizi zareten auzoan, duela hilabete batzuk, ikaragarria izan zen zerbait jazo zen. Zuetakoasko oraindik beldurtuta zaudete eta ez zarete ia kalera ateratzera ausartzen. Pepitaren semea ezbehar hartan hil zen. �Hiltzaile haiek egin zutena barkaezina da. Nola hil ditzakete haur txikiak errukirik gabe? Errudunak nortzuk diren jakingo banu, nire eskuz hilko nituzke�. Jende askoren ustetan, auzoa jada ez da leku segurua. Bizilagun batek auzoko zain-

28

bizitza eskubidea urratzen du. Gainera, izan daitekeen zigorrik bihotz-gogorrena, iraingarriena eta bidegabeena da. Inoiz ezin izan da frogatu heriotza-zigorrak gaizkileak beldurtzen dituenik. Bestela baina, indarkeria erakartzen duen indarkeriaekintza bat dela esan daiteke.

AMNESTY INTERNATIONAL

baina poliziak galerazi egin zion: “Gogortasun handiagoz ekin beharko lukete, guztiak hil, horrela ez genituen gehiago

Baliabideak auzoa hobetzeko erabili beharko liratekeela uste duzue, eta ez espetxeetan. Heriotza-zigorra merkeagoa

Prestakuntza (10 minutu).

• Saia zaitezte argudio gehiago aurkitzen eta idatz itzazue. • Aukera ezazue ordezkari bat. • Idatz ezazue paper batetan taldearen izena: “Amnesty Internationalâ€?. Argudioak 1. ....................................................................... 2. ....................................................................... 3. ....................................................................... 4. ....................................................................... 5. ....................................................................... • Pentsa itzazue heriotza-zigorraren aldeko argudioak. Saia zaitezte biktimen ikuspuntua ematen. • Idatz itzazue argudioak. • Aukera ezazue ordezkari bat. • Idatz ezazue paper batean taldearen izena: “Biktimakâ€?.

da eta gainera halako jendearen eragina betirako uxatzea ahalbidetzen du.

Argudioak 1. .......................................................................

Prestakuntza (10 minutu). • Komenta ezazue nola sentitu behar duten delitu hauen biktimek. Mendekua nahi al dute? Zergatik daude heriotza-zigorraren alde?

2. ....................................................................... 3. ....................................................................... 4. ....................................................................... 5. .......................................................................

“KRIMENAREN KONTRAKO BATZORDEARENTZAKOâ€? ARGIBIDEAK Heriotza-zigorrari buruzko ikuspuntua: ALDE Zuek krimenaren aurkako batzordeko kide egin zineten herrialdean dagoen kriminalitate-indize altuak asko atsekabetzen zaituztelako. Kaleetan dagoen segurtasun falta dela, lapurretak direla, droga dela‌ oso kezkatuta dago taldea. Zuen iritziz, gobernua biguinegia da. Gaizkileak ordu batzuren buruan kaleratuak dira, eta hiltzaileei ezartzen zaizkien zigorrak barregarriak dira. Joan den astean 83 urteko emakume bati lapurreta egin

HERIOTZA-ZIGORRARI BURUZKO GOBERNUBATZORDEARENTZAKO ARGIBIDEAK Heriotza-zigorrari buruzko ikuspuntua: ORAINDIK INONGORIK EZ Ordezkaria: batzordeko presidentea. Zuen ikuspuntua eztabaidaren ondoren erabaki behar duzue. Zuek hartu beharreko erabakiak eztabaidan azaltzen diren argudioetan oinarritu beharko du. Idatz itzazue garbi ondoren zentzuzkoak ote diren ala ez eztabaidatzeko. Aukera ezazue presidente bat. Berak moderatuko du eztabaida. Bere lana

zioten kale erdian eta larriki zauritua suertatu zen. Guzti hau konpondu beharra dago: espetxe gehiago, polizia gehiago, zigor gogorragoak. Heriotza-zigorra berrezarri beharko litzatekeela uste duzue. Zigor hori indarrean dela, gaizkileek ez dituzte deliturik larrienak burutzen. Heriotza-zigorra bizialdiko kartzela-zigorra baino merkeagoa da eta ez da hain lazgarria kondenatuarentzat. Zuen leloa hau da: “Gauza bakoitza bere tokian�.

• Pentsa itzazue heriotza-zigorraren aldeko argudioak. Saia zaitezte krimenaren aurkako batzordeko kide baten ikuspuntua ematen. • Idatz itzazue argudioak. • Aukera ezazue ordezkari bat. • Idatz ezazue paper batean taldearen izena: “Krimenaren aurkako batzordeaâ€?. Argudioak 1. ....................................................................... 2. ....................................................................... 3. .......................................................................

Prestakuntza (10 minutu). 4. ....................................................................... • Komenta ezazue zergatik zaudeten heriotza-zigorraren alde.

partehartzaileak aurkeztea eta agurtzea izango da. Lehen txandan, bina minutu emango dio ordezkari bakoitzari bere taldearen ikuspegia azal dezan. Garrantzitsua da denei denbora berdina ematea eta lehen momentutik jendea eztabaidatzen hastea ekiditea. Bigarren txandan, presidenteak batzordeko kideei galderak egiten utziko die. Eztabaida hirugarren txandan piztuko da. Denbora ondo neurtu beharra dago. Talde guztien nahikoa argudio jaso direnean, presidenteak eztabaida amaitutzat joko du. Laugarren txandan, denen aurrean eztabaidatuko duzue batzordearen ikuspegia. Ondoren, presidenteak batzordearen ikuspuntua iragarriko du.

5. ....................................................................... • Komenta itzazue zuen heriotza-zigorrari buruzko iritziak. Saia zaitezte azaltzen diren argudioak, zuen iritziekin bat ez badatoz ere, behar bezala balioztatzen. Idatz itzazue ordezkariei egin nahi dizkiezuen galderak. Gai hauek pentsa ditzakezue: bizitza eskubidea, epaileen hutsegiteak, borreroen zama morala, delinkuentziaren gorakadak edota beherakadak, etab. • Aukera ezazue ordezkari bat. • Idatz ezazue paper batean: “Presidenteaâ€? Argudioak 1. ....................................................................... 2. .......................................................................

Prestakuntza (10 minutu).

3. .......................................................................

• Gobernu-batzordeko kide zareten heinean, benetan independienteak al zarete?

4. ....................................................................... 5. .......................................................................

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

29

HUTSEGITEA ALA BORONDATEA?

Helburua: Epaileen hutsegiteek heriotzazigorrarekin eta bere atzeraezintasunarekin duten erlazioa ulertzea eta aztertzea. Adina: Batxilergoa eta Helduen Hezkuntza. Beharrezko materiala: 7. ďŹ txa (ikus behekaldea). Zerikusia duten arloak: Etika eta Gizabide Hezkuntza, Tutoretza. Garapena: 1. Parte-hartzaile bakoitzak hurrengo orrialdeko artikuluak irakurriko ditu eta galdera hauei erantzungo die:

HUTSEGITEA ALA BORONDATEA? Errugabeak hilaraziak “... Floridako bi katedradunek hiru urtez ikertu zituzten hiltzeko epaiak eta XX. mendean hilarazitako 25 pertsona errugabeak zirela ondorioztatu zuten. Badira, gainera, egin ez dituzten delitu larriengatik epaitutako 318 pertsona. Katedradunek diotenez, hau epaiketetan lekuko eta zurigarri faltsuak erabiltzen direlako gertatzen da‌â€? (90. hamarkadako berria).

30

AMNESTY INTERNATIONAL

“Hiltzera zigortu baten salaketa izugarriaâ€?. • Zergatik irauten zuen egunak 23 ordu soilik Sakae Mendarentzat? • Nork eman nahi du bere burua aditzera “norbait erruduna edo errugabea ote den ez da ďŹ skaltzarentzat garrantzitsuaâ€? bezalako adierazpenekin? “Krudela da huts egiteaâ€? • Zergatik ez dute epailea, nekazari aberatsa, apaiza edota psikiatra hiltzera zigortzen?

“Errugabeak hilaraziak� “Hutsegite bat izatea gauza arrunta da. Ondorioz, logikoa da epaileren batek hutsegite bat izatea. Lastima da, horregatik, noizean behin errugabe batek hil behar izatea� Zer deritzozu adierazpen honi buruz?

• Zein soluzio hautatuko zenuke?

Hiltzera zigortutako baten salaketa izugarria

Krudela da huts egitea

“... Sakae Mendak 57 urte ditu. Haietatik 34 espetxean eman ditu, eta 29 daramatza hilarazia izateko zain... Goizero sei t’erdietan esnatzen dute eta hiltzeko presta dadila esaten diote. Heriotza-zigorrak zortziretatik bederatzietara betetzen dira‌ Goizeko bederatziak direnean, Sakae aske sentitzen da‌ Eskerronez negar egin lezake‌ baina badira urte asko ezin duela negarrik egin‌ Sakae errugabea da, Japoniako espetxeetan hilaraziak izateko zai dauden beste asko bezala. Haien artean, Sadamichi Hirasawa, 91 urtekoa, heriotzaren zain 35 urte daramatzana‌ Fiskalari ez zaio axola nor den erruduna edo errugabea. Bere lana susmagarria kondenatua izatean datza, bestela bere ospea galduko luke eta‌ “

a. Hiru zurientzat eta bi beltzentzat espetxea. b. Zurientzat heriotza-zigorra eta beltzentzat espetxea. c. Guztientzat heriotza-zigorra.

“Floridan hiru gizon zuriri 25 urteko kartzela-zigorra ezarri zitzaien lau haur beltz erailtzeagatik. Estatu berean, bi beltzi heriotza-zigorra ezarri zitzaien zuri bat hiltzeagatik‌ Estatu Batuetan hiltzera zigortutako gehientsuenak gizartearen esparru xumeenetatik datoz, baina horrek ez du esan nahi txiroek aberatsek baino delitu gehiago egiten dituztenik. Floridan, adibidez, zenbait kasuk aurkakoa adierazten dute: epaile batek hiltzaile batzuk kontratatu zituen beste epaile bat eta haren emaztea hil zitzaten; nekazari aberats batek bere emaztea bizirik lurperatu zuen; apaiz batek bere familia osoa hil zuen; psikiatra batek bere idazkaria hil zuen‌ Hauetako bat ere ez zen hiltzera zigortua izan.â€?

“EL CINE DENUNCIAâ€? Helburua: TCM zinema-kanalak Amnesty Internationalekin elkarlanean egindako ďŹ lm laburra erabiliaz, heriotza-zigorraren gaiari buruz hausnartzea.. Adina: Batxilergoa eta Helduen Hezkuntza. Beharrezko materiala: “El cine denunciaâ€? ďŹ lm laburra. Berau toki bakoitzeko Amnesty Internationaleko taldeari eskatu beharko zaio. Aurki ezazu hurbilen duzun Amnesty Internationaleko taldea ondorengo helbidean: www.es.amnesty.org/ contacto/grupos-locales/ Garapena: “El cine denunciaâ€? ďŹ lm laburra Fernando LeĂłn de Aranoa zinema zuzendariak aurkezten du. Lau minututan oso modu argian azaltzen du heriotza-zigorraren errealitatea. Ikusi ondoren, proposatzen diren galderak erabiliz, gaia eztabaidatuko da.

Hezitzaileentzako oharrak: “Nazio Batuen iradokizunak jarraituz, gaur egun 80 herrialdek ezabatu dute beren legeditik heriotza-zigorra. Dena den, ideologia guztiz desberdina duten zenbait herrialde, adibidez Txina edota Estatu Batuak, gauza batetan bat datoz: heriotza zigor modutzat jotzen dute. Maiz esaten da heriotza-zigorrak kriminalen asmoa aldatzeko gaitasuna duela, horrela delitu gutxiago izango direla‌ Ez dago halakorik mantentzen duen inongo ikerketa sendorik. Heriotza-zigorra ez zaie denei era berean ezartzen. Garbi ikusten da gehien hilarazten diren pertsonak gizartean irudi txarrena dutenak direla (txiroak, arraza-gutxiengoak‌). Abokatu on bat ordain dezakete-

nak gutxitan dira hilaraziak. Epaileek ere badute hutsegiterik. XX.mendean, Estatu Batuetan, ondoren errugabeak zirela jakin zen 300 pertsona hilarazi ziren. Behin-betiko argudioa argudio morala da: bizitza da gizabanakoak duen ondasunik handiena eta inork ez du beste baten bizitza suntsitzeko eskubiderik, ez eta estatuak ere.� Ondorengo helbidean informazio gehiago aurki daiteke: www.es.amnesty.org/temas/pmuerte/ docs.shtm

+ )" $ " #+"#' 0 $ "& &,& " 1 "$% $ ,))

$ ) #

') *( +- ) +,+ #' "/'&

+ - * &

& + ,)+ "+, "& ) )) /

"& / , ))" , % &#'%,& & *+ +, +, + & !"$+/ ) /" ')+,+ #' & #

) $ (') +/ & / "'

,& , '*' & / & + ( )+*'& "/ & ") !"$ ) /" # /# & ,)+ &

'"/ &"# ' !"$+/ ) /" ')+,

& + ! ))" $ # % &+ &+/ & ,+ ! )"'+/ /" '))

& + $ "/ +/ ) +, ) - #,/"'

"& $ , ! ))" $ # "& $ , ! ))" $ # ! )+/ & "+,/+ ) "& % + & ") & - #,/"' & +

'$ "+ & , $ & %& *+. "&+ )& +"'& $ # ) - #,/"' ) '/+ #' / )'/+"# / & + ( )+*'& "/ & ") !"$ ) /" # *+ +, +, + & "& % +' ' ) "$" "/ & ") & + ( )+*'& , ,) ,& *+ +, +, + & !"$ ) /" # "/ + #' / "

%# ( "" '

) &+/,& #

& + ! ))" $ # ,)) "#,*+ & ,+ ! )"'+/ /" ')) ,) & $ " & & + ! ))" $ # % + & ,+ ,)+ )' ! )"'+/ /" ')) "& ) +/ #' ( ,*'

'! ), *"! " !)' !% ) $ !, % " ''

'

,%$ ,*' ) " , $

!) # ,*' , "

, '%,) !

" ,

$) ' *)*$ ! + ! %) &%() ! " , *, ) %' $ ! ' ! (* '' !*( , $ (! )*,

+ $ ' $ )$ # ) () )* )* !

$% %

!

HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

31

Amnesty International ikerketa eta aktibismoaren bidez giza eskubideen alde lanean diharduen mugimendu global bat da. Bere ikuspegia Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean eta beste zenbait nazioarteko arautan babestuta dauden eskubide guztiak pertsona guztiek goza ditzaketen mundu batena da. 2 )*&./& */$-* "&+* ( 0!(&" "&+*$. '40#0&1 ! 0> > +<&#

#&4+& 999 '5 #/0'56; 14)

., &*& - / ( ., &*& - # 1' -&/1

detan kokatuta dago. Ez du inongo

$%$ %+-# &(0

gobernurekin, ideologia politikorekin,

'40#0&1 ! 0> = > +<&#

#&4+& '.A(101

Amnesty International 150 herrial-

interes ekonomikorekin edota erlijio sinesmenekin loturarik. Ez du inongo gobernurik babesten edo erasotzen, eta era berean, ez ditu ere babestu nahi dituen pertsonen iritziak babesten ez erasotzen. Bere interes bakarra giza eskubideen babes inpartziala da.

4)+6#4#2'0 *10'6#0 '4#$+.+6#-1 #4)#<-+'- 10&14'0)1 )14&'6<#+.''- )14&'6#-1 '5-7$+&'#- &+67<6' ? '<-'44'6#0 '4&+#0 '6# $'*'#0

'6# )1+#0 '6# '4&+#0 144+#.&'#- ? 0# +0 144+#.&'# ? /0'56; 06'40#6+10#. +.#0 )1+#0 ;

144+#.&'#- ? 46*74 7&#* 0)'. '6# 144+#.&'#- ? #$+#0 +#5+1 2+:5+. 144+#.&'# ? .14+&# '2#46/'06 1( 144'%6+105 144+#.&'# $'*'#0 ? 4721 .1%#. &' 7#&#.#,#4# 144+#.&'# $'*'#0 ? #8+'4 4'0&'5 '6# '5-7$+#0 '4&+#0 '6# $'*'#0 144+#.&'#? +--76 /0'56; 06'40#6+10#. 144+#.&'# ? 4+8#6' '6# 144+#.&'#- ? 7$'0 #0)#5#4+#0 144+#.&'# +5'+07 )4#(+-1# "#/+. 74' 024+/#6<'# 46'5 4@(+%#5 #.'4/1

'37+21 '&7%#%+10 '5 #/0'56; 14) 999 '5 #/0'56; 14) .'0!&#$ %01/& ' %+-#$ ' 4)+6#4#2'0 *10'- ')+.' '5-7$+&'#- &+67 &1<'+0 /1&7< <#$#. &#+6'-' 6#5#4+- 14&#+0&7 )#$' *'<-706<# *'.$747#- '&16# )+<# '5-7$+&''0 <#$#.-706<# &+4'.# '6# $#+0# 5#./'06# )#.'4#<+6# &#)1 )+.' '5-7$+&''0 ,#$''- ')+6'0 &+4'0 '4#$+.2'0'< ,#-+0#4#<+#- +<#0 &#+6'<'0 '44')76<'0 &76' .#0#4'0 '4#)+0-146#570# '$#.7#67 #*#. +<#6'-1 '567 *#7 $'56' '&1<'+0 ')1'4#6#0 <#$#.6<'-1 $'4#7 $'56' #4)+6#4#2'0'0 $#6'#0 '4#$+.6<'-1 '&16# +6<7.+ '&1 /1.&#6<'-1 #744'< #4)+6#.'6:'#4'0 +&#6<+<-1 $#+/'0# '5-74#67 $'*#4 +<#0)1 &#

Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.