Lời mở đầu
Các bạn đang cầm trên tay cuốn sách Kỹ năng tự học cho trẻ tiểu học, cuốn sách được tôi thai nghén trong hai năm qua. Trong quá trình tư vấn và chia sẻ với các bố mẹ có con độ tuổi tiểu học, tôi thấu hiểu sâu sắc những trăn trở của các bố mẹ trong chuyện nuôi dạy con ở Việt Nam. Nhiều bố mẹ hoang mang vì không biết nên giáo dục con theo hướng nào khi con đang ở giai đoạn tiểu học. Bởi vì hằng ngày bố mẹ đang bị “bội thực” với những kiến thức và chương trình giáo dục được
quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội. Trong khi đó, hệ thống giáo dục chia ra hai trường phái, giáo dục công bị đánh giá là gò ép theo khuôn mẫu đầy khô cứng và thiếu sáng tạo.
Giáo dục tư thục thì đa dạng như trăm hoa đua nở khiến phụ
huynh như bị lạc lối trong những chương trình học được giới
thiệu mà chương trình của trường nào cũng vô cùng hấp dẫn,
đồng thời không phải bố mẹ nào cũng đủ điều kiện tài chính
để cho con học và họ còn băn khoăn liệu chất lượng có thực
sự tương xứng với số tiền bỏ ra hay không.
9
Kỹ năng tự học cho trẻ tiểu học
Cuốn sách này đã ra đời với mong muốn trở thành một điểm tựa bình an, một người bạn đủ tin tưởng để bố mẹ có
thể mở ra đọc bất cứ khi nào, một cẩm nang cầm tay chỉ việc
từ những điều rất nhỏ trong việc rèn luyện thói quen học tập hằng ngày cho con, một cuốn sách truyền cảm hứng để bố mẹ
thấy tự tin và được tiếp thêm động lực trên hành trình nuôi dạy con.
Sẽ rất khó để thay đổi những yếu tố từ môi trường xã hội. Nhưng nếu mỗi cha mẹ tự thay đổi từ chính bên trong mình, không ngừng học hỏi để có kiến thức và bản lĩnh vững vàng thì đừng lo sợ sóng gió ngoài xã hội có thể gây ảnh hưởng tới bản thân và gia đình. Trong hai chương mở đầu của cuốn sách, tôi chia sẻ với bố mẹ về tâm thế làm cha mẹ, đặc biệt là cách cha mẹ làm gương và ứng xử ở giai đoạn tuổi tiểu học của con.
Ở độ tuổi tiểu học, điều con cái cần nhất ở bố mẹ là sự gương mẫu. Cha mẹ nên làm gương trong cách chúng ta đối diện với những khó khăn của cuộc sống, làm gương trong tinh thần ham học hỏi, làm gương trong đạo đức và lối sống hằng ngày để con cái thực hành theo.
Trong gia đình hiện đại, sự kết nối và trải nghiệm chung giữa các thành viên đang mất dần. Rất nhiều bố mẹ dành hết thời gian cho công việc với mục đích kiếm thật nhiều tiền để con được học ở môi trường tốt nhất. Bố mẹ miệt mài tìm
những lớp học thêm tốt nhất cho con. Nhưng cũng có rất
10
nhiều đứa trẻ lớn lên cô đơn trong chính ngôi nhà của mình, không tìm thấy giá trị của bản thân, hoặc không còn nghe lời
bố mẹ nói khi bước vào tuổi teen chỉ vì mất kết nối ở giai đoạn
tiểu học. Vì thế, giai đoạn tiểu học là độ tuổi quan trọng nhất
để bố mẹ xây dựng sự gắn kết với con bằng cách lắng nghe và
dành sự tin tưởng cho con, thông qua việc dành thời gian để cùng con có nhiều trải nghiệm chung.
“Điều tuyệt vời nhất bố mẹ có thể làm là hãy cho con một gia đình đủ bình an, bố mẹ đủ thời gian để lắng nghe con, đủ kiên nhẫn để làm gương cho con”. Những chia sẻ trong cuốn sách này sẽ cho bố mẹ có thêm tự tin và động lực để đồng hành cùng con trong hành trình làm cha mẹ tuy khó khăn nhưng lại ý nghĩa nhất cuộc đời.
Từ Chương 3 đến Chương 10, tôi chia sẻ về “Tầm nhìn trong nuôi dạy con” giúp bố mẹ có cái nhìn tổng quan và có hệ thống trong việc rèn kỹ năng tự học cho con giai đoạn tiểu học, trong đó trẻ cần được rèn luyện rất nhiều năng lực, thói quen và kỹ năng nền tảng làm gốc rễ.
Điều cuối cùng tôi muốn nói với các bạn rằng: “Chúng ta không thể thay đổi được quá khứ, nhưng có thể thay đổi tương lai, bắt đầu từ hôm nay khi bạn đọc cuốn sách này.
Hãy mở ra đọc lại nó bất cứ khi nào bạn đang gặp khó khăn, bạn nhé”.
Khép lại Lời mở đầu, tôi xin kể một câu chuyện mà Sư cô
Thích Nhũ Hương Nữ pháp thoại trong một bài giảng. Tôi tin
Lời mở đầu 11
Kỹ năng tự học cho trẻ tiểu học
rằng khi đọc xong câu chuyện này, chắc hẳn bố mẹ nào cũng
sẽ thấy có thêm nghị lực để kiên trì cùng con.
Có một chú tiểu đi vào chùa tu hành. Chú luôn bị giao
những việc nặng nhọc nhất, lại còn bị mọi người xung
quanh ghẻ lạnh, hắt hủi. Trong một lần nói chuyện với
thầy trụ trì, chú tiểu nán lại tới cuối buổi để hỏi thầy:
“Bạch thầy, con đã luôn làm mọi thứ nhưng con luôn luôn thiệt thòi, những điều con mong muốn thì
không bao giờ thành tựu, những chuyện con cố gắng thì mọi người không bao giờ hài lòng.”
Thầy mới hỏi: “Con cho thầy biết hôm qua trời mưa hay nắng?”
Chú tiểu đáp: “Bạch thầy, trời mưa ạ!”
Thầy: “Con có thấy vết chân của mình không?”
Chú tiểu: “Bạch thầy, con đường vào chùa mình chưa lát gạch, nên mưa to bao nhiêu thì chân mình càng lún vào bùn bấy nhiêu.”
Thầy: “Thế hôm nay đi trên con đường, con còn thấy vết chân của mình không?”
Chú tiểu: “Hôm qua mưa rất to nên con vẫn thấy vết chân của con in trên con đường.”
12
Thầy: “Con có thấy không. Đường có bùn sâu mới lưu lại dấu chân. Cuộc đời mình trải qua những thăng
trầm mưa gió, cũng giống như đôi chân chỉ giẫm lên
trên những con đường bùn mới lưu lại dấu chân. Nếu giẫm trên đường bằng phẳng, thẳng và cứng, thì dù con đi qua cũng không ai biết mình đã làm được điều gì. Khi vất vả đi trên con đường bùn lầy đó, thể hiện tất cả những gì con làm qua tất cả sự hy sinh, con sẽ để lại nhiều điều cho đời sau. Giá trị cuộc đời chúng ta nằm ở chỗ hy sinh đấy.”
Hành trình nuôi dạy con không có chỗ cho sự nhàn hạ.
Những gì cha mẹ nỗ lực trong việc nuôi dạy con hôm nay chính là những dấu chân in lại trên con đường bùn. Nỗ lực càng nhiều, thành quả ta nhận lại cũng càng lớn. Mong rằng bố mẹ sẽ luôn đủ sự kiên định, bình tâm và bình an trên hành trình nuôi dạy con.
Lời mở đầu 13
CHƯƠNG 1
HÃY LÀM CHA MẸ BIẾT NỖ LỰC
Cha mẹ bình tĩnh, bình tâm và bình an
1. Lo lắng và bất an là kẻ thù số một trong nuôi dạy con Chúng ta đang sống trong thời đại của hội chứng tâm lý
FOMO (FOMO là từ viết tắt của Fear Of Missing Out, hiểu nôm na sang tiếng Việt có nghĩa là nỗi sợ bị bỏ rơi, mất cơ hội). Những người khi mắc phải hội chứng FOMO thường sợ
rằng người khác luôn vui vẻ và đầy đủ hơn mình. Chính cảm
giác này tác động không nhỏ đến suy nghĩ và hành vi khiến những quyết định của chúng ta dựa trên cảm tính chứ không
phải nhu cầu thực tế.
15
Bình tĩnh Bình an Bình tâm An
Kỹ năng tự học cho trẻ tiểu học
Hội chứng FOMO thường gặp ở giới trẻ thuộc thế hệ Gen Z. Tuy nhiên, tôi nhận thấy rằng nhiều cha mẹ ngày nay cũng đang bị nhiễm hội chứng FOMO. Hằng ngày, tiếp nhận muôn vàn thông tin từ mạng xã hội, từ quảng cáo của các chương trình giáo dục khiến chúng ta dễ rơi vào tâm lý nếu không cho con học thì sợ bỏ lỡ giai đoạn vàng. Thấy bạn bè khoe con học chương trình này nên rất giỏi toán, chúng ta cũng sợ con bị bỏ lỡ nên vội đăng ký cho con học dù con không thích. Bản thân tôi cũng có những lúc như vậy, thấy bạn bè chia sẻ cuốn sách này hay lắm, tôi sợ bị bỏ lỡ cơ hội đọc cuốn sách hay nên cũng mua về rồi không đọc đến.
Hội chứng so sánh lại càng trầm trọng hơn khi nhìn thấy hình ảnh con nhà khác đạt giải này giải kia, bạn thì giỏi tiếng Anh, bạn thì có năng khiếu vẽ… Chúng ta sợ con mình không giỏi bằng con nhà hàng xóm. Sao con mình chẳng có chút năng khiếu hay tài năng nào? Con mình học làng nhàng thế này liệu có ổn không nhỉ? Mình có nên cho con học không nhỉ? Nếu không học mà bị bỏ lỡ thì có đáng tiếc không?
Hầu như bậc cha mẹ nào cũng đều đã từng rơi vào tâm trạng như thế. Chính cảm giác sợ bị bỏ lỡ ấy cùng tâm lý so sánh đã khiến cha mẹ nuôi dạy con trong tâm trạng lo lắng và
hoang mang. Chúng ta dễ đánh mất đi khả năng phán đoán, đánh mất sự kiên định với lập trường nuôi dạy con của mình, bị cuốn theo vòng xoáy của căn bệnh thành tích đang làm nền giáo dục dần biến chất.
16
Giai đoạn sắp vào tiểu học, bố mẹ sốt sắng chuyện con cần học trước để biết mặt chữ cái, biết đọc và làm toán. Khi vào tiểu học rồi thì lại lo lắng chuyện con lười học, học kém, thiếu tập trung, thiếu động lực học tập. Lo lắng là một phản ứng bình thường của cơ thể, để báo hiệu cho chúng ta biết điều mà chúng ta cần phải tập trung giải quyết là gì. Tuy nhiên, khi lo lắng kéo dài, hoặc không kiểm soát được cảm xúc của lo lắng sẽ khiến chúng ta có những hành động tiêu cực, gây ảnh hưởng đến tâm sinh lý của trẻ.
Lo lắng cho con cái là trách nhiệm của cha mẹ. Nhưng đôi khi chính trách nhiệm ấy đã khiến cha mẹ quên đi mất điều tốt nhất cần làm cho con là gì. Tôi chỉ muốn chia sẻ với cha mẹ rằng, lo lắng và bất an là kẻ thù số một trong việc nuôi dạy con. Vì thế, để thực sự cảm nhận được hạnh phúc trong nuôi dạy con, cha mẹ hãy học cách giải tỏa những nỗi lo lắng và bất an trong lòng.
Trước bất cứ sự việc gì xảy ra ngoài ý muốn, cha mẹ hãy nhớ đến những từ khóa này của tôi:
BÌNH TĨNH - BÌNH TÂM - BÌNH AN
ĐỊNH - KIÊN NHẪN - KIÊN TRÌ
17
Chương 1. Hãy làm cha mẹ biết nỗ lực
KIÊN
Kỹ năng tự học cho trẻ tiểu học
BÌNH TĨNH
Trên mạng xã hội từng xôn xao trước sự việc một người mẹ nổi tiếng kể chuyện đã đập vỡ điện thoại của con khi phát hiện ra con tham gia nhóm chat web đen. Câu chuyện nhận về những ý kiến trái chiều. Khi theo dõi câu chuyện đó, tôi
đã rút ra được rất nhiều bài học cho bản thân. Nếu gặp phải tình huống tương tự như người mẹ ấy, tôi nghĩ mình sẽ ứng xử bình tĩnh hơn thay vì đập vỡ điện thoại và chia sẻ sự việc lên mạng xã hội. Câu chuyện cũng cảnh báo các bậc cha mẹ
khác về việc con mình có an toàn trên mạng xã hội hay không.
Khi đối diện với bất cứ vấn đề khó khăn nào đó, dù là cảm
thấy sợ hãi hay bị sốc đi nữa, điều đầu tiên chúng ta cần làm là bình tĩnh. Cha mẹ để ý thì sẽ thấy rằng khi đứa trẻ khóc
ăn vạ, nếu như trẻ thấy thái độ bình tĩnh của cha mẹ trước
cơn ăn vạ của mình, dần dần trẻ sẽ dịu xuống và không còn
khóc nữa. Khi Bon – con trai tôi – hơn 1 tuổi, tôi đã đối diện với rất nhiều lần con khóc ăn vạ trên tàu điện khi hai mẹ con đi học về. Nhưng khi ấy, tôi đã bình tĩnh ngồi cạnh chờ con khóc trước ánh mắt nhìn của hàng trăm người trên sân ga. Trải qua rất nhiều giai đoạn con bướng bỉnh, con nói bậy, con nói ghét mẹ, con nói dối… (đều là những hành vi mà chẳng cha mẹ nào mong muốn), tôi học được cách bình tĩnh quan sát và lắng nghe con nói lý do. Vì tôi hiểu mỗi sự thay đổi của con đều chứng tỏ con đang trưởng thành. Mỗi khó khăn con đem đến đều là quá trình tất yếu mà cha mẹ phải đối diện trên
18
hành trình nuôi dạy con. Giống như khi chúng ta đau, chính nhờ nỗi đau ấy chúng ta mới cảm nhận rằng mình đang sống.
Cuộc sống vốn là vậy, hãy cứ bình tĩnh đón nhận mọi chuyện như nó vốn có.
Khi con cái nhìn thấy hình ảnh bình tĩnh của cha mẹ, con cũng học được cách bình tĩnh trước khủng hoảng, có bản lĩnh
để đối diện và vượt qua được thử thách. Những đứa trẻ hay lo lắng hoặc khi gặp vấn đề bất chợt xảy ra sẽ hoang mang lo sợ
thường sẽ có cha mẹ hay lo lắng vẩn vơ, trầm trọng hóa vấn
đề, bởi vì chính biểu hiện tâm lý ấy đã ảnh hưởng đến con.
Câu thần chú mà tôi thường tự nhủ mỗi khi có một sự việc
không như mong muốn xảy đến là: “Bình tĩnh, mọi chuyện đều có cách giải quyết”.
BÌNH TÂM
Sau khi đã bình tĩnh để giữ cho cảm xúc sợ hãi, lo âu lắng xuống, cha mẹ hãy bình tâm để suy xét tình huống. Bình
tâm là trạng thái bình tĩnh trong lòng, làm chủ được lý trí và cảm xúc. Kỹ năng này rất cần thiết trong thời đại công nghệ số hiện nay. Khi những lo lắng vô hình xuất phát từ hội chứng tâm lý FOMO như tôi nói ở trên, hay tâm lý so sánh sợ con mình thụt lùi hơn so với các bạn xuất hiện, điều cha
mẹ cần làm là bình tâm. Hãy đặt ra những câu hỏi, con cần
gì nhất ở giai đoạn này? Liệu chương trình đó có phù hợp với
lực 19
Chương 1. Hãy làm cha mẹ biết nỗ
CHƯƠNG 2
CÁCH ỨNG XỬ CỦA CHA MẸ VỚI CON
Cách ứng xử của cha mẹ với con ở độ tuổi tiểu học
Vai trò lớn nhất của cha mẹ là phải có niềm tin nơi con, khích lệ con tin tưởng vào con người mà con mong muốn trở thành. Để làm được điều đó, chúng ta cần thay đổi thói quen giao tiếp với con.
1. Khi tức giận, hãy im lặng và đừng làm gì cả
Không biết bạn đã nghe những bài thuyết pháp của Thiền
sư Thích Nhất Hạnh về kiểm soát cơn giận chưa? Tôi đã nghe rất nhiều lần và điều đọng lại sâu sắc nhất trong tôi là câu nói:
“Khi mình giận, hãy im lặng, đừng nói gì và đừng làm gì.” Câu nói tuy đơn giản nhưng để làm theo thì khó vô cùng.
55
CHƯƠNG 3
NHỮNG BÀI HỌC ĐẠO ĐỨC BỐ MẸ CẦN
Những bài học cuộc sống bố mẹ cần dạy con
1. Tài năng là món quà, còn phẩm chất là lựa chọn
Con người sinh ra không phải ai cũng may mắn được ông trời ban cho nhan sắc xinh đẹp. Cũng không phải ai cũng được trời ban cho những tài năng thiên phú. Nhưng dù không có được những “tài năng” đó ngay từ đầu đi chăng nữa thì chúng ta vẫn có thể cải thiện bản thân. Tất cả đều tùy thuộc vào thái độ lựa chọn của chúng ta trước cuộc sống này. Thậm
chí, những thiên tài dù được sinh ra với tài năng bẩm sinh nhưng nếu không khổ luyện thì tài năng cũng bị thui chột.
Tôi chia sẻ với Bon rằng: “Đặc ân lớn nhất của con người là chúng ta có quyền được lựa chọn mình sẽ trở thành người
như thế nào, sống cuộc đời ra sao. Vì thế, con cần học được
bí quyết để làm chủ những lựa chọn và giúp mình trở thành
79
DẠY CON
đi ngủ sớm thì trước khi ngủ tầm 30 phút đến 1 tiếng hãy tạo môi trường ít ánh sáng.
Từ khi tôi áp dụng theo cách để hé tầm 20cm rèm cửa sổ vào ban đêm, bản thân tôi cũng tự thức dậy theo ánh sáng mặt trời. Khi thức dậy một cách tự nhiên mà không cần chuông báo thức, tôi thấy người rất khỏe khoắn. Sau đó, tôi hé rèm tầm nửa mét để Bon dần quen với ánh sáng bên ngoài, khi chuông reo thì con tự tỉnh dậy rất vui vẻ, mặc dù trước kia rất khó để đánh thức con dậy vào buổi sáng.
Vào những ngày mùa đông âm u không có ánh sáng vào sáng sớm thì bố mẹ có thể dùng ánh điện của đèn ngủ để thay cho ánh sáng tự nhiên.
3. Giai đoạn lớp 3-4: Trẻ ý thức được thói quen sinh hoạt tốt là như thế nào để tự giác
Trẻ ở giai đoạn này đã có nhận thức tiến bộ hơn nhiều so với lớp 1-2. Vì thế lúc này hãy giúp trẻ hiểu được những thói quen sinh hoạt tốt cho mình là những gì:
- Bữa sáng là vô cùng quan trọng đối với cơ thể, nên không được bỏ bữa sáng.
- Không nên ăn quá no, đặc biệt là vào bữa tối.
- Tự giác trong việc thức dậy và đi ngủ đúng giờ.
- Thường xuyên vận động, chơi thể thao để có sức khỏe.
Chương 4. Những thói quen tốt cần rèn luyện 109
CHƯƠNG 5
NHỮNG NĂNG LỰC VÀ TRẢI NGHIỆM
CẦN THIẾT GIAI ĐOẠN TIỂU HỌC
Những trải nghiệm cần thiết
cho giai đoạn tiểu học
1. Sự phát triển của trẻ ở giai đoạn tiểu học
Muốn nuôi dạy trẻ tốt, cha mẹ rất cần có những kiến thức, hiểu biết về sự phát triển của trẻ ở từng giai đoạn, đặc biệt là sự hiểu biết về đặc điểm phát triển của não bộ cũng như tâm sinh lý của trẻ.
Bác sĩ Kato Toshinori, tác giả của cuốn sách Nuôi dưỡng
tài năng của trẻ, là một chuyên gia về não bộ đã đưa ra nhận
xét: “Giai đoạn 3-7 tuổi là giai đoạn mà não bộ sẽ tiếp nhận
thông tin thông qua việc được kích thích năm giác quan (nghe, nhìn, ngửi, sờ, nếm) và vận động của cơ thể. Mục đích
là để cho não phải được kích hoạt. Giai đoạn từ 7-10 tuổi khi trẻ đi học tiểu học, trẻ biết đọc, học tập thông qua dùng sách
157
CHƯƠNG 6 NUÔI DƯỠNG NĂNG LỰC TƯ DUY
Những thói quen nuôi dưỡng năng lực tư duy cho trẻ tiểu học
Vì sao con lại nghĩ như vậy?
Cho trẻ thời gian suy nghĩ, đừng đưa ngay đáp án.
Cùng con đi tìm câu trả lời.
Để trẻ diễn đạt bằng ngôn ngữ của mình.
Cho trẻ được phép thử và sai.
217
CHƯƠNG 7 NUÔI DƯỠNG THÓI QUEN ĐỌC SÁCH CHO TRẺ
267
KỸ NĂNG QUẢN LÝ THỜI GIAN
Nói với con về tầm quan trọng của thời gian
“Bây giờ lãng phí một phút, tương lai con sẽ hối hận
một đời”.
- Bá tước Chesterfield, trích Để thành công trong cuộc sống –
Thư gửi con trai của cha -
Thực ra ai cũng đều hiểu thời gian quý báu đến nhường
nào, nhưng chưa chắc chúng ta đã thực sự quý thời gian. Hằng
ngày, chiếc đồng hồ vang lên âm thanh “tích tắc, tích tắc”, mỗi giờ mỗi giây đều nhắc nhở chúng ta rằng: “Thời gian đang trôi
đi mà không chờ đợi ai.” Tuy nhiên, chúng ta phải thực sự trải nghiệm, đặc biệt là những trải nghiệm mất mát bởi sự lãng
phí thời gian, chúng ta mới hiểu được ý nghĩa thực sự của thời gian và biết sử dụng thời gian hiệu quả. Tôi cũng đã trải qua
295
CHƯƠNG 8
Cách giúp trẻ dám chấp nhận thử
thách
1. Thế nào là đứa trẻ dám chấp nhận thử thách?
Trong một lần trao đổi với cô giáo của Bon, cô chia sẻ
rằng Bon là học sinh không hề ngại thử thách. Ví dụ như nếu gặp bài toán này con thấy khó, nhưng cô chỉ động viên là:
“Bon sẽ làm được đấy, con cứ thử nghĩ xem!” thì Bon sẽ rất hào hứng để chấp nhận thử thách khó này. Đây là một phẩm chất rất tốt. Cô cũng thấy có nhiều bạn dù đã được khích lệ
nhưng vẫn e dè và không dám thử, luôn miệng nói: “Cô ơi con sợ sai. Con không làm được.”
Tôi thấy rằng giúp con có được bản lĩnh dám chấp nhận những thử thách là một phẩm chất rất cần thiết cần được gieo từ giai đoạn mầm non và tiểu học. Khi trẻ không sợ sai,
325
CHƯƠNG 9 KỸ NĂNG XÂY DỰNG MỤC TIÊU TẠO ĐỘNG LỰC CỐ GẮNG
CHƯƠNG 10 NUÔI DƯỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC
351
