Familiereg
Felicia Snyman
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Felicia Snyman Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GFL105 Familiereg
INHOUDSOPGAWE Inleiding ............................................................................................................................... 6 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 7 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 9
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding ............................................................................. 11 1.1
Leeruitkomste ..................................................................................................................... 11
1.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 11
1.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 12
1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12
1.5
Inleiding ................................................................................................................................ 13
1.6
Familiereg en die reg in objektiewe sin ........................................................................... 13
1.7
Impak van Grondwet op formeel erkende verbindings ................................................. 14
1.8
Impak van Grondwet op lewensvennootskappe wat nie formeel erken word nie .... 15
1.8.1
Godsdienstige huwelike ................................................................................................ 15
1.8.2
Gesinsvennootskappe ................................................................................................... 15
1.9
Impak van Grondwet op ouer-kindreg ............................................................................. 15
1.10
Uitbreiding van trefwydte van familiereg ......................................................................... 15
1.11
Samevatting ........................................................................................................................ 16
1.12
Selfevaluering ..................................................................................................................... 16
1.13
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 17
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings ............................................................ 19 2.1
Leeruitkomste ..................................................................................................................... 19
2.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 20
2.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 20
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 20
2.5
Inleiding ................................................................................................................................ 21
2.6
Vereistes vir geldige burgerlike huwelik en burgerlike verbinding .............................. 21
2.6.1
Inleiding ............................................................................................................................ 21
2.6.2
Die verlowing ................................................................................................................... 21
2.6.3
Definisie van burgerlike huwelik en burgerlike verbinding ....................................... 22
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GLF105 Familiereg 2.6.4
Vereistes vir geldige verbinding ................................................................................... 22
2.7
Gebruiklike huwelike .......................................................................................................... 28
2.8
Samevatting ........................................................................................................................ 29
2.9
Selfevaluering ..................................................................................................................... 29
2.10
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 31
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings ....................................................................................................................... 33 3.1
Leeruitkomste ..................................................................................................................... 33
3.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 35
3.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 35
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 35
3.5
Inleiding ................................................................................................................................ 35
3.6
Inleiding t.o.v. die onveranderbare gevolge van formeel erkende verbindings ........ 36
3.7
Die verandering in die status van die genote ................................................................. 36
3.8
Consortium omnis vitae ..................................................................................................... 36
3.8.1
Betekenis en inhoud ...................................................................................................... 36
3.8.2
Beskerming van consortium in die onstoflike sin van die woord............................. 37
3.9
Die wederkerige onderhoudsplig tussen genote ........................................................... 37
3.9.1
Algemeen......................................................................................................................... 37
3.9.2
BeĂŤindiging van die onderhoudsverpligting ............................................................... 38
3.9.3
Afdwing van onderhoudsplig ........................................................................................ 38
3.10
Aankoop van huishoudelike benodigdhede ................................................................... 39
3.10.1 Vereistes vir die bevoegdheid om die ander genoot te bind vir die aankoop van huishoudelike benodigdhede ........................................................................................................ 40 3.10.2
Aanspreeklikheid vir huishoudelike benodigdhede ................................................... 40
3.10.3 BeĂŤindiging van die bevoegdheid om die ander genoot te bind vir die aankoop van huishoudelike benodigdhede ................................................................................................ 41 3.11
Die verblyfreg in die woning wat deur die genote gedeel word................................... 41
3.12
Algemeen t.o.v. veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings ................ 41
3.13
Verbinding binne gemeenskap van goedere ................................................................. 41
3.13.1
Regsaard van die verbinding binne gemeenskap van goedere .............................. 42
3.13.2
Gevalle waar gemeenskap van goedere nie intree nie ............................................ 42
3.13.3
Inhoud van algehele gemeenskap van goedere ....................................................... 42
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GFL105 Familiereg 3.13.4
Handelingsbevoegdheid van gades ............................................................................ 43
3.13.5
Verskyningsbevoegdheid van genote ......................................................................... 45
3.13.6
Beëindiging van gemeenskap van goedere ............................................................... 47
3.14
Verbindingskontrakte ......................................................................................................... 47
3.14.1
Algemeen......................................................................................................................... 47
3.14.2
Inhoud van verbindingskontrakte ................................................................................. 47
3.14.3
Vereistes vir ʼn afdwingbare verbindingskontrak ........................................................ 47
3.14.4
Verbindingskontrakte van minderjariges .................................................................... 49
3.14.5
Uitleg van verbindingskontrakte ................................................................................... 50
3.14.6
Rektifikasie van verbindingskontrakte ......................................................................... 50
3.14.7
Beëindiging ...................................................................................................................... 50
3.15
Verbinding buite gemeenskap van goedere .................................................................. 50
3.15.1
Algemeen......................................................................................................................... 51
3.15.2
Wanneer geld die aanwasbedeling? ........................................................................... 51
3.15.3
Inhoud van die aanwas.................................................................................................. 52
3.15.4
Berekening van die aanwas van die onderskeie boedels ........................................ 52
3.15.5
Beskerming van ’n genoot se reg om in die aanwas te deel ................................... 53
3.15.6
Uitstel van voldoening aan aanwasvordering ............................................................ 53
3.15.7
Besonderhede rakende die waarde van die boedel by ontbinding......................... 53
3.16
Verbindings in die buiteland gesluit ................................................................................. 53
3.17
Samevatting ........................................................................................................................ 53
3.18
Selfevaluering ..................................................................................................................... 54
3.19
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 56
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, die ontbinding van verbindings en die gevolge daarvan ............................................................................... 57 4.1
Leeruitkomste ..................................................................................................................... 57
4.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 58
4.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 58
4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 58
4.5
Inleiding ................................................................................................................................ 59
4.6
Onderskeid tussen nietige en vernietigbare verbindings ............................................. 59
4.6.1
Nietige verbindings......................................................................................................... 59
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GLF105 Familiereg 4.6.2
Vernietigbare verbinding ............................................................................................... 59
4.6.3
Onderskeid tussen vernietiging van vernietigbare huwelik en egskeiding ............ 60
4.7
Die putatiewe verbinding ................................................................................................... 60
4.7.1
Definisie ........................................................................................................................... 60
4.7.2
Vereistes .......................................................................................................................... 60
4.7.3
Gevolge van putatiewe verbinding .............................................................................. 60
4.8
Erkenning van buitelandse verbindings .......................................................................... 61
4.9
Die ontbinding en die gevolge van die ontbinding van ʼn verbinding .......................... 61
4.9.1
Inleiding ............................................................................................................................ 61
4.9.2
Die ontbinding van die verbinding................................................................................ 61
4.9.3
Die gevolge van ontbinding van die burgerlike huwelik: Genote ............................ 64
4.10
Samevatting ........................................................................................................................ 73
4.11
Selfevaluering ..................................................................................................................... 74
4.12
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 75
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg ....................................................................................... 77 5.1
Leeruitkomste ..................................................................................................................... 77
5.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 78
5.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 78
5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 78
5.5
Inleiding ................................................................................................................................ 79
5.6
Grondwetlike beskerming van ouer-kindreg................................................................... 79
5.7
Bronne van die ouer-kindreg ............................................................................................ 80
5.8
Nuwe terminologie ............................................................................................................. 80
5.9
Inhoud van ouerlike verantwoordelikhede en regte ...................................................... 80
5.9.1
Sorg .................................................................................................................................. 80
5.9.2
Kontak .............................................................................................................................. 81
5.9.3
Voogdyskap..................................................................................................................... 81
5.9.4
Bydrae tot onderhoud .................................................................................................... 81
5.10
Verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte ............................................... 81
5.10.1
Onderskeid tussen outomatiese en toegekende verkryging ................................... 81
5.10.2
Outomatiese verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte by geboorte .. ........................................................................................................................................... 81
Bladsy 4
Inhoudsopgawe
GFL105 Familiereg 5.10.3 5.11
Toegekende verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte..................... 82 Gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte ..................... 83
5.11.1
Algemene statutêre riglyne – Artikel 30 ...................................................................... 83
5.11.2
Gesamentlike uitoefening van voogdyskap – Artikel 18(3) ...................................... 83
5.11.3
Belangrike besluite wat kinders raak: Artikel 31 ........................................................ 83
5.11.4
Ouerskapplanne: Artikel 33-35 ..................................................................................... 84
5.11.5 Weiering om uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte toe te laat: Artikel 35 .......................................................................................................................................... 84 5.12 5.12.1
Gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte by egskeiding .............................................................................................................................................. 84 Inleiding ............................................................................................................................ 84
5.13 Beëindiging, uitbreiding, opskorting of inperking van ouerlike verantwoordelikhede en regte ............................................................................................................................................ 86 5.13.1
Gemeenregtelike bevoegdheid van die hof................................................................ 86
5.13.2
Statutêre bevoegdhede van die hof ............................................................................ 86
5.13.3
Outomatiese beëindiging van ouerlike verantwoordelikhede en regte .................. 87
5.14
Onderhoud........................................................................................................................... 87
5.14.1
Onderhoud en ouerlike verantwoordelikhede en regte ............................................ 87
5.14.2
Regsbasis vir die onderhoudsaanspraak van kinders .............................................. 87
5.14.3
Aanspreeklikheid van onderhoudspligtiges ................................................................ 87
5.14.4
Vereistes vir die onderhoudsaanspraak ..................................................................... 88
5.14.5
Omvang van die onderhoudseis .................................................................................. 88
5.14.6
Afdwinging van onderhoud ........................................................................................... 88
5.14.7
Beëindiging van onderhoud .......................................................................................... 88
5.15
Samevatting ........................................................................................................................ 88
5.16
Selfevaluering ..................................................................................................................... 89
5.17
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 90
Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................... 91
Inhoudsopgawe
Bladsy 5
GLF105 Familiereg
INLEIDING Suid-Afrika is ʼn land met ʼn goed ontwikkelde regstelsel. Dit wil sê die reg, oftewel die Grondwet, is die hoogste gesag in die land. Die regstelsel bestaan uit verskillende komponente, onder andere die privaatreg. Familiereg is een van die afdelings waaruit die privaatreg bestaan. Die familiereg reguleer die regsverhouding tussen gades, sowel as tussen ouers en kinders. In hierdie vak sal jy verskeie aspekte van die familiereg teëkom wat die laasgenoemde regulering van regsverhoudings beïnvloed. Dit sluit in ʼn inleiding tot die familiereg, ouer-kindreg, wetgewing, en burgerlike en gebruiklike huwelike. Die reg is nie beperk tot die familiereg nie en dit sal in jou beste belang wees om saam met die voorgeskrewe handboek, die begeleidingsgids en aanvullende bronne te gebruik om hierdie vakgebied te begryp. Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: Louw, A.S. en Van Schalkwyk, L.N. 2017. Inleiding tot die Familiereg. 1ste Uitgawe. Pretoria. Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig, om aan te vul waar nodig is en om belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek saam met hierdie begeleidingsgids bestudeer.
Bladsy 6
Inleiding
GFL105 Familiereg
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FAMILIEREG (GFL105) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Definisie en omvang van Familiereg
•
Vereistes vir voltrekking van formeel erkende verbindings
•
Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings
•
Onveranderbare gevolge (persoonlike gevolge) van formeel erkende verbindings
•
Veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
•
Die ontbinding en gevolge van ontbinding van ’n verbinding
•
Die regsverhouding tussen ouers en kinders
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die familiereg te omskryf en te verduidelik hoe dit deel vorm van die SuidAfrikaanse privaatreg.
•
die impak van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996 op die familiereg te identifiseer.
•
verlowing te omskryf en die aard daarvan te verduidelik.
•
die burgerlike huwelik en verbandhoudende aangeleenthede te analiseer en die geldigheidsvereistes te identifiseer.
•
die burgerlike verbintenis te analiseer en die geldigheidsvereistes te identifiseer.
•
die gebruiklike huwelik ingevolge die Wet op Erkenning van Gebruiklike Huwelike 120 van 1998 te definieer en die geldigheidsvereistes te identifiseer.
•
die onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings te beskryf.
•
tussen nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings te onderskei.
•
die verskil tussen die verbindings binne gemeenskap van goedere en die verbindings buite gemeenskap van goedere te identifiseer en die gevolge van
Vakleeruitkomste
Bladsy 7
GLF105 Familiereg elkeen te analiseer. •
die ontbinding en die gevolge van ontbinding van verbindings te identifiseer en te verduidelik.
•
ouerlike verantwoordelikhede en regte te omskryf, asook konsepte wat daarmee geassosieer word.
Bladsy 8
Vakleeruitkomste
GFL105 Familiereg
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering en in werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens.
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe op ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens.
Woordomskrywing vir evaluering
Bladsy 9
GLF105 Familiereg Notas
Bladsy 10
Woordomskrywing vir evaluering
GFL105 Familiereg
STUDIE-EENHEID 1: ALGEMENE INLEIDING
1.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Familiereg en die reg in objektiewe sin
•
Impak van Grondwet op formeel erkende verbindings
•
Impak van Grondwet op lewensvennootskappe wat nie formeel erken word nie
•
Impak van Grondwet op ouer-kindreg
•
Uitbreiding van trefwydte van familiereg
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die konsep familiereg, en hoe dit deel vorm van die privaatreg, te verduidelik.
•
die onderafdelings van familiereg te identifiseer.
•
die impak van die grondwet op formeel erkende verbindings te bespreek.
•
die impak van die grondwet op lewensvennootskappe wat nie formeel erken word nie te verduidelik.
1.2
•
die konsep van godsdienstige huwelike te omskryf.
•
gesinsvennootskappe te identifiseer en te bespreek.
•
die impak van die grondwet op ouer-kindreg te evalueer.
•
die uitbreiding van die trefwydte van familiereg te verduidelik.
Voorgeskrewe handboek
Louw, A.S. en Van Schalkwyk, L.N. 2017. Inleiding tot die Familiereg. 1ste Uitgawe. Pretoria: Kourse Publishing. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding
Bladsy 11
GLF105 Familiereg AFLEIDING A: DEFINISIE EN OMVANG VAN FAMILIEREG Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-1.5 1.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie die bronne in diepte vir die vak te bestudeer nie, maar dit is belangrik dat jy ʼn goeie begrip het van die bron waarna daar spesifiek verwys word in die begeleidingsgids. Die Kinderwet 38 van 2005. Beskikbaar by
•
http://www.justice.gov.za/legislation/acts/2005-038%20childrensact.pdf [Besoek 16 Oktober 2015]. Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika 108 van 1996. Beskikbaar by
•
http://www.justice.gov.za/legislation/constitution/SAConstitution-web-afr.pdf [Besoek 16 Oktober 2015]. Minister of Home Affairs and Another v Fourie and Another (Doctors for Life
•
International and Others, Amici Curiae); Lesbian and Gay Equality Project and Others v Minister of Home Affairs and Others 2006 1 SA 524 (KH) 1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Gades
Man en vrou/vroue, persone van dieselfde geslag en toekomstige gades
Jurisdiksie
Bevoegdheid van die hof
pater est quem
Vermoede van vaderskap
nuptiae demonstrant Pendente lite
Hangende die litigasie
Regspraak
Hofsake, uitsprake deur howe
Regsubjek
Onderdaan van die reg
Regsverhouding
Verhouding tussen staatsburgers of staat en burgers deur regsreëls gereguleer
Vermoënsregtelik
Bladsy 12
Verwys na geldelik/geld (finansieel)
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding
GFL105 Familiereg 1.5
Inleiding
Die familiereg is ʼn onderafdeling van die privaatreg, wat van toepassing is op die regsverhouding tussen regsubjekte. Familiereg word in verskeie onderafdelings verdeel wat die regulering van die regsverhouding tussen die familie, in ʼn wye en ʼn eng wyse, vergemaklik. Die huwelik word deur wetgewing gereguleer wat die definisie van die huwelik uitgebrei het. Die regsverhouding tussen ouers en kinders is een van die aspekte van die familie samestelling wat deur die familiereg omsluit word. Hierdie regsverhouding moet volledig begryp en omskryf kan word, sowel as al die konsepte wat daaruit voortspruit. 1.6
Familiereg en die reg in objektiewe sin
Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 1.1 In die diagram hieronder vertoon, is familiereg slegs ʼn afdeling van die privaatreg. Hierdie onderafdelings van die privaatreg hou almal verband met die regulering van regsverhoudings tussen regsubjekte.
Objektiewe reg
Privaatreg
Familiereg
Personereg
Kontraktereg
Publiekreg
Erfreg
Sakereg
Deliktereg
Figuur 1.1: Objektiewe reg (Outeur, 2017) Die familiereg word omskryf as die onderafdeling van die privaatreg wat die regsverhouding tussen gades en die regsverhouding tussen ouers en kinders reguleer. Let daarop dat die definisie deur wetgewing verander is om homoseksuele en poligiene huwelike in te sluit. Die onderafdelings kan grafies soos volg voorgestel word:
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding
Bladsy 13
GLF105 Familiereg
Familiereg
Huweliksreg
Regsverhouding tussen ouers en kinders
Huweliksgoederereg
Figuur 1.2: Familiereg (Outeur, 2017) 1.7
Impak van Grondwet op formeel erkende verbindings
Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 1.2 Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika is die hoogste gesag en bevat in hoofstuk 2 daarvan die Handves van Menseregte. Die Handves van Menseregte bevat verskeie regte, insluitende in artikel 9 die reg van gelykheid van alle persone in die land. Die SuidAfrikaanse reg het oorspronklik slegs monogame burgerlike huwelike erken. Enige wetgewing is ondergeskik aan die Grondwet en moet ooreenstem met die regte daarin vervat. Gevolglik, na die inwerkingtreding van die Grondwet, het die reg uitgebrei om monogame burgerlike verbindings en poligiene burgerlike huwelike amptelik te erken. Die gemeenregtelike definisie van die huwelik is oorspronklik ʼn regserkende, vrywillige, lewenslange verbinding tussen ʼn man en vrou. Hierdie definisie is neergelê deur die Huwelikswet 25 van 1961. Omdat die definisie nie voorsiening gemaak het vir huwelike tussen mense van dieselfde geslag nie, het die Hoogste Hof van Appèl die definisie uitgebrei tot ʼn verbinding tussen twee “persone”. Die Civil Union Act 17 van 2006 het in werking getree om hierdie uitsluiting reg te stel. Let op die datum waarop die wetgewing wat die definisie in werking getree het, naamlik 30 November 2006, om jou sodoende in staat te stel om die onderskeie huwelike, en die regte daarop van toepassing, te identifiseer. Die Suid-Afrikaanse reg erken twee soorte huwelike, naamlik burgerlike en gebruiklike huwelike. Burgerlike huwelik en verbindings is monogaam, wat daarna verwys dat ʼn persoon slegs een gade mag hê. Hierdie tipe verbindings word deur twee aparte wette gereguleer, soos hierbo aangedui. Gebruiklike huwelike is poligiene huwelike tussen ʼn man en meerdere vroue. Gevolglik moet die definisie van die huwelik verder uitgebrei word om ook die laasgenoemde huwelik in te sluit. Hierdie verbinding word gereguleer deur ʼn derde stuk wetgewing.
Bladsy 14
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding
GFL105 Familiereg Daar word gevolglik eerder verwys na die verbintenisreg, teenoor die oorspronklike verwysing na die huweliksreg. 1.8
Impak van Grondwet op lewensvennootskappe wat nie formeel erken word nie
Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 1.3, 1.3.1-1.3.2 Hier word onderskei tussen: 1.8.1
Godsdienstige huwelike
Hierdie huwelike word nie formeel in Suid-Afrika erken nie. ʼn Voorbeeld hiervan is Moslem en Hindoe huwelike wat ooreenkomstig ʼn godsdiensregsisteem gesluit word. Die partye tot hierdie tipe huwelike geniet steeds min of meer dieselfde beskerming as gades van ander erkende verbindings. 1.8.2
Gesinsvennootskappe
Paartjies wat bloot saambly sonder om te trou word nie in Suid-Afrika as getroudes behandel nie. ʼn Konsepwet is gepubliseer, maar steeds nie aanvaar nie. Let op die inligting wat hieroor verskaf word in die voorgeskrewe handboek. 1.9
Impak van Grondwet op ouer-kindreg
Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 1.4 Ouer-kindreg is ʼn afdeling van die familiereg wat die verhouding tussen ouers, voogde of versorgers en kinders reguleer. Die staat is betrokke by die regulering van hierdie verhouding. Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika is van toepassing op die regsverhouding tussen ouers en kinders. Kinders het dieselfde regte as volwasse persone in terme van die Handves van Menseregte. Artikel 28 van die Grondwet beskerm uitsluitlik die regte van kinders. Voortspruitend uit laasgenoemde regte van die kind is die “beste belang van die kind”standaard. Die Kinderwet 38 van 2005 reguleer nou enige aangeleenthede waarby kinders betrokke is. 1.10 Uitbreiding van trefwydte van familiereg Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 1.5 Die tradisionele trefwydte van familiereg is reeds hierbo bespreek. Die familiereg soos dit vandag uitgebrei is toon verdraagsaamheid teenoor verskillende gesinstipes. Lees gerus die uitbreiding van die trefwydte van familiereg in die voorgeskrewe handboek. Indien die
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding
Bladsy 15
GLF105 Familiereg familiereg van toepassing is op ʼn aangeleentheid word die regte en verpligtinge van die partye deur die familiereg bepaal. 1.11 Samevatting Die familiereg, as ʼn onderafdeling van die privaatreg, is ʼn omvattende gebied van die reg wat die verhouding tussen gades, sowel as ouers en kinders reguleer. Ten einde die reguleringsgebied van die familiereg te begryp is dit belangrik om die definisie daarvan te verstaan. Die familiereg bestaan uit onderafdelings waarin die reëls vervat is om die verskillende regsverhoudings te bepaal. Die huwelik is in die Suid-Afrikaanse reg gekodifiseer en die definisie daarvan is deur die jare suksesvol uitgebrei. Die huwelik sluit nou burgerlike verbindinge tussen mense van dieselfde geslag sowel as poligiene gebruiklike huwelike in. Hierdie uitbreiding is in ooreenstemming met menseregte soos vervat in die Handves van Menseregte in die Grondwet. Die huwelik is ʼn vrywillige verbintenis tussen gades en word nie as ʼn kommersiële ooreenkoms geklassifiseer nie. Wetgewing maak ʼn belangrike deel van die familiereg uit en moet in die meeste gevalle saam met die gemenereg toegepas word. 1.12 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Benjamin en Janneman is al vir vyftien jaar lewensvennote. Hulle trou op 14 Februarie 2010 in Johannesburg. Na ʼn hewige familie rusie bevraagteken van die familielede die geldigheid van hulle huwelik. Adviseer Benjamin en Janneman aangaande die geldigheid van hul huwelik en die definisie van gades. Aanvaar dat die huwelik deur ʼn huweliksbevestiger bekragtig en geregistreer is. Aktiwiteit 2 Annemarie en Gerhard woon al vyf jaar saam. Hulle verskillende lewensuitkyke is besig om hul uitmekaar te dryf. Ten spyte van berading is hulle verhouding op die rotse. Hulle kom ooreen om die verhouding te beëindig, maar Annemarie is bekommerd dat sy met net die klere aan haar lyf uit die verhouding sal stap. Bespreek die beskerming wat sy sal geniet deur na die verskille tussen die huwelik en ʼn gesinsvennootskap te verwys.
Bladsy 16
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding
GFL105 Familiereg 1.13 Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Let op die datum waarop die Civil Union Act 17 of 2006 in werking getree het. Verwys na die bespreking aangaande die gemeenregtelike definisie, die uitbreiding en die oorkoepelende definisie wat tans in die Suid-Afrikaanse reg bestaan (Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 1.2 as ʼn geheel). Riglyne: Aktiwiteit 2 Vergelyk die huwelik met ʼn gesinsvennootskap in paragraaf 1.3 en 1.5 van die voorgeskrewe handboek om te bepaal of Annemarie enige beskerming geniet. Neem kennis dat jy ʼn gevolgtrekking aan die einde van die vergelyking moet aanbied.
Studie-eenheid 1: Algemene inleiding
Bladsy 17
GLF105 Familiereg Notas
Bladsy 18
GFL105 Familiereg
STUDIE-EENHEID 2: FORMEEL ERKENDE VERBINDINGS
2.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Vereistes van geldige burgerlike huwelik
•
Vereistes van burgerlike verbindings
•
Omskrywing en aard van die verlowing
•
Omskrywing van ʼn burgerlike huwelik en burgerlike verbinding
•
Vereistes vir ʼn geldige verbinding
•
Omskrywing en aard van gebruiklike huwelike
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
Die vereistes vir die voltrekking van formeel erkende verbindings as ʼn geheel te identifiseer.
•
Die vereistes vir geldige burgerlike huwelike en verbindings te omskryf.
•
Verlowing tesame met die geldigheidsvereistes daarvan te omskryf.
•
Regte en verpligtinge van die onderskeie partye te identifiseer.
•
Die wyses waarop ʼn verlowing kan beëindig kortliks te bespreek.
•
Die burgerlike huwelik en burgerlike verbinding te definieer.
•
Die geldigheidsvereistes van ʼn verbinding te identifiseer.
•
Die onderskeie vereistes van verbindings te bespreek.
•
Die vereistes te identifiseer en toe te pas.
•
Die gebruiklike huwelik te identifiseer as deel van die familiereg.
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
Bladsy 19
GLF105 Familiereg 2.2
Voorgeskrewe handboek
Louw, A.S. en Van Schalkwyk, L.N. 2017. Inleiding tot die Familiereg. 1ste Uitgawe. Pretoria: Kourse Publishing. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: AFLEIDING B: VERBINDINGS WAT FORMEEL ERKEN WORD Hoofstuk 2, paragrawe 2.1-2.2 2.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie die bronne in diepte vir die vak te bestudeer nie, maar dit is belangrik dat jy ʼn goeie begrip het van die bron waar daar na die spesifieke bron verwys word in die begeleidingsgids. Die Huwelikswet 25 van 1961. Beskikbaar op
•
http://www.gov.za/sites/www.gov.za/files/Act%2025%20of%201961.pdf [Besoek 10 Februarie 2017]. Voorbeeld van verwantskap. Beskikbaar op http://www.dha.gov.za/index.php/civic-
•
services/marriage-certificates [Besoek 10 Februarie 2017]. 2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Bona fide
Ter goede trou
Iniuria
Skending van menswaardigheid of goeie naam
Iusta causa
Regmatige of aanvaarbare rede
Lucidum intervallum
Helder oomblik
Mala fide
Ter kwader trou
Obiter dicta
Bindende uitspraak
Per commissionem
Deur daad of handeling
Per omissionem
Deur nalate of versuim
Ratio decidendi
Terloopse opmerking
Seduksie
Buite-egtelike ontmaagding
Bladsy 20
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg
Selfhandelingsonbevoeg 2.5
Persoon is onbevoeg om eie sake te behartig
Inleiding
Die verlowing is ʼn ooreenkoms tussen twee partye om op ʼn latere stadium in die huwelik te tree. Die verlowing het sekere geldigheidsvereistes waaraan dit moet voldoen om as ʼn ooreenkoms erken te word. Die familiereg reguleer die verlowing siende dat dit ook ʼn regsverhouding tussen partye skep. Die verlowing kan op verskeie maniere beëindig word wat sekere gevolge kan veroorsaak. Huweliksluiting is een van die wyses waarop die verlowing beëindig kan word. Ons het reeds die omskrywing van ʼn huwelik volledig in die vorige studie-eenheid bestudeer en gaan gevolglik verder daarop bou. Die huwelik moet aan geldigheidsvereistes voldoen, hetsy ʼn burgerlike huwelik of ʼn burgerlike verbinding. Hierdie geldigheidsvereistes word gevolglik deur die familiereg bepaal en moet in ag geneem word by die bepaling van ʼn geldige huwelik. Verskeie begrippe sal in hierdie studie-eenheid bespreek word om jou in staat te stel om die aangeleenthede met insig te hanteer. 2.6
Vereistes vir geldige burgerlike huwelik en burgerlike verbinding
Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 2.1, 2.1.1-2.1.4 2.6.1
Inleiding
Die wetgewing van toepassing op die geldigheidsvereistes wat hierin bespreek gaan word, is die Huwelikswet en die Civil Union Act. Let daarop dat die voorgeskrewe handboek die term “genote” gebruik om na die partye tot ʼn burgerlike huwelik, sowel as burgerlike verbinding, te verwys. 2.6.2
Die verlowing
Die verlowing kan, ingevolge die voorgeskrewe handboek, gedefinieer word as ʼn ooreenkoms tussen twee persone om op ʼn bepaalde of bepaalbare tyd in die toekoms in die huwelik te tree. Dit is dus ʼn wederkerige belofte. Daar is sekere belanghebbende punte wat uit die definisie voortspruit: i.
ʼn Verlowing kom informeel tot stand. Daar is wilsooreenstemming tussen die partye.
ii.
Dit is ongeoorloof om meer as een verlowing op dieselfde tyd te hê.
iii.
ʼn Verlowing gaan ʼn huwelik vooruit, maar die geldigheid van die verlowing affekteer nie die geldigheid van die huwelik nie.
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
Bladsy 21
GLF105 Familiereg iv.
ʼn Verlowing is nie ʼn gewone kontrak nie. Dit is in Suid-Afrika ʼn bindende ooreenkoms, maar spesifieke nakoming van ʼn verlowing kan nie afgedwing word nie.
ʼn Eis vir kontraktuele skadevergoeding kan tussen die partye ingestel word. Maak seker dat jy die verlowing soos bespreek in die voorgeskrewe handboek kan omskryf en toepas op feitestelle. 2.6.3
Definisie van burgerlike huwelik en burgerlike verbinding
Die definisie van die huwelik is reeds in studie-eenheid 1 bespreek. Die gemeenregtelike definisie is in die Fourie-saak (sien verrykende bronne vir die volledige verwysing) en gevolglik is die burgerlike verbinding geskep. Hierdie verbinding word in die voorgeskrewe handboek volledig omskryf. 2.6.4
Vereistes vir geldige verbinding
Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 2.1.4 Die geldigheidsvereistes is soos volg: •
Wilsooreenstemming;
•
handelingsbevoegdheid;
•
geoorloof wees;
•
formaliteite.
a. Wilsooreenstemming Vorm die basis van die huweliksluiting. Dit kan egter deur sekere omstandighede beïnvloed word en hierdie omstandighede word weereens bespreek. i.
Dwaling Dieselfde beginsels as by die verlowing ten opsigte van wesenlike dwaling wat die huwelik nietig maak geld by verbindings. Nie-wesenlike dwaling in die vorm van dwaling ten opsigte van hoedanigheid van die ander party kan as iusta causa dien om verbindings vernietigbaar te maak. By die verbinding word drie gevalle van nie-wesenlike dwaling bespreek. •
Impotensie Die onvermoë om geslagtelik te verkeer. Verbindings is vernietigbaar. Die volgende vereistes moet nagekom word: 1.
Bladsy 22
Impotensie moet tydens en na verbinding teenwoordig wees;
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg 2.
geslagsgemeenskap moet na verbindingsluiting in die vooruitsig wees;
3.
die impotensie moet ongeneeslik wees; en
4.
die applikant moet tydens verbindingsluiting onbewus wees daarvan.
Sekere verwere kan geopper word: 1.
As impotensie eers na verbindingsluiting ontstaan.
2.
Nie ongeneeslik is nie.
3.
Applikant was daarvan bewus tydens verbindingsluiting.
4.
Applikant het van reg tot nietigverklaring afstand gedoen.
5.
Geslagsgemeenskap is nie die oogmerk van verbinding nie.
Beide partye kan aansoek doen om die huwelik te vernietig. Verwys na die verskillende sienings aangaande die vernietigbaarheid van die huwelik op grond van impotensie in die voorgeskrewe handboek. •
Steriliteit Dit beteken dat al kan geslagsgemeenskap plaasvind, kinders nie verwek kan word nie. Dit is belangrik dat jy die bespreking aangaande die vernietigbaarheid van die verbinding in die voorgeskrewe handboek bestudeer. Daar moet gepaardgaande wanvoorstelling wees om verbinding vernietigbaar te maak.
•
Stuprum Swangerskap van bruid tydens verbindingsluiting met die kind van ʼn ander party as die bruidegom en bruidegom is onbewus daarvan tydens huweliksluiting. Die huwelik is vernietigbaar indien aan vereistes voldoen: 1.
Swangerskap moet teenwoordig wees tydens verbindingsluiting.
2.
ʼn Ander man as die bruidegom/manlike genoot moet vader wees.
3.
Bruidegom/manlike genoot moet onbewus wees van swangerskap of vaderskap.
4.
Bruidegom/manlike genoot moes swangerskap nie gekondoneer het nie.
ii.
Verbinding gesluit onder dwang Hierdie omstandighede (asook intimidasie en onbehoorlike beïnvloeding) maak ʼn verbinding vernietigbaar. Verwys na die bespreking van Smit v Smit soos in
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
Bladsy 23
GLF105 Familiereg die voorgeskrewe handboek bespreek word. Daar moet sekere faktore teenwoordig wees vir vreesaanjaging om ʼn huwelik vernietigbaar te maak. Bestudeer dit deeglik soos bespreek in die voorgeskrewe handboek. iii.
Voorwaardelike verbinding Enige verbinding onder ʼn voorwaarde gesluit is onvoorwaardelik geldig.
iv.
Voorwaardelike huwelike en huwelike met bedekte beweegredes Verwys na die saak van Martens v Martens soos bespreek in die voorgeskrewe handboek.
b. Handelingsbevoegdheid Die sluit van ʼn verbinding is ʼn regshandeling. Persone moet selfhandelingsbevoeg wees om ʼn verbinding te sluit. Partye se handelingsbevoegdheid kan deur verskeie faktore beïnvloed word. Ons sal kortliks fokus op ouderdom as ʼn faktor. Let daarop dat dit slegs hier verband hou met burgerlike huwelike en nie burgerlike verbindings nie. i.
Minderjariges en die bevoegdheid om ʼn huwelik te sluit Minderjariges is beperk selfhandelingsbevoeg en benodig toestemming om ʼn huwelik te sluit. •
Minimum huweliksouderdom Die Kinderwet en Huwelikswet dui nie die minimum huweliksouderdom aan nie en gevolglik word die gemeenregtelike bepaling gevolg.
•
Toestemming deur ouers met voogdyskap en enige ander aangestelde voog Die huwelik is nie nietig bloot omdat toestemming afwesig was nie. Dit kan deur ʼn hof bevestig word indien daar aan sekere vereistes voldoen word. Die huwelik sonder toestemming is dus vernietigbaar. Beide ouers moet toestemming gee, of net een as die ander een oorlede is, of die voog as beide oorlede is. Indien hy/sy nie toestemming wil gee nie kan die hooggeregshof as oppervoog van alle kinders toestemming gee.
•
Toestemming deur die Minister van Binnelandse Sake Artikel 26(1) van die Huwelikswet bepaal dat ʼn seun onder 18 en ʼn dogter onder 15 jaar die bykomende toestemming van die Minister van Binnelandse
Bladsy 24
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg Sake benodig. ʼn Huwelik sonder dié minister se toestemming is nietig. Die toestemming word ex post facto verkry. •
Toestemming deur die voorsittende beampte van die kinderhof Dit word slegs vereis waar die kind geen ouers of voog het nie of die ouers of voog nie opgespoor kan word nie. Indien toestemming nie verleen is nie is die huwelik vernietigbaar. Hierdie bepaling spruit uit artikel 25(1) van die Huwelikswet.
•
Toestemming deur die hoë hof Die regter gee slegs toestemming as ouer, voog of kommissaris vir ʼn ongenoegsame rede weier en die huwelik in die beste belang van die minderjarige is. Bestudeer hierdie gedeelte in die voorgeskrewe handboek.
ii.
Verbod op sluit van burgerlike verbinding deur minderjariges Die Civil Union Act verbied minderjariges om ʼn burgerlike verbinding te sluit. Minderjarige heteroseksuele paartjies kan egter ingevolge die Huwelikswet ʼn burgerlike huwelik sluit. Hierdie verbod blyk diskriminerend te wees.
c. Die huwelik moet geoorloof wees i.
Is partye bevoeg om ʼn verbinding te sluit? Twee faktore kan hierdie vraag beïnvloed: •
Ouderdom Gemeenregtelik kon seuns vanaf 14 jaar en dogters vanaf 12 jaar geldige huwelike sluit. Burgerlike verbinding kan slegs van 18 jaar oud af gesluit word.
•
Reeds in ʼn verbinding Ingevolge die definisie mag ʼn getroude persoon nie ʼn burgerlike huwelik sluit nie. Daar is egter uitsonderlike gevalle. o
Bestaande gebruiklike huwelik ʼn Persoon in ʼn burgerlike verbinding mag nie ʼn gebruiklike huwelik sluit nie. Twee persone in ʼn gebruiklike huwelik mag egter besluit om ʼn burgerlike verbinding aan te gaan. Daar mag egter nie meer as twee genote betrokke wees nie.
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
Bladsy 25
GLF105 Familiereg o
Reeds bestaande verbinding Mag nie as gevolg van die monogame aard ʼn tweede verbinding sluit nie. Dit kan egter ʼn putatiewe verbinding wees waar beide partye bona fide was.
ii.
Is partye bevoeg om verbinding met mekaar te sluit? Weereens is daar twee faktore wat ʼn beletsel vir partye kan wees. Drie aspekte gaan bespreek word, naamlik: •
Geslag Die Civil Unions Act 17 of 2006 is aangeneem en persone van dieselfde geslag mag geldige burgerlike verbindings sluit. Die Huwelikswet het steeds ʼn verbod op persone van dieselfde geslag om ʼn burgerlike huwelik te sluit.
•
Geslagsveranderingsoperasies Daar kom twee gevalle voor, naamlik transseksueel en interseksueel (hermafrodiet). Die Wet op Verandering van Geslagsbeskrywing en Geslagstatus 49 van 2003 bepaal dat indien ʼn persoon aansoek gedoen het vir verandering van geslagsbeskrywing daardie persoon geag word deel van die veranderde geslagsgroep te wees vanaf die datum waarop die verandering aangeteken is.
•
Verwantskap o
Bloedverwant Hierdie gedeelte is van die grootste belang en moet deeglik onder die knie gekry word. ʼn Bloedverwant is wanneer persone ʼn gemeenskaplike voorouer het. Verwys na die voorstelling in die voorgeskrewe handboek.
Direkte linie: Assendente en desendente – byvoorbeeld ouers, kinders, grootouers, kleinkinders – word verbied om met mekaar te trou.
Sylinie: Byvoorbeeld oom en niggie. Persone word verbied om te trou indien een of albei een graad van die gemeenskaplike voorouer verwyder is.
Bladsy 26
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg o
Aanverwantskap Verwantskap tussen genote en bloedverwante van sy/haar gades. Daar bestaan ook direkte linie en sylinie. Die huwelike in die direkte linie word ab infinitum verbied.
o
Verwantskap deur aanneming Dit behels nie bloedverwantskap nie, maar verbindings tussen ouers en kinders word verbied. Die aannemingsbevel skep bloedskande.
d. Voorgeskrewe formaliteite i.
Verbindingsbevestigers Die verbindings word deur bevestigers bevestig, wat voorheen as huweliksbevestigers bekend gestaan het. Daar is twee moontlikhede: bevestiger ex officio, naamlik landdroste, vrederegters en kommissarisse; en benoemde huweliksbevestigers, naamlik die Minister van Binnelandse Sake mag ʼn persoon in staatsdiens, leraar van godsdienstige organisasie of soortgelyke posisie as bevestiger bekragtig. Die Huwelikswet en die Civil Union Act maak voorsiening vir beide sekulêre en godsdienstige bevestigers.
ii.
Voorafgaande stappe tot die seremonie •
Identiteitsdokument of beëdigde verklaring Mag nie ʼn verbinding voltrek sonder identiteitsdokumente of beëdigde verklarings van beide partye nie.
•
Skriftelike toestemming vir minderjariges Minderjariges mag nie ʼn huwelik bevestig sonder skriftelike toestemming nie. Die huwelik sal dan slegs vernietigbaar wees. Minderjariges mag nie ingevolge die Civil Union Act ʼn verbinding sluit nie.
•
Ontbindingsbevel of beëdigde verklaring te dien effek Dit maak nie die huwelik ongeldig indien geskeide persoon nie bevel toon nie.
•
Besware teen voorgenome verbinding Beswaar moet skriftelik by bevestiger ingedien word. Dit moet ondersoek word en die bevestiger moet seker wees dat die beswaar nie die verbinding regtens belet nie.
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
Bladsy 27
GLF105 Familiereg •
Keuse van naam vir burgerlike verbinding Ingevolge die Civil Union Act moet die partye besluit of hulle die verbinding ʼn huwelik of burgerlike vennootskap wil noem.
iii.
Die huwelikseremonie •
Tyd van voltrekking Enige tyd op enige dag van die week.
•
Plek van voltrekking Voltrek in kerk of plek van godsdiensbeoefening of kantoor of privaat woning met oop deure. Hierdie is nie ʼn geslote lys nie. ʼn Huwelik wat byvoorbeeld in ʼn tuin gesluit word, sal ook geldig wees. Hierdie bepaling verseker dat geheime huweliksluitings uitgesluit word. Hierdie is die bepaling van die Huwelikswet. Die Civil Union Act het ʼn soortgelyke bepaling en moet bestudeer word.
•
Getuies Dit moet plaasvind in die teenwoordigheid van die partye en ten minste twee bevoegde getuies.
•
Formulier vir die verbinding Daar is voorgeskrewe vrae wat aan albei partye gevra moet word en die regterhand van die partye moet aanmekaar gegee word. Die verbinding kom tot stand die oomblik wat die bevestiger dit bevestig. Die formulier is uitgebrei om gades in te sluit wat verwys na burgerlike verbindings. Indien daar nie aan die vereistes voldoen word nie, is die huwelik nie noodwendig ongeldig nie.
iv.
Registrasie van die verbinding Die bevestiger, die partye en twee getuies moet die register onmiddellik ná die voltrekking onderteken. Die afskrif dien as prima facie bewys van die huwelik.
2.7
Gebruiklike huwelike
Handboek: Louw en Van Schalkwyk, 2017: par 2.2 Gebruiklike huwelike word formeel erken, maar word nie verder hier bespreek nie.
Bladsy 28
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg 2.8
Samevatting
Daar is verskeie faktore en vereistes wat eers nagekom moet word voordat die huweliksinstelling as regtens geldig erken word. Die verlowing is ʼn ooreenkoms wat die meeste huwelike vooruitgaan, maar word nie vereis om ʼn geldige huwelik te sluit nie. Die verlowing moet aan sekere vereistes voldoen om ʼn geldige verlowing te wees. Daar is omstandighede wat die vereistes kan beïnvloed, byvoorbeeld wesenlike en nie-wesenlike dwaling. Hierdie vereistes, naamlik wilsooreenstemming, handelingsbevoegdheid en dat die ooreenkoms geoorloof moet wees, stem ooreen met die vereistes vir ʼn geldige huwelik. In teenstelling met die verlowing moet ʼn huwelik voldoen aan formaliteite wat deur wetgewing voorgeskryf word. Hierdie vereistes en aangeleenthede is volledig bespreek in die begeleidingsgids aan die hand van die voorgeskrewe handboek. Daar is bevind dat sommige huwelike vernietigbaar en ander nietig is. Dit het ʼn impak op die gevolge wat uit ʼn geldige huwelik voortspruit. Daar bestaan ook ʼn putatiewe huwelik – ʼn nietige huwelik waar beide partye onbewus was van die nietigheid. Die Suid-Afrikaanse regstelsel erken ook buitelandse huwelike mits dit aan sekere vereistes voldoen. Die burgerlike verbinding wat deur die Civil Unions Act ontwikkel is, het basies dieselfde vereistes as ʼn geldige burgerlike huwelik. Dit is noodsaaklik om die voorgeskrewe formaliteite en vereistes van elke tipe huwelik te verstaan om jou in staat te stel om te onderskei tussen ʼn geldige huwelik en ʼn nietige of vernietigbare huwelik. 2.9
Selfevaluering Aktiwiteit 1
Paul en Sonja het verloof geraak op Sonja se verjaarsdag. Sy is verskriklik opgewonde en het dadelik met die troureëlings begin. Na ses maande se beplanning besluit Paul om die verlowing te verbreek omdat hy iemand anders ontmoet het en aan haar verloof geraak het. Sonja is ongelooflik ontsteld hieroor en besluit om jou te nader vir advies rakende moontlike eise wat sy teen Paul kan instel. 1.1
Adviseer Sonja op grond van die tipe beëindiging van die verlowing en of dit regmatig of onregmatig was. Aktiwiteit 2
A het uit sy huwelik met B drie pragtige kinders, naamlik C, D en E. D is egter tragies oorlede in ʼn motorongeluk toe hy skaars agtien jaar oud was. C trou met ʼn wonderlike man net nadat sy skool klaar gemaak het en hulle het twee dogters, F en G. G is ʼn klein rebel en het ʼn buite-egtelike kind, I, op die ouderdom van sestien. E het slegs een kind, H, uit sy mislukte huwelik. A en B skei na veertig jaar en B trou met J wat ʼn kind, K, uit ʼn vorige
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
Bladsy 29
GLF105 Familiereg huwelik het. Daar ontstaan ʼn gerug op die dorp dat ondertrouery in A se familie plaasvind. Bespreek in elk van die volgende gevalle of die huwelik geldig of verbode is en verskaf redes. 2.1 H en K; 2.2 B en K; 2.3 E en I; 2.4 H en I; 2.5 F en I. Aktiwiteit 3 Wilsooreenstemming is een van die vereistes vir ʼn geldige verlowing sowel as huwelik. Wilsooreenstemming word egter beïnvloed deur sekere faktore, naamlik dwang, onbehoorlike beïnvloeding en dwaling. Bespreek dwaling aan die hand van die volgende: 3.1 Vorme van dwaling 3.2 Wesenlike en nie-wesenlike dwaling 3.3 Effek op die geldigheid van ʼn huwelik 3.4 Voorbeelde van verskillende tipes dwaling
Bladsy 30
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg 2.10 Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Eerstens moet daar na die beëindiging van die verlowing gekyk word. Verwys na die gedeelte in die voorgeskrewe handboek wat handel oor die eensydige beëindiging van die verlowing en omstandighede wat ná die verlowing ontstaan het. Bespreek die elemente betrokke en identifiseer die tipe beëindiging. Riglyne: Aktiwiteit 2 Teken ʼn diagram van die verwantskap tussen die partye soos in die voorgeskrewe handboek. Dit sal die beantwoording van die vraag vergemaklik deurdat jy die verwantskap tussen die partye kan sien. Bepaal of die huwelik geldig of verbode is en verskaf ʼn rede. Riglyne: Aktiwiteit 3 Dwaling is ʼn belangrike konsep by die vereistes van ʼn geldige verbinding en verlowing. Verwys na die bespreking in die voorgeskrewe handboek. Dit is belangrik om dwaling te verstaan, sodat dit op enige feitestel toegepas kan word. Dit is goed om self voorbeelde uit te dink om jou in staat te stel om te verstaan wanneer is ʼn geval ʼn wanvoorstelling en wanneer is dit dwaling in die eng sin.
Studie-eenheid 2: Formeel erkende verbindings
Bladsy 31
GLF105 Familiereg Notas
Bladsy 32
GFL105 Familiereg
STUDIE-EENHEID 3: ONVERANDERBARE EN VERANDERBARE GEVOLGE VAN FORMEEL ERKENDE VERBINDINGS
3.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Onveranderbare (persoonlike) gevolge van formeel erkende verbindings
•
Verandering in die status van genote
•
Consortium omnis vitae
•
Wederkerige onderhoudsplig tussen genote
•
Aankoop van huishoudelike benodigdhede
•
Reg van verblyf in die woning wat deur genote gedeel word
•
Veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
•
Verbinding binne gemeenskap van goedere
•
Verbindingskontrakte
•
Verbindings buite gemeenskap van goedere
•
Verbindings in die buiteland gesluit
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die onveranderbare gevolge van formeel erkende verbindings te identifiseer;
•
die verandering in die status van genote te beskryf;
•
die konsep consortium omnis vitae te beskryf;
•
die betekenis en inhoud van consortium omnis vitae te verduidelik;
•
die beskerming van consortium omnis vitae in die onstoflike sin van die woord te verstaan en op feitestelle toe te pas;
•
die wederkerige onderhoudsplig tussen genote te verduidelik;
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 33
GLF105 Familiereg
•
die beëindiging en afdwinging van die onderhoudsplig toe te pas op feitestelle;
•
die aankoop van huishoudelike benodigdhede te identifiseer;
•
die vereistes vir die bevoegdheid om die ander genoot vir die aankoop van huishoudelike benodigdhede te bind te omskryf;
•
die aanspreeklikheid vir huishoudelike benodigdhede te verduidelik;
•
die beëindiging van die bevoegdheid om die ander genoot vir die aankoop van die huishoudelike benodigdhede te bind te evalueer;
•
die reg van verblyf in die woning wat deur die genote gedeel word te analiseer;
•
die veranderbare gevolge van formeel erkende verbinding te identifiseer;
•
die verbinding binne gemeenskap van goedere te omskryf;
•
die regsaard van die verbinding binne gemeenskap van goedere te verduidelik;
•
die gevalle waar gemeenskap van goedere nie intree nie te identifiseer;
•
die inhoud van algehele gemeenskap van goedere te evalueer;
•
die handelings- en verskyningsbevoegdheid van genote te verstaan en toe te pas;
•
die beëindiging van gemeenskap van goedere te identifiseer;
•
die inhoud, vereistes en uitleg van verbindingskontrakte te evalueer;
•
die verbindingskontrakte van minderjariges te omskryf;
•
rektifikasie en beëindiging van verbindingskontrakte te verduidelik;
•
die regsaard van die verbinding buite gemeenskap van goedere te analiseer;
•
die gevalle waar die aanwasbedeling van toepassing is te identifiseer;
•
die inhoud van die aanwas te omskryf;
•
die berekening van die aanwas van die onderskeie boedels en die genoot se reg om in die aanwas te deel te evalueer en toe te pas;
•
die uitstel van voldoening aan die aanwasvordering te beskryf;
•
die besonderhede rakende die waarde van die boedel by ontbinding te noem en toe te pas; en
•
Bladsy 34
die verbindings in die buiteland gesluit te identifiseer.
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg 3.2
Voorgeskrewe handboek
Louw, A.S. en Van Schalkwyk, L.N. 2017. Inleiding tot die Familiereg. 1ste Uitgawe. Pretoria: Kourse Publishing. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: AFLEIDING B: VERBINDINGS WAT FORMEEL ERKEN WORD (VERVOLG) Hoofstuk 4, paragrawe 4.1-4.6 Hoofstuk 5, paragrawe 5.1-5.5 3.3
Verrykende bronne
Die volgende verrykende bronne word aanbeveel. Jy hoef nie die bronne in diepte vir die vak te bestudeer nie, maar dit is belangrik dat jy ʼn goeie begrip het van die bron waarna daar spesifiek verwys word in die begeleidingsgids. •
Wet op huweliksgoedere 88 van 1984. Beskikbaar op http://www.gov.za/sites/www.gov.za/files/Act%2088%20of%201984.pdf [Besoek 16 Oktober 2016]
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Domisilie
Waar die party woonagtig is / woonadres
Ex lege
Deur regswerking
Intestaat
Sonder ʼn testament sterf
Pendente lite
Hangende ʼn regsgeding (interim)
Pro rata
Elkeen volgens sy/haar aandeel/vermoë
Ratifikasie
Toestemming na die tyd
Rektifikasie
Regstelling
3.5
Inleiding
Ons het reeds in die vorige studie-eenhede in diepte na die omskrywing van verbindings gekyk. Saam met die regsverhouding tussen ouers en kinders reguleer die familiereg ook die verhouding tussen genote. Hierdie verhouding sluit onder andere verlowing en die verbinding in. Indien die geldigheidsvereistes, soos bespreek in studie-eenheid 2, nagekom
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 35
GLF105 Familiereg is, het ʼn geldige verbinding tot stand gekom. Die verbinding, hetsy die burgerlike huwelik of die burgerlike verbinding, is ʼn persoonlike ooreenkoms tussen genote en daar spruit sekere gevolge daaruit. Hierdie gevolge kan in veranderbare en onveranderbare gevolge verdeel word. Let daarop dat verbindings met of sonder ʼn verbindingskontrak aangegaan kan word, wat dan tot gevolg het dat die verbinding geklassifiseer kan word as binne of buite gemeenskap van goedere. In hierdie studie-eenheid sal ons al die gevolge van die verbinding bestudeer. 3.6
Inleiding t.o.v. die onveranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 4.1 Onveranderbare gevolge kan, soos die naam aandui, nie verander word nie. Dit is ook persoonlike gevolge. Hierdie gevolge is noodwendig en outomaties. Die beteken dat dit deur regswerking in werking tree die oomblik wat die verbinding gesluit word. Daar is verskeie onveranderbare gevolge wat in die eerste gedeelte van hierdie studie-eenheid bespreek gaan word. 3.7
Die verandering in die status van die genote
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 4.2 Die status van verbinding bring, onder andere, mee dat die genote nie verdere verbindings kan aangaan nie; die genote kan intestaat van mekaar erf en hulle verkry dieselfde ouerlike verantwoordelikhede en regte teenoor kinders. Die vrou mag die man se van aanneem of aan haar eie koppel. Let egter daarop dat ʼn man eers toestemming vanaf die minister van binnelandse sake benodig om ʼn vrou se van aan te neem. Hierdie kan ʼn probleem wees by mense van dieselfde geslag, naamlik burgerlike verbindings. By huweliksluiting word ʼn minderjarige as mondig geag. Dit beteken slegs dat die minderjarige volle handelingsbevoegdheid verkry al is die persoon nog nie meerderjarig nie. ʼn Volledige verduideliking aangaande die verandering in status word in die voorgeskrewe handboek bespreek. 3.8
Consortium omnis vitae
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 4.3, 4.3.1-4.3.2 3.8.1
Betekenis en inhoud
Consortium omnis vitae vertaal na ʼn gemeenskap wat die betrokke partye se hele lewe omvat. Hierdie konsep sluit regte en verpligtinge van stoflike (byvoorbeeld geldelike verpligting) en onstoflike aard (naamlik liefde, geselskap en toegeneentheid) in. Verwys na
Bladsy 36
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg die omskrywing in die verskeie hofsake soos bespreek in die voorgeskrewe handboek, waar die hof gepoog het om die konsepte te definieer. Hierdie konsep geld ook vir burgerlike verbindings ingevolge die Civil Union Act. Ons gaan vervolgings die woord consortium gebruik. 3.8.2
Beskerming van consortium in die onstoflike sin van die woord
Pligte soos liefde, geslagsgemeenskap en getrouheid kan nie regtens afgedwing word nie. Die hof kan met ander woorde byvoorbeeld nie iemand dwing om liefde te toon nie. Die enigste privaatregtelike remedie tot genote se beskikking is ʼn egskeidingsbevel. Daar is remedies wat moontlik teen ʼn derde party ingestel kan word indien die derde ingemeng het met die consortium. Hierdie aksies is: a. Aksie op grond van afrokkeling – ʼn Derde persoon moes die genoot oortuig het om die verbinding te verlaat. Bewyslas is op die onskuldige party en die verlating moes as gevolg van die derde plaasgevind het. Daar kan skadevergoeding en genoegdoening geëis word. b. Aksie op grond van herberging – Huisvesting verskaf om genoot van consortium te beroof. Volgens die gemenereg kon een genoot nooit ʼn ander genoot verkrag nie. Hierdie siening is egter verander en gekodifiseer deurdat wetgewing nou bepaal dat ʼn genoot wel ʼn ander genoot kan verkrag en dit dan ʼn misdaad is en strafregtelik vervolgbaar is. Die Grondwet soos reeds in ander studie-eenhede aangedui, is die hoogste gesag in Suid-Afrika. Die Grondwet beskerm ʼn persoon se reg op menswaardigheid en familielewe. Daar is verskeie ander regte wat deur die Grondwet beskerm word en dit sal genoem word waar dit van toepassing is. 3.9
Die wederkerige onderhoudsplig tussen genote
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 4.4, 4.4.1-4.4.3 3.9.1
Algemeen
Onderhoud vorm deel van die consortium. Genote is ingevolge die totstandkoming van die verbinding verplig om mekaar te onderhou. Die onderhoudsverpligting kan net afgedwing word indien die persoon wat dit eis dit werklik nodig het. Indien slegs een genoot ʼn inkomste verdien moet daardie genoot primêr voorsien. Indien beide genote werk moet hul pro rata voorsien. Onderhoud sluit die basiese behoeftes van ʼn persoon in, onder andere kos, klere, huisvesting, asook mediese onkostes en kostes vir ʼn huweliksgeding.
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 37
GLF105 Familiereg 3.9.2
Beëindiging van die onderhoudsverpligting a. Algemene reël Onderhoudsverpligting eindig as algemene reël by die dood van een of beide genote of by egskeiding. b. Skepping van ʼn nuwe onderhoudsplig Daar is egter ʼn uitsondering op die bovermelde algemene reël, ingevolge die Wet op die Onderhoud van Langslewende Gades 27 van 1990, om voorsiening te maak vir die gade wat oorleef. Weereens is die algemene reël dat die verpligting tot ʼn einde kom by egskeiding. Die Wet op Egskeiding skep egter in hierdie verband ʼn uitsondering en sal later behandel word. c. Gemeenregtelike uitsondering Indien die genoot die huishouding beëindig as gevolg van onregmatige gedrag verloor hulle hul aanspraak op onderhoud teen die ander genote. Indien albei ooreenkom om die huishouding te beëindig kom die verpligting tot ʼn einde.
3.9.3
Afdwing van onderhoudsplig a. Algemeen Die onderhoudsverpligting kan deur ʼn hofbevel afgedwing word indien dit verlang word. ’n Tussentydse onderhoud kan vereis word tydens die afhandeling van die egskeiding. Reël 43(1) van die Eenvormige Hofreëls maak voorsiening vir onderhoud pendente lite. Daar kan ook ingevolge die gemenereg deur ander remedies, byvoorbeeld interdik, hulp in hierdie verband aangevra word. b. Die Wet op Onderhoud 99 van 1998 Onderhoud word geëis indien ʼn party dit nodig het en ʼn ander persoon vermoë het om te voorsien. Die betrokke wet voeg regverdigheid, billikheid en sensitiwiteit by die behoefte aan onderhoud. Wanneer ʼn aansoek vir onderhoud wat in gebreke bly versoek word of vervanging/opheffing van ʼn bestaande bevel by die onderhoudsbeampte ingedien word, moet hy/sy dit ondersoek. Daarna moet ʼn ondersoek deur die onderhoudshof gedoen word. Die hof kan die volgende bevele maak: (Let daarop dat dit kortliks in hierdie begeleidingsgids bespreek word, maar moet vir volledigheidshalwe in die voorgeskrewe handboek bestudeer word.)
Bladsy 38
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg •
ʼn Onderhoudsbevel maak teen ʼn persoon wat regtens verplig is om ʼn ander te onderhou.
•
ʼn Bestaande bevel vervang of ophef.
•
Geen bevel gee nie.
•
Bevel wat van die party wat onderhoudspligtige is verlang om ander partye se verskuldigde gelde ingevolge ʼn kontrak te betaal.
•
Bevele by verstek. Die persoon kry egter die geleentheid om die tydelike bevel teen te staan. Die hof kan dit dan bekragtig, wysig of tersyde stel.
ʼn Persoon kan by die hoë hof teen ʼn onderhoudsbevel appelleer. Indien die onderhoud wat ingevolge ʼn bevel voorsien moet word vir langer as tien dae agterstallig is, kan die party wat daarop geregtig is aansoek doen vir die volgende: •
Lasbrief vir eksekusie. Dit is om eers die roerende en, as dit onvoldoende is, die onroerende eiendom van die onderhoudspligtige in beslag te neem en op eksekusie te verkoop vir die agterstallige onderhoud, rente en onkoste.
•
Beslaglegging op besoldiging. Werkgewer betaal verskuldigde bedrag aan onderhoudsgeregtigde oor.
•
Beslaglegging op skulde verskuldig aan die onderhoudspligte vir agterstallige onderhoud, rente en onkoste.
•
Pensioen, jaargeld en ander gratifikasie is vatbaar vir beslaglegging of eksekusie vir agterstallige onderhoud.
Indien die persoon nie hul onderhoudsverpligting ingevolge ʼn hofbevel nakom nie, kan hy/sy strafregtelik aangekla word van ʼn misdaad. Die persoon kan ʼn boete of gevangenisstraf van een jaar opgelê word. 3.10 Aankoop van huishoudelike benodigdhede Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 4.5, 4.5.1-4.5.3 Hierdie is ʼn aparte onveranderbare gevolg van die verbinding en is nie deel van die onderhoudsplig nie. Die regsbasis vir die aankoop van huishoudelike benodigdhede is ʼn geldige verbinding en teenwoordigheid van ʼn gesamentlike huishouding. Die huishoudelike benodigdhede moet redelik wees. Verskil tussen onderhoud en die bevoegdheid om huishoudelike benodigdhede aan te koop word in die voorgeskrewe handboek bespreek en
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 39
GLF105 Familiereg moet bestudeer word. Daar is sekere vereistes waaraan voldoen moet word om genote te bind in hierdie verband. 3.10.1 Vereistes vir die bevoegdheid om die ander genoot te bind vir die aankoop van huishoudelike benodigdhede a. Die bestaan van ʼn geldige verbinding Dit is ʼn onveranderbare gevolg en ʼn geldige verbinding is ʼn vereiste. b. Die bestaan van ʼn gesamentlike huishouding Indien partye ooreenkom om nie meer saam te woon nie of een gade kwaadwillig die gesamentlike huishouding verlaat, is die gesamentlike huishouding opgehef. In daardie geval mag die genote nie meer aankopings maak vir die gesamentlike huishouding nie. Daar is gevalle waar een gade ʼn onderhoudsaanspraak teenoor die ander een het en dan die gade kan verbind vir skulde. c. Die items moet redelike en noodsaaklike huishoudelike benodigdhede wees Daar word na twee aspekte gekyk, naamlik die aard van die item en die redelike noodsaaklikheid. Indien ʼn item uit die aard daarvan as huishoudelik beskou word, maar nie noodwendig noodsaaklik is nie, word die objektiewe toets gebruik. Die subjektiewe toets word ook in die voorgeskrewe handboek bespreek en beide moet bestudeer word. 3.10.2 Aanspreeklikheid vir huishoudelike benodigdhede a. Aanspreeklikheid teenoor derdes vir huishoudelike benodigdhede Die partye is gesamentlik of afsonderlik aanspreeklik teenoor derdes hetsy hul binne of buite gemeenskap van goedere getroud is. b. Aanspreeklikheid onderling vir huishoudelike benodigdhede Die vraag ontstaan of die genoot wat alles betaal het ʼn verhaalsreg het teenoor die ander genoot. •
Buite gemeenskap van goedere getroud – Partye moet pro rata bydra. Indien een meer as sy/haar deel bygedra het en die partye is voor die inwerkingtreding van die Wet op Huweliksgoedere getroud, het daardie genoot ʼn verhaalsreg teen die ander genoot. As hul na inwerkingtreding van dié wet getroud is en nie ʼn ooreenkoms aangegaan het waaruit die partye ʼn verhaalsreg het nie, dan het die genote geen verhaalsreg nie.
Bladsy 40
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg •
Binne gemeenskap van goedere getroud – Genoot wat volle skuld gedra het, het verhaalsreg teenoor ander genoot na die ontbinding van die verbinding.
3.10.3 Beëindiging van die bevoegdheid om die ander genoot te bind vir die aankoop van huishoudelike benodigdhede a. Nie-nakoming van enige van die vereistes vir bevoegdheid Bevoegdheid verval. b. Deur ʼn hofbevel Daar moet genoegsame rede wees om dit op te hef. c. Herroeping van bevoegdheid deur een van die genote Daar is verskillende sienings in hierdie verband, maar in die algemeen kan een genoot nie ʼn ander genoot se bevoegdheid herroep nie. Siende dat daar slegs teoretiese antwoorde vir die verhaalsreg van die derde is, is dit nie ʼn noodsaaklikheid om dit te bestudeer nie. 3.11 Die verblyfreg in die woning wat deur die genote gedeel word Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 4.6 Dit is ʼn onveranderbare gevolg van die huwelik en val onder consortium. Verblyfreg is ʼn genoot se reg en verpligting om in die gemeenskaplike woning te woon en sluit die bybehorende huishoudelike artikels in, ongeag aan wie die eiendom behoort. Dit spruit uit die verbinding en kan verbeur, verloor of opgehef word. 3.12 Algemeen t.o.v. veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.1 As algemene reël is veranderbare gevolge meestal finansieel van aard. Genote kan hierdie gevolge self reguleer deur ʼn verbindingskontrak te sluit. Dit bepaal gewoonlik of die partye binne gemeenskap van goedere of buite gemeenskap van goedere getroud is. 3.13 Verbinding binne gemeenskap van goedere Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.2, 5.2.1-5.2.6 Enige bepalings mag gemaak word mits dit nie teen die reg, goeie sedes of wese van die huwelik is nie. Die volgende bedinge is van die belangrikstes in ʼn huwelikskontrak.
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 41
GLF105 Familiereg 3.13.1 Regsaard van die verbinding binne gemeenskap van goedere Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.2.1 Daar ontstaan een gemeenskaplike boedel met alle bates en laste voor en na verbindingsluiting verkry deur beide genote. Genote besit die boedel in halwe onverdeelde en onverdeelbare aandele. Dit word gebonde mede-eiendomsreg genoem. As algemene vermoede is alle huwelike binne gemeenskap van goedere tensy die teendeel bewys kan word. Dit kan byvoorbeeld deur ʼn verbindingskontrak bewys word. Onthou dat ʼn genote wel ʼn aparte boedel mag hê wat deur hom/haar bestuur word. 3.13.2 Gevalle waar gemeenskap van goedere nie intree nie Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.2.2 Daar is vier gevalle wat in die voorgeskrewe handboek genoem word, naamlik: geldige verbindingskontrak bestaan tussen die genote; verbindingsdomisilie se reg bepaal die teendeel; swarte mense se burgerlike huwelike voor 2 Desember 1988 (inwerkingtreding van die Wet op Huweliksgoedere ); en minderjariges sonder toestemming soos reeds hierbo bespreek is. 3.13.3 Inhoud van algehele gemeenskap van goedere Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.2.3 a. Gemeenskaplike bates Beide gades se bates, voor en na die verbinding verkry, word in die gemeenskaplike boedel ingesluit. Bates sluit stoflike sake en regte in, byvoorbeeld bates met geldwaarde. Let daarop dat ʼn gade se pensioen ingesluit word, maar ook die reg op pensioenvoordeel al kan dit nog nie bepaal word nie. b. Bates wat nie deel van die gemeenskaplike boedel uitmaak nie Die bates word in die voorgeskrewe handboek genoem en word slegs hier gelys. Neem kennis dat die vrugte waarvan gepraat word wat uit die bates voortspruit neerkom op inkomste of winste daaruit verkry en nie letterlike vrugte nie. Dit is die voordeel wat verkry word uit die bate. Hierdie bates word in die voorgeskrewe handboek bespreek en moet bestudeer word.
Bladsy 42
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg c. Gemeenskaplike skulde i.
Voorverbinding skulde Alle skulde, irrelevant van waaruit dit voortspruit, word uit die gemeenskaplike boedel betaal. Albei genote is aanspreeklik vir die skulde.
ii.
Naverbinding skulde •
Kontraktuele skulde Daar kan op die bates in die gemeenskaplike boedel beslag gelê word vir skulde voortspruitend uit ʼn kontrak.
•
Deliktuele skulde Die skulde/koste/bydrae word eerstens van die delikpleger se boedel geëis. Indien dit onvoldoende is sal dit eers van die gemeenskaplike bates verhaalbaar wees. Die onskuldige gade het in laasgenoemde geval ʼn verhaalsreg. Dit sluit alle delikte in hetsy teenoor ʼn derde of ʼn gade self.
iii.
Beslaglegbaarheid van aparte/privaat boedel van genoot Die voorgeskrewe handboek som die posisie volledig op en kan bestudeer word.
3.13.4 Handelingsbevoegdheid van gades Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.2.4 a. Aard van gelykhoofdige bestuur Gelykhoofdige bestuur bestaan uit twee dele, daar is gelyke bestuur. Genote mag vrylik met die gemeenskaplike boedel handel. Die een genoot benodig die ander een se toestemming vir transaksies. b. Toestemmingsvereistes Verskillende tipe transaksies vereis verskillende vorme van toestemming. Dit is belangrik om die transaksies te identifiseer om jou in staat te stel om die tipe toestemming wat benodig word te bepaal. i.
Vooraf skriftelike toestemming geattesteer deur twee bevoegde getuies Hierdie toestemming word benodig wanneer onroerende eiendom (byvoorbeeld grond) vervreem (verkoop), verswaar of beperkte saaklike reg daaroor verleen word en by borgstelling. Ratifikasie word nie hier toegelaat nie. Toestemming word egter nie benodig vir borgstelling in die genoot se
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 43
GLF105 Familiereg gewone loop van sy/haar besigheid nie – dit wil sê besigheid wat gewoonlik tussen daardie tipe besigheidsmense gedoen sou word. ii.
Skriftelike toestemming geattesteer deur twee bevoegde getuies Daar word in die voorgeskrewe handboek na drie gevalle verwys wat van belang is. Ratifikasie is moontlik, en vooraf toestemming is gevolglik nie ʼn vereiste nie. Toestemming moet egter apart vir elke handeling verkry word. Weereens word toestemming nie vereis vir genote in die gewone loop van sy/haar besigheid nie. Verwys na die vorige paragraaf vir die definisie van “gewone loop van besigheid”.
iii.
Skriftelike toestemming Verwys na die lys van transaksies in die voorgeskrewe handboek. Let daarop dat daar in hierdie gevalle algemene toestemming moontlik is, wat beteken dat daar vir alle transaksies gelyk toestemming verkry kan word. Vooraf toestemming is ook nie hier ʼn vereiste nie.
iv.
Mondelinge (informele) en stilswyende toestemming Weereens word ʼn lys van handelinge in die handboek weergegee wat slegs mondelinge of stilswyende toestemming verlang. Hier kan ratifikasie ook toegepas word en is vooraf toestemming nie ʼn vereiste nie.
v.
Handelinge waarvoor geen toestemming vereis word nie Sien die voorgeskrewe handboek vir die lys van handelinge wat nie toestemming benodig nie. Maak seker jy kan onderskei tussen die handelinge wat toestemming benodig en dié in hierdie lys.
c. Gevolge indien toestemmingsvereistes nie nagekom is nie Die Wet bepaal nie wat die gevolge is nie. Die hof het egter beslis dat die transaksies nietig sal wees en dan sal eiendomsreg byvoorbeeld nie oorgedra word nie. Indien die derde party egter onbewus was van die nie-nakoming van toestemming is die transaksie geldig en afdwingbaar. d. Beskermingsmaatreëls i.
Die beskerming van derdes Artikel 15(9)(a) van die Wet op Huweliksgoedere is slegs daar om die bona fide derde party te beskerm. In die geval waar toestemming nie verkry is nie of gebrekkig is en die derde was onbewus daarvan, word dit behandel asof die toestemming wel teenwoordig was.
Bladsy 44
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg ii.
Die beskerming van genote teen mekaar In hierdie verband is daar artikels in die wet vervat wat beskerming bied. Die artikelnommer moet weergegee word indien daar ʼn vraag oor die beskerming aan jou gegee word. ʼn Kort verduideliking van elkeen volg. •
Artikel 15(9)(a) – Indien een genoot optree sonder die toestemming van die ander en hy/sy weet of behoort te weet dat die toestemming nie verkry kan word nie en die gemeenskaplike boedel ly skade, moet daar by beëindiging van die boedel aan die ander genote verreken word. Daar is ʼn voorbeeld by die bespreking in die voorgeskrewe handboek wat meer lig op die onderwerp kan werp.
•
Artikel 16(1) – Daar is twee gevalle. Eerstens, wanneer toestemming onredelik weerhou word, kan die hof bepaal dat die genoot sonder toestemming voortgaan. Tweedens waar die toestemming nie verkry kan word nie, kan die hof ook bepaal dat daar sonder die toestemming mag voortgegaan word.
•
Artikel 16(2) – Waar ʼn genoot se bevoegdheid vir bepaalde of bepaalbare tyd opskort word om die ander gade se belang in die gemeenskaplike boedel te beskerm.
•
Artikel 20(1) – Die gemeenskaplike boedel mag beëindig word terwyl die verbinding nog bestaan. Daar moet aan sekere vereistes voldoen word.
3.13.5 Verskyningsbevoegdheid van genote Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.2.5 a. Verskyningsbevoegdheid van genote onderling i.
Algemene reël ʼn Genoot mag nie sonder die ander genoot se skriftelike toestemming ʼn regsgeding teen iemand instel (byvoorbeeld om iemand te dagvaar) of een verdedig nie.
ii.
Uitsonderings op algemene reël Ingevolge die wet is die uitsonderings op hierdie reël waar ʼn genoot sonder die toestemming van die ander genoot ʼn regsgeding mag instel of verdedig: 1) vir sy/haar eie afsonderlike goed;
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 45
GLF105 Familiereg 2) verhaal van vergoeding vir ʼn delik teen hom/haar gepleeg; 3) vir sy/haar beroep, bedryf of besigheid; of 4) verbindingsgedinge (ʼn verdere uitsondering wat nie in die artikel genoem word nie). iii.
Artikel 16 en verskyningsbevoegdheid van genote Die hof kan die bevoegdheid van die genoot opskort of vervang.
b. Derdes en die verskyningsbevoegdheid van genote i.
Effek van die algemene reël teenoor derdes Geldigheid van die regsverrigtinge kan nie betwis word op grond van die gebrek aan toestemming nie. Indien daar ʼn kostebevel teen die genoot, wat sonder toestemming opgetree het, gemaak word, moet dit eers van die afsonderlike boedel van daardie genoot geëis word.
ii.
Boedeloorgawe en sekwestrasie van die gemeenskaplike boedel: Artikel 17(4) van die Wet op Huweliksgoedere Boedeloorgawe en sekwestrasie moet in albei genote se name gedoen word.
iii.
Aanspreeklikheid van genote vir skuld van die gemeenskaplike boedel •
Tydens die bestaan van die gemeenskaplike boedel o
Kontraktuele skuld – Genote is afsonderlik of gesamentlik aanspreeklik vir die skulde aangegaan in die gemeenskaplike boedel.
o
Deliktuele skuld – Slegs die genoot wat vir die delik verantwoordelik is, is aanspreeklik vir die skulde.
•
Nadat die verbinding/gemeenskaplike boedel ontbind is o
Kontraktuele skuld – Voorhuwelikse kontraktuele skuld is verhaalbaar van die genoot wat skuld gemaak het. Nahuwelikse kontraktuele skuld is verhaalbaar van die genoot wat skuld gemaak het, of om die helfte. Indien dit vir huishoudelike benodigdhede is, is genote gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik en kan ʼn verrekeningsreg ʼn rol speel tussen die genote.
o
Deliktuele skuld – Voor- en nahuwelikse deliktuele skulde is slegs van die delikpleger verhaalbaar. Hier het die genoot geen verhaalsreg teenoor die onskuldige genoot nie.
Bladsy 46
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg 3.13.6 Beëindiging van gemeenskap van goedere Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.2.6 Gemeenskap van goedere kan eindig deur die dood van een of beide genote, ʼn egskeiding, ʼn verdelingsbevel ingevolge artikel 20, of ʼn verandering in die goederebedeling ingevolge artikel 21(1). Hierdie artikels word deurlopend in die gids behandel en daar word van jou verlang om dit met begrip te kan weergee. 3.14 Verbindingskontrakte Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.3, 5.3.1-5.3.7 3.14.1 Algemeen Indien genote nie binne gemeenskap van goedere getroud wil wees nie, moet ʼn voorverbindingskontrak gesluit word. Hierdie kontrak sal gevolglik bespreek word. 3.14.2 Inhoud van verbindingskontrakte Genote mag enige bepalings in hulle voorverbindingskontrakte opneem, mits dit nie teen die reg is nie. Een van hierdie bepalings wat deel vorm van die inhoud van die kontrakte is skenkings. Skenkings tussen gades is toelaatbaar ingevolge die Wet op Huweliksgoedere wat die gemeenregtelike verbod afskaf. Skenkings is slegs afdwingbaar indien dit aan sekere bepalings voldoen soos deur die Algemene Regswysigingswet 50 van 1956 bepaal. Daar is verskeie redes hoekom skenkings tussen genote sal geskied soos deur die voorgeskrewe handboek gelys. Skenkings kan onderhewig wees aan voorwaardes en/of tydsbepalings en moet bestudeer word. 3.14.3 Vereistes vir ʼn afdwingbare verbindingskontrak a.
Algemene vereistes vir verbindingskontrakte Die verbindingskontrak moet volgens die reg aan die volgende voldoen: wilsooreenstemming, handelingsbevoegdheid, formaliteite moet nagekom word, dit moet fisies en juridies uitvoerbaar wees en dit moet geoorloof wees. Juridies beteken dat dit ingevolge die Suid-Afrikaanse reg uitvoerbaar moet wees; dit mag byvoorbeeld nie onwettige handelinge voorskryf nie. Dieselfde faktore as in die vorige studie-eenhede bespreek beïnvloed wilsooreenstemming. Indien daar geen wilsooreenstemming is nie, is die kontrak nietig. Indien die bepalings sonder wilsooreenstemming van die ander geskei kan word, is net daardie bepalings nietig. Indien wilsooreenstemming deur dwang, onbehoorlike beïnvloeding of vreesaanjaging verkry word, is dit vernietigbaar.
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 47
GLF105 Familiereg b.
Voorverbindingskontrakte i.
Verlydings- en registrasievereistes Die kontrak moet geregistreer word ingevolge die Registrasie van Aktes Wet 47 van 1937 om afdwingbaar te wees teenoor derde persone. Indien die kontrak in die Republiek verly is (wat beteken dat dit in Suid-Afrika opgestel en deur die partye onderteken is), moet dit deur ʼn notaris geattesteer word en binne drie maande in die registrasiekantoor geregistreer word. Indien dit buite die Republiek verly is verleng die tydperk na ses maande.
ii.
Naverbinding registrasie van voorverbindingskontrakte Artikel 88 van die Registrasie van Aktes Wet 47 van 1937 bepaal dat die voorverbindingskontrak na verbindingsluiting onderteken en geregistreer kan word, mits die partye reeds voor die troue ooreengekom het oor die voorwaardes. Bestudeer die vereistes ingevolge artikel 88 in die voorgeskrewe handboek.
iii.
Geregistreerde en ongeregistreerde voorverbindingskontrakte ʼn Ongeregistreerde skriftelike of mondelingse voorverbindingskontrak is nie afdwingbaar teenoor enige iemand behalwe die partye wat die kontrak gesluit het nie. Die kontrak is geldig.
c.
Naverbindingskontrakte Artikel 21(1) van die Wet op Huweliksgoedere bepaal dat ʼn hoë hof die bevoegdheid het om die goederebedeling te verander. Hierdie artikel word hier opgesom en in die handboek meer volledig bespreek. i.
Vereistes 1) Die aansoek moet gesamentlik deur albei genote gebring word; 2) gegronde redes moet verskaf word; 3) skuldeisers van beide genote moes kennis ontvang het; en 4) geen party moet deur die verandering benadeel kan word nie.
ii.
Kan die aansoek terugwerkend verleen word? In hierdie verband is daar teenoorgestelde standpunte. Elkeen sal kortliks hier aangeraak word, maar moet duidelik weergegee kan word in ʼn toets- of eksamenvraag.
Bladsy 48
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg 1) Ex parte Krös en ʼn Ander – Verandering is terugwerkend. Die hof reken dat die nuwe in die plek van toekomstige geplaas kan word in die bewoording van artikel 21(1). 2) Ex parte Oosthuizen en ʼn Ander – Verandering is nie terugwerkend nie. Die hof bevind dat toekomstige in die normale en gewone sin van die word geïnterpreteer moet word. 3) Ex parte Burger – In hierdie spesifieke geval het die hof die registrasie van die aanwasbedeling vanaf verbindingsluiting toegestaan, wat dui op die terugwerkendheid van die aansoek. iii.
Toepassingsveld Artikel 21(1) is van toepassing op verbindings in die buiteland gesluit volgens die hof in Ex parte Senekal et Uxor.
iv.
Registrasie van naverbindingskontrakte Artikel 89 van die Registrasie van Aktes Wet bepaal dat naverbindingskontrakte geregistreer kan word indien die hof ingevolge artikel 21(1) van die Wet op Huweliksgoedere ʼn aansoek toestaan. Die kontrak moet geregistreer word en opgeteken word.
v.
Buitegeregtelike/informele verandering Partye mag nie informele veranderinge aanbring nie. Dit moet ingevolge artikel 21(1) gedoen word.
3.14.4 Verbindingskontrakte van minderjariges Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.3.4 ʼn Minderjarige mag met bystand ʼn verbindingskontrak sluit, mits daar aan die vereistes voldoen word soos in die voorgeskrewe handboek weergegee. Die bystand is soortgelyk aan die toestemming wat verleen moet word vir die sluiting van die burgerlike huwelik. Indien die bystand nie verkry word nie, is die kontrak nietig. Artikel 24(2) van die Wet op Huweliksgoedere bepaal dat indien die minderjarige se burgerlike huwelik wat sonder die nodige bystand gesluit is nie ontbind word nie, is dit asof die minderjarige meerderjarig is. Dit wil sê ten volle handelingsbevoeg, en gevolglik is enige voorwaardes, met insluiting van die aanwasbedeling, geag geldig te wees. Weereens is daar uiteenlopende opinies oor hierdie artikel en word dit kortliks bespreek.
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 49
GLF105 Familiereg 1) Sinclair en Heaton – ʼn Minderjarige word geag meerderjarig te wees, wat sinspeel op enige verbindingskontrak gesluit, maar die artikel verwys spesifiek na die verbindingskontrakte met die aanwasbedeling. Dit beperk die toepassing. 2) Visser en Potgieter – Enige verbindingskontrak is geldig. Die res van die artikel sluit net uitdruklik die aanwasbedeling in. 3) Van Schalkwyk – Slegs vermoënsregtelike gevolge binne gemeenskap van goedere of die aanwasbedeling is geldig. Enige ander verbindingskontrak is nietig en dan is die minderjarige binne gemeenskap van goedere getrou. 4) Cronje en Heaton – Volg Van Schalkwyk se opinie, maar reken dat net die bepalings wat die aanwas uitsluit nietig is. Die huwelik is dan met die aanwasbedeling gesluit. 5) Heaton – Bepaal dat hierdie uitsluiting ongrondwetlik behoort te wees, omdat dit gelykheid ontken en nie die beste belang van die kind in ag neem nie. 6) Dit is duidelik dat daar nie ooreengekom word oor hoe die wet geïnterpreteer moet word nie. Dus moet elke standpunt op die spesifieke geval toegepas en daaruit ʼn benadering gevolg word. 3.14.5 Uitleg van verbindingskontrakte Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.3.5 Dit word op dieselfde wyses as gewone kontrakte geïnterpreteer. Die bedoeling van die partye moet sigbaar wees in die bepalings van die kontrak. 3.14.6 Rektifikasie van verbindingskontrakte Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.3.6 Rektifikasie is die regstelling van die kontrak as dit nie die genote se ware bedoelings korrek weergee nie. Die applikant moet bewys dat die kontrak nie die ware bedoelings weergee nie, die genote bona fide was en die aansoek binne ʼn redelike tyd gedoen word. 3.14.7 Beëindiging Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.3.7 ʼn Verbindingskontrak kom eers volledig tot ʼn einde as al die bedinge in die kontrak irrelevant, uitgevoer of deur ʼn hof opgehef word. 3.15 Verbinding buite gemeenskap van goedere Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.4, 5.4.1-5.4.7
Bladsy 50
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg As algemene reël is ʼn huwelik binne gemeenskap van goedere. Indien die partye dit anders verkies, moet ʼn huwelikskontrak opgestel en geregistreer word. Daar is drie vorme van die huwelik buite gemeenskap van goedere wat hierna bespreek word. 3.15.1 Algemeen Wanneer genote die gemeenskap van goedere wil uitsluit, is daar een van drie opsies. Die eerste daarvan is dat die verbindingskontrak slegs gemeenskap van goedere uitsluit. In hierdie geval is daar drie boedels teenwoordig, naamlik: 1) Eerste genote se boedel – Sluit bates en laste voor sluiting in, alleenbeheer oor boedel. 2) Tweede genoot se boedel – Sluit bates en laste voor sluiting in, alleenbeheer oor boedel. 3) Gemeenskaplike boedel – Alle bates en laste (wins en verlies) na huweliksluiting verkry. Genote is mede-eienaars in onverdeelde halwe aandele, bedoelende dat hulle nie daarmee kan handel sonder die ander gade se medewete of toestemming nie. In die tweede geval is daar twee boedels, naamlik: 1) Eerste genoot se boedel – Alle bates en laste voor en na die verbindingsluiting verkry. Genoot het individuele eiendomsreg oor bates en is alleen aanspreeklik vir laste. 2) Tweede genoot se boedel – Alle bates en laste voor en na die verbindingsluiting verkry. Genoot het individuele eiendomsreg oor bates en is alleen aanspreeklik vir laste. Daar is reeds genoem dat genote gesamentlik huishoudelike benodigdhede kan aankoop. In daardie geval sal die genote vrye mede-eiedomsreg oor die items verkry. Genote kan ook met mekaar kontrakte sluit. Die derde opsie sal wees waar die genote gemeenskap van goedere en wins en verlies uitsluit ingevolge die verbindingskontrak. in hierdie geval geld die aanwasbedeling outomaties. 3.15.2 Wanneer geld die aanwasbedeling? Artikel 2 van die Wet op Huweliksgoedere bepaal wanneer die aanwas geld. Daar is sekere vereistes wat nagekom moet word:
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 51
GLF105 Familiereg 1) Verbinding moet na inwerkingtreding van die wet gesluit word. Let daarop dat daar twee verskillende datums van inwerkingtreding is, naamlik: •
1 November 1984 vir wit mense, Asiërs en bruin mense;
•
Desember 1988 vir swart mense.
2) Verbindings moet onder verbindingsvoorwaardes gesluit word, spesifiek sodat dit nie binne gemeenskap van goedere moet wees nie en wins en verlies uitgesluit word. 3) Aanwas moet nie uitdruklik uitgesluit word nie. 3.15.3 Inhoud van die aanwas Wanneer die verbinding ontbind is die genoot wie se boedel die kleinste of geen groei toon nie daarop geregtig om die helfte in die verskil tussen die aanwas van elke boedel te eis. ʼn Voorbeeld is beskikbaar in die voorgeskrewe handboek. In hierdie geval is daar tydens die bestaan van die verbinding slegs twee boedels wat deur elkeen van die genote apart beheer word. Eers na ontbinding kom die reg tot stand om in die aanwas van die boedels te deel. Die voorgeskrewe handboek verduidelik hierdie begrip volledig. 3.15.4 Berekening van die aanwas van die onderskeie boedels a.
Algemene reël Aanwas is die bedrag waar die netto waarde van die boedel by ontbinding (eindwaarde) meer is as die netto waarde by die sluiting van die verbinding (aanvangswaarde). Netto waarde is die bedrag in die boedel nadat skulde daarvan afgetrek is.
b.
Berekening van die netto aanvangswaarde Die aanvangswaarde word in die verbindingskontrak verklaar, of by verbindingsluiting, of ses maande daarna. Daar is sekere beginsels wat geld in die bepaling van die aanvangswaarde soos in die voorgeskrewe handboek aangedui. Die partye is gebonde aan die verbindingskontrak se bepalings. Dit is slegs aanvegbaar deur derdes wat nie ʼn party is nie.
c.
Berekening van die netto eindwaarde Bestudeer die beginsels in die voorgeskrewe handboek.
Bladsy 52
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg d.
Voorbeeld van aanwasbedeling Bestudeer die voorbeeld van die aanwasberekeninge soos weergegee in die voorgeskrewe handboek om jou in staat te stel om ʼn soortgelyke geval in ʼn toetsof eksamenvraag te beantwoord.
3.15.5 Beskerming van ’n genoot se reg om in die aanwas te deel Die hof mag ingevolge die Wet op Huweliksgoedere in sekere omstandighede die verdeling van die aanwas beveel mits dit met die bepalings van die aanwasbedeling en enige billike bepalings ooreenstem. Daar moet egter bewys word dat: 1) die applikant se reg om in die aanwas te deel ernstig deur die genoot benadeel word of die voorgenome optrede die reg waarskynlik ernstig sal benadeel, en 2) dat die ander persone nie deur die aansoek benadeel word nie. Let daarop dat daar nie noodwendig nadeel en ʼn spesifieke optrede teenwoordig moet wees nie, waarskynlike benadeling en moontlike optrede kan voldoende wees. 3.15.6 Uitstel van voldoening aan aanwasvordering Die hof mag die voldoening aan die aanwas uitstel ingevolge sekere faktore, onder andere betaling van rente of oordrag van sekere bates. Sekere bates mag deur die hof uitgesluit word al word dit nie in die verbindingskontrak vervat nie. 3.15.7 Besonderhede rakende die waarde van die boedel by ontbinding Genote moet binne redelike tyd volledige besonderhede van die waarde van hul boedels aan mekaar verskaf. 3.16 Verbindings in die buiteland gesluit Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 5.5 Die verbindingsdomisilie is die domisilie van die man tydens sluiting van die verbinding. Dit bepaal die reg wat op die vermoënsregtelike gevolge van toepassing is. Die verbindingsdomisilie kan nie verander word nie, al verander die genote se domisilie. Hierdie is problematies tussen mense van dieselfde geslag en sal ondersoek moet word. 3.17 Samevatting Daar spruit uit ʼn geldige verbinding veranderbare en onveranderbare gevolge. Genote word gevolglik as getroud geag. Consortium word as ʼn onveranderbare gevolg geklassifiseer. Dit sluit in die aankoop van huishoudelike benodigdhede. Dit is belangrik om te onderskei
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 53
GLF105 Familiereg tussen die onderhoud tydens die bestaan van die verbinding en onderhoud na die ontbinding. Daar is verskeie remedies en sienings ten opsigte van onderhoud en dit vorm ʼn belangrike deel van hierdie studie-eenheid. Skenkings tussen genote is nou deel van die Suid-Afrikaanse reg en word nie meer deur die gemenereg verbied nie. Veranderbare gevolge dui gewoonlik op finansiële (stoflike) gevolge en kan self deur die genote gereël word in ʼn verbindingskontrak. ʼn Verbindingskontrak bepaal onder andere of ʼn verbinding binne of buite gemeenskap van goedere gesluit word. Verder kan die aanwasbedeling deel vorm van die verbinding waarop die genote dan geregtig is by ontbinding van die verbinding. Indien die verbinding binne gemeenskap van goedere gesluit is, spruit daar sekere gevolge ten opsigte van die bates wat deel vorm van die gemeenskaplike boedel en die handelings- en verskyningsbevoegdheid van die genote. As algemene reël mag die genote nie met die bates handel of ʼn regsgeding instel sonder die toestemming van die ander genoot nie. Daar is egter deur die loop van die studie-eenheid na verskeie uitsonderings gekyk wat bestudeer moet word. Elke verbinding – hetsy binne of buite gemeenskap van goedere, met of sonder die aanwasbedeling – het gevolge wat hanteer moet word en deur die partye gereguleer moet word. 3.18 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Dui in elk van die volgende gevalle aan of dit ʼn onveranderbare of veranderbare gevolg van die verbinding is en verskaf redes vir jou antwoord. 1.1. Die genoot stel ʼn hofgeding teen ʼn derde in met die toestemming van sy/haar genoot. 1.2. ʼn Vrou koop huishoudelike benodigdhede vir die gemeenskaplike woning uit hul gesamentlike bankrekening. 1.3. Die genote word as getroud geag. 1.4. Die genote wat getroud is binne gemeenskap van goedere mag nie sonder mekaar se toestemming ʼn kontrak sluit aangaande die gemeenskaplike bates nie. 1.5. Genoot wat buite gemeenskap van goedere getroud is verkoop sy motor sonder om sy vrou te vra. Aktiwiteit 2 Susan en Pieter is smoorverlief en trou binne ses maande na hulle mekaar ontmoet het. ʼn Paar maande na hul troudag begin Pieter sy eie besigheid. Susan is bekommerd dat indien iets met die besigheid verkeerd loop hulle alles sal verloor – haar splinternuwe motor ook.
Bladsy 54
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg Pieter stem saam met Susan en is besorg oor haar welstand sou iets verkeerd loop. Hulle nader jou vir advies rakende die moontlikheid om nou ʼn verbindingskontrak aan te gaan. Pieter wil ook weet of dit moontlik is om die motor en besigheid wat reeds gekoop is uit te sluit. Adviseer Pieter en Susan in hierdie verband. Aktiwiteit 3 Steve en Patricia is al sewe jaar getroud en woon saam in ʼn lieflike huis in Pretoria. Steve begin skielik baie vreemd optree en kom slegs een of twee aande ʼn week huis toe. Op ʼn dag verlaat Steve die gemeenskaplike huis. Patricia is geskok en probeer agter die kap van die byl kom. Sy vind uit dat Steve tyd saam met ʼn ander vrou spandeer en by haar ingetrek het nadat sy hom oortuig het dat dit ʼn beter opsie is. Sy is baie ontsteld oor die verbreking van hul consortium. Sy nader jou vir advies rakende eise wat sy teen die vrou kan instel. Adviseer haar volledig. Aktiwiteit 4 ʼn Baie ryk besigheidsman met verskeie besighede wil graag met die meisie van sy drome trou. Sy het egter ʼn reputasie om nie lank in ʼn verbinding te bly nie. Hy is baie bekommerd oor die bates wat hy kan verloor sou sy hom dagvaar vir ʼn egskeiding. Hy het geen idee watter tipe verbindingsbedeling tot sy voordeel sal strek nie. Verduidelik aan hom die verskillende verbindingsbedelings wat die wetgewer erken en watter een die beste vir hom sal wees.
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
Bladsy 55
GLF105 Familiereg 3.19 Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Onderskei tussen onveranderbare gevolge en veranderbare gevolge. Daar moet verwys word na al die hoofstukke in studie-eenheid 3. Riglyne: Aktiwiteit 2 Verwys na die voorgeskrewe handboek wat handel oor naverbindingskontrakte. Bespreek die vereistes soos deur artikel 21(1) weergegee word en pas dit op die situasie toe. Verder moet daar ook verwys word na die moontlikheid om die kontrak terugwerkend op te stel. Bespreek die verskillende opinies en pas weereens toe. Hierdie vraag kan tot 15 punte tel. Riglyne: Aktiwiteit 3 Bespreek die aksies wat teen ʼn derde ingestel kan word vir die verbreking van die samewoning, indien enige. Verwys na die privaatregtelike en publiekregtelike beskerming en gee ʼn gevolgtrekking na aanleiding van die geval. Riglyne: Aktiwiteit 4 Onderskei tussen die verbinding binne gemeenskap van goedere en die verbinding buite gemeenskap van goedere. Onderskei dan verder tussen die verskillende tipes verbinding buite gemeenskap van goedere. Pas hierdie verbinding op die feitestel toe en gee ʼn geskikte antwoord. Verwys na die voorgeskrewe handboek se verduidelikings.
Bladsy 56
Studie-eenheid 3: Onveranderbare en veranderbare gevolge van formeel erkende verbindings
GFL105 Familiereg
STUDIE-EENHEID 4: NIETIGE, VERNIETIGBARE EN PUTATIEWE VERBINDINGS, ONTBINDING VAN VERBINDINGS EN GEVOLGE DAARVAN
4.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Onderskeid tussen nietige en vernietigbare verbindings
•
Putatiewe verbindings
•
Erkenning van buitelandse verbindings
•
Die ontbinding van ʼn verbinding en die gevolge daarvan
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
nietige verbindings kan identifiseer;
•
vernietigbare verbindings te omskryf;
•
onderskei tussen vernietiging van vernietigbare verbinding en ontbinding deur ʼn egskeidingsbevel;
•
putatiewe verbindings te verduidelik;
•
die vereistes en gevolge van putatiewe verbindings te verduidelik en toe te pas;
•
die erkenning van buitelandse verbindings te evalueer;
•
die wyses waarop verbindings kan ontbind identifiseer;
•
egskeiding as ʼn wyse van ontbinding te verduidelik;
•
die gevolge van ontbinding van ʼn verbinding te identifiseer;
•
die gevolge by die dood en ʼn bevel uitgereik ingevolge die Wet op die Ontbinding van Huwelike by Vermoede van Dood 23 van 1979 ten opsigte van die genote te omskryf; en
•
die gevolge by die ontbinding deur egskeiding te identifiseer.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 57
GLF105 Familiereg 4.2
Voorgeskrewe handboek
Louw, A.S. en Van Schalkwyk, L.N. 2017. Inleiding tot die Familiereg. 1ste Uitgawe. Pretoria: Kourse Publishing. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: AFLEIDING B: VERBINDINGS WAT FORMEEL ERKEN WORD (VERVOLG) Hoofstuk 3, paragrawe 3.1-3.3 Hoofstuk 6, paragrawe 6.1-6.3 4.3
Verrykende bronne
Die volgende verrykende bronne word aanbeveel. Jy hoef nie die bronne in diepte vir die vak te bestudeer nie, maar dit is belangrik dat jy ʼn goeie begrip het van die bron waarna daar spesifiek verwys word in die begeleidingsgids. Die Wet op Egskeiding 70 van 1979. Beskikbaar by
•
http://www.gov.za/sites/www.gov.za/files/Act%2070%20of%201979.pdf [Besoek 16 Oktober 2015] Die Wet op die Ontbinding van Huwelike by die Vermoede van Dood 23 van 1979.
•
Beskikbaar by http://www.gov.za/sites/www.gov.za/files/Act%2023%20of%201979.pdf [Besoek 16 Oktober 2015] 4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Eiser
Persoon wat aksie instel of aansoek bring.
Onbestrede
Word nie verdedig nie.
Verweerder
Persoon teen wie aksie ingestel word/aansoek gebring word, persoon wat aksie verdedig
Ab initio
Bladsy 58
Van die begin af
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg 4.5
Inleiding
In die vorige studie-eenhede het ons gekyk na die omvattende begrip familiereg en die aspekte daarvan. Meer spesifiek het ons die verlowing en verbindings bestudeer, met besondere verwysing na die geldigheidsvereistes. Ons het die gevolge van die verbinding bespreek en toegepas op feitestelle. ʼn Geldige verbinding kan egter ontbind word, hetsy deur die dood van een van die genote of ʼn keuse wat die genote self maak. Die ontbinding van die verbindings gaan in hierdie studieeenheid volledig bespreek word en jy sal in staat gestel word om die wyses van ontbinding te identifiseer. Net soos in die geval van ʼn geldige verbinding spruit daar ook sekere gevolge uit die ontbinding van die verbinding. Dit is belangrik om te kan onderskei tussen die verskillende wyses van ontbinding om sodoende die gevolge akkuraat te kan weergee. 4.6
Onderskeid tussen nietige en vernietigbare verbindings
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 3.1, 3.1.1-3.1.3 Die nietige verbinding is waar die verbinding nooit tot stand gekom het nie. Die vernietigbare verbinding bly geldig totdat dit vernietig word. 4.6.1
Nietige verbindings
Die verbinding is ab initio nietig en die vernietigingsbevel is bloot verklarend. ʼn Geldige verbinding tree nie in nie en geen van die gevolge van ʼn geldige verbinding tree in nie. Verwys na die bespreking in die voorgeskrewe handboek en wees in staat om dit toe te pas op ʼn feitestel. Daar is verskeie gronde vir nietigheid wat meestal spruit uit die nie-nakoming van die vereistes vir ʼn geldige verbinding. Hierdie gronde word gelys in die voorgeskrewe handboek. Jy moet in staat wees om die gronde te identifiseer in ʼn feitestel en dan te bespreek. 4.6.2
Vernietigbare verbinding
Die verbinding is geldig tot dit vernietig word. Vernietiging moet binne redelike tyd gedoen word anders word die verbinding onaanvegbaar. Die gevolge van ʼn geldige verbinding tree in.. Die vernietigingsbevel is terugwerkend van toepassing. Daar is egter uitsonderings op hierdie reël, wat meestal betrekking het op kinders. Identifiseer hierdie reëls en bestudeer dit deeglik. Die gronde vir vernietigbaarheid van ʼn verbinding hou weereens verband met die vereistes van ʼn geldige verbinding en moet bestudeer word in die voorgeskrewe handboek.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 59
GLF105 Familiereg 4.6.3
Onderskeid tussen vernietiging van vernietigbare huwelik en egskeiding
Vernietiging van ʼn verbinding spruit uit omstandighede voor verbindingsluiting, terwyl egskeiding gegrond is op omstandighede na verbindingsluiting. ʼn Egskeidingsbevel is nie terugwerkend nie. Die Wet op Egskeiding 70 van 1979 is nie van toepassing op die vernietiging van ʼn vernietigbare verbinding nie. 4.7
Die putatiewe verbinding
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 3.2, 3.2.1-3.2.3 4.7.1
Definisie
Die voorgeskrewe handboek beskryf dit as ʼn nietige verbinding, maar die genote is bona fide onbewus daarvan. 4.7.2
Vereistes a. Bona fides van een of albei partye Onontbeerlike vereiste dat een of beide partye onbewus was van nietigheid. Die toets kan objektief redelik of subjektief wees. b. Nietige verbinding Ongelukkig is daar nie duidelikheid oor wat die hof as nietig beskou nie. Moola v Aulsebrook word in die voorgeskrewe handboek behandel en die beslissing moet bestudeer word.
4.7.3
Gevolge van putatiewe verbinding a. Met betrekking tot kinders Kinders word geag binne-egtelik te wees en die bevel is bloot verklarend. b. Met betrekking tot finansiële vermoëns van genote Daar is nie ʼn spesifieke antwoord ten opsigte van die vermoënsregtelike gevolge nie en daar word tussen die volgende gevalle onderskei: 1. Beide partye was bona fide – Verbinding binne gemeenskap van goedere. 2. Slegs een party is bona fide – Net binne gemeenskap van goedere as dit tot voordeel is van die bona fide party. Verwys na die saak van Zulu v Zulu soos bespreek in die voorgeskrewe handboek. 3. Verbindingsvoorwaardekontrak – Uitvoering aan kontrak indien beide onbewus was van nietigheid
Bladsy 60
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg Indien slegs een party onbewus was, kan slegs daardie party die kontrak afdwing. 4.8
Erkenning van buitelandse verbindings
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 3.3 Buitelandse verbindings word as geldig beskou as dit aan twee vereistes voldoen: a) verbindings moet geldig wees volgens reg en formaliteite van die land waar dit gesluit is; en b) indien geen reël in die Suid-Afrikaanse reg dit nietig verklaar nie. 4.9
Die ontbinding en die gevolge van die ontbinding van ʼn verbinding
4.9.1
Inleiding
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 6.1 Hierdie gedeelte is van toepassing op die verbindings ingevolge die Huwelikswet, sowel as die Civil Union Act. 4.9.2
Die ontbinding van die verbinding
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 6.2, 6.2.1-6.2.2 a.
Algemeen ʼn Huwelik kan op die volgende wyses ontbind: i.
Dood van een/beide genote.
ii.
Genoot kan aansoek doen vir ontbinding na vermoede-van-dood-bevel uitgereik is.
b.
iii.
ʼn Nietigverklaring van vernietigbare huwelik.
iv.
Egskeiding.
Egskeiding
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 6.2.2 i.
Die egskeidingsgronde Die gronde vir ʼn egskeidingsbevel ingevolge die wet is: onherstelbare verbrokkeling, geestesongesteldheid of voortdurende bewusteloosheid. Slegs ʼn hoë hof of streekshof mag ʼn egskeidingsbevel toestaan.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 61
GLF105 Familiereg ii.
Onherstelbare verbrokkeling van die verbinding as egskeidingsgrond – Artikel 4 •
Die betekenis van onherstelbare verbrokkeling van die verbinding Die hof moet oortuig wees dat die verbinding so erg verbrokkel het dat daar geen redelike vooruitsigte op herstel van ʼn normale verhouding tussen die genote is nie. Twee kenmerke word neergelê, naamlik: 1) Die verhouding is nie meer normaal nie; en 2) daar is geen redelike vooruitsigte op herstel nie. Om te bepaal wanneer die verbinding onherstelbaar verbrokkel het, word daar na beide die objektiewe en subjektiewe toetse gekyk. Die geskiedenis van die verhouding word objektief ondersoek, terwyl die verhouding op die tydstip van die egskeidingsaansoek subjektief geëvalueer word. Die persoon se mening dat die verbinding verbrokkel het, is subjektief, maar die redes wat hy/sy aanvoer is objektief. Die handboek verwys na ʼn voorbeeld waarna jy gerus kan kyk om beter te verstaan. ʼn Verandering in die verbindingspatroon kan ook moontlik aandui dat die verhouding nie meer normaal is nie. Die wet gee drie voorbeelde van onherstelbare verbrokkeling: 1) genote het vir ʼn ononderbroke tydperk van minstens ʼn jaar nie as man en vrou of genote (in die geval van burgerlike verbindings) saamgewoon nie; 2) een party het owerspel gepleeg en dit is vir die ander een onmoontlik om ʼn voortgesette verbindingsverhouding in te sien; of 3) een van die genote is as gewoontemisdadiger verklaar en in gevangenisstraf. Hierdie is nie ʼn geslote lys nie en ander gronde kan ook aangevoer word om te bewys die verbinding het onherstelbaar verbrokkel.
iii.
Geestesongesteldheid en voortdurende bewusteloosheid as egskeidingsgronde – Artikel 5 •
Geestesongesteldheid – Artikel 5(1) Artikel 5(1) bepaal die vereistes waaronder ʼn hof ʼn egskeidingsbevel in die geval van ʼn geestesongestelde mag toestaan. Hierdie vereistes word in die voorgeskrewe handboek weergegee en gaan nie herhaal word nie.
Bladsy 62
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg Let daarop dat een van die psigiaters deur die hof aangestel word, en dus ʼn onafhanklike party daarstel. Jy moet in staat wees om te kan onderskei tussen artikel 5(1) en 5(2). •
Voortdurende bewusteloosheid – Artikel 5(2) Weereens word die vereistes deur die voorgeskrewe handboek uitgelê en dit moet volledig bestudeer word.
•
Besondere reëls t.o.v. egskeiding op grond van geestesongesteldheid en voortdurende bewusteloosheid Die hof mag ʼn regspraktisyn aanstel om die verweerder te verteenwoordig. Die hof kan ʼn bevel maak vir die stel van sekuriteit deur die eiser wat die aansoek bring vir die vermoënsregtelike voordeel wat die verweerder kon ontvang. Daar mag onderhoud tussen die partye beveel word. Daar mag nie ʼn bevel gemaak word waar die verweerder se voordele verbeur word nie.
iv.
Die verband tussen artikel 4 en artikel 5 Die vraag is of die verbinding onherstelbaar verbrokkel het weens een van die gevalle in artikel 5, naamlik geestesongesteldheid of voortdurende bewusteloosheid. Daar word na die volgende uitsprake gekyk. Maak seker dat jy hierdie verstaan en op feitestelle kan toepas: •
Dickinson v Dickinson – Geestesongesteldheid dien as objektiewe feit vir die onherstelbare verbrokkeling van die verbinding. Artikel 4 of 5 kan gebruik word vir aansoek.
•
Smit v Smit – Geestesongesteldheid en bewusteloosheid is nie gronde vir onherstelbare verbrokkeling nie. Ander siektetoestande wat nie onder artikel 5 val nie kan egter op onherstelbare verbrokkeling neerkom.
•
Die enigste manier hoe hierdie verskil opgeklaar kan word, is indien die wetgewer dit duidelik uitlê en verander. Tot daardie dag blyk daar twee verskillende benaderings te wees.
v.
Verwere teen ʼn egskeidingsaksie Die verwere teen ʼn egskeidingsaksie word volledig bespreek in die voorgeskrewe handboek en sal hier net kortliks weergegee word. In die geval van nietige of vernietigbare verbindings moet daar om vernietiging aansoek gedoen word en nie egskeiding nie. ʼn Genoot kan ook beweer dat die
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 63
GLF105 Familiereg verbinding nie onherstelbaar verbrokkel het nie of dat daar vooruitsig is op herstel. Onthou dat die onus op die genoot wat beweer rus. Dit beteken as die genoot beweer dit het nie onherstelbaar verbrokkel nie, moet daardie genoot bewyse lewer om sy/haar stelling te staaf. vi.
Het die hof ʼn diskresie om ʼn egskeidingsbevel te weier? Diskresie verwys daarna dat die hof ʼn keuse het of dit die bevel gaan toestaan of nie. Na aanleiding van hierdie vraag is daar weereens verskeie standpunte of die hof die diskresie het of nie. Die volgende standpunte word genoem: •
Smit v Smit – Die hof het die diskresie.
•
Schwartz v Schwartz – Die hof het nie die diskresie nie.
•
Levy v Levy – Volg die beslissing van die Schwartz-saak.
•
Artikel 5A van die wet bepaal dat die hof egskeiding mag weier al het die huwelik onherstelbaar verbrokkel.
Artikel 5A bepaal verder dat die hof ʼn ander bevel mag maak soos wat die hof billik ag. Sien Amar v Amar in die voorgeskrewe handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn ander bevel. Sien ook die saak van Raik v Raik in die voorgeskrewe handboek. vii.
Beperking op die publikasie van besonderhede van egskeidingsgeding Verwys na die voorgeskrewe handboek vir die uitleg van artikel 12. Hierdie artikel moet volledig bestudeer word omdat dit as ongrondwetlik verklaar is deur die hof in die saak van Johncom Media Investments Ltd v M and others. In hierdie saak het die hof bevind dat inligting in die openbaar bekend gemaak mag word, mits die identiteit van die partye en kinders nie bekend gemaak word nie. Jy moet die bevel wat deur die hof gemaak is kan weergee en op ʼn feitestel kan toepas.
4.9.3
Die gevolge van ontbinding van die burgerlike huwelik: Genote
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 6.3, 6.3.1-6.3.3 a.
Inleiding In hierdie gedeelte word die gevolge van die verskillende wyses van ontbinding slegs met betrekking tot die genote bespreek.
Bladsy 64
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg b.
Gevolge by dood en ʼn vermoede-van-doodbevel i.
Die status van die oorlewende genoot Die genoot se status word weer verander na ongetroud en die persoon kan weer ʼn verbinding sluit. Die persoon mag intestaat erf indien daar geen testament bestaan het nie. ʼn Minderjarige verloor nie sy/haar mondigheid nie. ʼn Vrou mag haar getroude van behou indien sy dit so verkies. Die verbindingsbeletsel op grond van aanverwantheid bly voortbestaan.
ii.
Wet op Onderhoud van Langslewende Gades 27 van 1990 Die langslewende genoot het ʼn vorderingsreg teen die boedel van die genoot wat oorlede is in die voorsiening van sy/haar eie redelike onderhoudsbehoefte tot dood of hertroue. Die eksekuteur kan ʼn ooreenkoms aangaan vir die betaling van die onderhoud of die hof kan dit as ʼn eenmalige bedrag toestaan. Die faktore wat in ag geneem word, is: •
die bedrag in die boedel beskikbaar vir verdeling;
•
bestaande en verwagte vermoëns, behoeftes en verpligtinge van langslewende genoot en duur van die verbinding; en
•
die lewenspeil van die langslewende tydens verbinding en ouderdom by dood van genoot.
iii.
Ander •
Die verbinding binne gemeenskap van goedere Die gemeenskap van goedere word beëindig. Daar word ʼn eksekuteur aangestel om die gemeenskaplike boedel te beredder. Dit beteken die eksekuteur betaal die skulde van die gemeenskaplike boedel, verkoop bates waar nodig en vorder geld in soos aan die boedel verskuldig is. Na die bereddering verkry die oorlewende die helfte van die beskikbare bates en die ander helfte gaan aan die erfgename van die oorledene. Die verhaalsreg vir huishoudelike benodigdhede is afdwingbaar.
•
Die verbinding buite gemeenskap van goedere Slegs die oorledene se boedel word deur ʼn eksekuteur beredder. Die langslewende gade kan enige eise wat hy/sy teen die oorledene het teen die boedel instel. Dit is byvoorbeeld eise vir onderhoud, huishoudelike benodigdhede en ʼn delik.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 65
GLF105 Familiereg c.
Gevolge by egskeiding Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 6.3.3 i.
Algemeen In die geval van ʼn egskeiding word die genote en hul kinders geraak. In hierdie gedeelte word eerstens na die gevolge ten aansien van die genote self gekyk.
ii.
Status van die genote Dieselfde beginsels geld as by die dood van ʼn genoot. Die uitsondering hierop is egter ingevolge artikel 2B van die Wet op Testamente 7 van 1953 wat bepaal dat indien ʼn erflater sterf binne drie maande na ontbinding van die verbinding deur egskeiding of nietigverklaring, die testament geïnterpreteer word asof die voormalige genoot reeds oorlede is. Waar die testament egter aandui dat die oorlede genoot steeds die voormalige genoot wou bevoordeel, sal dit so uitgevoer word.
iii.
Die vermoëns van die genote Hierdie aspek is reeds onder verbindings binne en buite gemeenskap bespreek. Ons gaan nou slegs na die volgende aspek kyk. •
Pensioenbelang Artikel 7(7)(a) van die Wet op Egskeiding bepaal dat pensioenbelang ingesluit word by die bepaling van die vermoënsregtelike voordele. Die uitsondering op hierdie reël is egter dat indien partye op of na 1 November 1984 buite gemeenskap van goedere met uitsluiting van wins en verlies getrou het, die artikel nie geld nie. Onthou 1 November 1984 is die dag waarop die Wet inwerking getree het. Die voorgeskrewe handboek verwys spesifiek na die waarde van die pensioenbelang en ander aspekte wat met die toekenning van die pensioenbelang aan die nie-lidgenoot te doen het. Verwys na die hierdie gedeeltes en bestudeer dit noukeurig. Daar is verskillende opinies oor of ʼn genoot ʼn aanspraak het op die pensioen na die egskeiding indien daar geen bevel daaroor gemaak is nie. Hierdie opinies is vervat in: o
Sempapalele v Sempapalele – Gade moet aanspraak maak op die pensioen tydens die egskeidingsaangeleentheid en kan nie na die afhandeling van die egskeiding daarop aanspraak maak nie.
Bladsy 66
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg o
Maharaj v Maharaj – Stem nie met die Sempapalele-saak saam nie. Hof bevind dat die pensioen ook ʼn bate in die boedel is en in ag geneem moet word. Daarom kan die gade aanspraak maak daarop na die egskeiding afgehandel is. Hierdie word as korrek beskou.
o
Fritz v Fundsatwork Umbrella Pension Fund – Regter steun op die Maharaj-saak en bevind dat dit slegs van toepassing is indien die gemeenskaplike boedel nog nie verdeel is nie.
•
Verbeuring van vermoënsregtelike voordele Artikel 9(1) van die Wet op Egskeiding reguleer hierdie aangeleentheid. Slegs in die geval van die ontbinding van die verbinding deur onherstelbare verbrokkeling het die hof die bevoegdheid om ʼn bevel te verleen waar die vermoënsregtelike voordeel van een genoot verbeurd verklaar word. Dit geld nie by geestesongesteldheid of voortdurende bewusteloosheid nie. Let daarop dat daar ʼn vermoënsregtelike voordeel aanwesig moet wees voordat hierdie bevel verleen kan word. Vermoënsregtelike voordeel sluit in die salarisse van partye, sorggewer van kinders en bydraes tot die gemeenskaplike boedel. Om met hierdie aansoek te slaag moet daar vasgestel word of die persoon teen wie die aansoek gebring word onbehoorlik bevoordeel word. Verwys na die handboek vir die faktore wat in ag geneem moet word. Jy moet in staat wees om dit te noem, verduidelik en op feitestelle toe te pas. Ander omstandighede wat aanleiding gee tot die verbrokkeling van die huwelik kan deur die noodlot of toeval veroorsaak word. Wesenlike wangedrag dui op growwe wangedrag en nie beuselagtighede nie. Sien die voorbeelde in die handboek wat die beginsel goed toelig. Jy moet hierdie voorbeelde verstaan sodat jy in staat sal wees om ʼn soortgelyke situasie te identifiseer. Daar is twee verskillende opinies oor die toepassing van die faktore, naamlik: o
Matyila v Matyila – Alle faktore moet ten gunste van eiser bewys word voordat dit kan slaag.
o
Klerck v Klerck – Onbehoorlike bevoordeling is ʼn primêre vereiste. Al is al die ander faktore nie volledig bewys nie, het die hof steeds die diskresie om die bevel toe te staan.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 67
GLF105 Familiereg Die hof kan in ʼn verbeuringsbevel algehele of gedeeltelike verbeuring beveel. •
Bateverdelingsbevel ingevolge artikel 7(3)-(6) van die Wet op Egskeidings 70 van 1979 o
Kwalifiserende voorvereistes – Artikel 7(3) Artikel 7(3) bevat kwalifiserende voorvereistes waarvolgens die hof die bates kan verdeel. Hierdie voorvereistes sal kortliks bespreek word om die grondslag toe te lig van die bevel tot verdeling van bates:
Eis moet tydens die egskeidingsverrigtinge gebring word en nie daarna nie.
Bateverdelingsbevel kan nie by die dood verleen word nie.
Verbindings ingevolge artikel 22(6) van die Swart Administrasie Wet 38 van 1927 moes voor 2 Desember 1988 gesluit gewees het. Hierdie is tradisionele Afrika-verbindings en is reeds in ander studie-eenhede bespreek.
Verbindings van wit mense, bruin mense en Asiërs moes voor 1 November 1984 gesluit gewees het, ingevolge verbindingsvoorwaarde waar gemeenskap van goedere en gemeenskap van wins en verlies en aanwasbedeling uitgesluit is.
Geen bateverdelingsooreenkoms moet tussen die genote bestaan nie.
Die vraag ontstaan of artikel 7(3) op buitelandse verbindings van toepassing is. Twee sake het positief geantwoord ingevolge verbindingsvoorwaardes waar gemeenskap van goedere en gemeenskap van wins en verlies en aanwasbedeling uitgesluit is. Die sake word kortliks genoem:
Milbourn v Milbourn – As daar ʼn verbindingskontrak was wat die vermoënsregtelike voordele van die verbindings reël sal artikel 7(3) (die bateverdelingsbevel) van toepassing wees.
Lagesse v Lagesse – Die verbindingsvoorwaardes ingevolge artikel 7(3) sluit alle verbindingsvoorwaardes in wat deur ons reg erken word en winsdeling tussen die genote uitsluit.
Bladsy 68
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg o
Vereistes vir ʼn bateverdelingsbevel – Artikel 7(4) Twee vereistes word neergelê voordat die hof bevel kan of mag toestaan. Hierdie vereistes word volledig in die voorgeskrewe handboek weergegee en sal kortliks genoem word: 1. Die party wat verdeling aanvra moes direk of indirek bygedra het tot die groei/instandhouding van die ander party se boedel. Direkte bydraes is geldelike van aard; indirekte bydraes is die lewering van dienste of besparing van uitgawes. 2. Moet billik en regverdig wees om verdeling toe te staan. Verwys spesifiek na die Beaumont-saak in die handboek.
o
Faktore wat die hof in ag moet neem – Artikel 7(5) 1. Bydrae in artikel 7(4) word in ag geneem. 2. Bestaande vermoëns en verpligtinge van genote word in ag geneem. Dit sluit nie potensiële vermoëns in nie. 3. Skenkings tydens verbinding tussen genote of skenking ingevolge verbindingskontrak nog verskuldig word in ag geneem. 4. Verbeuringsbevel ingevolge artikel 9 word in aanmerking geneem. 5. Enige faktore wat volgens die hof billik is, kan in ag geneem word. Bestudeer die handboek vir die faktore wat moontlik hier deur die hof in ag geneem kan word.
o
Voldoening aan die bateverdelingsbevel – Artikel 7(6) Die persoon teen wie die bevel toegestaan is, kan aansoek doen dat die bevel uitgestel word op voorwaardes wat die hof billik ag. Dit kan byvoorbeeld betaling van rente wees.
•
Betaling van skulde en verrekeningseise van en aan genote na ontbinding van die verbinding Skuldeisers van genote wat binne gemeenskap van goedere getroud was en waar die gemeenskaplike boedel ontbind het, kan steeds teen die genote of hul boedels ʼn eis instel. Indien die verbinding buite gemeenskap van goedere met insluiting van aanwas was en ontbind het, word die skuld van die genoot wat die skuld gemaak het verhaal, tensy dit huishoudelike
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 69
GLF105 Familiereg benodigdhede was. Hierdie invordering moet voor die bepaling van die aanwas geskied. iv.
Onderhoud tussen genote •
Algemeen Onderhoud word deur die wet gereguleer. Daar kan ʼn ooreenkoms tussen die partye wees of ʼn aansoek kan gebring word vir onderhoud. Daar is sekere ooreenkomste tussen beide tipe bevele, naamlik: o
Onderhoudsbevel mag slegs tydens die egskeidingsaangeleentheid gemaak word en nie daarna nie. Verwys na die voorgeskrewe handboek vir die gevalle waar dit anders geïnterpreteer word.
o
Beide mans en vrouens kan beveel word om onderhoud te betaal.
o
Onderhoudsbevele kan outomaties onder sekere omstandighede verval.
o
Slegs periodieke betalings mag toegestaan word en nie ʼn eenmalige bedrag ingevolge artikel 7(1) en 7(2) nie. Verwys na die hofsake soos in die handboek bespreek.
•
Onderhoud ingevolge ʼn onderhoudsooreenkoms – Artikel 7(1) Die hof word gemagtig om ʼn skriftelike ooreenkoms tussen die partye ʼn bevel van die hof te maak. Enige bepaling ten opsigte van onderhoud, wat nie teen die wet of openbare belang is nie, mag in die ooreenkoms gereël word. Onderhoud mag byvoorbeeld voortduur na die hertroue van die genote of mag eindig by die samewoning sonder om te trou.
•
Onderhoud sonder ʼn onderhoudsooreenkoms – Artikel 7(2) Die hof mag ʼn bevel wat billik is maak as daar nie ʼn ooreenkoms is nie. Die billikheid word subjektief bepaal. Dit beteken dat daar na die lewenstandaard van die partye tydens die bestaan van die verbinding gekyk word. Dit moet billik wees teenoor beide partye. Die faktore sluit in dat die party wat aansoek doen onderhoudsbehoeftig moet wees en die ander party dit kan bekostig. Ingevolge hierdie artikel het die genote nie ʼn reg op onderhoud nie. Die hof het ʼn diskresie om dit toe te staan of nie. Daar kan ʼn sogenaamde “skoon breek” wees wat beteken dat die partye ekonomies onafhanklik van mekaar moet raak. Die oorwegings wat hier betrokke is bestaan uit:
Bladsy 70
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg o
Die bestaande of verwagte vermoëns van elk van die genote Bepaal in watter mate die eiser self in sy/haar onderhoudsbehoefte kan voorsien. Erflating word nie geag ʼn voordeel om self in ʼn onderhoudsbehoefte te voorsien nie. Verwys na die hofsake soos in die voorgeskrewe handboek bespreek.
o
Genote onderskeie verdienvermoëns Dit is ʼn middel waarmee vermoëns verdien word. Die hof kan ook rehabilittatiewe onderhoud toestaan, wat behels dat die eiser na ʼn tydperk self in sy/haar onderhoudsbehoefte moet voorsien. Verdienvermoëns word veral dan in ag geneem. Verwys na die hofsake soos in die voorgeskrewe handboek bespreek.
Botha v Botha – In hierdie saak word die verpligting van die ma teenoor haar buite-egtelike dogter nie in ag geneem by die bepaling van die onderhoud nie, omdat haar gewese man nie as ʼn ouer vir die kind opgetree het nie.
o
Finansiële behoeftes en verpligtinge Hier word spesifiek gekyk na waaraan die persoon nood het. Dit wat ʼn persoon benodig kan meer wees as dit waarvoor daar werklik nood is. Verskillende sake het hierna verwys:
Butcher v Butcher – Onderhoud word aan twee meerderjarige behoeftige kinders toegeken omdat hul moeder onderhoud benodig om in hul behoeftes te voorsien. Dus het die ma ʼn nood aan onderhoud.
Dit blyk dat die onderhoudsplig teenoor derdes ook in ag geneem word, maar moet beperk word tot regtelike aanspreeklikheid. Dit kan ook uitgebrei word tot diegene teenoor wie die persoon as ouer opgetree het tydens die verbinding. o
Die ouderdom van elk van die genote Word oorweeg by die billikheid en verdienvermoëns van die partye. Verwys na die hofsaak soos in die voorgeskrewe handboek bespreek.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 71
GLF105 Familiereg o
Die duur van die verbinding Genoot van lange duur kan meer onderhoud kry as een wat kort getroud was. Kan ook die onderhoud beperk as die genoot lank die primêre versorger van die gemeenskaplike huishouding was.
o
Die lewenspeil van die genote voor egskeiding Verwys na die hofsaak soos in die voorgeskrewe handboek bespreek.
o
Gedrag vir sover dit op die verbrokkeling van die verbinding betrekking het Word slegs na gekyk as dit “grof” was. Verwys na die hofsaak soos in die voorgeskrewe handboek bespreek.
o
ʼn Bateverdelingsbevel ingevolge artikel 7(3)
o
Enige ander faktor wat na die oordeel van die hof in aanmerking geneem behoort te word Verwys na die hofsaak soos in die voorgeskrewe handboek bespreek.
•
Nominale onderhoud Nominale onderhoud is toekomstige behoefte wat kan ontstaan al is daar tydens die egskeidingsgeding geen rede vir verlening van ʼn onderhoudsbevel nie. Die vraag van wanneer nominale onderhoud toegestaan kan word, word beantwoord deur Qoza v Qoza. Hier bevind die hof dat daar op oorwig van waarskynlikheid bewys moet word dat daar in die toekoms onderhoud benodig gaan word. Die faktore in artikel 7(2) word gebruik om die oorwig van waarskynlikheid te bepaal. Daar is twee gevalle waar nominale onderhoud mag voorkom: 1. Indien die eiser in die toekoms behoefte by oorwig van waarskynlikheid gaan ontwikkel. 2. Indien die eiser tans ʼn behoefte aan onderhoud het, maar die verweerder nie oor die middele beskik om daarin te voorsien nie en in die toekoms wel sulke middele verkry.
•
Intrekking, opskorting en wysiging van onderhoudsbevele ʼn Onderhoudsbevel kan opgeskort, ingetrek of gewysig word. Hierdie aansoek moet by die Onderhoudshof gedoen word. Elke geval word op eie meriete beoordeel om te bepaal of daar voldoende rede vir wysiging
Bladsy 72
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg is. Veranderende omstandighede kan voorgelê word. Verandering in die finansiële posisie van die partye kan as geldige grond aangevoer word. Die handboek verwys na verskillende gevalle. Maak seker dat jy dié onder die knie het. •
Afstanddoening van wysiging, intrekking of opskorting van ʼn onderhoudsbevel Die partye kan ooreenkom om afstand te doen van die reg om die onderhoudsbevel te wysig, op te skort of in te trek. Eensydige afstanddoening word ook as geldig en afdwingbaar beskou. Verwys na die hofsake soos in die voorgeskrewe handboek bespreek.
•
Die outomatiese beëindiging van onderhoudsbevele Twee gevalle word hier bespreek: o
Dood of herverbinding van die onderhoudsgeregtigde ʼn Bevel ingevolge artikel 7(2) verval outomaties by dood of herverbinding van ʼn persoon ten gunste van wie die bevel gegee is. ʼn Bevel ingevolge artikel 7(1) verval by die dood. By die herverbinding verval dit nie tensy daar uitdruklik so ooreengekom is nie. Dieselfde geld by ʼn saambly-verhouding; daar moet uitdruklik ooreengekom word dat dit beëindig word.
o
Dood van die onderhoudspligtige ʼn Onderhoudsbevel ingevolge artikel 7(2) verval outomaties by die dood van die pligtige. By artikel 7(1) moet daar uitdruklik bepaal word wat die posisie na die dood sal wees.
4.10 Samevatting ʼn Verbinding kan onder andere ontbind word deur of die dood van een of meer van die genote, of egskeiding. Die verbinding ontbind outomaties by die dood van een of beide genote, maar daar word eers ʼn verdere aansoek verlang by ʼn vermoede-van-dood-bevel. Die Suid-Afrikaanse gemenereg is ontwikkel deur bepaling van die gronde waarop ʼn egskeidingsbevel toegestaan sal word. Hierdie gronde is meestal onherstelbare verbrokkeling, geestesongesteldheid en voortdurende bewusteloosheid. Om met elkeen van die laasgenoemde gronde te slaag is daar sekere vereistes wat ingevolge artikel 4 en artikel 5 van die Wet op Egskeidings nagekom moet word. Dit is belangrik dat jy die verband tussen die artikels verstaan, en in staat sal wees om tussen hulle te onderskei.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 73
GLF105 Familiereg Wanneer die verbinding ontbind, hetsy deur dood of egskeiding, spruit daar sekere gevolge daaruit. Hierdie gevolge word, soos reeds genoem in die studie-eenheid, verdeel in die gevolge ten opsigte van die genote self en die gevolge ten opsigte van kinders. Een van die gevolge is dat genote weer ʼn verbinding kan aangaan sonder dat dit nietig sal wees. Die pensioenbelang is een van die vermoënsregtelike voordele wat bespreek moet word wanneer ʼn verbinding ontbind. Hierdie is ʼn belangrike aspek en behoort volledig bestudeer te word. Onderhoud, spesifiek tussen genote, is van uiterse belang en daar is uiteenlopende sienings ten opsigte van hierdie aspek. 4.11 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Anna en Peet is al vyftien jaar getroud. Die laaste twee jaar gaan dit baie sleg ten opsigte van hul verbindingsverhouding. Een van die grootste probleme is dat Peet ʼn ander geloofsoriëntasie ontwikkel het en dat daar geen gesonde kommunikasie tussen hulle twee is nie. Anna nader jou vir advies rakende die moontlikheid van ʼn egskeiding. Adviseer haar met spesifieke verwysing na die gronde vir ʼn egskeiding ingevolge artikel 4 van die Wet op Egskeiding. Noem die vereistes en die redes wat vir gronde kan dien. Bespreek ook die moontlikheid om te slaag. Aktiwiteit 2 Adviseer Peet aangaande enige verwere teen ʼn egskeidingsaksie met verwysing na die bogenoemde geval. Aktiwiteit 3 ʼn Verbinding kan ontbind word deur die dood of ʼn egskeidingsbevel. Hierdie ontbinding het sekere gevolge wat daaruit voortspruit. Wanneer die verbinding deur ʼn egskeiding ontbind word, is daar bates wat moontlik verdeel moet word tussen die genote. Bespreek die geldigheid van ʼn bateverdelingsbevel met spesifieke verwysing na artikel 7(3) tot 7(6) van die Wet op Egskeidings.
Bladsy 74
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg 4.12 Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Verwys spesifiek na onherstelbare verbrokkeling ingevolge artikel 4. Kyk spesifiek na die voorgeskrewe handboek. Pas dit dan toe op die feitestel. Riglyne: Aktiwiteit 2 Bespreek die verwere in die voorgeskrewe handboek na aanleiding van die feitestel. Riglyne: Aktiwiteit 3 Omskryf eerstens wat ʼn bateverdelingsbevel behels. Daarna moet die onderskeie artikels met verwysing na die voorvereistes, vereistes en verdere toepassing bespreek word. Hierdie vraag is teoreties van aard om jou in staat te stel om die konsep beter te begryp en met insig te kan weergee.
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
Bladsy 75
GLF105 Familiereg Notas
Bladsy 76
Studie-eenheid 4: Nietige, vernietigbare en putatiewe verbindings, ontbinding van verbindings en gevolge daarvan
GFL105 Familiereg
STUDIE-EENHEID 5: OUER-KINDREG
5.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Grondwetlike beskerming ten opsigte van ouer-kindreg
•
Bronne van die reg van toepassing op ouer-kindreg
•
Nuwe terminologie
•
Inhoud van ouerlike verantwoordelikhede en regte
•
Verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte
•
Gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte
•
Gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte by egskeiding
•
Beëindiging, uitbreiding, opskorting of inperking van ouerlike verantwoordelikhede en regte
•
Onderhoud tussen ouers en kinders
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die grondwetlike beskerming ten opsigte van ouer-kindreg te omskryf;
•
die bronne van die reg van toepassing op ouer-kindreg te identifiseer;
•
terminologie wat verband hou met ouer-kindreg te omskryf;
•
ouerlike verantwoordelikhede en regte te omskryf en te analiseer, insluitende sorg, kontak, voogdyskap en bydrae tot onderhoud en hierdie beginsels toe te pas op ʼn feitestel;
•
verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte te identifiseer en te omskryf;
•
gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte te bespreek;
•
gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte by egskeiding te analiseer en toe te pas;
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
Bladsy 77
GLF105 Familiereg
beëindiging, uitbreiding, opskorting of inperking van ouerlike verantwoordelikhede
•
en regte te evalueer; en onderhoud te bespreek en die beginsels toe te pas op ʼn feitestel.
• 5.2
Voorgeskrewe handboek
Louw, A.S. en Van Schalkwyk, L.N. 2017. Inleiding tot die Familiereg. 1ste Uitgawe. Pretoria: Kourse Publishing. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: AFDELING C: OUER-KINDREG Hoofstuk 7, paragrawe 7.1-7.9 5.3
Verrykende bronne
Die volgende verrykende bronne word aanbeveel. Jy hoef nie die bronne in diepte vir die vak te bestudeer nie, maar dit is belangrik dat jy ʼn goeie begrip het van die bron waarna daar spesifiek verwys word in die begeleidingsgids. •
Die Wet op Erkenning van Gebruiklike Huwelike 120 van 1988. Beskikbaar by http://www.justice.gov.za/legislation/acts/1998-120.pdf [Besoek 5 November 2015]
5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Integrasie
Die samevoeging van elemente; meer as een wet of stelsel word geïntegreer tot enkele geheel/sisteem.
Inwerkingtreding
Dag waarop ʼn wet deur die president onderteken is en van krag word (van toepassing is).
Monogame
Een man en een vrou of twee mense van dieselfde geslag.
Poliginie
Een man is getroud met meer as een vrou.
Prima facie
Met die eerste oogopslag; op sigself
Regspluralisme
ʼn Regstelsel wat verskillende regsreëls, beginsels en regsordes erken en aanvaar sonder dat die een die ander hoef uit te sluit.
Unifikasie
Bladsy 78
Slegs een vorm van, byvoorbeeld huwelike, word erken.
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
GFL105 Familiereg 5.5
Inleiding
Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996 bepaal die regte wat aan individue toegestaan word. Artikel 28 is van toepassing op kinders. Die regsverhouding tussen ouers en kinders is een van die aspekte van die familiesamestelling wat deur die familiereg omsluit word. Hierdie regsverhouding moet volledig begryp en omskryf kan word, sowel as al die konsepte wat daaruit voortspruit. Ons gaan gevolglik na die onderskeie aspekte in hierdie studie-eenheid kyk. 5.6
Grondwetlike beskerming van ouer-kindreg
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.1 Ouer-kindreg is ʼn afdeling van die familiereg wat die verhouding tussen ouer, voogde of versorgers en kinders reguleer. Die staat is betrokke by die regulering van hierdie verhouding. Die Grondwet is van toepassing op die regsverhouding tussen ouers en kinders. Kinders het dieselfde regte as volwasse persone in terme van die Handves van Menseregte. Artikel 28 van die Grondwet beskerm uitsluitlik die regte van kinders. Voortspruitend uit die laasgenoemde beskerming van die kind (wat jy volledige moet bestudeer in die voorgeskrewe handboek) is die beste belang van die kind-standaard. Hierdie beste belang-standaard is van toepassing op elke aangeleentheid wat die kind raak. Om inhoud aan die standaard te gee het Suid-Afrika in artikel 7 van die Kinderwet 38 van 2005 ʼn lys van faktore weergegee, naamlik: •
aard van verhouding tussen ouer en kind;
•
houding van ouer en uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte;
•
kapasiteit van ouer om te voorsien;
•
effek van verandering van omgewing op die kind;
•
ouderdom, kapasiteit en ontwikkeling van die kind; en
•
optrede om regsverrigtinge met betrekking tot die kind te vermy of te verminder.
Daar is ʼn grondwetlike plig op ouers om vir ʼn kind te sorg. Hierdie plig is ook van toepassing op enige plaasvervangers van die ouers. Die staat kan in sekere omstandighede verplig word om vir ʼn kind sorg te bied. Artikel 28(1)(b) van die Grondwet verwys na gesinsorg, sowel as ouerlike sorg, en dui dus aan dat daar ook ʼn plig op gesinslede, selfs uitgebreide familie, rus om vir ʼn kind te sorg. Ouers dra egter die primêre verpligting om vir hul kinders te sorg en daar word gepoog om gesonde ouer-kind verhoudings te bewerkstellig. Die reg op gesinslewe word volgens
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
Bladsy 79
GLF105 Familiereg regspraak indirek beskerm deur die reg op menswaardigheid wat in die Grondwet vervat word. Die reg is van toepassing op enige kind ongeag of die kind binne of buite die eg gebore is. 5.7
Bronne van die ouer-kindreg
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.2 Die regsverhouding tussen ouers en kinders is hoofsaaklik gereguleer deur die gemenereg. Die Kinderwet 38 van 2005 is egter sedert die inwerkingtreding daarvan die belangrikste bron. Neem kennis dat die Grondwet steeds die hoogste gesag is en dus ook van toepassing is op die verhouding tussen ouers en kinders. 5.8
Nuwe terminologie
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.3 Volgens die gemenereg het ouers ouerlike gesag oor ʼn kind gehad. Dit het behels dat ʼn ouer of persoon die reg en verpligting het om as voog op te tree om besluite oor kind as persoon te neem en kontak met kind te hê. Ouerlike gesag was dus gedeel in voogdyskap, bewaring en toegang. As gevolg van die Kinderwet het ʼn nuwe begrip ontwikkel, naamlik “ouerlike verantwoordelikhede en regte”. Ouerlike verantwoordelikhede en regte word gedefinieer as die verantwoordelikhede en regte om vir die kind te sorg, kontak te hou, as voog op te tree en by te dra tot onderhoud. Dit is nie ʼn beperkte lys nie en kan ander aangeleenthede rakende die kind insluit. Die gemeenregtelike terme word in ooreenstemming gebring met die nuwe statutêre begrippe. 5.9
Inhoud van ouerlike verantwoordelikhede en regte
Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.4, 7.4.1-7.4.4 ʼn Persoon kan volle of spesifieke ouerlike verantwoordelike en regte hê. Die ouerlike verantwoordelikhede en regte sluit in sorg, kontak, voogdyskap en bydrae tot onderhoud. 5.9.1 Sorg Sorg sluit onder andere in dat ʼn persoon ʼn kind van ʼn geskikte woonplek moet voorsien, om die welstand van die kind te beskerm en die beste belang van die kind in alle aspekte deurslaggewend is. Die volledige definisie word in die voorgeskrewe handboek weergegee. Behoorlike samewerking word van die minderjarige kind vereis en ʼn ouer mag ʼn kind dissiplineer. Dissipline kan tugtiging en lyfstraf insluit. Dit moet matig en redelik toegepas word.
Bladsy 80
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
GFL105 Familiereg 5.9.2 Kontak Kontak kan gedefinieer word as die handhawing van ʼn persoonlike verhouding met die kind, insluitende persoonlike en ander kommunikasie met die kind. Hierdie konsep is tot voordeel van die ouer en kind. Sien die voorgeskrewe handboek vir die volledige definisie. 5.9.3 Voogdyskap ʼn Ouer of persoon wat as voog optree moet onder andere die kind se eiendom administreer, die kind bystaan in verskeie regsaangeleenthede en toestemming verleen of weier in sommige aangeleenthede, byvoorbeeld die huwelik. 5.9.4 Bydrae tot onderhoud Die Wet op Onderhoud 99 van 1998 bepaal dat die plig van ʼn ouer sover strek as om te voorsien in dit wat ʼn kind redelik benodig vir behoorlike verblyf en opvoeding. Dit sluit ook in kos, klere, huisvesting, mediese sorg en onderrig. 5.10 Verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.5, 7.5.1-7.5.2 5.10.1 Onderskeid tussen outomatiese en toegekende verkryging Ouerlike verantwoordelikhede en regte word outomatiese aan ʼn ouer toegeken by die geboorte van die kind. Dit sluit in jong moeders en ongetroude biologiese vaders wat saam met die moeder woon, ongeag of dit in die beste belang van die kind is al dan nie. Tydens die toegekende verkryging word die beste belang-standaard gebruik as deurslaggewende faktor. Daar is verskillende wyses waarop verkryging kan geskied en dit is belangrik om die skematiese voorstelling in die handboek volledig te begryp. 5.10.2 Outomatiese verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte by geboorte Die biologiese ouers van ʼn kind kry outomaties ouerlike verantwoordelikhede en regte by die geboorte van die kind. Die ouers staan bekend as die juridiese ouers van die kind. In die geval van kunsmatige verwekking van die kind word die verkryging deur artikel 40 van die Kinderwet gereguleer, omdat die gameetskenker geen bedoeling het om as ouer van die kind op te tree nie. a. Biologiese ouers van die kind Die geboortemoeder word beskou as die juridiese ouer van die kind en verkry volle ouerlike verantwoordelikhede en regte. Die uitsondering is egter in die geval van
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
Bladsy 81
GLF105 Familiereg surrogaatmoederskapsooreenkomste. Indien die geboortemoeder ongetroud en minderjarig is sal haar eie voog voogdyskap oor die kind verkry totdat die vrou meerderjarig is of in die huwelik tree. Dit geld slegs as die biologiese vader nie reeds voogdyskap het nie. Die vader verkry volle ouerlike verantwoordelikhede en regte indien hy getroud is met die geboortemoeder tydens die geboorte van die kind. ʼn Ongetroude, biologiese vader sal slegs as ʼn juridiese ouer beskou word indien daar voldoen word aan artikel 21 van die Kinderwet. Hierdie vereistes is uiters belangrik en word in die voorgeskrewe handboek bespreek. Indien die vereistes nagekom word, verkry beide biologiese ouers dieselfde verantwoordelikhede en regte as ʼn getroude ouerpaar. Artikel 21 is terugwerkend van toepassing, wat beteken dat ʼn ongetroude vader ouerlike verantwoordelikhede en regte kan verkry ongeag of die kind voor of na die inwerkingtreding van die Kinderwet (1 Junie 2007) gebore is. Dit is moeilik om te bepaal of ʼn vader aan die vereistes voldoen en daar word aanbeveel dat so ʼn aangeleentheid vir mediasie verwys word. Die spermskenker kan as die juridiese vader van die kind geag word indien hy getroud is met die moeder of aan die vereistes soos in artikel 21 voldoen. b. Status van kunsmatig verwekte kind – Artikel 40 Artikel 40 bepaal die verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte in die situasie waar kunsmatige verwekking van ʼn kind plaasvind deur ʼn skenker se gamete of sperm. Hierdie bepaling moet volledig bestudeer word. Die bewoording van artikel 40 is geslagsneutraal en kan verskeie partye insluit. Die algemene reël is dat die skenker geen ouerlike verantwoordelikhede en regte verkry nie. Daar is egter ingevolge artikel 40(3) twee uitsonderings op hierdie reël wat met sorg geïdentifiseer moet word. Artikel 40 kan gesien word as ongrondwetlik deurdat dit onderskei tussen kunsmatigverwekte kinders en natuurlikverwekte kinders. Verder is daar ʼn verskil in die posisie van die ouers op grond van hul huwelikstatus. 5.10.3 Toegekende verkryging van ouerlike verantwoordelikhede en regte Hier word die beste belang van die kind-standaard toegepas. Ingevolge die Kinderwet kan toegekende verkryging op twee wyses plaasvind: a. Ouerlike verantwoordelikhede en regte-ooreenkomste Artikel 22 van die Kinderwet maak voorsiening vir ʼn ooreenkoms om ouerlike verantwoordelikhede en regte te bekom. ʼn Persoon kan slegs die
Bladsy 82
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
GFL105 Familiereg verantwoordelikhede en regte waaroor hy/sy self beskik oordra. Die ooreenkoms moet aan formaliteitsvereistes voldoen. b. Toekenning in terme van ʼn hofbevel – Artikels 23 en 24 Waar sorg of kontak aan ʼn persoon toegeken word, het die hoë hof, kinderhof en egskeidingshof jurisdiksie. Dit beteken slegs hierdie howe mag ʼn bevel rakende die toekenning maak wat bindend op die partye sal wees. Slegs die hoë hof het jurisdiksie om voogdyskap toe te ken. ʼn Persoon moet ʼn belang hê in die sorg, welstand en ontwikkeling van ʼn kind om die hof te nader. Die hof moet na sekere belanghebbende faktore kyk om ʼn bepaling aangaande die toekenning te maak. Hierdie toekenning is aan ʼn persoon wat vir die eerste keer ouerlike verantwoordelikhede en regte aangaande ʼn kind ontvang. 5.11 Gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.6, 7.6.1-7.6.5 5.11.1 Algemene statutêre riglyne – Artikel 30 Die Kinderwet bepaal dat meer as een persoon die houer van ouerlike verantwoordelike en regte kan wees rakende dieselfde kind. ʼn Mede-houer mag nie sy ouerlike verantwoordelikhede en regte opgee nie, maar kan ʼn ooreenkoms aangaan dat ʼn persoon dit namens hul mag uitoefen. Dit onthef nie die mede-houer van die ouerlike verantwoordelikhede en regte nie. 5.11.2 Gesamentlike uitoefening van voogdyskap – Artikel 18(3) Daar is gevalle waar al die voogde wat voogdyskap oor die kind uitoefen toestemming moet verleen, byvoorbeeld huwelik van die kind, aansoek vir die kind se paspoort en dies meer. 5.11.3 Belangrike besluite wat kinders raak: Artikel 31 a. Besluite wat oorweging van die siening en wense van die kind vereis ʼn Persoon met ouerlike verantwoordelikhede en regte moet behoorlike oorweging skenk aan die siening van kind. Die ouderdom, volwassenheid en ontwikkeling van die kind moet in ag geneem word. Hierdie konsep sluit ʼn besluit wat die kontak tussen die kind en mede-houer sal beïnvloed in. b. Besluite wat oorweging van siening en wense van mede-houer vereis Behoorlike oorweging moet geskenk word aan die siening van die mede-houer indien die besluit die mede-houer negatief sal affekteer. In die saak van J v J is die
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
Bladsy 83
GLF105 Familiereg betekenis van “behoorlike oorweging” uitgelê en is beskikbaar in die voorgeskrewe handboek. 5.11.4 Ouerskapplanne: Artikel 33-35 Jy moet kan onderskei tussen ouerskapplanne, wat die persoon met ouerlike verantwoordelikhede en regte help om dit uit te oefen, en ouerlike verantwoordelikhede en regte ooreenkomste. ʼn Ouerskapplan is nie verpligtend nie en word slegs vereis indien daar probleme is met die uitoefening van die ouerlike verantwoordelikhede en regte. Die beste belang van die kind-standaard word weereens in ag geneem. Die plan moet aan bepaalde formaliteite voldoen en geregistreer word. 5.11.5 Weiering om uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte toe te laat: Artikel 35 Enige persoon wat ʼn ander persoon met ouerlike verantwoordelikhede en regte se uitoefening weier, is skuldig aan ʼn misdryf. Hierdie optrede moet in stryd wees met ʼn hofbevel of ooreenkoms. 5.12 Gesamentlike uitoefening van ouerlike verantwoordelikhede en regte by egskeiding Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.7, 7.7.1-7.7.2 5.12.1 Inleiding Egskeidings kan ernstige en langdurige gevolge vir kinders inhou. Gevolglik het die wetgewer ingegryp en statutêre bepalings ontwikkel. a. Wet op Egskeiding 70 van 1979: Artikel 6 Artikel 6 word in die voorgeskrewe handboek weergegee en moet self bestudeer word. Hierdie artikel bied beskerming tydens ʼn egskeiding om eers die welsyn van die minderjarige kinders in hulle beste belang te hanteer. Daar kan ook deur die hof ʼn ondersoek gelas word. b. Wet op Bemiddeling in sekere Egskeidingsaangeleenthede 24 van 1987 Die doel van die wet is om minderjarige kinders of afhanklikes te beskerm tydens egskeidingsaangeleenthede of voorvalle wat daaruit spruit. Hierdie beskerming word bewerkstellig deur die amp van die gesinsadvokaat. ʼn Persoon moet as ʼn advokaat gekwalifiseerd wees, praktiseer en dan deur die minister van justisie vir die beregting van gesinsaangeleenthede as gesinsadvokaat aangestel word. Daar kan ook
Bladsy 84
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
GFL105 Familiereg gesinsraadgewers (byvoorbeeld maatskaplike werkers, opvoedkundiges en kerkleiers) aangestel word vir ʼn maksimum tydperk van drie jaar. Die gesinsadvokaat word aangestel om ʼn ondersoek te doen en dan die hof van ʼn objektiewe verslag te voorsien. Dit kan op die versoek van die hof, ʼn betrokke party of die gesinsadvokaat self gedoen word. Die hof in Van Vuuren v Van Vuuren bepaal die gevalle waar die gesinsadvokaat die hof mag versoek om ʼn ondersoek te loods. Hierdie gevalle word in die handboek genoem. Bestudeer hierdie en maak seker dat jy dit op ʼn feitestel kan toepas. Die gesinsadvokaat is ʼn professionele en neutrale kanaal van kommunikasie tussen ouers wat nie ooreen kan stem nie en regterlike beamptes. Die regsverteenwoordiger van die kind is net daar vir die beste belang van die kind en om aan die kind se wense en behoeftes te voldoen. Die gesinsadvokaat mag genader word vir ʼn ondersoek na die instelling van ʼn egskeidingsgeding, aansoek vir wysiging, opskorting of intrekking van ʼn bestaande bevel of ʼn reël 43(1) aansoek. 5.12.2 Hertoekennig van ouerlike verantwoordelikhede en regte by egskeiding Weereens word daar na die beste belang van die kind-standaard verwys in die volgende bespreking. Die egskeidingshof sal nie sommer inmeng met die voogdyskap nie, daarom fokus hierdie gedeelte op sorg en kontak. a. Sorgbevele Die volgende soorte bevel kan toegestaan word: i.
Enkel-sorgbevele: Sorg aan ma of pa of derde toegeken.
ii.
Verdeelde sorgbevele: Sommige kinders se sorg aan pa en sommige kinders se sorg aan ma gegee.
iii.
Gedeelde sorgbevele: Sorg vir ʼn sekere tyd aan die een ouer en dan gaan die sorg oor na die ander ouer.
iv.
Gesamentlike sorgbevele: Sorg van kind word aan albei ouers verleen, maar kind bly by die een ouer. Dit moet in die beste belang van die kind wees.
v.
Uitsluitlike sorgbevele: Slegs een ouer kry sorg oor die kind. Hierdie ouer kan testamentêr bepaal aan wie die sorg ten opsigte van die kind gaan indien die ouer afsterf. Wanneer uitsluitlike sorg aan een ouer toegeken word, word die ander ouer se verantwoordelikhede en regte teenoor die kind heeltemal weggeneem en beëindig.
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
Bladsy 85
GLF105 Familiereg Die sorg word aan ʼn ouer toegeken indien dit in die beste belang van die kind is. Om te bepaal wat die beste vir die kind is, word die kind se welsyn en watter ouer die beste na die kind se welsyn kan omsien in ag geneem. Verwys na die verskillende hofsake wat in die voorgeskrewe handboek bespreek word. In die saak van McCall v McCall lê die hof sekere faktore neer. b. Kontakbevele Die ouer wat nie sorg het nie kry redelike kontak met die kind of kontak soos deur ʼn bevel bepaal. Die doel is om ʼn verhouding tussen die ouer en kind te handhaaf. Die ouer wat kontak het, kan die inhoud van kontak met die ander ouer bepaal. In Van Rooyen v Van Rooyen het die hof bevind dat ʼn kind se blootstelling aan homoseksuele gedrag beperk moet word en die kontak is dienooreenkomstig voorgeskryf. Hierdie saak is voor die Grondwet beslis en kan gevolglik as ongrondwetlik beskou word. In Ex parte Critchfield and Another bevind die hof dat die situasie slegs anders hanteer moet word as die seksuele voorkeur ʼn daadwerklike of potensiële bedreiging vir die kind inhou. Dan geniet die beste belang van die kind voorrang bo die verbod op diskriminasie op grond van seksuele oriëntasie. Hierdie beslissing is nie ongrondwetlik nie. 5.13 Beëindiging, uitbreiding, opskorting of inperking van ouerlike verantwoordelikhede en regte Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.8, 7.8.1-7.8.3 Die staat mag inmeng indien die beste belang van die kind bedreig word. Hierdie plig spruit uit die gemenereg en is vervat in vandag se wetgewing. 5.13.1 Gemeenregtelike bevoegdheid van die hof Die hoë hof is gemeenregtelik die oppervoog van enige minderjarige kind. Die hoë hof kan ouerlike verantwoordelikhede en regte se uitoefening bepaal, uitbrei, opskort, inperk of beëindig. 5.13.2 Statutêre bevoegdhede van die hof Die statutêre bevoegdheid van die hoë hof word deur verskillende wetgewings bepaal afhangende van die oorsprong van die aangeleentheid rakende die minderjarige kind. Hierdie ses wette is weergegee in die voorgeskrewe handboek. Maak seker dat jy verstaan waaroor hierdie wette gaan.
Bladsy 86
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
GFL105 Familiereg 5.13.3 Outomatiese beëindiging van ouerlike verantwoordelikhede en regte Die gevalle van outomatiese beëindiging sluit onder andere in die dood van die kind of ouer en mondigwording van die kind. 5.14 Onderhoud Handboek: Louw & Van Schalkwyk, 2017: par 7.9, 7.9.1-7.9.7 ʼn Kind se reg tot onderhoud spruit uit artikel 28 van die Grondwet. 5.14.1 Onderhoud en ouerlike verantwoordelikhede en regte Die onderhoudsplig is nie beperk tot persone met ouerlike verantwoordelikhede en regte nie. Ouers het ʼn gemeenregtelike plig om ʼn kind te onderhou met dit wat ʼn kind redelik benodig rakende voedsel, behuising, klere en ander behoeftes. 5.14.2 Regsbasis vir die onderhoudsaanspraak van kinders ʼn Onderhoudsplig spruit onder meer uit bloedverwantskap, vermeende bloedverwantskap en aanneming. Daar is twee verdere gevalle waar die onderhoudsplig voorkom. Bestudeer die bespreking in die voorgeskrewe handboek volledig. 5.14.3 Aanspreeklikheid van onderhoudspligtiges a. Algemeen Bepaal deur die verwantskap aan die kind. b. Biologiese ouers van kind Biologiese ouers is verplig om hul kind binne hul vermoëns te onderhou. c. Kunsmatig verwekte kinders Onderskei tussen KIS- en KIE-kinders. KIS-kinders is kinders wat verwek is deur kunsmatige inseminasie waar gamete van ʼn derde party skenker die moeder van die kind bevrug. KIE-kinders is waar die gamete van die eggenoot gebruik word om die moeder te bevrug. Daar kom slegs ʼn onderhoudsplig tot stand by die skenker indien dit ʼn KIE-kind is. Die moeder kry outomaties ʼn onderhoudsverpligting teenoor die kind. d. Prioriteit van ander familiebetrekkinge Barnes v Union and South West Africa Insurance is hier van belang en is beskikbaar in die handboek. Die volgorde van die onderhoudsplig kan kortliks weergegee word as eerstens die biologiese ouers, daarna die grootouers aan beide kante, en daarna
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
Bladsy 87
GLF105 Familiereg enige broers en susters. Let op die bespreking in die voorgeskrewe handboek en wees in staat om die inligting op ʼn gevallestudie toe te pas. e. Aangenome kinders Die onderhoudsplig van die aangenome kind se natuurlike ouers word opgehef nadat die kind wettiglik aangeneem is. Die aangenome ouers verkry die onderhoudsplig. f.
Stiefkinders Die saak van MB v NB is uiters belangrik en moet bestudeer word. Dit word volledig bespreek in die voorgeskrewe handboek. Hierdie saak het ʼn onderhoudsplig beperk tot ʼn spesifieke verpligting. Die stiefpa het in loco parentis opgetree deur van die ouerlike verantwoordelikhede en regte na te kom.
g. Getroude kinders Die ouers se onderhoudsplig eindig wanneer die kind trou. Daar is nou ʼn plig tussen die kind en die gade. 5.14.4 Vereistes vir die onderhoudsaanspraak Die kind moet onderhoudsbehoeftig wees, die persoon wat aangespreek word moet in die onderhoud voorsien en naaste familie moet eerste aangespreek word. 5.14.5 Omvang van die onderhoudseis Die eis moet redelik wees. Redelikheid word bepaal ten opsigte van vermoë, lewenstandaard en sosiale status. Al die partye betrokke se lewenstandaard moet in ag geneem word. 5.14.6 Afdwinging van onderhoud ʼn Onderhoudsbevel kan by die onderhoudshof verkry word om ʼn party te dwing om hul plig na te kom. 5.14.7 Beëindiging van onderhoud Dit verval outomaties wanneer die behoeftige self in sy/haar onderhoud kan voorsien. 5.15 Samevatting Die regsverhouding tussen ouers en kinders is ʼn verdere aspek wat deur die familiereg gereguleer word. Hierdie verhouding word deur die Grondwet, Kinderwet en ander belanghebbende wetgewing gereguleer. ʼn Ouer se verantwoordelikhede en regte bestaan uit sorg, kontak, voogdyskap en bydrae tot onderhoud. Hierdie ouerlike verantwoordelikhede
Bladsy 88
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
GFL105 Familiereg en regte kan outomaties verkry word of toegeken word deur sekere prosesse. In die geval van biologiese ouers word ouerlike verantwoordelikhede en regte outomaties verkry, alhoewel daar steeds uitsonderings bestaan in die geval van ongetroude vaders. Aannemings en surrogaatmoederskappe word onafhanklik van laasgenoemde gereguleer. Die hoë hof is die oppervoog van enige minderjarige kind en kan besluite in die beste belang van die kind neem sou dit verlang word. Onderhoud is deel van die ouerlike verantwoordelikhede en regte en spruit uit die grondwetlike regte wat aan ʼn kind toegeken word. Onderhoud word bepaal deur sekere vereistes te volg en verskeie persone kan ʼn onderhoudsplig verkry. Wetgewing maak ʼn belangrike deel van die familiereg uit en moet in die meeste gevalle saam met die gemenereg toegepas word. 5.16 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Die regsverhouding tussen ouers en kinders word deur wetgewing gereguleer. Kinders word so ver as moontlik deur die regering beskerm. Daar is ʼn aanvaarbare standaard wat deur die howe gebruik word om hierdie beskerming uit te voer. Bespreek hierdie standaard, sowel as die faktore wat deur die Kinderwet 38 van 2007 voorsien is. Aktiwiteit 2 Alida en Theuns wil skei ten spyte daarvan dat sy reeds swanger is met hul tweede kind. Tydens die egskeidingsprosedure ontmoet sy ʼn nuwe kêrel, Clive, wat by haar intrek. Alida skenk geboorte aan haar en Theuns se kind, Marie, na die egskeiding gefinaliseer is. Bespreek volledig watter partye ouerlike verantwoordelikhede en regte teenoor Marie verkry. Verwys ook verder na die wyse van verkryging, indien enige, van die verskillende partye. Aktiwiteit 3 Bespreek die onderhoudsplig van ouers teenoor: 3.1
Biologiese kinders
3.2
Aangenome kinders
3.3
Broerskinders
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
Bladsy 89
GLF105 Familiereg 5.17 Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Bespreek die beste belang van die kind-standaard. Verwys na artikel 7 van die Kinderwet en die volledige bespreking van die faktore in die voorgeskrewe handboek.
Riglyne: Aktiwiteit 2 Ouerlike verantwoordelikhede en regte kan outomaties of deur toekenning verkry word. Verwys na die voorgeskrewe handboek. Die betrokke partye moet geĂŻdentifiseer word as die biologiese moeder; biologiese, ongetroude vader; en die saambly-lewensmaat. Elkeen se posisie moet afsonderlik bespreek word na aanleiding van die Suid-Afrikaanse reg. Riglyne: Aktiwiteit 3 Verwys na die bespreking van die aanspreeklikheidsprioriteit van onderhoudspligtiges in die voorgeskrewe handboek.
Bladsy 90
Studie-eenheid 5: Ouer-kindreg
GFL105 Familiereg
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Afrikaans
Engels
Burgerlike verbinding
Civil union
Burgerlike verbindingsvennote
Civil union partners
Gemenereg
Common law
Kinderwet 38 van 2005
Children’s Act 38 of 2005
Monogame burgerlike verbindings
Civil Unions
Wet op Erkenning van Gebruiklike Huwelike
Recognition of Customary Marriages Act
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 91
Familiereg Handboek • Louw, A.S. & Van Schalkwyk, L.N. 2017. Inleiding tot die Familiereg. 1ste Uitgawe. Pretoria.
S
uid-Afrika is ʼn land met ʼn goed-ontwikkelde regstelsel. Dit wil sê die reg, oftewel die Grondwet, is die hoogste gesag in die land. Die regstelsel bestaan uit verskillende fasette, onder andere die privaatreg. Familiereg is een van die afdelings waaruit die privaatreg bestaan. Die familiereg reguleer die regsverhouding tussen gades, sowel as tussen ouers en kinders. In hierdie vak sal jy verskeie aspekte van die familiereg teëkom wat die laasgenoemde regulering van
die regsverhouding beïnvloed. Dit sluit in ʼn inleiding tot die familiereg, ouer-kind-reg, wetgewing, burgerlike en gebruiklike huwelike. Die reg is nie beperk tot die familiereg nie en dit sal in jou beste belang wees om saam met die voorgeskrewe handboek, die begeleidingsgids enige aanvullende bronne te gebruik om die vakgebied te begryp.
www.akademia.ac.za