V. αποτυχίες

V.αποτυχίες

Στις αρχές του 20ου αιώνα, υπήρξε η προσπάθεια/υπόσχεση της αρχιτεκτονικής θεωρίας και πρακτικής να μετατρέψει τον κόσμο σε τόπο ειρήνης και ευδαιμονίας. Να δημιουργήσει μία πολιτική συνθήκη για όλους, με τη βοήθεια της τεχνολογίας και του ορθολογισμού. Ο μοντερνισμός διερεύνησε ιδεολογικά και πρότεινε την υλική εκδοχή της ουτοπίας. To 1928 προτάθηκε/πραγματοποιήθηκε το CIAM (Congres Internationaux d’Architecture Moderne) από τον Le Corbusier. Κατά τις εργασίες του συνεδρίου έγινε η προσπάθεια να ενεργοποιηθεί η αρχιτεκτονική (θεωρία και πρακτική) ως κοινωνική τέχνη και δράση. Υπό την γενική θεωρητική αρχή πως οι τέχνες μπορούν να εξυψώσουν στοχαστικά τους ανθρώπους, ειδικά η αρχιτεκτονική που κάθε έργο-πρόταση περιβάλλει-εκπαιδεύει τους ανθρώπους των πόλεων και συνεπώς επηρεάζει άμεσα αισθητικά-πολιτικά τη ζωή τους. Δημιουργώντας-προτείνοντας σχέδια ελεύθερα από κάθε ιδεοληπτική εμμονή, πίστευαν πως θα μπορούσαν να αλλάξουν θετικά την κοινωνία. Οπως και σε παλαιότερους οραματισμούς της ιδανικής πόλης, έτσι και στα σχέδια-προτάσεις του Le Corbusier υιοθετείται η αυστηρή πειθαρχία της γεωμετρίας. Ο Le Corbusier, όπως και πολλοί άλλοι αρχιτέκτονες του κινήματος του μοντερνισμού, θεωρούσαν ότι χρήση αυστηρών γεωμετριών συνδέεται άρρηκτα με τον ορθολογισμό και τις ηθικά υγιείς κοινωνίες.

“Για τον Le Corbusier, ένα γεωμετρικά διατεταγμένο τοπίο ήταν ένα αντικείμενο πόθου. Πίστευε ότι όσο αυστηρότερη ήταν η γεωμετρία του τόσο πιο ευτυχισμένοι και ασφαλείς θα ένιωθαν οι κάτοικοι του...”(Pinder)¹⁷ Εμφανώς επηρεασμένο από τις αρχές του Le Corbusier και τη Unite d’Habitation, το Pruitt-Igoe, ενώ αρχικά σχεδιάστηκε με σκοπό να αποτελέσει έναν “επίγειο Παράδεισο” , αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες αποτυχίες οικιστικών έργων στις Η.Π.Α. Σχεδιασμένο από τους Minoru Yamasaki και George Hellmuth, επρόκειτο για την επιτομή του νεωτεριστικού πολυώροεικ. 11 Unite d’Habitation, αφαιρετικό σκίτσο φου κτηριακού συγκροτήματος διαμερισμάτων. Τα διαμερίσματα Igoe προορίζονταν για λευκούς, τα Pruitt για μαύρους. Ωστόσο, όταν έγινε σαφές (από την έλλειψη αγοραστικού ενδιαφέροντος) ότι οι λευκοί δεν ήθελαν να ζήσουν μαζί με μαύρους, όλο το έργο ερήμωσε. Αργότερα, ολόκληρη η περιοχή μετατράπηκε σε ‘‘γκέτο’’. Τα ναρκωτικά, η πορνεία και οι πυροβολισμοί ήταν καθημερινά περιστατικά, έως ότου το 1972 ολόκληρο το κτηριακό συγκρότημα κατεδαφίστηκε. “Η μοντέρνα αρχιτεκτονική πέθανε στο Σεντ Λούις του Μιζούρι στις 15 Ιουλίου 1972, στις 3,32 μ.μ.”¹⁸ γράφει ο Jencks (εννοώντας την ακριβή στιγμή της κατεδάφισης).

Μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την τελευταία φράση και να υποστηρίξει ότι η σημασία της κατεδάφισης τους συγκεκριμένου έργου είναι υπερ-εκτιμημένη. Υπάρχουν, όμως, αρκετά ακόμη παραδείγματα προσπάθειας υλοποίησης ουτοπικών οραμάτων του μοντερνισμού που απέτυχαν. Η πόλη Μπραζίλια μπορεί να αποτελεί μία από τις πιο πολύ-φωτογραφισμένες πόλεις του κόσμου, οι κάτοικοί της, όμως, υποστηρίζουν ότι ο σχεδιαστής της Oscar Neiemeyer δεν αφιέρωσε αρκετό χρόνο στη μελέτη στη ζωή, τις ανάγκες και τις επιθυμίες των κατοίκων, αλλά αφοσιώθηκε περισσότερο στη δημιουργία μίας εντυπωσιακής κάτοψης. “Η ανακάλυψη ότι η Μπραζίλια είναι μία πόλη χωρίς γωνίες παράγει έναν βαθύ αποπροσανατολισμό. Συνειδητοποιώντας ότι η συγκεκριμένη ‘ουτοπία’ στερείται διασταυρώσεων σημαίνει ότι και οι πεζοί και οι οδηγοί πρέπει να μάθουν να διαπραγματεύονται εκ νέου την αστική μετακίνηση. (…) H μοντέρνα αρχιτεκτονική προτείνει την εξάλειψη του δρόμου ως προϋπόθεση της σύγχρονης αστικής οργάνωσης. Επιτίθεται στον δρόμο για διάφορους λόγους. Άπό τη μία πλευρά βλέπει το δρόμο ως βόθρο ασθένειας. Άπό την άλλη θεωρεί τον δρόμο εμπόδιο στη πρόοδο, επειδή δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της εποχής της μηχανής.”¹⁹(Holston)

Δυστυχώς, οι υλοποιήσεις των ουτοπικών οραματισμών του κινήματος του μοντερνισμού, ενώ είχαν ως πρόθεση τη βελτίωση του κόσμου (χώρου-χρόνου-σχέσεων) και τη παροχή λύσεων στην απεγνωσμένη ανάγκη για στέγαση που επικρατούσε, αποδείχθηκαν όχι και τόσο αποτελεσματικές. Οι αποτυχίες αυτές κατέστρεψαν αυτό το αόριστο όνειρο της πόλης του μοντερνισμού και της ορθολογικά ορισμένης κοινωνίας, δίνοντας μία απαισιόδοξη, αρνητική απάντηση στις θεωρίες της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και την ‘κοινωνική μηχανική’ της.

εικ. 14 Le Corbusier, Automobiles, από το βιβλίο Towards a New Architecture, 1927

εικ. 15 Airliner Number 4, Norman Bel Geddes και Otto A. Koller, συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο του Le Corbusier, Towards a New Architecture, 1927