Finansiële Bestuur & Persoonlike Finansiële Bestuur
Skrywer: Rika Nieuwoudt
Finansiële Bestuur & Persoonlike Finansiële Bestuur Handboek • Botha, T. 2015. Finansiële Bestuur. Pretoria: Akademia (MSW).
F
inansiële bestuur word vanuit twee perspektiewe behandel – die finansiële bestuur van ʼn sakeonderneming en die finansiële bestuur van ʼn individu. Die belangrikste doelwit van ʼn finansiële bestuurder is om te bepaal in watter bates die sakeonderneming moet belê en watter finansieringsbronne benut moet word om bates te bekom. Die eerste studie-eenheid fokus op die konteks, doel en rol van ʼn finansiële bestuurder. Die tydwaarde-van-geldbeginsel word verduidelik asook die belangrikheid daarvan op beleggingsalternatiewe vir sakeondernemings sowel as individue word uitgelig. Tydwaarde van geld kan bereken word met behulp van ʼn verskeidenheid formules en tabelle. ʼn Reeks berekeninge kan ook uitgevoer word om aanduidings van risiko en opbrengs te meet, asook om die risiko-opbrengswisselwerking in ʼn sakeonderneming te begryp. Die belangrike verwantskap tussen risiko en opbrengs word ook in hierdie gedeelte beklemtoon. Studie-eenheid 2 verduidelik waardasie van bates. Om die waarde van ʼn belegging in bates (aandele, skuldbriewe en effekte) te bepaal, word die dividendeverdiskonteringsmodel, relatiewe waardasiemodel, verdiskonteerde kontantvloeimodel asook die ekonomiese waardetoegevoegde benadering geïmplementeer. Ten einde ʼn belegging in ʼn
bategroep soos aandele moontlik te maak, moet die koste van die kapitaal bereken word. In die derde studie-eenheid word die kapitale begroting behandel. Hierdie konsep bepaal die beleggingsprojekte wat onderneem kan word. Risiko speel uit die aard van die saak ʼn kardinale rol in die kapitale begroting van ʼn sakeonderneming. Sodra die besluit van die gepaste beleggingsprojek geneem is deur die bestuur, verskuif die fokus na die finansieringsbron en die kapitaalstruktuur van die sakeonderneming, dit word dan in Studie-eenheid 4 bespreek. Ander alternatiewe soos bruikhuur, dividende uitkeer, aandele terugkoop, samesmeltings met ander sakeondernemings en afgeleide instrumente word ook deur die bestuur oorweeg as die finansiering van ʼn beleggingsprojek ter sprake is. Die laaste gedeelte (Studie-eenheid 5) handel oor persoonlike finansiële bestuur en dit behels dat ʼn individu beplanning, meting en assessering van sy persoonlike finansiële prestasie moet handhaaf. Persoonlike finansiële beplanning dek die volgende areas: persoonlike finansiële begroting, kredietbeplanning, belastingbeplanning, boedelbeplanning, versekeringsbeplanning, gesondheidsorgbeplanning asook aftreebeplanning.
www.akademia.ac.za
GFM206 FinansiĂŤle Bestuur en Persoonlike FinansiĂŤle Bestuur
INHOUDSOPGAWE Inleiding ............................................................................................................................... 4 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 6 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 8
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur .................................................................. 9 3.1
Studie-eenheid leeruitkomste ............................................................................................. 9
3.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 10
3.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 10
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 10
3.5
Inleiding ................................................................................................................................ 11
3.6
Tipes investeringsprojekte ................................................................................................ 12
3.7
Kapitaalbegrotingstegnieke .............................................................................................. 12
3.7.1
Terugverdienperiode ...................................................................................................... 12
3.7.2
Die verdiskonteerde terugverdienperiode................................................................... 13
3.7.3
Netto huidige waarde ..................................................................................................... 13
3.7.4
Interne opbrengskoers................................................................................................... 13
3.7.5
Rekeningkundige opbrengskoers ................................................................................ 14
3.7.6
Winsgewendheidsindeks en ekonomiese waarde toegevoeg................................. 14
3.8
Die vergelyking van projekte met verskillende lewensduurtes .................................... 14
3.9
Kapitaalrantsoenering ........................................................................................................ 14
3.10
Die meting van risiko ......................................................................................................... 15
3.11
Bedryfskapitaal ................................................................................................................... 15
3.11.1
Bedryfskapitaalbeleide .................................................................................................. 16
3.11.2
Die vooruitskatting van bedryfskapitaalbehoeftes ..................................................... 16
3.11.3
Die vooruitskatting van verkope ................................................................................... 16
3.12
Die bestuur van bedryfskapitaal en korttermynversekering......................................... 17
3.12.1
Die bestuur van krediet en die kredietbeleid .............................................................. 17
3.12.2
Die bestuur van debiteure ............................................................................................. 18
3.12.3
Die bestuur van voorraad .............................................................................................. 18
3.12.4
Die bestuur van kontant ................................................................................................ 18
3.12.5
Die finansiering van bedryfsbates................................................................................ 18
3.13
Samevatting ........................................................................................................................ 19
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 3.14
Selfevaluering ..................................................................................................................... 19
3.15
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 20
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite ......................................................................... 21 4.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 21
4.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 22
4.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 22
4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 22
4.5
Inleiding ................................................................................................................................ 24
4.6
Finansieringsbronne .......................................................................................................... 25
4.6.1
Ekwiteit-verwante instrumente ..................................................................................... 25
4.6.2
Skuldverwante instrumente .......................................................................................... 25
4.6.3
Vergelyking tussen skuld- en ekwiteitsfinansiering ................................................... 25
4.7
Kapitaalstruktuur................................................................................................................. 26
4.7.1
Besigheidsrisiko vs. finansiële risiko ........................................................................... 26
4.7.2
Hefboomwerking............................................................................................................. 26
4.7.3
Optimale kapitaalstruktuur ............................................................................................ 26
4.7.4
Wêreldwye kapitaalstruktuurpatrone ........................................................................... 27
4.8 4.8.1 4.9
Bruikhuur ............................................................................................................................. 27 Die huur-versus-koop-besluit........................................................................................ 28 Dividende en die terugkoop van aandele ....................................................................... 28
4.9.1
Faktore wat die dividendbesluit beïnvloed ................................................................. 28
4.9.2
Dividendbetalingsbeleide .............................................................................................. 29
4.9.3
Die terugkoop van aandele ........................................................................................... 29
4.10
Verdere kwessies in korporatiewe finansiële bestuur................................................... 29
4.10.1
Samesmeltings, oornames en korporatiewe herstrukturering ................................. 29
4.10.2
Bestuur van risiko en afgeleide instrumente .............................................................. 30
4.10.3
Sakebeplanning .............................................................................................................. 31
4.11
Samevatting ........................................................................................................................ 31
4.12
Selfevaluering ..................................................................................................................... 32
4.13
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 33
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur .......................................................... 35 5.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 35
5.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 36
5.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 36
5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 36
5.5
Inleiding ................................................................................................................................ 39
5.6
Die belangrikheid van persoonlike finansiële bestuur .................................................. 39
5.7
Die aard van persoonlike finansiële bestuur .................................................................. 40
5.8
Die persoonlike finansiële begroting ............................................................................... 41
5.9
Kredietbeplanning .............................................................................................................. 41
5.10
Belastingbeplanning........................................................................................................... 42
5.11
Boedelbeplanning............................................................................................................... 42
5.12
Beleggingsbeplanning ....................................................................................................... 43
5.13
Versekeringsbeplanning .................................................................................................... 43
5.14
Gesondheidsorgbeplanning .............................................................................................. 44
5.15
Aftreebeplanning ................................................................................................................ 45
5.16
Samevatting ........................................................................................................................ 45
5.17
Selfevaluering ..................................................................................................................... 46
5.18
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 47
Bronnelys .......................................................................................................................... 48 Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................... 49
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
INLEIDING Finansiële bestuur word vanuit twee perspektiewe behandel – die finansiële bestuur van ʼn sakeonderneming en die finansiële bestuur van ʼn individu. Die belangrikste doelwit van ʼn finansiële bestuurder is om te bepaal in watter bates die sakeonderneming moet belê en watter finansieringsbronne benut moet word om bates te bekom. DEEL I (reeds beskikbaar gestel) Die eerste studie-eenheid fokus op die konteks, doel en rol van ʼn finansiële bestuurder. Die tydwaarde-van-geld-beginsel word verduidelik asook die belangrikheid daarvan op beleggingsalternatiewe vir sakeondernemings sowel as individue word uitgelig. Tydwaarde van geld kan bereken word met behulp van ʼn verskeidenheid formules en tabelle. ʼn Reeks berekeninge kan ook uitgevoer word om aanduidings van risiko en opbrengs te meet, asook om die risiko-opbrengswisselwerking in ʼn sakeonderneming te begryp. Die belangrike verwantskap tussen risiko en opbrengs word ook in hierdie gedeelte beklemtoon. Studie-eenheid 2 verduidelik waardasie van bates. Om die waarde van ʼn belegging in bates (aandele, skuldbriewe en effekte) te bepaal, word die dividendeverdiskonteringsmodel, relatiewe waardasiemodel, verdiskonteerde kontantvloeimodel asook die ekonomiese waardetoegevoegde benadering geïmplementeer. Ten einde ʼn belegging in ʼn bategroep soos aandele moontlik te maak, moet die koste van die kapitaal bereken word. DEEL II In die derde studie-eenheid word die kapitale begroting behandel. Hierdie konsep bepaal die beleggingsprojekte wat onderneem kan word. Risiko speel uit die aard van die saak ʼn kardinale rol in die kapitale begroting van ʼn sakeonderneming. Sodra die besluit van die gepaste beleggingsprojek geneem is deur die bestuur, verskuif die fokus na die finansieringsbron en die kapitaalstruktuur van die sakeonderneming, dit word dan in Studie-eenheid 4 bespreek. Ander alternatiewe soos bruikhuur, dividende uitkeer, aandele terugkoop, samesmeltings met ander sakeondernemings en afgeleide instrumente word ook deur die bestuur oorweeg as die finansiering van ʼn beleggingsprojek ter sprake is. Die laaste gedeelte (Studie-eenheid 5) handel oor persoonlike finansiële bestuur en dit behels dat ʼn individu beplanning, meting en assessering van sy persoonlike finansiële prestasie moet handhaaf. Persoonlike finansiële beplanning dek die volgende areas: persoonlike finansiële begroting, kredietbeplanning, belastingbeplanning, boedelbeplanning, versekeringsbeplanning, gesondheidsorgbeplanning asook aftreebeplanning.
Bladsy 4
Inleiding
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: Botha, T. 2015. Finansiële Bestuur. Pretoria: Akademia (MSW). Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
Inleiding
Bladsy 5
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE BESTUUR EN PERSOONLIKE FINANSIËLE BESTUUR (GFM206) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Die beginsels van finansiële besluitneming (Studie-eenheid 1)
•
Beleggingsbesluite (Studie-eenheid 2)
•
Kapitaalbegrotingsbestuur (Studie-eenheid 3)
•
Finansieringsbesluite (Studie-eenheid 4)
•
Persoonlike finansiële bestuur (Studie-eenheid 5)
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die konteks, doelwit en rol van finansiële bestuur te verduidelik;
•
ʼn begrip van tydwaarde van geld te demonstreer;
•
die risiko-opbrengs-verrekening te verduidelik;
•
ʼn begrip van portefeuljebestuur ten opsigte van aandele te demonstreer;
•
finansiële state te analiseer;
•
die waardasie van bates te kan uitvoer;
•
die koste van kapitaal te bereken;
•
die kapitaalbegrotingsproses toe te pas;
•
risiko as deel van die kapitaalbegrotingsproses te analiseer;
•
bedryfskapitaalbeleide te formuleer;
•
bedryfsbates en korttermynfinansiering te bestuur;
•
ʼn begrip van die verskillende finansieringsbronne te demonstreer;
•
die kapitaalstruktuur van ʼn onderneming te verduidelik;
•
bruikhuur te verduidelik;
•
dividende en aandele terugkoop te bespreek;
•
samesmeltings, verkrygings en korporatiewe herstrukturering te verduidelik;
Bladsy 6
Vakleeruitkomste
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
•
die bestuur van risiko en afgeleide instrumente te omskryf;
•
persoonlike finansiële beplanning te verduidelik;
•
persoonlike finansiële prestasie te meet en assesseer;
•
kredietbeplanning te bespreek;
•
die verskeie soorte belasting te omskryf en belasbare inkomste en belastingaanspreeklikheid te bereken;
•
boedelbeplanning te verduidelik;
•
die hoofelemente van beleggingsbeplanning te beskryf;
•
die bestuur van risiko in persoonlike beleggingsbeplanning te omskryf;
•
gesondheidsorg as deel van jou persoonlike finansiële beplanning te bespreek; en
•
die belangrikste aspekte rakende aftredebeplanning te verduidelik.
Vakleeruitkomste
Bladsy 7
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens
Bladsy 8
Woordomskrywing vir evaluering
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 3: KAPITAALBEGROTINGSBESTUUR
3.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Kapitale begroting
•
Risiko-ontleding in kapitaalbegroting
•
Bedryfskapitaal
•
Die bestuur van bedryfskapitaal en korttermynfinansiering
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
tussen die verskillende tipes investeringsprojekte te onderskei;
•
kapitaalbegrotingstegnieke te beskryf en toe te pas;
•
projekte met verskillende lewensduurtes te vergelyk;
•
die hantering van kapitaalrantsoenering te verduidelik en toe te pas;
•
die tradisionele meting van risiko te verduidelik;
•
die gebruik van besluitnemingsbome in die oplos van kapitaalbegrotingsprobleme te verduidelik;
•
scenario-ontleding en die Monte Carlo-simulasie te beskryf;
•
gelykbreekanalise te verduidelik en toe te pas;
•
die kapitaalbate-prysmodel te verduidelik en toe te pas in die oplos van kapitaalbegrotingsprobleme;
•
die term “bedryfskapitaal” te verduidelik;
•
die bedryfskapitaalbeleid van ʼn onderneming te bespreek;
•
die vooruitskatting van bedryfskapitaalbehoeftes van ʼn onderneming uit te voer;
•
die verkoopsvooruitskatting van ʼn onderneming uit te voer;
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
Bladsy 9
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
3.2
•
die bestuur van krediet en die kredietbeleid te verduidelik;
•
die bestuur van debiteure te verduidelik;
•
die bestuur van voorraad te verduidelik;
•
die bestuur van kontant te verduidelik; en
•
die finansiering van bedryfsbates te bespreek. Voorgeskrewe handboek
Botha, T. 2015. Finansiële Bestuur. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 8, paragrawe 8.1-8.5 Hoofstuk 9, paragrawe 9.1-9.7 Hoofstuk 10, paragrawe 10.1-10.5 Hoofstuk 11, paragrawe 11.1-11.6 3.3
Verrykende bronne
Correia, C., Flynn, D., Uliana, E. & Wormald, M. 2015. Financial management. 7th ed. Cape Town: Juta and Company Ltd. 3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Bedryfskapitaal
Die bedryfsbates van die sakeonderneming (handelsvoorraad, debiteure en kontant).
Bedryfskontantvloei
Die kontant gegenereer deur die sakeonderneming se normale bedryfsaktiwiteite. Die bedryfskontantvloei dien as ʼn aanduiding of die sakeonderneming die huidige bedrywighede kan onderhou en daarop kan uitbrei, asook of daar eksterne finansiering benodig gaan word. Die netto inkomste na belasting word aangepas vir items soos waardevermindering en veranderinge in debiteure en voorraad om bedryfskontantvloei te bepaal (Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/o/operatingcashflow.asp).
Bladsy 10
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
Interne
Diskontokoers wat die huidige waarde van netto toekomstige
opbrengskoers (IOK)
kontantvloei wat die projek sal genereer gelyk stel aan die koste van die oorspronklike belegging.
Kapitaalrantsoenering ʼn Strategie deur bestuur om die beskikbare fondse onder mededingende beleggingsprojekte te verdeel. Slegs die projekte met die hoogste positiewe netto huidige waardes (NHW) sal aanvaar word totdat die beskikbare fondse uitgeput is (Business Dictionary, 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/capitalrationing.html). Kapitale begroting
Analise en evaluering van beleggingsprojekte wat voordele oor ʼn aantal jare vir ʼn sakeonderneming kan voortbring.
Kontantvloei
Die in- en uitvloei van kontant in ʼn sakeonderneming. In rekeningkunde word kontantvloei beskou as die verskil tussen die hoeveelheid kontant beskikbaar aan die begin van die jaar teenoor die hoeveelheid kontant beskikbaar aan die einde van die jaar (Business Dictionary, 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/cash-flow.html).
Netto huidige waarde
Dit behels die beraming van toekomstige kontantvloei van ʼn
(NHW)
projek en dan die verdiskontering van hierdie kontantvloei teen die vereiste opbrengskoers om die huidige waarde daarvan te bereken.
3.5
Inleiding
Die derde proses in die beleggingsbesluit is om die kapitale begroting van die sakeonderneming te bestudeer. Die kapitale begroting sal bepaal hoeveel beleggingsprojekte onderneem kan word. Daar bestaan ʼn verskeidenheid tegnieke om beleggingsprojekte te evalueer. Die tweede aspek wat bespreek word in die studie-eenheid is die rol wat risiko speel as deel van die kapitale begrotingsproses. Derdens, word die formulering van bedryfskapitaalbeleide bespreek en die impak daarvan op die bedryfskapitaalsiklus. Die laaste aspek wat bespreek word, is die bestuur van bedryfsbates en die korttermynfinansieringsopsies wat beskikbaar is vir die aanskaffing van bedryfskapitaal.
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
Bladsy 11
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 3.6
Tipes investeringsprojekte
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 8, paragraaf 8.1 Kapitale begroting is ʼn proses van die berekening en evaluering van groot bedrae uitgawes of beleggings. Dit is projekte soos die aanbou van ʼn nuwe aanleg of belegging in langtermynbeleggings. Dit is belangrik dat die verskillende tipes projekte korrek geklassifiseer kan word. Die verskillende projekte word in Botha (2015: 142) verduidelik, maak seker dat jy die verskillende projekte kan identifiseer en onderskei. 3.7
Kapitaalbegrotingstegnieke
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 8, paragraaf 8.2 Soos reeds bespreek is kapitale begroting die berekening en evaluering van groot bedrae uitgawes of beleggings. Daar is verskillende tegnieke hoe om hierdie kapitale begrotings te kan bereken en evalueer. Hierdie tegnieke is soos volg: •
Terugverdienperiode
•
Die verdiskonteerde terugverdienperiode
•
Netto huidige waarde
•
Interne opbrengskoers
•
Rekeningkundige opbrengskoers
•
Winsgewendheidsindeks
•
Ekonomiese waarde toegevoeg
Daar word van jou verwag om hierdie berekeninge te kan toepas asook interpreteer. 3.7.1
Terugverdienperiode
Die terugverdienmetode fokus op hoe lank dit die sakeonderneming neem om die koste van die oorspronklike belegging te verhaal, bloot met die kontantvloei gegenereer deur die projek. Dus moet jy bepaal op watter tydstip is die somtotaal van die kontantvloei gelyk aan die koste van die oorspronklike belegging. Doen voorbeeld 8.1 op bladsy 143. Besluitneming Die projek met die kortste terugverdienperiode moet aanvaar word.
Bladsy 12
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 3.7.2
Die verdiskonteerde terugverdienperiode
Die terugverdienperiodemetode, soos hierbo bespreek, neem nie tydwaarde van geld in ag nie. Die belangrikheid van tydwaarde van geld is reeds bespreek. Die verdiskonteerde terugverdienperiode is meer waardevol omdat dit tydwaarde van geld in ag neem. Hierdie is ook ʼn metode om te bereken hoe lank dit neem om die oorspronklike belegging te verhaal, maar neem die tydwaarde van geld in ag. Doen voorbeeld 8.2 in Botha bladsy 144. Neem in ag dat die toekomstige kontantvloei eers verdiskonteer word na die waarde wat dit vandag werd is voordat dit van die werklike koste afgetrek word om die terugverdienperiode te bepaal. Besluitneming Die projek met die kortste verdiskonteerde terugverdienperiode moet aanvaar word. 3.7.3
Netto huidige waarde
Die netto huidige waarde (NHW) is die verskil tussen die huidige waarde van toekomstige invloei van kontant en die huidige waarde van die uitvloei van kontant. Hierdie metode bereken die winsgewendheid van ʼn beraamde belegging of projek. Die formule vir die berekening van netto huidige waarde word op bladsy 145 in die handboek uiteengesit. Gebruik hierdie formule en werk deur voorbeeld 8.3. Na afhandeling van hierdie voorbeeld, doen dan voorbeeld 8.4. Hierdie voorbeeld illustreer hoe om die netto huidige waarde met behulp van ʼn finansiële sakrekenaar te bereken. Maak seker dat jy albei hierdie voorbeelde kan doen en verstaan. Besluitneming Die projek met ʼn positiewe en hoogste netto huidige waarde moet aanvaar word. 3.7.4
Interne opbrengskoers
Hierdie is ʼn metode om die winsgewendheid van ʼn potensiële belegging te meet. Hierdie is die verdiskonteringskoers wat die netto huidige waarde nul maak. Dit wil sê dit is die verdiskonteringskoers waar daar geen wins of verlies gemaak word nie. Die formule vir die berekening van interne opbrengskoers word op bladsy 147 in die handboek uiteengesit. Gebruik hierdie formule en werk deur voorbeeld 8.5 en 8.6. Voorbeeld 8.6 illustreer hoe om die interne opbrengskoers met behulp van ʼn finansiële sakrekenaar te bereken. Maak seker dat jy albei hierdie voorbeelde verstaan en kan toepas. Besluitneming Die projek met die hoogste interne opbrengskoers moet aanvaar word.
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
Bladsy 13
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 3.7.5
Rekeningkundige opbrengskoers
Die rekeningkundige opbrengskoers is die hoeveelheid wins of opbrengs wat verwag kan word gebaseer op die belegging gemaak. Hierdie berekening is nuttig vir vinnige berekening van ʼn onderneming se winsgewendheid. Dit word gewoonlik gebruik vir ʼn algemene vergelyking tussen projekte. Die berekening van die rekeningkundige opbrengskoers word uiteengesit op bladsy 149, formule 8.3. Werk deur voorbeeld 8.7 wat hierdie konsep op ʼn praktiese manier verduidelik. 3.7.6
Winsgewendheidsindeks en ekonomiese waarde toegevoeg
Paragrawe 8.2.6 en 8.2.7 verduidelik die twee terme winsgewendheidsindeks en ekonomiese waarde toegevoeg (EVA). Werk deur elkeen van hierdie paragrawe noukeurig om die konsepte te verstaan. Die ekonomiese waarde toegevoeg is reeds verskeie kere in die vorige studie-eenhede bespreek. Gebruik jou kennis uit vorige studie-eenhede en doen voorbeeld 8.8, bladsy 151. 3.8
Die vergelyking van projekte met verskillende lewensduurtes
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 8, paragraaf 8.3 Hoe kies ʼn onderneming tussen onderling eksklusiewe projekte wat nie oor dieselfde aantal jare gaan strek nie? Dit is eenvoudig om die netto huidige waarde (NHW) of interne opbrengskoers (IOK) van onderling eksklusiewe projekte te vergelyk wat oor presies dieselfde lewensduur strek en dan te kies tussen die projekte, maar wanneer die produkte se lewensduur verskil raak dit meer kompleks. Onthou dat die veronderstelling bestaan dat daar altyd ʼn beleggingsgeleentheid is waarin die onderneming belê. Verwys na voorbeeld 8.9 in jou voorgeskrewe handboek. Aan die einde van die lewensduur van Projek Z sal daar nog ʼn beleggingsgeleentheid wees waarin die onderneming vir die res van die lewensduur van Projek Q kan belê. Hierdie is een van die oorwegings wat in ag geneem moet word alvorens ʼn besluit geneem word oor watter projek die beste beleggingsopsie is. Bestudeer voorbeeld 8.9 asook die bespreking wat daarna volg. 3.9
Kapitaalrantsoenering
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 8, paragraaf 8.4 Gewoonlik sal projekte met ʼn positiewe netto huidige waarde aanvaar word, maar onder kapitaalrantsoenering word die kapitaal beskikbaar vir belegging in projekte beperk. Alle projekte sal nie noodwendig aanvaar word nie en eerder die projekte met die hoogste netto huidige waarde. Die rasionaal hieragter is dat wanneer ʼn onderneming ekstra kapitaal wil bekom, dit nodig is om addisionele aandele uit te reik, wat ʼn vermindering in beheer sal Bladsy 14
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur veroorsaak. Kapitaalrantsoenering is wanneer jy beperkte kapitaal beskikbaar het en slegs seker projekte aanvaar kan word om in te belê. Die moontlike projekte om in te belê moet in rangorde geplaas word met behulp van die winsgewendheidsindeks. Dit sal ook moontlik wees om projekte te deel sou hulle verdeelbaar wees. Bestudeer paragraaf 8.4 in jou voorgeskrewe handboek asook formule 8.7. Besluitneming Indien die winsgewendheidsindeks groter is as 1 kan die projek aanvaar word. Werk ook deur die volgende: •
Paragraaf 8.5 – Opsomming
3.10 Die meting van risiko Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 9, paragrawe 9.1, 9.2, 9.3, 9.4, 9.5 & 9.6
Wanneer besluite oor beleggings geneem word, is daar altyd ʼn risiko daaraan verbonde. Die risiko van kapitaalbegrotingsbesluite moet in ag geneem word. Hierdie risiko kan op verskillende maniere gemeet word. Die verskillende tegnieke om kapitaalbegrotingstegnieke te ontleed word in hoofstuk 9 van jou voorgeskrewe handboek bespreek. In Studie-eenheid 1 is die meting van risiko’s verbonde aan aandele reeds bespreek. Dieselfde beginsels sal gevolg word by die berekening van risiko om in projekte te investeer. Bestudeer en hersien die tradisionele meting van risiko in paragraaf 9.1 van jou voorgeskrewe handboek. Bestudeer dan ook die gebruik van die volgende metodes om risiko te meet: Paragraaf 9.2 – Besluitnemingsbome Paragraaf 9.3 – Sensitiwiteitsontleding Paragraaf 9.4 – Scenario-ontleding en die Monte Carlo-simulasie Paragraaf 9.5 – Gelykbreekanalise Paragraaf 9.6 – Kapitaal-bateprysmodel Werk ook deur die volgende: •
Paragraaf 9.7 – Opsomming
3.11 Bedryfskapitaal Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 10, paragrawe 10.1, 10.2, 10.3 & 10.4 Bedryfskapitaal is die belangrikste aspek om in ʼn sakeonderneming te monitor. Dit bestaan uit drie primêre bates: handelsvoorraad, debiteure (rekeninge ontvangbaar) en kontant.
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
Bladsy 15
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur Gewoonlik word daar na hierdie drie bates as bedryfsbates verwys en saam met die niebedryfsbates vorm dit die totale bates van die sakeonderneming waarop die vereiste opbrengskoers verdien moet word. 3.11.1 Bedryfskapitaalbeleide Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 10, paragraaf 10.2 Bedryfskapitaalbeleide behels twee besluite: die geskikte vlak van belegging in bedryfsbates en hoe hierdie belegging gefinansier moet word. Indien ʼn sakeonderneming effektief wil funksioneer moet die optimale vlak bedryfskapitaal onderhou word. ʼn Goeie begrip van die bedryfskapitaalsiklus word benodig voordat ʼn optimale vlak bepaal kan word. Bestudeer figuur 10.1 wat hierdie siklus uiteensit. Die doelwit is om hierdie bedryfskapitaalsiklus so kort as moontlik te hou. Bestudeer op bladsy 179 van jou voorgeskrewe handboek die voordele van ʼn kort bedryfskapitaalsiklus asook die maniere hoe ʼn onderneming hierdie siklus kan verkort. Die vooruitskatting van bedryfskapitaalbehoeftes is belangrik en sal in die volgende paragraaf behandel word. 3.11.2 Die vooruitskatting van bedryfskapitaalbehoeftes Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 10, paragraaf 10.3 Bedryfskapitaal soos enige ander vaste bate moet gefinansier word met die gepaste bron. Die algemene benadering om bedryfskapitaal-finansieringsvereistes te bepaal is die persentasie-van-verkope-metode. Dit behels dat die verskillende bedryfsbates uitgedruk word as ʼn persentasie van verkope. Bestudeer voorbeeld 10.1 in jou voorgeskrewe handboek wat die metode illustreer. Die vooruitskatting van verkope is egter baie belangrik vir die beheer van bedryfskapitaal. 3.11.3 Die vooruitskatting van verkope Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 10, paragraaf 10.4 Daar is verskillende faktore wat oorweeg moet word in die vooruitskatting van verkope. Die faktore word breedvoerig in die handboek bespreek maar kan soos volg opgesom word: •
Historiese data
•
Ekonomiese aanwysers
•
Mededingers
Bladsy 16
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur •
Verskaffers of leweransiers
•
Wetgewing
•
Interne faktore
Bestudeer hierdie faktore en maak seker dat jy verstaan wat by elkeen bedoel word in terme van vooruitskatting van verkope. Subjektiewe en objektiewe vooruitskatting van verkope sal in die volgende paragrawe behandel word. Subjektiewe verkoopsvooruitskatting Subjektiewe vooruitskatting is wanneer vooruitskatting gemaak word in die afwesigheid van historiese data. Nuwe produkte of nuwe markte is voorbeelde hiervan. Objektiewe verkoopsvooruitskatting Hierdie vooruitskattings word gebaseer op historiese data. Dit is belangrik dat jy kan onderskei tussen subjektiewe en objektiewe vooruitskattings. Werk ook deur die volgende: •
Paragraaf 10.5 – Opsomming
3.12 Die bestuur van bedryfskapitaal en korttermynversekering Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 11, paragrawe 11.1,11.2,11.3,11.4 & 11.5
In die vorige paragrawe is daar gefokus op die bedryfskapitaalbeleid en -siklus. Deel van hierdie bedryfskapitaal is die bedryfsbates en daar gaan in diepte gekyk word na die bestuur en korttermynfinansiering van die drie primêre bedryfsbates, naamlik debiteure, voorraad en kontant. 3.12.1 Die bestuur van krediet en die kredietbeleid Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 11, paragraaf 11.1 Die doel van ʼn kredietbeleid is om kontant so gou as moontlik in te vorder. Bestudeer die verskillende koste verbonde aan kredietverkope asook die verskillende elemente waaraan ʼn onderneming se kredietbeleid moet voldoen. Formule 11.1 verduidelik hoe die onderneming se netto inkomste kan verander as gevolg van die verandering in die onderneming se kredietbeleid.
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
Bladsy 17
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 3.12.2 Die bestuur van debiteure Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 11, paragraaf 11.2 Daar is twee faktore wat die uitstaande debiteure beïnvloed, naamlik die volume van kredietverkope en die gemiddelde tydperk tussen verkope van goedere en invordering van uitstaande rekeninge. Die invorderingsperiode moet so kort as moontlik gehou word. 3.12.3 Die bestuur van voorraad Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 11, paragraaf 11.3 ʼn Vervaardigingsmaatskappy sonder voorraad het nie verkope nie en daarby saam geen inkomste nie. Daar is verskeie voorraadmodelle wat gebruik kan word vir die vestiging van ʼn voorraadbeleid. Hierdie modelle word in jou voorgeskrewe handboek bespreek en is soos volg: •
Ekonomiese bestelhoeveelheid
•
Net-betyds-voorraadbestuur
•
Die bestuur van die voorsieningsketting
3.12.4 Die bestuur van kontant Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 11, paragraaf 11.4 Daar is sekere koste verbonde aan die hou van kontant en daarom is dit nodig om hierdie bate goed te bestuur. Bestudeer hierdie paragraaf noukeurig om die konsep te verstaan. 3.12.5 Die finansiering van bedryfsbates Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 11, paragraaf 11.5 Die bestuur van bedryfskapitaal (in besonder bedryfsbates) behels dat die bestuur die korrekte besluit neem oor die bedryfsbate self, asook die finansiering daarvan. Die finansiering van bedryfsbates word behartig met korttermynfinansiering vanweë die korttermyn aard (lewensduur) van die bedryfsbates. Die bronne van korttermynfinansiering en die berekening van die koste gebonde daaraan, is soos volg: •
Opgelope laste
•
Handelskrediet
•
Faktorering
Bladsy 18
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur •
Oortrokke bankfasiliteite en bankaksepte
Bestudeer elkeen van hierdie konsepte in jou voorgeskrewe handboek. Werk ook deur die volgende: •
Paragraaf 11.6 – Opsomming
3.13 Samevatting Die kapitale begroting verwys na die analise en evaluering van beleggingsprojekte. Verskeie kapitale begrotingstegnieke kan gebruik word om projekte te evalueer, naamlik die netto huidige waarde (NHW), interne opbrengskoers (IOK), terugverdienmetode en die rekeningkundige opbrengskoers. Sekere aspekte soos inflasie en ongelyke lewensduur van projekte beïnvloed die kapitale begroting en die evaluasie van beleggingsprojekte. Toestande soos kapitaalrantsoenering beïnvloed ook die besluit oor watter projekte aanvaar kan word. Die risiko inherent tot elke beleggingsprojek moet ook in ag geneem word by die kapitale begroting. Om die risiko van projekte te assesseer is metodes soos waarskynlikheidsverdelings, besluitnemingsbome, gelykbreekanalise en die kapitaalbateprysmodel gebruik. Die kapitale begroting sluit weer aan by die bedryfskapitaalbeleide en die bestuur van bedryfskapitaal. Die fondse benodig vir bedryfskapitaal kan bereken word met die persentasie-van-verkope-metode. Die laaste aspek van die beleggingsbesluit behels die effektiewe bestuur van die bedryfsbates (voorraad, debiteure en kontant) met behulp van gepaste kredietbeleide en die berekening van die ekonomiese bestelhoeveelheid vir voorraad. Die aankoop van bedryfsbates behels dat sekere bronne korttermynfinansiering oorweeg moet word. In die volgende studie-eenheid sal die klem verskuif na die finansieringsbesluit. Sodra die beleggingsbesluit gemaak is, moet daar op die finansiering besluit word. Die kapitaalstruktuur sal in besonder bestudeer word. 3.14 Selfevaluering Kapitaalbegrotingstegnieke ʼn Maatskappy het die keuse tussen twee projekte, Projek X of Projek Y. Die maatskappy het ʼn vereiste opbrengskoers van 12%. Veronderstel daar is geen depresiasie of belasting nie. Gebruik die inligting in die tabel hieronder en beantwoord die vrae wat volg: Jaar 0
Jaar 1
Jaar 2
Jaar 3
Jaar 4
Projek X
-20 mil
4 mil
4 mil
12 mil
12 mil
Projek Y
-20 mil
10 mil
10 mil
5 mil
5 mil
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
Bladsy 19
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur Verlang: a)
Wat is die netto huidige waarde van elke projek?
b)
Wat is die interne opbrengskoers van elke projek?
c)
Watter projek moet gekies word?
{Geneem en aangepas uit Coreia, et al (2015:8-39)}
3.15 Selfevalueringsriglyne Kapitaalbegrotingstegnieke a) Bepaal die huidige waarde van die toekomstige kontantvloei en trek die aanvanklike koste daarvan af. Slegs ʼn positiewe netto huidige waarde moet aanvaar of indien albei positief is, moet die een met die hoogste netto huidige waarde aanvaar word. b) Interne opbrengskoers is die koers waar die netto huidige waarde gelyk is aan nul. c) Die projek met die hoogste NHW en IRR moet gekies word. {Geneem en aangepas uit Coreia, et al (2015:8-39)}
Bladsy 20
Studie-eenheid 3: Kapitaalbegrotingsbestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 4: FINANSIERINGSBESLUITE
4.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Bronne van finansiering
•
Kapitaalstruktuur van ʼn sakeonderneming
•
Bruikhuur
•
Dividend en aandele terugkoop
•
Verdere kwessies in korporatiewe finansiële bestuur
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die risikoprofiel van ʼn onderneming te verduidelik;
•
die werking van hefbome in ʼn onderneming te verduidelik;
•
die begrip “optimale kapitaalstruktuur” te verdedig;
•
wêreldwye kapitaalstruktuurpatrone te bespreek;
•
die verskillende tipes bruikhuur te verduidelik;
•
tussen die verskillende metodes wat gebruik kan word om bates deur middel van bruikhuur te bekom, te onderskei;
•
die invloed van bruikhuur op finansiële state te verduidelik;
•
die voor- en nadele van bruikhuur te verduidelik;
•
die huur-versus-koop-besluit te verduidelik;
•
die relevansie van die dividendbesluit in finansiële bestuur te verduidelik;
•
die faktore wat die dividendbesluit beïnvloed te verduidelik;
•
tussen die verskillende dividendbetalingsbeleide te onderskei;
•
die terugkoop van aandele te bespreek;
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
Bladsy 21
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
4.2
•
ʼn oorsig van samesmeltings, oornames en korporatiewe herstrukturering te gee;
•
risikobestuur en afgeleide instrumente te verduidelik; en
•
die belang van sakebeplanning te verdedig. Voorgeskrewe handboek
Botha, T. 2015. Finansiële Bestuur. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 12, paragrawe 12.1-12.6 Hoofstuk 13, paragrawe 13.1-13.5 Hoofstuk 14, paragrawe 14.1-14.6 Hoofstuk 15, paragrawe 15.1-15.5 Hoofstuk 16, paragrawe 16.1-16.4 4.3
Verrykende bronne
Correia, C., Flynn, D., Uliana, E. & Wormald, M. 2015. Financial management. 7th ed. Cape Town: Juta and Company Ltd. CFA Institute, 2015. www.cfainstitute.org/learning/.../inv/.../corporate_finance_chapter5.pptx [Datum besoek: 10/11/2014] (Meer oor die optimale kapitaalstruktuur en WACC). Deloitte, 2014. http://www.iasplus.com/en/standards/ias/ias17 [Datum besoek: 10/11/2014] (Die rekeningkundige standaard IAS17 oor ʼn bruikhuurooreenkoms). 4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Bedryfsbruikhuur
ʼn Bruikhuurooreenkoms waar die risiko en belonings (voordele) van eienaarskap oor die bates nie oorgedra word aan die bruikhuurder (verbruiker) nie.
Behoue verdienste
Die gedeelte van die netto wins vir die finansiële jaar wat nie uitbetaal word as dividende aan aandeelhouers nie, maar eerder belê word in die maatskappy of benut word vir ʼn ander doel (byvoorbeeld vir beleggingsdoeleindes) (BizFinance, 2014. http://bizfinance.about.com/od/glossaryoffinanceterms/g/Retaine
Bladsy 22
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur d_Earnings.htm). Besigheidsrisiko
Risiko wat verband hou met die daaglikse bedryfsaktiwiteite van ʼn sakeonderneming.
Bruikhuur
ʼn Ooreenkoms (kontrak) wat die reg om spesifieke bates te gebruik aan die bruikhuurder oordra onderhewig aan die betaling van ʼn vasgestelde huurbedrag. Die wetlike eienaarskap van die bates bly egter by die bruikverhuurder.
Finansiële
ʼn Bruikhuurooreenkoms waar die risiko en beloning (voordele)
bruikhuur
van eienaarskap van die bates oorgedra word vanaf die bruikverhuurder (wetlike eienaar) na die bruikhuurder (verbruiker).
Finansiële
ʼn Stigting wat fokus op handel in finansiële transaksies soos
instellings
beleggings, lenings en deposito’s. Gewoonlik bestaan finansiële instellings uit instellings soos banke, trustmaatskappye, versekeringsmaatskappye en beleggingsmaatskappye (Investopedia, 2014. www.investopedia.com/terms/f/financialinstitution.asp).
Finansiële markte
Die mark waar kopers en verkopers deelneem aan die handel van bates (sekuriteite) soos kommoditeite, effekte, wisselkoerse, aandele en afgeleide instrumente. Hierdie markte word gekenmerk deur deursigtige pryse, basiese regulasies betreffende die verhandeling, koste en fooie, asook markkragte wat die pryse van die sekuriteite bepaal (Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/f/financial-market.asp).
Finansiële risiko
Hierdie risiko word bepaal deur die balans wat daar ontstaan tussen skuld en ekwiteitsfinansieringsbronne (die kapitaalstruktuur).
Hefboom-
Die gebruik van skuldinstrumente as finansieringsbronne.
finansiering Hibridiese
ʼn Finansiële instrument wat eienskappe van beide skuld- en
instrument
ekwiteitsinstrumente kombineer (Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/h/hybridsecurity.asp).
Kredietgradering
ʼn Statistiese metode om ʼn persoon se kredietwaardigheid te
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
Bladsy 23
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur bepaal. Dit word gebruik deur uitleners om die waarskynlikheid te bepaal dat ʼn persoon sy/haar skulde kan terugbetaal (Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/c/credit_score.asp). Opsie
ʼn Opsie is die reg om ʼn bate te koop of te verkoop op ʼn toekomstige datum (uitoefeningsdatum) teen ʼn vasgestelde bedrag.
Optimale
Die mengsel van skuld en ekwiteit wat die sakeonderneming
kapitaalstruktuur
onderneem ten einde die geweegde gemiddelde koste van kapitaal (WACC) so laag as moontlik te hou.
Termynkontrak
Die handel van gestandaardiseerde kontrakte op formele valutamarkte (teen ʼn bepaalde wisselkoers) (future contracts).
Vooruitkontrak
ʼn Ooreenkoms om ʼn bate te koop op ʼn spesifieke toekomstige datum teen ʼn vasgestelde prys (forward contract).
4.5
Inleiding
In die vorige twee studie-eenhede is die beleggingsbesluite van sakeondernemings bespreek. Daar is spesifiek aangedui dat met behulp van berekeninge besluit word of ʼn bepaalde beleggingsprojek aangeneem kan word en wat die koste daarvan sal wees. Studie-eenheid 4 volg op die beleggingsbesluit – daar moet bepaal word hoe hierdie beleggingsprojek gefinansier word. Daar is verskeie finansiële markte wat geraadpleeg kan word as potensiële bronne van finansiering. Ekwiteit en skuld is die twee hoofbronne van finansiering. Die Johannesburgse Effektebeurs (JSE) speel ʼn bepaalde rol in die verkryging van finansiering. Daar bestaan ook verskeie finansiële instellings wat genader kan word om ekwiteit en skuldinstrumente van banke tot beleggingsmaatskappye te bekom. Die bestuur van ʼn sakeonderneming moet egter besluit op die vlak van skuld relatief tot ekwiteit wat dit bereid is om te onderneem, asook die tipe skuldinstrumente en ekwiteitsinstrumente waaruit die kapitaalstruktuur gaan bestaan – bekend as die optimale kapitaalstruktuur. Daar bestaan ook ander finansieringsalternatiewe vir skuld en ekwiteit. Die eerste hiervan is bruikhuurooreenkomste waar die reg om ʼn bate te gebruik bekom word teen ʼn bepaalde huurpaaiement. Tweedens, moet dividend en terugkoop van aandele se invloed op beskikbare finansieringsfondse beskou word. Die uitbetaling van dividende beïnvloed direk die hoeveelheid behoue verdienste (ekwiteit) wat beskikbaar sal wees vir beleggingsprojekte.
Bladsy 24
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 4.6
Finansieringsbronne
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 12, paragrawe 12.1-12.6 Elke sakeonderneming gaan deur die besluitnemingsproses van watter beleggingsprojekte om in te belê. Hierdie proses en metodes is reeds behandel. Die fokus verskuif nou na wat gebeur nadat daar op die beleggingsprojek besluit is en die finansiering gereël moet word. Die sakeonderneming sal finansiering bekom deur die verskillende finansiële markte te raadpleeg asook die verskillende tipes finansiering (hoofsaaklik skuld en ekwiteit). Die klassifikasie van finansiële markte word in die voorgeskrewe handboek bespreek. Maak seker dat jy tussen die verskillende markte kan onderskei. 4.6.1
Ekwiteit-verwante instrumente
Ekwiteit is beter bekend as die kapitaal van ʼn sakeonderneming en word voorsien deur die eienaars van die sakeonderneming. Maatskappye se ekwiteit bestaan hoofsaaklik uit aandelekapitaal en behoue verdienste. Die verskillende vorme wat ekwiteit aanneem word in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Dit is belangrik om die verskil tussen die soorte ekwiteit te kan uitlig. 4.6.2
Skuldverwante instrumente
Skuldverwante instrumente kan geklassifiseer aan die hand van die volgende drie eienskappe: •
Termyn
•
Rentekoers
•
Sekuriteit
Werk deeglik deur die verskillende soorte skuldinstrumente wat in jou voorgeskrewe handboek uiteengesit word. Dit is veral belangrik om die skuldinstrumente van mekaar te kan onderskei aan die hand van elkeen se eienskappe en gebruike. 4.6.3
Vergelyking tussen skuld- en ekwiteitsfinansiering
Tabel 12.2 in jou voorgeskrewe handboek gee ʼn opsomming van die verskille tussen skulden ekwiteitsfinansiering in terme van opbrengs, koste, risiko en beheer. Werk ook deur die volgende: •
Paragraaf 12.6 – Opsomming
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
Bladsy 25
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 4.7
Kapitaalstruktuur
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 13, paragrawe 13.1-13.5 Die verhouding tussen skuld en ekwiteit word na verwys as die kapitaalstruktuur. Die risikoprofiel en hefboomfinansiering (skuld) is die twee hoofkomponente wat die finansieringsbesluit tussen skuld en ekwiteit beïnvloed ten einde die waarde van die sakeonderneming te verhoog. 4.7.1
Besigheidsrisiko vs. finansiële risiko
Die risikoprofiel van die sakeonderneming tref weer onderskeid tussen besigheidsrisiko en finansiële risiko. Onder finansiële risiko word die uiteensetting tussen ekwiteit en skuld weereens gegroepeer. Maak seker dat jy die verskil tussen besigheidsrisiko en finansiële risiko asook tussen ekwiteit en skuld verstaan (Correia, et al. 2015: 14-2 tot 14-3). Die verskil tussen besigheids- en finansiële risiko is reeds in Studie-eenheid 1 behandel. Bestudeer die verdere bespreking van hierdie twee terme in jou voorgeskrewe handboek, bladsy 204. 4.7.2
Hefboomwerking
Die konsep van hoe hoër die risiko en hoe hoër die opbrengs, word uitgebeeld met behulp van hefboomwerking. Bestudeer die voorbeeld op bladsy 205 van jou voorgeskrewe handboek. Hefboomfinansiering (leverage/gearing) behels dat meer skuld gebruik word in die kapitaalstruktuur. Die insluiting van meer skuld in die kapitaalstruktuur kan ʼn gunstige of ongunstige uitwerking op aandeelhouers se vereiste opbrengskoers op ekwiteit (ROE) hê. 4.7.3
Optimale kapitaalstruktuur
Die optimale kapitaalstruktuur is die mengsel van skuld en ekwiteit wat die sakeonderneming onderneem ten einde die geweegde gemiddelde koste van kapitaal (WACC) so laag as moontlik te hou. Die bestuur moet besluit op die vlak van skuld relatief tot ekwiteit wat dit bereid is om te onderneem asook die tipe skuldinstrumente en ekwiteitsinstrumente waaruit die kapitaalstruktuur gaan bestaan. Die finansieringsbeleid en vermoë om die verlangde finansieringsbron te bekom, bepaal ook die finansieringsbesluit tussen skuld en ekwiteit. ʼn Aantal teorieë is al oor die jare betreffende die relevantheid van ʼn optimale kapitaalstruktuur vir ʼn sakeonderneming ontwikkel. Die belangrikste teorie hieroor is in 1958 deur Franco Modigliani en Merton Miller ontwikkel – bekend as die Modigliani-Miller (M&M) teorie. Dié twee professore beweer dat die optimale kapitaalstruktuur irrelevant is, onderhewig aan sekere aannames. Bestudeer hierdie aannames op bladsy 208 van jou voorgeskrewe handboek.
Bladsy 26
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 4.7.4
Wêreldwye kapitaalstruktuurpatrone
Daar is sekere patrone van kapitaalstruktuur. Hierdie patrone word bespreek in paragraaf 13.4 van jou voorgeskrewe handboek. Werk ook deur die volgende: • 4.8
Paragraaf 13.5 – Opsomming Bruikhuur
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 14, paragrawe 14.1-14.6 Bruikhuur is ʼn ooreenkoms (kontrak) wat die reg om spesifieke bates te gebruik aan die bruikhuurder oordra onderhewig aan die betaling van ʼn vasgestelde huurbedrag. Die wetlike eienaarskap van die bates bly egter by die bruikverhuurder. Daar is twee hoofkategorieë waarin bruikhure verdeel word: bedryfsbruikhuur en finansiële bruikhuur. Die Internasionale Rekeningkundige Standaard IAS17 (International Accounting Standard) tref ʼn onderskeid tussen die twee hoofsoorte bruikhure asook hoe die verslagdoening daarvan in die finansiële state van ʼn sakeonderneming moet plaasvind. Bestudeer die verskil tussen hierdie twee kategorieë in jou voorgeskrewe handboek, bladsy 214, paragraaf 14.1. Daar is drie wyses om die bates deur bedryfsbruikhuur- en finansiële bruikhuurooreenkomste te bekom. Die kontantvloei vir beide die bruikhuurder en bruikverhuurder word op verskillende wyses beïnvloed aan die hand van die drie tipes bruikhure. Hierdie drie tipes bruikhure word opgesom op bladsy 215. Die invloed wat bruikhuur op finansiële state het word verder verduidelik in paragraaf 14.3 van Botha, 2015. Die voordele van bruikhuur kan soms die voordele van aankoop oorskadu en word kortliks hieronder gelys (gaan noukeurig deur die bespreking van elkeen in Botha, 2015: 217): •
Belastingvoordele
•
Verkry 100%-skuldfinansiering
•
Tegnologiese verandering
•
Buigsaamheid in bedryfsaktiwiteite
Bestudeer die belangrikste nadele aan bruikhuur wat uiteengesit word op bladsy 218.
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
Bladsy 27
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 4.8.1
Die huur-versus-koop-besluit
Die volgende stappe moet gevolg word tydens die huur- of koopbesluite: 1. Bereken die na-belaste kontantvloei vir elke jaar onder die huurooreenkoms. 2. Bereken die na-belaste kontantvloei vir elke jaar onder die koopbesluit. 3. Bereken die huidige waarde van die kontantvloei geassosieer met die huurooreenkoms (Stap 1) en die koopbesluit (Stap 2), deur gebruik te maak van die na-belaste koste van skuld as verdiskonteringskoers. 4. Kies die alternatief met die laagste huidige waarde in terme van kontantvloei, soos bereken in Stap 3. Bestudeer die verduideliking van hierdie stappe en pas dit dan toe op die voorbeeld van Eicker Maatskappy op bladsy 219 van jou voorgeskrewe handboek. Werk ook deur die volgende: Paragraaf 14.6 – Opsomming
• 4.9
Dividende en die terugkoop van aandele
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 15, paragrawe 15.1-15.5 Maatskappye kan die besluit neem om aandele wat uitgereik is aan aandeelhouers terug te koop as ʼn alternatief tot dividende uitbetaal indien daar surplusfondse beskikbaar is. Die effek is ook duidelik op die staat van finansiële posisie (Correia et al. 2015: 16-21). Bestudeer paragraaf 15.1 wat handel oor die relevansie van die dividendbesluit in finansiële bestuur. 4.9.1
Faktore wat die dividendbesluit beïnvloed
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 15, paragraaf 15.2 Die faktore wat die dividendbesluit van maatskappye beïnvloed word in jou voorgeskrewe handboek, bladsy 231, bespreek. Hierdie faktore is soos volg: •
Wetlike vereistes
•
Kontraktuele verpligtinge
•
Die inligtingswaarde van dividend
•
Belastingoorwegings
•
Die kliënte-effek
Bestudeer elkeen van hierdie faktore noukeurig en maak seker dat jy dit kan weergee. Bladsy 28
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 4.9.2
Dividendbetalingsbeleide
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 15, paragraaf 15.3 Daar is drie verskillende beleide wat die maatskappy met betrekking tot die uitbetaling van dividende kan volg. Hierdie drie benaderings is soos volg: •
Konstante dividendbedrag
•
Konstante dividenduitbetalingsverhouding
•
Konstante dividend, plus spesiale dividend
Bestudeer hierdie drie benaderings en maak seker jy kan tussen die drie onderskei. 4.9.3
Die terugkoop van aandele
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 15, paragraaf 15.4 Die net effek van aandele terugkoop is presies dieselfde as om in kontant dividende te verklaar. Deur aandele terug te koop verander die sakeonderneming die kapitaalstruktuur en die skuld-ekwiteit-verhouding. Bestudeer paragraaf 15.4 wat die effek van die terugkoop van aandele breedvoerig bespreek. Werk ook deur die volgende: Paragraaf 15.5 – Opsomming
•
4.10 Verdere kwessies in korporatiewe finansiële bestuur Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 16, paragrawe 16.1-16.4 Die bespreking van korporatiewe finansiële bestuur word nou afgesluit deur te fokus op verdere belangrike kwessies. Hierdie kwessies is soos volg: •
Samesmeltings, oornames en korporatiewe herstrukturering;
•
die bestuur van risiko en afgeleide instrumente; en
•
sakebeplanning.
4.10.1 Samesmeltings, oornames en korporatiewe herstrukturering Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 16, paragraaf 16.1 Sakeondernemings kan op twee wyses bedrywighede uitbrei. Eerstens, deur die aankoop van langtermynbates (byvoorbeeld, masjinerie) wat ʼn analise van die kapitaalbegroting behels. Die tweede manier is om ʼn ander sakeonderneming oor te neem, of om met daardie sakeonderneming saam te smelt. Die volgende terme word beskou as sinonieme van
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
Bladsy 29
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur mekaar: samesmelting (merger); verkryging (acquisition); oorname (takeover) en amalgamasie (amalgamation). Samesmeltings word in drie hoofkategorieë verdeel: •
Horisontale samesmelting
•
Vertikale samesmelting
•
Konglomeraatsamesmelting
Bestudeer die verskil tussen hierdie drie kategorieë in jou voorgeskrewe handboek. Daar is verskeie redes waarom samesmelting en oornames plaasvind en van hierdie redes word in jou voorgeskrewe handboek op bladsy 239-240 uiteengesit. Die algemene beginsel is dat ʼn samesmelting slegs moet plaasvind indien die waarde van die gekombineerde entiteit (twee ondernemings wat saamsmelt) groter is as die waarde van die twee afsonderlike entiteite (voor die samesmelting) indien dit bymekaar getel word. Korporatiewe herstrukturering In jou voorgeskrewe handboek word die redes waarom herstrukturering sal, of moet plaasvind, bespreek. Die gedeelte in jou handboek fokus op die herstrukturering as gevolg van korttermyn finansiële probleme. Ondernemings in so ʼn posisie kan verskeie aksies neem en hierdie word in jou handboek uiteengesit en verduidelik. Korporatiewe herstrukturering vind plaas as gevolg van die feit dat die risiko van ʼn onderneming hoog is. Dit is dus belangrik dat hierdie risiko goed bestuur word. 4.10.2 Bestuur van risiko en afgeleide instrumente Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 16, paragraaf 16.2 Risikobestuur in hierdie konteks fokus spesifiek op die bestuur van finansiële risiko’s. Daar is voortdurend ʼn verrekening tussen risiko en opbrengs om die waarde van die sakeonderneming te verhoog. Volgens Botha (2015) kan finansiële risiko intern of ekstern wees. Dit is belangrik dat jy tussen eksterne en interne risiko’s kan onderskei. Verskeie finansiële instrumente is ontwikkel om probleme in finansiële bestuur te hanteer. Hierdie instrumente staan in die algemeen as “afgeleide instrumente” bekend, wat die meeste deur beleggers en korporatiewe finansiële bestuurders gebruik word om risiko te meet en te bestuur. Maak seker dat jy tussen die volgende instrumente kan onderskei en die verskillende instrumente verstaan: •
Bladsy 30
Opsies
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur •
Vooruit- en termynkontrakte
•
Verskansing deur opsies, asook vooruit- en termynkontrakte
Al drie hierdie opsies word breedvoerig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. 4.10.3 Sakebeplanning Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 16, paragraaf 16.3 Die primêre doel van ʼn sakeplan is om ʼn bloudruk van die onderneming te skep wat die onderneming definieer. Bladsy 245 en 246 van jou voorgeskrewe handboek verduidelik wat ʼn sakeplan presies is. ʼn Sakeplan is ʼn instrument wat gebruik kan word: •
vir die ontleding van inligting;
•
vir die integrering van alle relevante inligting; en
•
as ʼn kommunikasiemiddel vir alle gebruikers daarvan.
Tabel 16.1 in ʼn jou voorgeskrewe handboek, bladsy 246, illustreer die omvattende struktuur wat in ʼn sakeplan gevolg behoort te word. Bestudeer hierdie tabel en maak seker dat jy dit sal kan weergee. Werk ook deur die volgende: •
Paragraaf 16.4 – Opsomming
4.11 Samevatting In Studie-eenheid 4 is die finansieringsbesluite breedvoerig bespreek. Die finansieringsbesluit begin by die bestudering van die verskillende finansiële markte en finansiële instrumente (hoofsaaklik ekwiteit en skuld) wat daar beskikbaar is. Sodra daar op die korrekte finansiële instrument besluit is, word die gepaste finansiële instelling geraadpleeg (byvoorbeeld handelsbanke en beleggingsinstellings). Die mengsels tussen ekwiteit en skuld wat aangeneem word deur ʼn sakeonderneming staan bekend as die optimale kapitaalstruktuur. Daar is verskeie menings betreffende die relevantheid van die optimale kapitaalstruktuur en of dit in werklikheid bestaan. Die belangrikste teorie in hierdie opsig is dié van Modigliani en Miller wat reeds in 1958 geformuleer is. Hierdie teorie is onderliggend aan ʼn aantal aannames wat in werklikheid nie aanvaar kan word nie, byvoorbeeld dat daar geen belasting betrokke is by skuld- en ekwiteitsinstrumente nie. ʼn Tweede teorie is die rangordeteorie van finansieringsbronne. Indien ekwiteit en skuldfinansiering nie beskou word as ʼn opsie om beleggings- of uitbreidingsprojekte aan te neem nie, is ʼn goeie alternatief bruikhuur. Dit behels ʼn ooreenkoms waarin die bruikhuurder die reg om die bates te gebruik bekom teen betaling
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
Bladsy 31
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur van ʼn huurpaaiement. Daar is twee hoofsoorte bruikhure: bedryfsbruikhure en finansiële bruikhure. Die verskil tussen die twee bruikhure behels die oordrag van eienaarskap en instandhoudingskoste. Die impak wat dividend-uitbelatingsbeleide het op die beskikbare fondse vir beleggingsprojekte is ook behandel. Daar is ook alternatiewe tot dividend-uitbetalings soos om aandele terug te koop. Nog ʼn alternatief wat bespreek is om beleggingsprojekte aan te neem of bedrywighede uit te brei, is vir twee of meer maatskappye om saam te smelt. Daar bestaan verskeie redes hiervoor en die algemene beginsel van sinergie is bespreek. Die laaste onderwerp wat behandel is, is die rol wat finansiële risiko’s soos skommelinge in rentekoerse kan hê op sakeondernemings en die beleggings wat dit onderneem. Risikobestuur in die vorm van verskansing deur afgeleide instrumente is bespreek. In die laaste studie-eenheid sal daar meer na persoonlike finansiële bestuur gekyk word. Die klem verskuif dus vanaf sakeondernemings na individue soos jy.
4.12 Selfevaluering Finansieringsbronne Twee Maatskappye, A & B, moet finansiering genereer. Maatskappy A bedryf in ʼn groeiende industrie met goeie moontlike toekomstige projekte. Die besigheid is onstabiel en dit is moeilik om die kontantvloei te voorspel. Maatskappy B bedryf in ʼn stabiele en meer volwasse industrie. a. Indien aanvaar word dat alle ander veranderlikes dieselfde is, watter maatskappy moet die meeste geld leen? b. Oorweeg nou slegs Maatskappy A. Hoe word die besluit om fondse deur middel van aandelekapitaal in te samel beïnvloed indien die eienaar 55% van die uitgereikte aandelekapitaal besit? {Geneem en aangepas uit Coreia et al. (2015: 13-44)}
Dividenduitbetaling Callzone Beperk. verskaf dienste oor die internet. Die maatskappy verwag dat hulle kapitale uitgawes vir die opkomende jaar R40 miljoen sal beloop. Die maatskappy se na-belaste netto inkomste is R32,4 miljoen. Die maatskappy volg ʼn konstante dividenduitbetalingsverhoudingsbenadering tot dividende. Die maatskappy se teiken kapitaalstruktuur is ʼn 60% skuld-tot-ekwiteit-verhouding. Bladsy 32
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur Verlang: Bepaal die maatskappy se dividend-uitbetalingsverhouding. {Geneem en aangepas uit Coreia et al. (2015: 16-32)} 4.13 Selfevalueringsriglyne Finansieringsbronne a. Indien aanvaar word dat alle ander veranderlikes dieselfde is, watter maatskappy moet die meeste geld leen? Maatskappy B kan meer geld leen omdat sy kontantvloei en behoeftes meer voorspelbaar is. Daar is dus groter sekerheid dat die maatskappy die vermoë sal hê om die skuldverpligtinge na te kom. b. Oorweeg nou slegs Maatskappy A. Hoe word die besluit om fondse deur middel van aandelekapitaal in te samel beïnvloed indien die eienaar 55% van die uitgereikte aandelekapitaal besit? Die eienaars sal nie beheer wil verloor nie, alhoewel die verlies van kontrole is minder skadelik as insolvensie.
Dividenduitbetaling Bepaal die maatskappy se dividend-uitbetalingsverhouding? Netto inkomste na belasting
32 400 000
Kapitale uitgawes
40 000 000
Skuld-tot-ekwiteit
60%
Kapitale uitgawe
40 000 000
Skuld Ekwiteit
Skuld-tot-ekwiteit
% van finansiering
60%
37,5%
100%
62,5%
160%
100%
Finansiering Skuld
15 000 000
Ekwiteit
25 000 000
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
Bladsy 33
GFM206 FinansiĂŤle Bestuur en Persoonlike FinansiĂŤle Bestuur 40 000 000
Netto inkomste na belasting
32 400 000
Min ekwiteit finansiering
25 000 000
Dividend
Dividend-uitbetalingsverhouding
7 400 000
22,84%
{Geneem en aangepas uit Coreia et al. (2015:16-33)}
Bladsy 34
Studie-eenheid 4: Finansieringsbesluite
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 5: PERSOONLIKE FINANSIËLE BESTUUR
5.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Persoonlike finansiële beplanning
•
Assessering van persoonlike finansiële prestasie
•
Kredietbeplanning
•
Belastingbeplanning
•
Boedelbeplanning
•
Beleggingsbeplanning
•
Versekeringsbeplanning
•
Gesondheidsorgbeplanning
•
Beplanning vir aftrede
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die belangrikheid van persoonlike finansiële bestuur te verduidelik;
•
die aard van persoonlike finansiële bestuur te verduidelik;
•
die belangrikheid van die persoonlike finansiële begroting te verduidelik en toe te pas;
•
die belangrikheid van kredietbeplanning en die verskillende vorme van krediet te verduidelik en toe te pas;
•
die belangrikste kwessies verbonde aan belastingbeplanning te verduidelik en toe te pas;
•
die belangrikheid van boedelbeplanning te verduidelik en toe te pas;
•
die belangrikheid van beleggingsbeplanning te verduidelik en toe te pas;
•
die belangrikheid van versekeringsbeplanning te verduidelik en toe te pas;
•
gesondheidsorgbeplanning kortliks te verduidelik; en
•
die belangrikste kwessies in verband met aftreebeplanning te verduidelik en toe te pas.
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
Bladsy 35
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 5.2
Voorgeskrewe handboek
Botha, T. 2015. Finansiële Bestuur. Pretoria: Akademia (MSW). Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 17, paragrawe 17.1-17.3 Hoofstuk 18, paragrawe 18.1-18.9 5.3
Verrykende bronne
Swart, N. 2012. Personal Financial Management: The Southern African guide to personal financial planning. 3rd ed. Cape Town: Juta and Company Ltd. Suid-Afrikaanse Reserwe Bank, 2014. Beskikbaar by: https://www.resbank.co.za/RegulationAndSupervision/FinancialSurveillanceAndExchange Control/FAQs/Pages/Emigrants.aspx [Besoek 29/01/2015] (Suid-Afrikaanse Reserwe Bank inligting vir emigrasie). Entrepreneur.co.za, 2014. http://www.entrepreneur.co.za/ [Datum besoek: 12/12/2014] (Meer inligting en raad vir entrepreneurs). Finance24, 2014. http://www.fin24.com/Entrepreneurs [Datum besoek: 14/12/2014] (Meer inligting en raad vir entrepreneurs). 5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Boedel
Al die tasbare en ontasbare besittings van ʼn persoon.
Boedelbeplanning
ʼn Plan wat ʼn persoon opstel om uiteen te sit wat met hulle besittings moet gebeur tydens hul lewe, asook na hul dood.
Deviesebeheer
Beheermaatreëls om te verhoed dat groot kapitaalbedrae die
(exchange control)
land verlaat en in die buiteland belê word. Die beheermaatreëls sluit, onder andere, ʼn beperking op die bedrag buitelandse valuta wat verhandel mag word in.
Hereregte (transfer
Belasting gehef op die waarde van enige eiendom verkry deur ʼn
duty)
persoon by wyse van ʼn kooptransaksie of enige ander manier (SAID, 2013. Transfer duty guide. http://www.sars.gov.za/AllDocs/OpsDocs/Guides/LAPD-TD-
Bladsy 36
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur G01%20-%20Transfer%20Duty%20Guide%20%20External%20Guide.pdf). Insolvensie
Die onvermoë om skulde te vereffen op die datum waarop dit verskuldig is.
Likwidasie (winding up)
Indien ʼn onderneming bankrot is of beëindig word, word al die bates verkoop en die opbrengs aangewend om die laste te vereffen.
Transportakte
Dokument wat die feite van die transaksie van die huis wat verkoop word uiteensit, asook dat die koper geregtig is op die eiendom.
Balansstaat
Ook na verwys as die staat van finansiële posisie. Die staat is ʼn opsomming van die finansiële posisie van ʼn persoon aan die hand van die bates, laste en ekwiteit wat die persoon besit of voor aanspreeklik is.
Belasbare inkomste
Die bedrag inkomste wat gebruik word om ʼn individu of maatskappy se inkomstebelasting betaalbaar te bereken. Belasbare inkomste word omskryf as die bruto inkomste minus enige toelaatbare aftrekkings, vrystellings of ander aanpassings van die belastingjaar (Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/t/taxableincome.asp).
Belasting op
BTW is ʼn indirekte belasting gehef op die verbruik van goedere
toegevoegde waarde
en dienste in die ekonomie. Inkomste word ingevorder vir die
(BTW)
regering deur sekere ondernemings te verplig om vir BTW te registreer en BTW te hef op belasbare goedere en dienste. Die ondernemings word dus BTW-ondernemers en tree op as ʼn agent wat BTW invorder namens die regering. BTW word tans gehef teen 14% op belasbare goedere en dienste (SAID, 2014. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx).
Boedelbelasting
Boedelbelasting word sedert 1 April 1955 gehef op die boedel wat ʼn individu nalaat. Dit word gehef teen ʼn koers van 20% in die geval van ʼn boedel wat ʼn netto belasbare waarde van meer as R3 500 000 het.
Inkomstebelasting
Belasting gehef op alle inkomste en winste ontvang deur ʼn
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
Bladsy 37
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur belastingbetaler (wat insluit individue, maatskappye en trusts). Dit is die regering se hoofbron van inkomste en word afgedwing deur die Inkomstebelastingwet no. 58 van 1962 (South African Tax Guide, 2014. http://www.sataxguide.co.za/sa-income-tax/) Inkomstestaat
Ook na verwys as die staat van omvattende inkomste. Die staat is ʼn direkte weerspieëling van die finansiële prestasie van ʼn persoon aangesien dit al die inkomste en uitgawes lys en teen mekaar verhaal om te bepaal watter bedrag vir spaardoeleindes oorbly (gewoonlik na verwys as ʼn wins of surplus).
Kapitaalwinsbelasting Kapitaalwinsbelasting word gehef indien ʼn kapitale bate laat (KWB)
gaan word by wyse van die verkoop, weggee, afskryf, verruiling, verloor, vernietiging of kansellasie daarvan.
Lopendebetaalstelsel
Die lopendebetaalstelsel is van toepassing op persone wat meer
(LBS)
as ʼn bepaalde bedrag jaarliks verdien; hetsy in salarisse, bonusse of ander toelae. Die LBS-stelsel werk op ʼn glyskaal met verskillende belastingkoerse vir werknemers wat daagliks, weekliks of maandeliks inkomste verdien. Die LBSbelastingaanspreeklikheid word maandeliks bereken en deur die werkgewer van die werknemer se salaris afgetrek en aan die SAID oorbetaal.
Persoonlike
Die vasstelling van onmiddellike kort-, medium- en
begroting
langtermyndoelwitte deur middel van ʼn persoonlike finansiële beplanningsproses wat gebaseer word op jou lewenstyl, die fases van jou lewensiklus en die risiko’s en behoeftes in alle areas van persoonlike finansiële beplanning ten einde te kan aftree met finansiële onafhanklikheid.
Skenkingsbelasting
Skenkingsbelasting is belasting betaalbaar teen ʼn vaste koers van 20% op die waarde van die eiendom of kontant wat geskenk (van afstand gedoen) word.
Voorlopige belasting
Voorlopige belasting word gehef op inkomste wat nie as vergoeding (soos ʼn salaris) beskou word nie. Die betaling van voorlopige belasting geskied elke ses maande.
Bladsy 38
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 5.5
Inleiding
Persoonlike finansiële beplanning behels die vasstelling van onmiddellike kort-, medium- en langtermyndoelwitte deur middel van ʼn persoonlike finansiële beplanningsproses wat gebaseer word op jou lewenstyl, die fases van jou lewensiklus en die risiko’s en behoeftes in alle areas van persoonlike finansiële beplanning ten einde te kan aftree met finansiële onafhanklikheid. ʼn Persoonlike finansiële plan moet uitgedruk word in monetêre terme met behulp van jaarlikse finansiële state soos die inkomstestaat en balansstaat. Die persoonlike finansiële begroting is ook ʼn belangrike hulpmiddel om jou finansiële doelwitte te bereik. Saam met finansiële state en begrotings moet tydwaarde van geld in ag geneem word. Hierdie is ʼn konsep wat reeds in Studie-eenheid 1 breedvoerig behandel is. Inkomstebelasting moet ook by die finansiële begroting ingereken word. Daar is verskillende tipes inkomstebelasting van toepassing op individue, onder andere, die lopende betaalstelsel, boedelbelasting, skenkingsbelasting en kapitaalwinsbelasting. Dit is belangrik om in staat te wees om jou eie belasbare inkomste en belastingaanspreeklikheid te bereken ten einde jou belastingopgawe korrek in te vul. Nog ʼn konsep wat bespreek word, is boedelbeplanning. Dit behels ʼn plan wat jy moet opstel om aan te dui wat met jou besittings moet gebeur tydens jou lewe, asook na jou dood (wie jou besittings erf). Daar is ʼn bepaalde boedelbeplanningsproses wat jy kan volg om hiermee te help. Daar word ook gefokus op beleggingsbeplanning en die verskeie beleggingstrategieë wat geïmplementeer kan word ooreenkomstig jou lewensfase. Voorsiening vir goeie gesondheidsorg en voldoende fondse vir aftrede word ook bespreek. 5.6
Die belangrikheid van persoonlike finansiële bestuur
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 17, paragraaf 17.1 Nico Swart is van mening dat dit nie bloot genoeg is om net jou maandelikse salaris te ontvang en dan uit te leef nie, jy moet jou salaris effektief bestuur en vir die toekoms beplan. Die twee geheime van persoonlike finansiële bestuur en beplanning is soos volg: 1. Om deeglik bewus te wees van al die faktore wat jou persoonlike finansiële situasie kan beïnvloed; en 2. om jouself te vergewis met wat persoonlike finansiële beplanning werklik beteken. Dit is ook belangrik om nie te dink persoonlike finansiële beplanning is dieselfde as beleggingsbeplanning nie en dat daar verskeie redes is waarom persoonlike finansiële beplanning al hoe meer kompleks raak (Swart, 2012: 2-3).
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
Bladsy 39
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur Daar is verskeie benaderings wat gevolg kan word om finansiële onafhanklikheid te bereik, naamlik: •
Akkumulasie van bates
•
Vermindering in uitgawes
•
Akkumulasie van inkomste-genererende bates en die vermindering in laste en uitgawes.
Hierdie drie benaderings word in jou voorgeskrewe handboek, bladsy 254, verduidelik. Bestudeer hierdie benaderings deeglik. Persoonlike finansiële beplanning behels die vasstelling van onmiddellike kort-, medium- en langtermyndoelwitte deur middel van ʼn persoonlike finansiële beplanningsproses wat gebaseer word op jou lewenstyl, die fases van jou lewensiklus en die risiko’s en behoeftes in alle areas van persoonlike finansiële beplanning ten einde te kan aftree met finansiële onafhanklikheid. Die belangrike punt is dat daar geen waarborg vir finansiële onafhanklikheid is nie – nie oor die kort-, medium- of langtermyn nie. Finansiële onafhanklikheid vereis ʼn daadwerklike en toegewyde bestuursproses. Die voordele van persoonlike finansiële bestuur word op bladsy 254-255 in die handboek opgesom. Bestudeer die voordele en maak seker dat jy dit kan weergee. 5.7
Die aard van persoonlike finansiële bestuur
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 17, paragraaf 17.2 Elke lid van die huishouding moet sy/haar eie finansiële beplanning uitvoer en ook bewus wees van hoe hulle inpas by die finansiële beplanning van die huishouding in geheel. Die persoonlike finansiële beplanningsproses is uiters belangrik om in jou lewe toe te pas. Botha (2015) verduidelik dat die persoonlike finansiële beplanningsproses in vier stappe verdeel kan word: 1. Bepaal die huidige finansiële posisie 2. Identifiseer persoonlike finansiële doelwitte 3. Identifiseer hindernisse in die bereiking van doelwitte 4. Identifiseer strategieë om doelwitte te bereik Elkeen van hierdie stappe word breedvoerig in die handboek bespreek. Bestudeer elkeen van hierdie stappe noukeurig.
Bladsy 40
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur Volgens Botha (2015: 258) is die beheer na afloop van beplanning en implementering baie belangrik en kan in vyf stappe plaasvind: 1. Stel persoonlike finansiële doelwitte 2. Meet werklike finansiële prestasie 3. Bepaal afwykings tussen doelwitte en werklike prestasie 4. Neem regstellende aksie 5. Terugvoer Bestudeer weereens jou voorgeskrewe handboek wat elkeen van die bogenoemde stappe breedvoerig bespreek. Werk ook deur die volgende: • 5.8
Paragraaf 17.3 – Opsomming Die persoonlike finansiële begroting
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.1 Hier word nou in meer diepte gekyk na persoonlike finansiële beplanning. Die opstel van ʼn persoonlike finansiële begroting kan in die volgende stappe gedoen word. 1. Vooruitskatting van die inkomste van die individu of huishouding. 2. Vooruitskatting van die uitgawes van die individu of huishouding. 3. Vergelyking van toekomstige inkomste en uitgawes en berekening van die surplus of tekort. Dit is belangrik dat jy kan onderskei tussen inkomste en uitgawes. Botha (2015: 266) verduidelik wat as ʼn inkomste en uitgawe beskou word. 5.9
Kredietbeplanning
Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.2 Krediet kan jou persoonlike finansies óf ʼn hupstoot gee indien dit versigtig en met oorleg benut word, óf dit kan tot jou finansiële ondergang lei indien dit vir die verkeerde redes aangewend word en onverskillig bestuur word. Die groot vraag is waarom mense skuld (krediet) aangaan? Daar is goeie, sinvolle redes om krediet aan te gaan, maar ook verkeerde redes. Krediet kan verskillende vorme aanneem en die verskillende vorme van krediet word in Botha (2015: 268-269) bespreek. Figuur 18.2 in jou voorgeskrewe handboek gee ʼn
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
Bladsy 41
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur opsomming van die verskillende vorme van krediet. Bestudeer die verskillende vorme en maak seker dat jy tussen elkeen kan onderskei. Krediet het egter ʼn bepaalde prys daaraan gekoppel, naamlik rente (Swart, 2012: 62). Verwys gerus terug na Studie-eenheid 1 (paragraaf 1.13) waar die verskil tussen nominale en effektiewe rente bespreek word. Die koste van krediet, oftewel rente, kan uitermate hoog wees. Die bepaalde rentekoers word ook natuurlik beïnvloed deur die kredietwaardigheid en risiko van die kredietaansoeker. Rente is nie die enigste koste van krediet nie. Ander koste geassosieer met krediet is, byvoorbeeld, dat die applikant versoek word om ook lewens- en ongeskiktheidsversekering uit te neem ingeval iets met die applikant gebeur wat die terugbetaling van die krediet kan belemmer (Swart, 2012: 62). 5.10 Belastingbeplanning Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.3 Inkomstebelasting is iets wat elke inkomste-genererende individu raak. Daar word van individue verwag om elke jaar belastingopgawes in te dien om te bepaal wat die belasting verskuldig is. Buiten vir inkomstebelasting is daar ander vorme van belasting wat ʼn individu en huishouding moet betaal en hierdie vorme van belasting word in Botha (2015: 271) uiteengesit. Bestudeer die verskillende vorme van belasting en hoe ʼn individu daarvoor verantwoordelik is. 5.11 Boedelbeplanning Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.4 ʼn Boedel word kollektief beskou as alles wat ʼn persoon besit. Boedelbeplanning kan omskryf word as ʼn plan wat ʼn persoon opstel om uiteen te sit wat met hulle besittings moet gebeur tydens hul lewe, asook na hul dood (Swart, 2012: 188). Volgens Swart is daar drie fases in ʼn mens se lewe wat betrekking het op jou boedel: a) Opbou van jou boedel b) Beskerming van jou boedel c) Oordrag van jou boedel Boedelbeplanning is ʼn deurlopende proses en die stappe van die boedelbeplanningsproses word in Botha (2015: 273-274) bespreek. Dit is belangrik dat jy hierdie stappe kan bespreek en toepas.
Bladsy 42
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 5.12 Beleggingsbeplanning Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.5 Daar bestaan dikwels die verwarring dat persoonlike finansiële bestuur en beplanning slegs fokus op beleggings in aandele op die Johannesburgse Effektebeurs (JSE) en ander finansiële markte soos die geldmark (Money Market). Hoewel beleggingsbestuur deel uitmaak van persoonlike finansiële bestuur, word dit nie beskou as die hoofkomponent nie. Beleggingsbestuur sluit ook direk aan by die beplanning vir jou aftrede en finansiële onafhanklikheid na jou aftrede. Die stappe wat tydens beleggingsbeplanning gevolg moet word, is: 1. Bepaal die verhouding tussen die finansiële beplanner en die kliënt 2. Versamel inligting met betrekking tot die kliënt 3. Stel beleggingsplan op 4. Implementeer die beleggingsplan 5. Moniteer die beleggingsplan Dit is belangrik dat hierdie stappe in oorleg met ʼn kundige en betroubare finansiële beplanner gedoen moet word. Stap 3 van die beleggingsbeplanning in om ʼn beleggingsplan op te stel. Die verskillende beleggingsopsies kan aan die hand van kriteria geëvalueer word. Hierdie kriteria kan jy bestudeer in jou voorgeskrewe handboek, bladsy 276 & 277. Dit is ook belangrik dat jy kan onderskei tussen kapitaalmark en geldmark. Hierdie verskille word op bladsy 279 verduidelik. 5.13 Versekeringsbeplanning Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.6 Elke huishouding is uniek en het verskillende risiko’s wat hulle sal wil verseker. Versekering is ʼn stap wat gevolg word om moontlike toekomstige verliese te vermy. Die verskillende risiko’s word uiteengesit in jou voorgeskrewe handboek, paragraaf 18.6.1. Elke huishouding sal nie aan al daardie risiko’s blootgestel word nie, maar elkeen sal hulle eie unieke kombinasie van risiko’s hê. Dit is belangrik vir jou as individu en huishouding om hierdie moontlike risiko’s te bestuur. Die bestuur van risiko word breedvoerig in paragraaf 18.6.2 van jou voorgestrewe handboek bespreek. Volgens Botha (2015: 281) is daar vier stappe wat gevolg moet word om die risiko te minimaliseer. Hierdie vier stappe is soos volg:
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
Bladsy 43
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 1. Identifiseer die kombinasie van risiko's 2. Evalueer die risiko's 3. Bestuur die risiko's 4. Herevalueer die risiko's Bestudeer bladsy 282 in jou voorgeskrewe handboek wat hierdie stappe bespreek. 5.14 Gesondheidsorgbeplanning Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.7 Wanneer jy ʼn mediese fonds en mediese plan/opsie vir jou en jou gesin kies, neem jy gewoonlik in ag hoeveel die lidmaatskapfooie is, watter mediese sorg en dienste word alles gedek en hoe uitgebreid die netwerk van mediese diensverskaffers is. Jou gesondheid is jou belangrikste bate en dus is die keuse van gesondheidsorg nie een wat ligtelik opgeneem moet word nie. Mediese koste in Suid-Afrika styg op hierdie stadium teen ʼn vinniger koers as die huidige inflasiekoers. Wat mediese koste so riskant maak, is die feit dat jy nooit werklik weet wanneer presies jy gaan siek word, of selfs in ʼn ongeluk beseer gaan word nie. Dit is dus beter om voorsiening te maak vir kwaliteit mediese sorg. Volgens Botha (2015: 283) is dit belangrik om te beplan vir mediese sorg tydens aftrede, aangesien mediese koste in hierdie fase van ʼn persoon se lewe hoog is. Die omvang van jou mediese koste word bepaal deur, onder andere, jou ouderdom, die duur van jou mediese toestand, of die mediese toestand ʼn operasie vereis, of die persoon aan ʼn mediese fonds behoort, of die persoon ʼn hospitaalplan besit, die inkomstevlak van die persoon en laastens of dit beskou word as ʼn sterfbedoperasie (deathbed operation) (belastingaftrekbaar). Daar is drie primêre soorte dekking/voorsiening wat jy kan maak om jouself teen mediese uitgawes te beskerm, naamlik: •
Mediese hulpskema
•
Aanvullende mediese dekking (top-up medical coverage)
•
Hospitaalplan
Mediese skemas Om ʼn keuse tussen die verskillende fondse beskikbaar in Suid-Afrika te maak, kan ʼn moeilike taak wees. Elke mediese fonds bied unieke mediese planne/opsies waaruit gekies
Bladsy 44
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur kan word. Die belangrikste is egter om aan te sluit by ʼn mediese fonds wat finansieel gesond is en in die langtermyn nog sal voortbestaan. Mediese versekering Indien jy aan ʼn mediese fonds behoort, kan jy bykomende voorsorg tref deur mediese versekeringsprodukte wat byvoorbeeld die volgende aspekte dek (Swart, 2012: 415): •
Dekking vir ʼn spesifieke mediese toestand wat dalk nie deur jou mediese fonds gedek word nie, of waar daar ʼn beperking op die bedrag is wat jou mediese fonds betaal; en
•
dekking vir jou daaglikse uitgawes (veral indien jy nie kan werk tydens jou siekte of besering nie).
5.15 Aftreebeplanning Bestudeer die handboek: Botha, 2015: Hoofstuk 18, paragraaf 18.8 Het jy al begin beplan vir die dag wat jy moet aftree? Verskeie faktore soos inflasie, tydwaarde van geld en selfs jou gesondheid beïnvloed die voorsiening wat jy moet maak vir die dag wat jy aftree. Die belangrikste doelwit met aftreebeplanning is om jou lewenstyl waaraan jou nou gewoond is ook te kan handhaaf tydens jou aftrede. Botha (2015: 283) verduidelik dat daar verskillende maniere is waarop die inkomste van ʼn individu na aftrede aangevul kan word en lig drie maniere uit, naamlik: •
Aftree-annuïteite
•
Geldmarkfondse
•
Enkelbedrag uitkeerpolisse
Die aftreebeplanningsproses word in Figuur 18.8 in Botha (2015: 284) geïllustreer. Bestudeer hierdie proses en verseker dat jy elke stap daarvan kan bespreek en toepas. Werk ook deur die volgende: •
Paragraaf 18.9 – Opsomming
5.16 Samevatting Die persoonlike finansiële begroting gee ʼn uiteensetting van die inkomste en uitgawes van die huishouding, asook die surplus of tekort voortspruitend uit die inkomste en uitgawes. Met die opstel van so ʼn begroting word, eerstens ʼn vooruitskatting van die inkomste van die huishouding gemaak. Tweedens, word ʼn vooruitskatting van die uitgawes gemaak, waarna ʼn vergelyking van die inkomste en uitgawes gemaak word om die maandelikse surplus of
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
Bladsy 45
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur tekort te bereken. Krediet beteken dat ʼn verbruiker goedere en dienste kan verkry voordat daarvoor betaal is, gebaseer op die vertroue dat die betaling in die toekoms gemaak sal word. Daar is verskillend vorme van krediet wat gebruik kan word. Inkomstebelasting is die belasting wat deur die regering van die land afgedwing word op finansiële inkomste gegenereer deur alle entiteite binne die jurisdiksie van ʼn land. Individue en huishoudings behoort vir die verskillende tipes inkomstebelasting te beplan. ʼn Ander proses wat behandel is, is die boedelbeplanningsproses. Dit is die proses van vooruitskatting en reël van die gebruik van ʼn persoon se boedel gedurende sy/haar lewe. Hierdie is ʼn belangrike proses en behels sekere stappe wat gevolg moet word. Verskeie ander aspekte soos beleggingsbeplanning, versekeringsbeplanning, gesondheidsorgbeplanning en aftreebeplanning is bespreek. Elkeen van hierdie prosesse kan saamgevat word deur ʼn sekere aantal stappe. Indien die stappe noukeurig gevolg word, kan die individu eendag met sekerheid en finansiële onafhanklikheid aftree. 5.17 Selfevaluering Belastingterminologie Verduidelik die verskil tussen belastingontduiking en belastingvermyding met behulp van ʼn voorbeeld van elk. {Geneem en aangepas uit Botha (2016: 137)} Belastingberekening Mandy se uittreeannuïteitsfondsbydraes vir die 2017-belastingjaar beloop R12 000. Haar inkomste vir die jaar is R185 000. Bereken haar belasbare inkomste vir die 2017-jaar. {Geneem en aangepas uit Botha (2016: 137)}
Bladsy 46
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur 5.18 Selfevalueringsriglyne Belastingterminologie Belastingvermyding is wettige metodes om belastingaanspreeklikheid te verminder, byvoorbeeld individue wat ʼn bydrae maak tot werkgewer-gedrewe pensioenskemas. Die belastingaanspreeklikheid wat betaal moet word op die pensioenfondse wanneer dit onttrek word, is gewoonlik minder as wat die individu op daardie belasbare inkomste sou moes betaal. Voorts word die belastingaanspreeklikheid ook uitgestel tot ʼn baie latere datum in die toekoms wat hulle pensioen die geleentheid gee om teen ʼn vinniger koers te groei. Belastingontduiking is die onwettige vermindering van belastingaanspreeklikheid, byvoorbeeld indien ʼn individu nie al hulle inkomste ontvang verklaar nie, of indien hulle minder verklaar as wat hulle werklik ontvang het.
Belastingberekening Inkomste
R185 000
Min: UAF aftrekking
(R12 000)
= Belasbare inkomste
R173 000
Studie-eenheid 5: Persoonlike finansiële bestuur
Bladsy 47
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
BRONNELYS BizFinance, 2014. [Aanlyn] Beskikbaar by http://bizfinance.about.com/od/glossaryoffinanceterms/g/Retained_Earnings.htm [Datum besoek: 1/11/2014]. Botha, R. 2016. Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur. Centurion: Akademia (Begeleidingsgids GFM 206). BPP LEARNING MEDIA. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics. 2nd ed. United Kingdom: London. Codjia, M. The Difference Between the Four Financial Statements. Small Business. http://smallbusiness.chron.com/difference-between-four-financial-statements-25999.html [Datum van gebruik: 5 Jan. 2017] Correia, C., Flynn, D., Uliana, E. & Wormald, M. 2015. Financial management. 7th ed. Cape Town: Juta and Company Ltd. Fourie, E. 2015. Bedryfswiskunde. Centurion: Akademia (Begeleidingsgids GMT 105). Investopedia, 2014. [Aanlyn] Beskikbaar by http://www.investopedia.com/terms/f/financialmarket.asp [Datum besoek: 1/11/2014]. Investopedia, 2014. [Aanlyn] Beskikbaar by http://www.investopedia.com/terms/c/credit_score.asp [Datum besoek: 30/10/2014]. Investopedia, 2014. [Aanlyn] Beskikbaar by http://www.investopedia.com/terms/h/hybridsecurity.asp [Datum besoek: 11/11/2014]. Investopedia, 2014. [Aanlyn] Beskikbaar by http://www.investopedia.com/terms/o/operatingcashflow.asp [Datum besoek: 22/10/2014]. Investopedia, 2014. [Aanlyn] Beskikbaar by http://www.investopedia.com/terms/t/taxableincome.asp [Datum besoek 10/12/2014]. Investopedia, 2014. [Aanlyn] Beskikbaar by www.investopedia.com/terms/f/financialinstitution.asp [Datum besoek: 27/10/2014]. SAID, 2013. Transfer duty guide. Beskikbaar by: http://www.sars.gov.za/AllDocs/OpsDocs/Guides/LAPD-TD-G01%20%20Transfer%20Duty%20Guide%20-%20External%20Guide.pdf [Besoek 01/02/12015] Swart, N. 2012. Personal Financial Management: The Southern African guide to personal financial planning. 3rd ed. Cape Town: Juta and Company Ltd.
Bladsy 48
Bronnelys
GFM206 Finansiële Bestuur en Persoonlike Finansiële Bestuur
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Belangrike vakterminologie word hier in Engels weergegee: Afrikaans
Engels
Aanbod
Offer
Afbetalingsverkoopsooreenkoms
Instalment sale agreements (ISAs)
Afgeleide instrument
Derivative instrument
Aftrede
Retirement
Belasting op toegevoegde waarde (BTW)
Value-added tax (VAT)
Belastingkorting
Tax rebate
Beperkte speling
Collar
Bêrekoop
Lay-by
Bestorwe boedel
Deceased estate
Boperk
Cap
Bruikhuurder
Lessee
Bruikverhuurder
Lessor
Deviesebeheer
Exchange control
Diskontokoers
Discount rate
Dividend-afslagmodel
Dividend discount model
Doeltreffendheidsgrens
Efficient frontier
Eiendomsbelasting en diensgelde
Rates and taxes
Ekonomiese bestelhoeveelheid (EBH)
Economic order quantity (EOQ)
Ekonomiese waarde toegevoeg (EWT)
Economic value added (EVA)
Eksekuteur
Executo
Ewigdurende annuïteit
Perpetuity
Graad van bedryfshefboomwerking
Degree of operating leverage (DOL)
Graad van finansiële hefboomwerking
Degree of financial leverage (DFL)
Hefboombruikhuur
Leveraged lease
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 49
GFM206 FinansiĂŤle Bestuur en Persoonlike FinansiĂŤle Bestuur Hefboomfinansiering
Leverage or gearing
Hereregte
Transfer duty
Interne opbrengskoers (IOK)
Internal rate of return (IRR)
Kapitaal-bateprysingsmodel
Capital asset pricing model (CAPM)
Koopaanbod
Offer to purchase
Lokomark
Spot market
Lopendebetaalstelsel (LBS)
Pay-as-you-earn (PAYE)
Makelaarsloon
Brokerage
Netto huidige waarde (NHW)
Net present value (NPV)
Nut of satisfaksie
Utility
Omgekeerde oorname
Reverse takeover
Oordragskoste
Conveyancing fees
Oorname
Takeover
Opsie
Option
Rangorde
Pecking order
Ruilverhouding
Exchange ratio
Saamgestelde rente
Compound interest
Samesmelting
Merger
Sekuriteitsmarklyn
Security market line (SML)
Sinergie
Synergy
Skuldbrief
Debenture
Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID)
South African Revenue Services (SARS)
Termynkontrak
Futures contract
Transportakte
Deeds of transfer
Transportbesorger
Conveyancer
Tussen-dividend
Interim dividend
Bladsy 50
Woordelys in Afrikaans en Engels
GFM206 FinansiĂŤle Bestuur en Persoonlike FinansiĂŤle Bestuur Uitkeerpolis
Endowment policy
Veelvoudige pryse
Price multiples
Verband
Mortgage bond
Verdienste voor rente en belasting
Earnings before interest and tax (EBIT)
Verdiskontering
Discounting
Verkoop en terugverhuring
Sale and lease-back
Verkryging
Acquisition
Verrekeningsteorie
Trade-off theory
Verskans/skans
Hedge
Vloerperk
Floor
Voorsorgfonds
Provident fund
Vooruitkontrak
Forward contract
Wentelkrediet
Revolving credit
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 51
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Rika Nieuwoudt Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
FINANSIËLE Bestuur Handboek • Hiller, D., Ross, S., Westerfield, R. & Jordan, B. 2016. Corporate Finance. 3e Uitgawe. Berkshire: McGraw-Hill Education (UK) Limited.
K
orporatiewe finansiële bestuur is die afdeling van finansies wat handel oor die gebruik van finansiële hulpbronne van befondsing en die kapitaalstruktuur van maatskappye en die aksies wat bestuurders neem om die waarde van die maatskappye vir die aandeelhouers te verhoog, asook die gereedskap en ontleding wat gebruik word om finansiële hulpbronne toe te ken.
Hierdie vak handel oor die belangrikste elemente in die ontwerp en bestuur van korporatiewe finansiële strategieë van die organisasie, in die konteks van wat bydra tot die bereiking van die organisasie se doelwitte binne sy eksterne beperkinge, soos die algemene regulatoriese en beleggingsomgewing. Die kenmerke en implikasies van die volle omvang van die groot finansiële instrumente word gedek.
ʼn Wye verskeidenheid tipes beleggingsbesluite word ook gedek en daar word erken dat sulke besluite rekening moet hou met breër strategiese kwessies sowel as die finansiële ontleding daarvan. Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: DEEL I Studie-eenheid 1 fokus op die ontwikkeling van die korporatiewe finansiële strategie. Dit word bereik deur te identifiseer wat korporatiewe finansiële bestuur is. DEEL II Studie-eenheid 2 fokus op finansiële besluitneming. Studie-eenheid 3 fokus op beleggingsbesluite en projekbestuur.
www.akademia.ac.za
GFM307 Finansiële Bestuur
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 3
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming ................................................ 5 2.1
Studie-eenheid leeruitkomste ............................................................................................. 5
2.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................... 7
2.3
Verrykende bronne............................................................................................................... 7
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ......................................................................................... 9
2.5
Inleiding ................................................................................................................................ 16
2.6
Effekte, ekwiteit en onderneming waardasies ............................................................... 16
2.6.1
Definisie en voorbeelde van ʼn effek. Wat is ʼn effek? ............................................... 17
2.6.2
Hoe om effekte te waardeer ......................................................................................... 17
2.6.3
Effekte begrippe ............................................................................................................. 19
2.6.4
Die huidige waarde van ekwiteit .................................................................................. 20
2.6.5
Beramings van parameters in die dividendgroeimodel ............................................ 21
2.6.6
Groeigeleenthede ........................................................................................................... 21
2.6.7
Die dividendgroei model en die NHWGG-Model ....................................................... 22
2.6.8
Aandelemarkverslagdoening ........................................................................................ 23
2.6.9
Ondernemingswaardasies ............................................................................................ 23
2.7
Risiko en opbrengs: Die markpryswaarderingsmodel .................................................. 23
2.7.1
Opbrengs ......................................................................................................................... 24
2.7.2
Die houperiode opbrengs .............................................................................................. 25
2.7.3
Opbrengsstatistieke ....................................................................................................... 25
2.7.4
Gemiddelde aandeelopbrengs en risikovrye opbrengs ............................................ 25
2.7.5
Risikostatistieke .............................................................................................................. 26
2.7.6
Meer oor gemiddelde opbrengs ................................................................................... 27
2.8
Risiko en opbrengs: Die markpryswaarderingsmodel .................................................. 28
2.8.1
Individuele sekuriteite .................................................................................................... 29
2.8.2
Verwagte opbrengs, variansie en kovariansie ........................................................... 29
2.8.3
Die opbrengs en risiko van portefeuljes...................................................................... 29
2.8.4
Die doeltreffende reeks vir twee bates........................................................................ 29
2.8.5
Die doeltreffende reeks vir baie sekuriteite ................................................................ 30
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GFM307 Finansiële Bestuur 2.8.6
Diversifikasie: ʼn Voorbeeld ........................................................................................... 30
2.8.7
Risikolose lenings en uitlenings ................................................................................... 30
2.8.8
Markewewig .................................................................................................................... 30
2.8.9
Die markpryswaarderingsmodel .................................................................................. 31
2.8.10
Kritiek op die markpryswaarderingsmodel ................................................................. 32
2.8.11
Variasies van die markpryswaarderingsmodel .......................................................... 32
2.9
Dividende en ander uitbetalings....................................................................................... 33
2.9.1
Verskillende tipes dividende ......................................................................................... 33
2.9.2
Standardmetode van kontantdividende betaling ....................................................... 33
2.9.3
Die maatstafgeval: ʼn Illustrasie van die ontoepaslikheid van ʼn dividendbeleid .... 34
2.9.4
Aandeleterugkoop .......................................................................................................... 35
2.9.5
Persoonlike belasting en dividend ............................................................................... 35
2.9.6
Werklike-wêreld-faktore ten gunste van ʼn hoë-dividendbeleid ............................... 36
2.9.7
Die kliënte-effek .............................................................................................................. 36
2.9.8
Behoeftebevredigende teorie van dividende (Catering theory of dividends) ........ 37
2.9.9
Wat ons weet en wat ons nie weet van die dividendbeleid nie ............................... 37
2.10
Korttermynkapitaalbestuur ................................................................................................ 38
2.10.1
Redes waarom kontant gehou word (Cash holding)................................................. 38
2.10.2
Die bepaling van die kontantsaldoteiken .................................................................... 39
2.10.3
Die bestuur van die insameling en uitbetaling van kontant ..................................... 39
2.10.4
Die belê van ledige kontant .......................................................................................... 39
2.10.5
Bepalings van verkope .................................................................................................. 40
2.10.6
Die besluit om krediet toe te staan: Risiko en Inligting ............................................. 41
2.10.7
Optimale kredietbeleid ................................................................................................... 41
2.10.8
Kredietanalise ................................................................................................................. 41
2.10.9
Invorderingsbeleid .......................................................................................................... 41
2.10.10
Hoe om handelskrediet te finansier ......................................................................... 42
2.11
Samevatting ........................................................................................................................ 42
2.12
Selfevaluering ..................................................................................................................... 42
2.13
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 43
Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................... 55
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GFM307 Finansiële Bestuur
INLEIDING Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: DEEL I (reeds beskikbaar gestel) Studie-eenheid 1 fokus op die ontwikkeling van die korporatiewe finansiële strategie. Dit word bereik deur te identifiseer wat korporatiewe finansiële bestuur is. DEEL II (a) Studie-eenheid 2 fokus op finansiële besluitneming. DEEL II (b) (word later beskikbaar gestel) Studie-eenheid 3 fokus op beleggingsbesluite en projekbestuur. Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: Hiller, D., Ross, S., Westerfield, R. & Jordan, B. 2016. Corporate Finance. 3e Uitgawe. Berkshire: McGraw-Hill Education (UK) Limited. Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
Inleiding
Bladsy 3
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur Notas
Bladsy 4
Inleiding
GFM307 Finansiële Bestuur
DEEL II (A): STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE BESLUITNEMING
2.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Verband, ekwiteit en ondernemingswaardasies
•
Risiko en opbrengs: Lesse geleer uit die markgeskiedenis
•
Risiko en opbrengs: Die markpryswaarderingsmodel
•
Dividende en ander uitbetalings
•
Korttermynkapitaalbestuur
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
T.o.v. effekte, ekwiteit en ondernemingswaardasies o
koeponeffekte en suiwer afslageffekte van enige uitkeerdatum te waardeer.
o
die verskillende tipes effekte wat bestaan te beskryf.
o
te verduidelik wat bedoel word met opbrengs tot uitkeerdatum en weet hoe om dit te bereken.
o
aandele deur die verdiskontering van dividend te waardeer.
o
aandele van enige soort te waardeer.
o
te verduidelik hoe om op ʼn mate van groei te kom en sy belangrikste bepalende faktore uiteen te sit.
o
die verskille tussen dividende en behoue verdienste aan te dui.
o
die konsep van "netto huidige waarde van groeigeleenthede" en hoe om aandele daarmee te waardeer toe te pas op ʼn gegewe feitestel.
o
te verduidelik wat met ʼn prys-verdienste-verhouding en sy vernaamste bepalende faktore bedoel word.
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 5
GFM307 Finansiële Bestuur
•
T.o.v. risiko en opbrengs: Lesse geleer uit die markgeskiedenis o
die verhouding tussen risiko en opbrengs en die verdelingseienskapverskille tussen aandele en skuld te waardeer en te verduidelik.
o
opbrengs te bereken op finansiële beleggings.
o
opbrengs te ontleed en om voorheen behaalde prestasie te interpreteer.
o
konsepte en maatreëls van risiko en opbrengs, spesifieke gemiddeld, mediaan, standaardafwyking, skeefheidskoëffisiënt en kurtose te verduidelik.
•
T.o.v. risiko en opbrengs: Die markpryswaarderingsmodel o
die verwagte opbrengs en risiko van individuele sekuriteite te bereken.
o
te weet hoe om die doeltreffende grensontleding van ʼn wêreld met twee bates uit te brei na ʼn wêreld met baie bates.
o
te verduidelik hoe ʼn portefeulje van baie bates gediversifiseer is.
o
die konsep van risikolose en riskante lenings te verduidelik en aan te dui hoe die kombinasie van belegging in ʼn risikovrye bate en riskante portefeulje kan lei tot ʼn optimale beleggingsbesluit.
o
te verduidelik dat die markpryswaarderingsmodel (MPWM) of capital asset pricing model (CAPM) bepaal dat die verwagte opbrengs op ʼn sekuriteit positief (en lineêr) verband hou met die sekuriteit se beta.
o •
te verduidelik wat bedoel word met stelselmatige risiko of beta.
T.o.v. dividende en ander uitbetalings o
tipes dividend en hoe dividende betaal word te verduidelik en te analiseer.
o
die kwessies rondom dividendbeleidsbesluite te verduidelik.
o
te verduidelik waarom aandeelterugkope ʼn alternatief is vir dividenduitkerings.
•
T.o.v. korttermynkapitaalbestuur o
die voor- en nadele daarvan om kontant te hou en ʼn paar van die maniere om ledige kontant te belê te beskryf.
o
te verduidelik hoe maatskappye hul debiteure bestuur en die basiese komponente van ʼn firma se kredietbeleid.
Bladsy 6
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur
o
ʼn onderneming se besluit om krediet toe te staan te ontleed.
o
die tipes voorraad en voorraadbeheerstelsels wat gebruik word deur maatskappye te identifiseer en te verduidelik.
o
hoe om die koste om voorraad te hou en die optimale voorraad vlak te bepaal.
2.2
Voorgeskrewe handboek
Hiller, D., Ross, S., Westerfield, R. & Jordan, B. 2016. Corporate Finance. 3e Uitgawe. Berkshire: McGraw-Hill Education (UK) Limited. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende hoofstukke bestudeer: Deel 2: Waarde en kapitale begroting (capital budgeting) Hoofstuk 5: Effekte, ekwiteit en ondernemingswaardasies Deel 3: Risiko Hoofstuk 9: Risiko en opbrengs: Lesse geleer uit die markgeskiedenis Hoofstuk 10: Risiko en opbrengs: Die markpryswaarderingsmodel Deel 4: Kapitaalstrukture en dividendbeleid Hoofstuk 18: Dividende en ander uitbetalings Deel 7: Finansiële beplanning en korttermynfinansiering Hoofstuk 27: Korttermynkapitaalbestuur 2.3
Verrykende bronne •
Firer, C., Stephen, A.R., Randolph, W.W.& Brandford D.J. 2012. Fundamentals of Corporate Finance. Berkshire: McGraw-Hill.
•
Sharenet. 2017. Beskikbaar by: http://www.sharenet.co.za/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Standard & Poor's. 2017. Beskikbaar by: http://www.standardandpoors.com/en_US/web/guest/home [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Moody’s Investors Service. 2017. Beskikbaar by: https://www.moodys.com/ [Besoek 24 Januarie 2017].
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 7
GFM307 Finansiële Bestuur •
Fitch Ratings. 2017. Beskikbaar by: https://www.fitchratings.com/site/home [Besoek 24 Januarie 2017].
•
South Africa Financial Sector Forum website. 2016. http://www.binaryoptions.org.za/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
South Africa's National Treasury. 2017. http://www.treasury.gov.za/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
CNN and Money. 2016. http://money.cnn.com/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Sifma. 2016. http://www.sifma.org/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
The South African Reserve Bank (the SARB). 2017. https://www.resbank.co.za/Pages/default.aspx [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Eskom. 2017. http://www.eskom.co.za/Pages/Landing.aspx [Besoek 24 Januarie 2017].
•
JSE Interest Rate Market – Bond Calculators. 2017. https://bondcalculator.jse.co.za/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Global Ratings. 2011. https://globalratings.net/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
National Treasury. 2017. http://www.treasury.gov.za/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Johannesburg Stock Exchange. 2013. https://www.jse.co.za/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
The World Federation of Exchanges. 2017. https://www.world-exchanges.org/home/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
The New York Stock Exchange. 2017. https://www.nyse.com/index. [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Nasdaq Stock Exchange. 2017. http://www.nasdaq.com/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
Sasol. 2017. http://www.sasol.com/ [Besoek 24 Januarie 2017].
•
FinanceScholar. 2017. http://www.financescholar.com/stocks-valuation.html [Besoek 24 Januarie 2017].
Bladsy 8
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur 2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aandeelhouers
Die eienaars van ʼn maatskappy se ekwiteit.
Aandeelterugkoop
Nog ʼn metode wat gebruik word om ʼn onderneming se wins aan sy eienaars uit te betaal.
Beginsel van diversifikasie
Die verspreiding van ʼn belegging oor ʼn aantal bates om ʼn gedeelte van die risiko te elimineer; dit is egter onmoontlik om alle risiko te elimineer.
Beskermende verbond
ʼn Deel van die trustakte wat sekere aksies wat geneem word tydens die termyn van die lening, beperk – gewoonlik om die uitlener se belange te beskerm.
Betakoëffisiënt
Die hoeveelheid stelselmatige risiko’s wat ʼn bepaalde riskante bate het, relatief tot ʼn gemiddelde riskante bate.
Characteristic line
Die regressielyn van ʼn aandeel se opbrengs relatief tot die opbrengs op die markportefeulje.
Delgingsfonds
ʼn Rekening wat bestuur word deur die trustee van ʼn effek vir vroeë aflossing.
Dividende
Betalings wat deur ʼn onderneming aan sy eienaars gemaak word, hetsy in die vorm van kontant of aandele.
Dividendopbrengs
Die verwagte kontantdividend van ʼn aandeel gedeel deur die huidige prys van die aandeel.
Dividendverdiskonteringsmodel
ʼn Model wat die huidige prys van ʼn aandeel bepaal deur die huidige waarde van al sy toekomstige dividende te bereken.
Effektemarklyn
ʼn Reguit lyn met ʼn positiewe helling wat die verhouding tussen die verwagte opbrengskoers en beta aandui.
Ekonomiese bestelgrootte
Die bestelhoeveelheid wat totale voorraadkoste
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 9
GFM307 Finansiële Bestuur minimaliseer. Faktuur
ʼn Rekening vir goedere of dienste gelewer deur die verkoper aan die koper.
Fisher-effek
Die verwantskap tussen nominale opbrengs, reële opbrengs en inflasie.
Geometriese gemiddelde
Die gemiddelde saamgestelde opbrengs per jaar
opbrengskoers
verdien oor ʼn meerjarige tydperk.
Gereelde kontantdividend
ʼn Kontantbetaling deur ʼn onderneming aan sy eienaars in die normale verloop van sake, gewoonlik twee keer per jaar.
Geregistreerde vorm
ʼn Vorm van effekuitgifte waar die registrateur van ʼn maatskappy rekord van die eienaarskap van elke effek hou; betaling word direk aan die eienaar van die rekord gemaak.
Gevolmagtigde (persoon);
Die oordrag van gesag deur ʼn aandeelhouer aan ʼn
Volmag (regsfiguur)
ander individu om namens hom/haar te stem.
Geweegde gemiddelde koste van
Die geweegde gemiddelde koste van eie kapitaal en
kapitaal
na-belaste vreemde kapitaal.
Gewone aandeel
Ekwiteit/aandele sonder prioriteite vir dividende of wanneer dit kom by die verdeling van bates as gevolg van insolvensie.
Gordon se groeimodel
ʼn Model wat die huidige prys van ʼn aandeel bepaal deur sy dividende in die volgende periode te deel deur die verskil tussen die verdiskonteringskoers en die dividendgroeikoers.
Herbeleggingsrentekoersrisiko
Die risiko dat koepons nie herbelê kan word by die berekende opbrengs-tot-vervaldatum nie.
Inflasiepremie
Die gedeelte van ʼn nominale rentekoers wat vergoeding vir verwagte toekomstige inflasie verteenwoordig.
Inligtingsinhoudseffek
Die mark se reaksie wanneer ʼn onderneming sy dividenduitbetalingspatroon verander.
Bladsy 10
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur
Invorderingsbeleid
Prosedures wat gevolg word om ʼn onderneming se debiteure in te vorder.
Kapitaalwinsopbrengs
Die dividendgroeikoers of die koers waarteen die waarde van ʼn belegging groei.
Kliënte-effek
Aandele wat ʼn bepaalde groep aandeelhouers lok op grond van die onderneming se dividendopbrengs en belastingimplikasies van hul belegging.
Koepon
Die rentekoers wat ʼn effek betaal, soos gekommunikeer aan effekhouers.
Koeponopbrengs
ʼn Effek se jaarlikse koepon gedeel deur die effek se prys.
Kontantkonsentrasie
Die praktyk en prosedures wat verband hou met die verskuiwing van kontant uit verskeie bankrekeninge na die onderneming se hoofrekening.
Kontantkorting
Afslag wat aangebied word om stiptelike betaling te weeg te bring. Dit word ook afslag op verkope genoem.
Koste van eie kapitaal
Die opbrengskoers wat aandeelhouers op hul belegging in ʼn onderneming verwag.
Koste van eie kapitaal
Die opbrengskoers wat aandeelhouers op hul belegging in ʼn onderneming verwag
Koste van kapitaal
Die minimum verwagte opbrengskoers op ʼn nuwe belegging (in die geval van finansiële bates soos aandele); die minimum verwagte opbrengskoers op ʼn nuwe investering (in die geval van nie-finansiële bates soos nuwe toerusting).
Koste van kredietkurwe
ʼn Grafiese voorstelling van die som van die dra- en geleentheidskoste van ʼn onderneming se kredietbeleid.
Koste van vreemde kapitaal
Die opbrengskoers wat die verskaffers van vreemde kapitaal op hul beleggings verwag.
Kredietgradering
Die proses waartydens die waarskynlikheid van
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 11
GFM307 Finansiële Bestuur wanbetaling (deur kliënte) gekwantifiseer word. Kredietinstrument
Die bewys van skuld.
Kredietontleding
Die proses waartydens die waarskynlikheid van wanbetaling (deur kliënte) bepaal word.
Krediettermyn
Die duur van die termyn wat krediet toegestaan word.
Laaste dag om te verhandel
Die datum waarna die aankoper van aandele nie meer geregtig op dividende is nie.
Likiditeitspremie
Die gedeelte van ʼn nominale rentekoers of effekteopbrengs wat vergoeding vir ʼn gebrek aan likiditeit verteenwoordig.
Likwidasiewaarde
Die waarde wat die aandeelhouers ontvang wanneer ʼn onderneming gelikwideer word.
Los kontant
Die verskil tussen “boekkontant” en “bankkontant”; dit verteenwoordig die netto effek van tjeks wat in die klaringsproses is.
Markpryswaarderingsmodel
Die vergelyking van die effektemarklyn wat die verwantskap tussen opbrengs en beta aantoon.
Markrisikopremie
Die helling van die effektemarklyn, die verskil tussen die verwagte opbrengs op ʼn markportefeulje en die risikovrye opbrengskoers.
Markrisikopremie
Die helling van die effektemarklyn, die verskil tussen die verwagte opbrengs op ʼn markportefeulje en die risikovrye opbrengskoers.
Materiaalbehoeftebeplanning
Prosedures wat gebruik word om voorraadvlakke te bepaal vir vraag-afhanklike voorraadtipes soos goedere-in-bewerking en grondstowwe.
Net-betyds-produksie
ʼn Stelsel vir die bestuur van vraag-afhanklike voorraad wat voorraadhouding minimaliseer.
Nie-stelselmatige risiko
ʼn Risiko wat slegs ʼn klein aantal bates beïnvloed. Dit word ook ʼn unieke of bate-spesifieke risiko genoem.
Bladsy 12
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur
Nominale rente
Rentekoerse of opbrengskoerse wat nie vir inflasie aangepas is nie.
Normaalverdeling
ʼn Simmetriese, klokvormige frekwensie van verspreiding wat gedefinieer word deur die gemiddeld en standaardafwyking.
Nulkoeponeffek
ʼn Effek wat geen koepons betaal nie en dus aanvanklik teen ʼn diep korting verkoop.
Nuwe dividendbelasting
Die belasting betaalbaar deur individue op die dividende wat hulle ontvang. Die belasting word teruggehou en deur die maatskappy aan die SAID betaal.
Omgekeerde onderverdeling of
Onderverdeling op grond waarvan die aantal
konsolidasie
aandele in ʼn onderneming verminder word.
Oorblywende
ʼn Beleid waarvolgens ʼn onderneming slegs
dividendbenadering
dividende betaal nádat voorsiening gemaak is vir investerings, terwyl die gewenste skuld/aandeelhouersbelangverhouding gehandhaaf word.
Oorblywende waarde
Die waarde van ʼn maatskappy in die jare na die beplanningshorison.
Opbrengskurwe
ʼn Grafiek van die opbrengs op skatkiswissels en prima-effekte relatief tot hul vervaldatums.
Opbrengs-tot-vervaldatum
Die vereiste opbrengskoers in die mark vir ʼn effek.
Portefeulje
ʼn Groep bates, soos aandele en effekte, wat deur die belegger besit word.
Portefeuljegewig
Die persentasie van ʼn portefeulje se totale waarde wat in ʼn bepaalde bate gehou word.
Reële rentekoerse
Rentekoerse of opbrengskoerse wat aangepas is vir inflasie.
Rekenkundige (arithmetic)
Die opbrengs ontvang in ʼn gemiddelde jaar oor ʼn
gemiddelde opbrengs
meerjarige tydperk.
Rentekoersrisikopremie
Die vergoeding wat beleggers eis vir die
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 13
GFM307 Finansiële Bestuur aanvaarding van rentekoersrisiko. Skoon prys
Die prys van ʼn effek sonder opgeloopte rente.
(Clean price) Skripdividend
ʼn Betaling deur ʼn onderneming aan sy eienaars in
(Scrip dividend)
die vorm van aandele wat die waarde van elke aandeel verwater.
Skuldbrief
Onversekerde skuld, gewoonlik met ʼn looptyd (termyn) van 10 jaar of langer.
Spekulasiemotief
Die behoefte om kontant te hou om voordeel te trek uit bykomende beleggingsgeleenthede, insluitende winskopies.
Standaardafwyking
Die positiewe vierkantswortel van die variansie.
Stelselmatige risiko
ʼn Risiko wat ʼn groot aantal bates beïnvloed. Dit staan ook bekend as markrisiko.
Stelselmatige risikobeginsel
Die verwagte opbrengs op ʼn riskante bate word slegs bepaal deur die bate se stelselmatige risiko.
Suiwerspel-benadering
Die gebruik van ʼn geweegde gemiddelde koste van kapitaal wat uniek is vir ʼn spesifieke maatskappy, gebaseer op maatskappye wat soortgelyke sake bedryf.
Termynstruktuur van
Die verhouding tussen nominale rentekoerse op
rentekoerse
wanbetalingsvrye, suiwer afslagsekuriteite en die tyd-tot-vervaldatum; dit is naamlik die suiwer tydwaarde van geld
Toondervorm
ʼn Vorm van effekuitgif waar die effekte uitgereik word sonder om rekord van die eienaar se naam te hou; betaling word gedoen aan wie ook al die effek besit.
Transaksiemotief
Die noodsaaklikheid om kontant te hou om aan die normale uitbetalings- en invorderingsaktiwiteite van ʼn onderneming se voortgesette bedrywighede te voldoen.
Bladsy 14
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur
Trustakte
ʼn Skriftelike ooreenkoms tussen ʼn maatskappy en ʼn krediteur wat die bepalings van vreemde kapitaal uiteensit.
Tuisgemaakte dividendbeleid
ʼn Pasgemaakte dividendbeleid geskep deur individue om korporatiewe dividendbeleid ongedaan te maak; die beleid behels die herinvestering van dividende of die verkoop van aandele.
Uitkering
Betalings wat deur ʼn onderneming aan sy eienaars gemaak word uit bronne benewens huidige of onuitgekeerde wins.
Variansie
Die gemiddelde gekwadreerde verskil tussen die ware opbrengs en die gemiddelde opbrengs.
Verdiskonteerdekontantvloei-
Die proses waardeur ʼn belegging se waarde bepaal
benadering
word deur sy toekomstige kontantvloei te verdiskonteer.
Verhandelingsmarge
Die marge tussen die hoogste en laagste pryse waarteen ʼn aandeel verhandel.
Verklaringsdatum
Die datum waarop die direksie van ʼn onderneming besluit om ʼn dividend te betaal.
Verkoopsbepalings
Bepalings waarvolgens ʼn onderneming sy goedere en dienste vir kontant of krediet verkoop.
Verouderingskedule
ʼn Uiteensetting van ʼn onderneming se handelsdebiteure op grond van die ouderdom van elke rekening.
Vervaldatum
Die spesifieke dag waarop die hoofsom van ʼn effek betaal moet word.
Vervangingswaarde
Die koste verbonde aan die vervanging van alle bates in ʼn onderneming.
Verwagte opbrengskoers
Die verwagte, toekomstige opbrengs op ʼn riskante bate.
Voorkeuraandeel
Ekwiteit/aandele met ʼn dividendprioriteit oor gewone aandele, gewoonlik met ʼn vaste dividendkoers, en
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 15
GFM307 Finansiële Bestuur meestal sonder stemreg. Voorsorgmotief
Die noodsaaklikheid om kontant te hou as ʼn veiligheidsmaatreël; dit dien as ʼn reserwe.
Vrye kontantvloei
Die kontant wat gegenereer word deur ʼn onderneming se bedrywighede minus kontant wat nodig is vir herinvestering.
Waardering deur middel van
Die toekenning van waarde aan ʼn onderneming op
vergelyking
grond van die waarde van ʼn soortgelyke onderneming.
Wanbetalingsrisikopremie
Die gedeelte van ʼn nominale rentekoers of effekopbrengs wat as vergoeding vir moontlike wanbetaling dien.
2.5
Inleiding
Daar is twee fundamentele tipes finansiële besluite wat die finansiële bestuurder moet maak in ʼn besigheid: belegging en finansiering. Die twee besluite kom neer op hoe om geld te bestee en hoe om geld te leen. Onthou dat die oorhoofse doel van finansiële besluite is om aandeelhouerswaarde te verhoog, dus moet elke besluit in daardie konteks geplaas word. ʼn Beleggingsbesluit wentel om die besteding van kapitaal op bates wat die hoogste opbrengs vir die maatskappy oor ʼn gewenste tydperk sal oplewer. Met ander woorde, die besluit is oor wat om te koop sodat die maatskappy die meeste waarde sal kry. Alle funksies van ʼn maatskappy moet op een of ander manier voor betaal word. Dit berus by die departement van finansies om uit te vind hoe om te betaal vir hierdie uitgawes deur die proses van finansiering. Daar is twee maniere om ʼn belegging te finansier: die gebruik van ʼn maatskappy se eie geld of deur die verkryging van geld uit eksterne befondsers. Elkeen het sy voor- en nadele. 2.6
Effekte, ekwiteit en onderneming waardasies
As finansiële bestuurder kan jy gevra word om ondernemings te waardeer. Met die probleme in aandele- en effektemarkwaardasies, is dit nie ʼn maklike taak nie. Die dividende wat tans betaal word is een van die primêre faktore waarna ons kyk wanneer daar gepoog word om die aandele van ʼn maatskappy te waardeer. Ons moet ook in ag neem hoe waarskynlik inkomste in die toekoms sal groei, asook die risiko van ʼn maatskappy se effekte. Handboek: Hiller et la. 2016, Hoofstuk 5, bladsye 120-149.
Bladsy 16
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur 2.6.1
Definisie en voorbeelde van ʼn effek. Wat is ʼn effek?
ʼn Effek is ʼn sertifikaat wat wys dat ʼn skuldeiser ʼn spesifieke bedrag skuld. Om die geld terug te betaal het die lener onderneem om rente en paaiemente te betaal op spesifieke datums. Om hierdie verder te illustreer kan ons ʼn effek vergelyk met ʼn banklening:
Effekte
Banklenings
•Publiek
•Privaat
•Kapitaal word normaalweg betaal aan die einde van die effektermyn.
•Terugbetalings gewoonlik in die vorm van annuïteit.
Figuur 2.1: Effekte v. Banklening (Outeur, 2017) Bestudeer die voorbeeld op bladsy 121. 2.6.2
Hoe om effekte te waardeer
Daar bestaan drie verskillende effekte, naamlik: Suiwer afslag: Geen koepon, net kapitaal Vastekoers: Koepon en kapitaal Konsol: Koepon, geen kapitaal nie
Figuur 2.2: Verskillende effekte
Kontantvloei van gemeenskaplike effektipes 1
2
3
4
Suiwer
5
… Ewigdurend
Kapitaal
afslag
Vastekoers
Koepon
Koepon
Koepon
Koepon
Konsol
Koepon
Koepon
Koepon
Koepon
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Koepon + Kapitaal
Koepon
Koepon
Bladsy 17
GFM307 FinansiÍle Bestuur Waardasie van suiwer afslageffekte ʼn Suiwer afslageffek is seker die eenvoudigste tipe effek wat bestaan. Bestudeer bladsy 122, paragraaf 5.2, vir verdere verduidelikings oor die effek. Die formule wat ons gebruik met die berekening van die suiwer afslageffek is: =
+
Waar:
= Huidige waarde
= Sigwaarde
= Rentekoers
= Tydperk
Voorbeeld: Wat sal die prys van ʼn suiwer afslageffek wees wat R1 miljoen in 20 jaar betaal? Rentekoerse is 10%.
=
=
1 +
1 000 000 1.1
= 148 644
Waardasie van vastekoerseffek Tipiese effekte uitgereik deur regerings of korporasies bied kontantbetalings nie net op die vervaldatum nie, maar ook op gereelde tye tussenin. Bestudeer bladsye 122-123, paragraaf 5.2, vir verdere verduidelikings oor die effek. Die formule wat ons gebruik met die berekening van die suiwer afslag effek is: =
! " + + â‹Ż+ + + + +
+
Waar:
= Huidige waarde
# = Koepon
= Sigwaarde
= Rentekoers
= Tydperk
Bladsy 18
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 FinansiÍle Bestuur Voorbeeld: Wat sal die prys van ʼn 1,375% koeponeffek wees wat R10 000 in vyf jaar betaal. Rentekoerse is 1,48%.
=
137.50 137.50 137.50 137.50 10 000 + 137.50 + + + + 1.0148 1.0148 1.0148 ' 1.0148 ( 1.0148 )
= 9 950.10
Waardasie: Konsoleffekte Nie alle effekte het ʼn vervaldatum nie. Konsoleffekte is effekte wat nooit ophou om koepons uit te betaal nie en geen vervaldatum het nie. Bestudeer bladsye 123-125, paragraaf 5.2, vir verdere verduidelikings oor die effek. Die formule wat ons gebruik met die berekening van die konsoleffek is: =
Waar:
= Huidige waarde # = Koepon
= Rentekoers Voorbeeld: Wat sal die prys van ʼn 5%-konsoleffek wees met ʼn sigwaarde van R1 000. Rentekoerse is 10%.
=
50 0.10
= 500 2.6.3
Effekte begrippe
Rentekoerse en effektepryse In ons bespreking van vastekoeponeffekte sal ons ʼn verband tussen effektepryse en rentekoerse trek. Bestudeer voorbeeld 5.2 in die handboek op bladsy 124. Hier kan ons sien dat as rentekoerse styg, sal effektepryse val en as rentekoerse val sal, effekpryse styg. Verder is die algemene beginsel dat vastekoerseffekte op die volgende maniere verkoop: •
Op die oog af as die koeponkoers gelyk is aan die markrentekoers
•
Teen ʼn afslag as die koeponkoers laer is as die markrentekoers
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 19
GFM307 Finansiële Bestuur •
Teen ʼn premie as die koeponkoers bo die markrentekoers is
Opbrengs-tot-vervaldatum Om die waarde van ʼn effek op ʼn spesifieke tyd te bepaal, moet ons die aantal periodes wat oorbly tot vervaldatum, die sigwaarde, die koepon en die rentekoers wat geëis word in die mark vir soortgelyke effekte, hê. Hierdie rentekoers in die mark geëis op ʼn effek word die opbrengs-tot-vervaldatum genoem. Bestudeer die voorbeeld op bladsy 124 in die handboek. 2.6.4
Die huidige waarde van ekwiteit
Dividende teenoor kapitaalwins
Vervolgens gaan ons gewone aandele waardeer. Ekwiteite verskaf twee tipes kontantvloei. Eerstens word daar dikwels dividend betaal op ʼn gereelde basis. Tweedens ontvang die aandeelhouer die verkoopsprys wanneer die aandeel verkoop word. Bestudeer bladsye 125126 in die handboek. Voorbeeld: Die waarde van ʼn aandele is R100. Die maatskappy verdien R100 kontant ekstra. In elk van die volgende drie gevalle, wat is die belegger se portefeulje by t = 1? 1. 100% Dividende: Prys
=
R100
Dividende
=
R100
Totaal
=
R200
2. 0% Dividende: Prys
=
R200
Dividende
=
R0
Totaal
=
R200
3. 50% Dividende: Prys
=
R150
Dividende
=
R50
Totaal
=
R200
In elk van die voorafgaande drie gevalle is dit duidelik dat die persentasie dividend die prys van die aandeel bepaal. Die totale waarde bly R200, maar net die dividend en aandeelprys verander.
Waardering van verskillende tipes ekwiteite
Uit die vorige bespreking kan ons sien dat die waarde van die onderneming die huidige waarde van die toekomstige dividende is. Die uitdrukking verteenwoordig ʼn baie algemene model en is toepaslik ongeag of daar verwag word dat die dividende gaan groei, skommel of
Bladsy 20
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 FinansiÍle Bestuur konstant gaan bly. Die algemene model kan vereenvoudig word as daar verwag word dat die onderneming se dividende sekere basiese patrone gaan volg: 1. Nul groei: Die waarde van ʼn aandeel met ʼn konstante dividend word gegee deur: + =
, - , - , - + +â‹Ż = + +
2. Konstante groei: Die waarde van ʼn aandeel met dividende wat groei teen ʼn konstante koers is: + =
, - , - + . , - + . , - + . / , - + + + +â‹Ż= / 0 + + + + −.
3. Veranderlike groei: Stappe met die waardasie van veranderlike groeiaandele:
Bereken huidige waarde van die eerste vyf (5) dividende
Stappe
Bereken huidige waarde van groeiende dividend ewigdurend, beginnende aan einde van jaar ses (6) Voeg twee huidige waarderamings by om die prys te kry
Bestudeer bladsye 126-129, hier word die drie gevalle verduidelik en geĂŻllustreer. 2.6.5
Beramings van parameters in die dividendgroeimodel
Selfstudie – Paragraaf 5.5 op bladsye 129-132 in die handboek. 2.6.6
Groeigeleenthede
Die groeigeleentheid is die waarde afgelei van die toekomstige beleggingsgeleentheid. Kontantkoeie teenoor groeiende maatskappye
Verdienste per aandeel (VPA) kan verdeel word in dividende (DPA) en behoue verdienste (R).
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 21
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur
• 2 > 2
100% Dividende
•234566789:;
?@A B
C@A B
•Waarde van die onderneming, sonder enige bykomende herbelegging
0% Dividende
•Alle VPA word herbelê in die onderneming •>DED56456 0 •234566789:;
?@A B
FGHII ∗
Figuur 2.3: Kontantkoeie teenoor groeiende maatskappye *NHWGG – Netto Huidige Waarde Groeigeleentheid (word hierna bespreek). Bestudeer die hele paragraaf. 5.6. 2.6.7
Die dividendgroei model en die NHWGG-Model
Die aandeelprys is die som van sy prys as ʼn kontantkoei, plus die per-aandeel-waarde van sy groeigeleenthede. Ons kan die groeiformule gebruik om ʼn ekwiteitsekuriteitshouer te prys met ʼn bestedingsgroei in dividende. Wanneer die formule toegepas word met aandele word dit tipies die dividend-groeimodel genoem. ʼn Bestendige groei in dividende is as gevolge van ʼn voortgesette belegging in groeigeleenthede, nie net belegging in ʼn enkele geleentheid nie. Daarom is dit die moeite werd om die dividend-groeimodel met die NHWGG-model te vergelyk omdat groei deur voortdurende belegging plaasvind.
Hoe waardeer ons groeigeleenthede?
Voorbeeld: ʼn Aandeel het VPS van R10 met ʼn terughoudingsverhouding van 60%. Die opbrengs op behoue verdienste is 16%. Dividende is (40% van R10 =) R4. Die groeikoers is die retensiekoers x opbrengs op behoue verdienste = (60% x 16% =) 12%. 1.
Met groei: 234566789:;
4 0.16 1 0.12
234566789:; 100 2.
Sonder groei: 234566789:;
Bladsy 22
2
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur
234566789:;
10 0.16
234566789:; 62.50 3.
FGHII 100 1 62.50 FGHII 37.50
Op bladsye 135-136 in die handboek word die voorbeeld in meer besonderhede verduidelik. 2.6.8
Aandelemarkverslagdoening
Selfstudie – Paragraaf 5.8 op bladsye 136-138 in die handboek. 2.6.9
Ondernemingswaardasies
Die bates van ʼn onderneming is gelyk aan die waarde van die som van die onderneming se laste en ekwiteit. Ondernemingswaardasie is ʼn baie onakkurate wetenskap en die verskeidenheid van onsekerhede wat die finansiÍle bestuurder teÍkom, kan die taak ʼn baie uitdagende een maak. Bestudeer die waardasies van ʼn onderneming se kontantvloei op bladsye 138-139 in die handboek. Die verdienste per aandeelverhouding In ons vorige verduideliking het ons die volgende vasgestel: K LMNN" OPQ =
K + RSTUU
Om die verdienste per aandeelverhouding te kry, deel ons die formule deur die VPA: K LMNN" OPQ RSTUU = + K K Bestudeer die res van die paragraaf op bladsye 139-141 in die handboek. 2.7
Risiko en opbrengs: Die markpryswaarderingsmodel
In hierdie gedeelte gaan ons poog om ʼn perspektief te kry op wat kapitaalmarkgeskiedenis ons kan vertel van risiko en opbrengs. Die belangrikste in hierdie hoofstuk is om die getalle te verstaan. Wat is ʼn hoÍ opbrengs? Wat is ʼn lae een? Meer in die algemeen, watter opbrengs moet ons verwag van finansiÍle bates en wat is die risiko's van sulke beleggings? Hierdie perspektief is noodsaaklik vir ʼn begrip van hoe om riskante beleggingsprojekte te analiseer en te waardeer.
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 23
GFM307 Finansiële Bestuur Ons kan opbrengs in die finansiële markte ondersoek om ons te help om die gepaste opbrengs op niefinansiële bates te bepaal. Lesse uit die geskiedenis van die kapitaalmark geleer: •
Daar is ʼn beloning vir die dra van risiko’s.
•
Hoe groter die potensiële beloning, hoe groter is die risiko.
•
Dit staan bekend as die risiko-opbrengskompromie
Handboek: Hiller et la. 2016, Hoofstuk 9, bladsye 253-293. 2.7.1
Opbrengs
Hier gaan ons die opbrengs op verskillende tipes finansiële bates onder die loep neem. Eerstens moet ons weet hoe om die opbrengs van beleggings te bereken. Daar is twee metodes om opbrengs te bereken, nl. monetêre opbrengs en persentasieopbrengs. Monetêre opbrengs As jy ʼn bate van enige aard koop, kry jy ʼn wins (of ʼn verlies) uit daardie belegging, dit is bekend as die opbrengs op jou belegging. Hierdie opbrengs het gewoonlik twee komponente. Eerstens kan jy kontant direk ontvang terwyl jy die belegging besit. Dit staan bekend as die inkomstekomponent van jou opgawe. Tweedens sal die waarde van die bate wat jy koop dikwels verander. In hierdie geval het jy ʼn kapitaalwins of kapitaalverlies op jou belegging. Bestudeer die voorbeeld in die handboek op bladsye 233 en 234. Die formule vir die berekening van die monetêre opbrengs is: VWLN!êON W YONL.Q = + , - − + Waar:
Z = Prys teen jaar 1
>DEZ = Dividend teen jaar 1
= Prys teen jaar 0
Om die formule op die voorbeeld toe te pas: [\46]ê96 \8^964_; = Z + >DEZ −
[\46]ê96 \8^964_; = £40.33 × 100 + £1.85 × 100 − £37 × 100 [\46]ê96 \8^964_; = £4 033 + £185 − £3 700 [\46]ê96 \8^964_; = £518
Bladsy 24
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur Persentasie opbrengs Dit is gewoonlik meer gerieflik om inligting oor opbrengs as persentasie van die opbrengs te bereken, eerder as om dit in randterme op te som, want op hierdie manier is jou opbrengs nie afhanklik van hoeveel jy eintlik belê het nie. Bestudeer die voorbeeld in die handboek op bladsye 234 en 235. Die formule vir die berekening van die monetêre opbrengs is: NOQNL! Q N W YONL.Q = Waar:
+ , - − + +
Z = Prys teen jaar 1
>DEZ = Dividend teen jaar 1
= Prys teen jaar 0
Om die formule op die voorbeeld toe te pas: [\46]ê96 \8^964_; =
[\46]ê96 \8^964_; =
Z + >DEZ −
£40.33 × 100 + £1.85 × 100 − £37 × 100 £37 × 100
£4 033 + £185 − £3 700 £3 700 £518 [\46]ê96 \8^964_; = £3 700 [\46]ê96 \8^964_; =
[\46]ê96 \8^964_; = 0.14 \b 14% 2.7.2
Die houperiode opbrengs
Selfstudie – Paragraaf 9.2 op bladsye 236-238 in die handboek. 2.7.3
Opbrengsstatistieke
Selfstudie – Paragraaf 9.3 op bladsye 238-239 in die handboek. 2.7.4
Gemiddelde aandeelopbrengs en risikovrye opbrengs
Wanneer die gemiddelde opbrengs bereken is, moet dit vergelyk word met opbrengs van ander sekuriteite. Die mees voor die hand liggende vergelyking is met die lae-variasie opbrengs in die regeringseffektemark. Dit is vry van die meeste van die wisselvalligheid wat ons in die aandelemark sien. Regerings leen geld deur die uitreiking van effekte, wat die beleggingspubliek dan besit. Hierdie effekte kom in baie vorme voor. Die een waarna ons sal kyk, staan bekend as skatkiswissels. Een keer ʼn week sal die regering wissels op ʼn veiling verkoop. ʼn Tipiese wissel is ʼn suiwer
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 25
GFM307 Finansiële Bestuur afslageffek wat binne ʼn jaar of meer sal verouder. Omdat regerings belasting kan verhoog om hulle skuld af te betaal, is hierdie skuld feitlik vry van risiko. Daarom word dit risikovrye opbrengs oor ʼn korttermyn (ʼn jaar of minder) genoem. ʼn Interessante vergelyking is tussen die feitelik risikovrye opbrengs op skatkiswissels en die baie riskante opbrengs op ekwiteit. Die verskil tussen riskante opbrengs en risikovrye opbrengs word dikwels die oortollige opbrengs op die riskante bate genoem. Dit word oortollig genoem omdat dit die addisionele opbrengs is as gevolg van die riskantheid van ekwiteite en word geïnterpreteer as ʼn ekwiteit-risikopremie. Bestudeer bladsy 240 in die handboek. 2.7.5
Risikostatistieke
Daar is geen algemeen aanvaarde definisie van risiko nie. Een manier om daaraan te dink is dat dit die risiko van opbrengs op ʼn maatskappy se aandele is in terme van die verspreiding van opbrengs oor ʼn tydperk. Die verspreiding of dispersie van ʼn verspreiding is baie wyd, die opbrengs wat sal plaasvind baie onseker. In teenstelling hiermee, is ʼn verspreiding waarvan die opbrengs almal binne ʼn paar persentasiepunte van mekaar is, beperk en die opbrengs is minder onseker. Die maatreëls van ʼn risiko (hier ter sprake) word variansie en standaardafwyking genoem. Belangrike punte om te onthou: •
Variansie en standaardafwyking meet die wisselvalligheid van bateopbrengs
•
Hoe groter die wisselvalligheid, hoe groter die onsekerheid
•
GD;]\9D6;6 3bd:eD4_ =
•
fgh ijk lmjnojpq ijk nrq sqhrnnqtnq jjkpjt mjjokqhrksf u Z
v]34533953bd:eD4_ = √E39D34;D6
Voorbeeld: Jaar
Werklike
Gemiddelde
Afwyking van
Kwadraat
opbrengs
opbrengs
die gemiddelde
afwyking
1
0.15
0.105
0.45
0.002025
2
0.09
0.105
-0.015
0.000225
3
0.06
0.105
-0.045
0.002025
4
0.12
0.105
0.015
0.000225
Totaal
0.42
0.00
0.0045
Bladsy 26
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 FinansiÍle Bestuur Die variansie vir ʼn steekproef word bereken deur dit te deel deur die aantal waarnemings –1, en die standaardafwyking is net die vierkantswortel daarvan. Dus: 39D34;D6 =
39D34;D6 =
0.0045 4 − 1 0.0045 3
39D34;D6 = 0.0015
v]3453953bd:eD4_ = √0.0015
v]34533953bd:eD4_ = 0.03873 Bestudeer bladsye 241-244 vir verdere verduidelikings oor risikostatistieke.
2.7.6
Meer oor gemiddelde opbrengs
Tot dusver het ons na eenvoudige gemiddelde opbrengs gekyk, maar daar is nog ʼn manier om ʼn gemiddelde opbrengs te bereken. Die feit dat die gemiddelde opbrengs op twee verskillende maniere bereken kan word, lei soms tot verwarring, dus is ons doel in hierdie gedeelte om die twee benaderings te verduidelik en ook die omstandighede waaronder elkeen gepas is, te illustreer. Rekenkundige (arithmetic) en meetkundige gemiddelde opbrengs Daar is twee metodes om die gemiddelde opbrengs te bereken: •
Rekenkundige (arithmetic) gemiddelde: Opbrengs verdien oor ʼn gemiddelde tydperk, oor verskeie tydperke. Of anders gestel, vertel dit ons wat ons verdien in ʼn tipiese jaar. Die formule lyk soos volg: }= NxNLxyLM .N O !z{N! | .N{ MMN"MN W YONL.Q =
•
+ â‹Ż +
Meetkundige gemiddelde: Gemiddelde saamgestelde opbrengs per periode, oor verskeie tydperke. Of anders gestel, vertel dit ons wat ons werklik gemiddeld per jaar verdien, jaarliks saamgestel. Die formule lyk soos volg:
~ € ‚ƒ„…† † ‡…„„ ˆ„ ‰Š‹Œ ĠÂ? = [ + Â? Â? + Â? Â? ‌ Â? + Â?Â’ ] −
Die meetkundige gemiddelde sal minder as die rekenkundige (arithmetic) gemiddelde wees, behalwe as die opbrengs dieselfde is. Watter een is beter? Die rekenkundige (arithmetic) gemiddelde is ooroptimisties oor ʼn lang horison.
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 27
GFM307 FinansiÍle Bestuur Die meetkundige gemiddelde is tÊ pessimisties oor ʼn kort horison. Dus, die antwoord hang af van die beplanningstydperk onder oorweging: •
15-20 jaar of minder: gebruik rekenkundige (arithmetic) gemiddeld
•
20-40 jaar: verdeel die verskil tussen die twee
•
40+ jaar: gebruik die meetkundige gemiddeld
Voorbeeld: Wat is die rekenkundige (arithmetic) en meetkundige gemiddelde vir die volgende opbrengs? Jaar
Persentasie
1
5%
2
3%
3
12%
6e64e”45D_6 39D]ℎ–6]D— _6–D556756 =
5 + −3 + 12 3
6e64e”45D_6 39D]ℎ–6]D— _6–D556756 = 4,67%
Z
[66]e”45D_6 _6–D556756 = [ 1 + 0,05 Ă— 1 − 0,03 Ă— 1 + 0,12 ]' − 1 [66]e”45D_6 _6–D55675 = 0,0449 = 4,49%
Bestudeer bladsye 244-246 in die handboek vir verdere verduideliking. 2.8
Risiko en opbrengs: Die markpryswaarderingsmodel
Tot dusver het ons gesien dat daar, oor die algemeen, ʼn beloning is vir die dra van ʼn risiko. Die beloning word ʼn risikopremie genoem. Ons weet ook dat die risikopremie groter is vir groter beleggings. Vervolgens kyk ons na die ekonomiese en bestuursimplikasies van hierdie basiese idee. Sover het ons gefokus op die opbrengsgedrag van ʼn paar groot portfeuljes, maar ons brei ons oorwegings uit om ook te kyk na individuele bates. Daar is twee tipes risiko’s: stelselmatige en onstelselmatige. Die verspreiding is baie belangrik, omdat stelselmatige risiko byna alle bates in die ekonomie tot ʼn mate beïnvloed, terwyl onstelselmatige risiko sal hoogstens net ʼn klein hoeveelheid bates beïnvloed. Ons ontwikkel dan die beginsel van diversifikasie, wat toon dat hoogs gediversifiseerde portfeuljes sal neig om byna geen onstelselmatige risiko te bevat nie. Handboek: Hiller et la. 2016, Hoofstuk 10, bladsye 253-293
Bladsy 28
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur 2.8.1
Individuele sekuriteite
Individuele sekuriteite het bepaalde eienskappe: •
Verwagte opbrengs: Die opbrengs wat ʼn individu verwag om van ʼn sekuriteit te verdien oor ʼn tydperk.
•
Variansie en standaardafwyking: Wisselvalligheid van ʼn sekuriteit se opbrengs.
•
Kovariansie en korrelasie: Die verhouding tussen die opbrengs van twee aandele.
2.8.2
Verwagte opbrengs, variansie en kovariansie
Verwagte opbrengs Verwagte opbrengs is gebaseer op die waarskynlikheid van moontlike uitkomste. In hierdie konteks beteken "verwagte" die gemiddeld as die proses baie keer herhaal word. Die "verwagte" opbrengs hoef nie eens ʼn moontlike opbrengs te wees nie. Ons kan die volgende voorbeeld gebruik om die wiskundige aard van verwagte opbrengs te illustreer: Dink aan ʼn speletjie waar jy ʼn muntstuk opskiet: As dit op die kop val, dan sal student A student B R1 betaal. As dit stert is, dan sal student B student A R1 betaal. Die meeste studente sal onthou uit die vak Statistiek dat die verwagte waarde 0 = 0,5 1 + 0,5 −1 is. Dit beteken dat
as die speletjie oor en oor gespeel word, sal elke student verwag om gelyk te breek, maar as die speletjie net een keer gespeel word, dan sal een student R1 wen en een sal R1 verloor. Bestudeer bladsye 254-259 in die handboek vir ʼn breedvoerige voorbeeld en verdere
verduidelikings. 2.8.3
Die opbrengs en risiko van portefeuljes
Veronderstel ʼn belegger het beramings van die verwagte opbrengs en standaardafwykings van individuele sekuriteite en die korrelasies tussen diÊ sekuriteite, hoe kies die belegger die beste kombinasie van sekuriteite of portefeulje om te hou? Die belegger wil graag ʼn portefeulje met ʼn hoÍ verwagte opbrengs en ʼn lae standaardafwyking van die opbrengs hê. Dit is dus nodig om die volgende te oorweeg: •
Die verhouding tussen die verwagte opbrengs op individuele sekuriteite en die verwagte opbrengs op ʼn portefeulje bestaande uit hierdie effekte.
•
Die verhouding tussen die standaardafwykings van individuele sekuriteite, die korrelasie tussen hierdie sekuriteite en die standaardafwyking van ʼn portefeulje wat bestaan uit hierdie effekte.
Om hierdie twee verhoudings te analiseer bestudeer bladsye 259-263, die voorbeeld van Supertech en Slowburn word hier verder geneem. 2.8.4
Die doeltreffende reeks vir twee bates
Selfstudie – Paragraaf 10.4 op bladsye 263-266 in die handboek.
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 29
GFM307 Finansiële Bestuur 2.8.5
Die doeltreffende reeks vir baie sekuriteite
Selfstudie – Paragraaf 10.5 op bladsye 266-269 in die handboek. 2.8.6
Diversifikasie: ʼn Voorbeeld
Bestudeer die voorbeeld op bladsye 269-271 in die handboek sorgvuldig. 2.8.7
Risikolose lenings en uitlenings
ʼn Belegger kan ʼn kombinasie van riskante en risikolose of risikovrye beleggings, soos beleggings in regeringskatkiswissels, kombineer. Dit word in voorbeeld 10.3, op bladsye 271-273, in die handboek geïllustreer. Die optimale portefeulje Figuur 10.9 (bladsye 273 in die handboek) illustreer die verhouding tussen die verwagte opbrengs en die standaardafwyking vir ʼn belegging met ʼn kombinasie van riskante sekuriteite en ʼn risikolose bate. Bestudeer die grafiek en die verduideliking daarvan op bladsye 273-274. Die uitkomste bevestig wat ekonome die skeidingsbeginsel noem, dit wil sê, die belegger se beleggingsbesluite bestaan uit twee afsonderlike stappe: 1. Die belegger sal eers die optimale portefeulje skat. 2. Die belegger moet dan besluit hoeveel om in die optimale portefeulje te belê en hoeveel om te belê in of leen uit die risikovrye bate afhangende van hul eie risikovoorkeure. 2.8.8
Markewewig
Die markportefeulje
Alle beleggers hou net een portefeulje van riskante bates
Elke belegger het Homogene verwagtinge
Heterogene verwagtinge
genaamd die
ʼn verskillende portefeulje van risikobates
markportefeulje
Figuur 2.4: Markportefeulje Definiëring van risiko wanneer beleggers markportefeuljes hou Baie beleggers hou gediversifiseerde portefeuljes soortgelyk aan breë-basis indekse. Hierdie resultaat laat ons toe om meer akkuraat in die bepaling van die risiko van ʼn sekuriteit, in die konteks van ʼn gediversifiseerde portefeulje, te wees. Navorsers het getoon dat die beste maatstaf vir die bepaling van die risiko van ʼn sekuriteit in ʼn groot portefeulje,
Bladsy 30
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 FinansiÍle Bestuur die beta van die sekuriteit is. Beta word geïllustreer in voorbeeld 10.4 in die handboek, bladsye 275-276. Bestudeer die voorbeeld sorgvuldig. Beta se formule is soos volg: ™ =
W- , V š V
Waar: ›r
= Beta of die stelselmatige risiko van ʼn sekuriteit.
Â?
= Variansie
#\E r œ œ
= Die kovariansie tussen r en œ
= Markopbrengskoers
Bestudeer bladsy 277 in die handboek vir ʼn breedvoerige verduideliking oor die beta. 2.8.9
Die markpryswaarderingsmodel
Daar word algemeen aanvaar dat die verwagte opbrengs op ʼn bate positief moet wees met betrekking tot die risiko. Dit wil sê, individue sal ʼn riskante bate slegs hou indien sy verwagte opbrengs die risiko regverdig. In hierdie gedeelte sal ons eers die verwagte opbrengs van aandele op die aandelemark beraam. Volgende gaan ons die verwagte opbrengs op individuele effekte beraam. Die verwagte opbrengs op die aandelemark Die verwagte opbrengs op die aandelemark is die som van die risikovrye koers, plus sekere vergoeding vir die risiko wat inherent is aan die markportefeulje. Let daarop dat die vergelyking verwys na die verwagte opbrengs in die mark, nie die werklike opbrengs in ʼn bepaalde maand of jaar nie. Omdat aandele risiko inhou, kan die werklike opbrengs in die mark oor ʼn spesifieke tydperk onder die risikovrye opbrengskoers of selfs negatief wees. Die verwagte opbrengs op ʼn individuele opbrengs Soos reeds genoem is die beta van ʼn sekuriteit die toepaslike maatstaf om die risiko van ʼn groot gediversifiseerde portefeulje te meet. Omdat die meeste beleggers gediversifiseerde portefeuljes het, moet die verwagte opbrengs op ʼn sekuriteit positief verband hou met die beta. Ekonome kan meer presies wees met die verhouding tussen verwagte opbrengs en beta. Hulle beweer dat onder gunstige omstandighede kan die verhouding tussen verwagte opbrengs en beta soos volg voorgestel word:
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 31
GFM307 FinansiÍle Bestuur Die markpryswaarderingsmodel } = + ™ × žžžž V + Waar: ž
Verwagte opbrengs op die sekuriteit
Â&#x;
Risikovryekoers
œ
Verwagte opbrengs op die mark
›
Beta van die sekuriteit
Die markpryswaarderingsmodel (MPWM) definieer die verhouding tussen risiko en opbrengs. As ons ʼn bate se stelselmatige risiko ken, kan ons die MPWM gebruik om sy verwagte opbrengs te bepaal. Dit geld vir finansiÍle bates en fisiese bates. Daar is twee belangrike punte om oor die MPWM in gedagte te hou:
Lineariteit
•Die verhouding tussen verwagte opbrengs en beta lineêr
Portefeuljes en sekuriteite
•MPWM geld vir portefeuljes asook individuele sekuriteite
Bestudeer bladsye 278-281 in die handboek vir meer oor die MPWM. 2.8.10 Kritiek op die markpryswaarderingsmodel Roll se kritiek op die MPWM Roll gaan van die standpunt uit dat dit bykans onmoontlik is om ʼn portefeulje saam te stel wat elke enkele sekuriteit bevat (d.w.s die ware markportefeulje). Enige toetsing van die MPWM wat ʼn mark instaanbediener (proxy) gebruik (bv. FTSE 100, DAX, CAC 40, ens.) sal die spesifieke portefeulje toets en nie die ware markportefeulje nie. Dit beteken dat, vir alle praktiese doeleindes, is die MPWM empiries ontoetsbaar omdat die onderliggende markportefeulje onwaarneembare is. Enige toetsing van die MPWM wat mark instaanbedieners gebruik, sal deur die kritiek geraak word. Bestudeer die verdere kritiek op MPWM op bladsye 281-282 in die handboek. 2.8.11 Variasies van die markpryswaarderingsmodel Selfstudie – Paragraaf 10.11 op bladsye 282-283 in die handboek
Bladsy 32
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur 2.9
Dividende en ander uitbetalings
ʼn Dividendbeleid is ʼn belangrike onderwerp in korporatiewe finansies en dividende is ʼn groot kontantuitleg vir baie maatskappye. Met die eerste oogopslag mag voorkom dat ʼn onderneming altyd soveel as moontlik aan sy aandeelhouers wil teruggee deur die uitbetaling van dividende. Dit kan egter ook gebeur dat ʼn onderneming die geld kan belê vir sy aandeelhouers, in plaas daarvan om dit uit te betaal. Die hoofoorweging van ʼn dividendbeleid is: moet die onderneming geld uitbetaal aan sy aandeelhouers, of moet die onderneming die geld hou en dit vir sy aandeelhouers belê? Hierdie vraag word in hierdie gedeelte bespreek. Handboek: Hiller et la. 2016, Hoofstuk 18, bladsye 481-512 2.9.1
Verskillende tipes dividende
Kontantdividend
Aandeeldividend
Word gewoonlik tweekeer per jaar betaal
Aandeelverdeling
Maatskappy reik nuwe aandele uit
Bv 2% aandeeldividend: een nuwe aandeel vir elke 50 wat besit word
Soos aandeeldividend, maar verwatering (dilution) is heelwat groter
3:1 aandeelverdeling: een aandeel word drie nuwe aandele. 1/3 goedkoper.
Figuur 2.5: Verskillende tipes dividende 2.9.2
Standardmetode van kontantdividende betaling
Die besluit om ʼn dividend te betaal, rus in die hande van die raad van direkteure van die maatskappy. Wanneer ʼn dividend verklaar is, word dit ʼn skuld van die besigheid en kan nie maklik herroep word nie. Nadat dit verklaar is, word ʼn dividend aan alle aandeelhouers vanaf ʼn spesifieke datum betaal. Die verloop van ʼn dividendbetaling Die verloop van ʼn dividendbetaling word geïllustreer in figuur 18.1, bladsy 482, in die handboek.
Verklaardatum
Datum van rekord
Ex-dividend datum
Betaaldatum
Figuur 2.6: Verloop van dividendbetaling
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 33
GFM307 FinansiÍle Bestuur Bestudeer bladsye 481-483 in die handboek vir ʼn meer breedvoerige verduideliking van die verloop van die dividendbetaling. 2.9.3
Die maatstafgeval: ʼn Illustrasie van die ontoepaslikheid van ʼn dividendbeleid
Tuisgemaakte (Homemade) dividende
Volle ekwiteitsonderneming; onderneming ontbind in een jaar; onderneming ontvang R10 000 nou en R10 000 volgende jaar; aantal aandele: 1 000. Huidige beleid: dividende gestel as gelyk aan kontantvloei
= >DE +
>DE 1 Â
= 10 000
10 000 1.1
= 19 090.91
234566789:; = 10
10 1.1
234566789:; = 19.09
Alternatiewe dividendbeleid Alternatiewe beleid: aanvanklike dividend is groter as kontantvloei
Totaal dividende aan bestaande aandeelhouers Dividende per aandeel 234566789:; = 11.00 234566789:; = 19.09
Datum 0
Datum 1
(R)
(R)
11 000
8 900
11.00
8.90
8.90 1.1
Bestudeer die res van die voorbeeld in die handboek op bladsye 483-486.
Bladsy 34
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur Gevolge van die tuisgemaakte (homemade) dividende
Dividendbeleid
• Deur ʼn wisselende dividendbeleid, kan bestuurders enige uitbetalings langs die diagonale lyn in Figuur 18.5 bereik (bladsy 485 in die handboek).
Tuisgemaakte (Homemade) Dividende
• Hetsy deur die herinvestering in oorskotdividende op datum 0, of deur die verkoop van aandele op die datum, kan ʼn individuele belegger enige punt langs die diagonale lyn in Figuur 18.5 bereik (bladsy 485 in die handboek).
Beleggingsbeleid
• ʼn Maatskappy moet nooit ʼn positiewe NHW prysgee om ʼn dividend te verhoog nie (of om ʼn dividend vir die eerste keer te betaal nie).
Figuur 2.7: Gevolge van tuisgemaakte dividende 2.9.4
Aandeleterugkoop
Aandeleterugkope is wanneer ʼn maatskappy sy eie aandele terugkoop: •
Tenderaanbod – maatskappy stel ʼn koopprys en ʼn gewenste aantal aandele beskikbaar.
•
Opemark – koop aandele in die opemark.
•
Geteikende terugkoop – terugkoop van aandele van spesifieke aandeelhouers.
Dit is soortgelyk aan ʼn kontantdividend deurdat dit kontant uit die maatskappy aan die aandeelhouers teruggee. Bestudeer die konseptuele voorbeeld oor dividende teenoor aandeleterugkope asook die oorwegings op bladsye 488 en 489. 2.9.5
Persoonlike belasting en dividend
In die voorafgaande gedeeltes was dividendbelasting glad nie in ag geneem nie. Dit is belangrik om te weet dat in Suid-Afrika word belasting op dividende betaal uit die hand van die aandeelhouer wat die dividend ontvang. Dus, as ʼn maatskappy ʼn dividend verklaar van R120 per aandeel en ʼn aandeelhouer het 10 aandele, dan moet hy R1 200 in dividenduitbetaling kry. Die dividendbelasting in Suid-Afrika is 20%, dus moet die aandeelhouer R200 betaal aan die SAID. Bestudeer die res van paragraaf 18.5 in die handboek, bladsye 489-492. Dit is belangrik om in die gedeelte op te let dat beleggers hoë en lae dividenduitkerings kan kies. Waarom sal ʼn belegger ʼn lae dividend uitbetaling verkies? Die volgende kan as redes aangevoer word: •
Individue wat in die boonste belastingtabelle verdien, verkies dalk laer dividenduitbetalings, gegewe die onmiddellike belastingaanspreeklikheid, ten gunste van hoër kapitaalwins met ʼn uitgestelde belastinglas.
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 35
GFM307 Finansiële Bestuur •
Oprigtingskoste (Flotation costs): lae uitbetalings kan die bedrae van die kapitaal wat nodig is om in te samel verminder, en sodoende vrystellingskoste verlaag.
•
Dividendbeperkings: skuldkontrakte kan die persentasie van inkomste wat uitbetaal kan word as dividende beperk.
Die volgende vraag is noodwendig, waarom sal ʼn belegger ʼn hoër dividenduitbetaling verkies? Die volgende kan as redes aangevoer word: •
•
Begeerte vir om dadelik ʼn inkomste te bekom o
Individue wat dadelik ʼn inkomste benodig, bv. afgetredenes
o
Groepe wat kapitaalbesteding verbied (trusts en uitkeerpolisse)
Onsekerheidsoplossing – geen waarborg dat die hoër toekomstige dividende sal realiseer nie.
•
Belasting o
Dividenduitsluiting vir maatskappye
o
Belastingvrystellingstatus: beleggers hoef nie bekommerd te wees oor verskillende behandeling tussen dividende en kapitaalwins nie.
2.9.6
Werklike-wêreld-faktore ten gunste van ʼn hoë-dividendbeleid
Bestudeer die voorbeeld op bladsye 492-495 in die handboek sorgvuldig. 2.9.7
Die kliënte-effek
In ons vorige bespreking het ons gesien dat sommige groepe beleggers ʼn rede kan hê om lae-uitbetalingsaandele (of nul-uitbetaling) na te jaag. Ander groepe het ʼn rede om hoëuitbetalingsaandele na te jaag. Maatskappye met hoë uitbetalings sal dus een groep lok en ʼn lae-uitbetalingsmaatskappy sal ʼn ander lok. Ons het hier te make met die kliënte-effek (clientele effect). Die kliënte-effek dui daarop dat verskillende groepe beleggers verskillende vlakke van dividende verkies. Wanneer ʼn onderneming op ʼn bepaalde dividendbeleid besluit, is die enigste doel om spesifieke kliënte te lok. Indien ʼn onderneming sy dividendbeleid verander, sal dit ander kliënte lok.
Bladsy 36
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur Marksegmentering Hoë-belasting individue
Lae-belasting individue
•Hou nie van dividende nie •Soek nul- tot laeuitbetalingsaandele
•Hou nie van dividende nie •Soek lae- tot mediumuitbetalingsaandele
Belastingvrye instellings •Verkies dividende •Soek medium- tot hoëuitbetalingsaandele
Figuur 2.8: Marksegmentering 2.9.8
Behoeftebevredigende teorie van dividende (Catering theory of dividends)
Selfstudie – Paragraaf 18.8 op bladsye 496-497 in die handboek 2.9.9
Wat ons weet en wat ons nie weet van die dividendbeleid nie
Korporatiewe dividende is beduidend Ons het vroeër aangedui dat dividende benadeel word deur belasting, anders as kapitaalwins waar dividende eers belas word wanneer dit betaal word – belasting op kapitaalwins word uitgestel tot daar verkope plaasvind. Nogtans is die monetêre waarde van dividende betaal deur maatskappye steeds beduidend. Minder maatskappye betaal dividende Alhoewel dividenduitbetalings steeds beduidend is, is daar ʼn aanduiding dat maatskappye wat dividende betaal al hoe minder word. Die dividenduitbetaling is grotendeels vervang met aandeleterugkope. Maatskappye hou dividende relatief tot verdienste per aandeel (dividend smoothing) Dit is baie nadelig vir ʼn maatskappy om dividenduitbetaling terug te hou. As gevolg hiervan sal maatskappye alleenlik dividenduitbetaling terughou as hulle geen ander alternatief het nie. Vir dieselfde rede is maatskappye versigtig om dividenduitbetalings te verhoog, tensy hulle seker is dat die nuwe dividendvlak gehandhaaf kan word. Wat ons in die praktyk waarneem is dat dividend-betalende maatskappye geneig is om dividende te verhoog alleenlik nadat opbrengs verhoog het, en hulle vermeerder of verminder nie dividenduitbetalings in reaksie op prysskommelings nie. Met ander woorde: •
dividendgroei vertraag opbrengsgroei;
•
dividendgroei sal neig om geleideliker te wees as opbrengsgroei.
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 37
GFM307 Finansiële Bestuur Uitbetalings voorsien inligting aan die mark Ons het voorheen gesien dat die prys van ʼn onderneming se aandele sal verhoog as huidige uitbetalings verhoog word, of as aandeleterugkoop verklaar word. Aan die ander kant, sal die prys van ʼn onderneming se aandele aansienlik daal wanneer dividenduitbetalings gestaak word. Dit is gewoonlik ʼn baie sterk aanduiding dat die maatskappy minder kontant het om dividende te betaal, en die gepaardgaande prysdalings mag aandui dat beleggers na huidige dividende kyk vir leidrade oor die vlak van toekomstige opbrengs en dividende. Bestudeer bladsye 499-501 in die handboek wat die volgende onderwerpe bespreek: •
ʼn Sinvolle dividenduitbetalingsbeleid
•
Die voor- en nadele van dividenduitbetalings
•
Navorsingsresultate oor dividendbesluite
Aandeledividende (Stock dividends) en aandeleverdeling (stock splits). Selfstudie – Paragraaf 18.10 op bladsye 501-503 in die handboek. 2.10 Korttermynkapitaalbestuur Omdat 40% van ʼn tipiese vervaardigingsmaatskappy se totale bates waarskynlik bestaan uit bedryfsbates en die meeste van die finansiële bestuurder se tyd in beslag neem, sal ons nou aandag skenk aan die bestuur van bedryfsbates, of dan die korttermynkapitaal van ʼn maatskappy. Die basiese doel met bedryfsbatesbestuur is om belegging in bedryfsbates so laag as moontlik te hou terwyl die maatskappy se aktiwiteite steeds effektief en doeltreffend funksioneer. Handboek: Hiller et la. 2016, Hoofstuk 27, bladsye 721-753 2.10.1 Redes waarom kontant gehou word (Cash holding) Daar bestaan twee hoofredes waarom kontant teruggehou sal word, naamlik: Transaksiesmotief •Insameling en uitbetalings nie perfek gesinchroniseer nie •Kontanttekort: die behoefte om bemarkbare sekuriteite te verkoop of te leen hou transaksiekoste in Vergoedende balanse •Kontant gehou by die bank vergoed vir die bankdienste gelewer aan die onderneming. Figuur 2.9: Hou van kontant (Cash holding) Bestudeer die res van bladsye 722-723 in die handboek.
Bladsy 38
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur 2.10.2 Die bepaling van die kontantsaldoteiken Die kontantsaldoteiken (target cash balance) behels ʼn kompromie aangegaan tussen geleentheidskoste om te veel kontant te hou en handelskoste om te min kontant te hou. Bestudeer bladsye 724-728 in die handboek vir ʼn bespreking van die Baumol-model, MillerOrr-model en die ander faktore wat die kontantsaldoteiken beïnvloed. 2.10.3 Die bestuur van die insameling en uitbetaling van kontant ʼn Onderneming se kontantsaldo aangemeld in sy finansiële state (boekkontant) is nie dieselfde as die balans aangedui in sy bankrekening (bankkontant) nie. Die verskil tussen die bankkontant en die boekkontant word die los kontant (float) genoem en verteenwoordig die netto effek van tjeks wat in die klaringsproses is. Netto los kontant: Bankkontant minus boekkontant Insameling van los kontant: ontvang tjeks Verhoog boekkontant, maar nie bankkontant nie. Negatiewe uitwerking op los kontant. Uitbetaling los kontant: tjeks betaal Verminder boekkontant, maar nie bankkontant. Positiewe uitwerking op los kontant. Netto los kontant Uitbetaling los kontant + Ingesamelde los kontant
Figuur 2.10: Netto los kontant Bestudeer bladsye 729-734 in die handboek. 2.10.4 Die belê van ledige kontant Indien ʼn onderneming tydelik ʼn kontantsurplus het, kan hulle in korttermynsekuriteite, bekend as bemarkbare sekuriteite, belê. Die mark vir korttermyn finansiële bates word die geldmark genoem. Die vervaldatum van korttermynbates wat op die geldmark handeldryf is een jaar of minder. Die meeste ondernemings bestuur hulle eie korttermyn finansiële bates, waar transaksies uitgevoer word deur banke en handelaars. Kleiner maatskappye gebruik geldmarkeffektetrusts. Aspekte wat die belê van ledige kontant beïnvloed:
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 39
GFM307 Finansiële Bestuur
Seisoenale of sikliese aktiwiteite
Koop bemarkbare sekuriteite met seisoenale oorskotte, verander sekuriteite terug na kontant wanneer tekorte voorkom.
Beplan vir moontlike uitgawes
Maak bemarkbare sekuriteite bymekaar in afwagting vir moontlike toekomstige uitgawes.
Volwassenheid
Ondernemings sal dikwels die vervaldatum van korttermyn beleggings beperk tot 90 dae om die verlies van kapitaal as gevolg van die verandering van rentekoerse te vermy.
Standaardrisiko
Vermy dit om te belê in bemarkbare sekuriteite met ʼn beduidende standaardrisiko.
Bemarkbaarheid
Gemak van omskakeling van kontant.
Belasbaarheid
Verskillende tipes sekuriteite het verskillende vlakke van belastingvrystelling. Bestudeer bladsye 734-736 in die handboek. 2.10.5 Bepalings van verkope Die bepalings van verkope omskryf hoe die onderneming van voorneme is om sy goedere en dienste te verkoop. ʼn Bepalende faktor is of die onderneming kontant nodig het of krediet kan toeken. Indien die onderneming wel krediet aan ʼn kliënt gaan toeken, sal die bepalings van die verkope die krediettydperk, die kontantkorting, die afslagtydperk en die tipe kredietinstrument spesifiseer. Byvoorbeeld, as krediet van “5/10, net 60 maande”, aan ʼn kliënt toegestaan word, beteken dit die kliënt het 60 dae vanaf die faktuurdatum om die skuld te vereffen. Verder moet ʼn kontantkorting van 5% van die gemelde verkoopprys gegee word indien betaling binne 10 dae gemaak word. Die bepalings van verkope sal, onder andere, die volgende insluit: •
Kredietperiode – die kredietperiode verskil tussen verskillende industrieë.
•
Kontantafslag – kontantafslag is ontwerp om die debiteuretydperk te verkort, maar dit verminder die netto verkopevlak wanneer afslag gegee word, tensy die afslag nuwe kliënte lok.
•
Kredietinstrumente – in die meeste gevalle is die enigste formele kredietinstrument die faktuur, wat saam met die versending goedere gestuur word en wat die kliënt teken as bewys dat hulle die goedere ontvang het.
Bladsy 40
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur Bestudeer die voorbeelde op bladsye 736-739 in die handboek. 2.10.6 Die besluit om krediet toe te staan: Risiko en Inligting Selfstudie – Paragraaf 27.8 op bladsye 743-744 in die handboek 2.10.7 Optimale kredietbeleid Teen die optimale hoeveelheid krediet, is die inkrementele kontantvloei van verhoogde verkope presies gelyk aan die drakoste van die verhoging in rekeninge ontvangbaar. Beskou ʼn onderneming wat nie krediet toestaan nie. Die onderneming het geen oninbare skulde, geen kredietdepartement en relatief min kliënte. Aan die anderkant oorweeg ons ʼn besigheid wat wel krediet toestaan. Die besigheid het baie kliënte, ʼn kredietdepartement en ʼn oninbare skulduitgawerekening. Dit is nuttig om te dink aan die besluit om krediet toe te ken in terme van drakoste en geleentheidskoste: •
Drakoste: Dit is die koste geassosieer met die toestaan van krediet en om ʼn belegging in debiteure te maak.
•
Geleentheidskoste: Dit is die verlore verkope a.g.v. die weiering van krediet. Die koste sal afneem soos krediet toegeken word.
Bestudeer figuur 27.12 en die res van paragraaf 27.7 in die handboek op bladsye 742-743. 2.10.8 Kredietanalise Sodra ʼn onderneming besluit dat hulle krediet aan kliënte sal toestaan, moet hulle riglyne bepaal van wie op krediet kan koop en wie nie toegelaat sal word om op krediet te koop nie. Kredietanalise verwys na die proses om te besluit of krediet toegeken gaan word aan ʼn spesifieke kliënt, of nie. Dit behels gewoonlik twee stappe: Versamel relevante inligting – invordering van finansiële state, kredietverslae op kliënt se betalingsgeskiedenis by ander ondernemings, navraag by banke en ʼn verslag oor die kliënt se betalingsgeskiedenis by die onderneming. Bepaling van kredietwaardigheid – hierdie verwys na die subjektiewe riglyne wat oor die algemeen gebruik word om na aanleiding van die ingevorderde inligting te besluit of die kliënt krediet kan kry of nie. Die riglyne is: karakter, kapasiteit, kapitaal, kollateraal en omstandighede. Bestudeer die konsep van kredietanalise in meer detail op bladsye 743-744 in die handboek. 2.10.9 Invorderingsbeleid Selfstudie – Paragraaf 27.9 op bladsye 744-745 in die handboek
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 41
GFM307 Finansiële Bestuur 2.10.10 Hoe om handelskrediet te finansier Selfstudie – Paragraaf 27.10 op bladsye 745-746 in die handboek 2.11 Samevatting Finansiële besluitneming is kardinaal vir die suksesvolle bedryf van ʼn besigheid. Ons weet nou dat effekte ʼn belangrike bron van finansiering vir die staat en besighede van alle tipes is. Ons weet ook dat in ʼn doeltreffende mark sal pryse vinnig en korrek aanpas n.a.v. nuwe inligting. Gevolglik is batepryse in ʼn doeltreffende mark selde te hoog of te laag. ʼn Verdere belangrike konsep in finansiële besluitneming is dividende en dividendbeleid. Ook belangrik om die verskil tussen dividende en dividendbeleid te verstaan. Dividende is belangrik want die waarde van ʼn aandeel word uiteindelik bepaal deur dividende wat betaal word. Die manier hoe ʼn onderneming die korttermyn kapitale beplanning aanpak en hoe die onderneming sy kredietbestuur benader kan groot implikasie hê vir die onderneming se toekoms. 2.12 Selfevaluering Doen die volgende vrae aan die einde van elke hoofstuk: Hoofstuk 5: Questions and problems (Bladsye 142 tot 147) •
Vraag 8
•
Vraag 12
•
Vraag 36
Hoofstuk 9: Questions and problems (Bladsye 247 tot 251) •
Vraag 5
•
Vraag 13
Hoofstuk 10: Questions and problems (Bladsye 284 tot 291) •
Vraag 11
•
Vraag 15
•
Vraag 29
Hoofstuk 18: Questions and problems (Bladsye 504 tot 508) •
Vraag 4
•
Vraag 18
•
Vraag 38
Hoofstuk 27: Questions and problems (Bladsye 747 tot 751) •
Vraag 4
Bladsy 42
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 FinansiÍle Bestuur •
Vraag 23
•
Vraag 39
2.13 Selfevalueringsriglyne •
Hoofstuk 5: Vraag 8
Die drie faktore is: 1) Die maatskappy se toekomstige groeigeleenthede. 2) Die maatskappy se vlak van risiko sal die rentekoers wat gebruik word om kontantvloei te verdiskonteer, bepaal. 3) Gebruik van die rekeningkundige metode. Verskille in risiko en verwagte groei kan help om die verskille te verduidelik in die prys-/verdienste-verhoudings, wat verklaar kan word met behulp van die verhoudings in die konstante groeimodel. Verskille tussen maatskappye in dieselfde sektor kom gewoonlik voor omdat daar van ʼn ander rekeningkundige metode gebruik gemaak word. Die verskille tussen verskillende sektore is groter. Byvoorbeeld, jy kan nie ʼn elektrisiteitsmaatskappy (wat stabiel is en ʼn lae groei het) met ʼn tegnologiemaatskappy (wat ʼn hoÍ groei het, maar dit verander voortdurend) vergelyk nie. •
Hoofstuk 5: Vraag 12 a. 69”_^6]337e\69; = o o
2345667 2 =
2345667 ¢ =
Z
Crirnqkn ÂĄqo jjknqqt ?qonrqkfpq ÂĄqo jjknqqt
= 0.5
Z Z.)
= 0.67
b. I9\6De\69; = £¤ ¼ 69”_87\6_e\69; ;
waar 69”_87\6_e\69; = 1 – §D]e669E69ℎ\”5D4_
o o
2345667 2 ≼ _ = 0.15 × 0.5 = 0.075 = 7.5%
2345667 ¢ ≼ _ = 0.1 × 0.33 = 0.033 = 3.33% CZ
c. 9:; = o – s o
o
2345667 2 ≼ 9:; =
2345667 ¢ ≼ 9:; =
Z .Z) – . Š)
Z .Z – . ''
= ÂŁ13.33
= ÂŁ14.99
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 43
GFM307 Finansiële Bestuur •
Hoofstuk 6: Vraag 36
In hierdie scenario vind groei plaas vanuit twee verskillende bronne: die leerkurwe en die nuwe projek. Ons moet die waarde van die twee verskillende bronne afsonderlik bereken. Eerstens sal ons die waarde van die leerkurwe, wat teen 5% sal toeneem, bereken. Alle inkomste word uitbetaal as dividende, dus is die verdienste per aandeel die volgende: 2 =
£8^964_; ]\]376 334]37 D];]33456 3345676
2 =
£10 000 000 × 1.05 10 000 000
2 = £1.05 M.b.v. die NHWGG-model:
=
£8^964_; + FGHII e − _
=
£1.05 + FGHII 0.10 – 0.05
= £21 + NHWGG Nou kan ons die NHWGG bereken as die nuwe projek twee jaar van nou geloods word. Die verdienste per aandeel twee jaar van nou af sal wees: 2 = £1.00 1 + 0.05
2 = £1.1025
Daarom sal die aanvanklike belegging in die nuwe projek die volgende wees: 234E34e7De6 ^676__D4_ = 0.20 £1.1025 234E34e7De6 ^676__D4_ = £0.22
Bladsy 44
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur Die verdienste per aandeel van die nuwe projek is ʼn ewigdurende annuïteit, met ʼn jaarlikse kontantvloei van: 69ℎ\\_56 2 E34 5D6 89\®6e =
£5,000,000 10,000,000 aandele
69ℎ\\_56 2 E34 5D6 89\®6e = £0.50 Dus, die waarde van alle toekomstige verdienste in jaar 2, een jaar voor die maatskappy weet wat die verdienste is, is:
=
£0.50 0.10
= £5.00
Nou kan ons die NHWGG per aandeel van die beleggingsgeleentheid in jaar 2 bereken: FGHII =– £0.22 + £5.00 FGHII = £4.78
Die waarde van die NHWGG vandag sal wees: FGHII =
£4.78 1 + 0.10
FGHII = £3.95
Deur die NHWGG te gebruik, kry ons:
= £21 + £3.95
= £24.95
Let daarop dat jy ook die maatskappy en die projek kan waardeer met die waardes gegee, en dan verdeel jy die finale antwoord met die uitstaande aandele. Die finale antwoord sal dieselfde wees. •
Hoofstuk 9: Vraag 5
Om die rekenkundige opbrengs te bereken, moet jy die opbrengs optel en dit dan deel deur die hoeveelheid opbrengs. As sodanig, neem rekenkundige opbrengs nie die effek van
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 45
GFM307 FinansiÍle Bestuur samestelling (compounding) in ag nie. Geometriese opbrengs aan die anderkant neem samestelling (compounding) in ag. As ʼn belegger is die belangrikste opbrengs van ʼn bate die geometriese opbrengs. •
Hoofstuk 9: Vraag 1
Die gemiddelde opbrengs is die som van die opbrengs, gedeel deur die hoeveelheid opbrengs. Die gemiddelde opbrengs vir elke ekwiteit was: ž´g¾lœjop¡og¸¥ =
Âšâˆ‘Âť ruZ 9´gÂľlÂśjop¡og¸¥ Âź F
ž´g¾lœjop¡og¸¥ =
[−0.607 + 0.241 + 0.336 − 0.623 − 0.218] 5
ž´gÂľlÂśjop¡og¸¥ = −0.1742 \b 17.42% ž ½ž =
Âšâˆ‘Âť ruZ 9 ½ž Âź F
ž ½ž =
[0.036 + 0.375 + 1.055 − 0.618 − 0.332] 5
ž ½ž = 0.888 \b 8.88% Ons bereken die variansie van elke ekwiteit as:
v =
[âˆ‘Âť rĂŠZ ÂĽp − ÂĽĚ… ] F − 1
v ´g¾lœjop =
[−0.607 − −0.1742 ] + [0.241 − −0.1742 ] + [0.336 − −0.1742 ] + [−0.623 − −0.1742 ] + [−0.218 − −0.1742 ] 5−1
v ´g¾lœjop = 0.2058 v ½ž =
[−0.360 − 0.889] + [0.375 − 0.889] +[1.055 − 0.889] + [−0.618 − 0.889] + [−0.332 − 0.889] 5−1
v ½ž = 0.4269
Die standaardafwyking is die vierkantswortel van die variansie, dus die standaardafwyking van elke ekwiteit is: v´gÂľlÂśjop = √0.2058 Bladsy 46
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur v´gÂľlÂśjop = 0.4841 \b 48.41% v ½ž = √0.426917
v ½ž = 0.6534 \b 65.34%
•
Hoofstuk 10: Vraag 11
Die markportefeulje is ʼn waarde-gelaaide indeks van alle riskante bates (bv. die FTSE 100). Roll argumenteer dat die MPWM ontoetsbaar is omdat dit onmoontlik is om ʼn portefeulje wat werklik die markportefeulje verteenwoordig te vind. Aangesien dit onwaarneembaar is, is enige toets van die MPWM ʼn toets van die volmagportefeulje in plaas van die teorie. •
Hoofstuk 10: Vraag 15 a. Ons het hier ʼn spesiale geval waar die portefeulje gelyk weeg, dus ons kan die opbrengs van elke bate optel en dan hierdie deel met die hoeveelheid bates. Die verwagte opbrengs van die portefeulje is: ¤Ë ÂĄ ĂŒ =
0.09 + .02 2
¤Ë ÂĄ ĂŒ = 0.055 \9 5.50%
b. Ons moet die portefeuljegewigte wat lei tot ʼn portefeulje met ʼn › van 0.6 vind. Ons weet dat die › van die risikovrye bate nul is. Ons weet ook die gewig van die
risikovrye bate is een minus die gewig van die aandele omdat die portefeuljegewigte moet optel na een of 100%. Dus: ›¥ = 0.6 = d� 0.9 + 1 + d� 0
0.6 = 0.9dĂ? + 0 − 0dĂ? dĂ? =
0.6 0.9
dĂ? = 0.66667
En die gewig van die risikovrye bate is: dBĂŽ = 1 − 0.66667 dBĂŽ = 0.33333
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 47
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur c. Ons moet die portefeuljegewigte wat lei tot ʼn portefeulje met ʼn verwagte opbrengs van 6% vind. Ons weet ook die gewig van die risikovrye bate is een minus die gewig van die voorraad omdat die portefeuljegewigte moet optel na een of 100%. Dus: ¤ ÂĄ = 0.06 = 0.09dĂ? + 0.02 1 − dĂ? 0.06 = 0.09dĂ? + 0.02 − 0.02dĂ? dĂ? = 0.5714
Dus, sal die risiko van die portefeulje die volgende wees: ݴ = 0.5714 0.9 + 1 − 0.5714 0
ݴ = 0.514
d. Deur die › van die portefeulje op te los, soos in gedeelte a, vind ons dat: ݴ = 1.5 = dĂ? 0.9 + 1 − dĂ? 0
dĂ? =
1.5 0.9
dĂ? = 1.667
dBĂŽ = 1 − 1.667
dBĂŽ = −0.667
Die portefeulje belĂŞ 167% in die aandele en -67% in die risikovrye bate. Dit verteenwoordig leen by die risikovryekoers om meer van die aandele te koop.
•
Hoofstuk 10: Vraag 29
Die hoeveelheid stelselmatige risiko word gemeet deur die β van ʼn bate. Omdat ons die markrisikopremie en die risikovrye koers ken, kan ons die MPWM gebruik om die β van die bate te bereken, as ons die verwagte opbrengs van die bate ken. Die verwagte opbrengs van Sekuriteit I is: E(RI) = 0.15(0.09) + 0.70(0.42) + 0.15(0.26) = 0.3465 of 34.65% Deur die MPWM te gebruik om die β van Sekuriteit I te bepaal, vind ons: 0.3465 = 0.04 + 0.1β I βI =3.07
Bladsy 48
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur Die totale risiko van die bate word gemeet deur die standaardafwyking, dus moet ons die standaardafwyking van Sekuriteit I bereken. As ons begin met die berekening van die sekuriteit se variansie, vind ons: σI2 = 0.15(0.09 – 0.3465)2 + 0.70(0.42 – 0.3465)2 + 0.15(0.26 – 0.3465)2 σI2 = 0.01477 σI = (.01477)1/2 = .1215 of 12.15% Deur dieselfde prosedure vir Sekuriteit II te volg, sal die verwagte opbrengs wees: E(RII) = .15(–.30) + .70(.12) + .15(.44) = .1050 Deur die MPWM te gebruik om die β van Sekuriteit II te bepaal, vind ons: .1050 = .04 + 0.1β II βII = 0.65 En die standaardafwyking van Sekuriteit II is: σII2 = .15(–.30 – .105)2 + .70(.12 – .105)2 + .15(.44 – .105)2 σII2 = .04160 σII = (.04160)1/2 = .2039 of 20.39% Hoewel Sekuriteit II meer totale risiko dra as Sekuriteit I, het dit heelwat minder stelselmatige risiko omdat sy beta heelwat kleiner is as dié van I. Dus, Sekuriteit I dra meer stelselmatige risiko en II dra meer onstelselmatige en meer totale risiko. Omdat onstelselmatige risiko weg gediversifiseer kan word, dra Sekuriteit I in werklikheid die hoogste risiko ten spyte van die gebrek aan volatiliteit in sy opbrengs. Sekuriteit I sal ʼn hoër risikopremie hê en ʼn groter verwagte opbrengs lewer. •
Hoofstuk 18: Vraag 4
Voordele van aandeleterugkope: o
Verhoogde VPA
o
Skrik potensiële verkrygers af
o
Aandeelprys styg dikwels, aangesien ʼn terugkoop soms ʼn teken is dat die bestuur glo die aandele is onderwaardeer.
o
Belastingvoordeel bo dividendinkomste
Nadele van aandeleterugkope: o
Die manipulasie van VPA kan ʼn misleidende beeld van die prestasie gee.
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
Bladsy 49
GFM307 Finansiële Bestuur As bestuur se vergoeding gekoppel is aan VPA, dan sal hulle hoër bonusse deur
o
aandeleterugkope ontvang. Aandeelpryse verhoog dikwels tydelik en nie op grond van beginsels nie.
o •
Hoofstuk 18: Vraag 18 a. Die aandele uitstaande verhoog met 10%, dus: F d6 3345676 D];]33456 = 10 000 × 1.10 F d6 3345676 D];]33456 = 11 000 F d6 3345676 D]_696De = 1 000
Omdat pariwaarde van die nuwe aandele £1 is, sal die kapitale surplus per aandeel £24 wees. Die totale kapitale surplus sal dan die volgende wees: Gewone aandele (£1 pariwaarde)
£11 000
Kapitale surplus
£204 000
Behoue verdienste
£561 500
Totale eienaarsbelang
£776 500
b. Die aandele uitstaande verhoog met 25%, dus: F d6 3345676 D];]33456 = 10 000 × 1.25 F d6 3345676 D];]33456 = 12 500 F d6 3345676 D]_696De = 2 500
Omdat pariwaarde van die nuwe aandele £1 is, sal die kapitale surplus per aandeel £24 wees. Die totale kapitale surplus sal dan die volgende wees: 255D;D\4667 ^6]337 D4 e38D]337 ED9 4 d6 3345676 = 2 500 × £24 255D;D\4667 ^6]337 D4 e38D]337 ED9 4 d6 3345676 = £60 000
Bladsy 50
Gewone aandele (£1 pariwaarde)
£12 500
Kapitale surplus
£240 000
Behoue verdienste
£524 000
Totale Eienaarsbelang
£776 500
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: Finansiële Besluitneming
GFM307 FinansiÍle Bestuur •
Hoofstuk 18: Vraag 38
Met behulp van die vergelyking van die afname in die aandeelprys ex-dividend vir elk van die belastingkoersbeleide, kry ons:
− Ă? 1 − ]@ = > 1 − ]¡
a. − Ă? = >
Zu Zu
b. − Ă? = >
Zu .'Ă?Z Zu
c. − Ă? = >
Zu .'Ă?Z Zu . Ă’
− Ă? = >
− Ă? = 0.639D
− Ă? = 0.8875D
d. Aangesien verskillende beleggers baie verskillende belastingkoerse op gewone inkomste en kapitaalwins het, het dividendbetalings verskillende nabelaste implikasies vir verskillende beleggers. Die differensiÍle belasting onder beleggers is een aspek van die kliÍnte-effek. •
Hoofstuk 27: Vraag 4
Indien ʼn onderneming ʼn tydelike kontantsurplus het, kan hulle belê in korttermyn bemarkbare sekuriteite. As hulle te veel kontant, van permanente aard het, kan dit net in ʼn dividend betaal, belê in die mees winsgewende alternatief, of meer waarskynlik, aandeleterugkoop. Dit kan ook skuld verminder. As hulle nie genoeg kontant het nie, moet hulle òf leen, òf aandele verkoop, of winsgewendheid verbeter. •
Hoofstuk 27: Vraag 23
Die rentekoers vir die bepaling van die afslag is: 64]6e\69; =
0.02 0.98
64]6e\69; = 0.0204 \b 2.04% En die rente is vir: 40 – 9 = 31 dae
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 51
GFM307 FinansiÍle Bestuur Dus, deur die gebruik van die effektiewe-jaarlikse-koers (EJK) berekening, is die effektiewe jaarlikse rentekoers: EJK = 1 + Periodiekekoers h – 1 '�)
EJK = 1.0204 'Z – 1
Â¤Ă˜Ă™ = 0.2685 \b 26.85% a. Die periodieke rentekoers is: 64]6e\69; =
0.03 0.97
64]6e\69; = 0.0309 \b 3.09% En die rente is vir: 40 − 9 = 31 536
Dus, deur die gebruik van die effektiewe-jaarlikse-koers (EJK) berekening, is die effektiewe jaarlikse rentekoers: EJK = 1 + Periodiekekoers h – 1 '�)
Ăš
EJK = 1.0309 'Z – 1
Â¤Ă˜Ă™ = 0.4314 of 43.14%
b. Die periodieke rentekoers is 2.04% En die rentekoers is vir: 60 − 9 = 51 536
Dus, deur die EJK te gebruik is die effektiewe rentekoers: EJK = 1 + Periodiekekoers h – 1 '�)
Ăš
EJK = 1.0204 )Z – 1
Â¤Ă˜Ă™ = 0.1556 of 15.56%
c. Die periodieke rentekoers is 2.04% En die rentekoers is vir: 40 − 15 = 25 536
Dus, deur die EJK te gebruik is die effektiewe rentekoers: EJK = 1 + Periodiekekoers h – 1 Ú
Bladsy 52
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur 'Ă?)
EJK = 1.0204 ) – 1
Â¤Ă˜Ă™ = 0.3431 of 34.31%
•
Hoofstuk 27: Vraag 39 a. Omdat die boonste limiet, U, deur die maatskappy ingestel is, gebruik dit om Z te vind: § = 3Ăž − 2Ă&#x; Ăž=
§ + 2Ă&#x; 3
Dus vir Gold Star is die teiken kontantbalans: Ăž=
ÂŁ205 000 + 2 ÂŁ95 000 3
Ăž = ÂŁ131 666.67
En vir Silver Star is die teiken kontantbalans: Ăž=
ÂŁ230 000 + 2 ÂŁ120 000 3
Ăž = ÂŁ156,666.67
b. Ons kan die Miller-Orr-model gebruik om die afwyking van die kontantvloei vir elke onderneming te bereken. Ons vind dan: ĂĄ
Ăžâˆ— = Ă
3 Â? +Ă&#x; 4
ĂĄ 3 Â? Ăž ∗ − Ă&#x; = Ă 4
Ăž ∗ − Ă&#x; ' =
Â? =
3 Â? 4
Ăž ∗ − Ă&#x; ' Ă— 4 Ă— 3
Om die afwyking van Gold Star se kontantvloei te bereken, sal ons eerste die daaglikse rentekoers vind: Z
= 1.058 'Ă?) − 1 = 0.000154
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
Bladsy 53
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur En die variansie vir Gold Star se kontantvloei is:
Â? =
ÂŁ131 666.67 − ÂŁ95 000 ' Ă— 4 Ă— 0.000154 3 Ă— ÂŁ2 800
Â? = ÂŁ3 626 296.53
Die daaglikse rentekoers vir Silver Star is: Z
= 1.061 'Ă?) − 1 = 0.000162
En die variansie vir Silver Star se kontantvloei is: Â? =
ÂŁ156 666.67 − ÂŁ120 000 ' Ă— 4 Ă— 0.000162 3 Ă— ÂŁ2 500
Â? = ÂŁ4 265 442.41
Silver Star se kontantvloei is meer onstabiel.
Bladsy 54
DEEL II (a): Studie-eenheid 2: FinansiĂŤle Besluitneming
GFM307 Finansiële Bestuur
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Belangrike vakterminologie word hier in Engels weergegee: Afrikaans
Engels
Aandeelhouers
Shareholders
Aandeelterugkoop
Share repurchase
Beginsel van diversifikasie
Principle of diversification
Beskermende verbond
Protective covenant
Betakoëffisiënt
Beta coefficient
Delgingsfonds
Sinking fund
Dividende
Dividends
Dividendopbrengs
Dividend yield
Dividendverdiskonteringsmodel
Dividend discount model
Effektemarklyn
Security market line (SML)
Ekonomiese bestelgrootte
Economic order quantity (EOQ)
Faktuur
Invoice
Fisher-effek
Fisher effect
Geometriese gemiddelde opbrengskoers
Geometric average return
Gereelde kontantdividend
Regular cash dividend
Geregistreerde vorm
Registered form
Geweegde gemiddelde koste van kapitaal
Weighted average cost of capital (WACC)
Gewone aandeel
Ordinary share
Gordon se groeimodel
Gordon growth model
Herbeleggingsrentekoersrisiko
Reinvestment rate risk
Inflasiepremie
Inflation premium
Inligtingsinhoudseffek
Information content effect
Instaanbediener
Proxy
Invorderingsbeleid
Collection policy
Kapitaalwinsopbrengs
Capital gains yield
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 55
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur
KliĂŤnte-effek
Clientele effect
Koepon
Coupon
Koeponopbrengs
Current yield
Kontantkonsentrasie
Cash concentration
Kontantkorting
Cash discount
Koste van eie kapitaal
Cost of equity
Koste van kapitaal
Cost of capital
Koste van kredietkurwe
Credit cost curve
Koste van vreemde kapitaal
Cost of debt
Kredietgradering
Credit scoring
Kredietinstrument
Credit instrument
Kredietontleding
Credit analysis
Krediettermyn
Credit period
Laaste dag om te verhandel
Last day to trade
Likiditeitspremie
Liquidity premium
Likwidasiewaarde
Liquidation value
Los kontant
Float
Markpryswaarderingsmodel
Capital asset pricing model (CAPM)
Markrisikopremie
Risk premium
Markrisikopremie
Market risk premium
Materiaalbehoeftebeplanning
Materials requirements planning (MRP)
Net-betyds-produksie
Just-in-time (JIT) inventory
Nie-stelselmatige risiko
Unsystematic risk
Nominale rente
Nominal rates
Normaalverdeling
Normal distribution
Nulkoeponeffek
Zero coupon bond
Nuwe dividendbelasting
New dividend tax
Omgekeerde onderverdeling of konsolidasie
Reverse split or consolidation
Bladsy 56
Woordelys in Afrikaans en Engels
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur
Oorblywende dividendbenadering
Residual dividend approach
Oorblywende waarde
Residual or terminal value
Opbrengskurwe
Yield curve
Opbrengs-tot-vervaldatum
Yield to maturity
Portefeulje
Portfolio
Portefeuljegewig
Portfolio weight
ReĂŤle rentekoerse
Real rates
Rekenkundige gemiddelde opbrengs
Arithmetic average return
Rentekoersrisikopremie
Interest rate risk premium
Skoonprys
Clean price
Skripdividend
Scrip or share dividend
Skuldbrief
Debenture
Spekulasiemotief
Speculative motive
Standaardafwyking
Standard deviation
Stelselmatige risiko
Systematic risk
Stelselmatige risikobeginsel
Systematic risk principle
Suiwerspel-benadering
Pure play approach
Termynstruktuur van rentekoerse
Term structure of interest rates
Toondervorm
Bearer form
Transaksiemotief
Transaction motive
Trustakte
Trust deed
Tuisgemaakte dividendbeleid
Homemade dividend policy
Uitkering
Distribution
Variansie
Variance
Verdiskonteerdekontantvloei-benadering
Discounted cash flow valuation
Verhandelingsmarge
Trading range
Verklaringsdatum
Declaration date
Verkoopsbepalings
Terms of sale
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 57
GFM307 FinansiĂŤle Bestuur
Verouderingskedule
Ageing schedule/age analysis
Vervaldatum
Maturity
Vervangingswaarde
Replacement value
Verwagte opbrengskoers
Expected return
Voorkeuraandeel
Preference share
Voorsorgmotief
Precautionary motive
Vrye kontantvloei
Free cash flow
Waardering deur middel van vergelyking
Valuation by comparison
Wanbetalingsrisikopremie
Default risk premium
Bladsy 58
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Chané Smit Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za