46
Laatstepost
~ ex oriente lux ~
Laatstepost
Jingles en een paar singles
Bike Toen De Ark eenmaal aan het kunstenaarscollectief rond Voskamp ter beschikking was gesteld, sprak het vanzelf dat de AKI-studio naar de oude LOM-school aan de Knalhutteweg zou verhuizen. ‘Daar repeteerde Cursus. Met Rose-Marie Gerritsen op tamboerijn,’ vertelt Meulenbeek. ‘Ik kan me nog herinneren dat Boudewijn de Groot een keer als producer is komen luisteren. Dat was ongetwijfeld een initiatief van Visser. Hij was de meest ambitieuze van het stel. Overal probeerde hij het. Hij kreeg bijvoorbeeld het liedje Bike bij Wim Noordhoek op de VPRO-radio gedraaid. Zijn ambitieuze gedrag heb ik nooit vervelend gevonden, maar er waren wel tijden dat de halve stad een hekel aan Johan had. Ik schreef liedjes met hem, en dat ging buitengewoon goed.’
De bescheiden ambities van Frans Meulenbeek
Uit de contacten van Visser met Noordhoek vloeide een live-optreden van Looney Tunes, zoals Cursus inmiddels heette, in het radioprogramma VPROMaandag voort. ‘Dat optreden staat me nog helder voor de geest, want het geluid was verschrikkelijk. We speelden een minuut of vijfentwintig, onder meer het liedje Farther along with Rock & Roll dat we in eigen beheer als single wilden uitgeven. Volgens mij hebben Johan Visser en Jasper Holthuis een filmpje van dat VPROoptreden gemaakt, maar ik weet niet waar dat is gebleven.’
In het toneelstuk ‘Wiecher’s kamer’ (1975) van Geert Voskamp en Lambertus Lambregts speelde de toenmalige AKI-student Frans Meulenbeek de rol van Janus Jeukebips. Daarnaast speelde hij sologitaar in de band ‘Cursus’, die in dat stuk voor de eerste keer optrad. Deze popgroep was geformeerd op woensdag 23 november 1972, de avond dat enkele AKIdocenten en -studenten met een ‘spaghetti-opera’ de eerste prijs in het ‘Bolwerk Opera & Operette Festival’ wonnen. Als begeleiders en medewerkers van een instituut tot opleiding van popidolen speelden de Cursusleden in het toneelstuk een paar in de vergetelheid geraakte liedjes zoals ‘De wenkbrauwen, Zuster Amata, De kreten-song’ en ten slotte de titelsong ‘Wiecher’s kamer’.
In de slipstream van het betrekkelijke muzikale succes besloten Meulenbeek en
Detail Enschede bij nacht
47
Visser een reeks jingles voor VPRO-Maandag te gaan maken, met name voor de onderdelen ‘Wim Spoorboek’ en ‘Radia: klapperboek der media’. Het maken van een jingle is, volgens Meulenbeek, een kunst apart: ‘De kunst van het comprimeren. Je wilt in twintig seconden iets zeggen of een gevoel overbrengen. Dat is een moeilijke aangelegenheid, gepruts op de vierkante millimeter, maar gelukkig kun je in de studio iets wel honderd keer overdoen. We deden soms ook erg maffe dingen. Zo gebruikten we in een aantal jingles een accordeon, terwijl ik voor die tijd nog nooit op zo’n ding had gespeeld. Dat leerde je gewoon. Die accordeon had een prachtig geluid en we hebben er dan ook de mooiste jingles mee gemaakt. Het stond buiten kijf dat onze producties altijd fabeltastisch goed waren. Als de VPRO die jingles om een of andere reden niet had gebruikt, dan had dat zeker niet aan ons gelegen. Ach ja, dat jongensclubje van ons, met een enkele meid erbij, was behoorlijk arrogant.’ Cursus, V.l.n.r. Frans Meulenbeek, Johan Visser, Ernst Varkevisser, Charles Engering, Geert Voskamp
Enschede bij nacht Het grootste deel van De Ark-studio, waarin de roemruchte Revox A77 het middelpunt was, heeft Meulenbeek zelf aangeschaft. Het kwam niet in hem op om de apparatuur door de groep te laten betalen. Bovendien wilde Meulenbeek niet dat andere leden van De Ark allerlei belangen in de studio zouden krijgen. ‘Dat was mijn goal niet. Als ik vond dat er iets moest worden aangeschaft, stak ik mij daarvoor in de schulden. Dat maakte mij niets uit.’ Of Meulenbeek maakte bijna stante pede een handig apparaatje als dat nodig was: ‘Met de opname van de single Van Agt Casanova van Paul Tornado heb ik weinig te maken gehad, omdat ik toen andere prioriteiten in mijn leven had, maar later heb ik er nog iets aan gedaan. De jongens van De 1000 Idioten Records bleken het helemaal verkeerd te hebben opgenomen. Alles was uit fase. Speciaal voor dat singletje heb ik toen een apparaatje in elkaar geknutseld waarmee alles weer recht kon worden getrokken. Dat is het enige.’ De andere prioriteiten van Meulenbeek behelsden zijn latere vrouw, de illustratrice Betty van Spijker - zij verwierf enige bekendheid met de tekening ‘Jan Cremer als Pin Up’ in de uitgave Tube 4 (1982) van de Culturele Raad Overijssel die hij juist had leren kennen. Lachend vertelt Meulenbeek, die indertijd als een soort beheerder van De Ark in het pand woonde, dat we volgens de sage de gehele dag in bed lagen. Regelmatig werden we
Volgens Meulenbeek stond de popgroep Cursus aan de wieg van stichting De Ark. ‘Cursus was een ouderwetse vriendenclub en daaruit werd dat kunstenaarsinitiatief geboren. En al die producten van De Ark en De Enschedese School... beschouw dat alles maar als de nageboorte. De placenta,’ vertelt Meulenbeek in zijn geluidsstudio aan huis. ‘Anders gezegd, De Ark was een jongensdroom en die hebben we verwezenlijkt. Door ambities en allerlei andere zaken is die droom uiteindelijk een zachte dood gestorven. Wat mij betreft lag er helemaal geen verheven filosofie of iets dergelijks aan De Ark ten grondslag. We praktiseerden gewoon een gevoel van vrijheid, oude hippies als we in die tijd waren. En verder niets.’
gestoord door de leveranciers van De Ark. Na verloop van tijd, toen de ambities en het geld steeds meer in De Ark begonnen op te spelen, zijn we naar het centrum van Enschede verhuisd. Het commerciële streven van De 1000 Idioten Records en De Enschedese School deed onmiddellijk afbreuk aan het uitgangspunt van De Ark, de vriendenclub die we waren. Vandaaruit gingen we dikwijls op een bijzondere wijze tegen de heersende orde in. Dat resulteerde onder meer in de grafiekmap 650 Jaar Enschede, waarvoor ik Enschede bij nacht heb gemaakt, een foto waar ik nog steeds wel trots op ben. Toen in De Ark niets meer van de vriendenclub over was, nog voordat De Enschedese School naar Amsterdam verdween, ben ik eruit gestapt. Ik wilde niets met al die ambities te maken hebben. Nul komma niks. Waarom? Dat weet ik niet. Toen ik een jaar of vijf was, vroeg een oom aan mij: wat wil je later worden? En toen zei ik: ach, zomaar een vent. Dat is me, geloof ik, aardig gelukt.’
Vader is niet thuis Als geluidstechnicus werkte Meulenbeek aan allerhande projecten van de diverse Ark-onderdelen mee. Hij had een technische hand in de single Kerstmis met de Ark, maar hij was bijvoorbeeld ook betrokken bij de bedrijfsfilm over de windtunnel in Vollenhove, die De Ark in opdracht van de Hollandse Beton Maatschappij heeft geproduceerd. In de vrije
avonduren maakten regisseur Voskamp en zijn crew van de gelegenheid gebruik om met de geleende 16mm-apparatuur een volledig geïmproviseerde rolprent te draaien: Motel. ‘Dat was ongein van de bovenste plank. Vele minuten lang.’ Voor het overige heeft Meulenbeek, naar eigen zeggen, eigenlijk niet veel over zijn Ark-periode te vertellen: ‘Van dat oorspronkelijke gevoel is nog slechts een zweem over, meer niet. Het meeste is verdwenen in de tijdgeest.’ Hij heeft ook nooit meer de behoefte gehad om in groepsverband op te treden. Als hij soms nog eens naar zijn gitaar grijpt, dan speelt hij voor zijn zoon of zichzelf. Bovendien heeft hij andere bezigheden. Doordeweeks is hij systeembeheerder op de AKI en in de rest van de tijd probeert hij te schrijven. ‘Hou het maar op gedichten,’ zegt Meulenbeek. ‘Ik schrijf allerlei boekjes vol, voor mezelf. De mooiste daarvan heet: “Vader is niet thuis”. Ik ben dan wel zonder ambitie, maar mijn stille hoop is ooit nog eens iets te publiceren. Zo ging het vroeger in De Ark aanvankelijk ook. Onze samenwerking was zonder scrupules. Zonder winstbejag. Dat heeft tot een hele reeks fabeltastische liedjes geleid. Niet zonder weemoed denk ik daaraan terug. Evenals aan de Meulenbeek Esprit en de montagetafel van De Ark die al jarenlang ergens op de AKI staat te verstoffen.’ JH
De zuilen van Hercules - deel 8 - door Atte Jongstra (Wat eraan voorafging: de plaats van een juf in de klas, een lesje in fysische geografie. Droogbek kan ook niet alles.)
foto: kees tabak
Frans Meulenbeek (1950) die in de Achterhoek een blauwe maandag bij de toen nog niet bekende popgroep Normaal heeft gespeeld, ging in 1970 naar de AKI. Hij wilde tekenen en schilderen, maar daarvan kwam hij betrekkelijk snel terug. Al die docenten en studenten hadden, wat hem betreft, ‘een veel te mooie babbel’. Dit was zijn wereld niet. Weldra gaf hij zich met een stel mede-studenten gewoon weer aan de muziek over. Hij heeft nog een AKI-beoordelingslijst uit die tijd met daarop als enige opmerking: ‘Frans kan prachtig gitaar spelen.’ Ondertekend door de toenmalige grafiekdocent
~ ex oriente lux ~
Frans Meulenbeek
Sipke Huismans, de latere directeur van de Enschedese kunstacademie. Meulenbeek raakte niet alleen bij allerlei AKI-bands betrokken - popgroepen met zulke fantasierijke namen als Looney Tunes, Flying Kroepoeks en Local Spastics -, maar hij werd ook de geluidstechnicus van Instituut Houtappel. Onder het toe-
ziend oog van AKI-docent Voskamp mocht hij een studio onder de grote trap in de hal van de kunstacademie inrichten. Eigenhandig bouwde hij allerlei apparatuur, zoals een mengpaneel dat al snel de Meulenbeek Esprit werd genoemd. In deze AKI-studio - ‘streng verboden gebied voor onbevoegden’ - maakten de popgroepen uit de vriendenkring van Meulenbeek
hun opnamen. In het najaar van ’73 nam Cursus het liedje Hop on your pogo-stick in de AKI-studio op, op Oudejaarsavond van datzelfde jaar gevolgd door Bike. De tapes werden, ‘ongetwijfeld op initiatief van Johan Visser in z’n matrozenpakje’, naar verschillende platenmaatschappijen gestuurd, maar de liedjes bleken niet commercieel genoeg.
Er knakt iets in Droogbek. Er komt een scheur in de harde bolster waarmee hij door de oorlog is gerold, en uit die scheur komen tranen. Even raakt de les in het ongerede. Nelly laat een borst schieten, die kletsend op de centrale ribbenkast valt. Pia weet eindelijk een piepklein plasje te produceren, een dun straaltje met licht nadruppelen. ‘Het verkeerde moment, oh...’ zucht de juffrouw teleurgesteld. ‘Nou juf, mag het?’ vraagt Henk opnieuw. ‘Ga maar...’ Droogbek lijkt ontroostbaar. ‘Nietig ben ik, kijk zelf maar. Ik heb gemoord, verkracht en gebrandschat. In de oorlog was ik een held, nu is het vrede. Kijk wat er van mijn glorie over is!’ Henk legt een arm om de schouders van zijn dubbelganger. ‘Jij wordt vast nog een goed mens,’ zegt hij troostend. Subiet effect. Droogbek vermant zich en herrijst, opnieuw is hij de Oostfrontsoldaat. ‘Eén voor allen, allen voor één,’ schreeuwt hij en het aanschouwelijk onderwijs wordt hervat. ‘Smijt die twee zuilen van Hercules in mijn straat,’ roept de juf. ‘En bij de les blijven. Jullie ook meiden!’
Beneden in de huiskamer zet ouderling Lammers zijn glaasje advocaat op het pluchen tafelkleed. ‘Overheerlijk,’ zegt hij. ‘Maar wat ik zeggen wilde... Is de jeugd niet erg wild vandaag de dag?’ ‘U zegt het,’ zegt Henks vader. ‘Ik vind ze ook erg luidruchtig worden. Inderdaad.’ Lammers vouwt zijn handen, slaat zijn blik omhoog en zegt dat na kerkelijk beraad is besloten de zedelijkheidspropaganda op te schroeven. ‘Bij de bevrijding was het een beestenbende, de lusten hadden de overhand, om nog maar te zwijgen van de oorlogsjaren zelf...’ ‘Wat dacht je!’ zegt Henks vader, die Lammers in diens bijzijn nooit in het ongelijk stelt. ‘Onderduikbetaling in natura, noem maar op!’ ‘Juist,’ zegt Lammers. ‘Dat peil moet omhoog. Ik denk dat daar ook een taak ligt voor het onderwijs.’ ‘Oh zeker, broeder Lammers...’ De ouderling slaat zich op de knieën, bedankt voor het glaasje, zegt blij te zijn dat zoon Henk het ouderlijk huis heeft teruggevonden en... ‘U bedoelt Droogbek...’ ‘Ach, wat kan het schelen nietwaar? Het gaat om de gedachte van een verloren zoon die terugkeert naar zijn vader, en de schoonheid van de vergiffenis. Wist U dat die gedachte al heel oud is?’ Wie is de vader van Henk, dat hij zoiets zou ontkennen? - WORDT VERVOLGD -