GFA206 - Finansiële Rekeningkunde II

verantwoordelikheid

ghei d

onafhanklikheidheid

deur

sigti

bates

ekwiteit

oordeel

uitgawes regverdigheid

laste

repu

tasie

inkomste

aanspreeklikheid

eerlikheid

integ

ritei

t

FinansiĂŤle Rekeningkunde II Skrywer: Meloney Fourie

c Kopiereg 2016 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Meloney Fourie Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia.

Alle regte voorbehou.

Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

www.akademia.ac.za

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

INHOUDSOPGAWE

Inleiding ............................................................................................................................... 7 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 9 Woordomskrywing vir evaluering .................................................................................... 10 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer ......................................................................................................... 11 1.1

Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 11

1.2

Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 11

1.3

Verrykende bronne ............................................................................................... 12

1.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 12

1.5

Inleiding ................................................................................................................ 15

1.6

Regulasies en korporatiewe beheer ...................................................................... 16

1.6.1

Die doel van regulering...................................................................................... 16

1.6.2

Die doel/behoefte van ʼn regulerende raamwerk ................................................ 17

1.6.3

Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad ........................................... 17

1.6.4

Ontwikkeling van Internasionale Verslagdoeningstandaarde ............................. 18

1.6.5

Vordering na globale harmonisering .................................................................. 18

1.6.6

Die konseptuele raamwerk en AARP................................................................. 19

1.6.7

Korporatiewe beheer ......................................................................................... 19

1.7

Eksterne oudit ....................................................................................................... 20

1.7.1

Eksterne oudit ................................................................................................... 20

1.7.2

Pligte en regte van die ouditeur ......................................................................... 22

1.7.3

Die ouditverslag................................................................................................. 23

1.7.4

Ouditopinie ........................................................................................................ 24

1.8

Etiek ..................................................................................................................... 27

1.8.1

Die noodsaaklikheid vir ʼn etiese kode ............................................................... 27

1.8.2

Bronne van etiese kodes ................................................................................... 27

1.8.3

Reël- of beginselgebaseerde leiding.................................................................. 28

1.8.4

Fundamentele beginsels ................................................................................... 29

1.8.5

Dreigemente en voorsorgmaatreëls................................................................... 30

1.9 1.9.1

Die konseptuele raamwerk.................................................................................... 32 Die IASB Konseptuele Raamwerk ..................................................................... 32

Inhoudsopgawe

Bladsy 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 1.9.2

Die doel van algemene finansiële verslagdoening ............................................. 34

1.9.3

Onderliggende aannames ................................................................................. 35

1.9.4

Kwalitatiewe karaktereienskappe van nuttige finansiële inligting ....................... 35

1.9.5

Die elemente van die finansiële state ................................................................ 37

1.9.6

Erkenning van elemente van finansiële state..................................................... 41

1.9.7

Meting van elemente van finansiële state .......................................................... 41

1.9.8

Billike aanbieding en voldoening aan IFRS........................................................ 42

1.9.9

IFRS 13 Billikewaarde-meting (fair value-adjustment) ....................................... 42

1.10

Samevatting .......................................................................................................... 43

1.11

Selfevaluering ....................................................................................................... 44

1.12

Selfevalueringsriglyne ........................................................................................... 45

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1 .................... 47 2.1

Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 47

2.2

Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 47

2.3

Verrykende bronne ............................................................................................... 48

2.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 48

2.5

Inleiding ................................................................................................................ 51

2.6

Aanbieding van finansiële state............................................................................. 52

2.6.1

IAS 1 Aanbieding van finansiële state ............................................................... 52

2.6.2

Staat van finansiële posisie ............................................................................... 53

2.6.3

Onderskeid tussen bedryfs en nie-bedryfs bates en laste.................................. 54

2.6.4

Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste ................................. 55

2.6.5

Staat van veranderinge in ekwiteit ..................................................................... 57

2.6.6

Notas tot die finansiële state.............................................................................. 58

2.6.7 foute

IAS 8 Rekeningkundige beleide, veranderinge in rekeningkundige ramings en .......................................................................................................................... 58

2.6.8

IFRS 8 Bedryfstelselsegmente .......................................................................... 60

2.6.9

IAS 34 Interim finansiële verslagdoening ........................................................... 61

2.7

Niebedryfsbates .................................................................................................... 62

2.7.1

IAS 16 Eiendom, aanleg en toerusting .............................................................. 62

2.7.2

IAS 20 Staatstoekennings ................................................................................. 68

2.7.3

IAS 40 Beleggingseiendomme .......................................................................... 72

2.7.4

IAS 23 Leenkoste .............................................................................................. 75

2.7.5

IAS 38 Ontasbare bates .................................................................................... 77

2.7.6

Klandisiewaarde ................................................................................................ 80

Bladsy 2

Inhoudsopgawe

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 2.7.7 2.8 2.8.1 2.9

Navorsing en ontwikkeling ................................................................................. 81 Waardedaling van bates ....................................................................................... 83 IAS 36 Waardedaling van bates ........................................................................ 83 Verslagdoening van finansiële prestasie ............................................................... 85

2.9.1

IFRS 5 Niebedryfsbates gehou-vir-verkoop en beëindigde bedrywighede ......... 85

2.9.2

Buitelandse valutaomrekening (translation) ....................................................... 87

2.9.3

IAS 21 Die effek van veranderinge in buitelandse valutakoerse ........................ 89

2.9.4

IAS 12 Inkomstebelasting .................................................................................. 91

2.9.5

IAS 10 Gebeure na die verslagdoeningsdatum ................................................. 92

2.10

Samevatting .......................................................................................................... 94

2.11

Selfevaluering ....................................................................................................... 94

2.12

Selfevalueringsriglyne ........................................................................................... 96

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2 .................... 97 3.1

Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 97

3.2

Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 97

3.3

Verrykende bronne ............................................................................................... 98

3.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 98

3.5

Inleiding .............................................................................................................. 101

3.6

Werknemersvoordele .......................................................................................... 102

3.6.1

IAS 19 Werknemersvoordele ........................................................................... 102

3.6.2

Korttermynwerknemersvoordele ...................................................................... 103

3.6.3

Na-diensvoordele ............................................................................................ 104

3.6.4

Omskrewe bydraeplan..................................................................................... 105

3.6.5

Omskrewe voordeelplan: Erkenning en meting................................................ 105

3.6.6

Omskrewe voordeelplan: Ander sake .............................................................. 110

3.6.7

Ander langtermynvoordele .............................................................................. 111

3.6.8

Openbaarmaking ............................................................................................. 111

3.7

Staat van kontantvloei......................................................................................... 111

3.7.1

IAS 7 Staat van kontantvloei............................................................................ 111

3.7.2

Voorbereiding van staat van kontantvloei ........................................................ 117

3.8

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie...................................................... 118

3.8.1

Groepe en konsolidasies: ʼn Oorsig.................................................................. 118

3.8.2

Die gekonsolideerde staat van finansiële posisie............................................. 120

3.8.3

Klandisiewaarde met konsolidasie ................................................................... 122

3.8.4

Niebeherende belange .................................................................................... 124

Inhoudsopgawe

Bladsy 3

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde 3.8.5

Waardedaling van klandisiewaarde ................................................................. 126

3.8.6

Die aankope van ʼn filiaal gedurende die jaar ................................................... 126

3.8.7

Intragroep-transaksies ..................................................................................... 127

3.8.8

Intragroep-verkope van niebedryfsbates.......................................................... 129

3.8.9

Vorme van betaling ......................................................................................... 130

3.9

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en omvattende inkomste .................. 131

3.9.1

Die gekonsolideerde staat van wins en verlies ................................................ 131

3.9.2

Aankope gedurende die jaar............................................................................ 135

3.9.3

Die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste136

3.10

Geassosieerdes .................................................................................................. 137

3.10.1

Die verantwoording van geassosieerdes ......................................................... 137

3.10.2

Die ekwiteitsmetode ........................................................................................ 137

3.10.3

Meer ingewikkelde situasies ............................................................................ 138

3.11

Samevatting ........................................................................................................ 139

3.12

Selfevaluering ..................................................................................................... 140

3.13

Selfevalueringsriglyne ......................................................................................... 141

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting ............................... 143 4.1

Studie-eenheid leeruitkomste.............................................................................. 143

4.2

Voorgeskrewe handboek .................................................................................... 143

4.3

Verrykende bronne ............................................................................................. 144

4.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? .......................................................................... 144

4.5

Inleiding .............................................................................................................. 146

4.6

Algemene beginsels van belasting ...................................................................... 147

4.6.1

Algemene beginsels van belasting .................................................................. 147

4.6.2

Administratiewe aspekte van belasting ............................................................ 151

4.6.3

Afdwinging van belasting (Tax enforcement) ................................................... 153

4.7

Direkte belasting ................................................................................................. 154

4.7.1

Direkte belasting op ʼn maatskappy se winste .................................................. 154

4.7.2

Interaksie tussen korporatiewe en persoonlike inkomstebelasting ................... 158

4.7.3

Werknemersbelasting ...................................................................................... 160

4.8

Internasionale en indirekte belasting ................................................................... 163

4.8.1

Internasionale belasting................................................................................... 163

4.8.2

Indirekte belasting ........................................................................................... 166

4.8.3

Belasting op toegevoegde waarde (BTW) ....................................................... 168

4.9

Bladsy 4

Samevatting ........................................................................................................ 172

Inhoudsopgawe

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 4.10

Selfevaluering ..................................................................................................... 173

4.11

Selfevalueringsriglyne ......................................................................................... 174

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering ................................................................................................... 175 5.1

Studie-eenheid leeruitkomste.............................................................................. 175

5.2

Voorgeskrewe handboek .................................................................................... 175

5.3

Verrykende bronne ............................................................................................. 176

5.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? .......................................................................... 176

5.5

Inleiding .............................................................................................................. 179

5.6

Die bedryfskapitaalposisie van ʼn onderneming ................................................... 179

5.6.1

Bedryfskapitaal ................................................................................................ 179

5.6.2

Bedryfskapitaalverhoudings............................................................................. 182

5.6.3

Bedryfskapitaalvereistes.................................................................................. 184

5.6.4

IAS 2 Voorraad ................................................................................................ 187

5.6.5

Die bestuur van voorraad ................................................................................ 191

5.6.6

Aankope .......................................................................................................... 194

5.7

Bronne van korttermynfinansiering en kapitaalbeleggings................................... 195

5.7.1

Kontantvloei en winste..................................................................................... 195

5.7.2

Die doel van kontantvoorspelling ..................................................................... 198

5.7.3

Kontantbegrotings in ontvangste en betalingsformaat ..................................... 200

5.7.4

Fondse-beskikbaar-vir-gebruik kontantvoorspelling ......................................... 202

5.7.5

Kontantvoorspelling gebaseer op finansiële state ............................................ 202

5.7.6

Die behoefte aan kontantbestuur ..................................................................... 204

5.7.7

Kontantbestuurdienste..................................................................................... 205

5.8

Die korttermynkontantposisie van ʼn onderneming............................................... 206

5.8.1

Begrotings vir lenings ...................................................................................... 206

5.8.2

Oortrekking/ Oortrokke bankrekening .............................................................. 207

5.8.3

Lenings ........................................................................................................... 208

5.8.4

Handelskrediteure as ʼn bron van finansiering .................................................. 209

5.8.5

Uitvoerfinansiering (Export finance) ................................................................. 210

5.8.6

Kontantsurplusse............................................................................................. 211

5.8.7

Kontantbeleggings: Bank- en bouverenigingrekeninge .................................... 212

5.8.8

Bemarkbare sekuriteite: Pryse en rentekoerse ................................................ 213

5.8.9

Ander tipes beleggings .................................................................................... 214

5.8.10

Risiko en blootstelling ...................................................................................... 216

Inhoudsopgawe

Bladsy 5

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde 5.8.11

Wat is kredietbeheer?...................................................................................... 217

5.8.12

Totale krediet .................................................................................................. 218

5.8.13

Die kredietsiklus .............................................................................................. 220

5.8.14

Betalingsterme en verrekeningsafslag ............................................................. 220

5.8.15

Die handhawing van inligting op ontvangste .................................................... 222

5.8.16

Invordering van skuld ...................................................................................... 222

5.8.17

Kredietversekering, faktorering en faktuurverdiskontering ............................... 223

5.8.18

Die bestuur van krediteure .............................................................................. 224

5.8.19

Metodes om krediteure te betaal ..................................................................... 225

5.9

Samevatting ........................................................................................................ 227

5.10

Selfevaluering ..................................................................................................... 227

5.11

Selfevalueringsriglyne ......................................................................................... 228

Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................. 229 Bronnelys ........................................................................................................................ 232

Bladsy 6

Inhoudsopgawe

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

INLEIDING Wanneer ʼn onderneming verslag doen oor sy finansiële stand deur gebruik te maak van finansiële state, moet dit aan Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) voldoen. Korporatiewe beheer verskaf die struktuur waardeur die doelwitte van die onderneming gestel en bereik word en monitor prestasie. Korporatiewe beheer word gebaseer op verskeie konsepte, naamlik regverdigheid, deursigtigheid, onafhanklikheid, eerlikheid, verantwoordelikheid, aanspreeklikheid, reputasie, oordeel en integriteit.

Daar is vyf hoofelemente in die finansiële state, naamlik: •

Bates

•

Laste

•

Ekwiteit

•

Inkomste

•

Uitgawes

ʼn Volledige stel finansiële state bestaan uit die volgende 5 komponente: Staat van finansiële posisie, Staat van omvattende inkomste, Staat van veranderinge in ekwiteit, Staat van kontantvloei, Notas tot die finansiële state.

Gekonsolideerde finansiële state beteken die finansiële state van die filiaal en moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit. Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde te bepaal of ʼn belegging ʼn filiaal is. Die basiese prosedures vir die opstel van groepstate is soos volg: Die uitskakeling van gemeenskaplike items, en Die konsolidasie of kombinering van die oorblywende niegemeenskaplike items, lyn-vir-lyn, deur die ooreenstemmende bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes bymekaar te tel.

Korttermyn finansiering kan verkry word van verskeie bronne, naamlik oortrokke bankrekening, ʼn lening, handelskrediteure en selfs faktorering van debiteure (verkoop van skuld verskuldig aan jou in ruil vir onmiddellike kontant) as bronne van korttermyn finansiering bespreek word. Bedryfskapitaalsiklus is die tydperk (siklus) vanaf kontant uitgegee word in die produksieproses tot kontant ontvang word vanaf die koper. Ten einde die bedryfskapitaalsiklus te bereken, moet die voorraadhouperiode, debiteure- en krediteure-

Inleiding

Bladsy 7

GFA206 Finansiële Rekeningkunde omsetsnelheid bereken word. Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ʼn onderneming is.

Kontantbegroting is ʼn belangrike element van korttermyn kontantvloeibeplanning. ʼn Kontantbegroting sal verseker dat die onderneming voldoende kontantinvloeie ontvang ten einde hul kontantuitvloeie te dek.

Die belasting wat deur die SAID gehef word, kan ingedeel word in direkte en indirekte belasting. Direkte belasting word direk gehef op die inkomste, eiendom of rykdom van individue en maatskappye, waar indirekte belasting indirek gehef word op die finale gebruiker van die goedere of dienste en word belas op verbruik of besteding. Suid-Afrika se belastingstelsel is inwoner-gebaseerd. In hierdie kursus gaan basiese inkomste- en kapitaalwinsbelasting vanaf ʼn gegewe stel reëls bereken word.

Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: BPP Learning Media. 2015. CIMA Study textforlevel F1: Financial Reporting and Taxation Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.

Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.

Bladsy 8

Inleiding

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •

Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

•

Finansiële rekeningkunde en verslagdoening

•

Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

•

Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermyn finansiering

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die doel van regulering van finansiële verslagdoening te verduidelik.

•

die noodsaaklikheid en belangrikste beginsels van korporatiewe beheer te bespreek.

•

die hoofelemente en -beginsels van die finansiële state wat ingevolge IFRS opgestel is, te verduidelik.

•

finansiële state van ʼn onderneming wat aan IFRS voldoen op te stel.

•

die gekonsolideerde staat van finansiële posisie en staat van omvattende inkomste voor te berei, ingevolge IFRS.

•

die bronne beskikbaar vir korttermyn finansiering en metodes van korttermyn belegging te beskryf.

•

die bedryfskapitaalposisie van ʼn onderneming te evalueer.

•

die korttermyn kontantposisie van ʼn onderneming te analiseer.

•

die verskillende direkte en indirekte belasting, wat tipies van toepassing op ingelyfde entiteite is, te bespreek.

•

die belastingskwessies van toepassing op ʼn ingelyfde onderneming wat internasionaal handeldryf te verduidelik.

•

korporatiewe inkomste- en kapitaalwinsbelasting berekeninge vanaf ʼn gegewe stel reëls te produseer.

Vakleeruitkomste

Bladsy 9

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Wanneer daar van jou

Omskrywing Moet jy die volgende doen:

verwag word om te: Lys

Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer

Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik

Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf

Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

Klassifiseer

items/voorwerpe behoort

Analiseer

Om iets te ontleed

Evalueer

Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas

Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem

Hersien

Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens

Bladsy 10

Woordomskrywing vir evaluering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 1: DIE REGULERENDE OMGEWING VIR FINANSIËLE VERSLAGDOENING EN KORPORATIEWE BEHEER

1.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Regulasies en korporatiewe beheer

•

Eksterne oudit

•

Etiek

•

Die konseptuele raamwerk

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die doel vanregulering van finansiële verslagdoening te verduidelik.

•

die rol en strukture van sleutelliggame/instansies (bodies), betrokke by finansiële verslagdoening, te verduidelik.

•

die raamwerk van internasionale finansiële verslagdoeningstandaarde te verduidelik, sowel as hoe die standaarde ontstaan het.

•

die rol van eksterne ouditeure, sowel as die inhoud en beduidenis van die ouditverslag te beskryf.

•

die rol en noodsaaklikheid van korporatiewe beheer te bespreek.

•

die ooreenkomste en verskille van korporatiewe beheer in verskillende markte te vergelyk.

1.2

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Operational Paper F1: Financial Reporting and Taxation. 1ste Uitgawe. Verenigde Koninkrykted Kingdom: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472714435.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer:

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 11

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Afdeling A Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-7.3.3 Hoofstuk 2, paragrawe 1.1-4.3 Hoofstuk 3, paragrawe 1-5.4.5 Hoofstuk 4, paragrawe 1.1-9.2 1.3

Verrykende bronne AICPA IFRS Resources, 2015. http://www.ifrs.com/ifrs_faqs.html (Hierdie bron is

•

goed vir vrae en antwoorde oor IFRS).

Deloitte, 2015. http://www.iasplus.com/en/standards/ifrs/ifrs13 (Hierdie bron is goed

•

vir verdere inligting oor IFRS 13, Fair Value Management).

IFRS, 2015. http://eifrs.ifrs.org/eifrs/bnstandards/en/2015/framework.pdf (Hierdie

•

bron is goed vir verdere inligting oor die Konseptuele Raamwerk).

IFAC, 2015. www.ifac.org (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor die

•

Internasionale Federasie van Rekenmeesters (IFAC)).

CIMA, 2015. www.cimaglobal.com (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor die

•

CIMA-etiese kode).

1.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Algemene Aanvaarde

‘n Stel beginsels, standaarde en prosedures wat ʼn

Rekeningkundige

onderneming gebruik om sy finansiële state op te stel. Dit is

Standaarde (AARP)

die reëls wat rekeningkunde beheer (Investopedia, 2015).

(General Accepted Accounting Standards – GAAP) Billike waarde

Die bedrag waarteen ʼn bate verkoop kan word of ʼn las oorgedra kan word tussen kundige, goed ingeligte, gewillige partye in ʼn armlengtetransaksie op die metingsdatum.

Diepgaande/verreikende

Hierdie term word gebruik om die effek of moontlike effek van

effek

die wanvoorstelling of onontdekte wanvoorstellings op die

Bladsy 12 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde finansiële state te beskryf. Daar is drie tipes diepgaande effekte: •

Dié wat nie beperk word tot ʼn spesifieke element, rekening of item in die finansiële state nie;

•

Dié wat beperk word tot ʼn spesifieke element, rekening of item in die finansiële state en wat ʼn wesenlike/beduidende proporsie van die finansiële state verteenwoordig;

•

Dié wat na die openbaarmaking van items, wat fundamenteel tot die gebruikers se begrip van die finansiële state is, verwys.

Eksterne oudit

Die uitdruk van ʼn mening, deur ʼn onafhanklike persoon met die nodige kwalifikasies, oor werk van persone verantwoordelik vir die hou van finansiële rekords en voorbereiding van finansiële state.

Etiek

Dit is ʼn stel morele beginsels/waardes om optrede te begelei.

Geoktrooieerde Instituut CIMA is die wêreld se grootste professionele liggaam van van

bestuursrekenmeesters. Hul missie is om mense en besighede

Bestuursrekenmeesters

te help om suksesvol te wees in die openbare en

(Chartered Institute of

privaatsektor. CIMA het meer as 227 000 lede en studente in

Management

179 lande (CIMA, 2015).

Accountants - CIMA ) Harmonisering

Bevorder die versoenbaarheid/ooreenstemming van rekeningkundige praktyke.

Internasionale

Internasionale Finansiële Verslagsdoeningstandaarde (IFRS)

Finansiële

kan gedefinieer word as riglyne verskaf deur die Internasionale

Verslagsdoening-

Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting

standaarde

Standards Board – IASB), wat deur ondernemings en

(International Financial Reporting Standards – IFRS)

organisasies gebruik word om finansiële state op te stel. Dit is ʼn stel rekeningkundige standaarde wat deur ’n onafhanklike, nie-winsgewende organisasie ontwikkel is en in ongeveer 120 lande erken en toegepas word (Business Dictionary, 2014).

Internasionale

Professionele standaarde wat handel oor die onafhanklike

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 13

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Ouditstandaarde

ouditeur se verantwoordelikhede in die uitvoering van 'n oudit

(International Standards

van die finansiële state. ISA bevat doelwitte, vereistes en

on Auditing – ISA)

ander verduidelikende materiaal. Die ouditeur moet 'n begrip van die hele teks van 'n ISA hê, insluitend die toepassing daarvan, ten einde sy ouditdoelwitte te verstaan en die vereistes volgens die standaarde behoorlik na te kom (Financial Stability Board, 2014).

Konseptuele raamwerk

Die konseptuele raamwerk beskryf die doel van algemene finansiële verslagdoening. Dit is 'n praktiese hulpmiddel wat : a. Die IASB bystaan om standaarde te ontwikkel wat op konsekwente konsepte gebaseer is; b. Opstellers bystaan om konsekwent rekeningkundige beleide te ontwikkel wanneer daar geen standaard vir 'n bepaalde transaksie of gebeurtenis geld nie , of wanneer 'n standaard 'n keuse van rekeningkundige beleide toelaat; c. Gebruikers van finansiële state bystaan om standaarde te verstaan en interpreteer (IFRS, 2015).

Korporatiewe beheer

Is die sisteem waardeur organisasies bestuur en gelei word.

Korporatiewe beheer is ook die verhouding tussen die maatskappy se direkteure, aandeelhouers en ander belanghebbendes. Dit verskaf die struktuur waardeur die doelwitte van die onderneming gestel en bereik word en monitor prestasie.

Ouditverslag

Dit is die verslag uitgereik deur die onafhanklike ouditeure.

Bevat die gevolgtrekking van die oudit uitgevoer op die finansiële state van die onderneming.

Rekeningkundige

Die spesifieke beginsels, basisse, konvensies, reëls en

beleide

praktyke deur 'n entiteit toegepas in die voorbereiding en aanbieding van finansiële state (IFRS. 2015).

Standaardisering

Instelling van ʼn rigiede en beperkte stel reëls.

Toevallings-

Die toevallingsgrondslagbeginsel beteken transaksies word

grondslagbeginsel

verantwoord wanneer die risiko en vergoeding oordra van die verkoper na die koper. Dus wanneer daar aan die definisie en

Bladsy 14 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde erkenningskriteria van die element voldoen is. ʼn Transaksie word erken wanneer dit gebeur en nie wanneer kontant ontvang of betaal word nie en word verantwoord en gerapporteer in die finansiële state waarna dit verwys.

Verslagdoeningsentiteit

Dit is ʼn entiteit waar die gebruikers op die finansiële state, as hul hoofbron van inligting oor die entiteit, staatmaak.

Wesenlikheid

Inligting is wesenlik indien die weglating of wanvoorstelling van die inligting die besluite van die ekonomiese besluitnemers kan beïnvloed. Wesenlikheid hang af van die grootte van die item of fout. Wesenlikheid is die maatstaf van die beraamde effek wat die teenwoordigheid of afwesigheid van 'n item op die akkuraatheid of geldigheid van finansiële state kan hê.

Wesenlikheid hang af van die inherente aard, impakwaarde (invloed), gebruikswaarde en die omstandighede (konteks) waarin dit voorkom (BusinessDictonary.com 2014).

1.5

Inleiding

In die meeste lande word rekeningkunde deur die plaaslike maatskappywet, aandelebeursvereistes en rekeningkundige standaarde gereguleer. Daar is ʼn behoefte aan die harmonisering van rekeningkundige standaarde sodat ondernemings regoor die wêreld ʼn “gemeenskaplike taal” van rekeningkundige praktyke volg. Wanneer ʼn onderneming verslag doen oor sy finansiële stand deur gebruik te maak van finansiële state, is daar sekere standaarde en riglyne wat gevolg moet word. Hierdie riglyne staan bekend as Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS). IFRS is deur ʼn onafhanklike, niewinsgewende organisasie ontwikkel. Hierdie organisasie staan bekend as die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (IASB).

Ouditeure moet ʼn opinie uitspreek oor of die finansiële state voorberei is in alle wesenlike opsigte, en in ooreenstemming met die toepaslike finansiële verslagsdoeningstandaarde.

Ten einde ʼn opinie te kan uitspreek, het ouditeure sekere regte en verpligtinge. Wanneer die oudit klaar is en die ouditeure is tevrede met die inligting versamel en verduidelikings verkry, word ʼn ouditverslag uitgereik. Die ouditverslag is die instrument waardeur die ouditeure hul opinie oor die waarheid en billikheid van die finansiële state uitspreek. Daar kan egter sekere wysigings aan die ouditverslag wees.

Gebruikers van die finansiële state maak op rekenmeesters staat om eties op te tree in die inligting deur hul verskaf. ʼn Etiese kode help om die reputasie van die rekeningkundige

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 15

GFA206 Finansiële Rekeningkunde professie in stand te hou. Alle CIMA-lede en hul geregistreerde studente moet voldoen aan CIMA se kode van etiek vir professionele rekenmeesters wat gebaseer is op die IESBAkode.

Die konseptuele raamwerk beskryf die doel van algemene finansiële verslagdoening. Die konseptuele raamwerk is die basis waarop alle IAS’e en IFRS’e ontwikkel word en bepaal dus hoe finansiële state voorberei word en watter inligting dit moet bevat.

1.6 1.6.1

Regulasies en korporatiewe beheer Die doel van regulering

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 5-6(Hoofstuk 1, paragraaf 1.1-1.2)

Die doel van regulering

Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

In die meeste lande word rekeningkunde gereguleer deur die plaaslike maatskappywet.

Verskeie sosiale, politieke, ekonomiese en wetlike druk het tot variasies in rekeningkundige praktyke gelei. Die vernaamste invloede op regulering kan as volg opgesom word: Nasionale maatskappywet

Nasionale rekeningkundige standaarde

Kulturele verskille

Bronne van finansiering en kapitaalmarkte

Belastingwette

Figuur 1.1: Bronne van regulering (Outeur, 2015) Daar is ʼn behoefte aan die harmonisering van rekeningkundige standaarde sodat ondernemings regoor die wêreld ʼn “gemeenskaplike taal” van rekeningkundige praktyke

Bladsy 16 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde volg. Daar is egter ʼn verskil tussen die harmonisering en standaardisering van rekeningkundige standaarde. Verwys na paragraaf 1.4 in dié Studie-eenheid vir die definisies en onderskeid tussen dié twee begrippe.

Aktiwiteit 1.1 Doen Vraag 1.1 op bladsy 6 in die handboek.

Internasionale Verslagdoeningstandaarde

Wanneer ʼn onderneming verslag doen oor sy finansiële stand, deur gebruik te maak van finansiële state, is daar sekere standaarde en riglyne wat gevolg moet word. Hierdie riglyne staan bekend as Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS).

1.6.2

Die doel/behoefte van ʼn regulerende raamwerk

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 6 (Hoofstuk 1, paragraaf 2.1) Die verskil tussen ʼn beginselgebaseerde en reëlgebaseerde stelsel word soos volg opgesom: Beginselgebaseerde • Die sisteem werk binne 'n stel neergelegde beginsels. Die konseptuele raamwerk verskaf die agtergrond van beginsels waarbinne standaarde ontwikkel word.

Reëlgebaseerde • Die sisteem reguleer kwessies soos dit ontstaan. 'n Groot hoeveelheid reëls is ontwikkel om elke moontlike gebeurtenis te dek.

Figuur 1.2: Verskil tussen ʼn beginselgebaseerde en reëlgebaseerde stelsel (Outeur, 2015) Ten einde nuttige inligting te verskaf, moet die voorbereiding van finansiële state deur rekeningkundige standaarde gereguleer word.

1.6.3

Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 7-9 (Hoofstuk 1, paragraaf 3.1-3.3)

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 17

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die IASB

IFRS is deur ʼn onafhanklike, niewinsgewende organisasie ontwikkel. Hierdie organisasie staan bekend as die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting Standards Board – IASB).

Die IFRS-stigting

Verwys na bladsy 8 in die handboek vir die struktuur van die IFRS-stigting, hul doelwitte en verantwoordelikhede.

Die standaard en toegelate alternatiewe toepassing

Die IASB beweeg weg van die toegelate alternatiewe toepassing van rekeningkundige standaarde en fokus op die harmonisering van finansiële state.

1.6.4

Ontwikkeling van Internasionale Verslagdoeningstandaarde

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 9-12 (Hoofstuk 1, paragraaf 4.1-4.4)

Die stappe in die ontwikkeling van IFRS

Die stappe vir die ontwikkeling van ʼn nuwe standaard is gewoonlik as volg: Stap : ʼn Raadgewende komitee word saamgestel om advies te verskaf oor kwessies.

Stap : ʼn Besprekingsverslag word uitgereik vir openbare kommentaar.

Stap : Daarna word ʼn geopenbaarde konsep standaard (exposure draft) uitgereik vir openbare kommentaar.

Stap : Na die ontvangs en hersiening van kommentaar word die finale IFRS uitgereik.

Koördinering met nasionale standaardopstellers

Daar moet noue saamwerking tussen IASB en nasionale standaardopstellers wees, ten einde ʼn suksesvolle IASB- mandaat te bereik.

Ander internasionale invloede

Verwys na bladsy 11 in die handboek vir ander kommissies en rade wat ʼn impak op die ontwikkeling van IFRS het.

1.6.5

Vordering na globale harmonisering

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 12-14 (Hoofstuk 1, paragraaf 5.1-5.4)

Bladsy 18 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Rekeningkundige standaarde en keuses Daar is verskeie argumente vir en teen rekeningkundige standaarde. Voordele van rekeningkundige standaarde sluit onder andere in: Die vermindering of uitskakeling van misleidende variasies in die metode om rekeninge/state voor te berei, verpligte rekeningkundige beleidopenbaarmaking, en die openbaarmaking van rekeningkundige inligting in meer besonderhede. Daar is egter ondernemings wat voel dat sekere standaarde nie van toepassing op hul besigheid is nie of nie geskik vir hul omstandighede is nie.

Vordering is egter gemaak in globale harmonisering van rekeningkundige standaarde waar, in verskeie lande, gelyste maatskappye verplig is om IFRS toe te pas. Ongeveer 120 lande en verslagdoeningsjurisdiksies vereis IFRS vir plaaslike genoteerde maatskappye (AICPA IFRS Resources, 2015).

Kritiek van die IASB, die globale effek van IFRS en IASB en benadering tot die implementering van IFRS

Paragraaf 5.2-5.4 in die handboek kan gelees word vir agtergronddoeleindes.

1.6.6

Die konseptuele raamwerk en AARP

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 14-16 (Hoofstuk 1, paragraaf 6.1-6.3.2)

Die soeke na ʼn konseptuele raamwerk

Die konseptuele raamwerk bevat teoretiese beginsels wat die basis vorm vir die formulering van rekeningkundige standaarde.

Die voordele en nadele van ʼn konseptuele raamwerk

Verwys na bladsy 15 in die handboek vir die voordele en nadele van ʼn konseptuele raamwerk.

Algemene Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP)

AARP word saamgestel uit ʼn kombinasie van die nasionale maatskappywet, nasionale rekeningkundige standaarde en plaaslike aandelebeursvereistes.

1.6.7

Korporatiewe beheer

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 16-20 (Hoofstuk 1, paragraaf 7.1-7.3.3)

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 19

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die definisie van korporatiewe beheer

Verwys na paragraaf 1.3 in dié Studie-eenheid vir die omskrywing van korporatiewe beheer.

Konsepte van korporatiewe beheer

Korporatiewe beheer word gebaseer op verskeie konsepte:

Regverdigheid

Aanspreeklikheid

Reputasie

Deursigtigheid

Verantwoordelikheid

Oordeel

Onafhanklikheid

Eerlikheid

Integriteit

Figuur 1.3: Korporatiewe beheerkonsepte (Outeur, 2015) Lees verder op bladsy 17-19 in die handboek wat elk van bogenoemde konsepte beteken.

Die basis van korporatiewe beheerriglyne Verwys na bladsy 19-20 in die handboek vir die karaktereienskappe van ‘n reëlgebaseerde en beginselgebaseerde benadering.

1.7 1.7.1

Eksterne oudit Eksterne oudit

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 27-29 (Hoofstuk 2, paragraaf 1.1-1.6)

Hoekom is ʼn oudit nodig?

ʼn Oudit van die rekeninge is nodig, ten einde die eienaars van die onderneming in te lig hoe goed die bestuur hul verantwoordelikhede nakom.

Bladsy 20 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die doel van ʼn oudit

Die doel van ʼn eksterne oudit van die finansiële state is om die ouditeure in staat te stel om ʼn opinie uit te spreek oor of die finansiële state in alle wesenlike opsigte, in ooreenstemming met die toepaslike finansiële verslagsdoeningstandaarde, voorberei is. Billike aanbieding verwys na die betroubare aanbieding van die uitwerking van transaksies volgens die definisie en erkenningskriteria van die elemente soos uiteengesit in die konseptuele raamwerk (verwys na paragraaf 1.9.6 en 1.9.7 in dié Studie-eenheid vir die bespreking van die elemente van die finansiële state en die erkenningskriteria van die elemente onderskeidelik). Billike aanbieding beteken dus die inligting is feitelik, vry van veroordeling en, dit reflekteer die kommersiële wese van die transaksie. Die doel van ʼn oudit is om redelike gerusstelling/versekering te kry dat die finansiële state vry is van wesenlike wanvoorstellig as gevolg van bedrog of foute.

Die verantwoordelikheid van bestuur

Bestuur (nie die ouditeure nie), is verantwoordelik vir die opstel van finansiële state.

Die verwagtingsgaping

Daar is verskeie wanpersepsies oor die verantwoordelikhede van ouditeure, onder andere: 1. Die ouditeursverslag is gerig aan die direkteure, dit is verkeerd. Die ouditeursverslag is gerig aan die aandeelhouers van die onderneming.

2. ʼn Gewysigde ouditverslag is meer gunstig as ʼn ongewysigde ouditverslag (Verwys na paragraaf 1.7.4 in dié Studie-eenheid vir die bespreking van die verskillende tipes ouditverslae.)

3. Dit is die ouditeur se verantwoordelikheid om bedrog op te spoor. Dit is vals. Dit is bestuur se verantwoordelikheid om bedrog op te spoor.

Die voordele en nadele van ʼn oudit

Die voordele en nadele van ʼn oudit word as volg opgesom: Voordele ʼn Oudit kan dien as ʼn afskrikmiddel vir

Nadele Die kostes verbonde aan ʼn oudit.

bedrog indien werknemers weet hul werk gaan geoudit word. ʼn Oudit dra by tot die geloofwaardigheid van ʼn Oudit kan steurend wees vir werknemers die state en kan help om eksterne

indien van hul verwag word om inligting en

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 21

GFA206 Finansiële Rekeningkunde finansiering te bekom.

dokumentasie aan die ouditeure te verskaf en hul dus hul eie werk vir eers moet laat staan.

Ouditeure kan aanbevelings aan bestuur maak om die interne kontroles en stelsels in hul onderneming te verskerp.

Tabel 1.1: Die voordele en nadele van ʼn oudit (Aangepas uit CIMA, 2014: 28)

Die ouditproses

Die hooffases van ʼn oudit kan as volg opgesom word:

Aanstelling van die ouditeure

Ouditverslag word uitgereik

Aanstellingsbrief word geteken wat dien as kontrak en sit die terme en voorwaardes van die oudit uiteen

Ouditopinie word gevorm Beplanning van die oudit

Versameling van ouditbewyse

Figuur 1.4: Die hooffases van ʼn oudit (Outeur, 2015) 1.7.2

Pligte en regte van die ouditeur

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 29-30 (Hoofstuk 2, paragraaf 2.1-2.2)

Bladsy 22 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Pligte

Die pligte van die ouditeur sluit gewoonlik in dat hy oor die redelikheid van die rekeninge geoudit en die voldoening aan wetgewing moet rapporteer. Hy moet ook verslag lewer of voldoende rekeningkundige rekords gehou is. Dit is die plig van die ouditeur om al die volgende te oorweeg:

Nakoming van wetgewing

Billikheid en waarheid van rekeninge

Voldoende rekordhouding en opgawes

Rekeninge stem ooreen met rekords

Nieteenstrydigheid/ ooreenstemming van inligting

Figuur 1.5: Pligte van die ouditeur (Outeur, 2015)

Regte

Die primêre regte van die ouditeur sluit in:

Toegang tot rekeninge

Inligting en verduideli kings

Bywoning of aantekeninge van algemene vergaderings

Spreekbeurt by algemene vergaderings

Toegang tot geskrewe resolusies

Reg om algemene vergadering te belê om verslag voor te lê

Figuur 1.6: Primêre regte van die ouditeur (Outeur, 2015) 1.7.3

Die ouditverslag

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 30-34 (Hoofstuk 2, paragraaf 3.1-3.2)

Voorbereiding van die ouditverslag

Die Internasionale Oudit Standaard (ISA) 700 verskaf vir die ouditeur die riglyne om ʼn ouditopinie te formuleer en verslag oor die finansiële state te doen.

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 23

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Basiese elemente van ʼn ouditverslag

ʼn Ouditverslag bestaan uit die volgende basiese elemente:

Titel

Opinieparagraaf

Datum van verslag

Adres

Omvangs-/raamwerkparagraaf - beskryf die ouditwerk gedoen

Adres van ouditeur

Inleidende paragraaf

Verklaring van bestuur en die ouditeure se verantwoordelikhede

Handtekening van ouditeur

Figuur 1.7: Elemente van die ouditverslag (Outeur, 2015) Verwys na bladsy 31-32 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn ongewysigde ouditverslag.

Aktiwiteit 1.2 Doen Vraag 2.1 op bladsy 33-34 in die handboek.

1.7.4

Ouditopinie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 35-39 (Hoofstuk 2, paragraaf 4.1-4.3)

Tipes ouditopinies

ʼn Ouditopinie kan sleg ongewysig (ongekwalifiseerd) of gewysig (gekwalifiseerd) wees. Die verskil tussen ʼn gewysigde en ongewysigde ouditverslag word as volg opgesom: Gewysigde ouditverslag ʼn Gewysigde ouditopinie word vereis indien: Die ouditeure tot die gevolgtrekking kom dat die finansiële state as ʼn geheel nie vry

Ongewysigde ouditverslag Die ouditeure se gevolgtrekking is dat die finansiële state van die onderneming in alle wesenlike opsigte ʼn billike weergawe is en

Bladsy 24 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde is van wesenlike wanvoorstelling nie of

voldoen aan internasionale

Die ouditeure nie voldoende ouditbewyse kan verkry om tot die gevolg te kan kom dat die finansiële state, as ʼn geheel, vry is van

verslagdoeningstandaarde en statutêre vereistes. ʼn Ongewysigde ouditverslag staan ook bekend as 'n skoon verslag. Let wel, ʼn ongewysigde opinie beteken nie die

wesenlike wanvoorstelling nie.

besigheid is ekonomiese gesondheid nie.

Dit bepaal bloot dat die finansiële state deursigtig en deeglik is en nie belangrike feite wegsteek nie.

Tabel 1.2: Verskil tussen ʼn gewysigde en ongewysigde ouditverslag (Aangepas uit Contractor Management, 2015)

Gewysigde ouditopinies

Verwys na tabel 1.2 in dié Studie-eenheid vir die verskil tussen ʼn gewysigde en ongewysigde ouditverslag. Daar is egter drie tipes gewysigde opinies:

Gekwalifiseerde opinie

Ongunstige opinie

Verwerping/afwysing van opinie

Figuur 1.8: Drie tipes gewysigde ouditopinies (Outeur, 2015) Die tipe wysiging hang af van die aard (nature) en die diepgaande/verreikende effek van die saak op die finansiële state.

Voorbeelde van situasies waar wesenlike wanvoorstelling kan voorkom sluit die geskiktheid van rekeningkundige beleide gekies of toegepas, en die geskiktheid of voldoendheid van openbaarmaking in die finansiële state in.

Moontlike verskillende gevalle en die tipes gewysigde ouditopinie wat dit tot gevolg het word in die onderstaande figuur opgesom:

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 25

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Gewysigde opinie

Onvoldoende beskikte bewyse

Wesenlike wanvoorstelling

Wesenlik, maar NIE diepgaande /verreikend NIE

Wesenlik en diepgaande /verreikend

Wesenlik en diepgaande /verreikend

Wesenlik, maar NIE diepgaande/ verreikend NIE

Gekwalifiseerde opinie

Ongunstige opinie

Verwerping/ afwysing van opinie

Gekwalifiseerde opinie

Figuur 1.9: Opsomming van gewysigde ouditopinies (Aangepas uit CIMA, 2015:41) ʼn Gekwalifiseerde ouditopinie word gegee indien daar ʼn wesenlik wanvoorstellig is of indien daar onvoldoende geskikte ouditbewyse is wat wesenlik, maar NIE diepgaande is nie. Verwys na bladsy 36-37 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn uittreksel uit die ouditverslag van ʼn gekwalifiseerde ouditopinie. ʼn Ongunstige ouditopinie word gegee indien daar wel voldoende geskikte ouditbewyse was, maar die wanvoorstelling is wesenlik en diepgaande. Verwys na bladsy 38 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn uittreksel uit die ouditverslag van ʼn ongunstige ouditopinie. ʼn Verwerping/afwysing van opinie word gegee indien daar onvoldoende geskikte ouditbewyse is wat wesenlik en diepgaande is. In dié geval, word die ouditopinieparagraaf vervang met ʼn verwerping-van-opinieparagraaf.

Aktiwiteit 1.3 Doen Vraag 2.2 op bladsy 38-39 in die handboek.

Beklemtoningsparagraaf (Emphasis of matter)

ʼn Beklemtoningsparagraaf word gebruik om gebruikers se aandag op ʼn saak, geopenbaar in die finansiële state, te fokus. Dit is ʼn manier waarop die ouditeure gebruikers se aandag

Bladsy 26 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde fokus op iets wat hul voel belangrik/beduidend/noemenswaardig (significant) is. Let wel, ʼn beklemtoningsparagraaf is nie ʼn gewysigde ouditopinie nie. Dié paragraaf word direk onder die opinieparagraaf in die ouditverslag ingesluit. Voorbeelde van sake wat in die ouditeure se mening beklemtoning benodig sluit in: Onsekerhede oor die uitkoms van ʼn litigasiesaak, vroeë toepassing van ʼn nuwe rekeningkundige standaard wat ʼn omvattende effek op die finansiële state mag hê, en ʼn groot katastrofe wat ʼn wesenlike impak op die finansiële posisie van die onderneming het. Verwys na bladsy 39 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn beklemtoningsparagraaf.

1.8 1.8.1

Etiek Die noodsaaklikheid vir ʼn etiese kode

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 49 (Hoofstuk 3, paragraaf 1) Gebruikers van die finansiële state maak staat op rekenmeesters om eties op te tree in die inligting deur hul verskaf. ʼn Etiese kode help om die reputasie van die rekeningkundige professie in stand te hou. Etiek en etiese kodes verander heeltyd en ontwikkel om by veranderinge in die besigheid en samelewing by te hou.

Aktiwiteit 1.4 Doen Vraag 3.1 op bladsy 49 in die handboek.

1.8.2

Bronne van etiese kodes

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 49-51 (Hoofstuk 3, paragraaf 2.1-2.4) Daar is verskeie bronne by die ontwikkeling van etiese kodes betrokke.

Vroeë bronne

Soos wat die samelewing ontwikkel en gegroei het, was reëls nodig om die groei in populasie te beheer. Geloof het ʼn groot rol in die ontwikkeling van reëls gespeel .

Besigheidsreg en professionele en korporatiewe gedragskodes is relatief nuut. Sosiale gedrag het ook gehelp om etiese kodes in verskillende lande te vorm.

International Federation of Accountants (IFAC)

IFAC is ʼn internasionale liggaam wat groot rekeningkundige liggame reg oor die wêreld verteenwoordig. Hul missie is om rekenmeesters met uiterse hoë standaarde te ontwikkel en

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 27

GFA206 Finansiële Rekeningkunde die kwaliteit dienste gelewer te bevorder. Ten einde dié missie te bereik, het die IFAC se etiese komitee, die Ethics Standards Board of Accountants (IESBA), die kode vir etiese professionele rekenmeesters gepubliseer.

Professionele liggame

Die meeste professionele liggame het hul eie etiese kodes. Alle CIMA-lede en hul geregistreerde studente moet voldoen aan CIMA se kode van etiek vir professionele rekenmeesters wat op die IESBA-kode gebaseer is.

Diensorganisasies

Besighede het ook etiese waardes, gebaseer op hul norme en standaarde van optrede.

Sommige etiese waardes kan eksplisiet wees, uitgedruk in hul missieverklaring, ander kan ongeskrewe reëls en gebruike wees wat deel vorm van die organisasie se kultuur.

Besighede het ʼn etiese dilemma om eties op te tree maar steeds materiële winste te toon.

Aktiwiteit 1.5 Doen Vraag 3.2 op bladsy 51 in die handboek.

1.8.3

Reël- of beginselgebaseerde leiding

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 51-52 (Hoofstuk 3, paragraaf 3.1-3.2) Die CIMA-kode is ʼn beginselgebaseerde kode. Die voordele en nadele van ʼn beginselgebaseerde leiding word as volg opgesom: Voordele

Nadele

Die onus rus op die professionele persoon

Siende dat etiese kodes nie alle

om die kwessie aktief te oorweeg, eerder as

omstandighede en dilemmas kan insluit nie,

om bloot net blindelings ʼn kontrolelys van

vereis dit van die rekenmeester om ʼn baie

verbode items te volg . Die persoon moet

goeie begrip van die onderliggende

kan demonstreer dat ʼn verantwoordelike

beginsels te hê.

gevolgtrekking bereik is oor die etiese kwessie.

Die raamwerk verhoed professionele

Internasionale kodes, soos byvoorbeeld die

persone om wetlike vereistes tot op die

IESBA-kode, kan nie plaaslike variasies in

letter te volg om etiese vereistes vry te

oortuigings en praktyke ten volle vasvang

Bladsy 28 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde spring.

nie.

Die raamwerk laat ruimte vir variasies vir

Die geïllustreerde voorbeelde kan

elke unieke situasie toe.

verkeerdelik geïnterpreteer word as reëls wat in alle soortgelyke gevalle gevolg moet word.

Die raamwerk akkommodeer ʼn voortdurend

Beginselgebaseerde kodes is moeilik om

vinnigveranderende omgewing.

wetlik af te dwing, tensy die oortreding van die kode blatant/aspris gedoen is. Dus is die meeste kodes vrywillig en dalk minder effektief.

Die raamwerk kan beperkings/’n verbod bevat waar beginsels nie voldoende is nie. ʼn Kode beskryf die minimum standaard van optrede wat verwag word.

Die kode kan voorbeelde, van hoe beginsels toegepas moet word, insluit.

Tabel 1.3: Die voordele en nadele van beginselgebaseerde leiding (Aangepas uit CIMA, 2015: 51-52)

1.8.4

Fundamentele beginsels

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 52-54 (Hoofstuk 3, paragraaf 4)

CIMA fundamentele beginsels van professionele etiek

Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek is:

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 29

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Professionele gedrag

Integriteit

Vertroulikheid

Objektiwiteit

Professionele bevoegdheid en sorg

Figuur 1.10: Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek (Outeur, 2015) Lees verder op bladsy 53-54 in die handboek wat elk van bogenoemde fundamentele beginsels beteken.

1.8.5

Dreigemente en voorsorgmaatreëls

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 55-59 (Hoofstuk 3, paragraaf 5.1-5.4)

Bedreigings t.o.v. die voldoening aan fundamentele beginsels

Die CIMA-kode het die volgende algemene kategorieë van bedreigings ter voldoening aan fundamentele beginsels geïdentifiseer:

Selfbelang

Selfondersoek

Voorspraak

Bekendheid

Intimidasie

Figuur 1.11: Algemene kategorieë van bedreigings (Outeur, 2015) Verwys na bladsy 55-56 in die handboek vir ʼn beskrywing en voorbeelde van dié bedreigings.

Bladsy 30 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Voorsorgmaatreëls teen bedreigings

Daar is twee algemene kategorieë van voorsorgmaatreëls geïdentifiseer om die bedreigings ten opsigte van die nakoming van beginsels teen te werk:

Voorsorgmaatreëls geskep deur professie, wetgewing en regulasies

Voorsorgmaatreëls in die werksomgewing

Figuur 1.12: Twee kategorieë van voorsorgmaatreëls (Outeur, 2015) Verwys na bladsy 56-57 in die handboek vir verdere besonderhede oor dié twee kategorieë voorsorgmaatreëls.

Hantering van etiese dilemmas

Die CIMA-kode verskaf advies oor wat jou te doen staan in geval van ‘n etiese dilemma.

Eerstens moet die volgende geïdentifiseer word: Die relevante feite en partye betrokke, die fundamentele beginsels betrokke en wat die vereiste interne prosedures by die ondermening waar jy werk is. Oorweeg dan die moontlike plan van aksie.

Spesifieke bedreigings vir die rekenmeester in besigheid

Spesifieke bedreigings vir die rekenmeester in besigheid sluit in:

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 31

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Konflik tussen professionele en werksverpligtinge •Die rekenmeester kan deur sy werkgewer gedruk word om oneties op te tree.

Voorbereiding en verslagdoening van inligting •Indien die rekenmeester gedruk word om misleidende inligting weer te gee, moet ʼn hoër gesag geraadpleeg word.

Voldoende kundigheid •'n Professionele rekenmeester moet slegs ʼn opdrag aanvaar indien hy/sy oor die nodige opleiding en ondervinding beskik.

Finansiële belang •Finansiële belang as ʼn selfbelang is ‘n bedreiging wat objektiwiteit en vertroulikheid kan beïnvloed.

Lokmiddel •Daar is ʼn moontlikheid dat die rekenmeester ʼn lokmiddel gebied kan word om sy/haar aksies en optrede te beïnvloed en hom/haar aan te moedig om onwettig op te tree of om vertroulike inligting te bekom.

Figuur 1.13: Spesifieke bedreigings vir die rekenmeester in besigheid (Outeur, 2015) Indien die rekenmeester se aard van optrede die fundamentele beginsels bedreig, moet die rekenmeester advies van die werkgewer, ʼn onafhanklike professionele adviseur, CIMA of prokureurs bekom, of die normale formele prosedures van die organisasie volg.

1.9 1.9.1

Die konseptuele raamwerk Die IASB Konseptuele Raamwerk

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 67-68 (Hoofstuk 4, paragraaf 1.1-1.3)

ʼn Konseptuele raamwerk

Die konseptuele raamwerk is die basis waarop alle IAS’e en IFRS’e ontwikkel word en bepaal dus hoe finansiële state voorberei word en watter inligting dit moet bevat.

Bladsy 32 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Inleiding •

Doel en status Die konseptuele raamwerk is nie ʼn IFRS nie, en bevat dus geen metings- en openbaarmakingsvereistes nie. In die rare geval waar ʼn spesifieke IFRS en die konseptuele raamwerk nie ooreenstem nie, sal die IFRS seëvier. Die doel van die konseptuele raamwerk is as volg:

Behulpsaam in die ontwikkeling van toekomstige IFRS'e

Staan nasionale standaardontwikkelingsliggame by

Bevorder harmonisasie

Help ouditeure

Help gebruikers van finansiële state

Help voorbereiders van finansiële state

Verskaf inligting oor die formulering van IFRS'e

Figuur 1.14: Die doel van die konseptuele raamwerk (Outeur, 2015) •

Omvang (Scope) Die konseptuele raamwerk hanteer die doel van finansiële verslagdoening, die kwalitatiewe eienskappe van nuttige finansiële inligting, definisies, erkenning en meting van elemente en die konsep van billike waarde. ʼn Volledige stel finansiële state bestaan uit die volgende vyf komponente: Staat van finansiële posisie Staat van omvattende inkomste Staat van veranderinge in ekwiteit Staat van kontantvloei Notas tot die finansiële state

•

Gebruikers en hul inligtingbehoeftes Die gebruikers van finansiële state, kan soos volg opgesom word:

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 33

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Ekwiteit beleggers

Uitleners

Gebruikers

Primêre en ander gebruikers

Ander krediteure

Kliënte

Bestuur Werknemers

Staat

Figuur 1.15: Die gebruikers van finansiële state (Outeur, 2015)

Aktiwiteit 1.6 Doen Vraag 4.1 op bladsy 68 in die handboek. (nommeringsfout in die handboek as paragraaf 4.2) 1.9.2

Die doel van algemene finansiële verslagdoening

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 69 (Hoofstuk 4, paragraaf 2) Die doel van finansiële verslagdoening is om inligting oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die ondernemingte verskaf, wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers. Die gebruikers van die finansiële state benodig inligting oor die ekonomiese hulpbronne van die entiteit (bates), die eise teen die hulpbronne (laste) en veranderinge in hulpbronne en eise (die finansiële prestasie – inkomste en uitgawes).

Finansiële rekeningkunde vereis dat die finansiële state van ʼn onderneming opgestel moet word op die toevallingsgrondslag, wat beteken dat transaksies te boek gestel moet word wanneer die transaksie plaasgevind het, en nie wanneer die kontant ontvang of betaal word nie (kontantbasisgrondslag).

Bladsy 34 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 1.9.3

Onderliggende aannames

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 69 (Hoofstuk 4, paragraaf 3) Wanneer finansiële state opgestel word, is die onderliggende aanname dat die onderneming ʼn lopende saak is. Dit beteken die finansiële state van ʼn onderneming word opgestel met die veronderstelling dat die onderneming steeds in die afsienbare toekoms (vir die volgende 12 maande) sal bly voortbestaan. Dit word aanvaar dat die onderneming nie die voorneme of noodsaaklikheid het om te likwideer of om die skaal van hul bedrywighede wesenlik te beperk nie.

1.9.4

Kwalitatiewe karaktereienskappe van nuttige finansiële inligting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 70-72 (Hoofstuk 4, paragraaf 4.1-4.3) Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid en doeltreffendheid van finansiële state. Hierdie eienskappe kan soos volg grafies voorgestel word: Fundamentele

Versterkende

Relevansie

Vergelykbaarheid

Betroubaarheid

Verstaanbaarheid

Verifieerbaarheid

Tydigheid

Figuur 1.16: Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state (Outeur, 2015) Fundamentele kwalitatiewe karaktereienskappe onderskei nuttige finansiële inligting van onnuttige inligting of inligting wat misleidend kan wees. Versterkende kwalitatiewe karaktereienskappe onderskei meer nuttige inligting van minder nuttige inligting.

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 35

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Fundamentele kwalitatiewe karaktereienskappe

Versterkende kwalitatiewe karaktereienskappe

Meer nuttige finansiële inligting

Minder nuttige finansiële inligting

Nuttige finansiële inligting

Onnuttige of misleidende finansiële inligting

Figuur 1.17 : Verskil tussen fundamentele en versterkende kwalitatiewe karaktereienskappe (Outeur, 2015)

Fundamentele kwalitatiewe karaktereienskappe •

Relevansie Relevante inligting maak ʼn verskil in die besluite van die gebruiker indien dit ʼn voorspelbare of bevestigende waarde of beide het. Ten einde te besluit of inligting relevant is, moet na die aard en wesenlikheid van die inligting gekyk word.

•

Betroubaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet ʼn redelike weergawe van die onderneming se finansiële stand vir ʼn bepaalde finansiële periode wees. Die inligting in die finansiële state mag nie misleidend wees nie, aangesien dit aanleiding kan gee tot verkeerde besluite. Vir inligting om betroubaar te wees, moet dit volledig, neutraal en vry van foute wees. Wese bo vorm (substance over form) is nie ʼn aparte kwalitatiewe eienskap nie. maar vir inligting om betroubaar aangebied te word, moet die wese van die transaksie bo die regsvorm aangebied word. Dit beteken byvoorbeeld, as ʼn huurkontrak aangegaan word waar jy die eienaar van die bate word aan die einde van die huurkontrak, “koop” jy in wese die bate en moet die huurpaaiement nie as ʼn uitgawe verantwoord word nie, maar moet jy liewer die bate in die staat van finansiële posisie verantwoord aan die begin van die huurkontrak en, ʼn las vir die bedrag nog verskuldig, geskep word.

Bladsy 36 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Versterkende kwalitatiewe karaktereienskappe

•

Vergelykbaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet maklik vergelykbaar wees met die finansiële state van ʼn ander onderneming in dieselfde bedryf. Vergelykbaarheid word direk beïnvloed deur konsekwentheid en die openbaarmaking van finansiële inligting van ʼn onderneming. Met ander woorde, indien twee sakeondernemings in dieselfde bedryf gebruik maak van verskillende beginsels en openbaarmakingsbeginsels, kan dit moeilik wees om die finansiële data wat in hierdie state vervat is, te vergelyk.

•

Verifieerbaarheid Betroubare inligting is verifieerbaar en objektief.

•

Tydigheid Finansiële en statistiese inligting moet tydig verskaf word sodat die bestuur van ʼn onderneming daaglikse en korttermynbesluite, gebaseer op dié inligting, kan neem.

•

Verstaanbaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet vir iemand met ʼn redelike kennis van rekeningkunde verstaanbaar wees. Alhoewel die finansiële state van ʼn onderneming baie ingewikkeld kan wees, moet die gebruikers daarvan tog daartoe in staat wees om inligting wat in hierdie state openbaar word, te verstaan, al beskik hulle slegs oor basiese rekeningkundige kennis. Dit is van toepassing op die formaat/uiteensetting van die state, die terme wat daarin gebruik word, asook die beleid, metodes en aannames wat in die voorbereiding van hierdie state gebruik word.

1.9.5

Die elemente van die finansiële state

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 72-75 (Hoofstuk 4, paragraaf 5.1-5.7) Die elemente van die finansiële state kan grafies as volg voorgestel word:

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 37

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Bates

Meet die finansiële posisie in die staat van finansiële posisie

Laste

Ekwiteit

Elemente van finansiële state

Inkomste Meet die prestasie in die staat van omvattende inkomste Uitgawes

Figuur 1.18: Die elemente van die finansiële state (Aangepas uit CIMA. 2014: 72) Finansiële posisie

Bates, laste en ekwiteit meet die finansiële posisie van ʼn onderneming. ʼn Bate word gedefinieer as: •

ʼn Hulpbron, beheer deur die onderneming,

•

as gevolg van ʼn gebeurtenis in die verlede,

•

waaruit waarskynlike toekomstige ekonomiese voordele verwag word, om na die onderneming te vloei.

ʼn Las word gedefinieer as: •

‘n Huidige verpligting van die onderneming,

•

wat voorspruit uit gebeure in die verlede.

•

Die delging van die verpligting sal die uitvloei van hulpbronne (wat toekomstige ekonomiese voordele bevat) tot gevolg hê.

Ekwiteit word gedefinieer as: •

die residu belang in die bates van die onderneming nadat alle laste afgetrek is.

Bladsy 38 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Bates

Indien gevra word om die definisie van ʼn bate te bespreek, moet aandag gegee word aan die volgende woorde se betekenisse: •

Beheer: Fisiese vorm of reg van eienaarskap is nie noodsaaklik nie. Byvoorbeeld, ʼn ontasbare bate soos ʼn patent of kopiereg het nie ʼn fisiese vorm nie. ʼn Finansiële huurkontrak gee aan die huurder in wese eienaarskap van die bate.

•

Gebeurtenis in die verlede: Toekomstige gebeurtenisse of voornemens kwalifiseer nie as ʼn bate nie. Die transaksie moes al plaasgevind het, byvoorbeeld, die bate is afgelewer by die koper.

•

Toekomstige ekonomiese voordele: Dra die bate, direk of indirek, by tot kontantvloei? Byvoorbeeld: ʼn Bate word gebruik in die produksie van goedere of dienste (bv. masjiene), die bate verruil vir ʼn ander bate, die bate word gebruik om laste te verhaal, die bate word uitgereik aan eienaars van die entiteit.

Las

Indien gevra word om die definisie van ʼn las te bespreek, moet aandag gegee word aan die volgende woorde se betekenisse: •

Huidige verpligting: Wetlike verpligting deur middel van ʼn kontrak (verbaal of op skrif); of afleibare verpligting deur normale besigheidspraktyk of gewoontes byvoorbeeld, ʼn winkel wat ʼn terugbetalingsbeleid het vir ontevrede kliënte.

•

Gebeurtenis in die verlede: Toekomstige gebeurtenisse of voornemens kwalifiseer nie. Die transaksie moes al plaasgevind het. Jy kan nooit ʼn las skep vir toekomstige verpligtinge nie.

•

Die verhaling sal lei tot ʼn uitvloei van toekomstige ekonomiese voordele byvoorbeeld: Betaling van kontant, verruil van bates, voorsiening van dienste, vervanging van huidige verpligting met ander verpligtinge.

Aktiwiteit 1.7

Doen Vraag 4.2 op bladsy 74 in die handboek.

Ekwiteit

Ekwiteit word gedefinieer as die residu belang in die bates van die onderneming nadat alle laste afgetrek is. Dus: Bates minus laste = ekwiteit. Daar kan ook na ekwiteit verwys word as

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 39

GFA206 Finansiële Rekeningkunde netto bates, netto waarde, eienaarsbelang of aandeelhouersbelang. Voorbeelde van ekwiteit sluit in: Aandelekapitaal, behoue inkomste, dividende betaal, ander reserwes.

Prestasie

Wins is ʼn maatstaf vir prestasie.

Inkomste word gedefinieer as: •

die toename/invloei van ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige periode in die vorm van,

•

ʼn toename/invloei van bates, of

•

afname in laste,

•

wat sal lei tot ʼn toename in ekwiteit,

•

behalwe vir bydraes van ekwiteitaandeelhouers.

Uitgawes word gedefinieer as: •

ʼn afname in ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige periode in die vorm van,

•

ʼn afname/uitvloei van bates, of

•

toename in laste,

•

wat sal lei tot ʼn afname in ekwiteit,

•

anders as uitreikings aan ekwiteitaandeelhouers.

Inkomste

Inkomste sal die onderneming se ekwiteit vermeerder. Let wel: Die definisie van inkomste sluit beide inkomste (uit jou hoofbesigheid, in Engels verwys as revenue) sowel as ander inkomste in (bv. verkoop van eiendom, aanleg en toerusting, in Engels verwys as income).

Wat is die bydrae van ekwiteitsaandeelhouers? As die eienaars van die onderneming (die aandeelhouers) ʼn bydrae maak tot die onderneming, is dit nie inkomste nie, maar word die bydrae direk in ekwiteit verantwoord. Dus gaan dit nie na die staat van omvattende inkomste toe nie, maar wel na die staat van verandering in ekwiteit en uiteindelik na die staat van finansiële posisie.

Uitgawes

Uitgawes is die kostes wat verband hou met die inkomstes op die staat van omvattende inkomste. Byvoorbeeld, koste van verkope is die uitgawe wat veroorsaak word deur verkope.

Die uitgawes in die staat van omvattende inkomste hou verband met die tydsperiode in die

Bladsy 40 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde opskrif van die staat van omvattende inkomste, met ander woorde vir die bepaalde periode is dit die uitgawes wat aangegaan is. Uitgawes is dus die kostes wat deur ʼn sakeonderneming aangegaan word in die proses om inkomste te genereer – uitgawes verminder jou ekwiteit. Uitgawes sluit verliese, sowel as ander uitgawes wat aangegaan is in die normale verloop van die onderneming se sakebedrywighede, in. Voorbeelde van uitgawes sluit in: Huuruitgawes, salarisse en lone, advertensiekostes, waardervermindering, water- en elektrisiteitsuitgawes.

1.9.6

Erkenning van elemente van finansiële state

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 75-76 (Hoofstuk 4, paragraaf 6.1-6.4) Alvorens ʼn element erken kan word, moet dit voldoen aan die volgende: Definisie van ʼn element en Erkenningskriteria: •

Dit is waarskynlik dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na, of van die onderneming,

• 1.9.7

en die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.

Meting van elemente van finansiële state

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 76-77 (Hoofstuk 4, paragraaf 7) Verskeie metingsmodelle word in die finansiële state gebruik, naamlik:

Metingsmodelle

Historiese koste

Huidige koste

Realiseerbare (Vereffenings-) waarde

Huidige waarde van toekomstige kontantvloeie

Figuur 1.19: Die verskillende metingsmodelle in die finansiële state (Outeur, 2015) Die historiese koste is die oorspronklike kosprys betaal toe die bate aangekoop is. In die geval van laste is die historiese koste die opbrengs verkry in ruil vir die verpligting.

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 41

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Huidige koste is hoeveel jy nou sal betaal as jy die bate sou aankoop of die las sou vereffen.

Die realiseerbare waarde is hoeveel jy nou sal kry indien jy die bate verkoop. Dus die realiseerbare waarde = verkoopsprys.

Vereffeningswaarde is hoeveel jy nou sal moet betaal om die las te vereffen (af te betaal).

Die huidige waarde is die geskatte/geraamde huidige verdiskonteerde waarde van toekomstige kontantvloei in die normale verloop van die besigheid. Verwys na Studieeenheid 4 vir verdere verduideliking oor die berekening van huidige waardes.

Aktiwiteit 1.8 Werk deur die voorbeeld op bladsy 77 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die verskillende metingsmodelle.

1.9.8

Billike aanbieding en voldoening aan IFRS

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 77-78 (Hoofstuk 4, paragraaf 8) Die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en kontantvloei van die onderneming moet billik weergegee word. Ten einde billike weergawe te bereik moet aan IFRS voldoen word. Voldoening aan IFRS moet geopenbaar word. Onvanpaste rekeningkundige hantering van transaksies kan nie reggestel word deur openbaarmaking of verduidelikende notas nie.

Indien, in baie rare gevalle, die voldoening aan IFRS misleidend is, en daar dus nie aan IFRS voldoen is nie, moet gedetailleerde openbaarmaking gedoen word. Verwys na bladsy 78 in die handboek vir die lys van besonderhede wat geopenbaar moet word.

Openbaarmaking in uiterste gevalle

Indien, in baie rare gevalle, die voldoening aan IFRS misleidend is, en daar dus nie aan IFRS voldoen is nie, moet gedetailleerde openbaarmaking gedoen word. Verwys na bladsy 78 in die handboek vir die lys van besonderhede wat in dié geval geopenbaar moet word.

1.9.9

IFRS 13 Billikewaarde-meting (fair value-adjustment)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 78-79 (Hoofstuk 4, paragraaf 9)

Billike waarde

IFRS 13 Fair Value Management omskryf billike waarde en sit die raamwerk vir die billikewaarde-meting van bates, laste en ekwiteitsinstrumente uiteen. Verwys na

Bladsy 42 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde paragraaf 1.4 in dié Studie-eenheid vir die omskrywing van billike waarde. IFRS 13 is van toepassing op alle IFRS’e, behalwe IFRS 2: Aandele gebaseerde betalings, IAS 17: Huurkontrakte, Meting van netto realiseerbare waarde in IAS 2 en Waarde in gebruik in IAS 36.

Meting

Billike waarde is ʼn markgebaseerde maatstaf. Vir sommige bates en laste is daar ʼn waarneembare marktransaksie of waarneembare markinligting wat as die billike waarde gebruik kan word. Dit kan egter gebeur dat die prys vir ʼn identiese bate of las nie waarneembaar is nie, en dan sal die onderneming van ander waardasietegnieke gebruik moet maak om die billike waarde van die bate of las te bereken.

1.10 Samevatting Verwys na bladsy 21 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van hoofstuk 1: Regulasies en Korporatiewe beheer. Daar is ʼn behoefte aan die harmonisering van rekeningkundige standaarde en dus het die IASB, IFRS ontwikkel sodat ondernemings regoor die wêreld se finansiële state vergelykbaar kan wees.

Verwys na bladsy 41 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van hoofstuk 2: Eksterne oudit. Die pligte van die ouditeur sluit in dat hul moet rapporteer oor die redelikheid van die rekeninge geoudit, en die voldoening aan wetgewing. Hul moet ook verslag lewer of voldoende rekeningkundige rekords gehou is. Internasionale Oudit Standaard (ISA) 700 verskaf die riglyne vir die ouditeur om ʼn ouditopinie te formuleer en verslag te doen oor die finansiële state.ʼn Ouditopinie kan sleg ongewysig (ongekwalifiseerd) of gewysig (gekwalifiseerd) wees. Daar is drie tipes gewysigde opinies: ʼn Gekwalifiseerde, ongunstige en verwerpingsopinie.

Verwys na bladsy 60 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van hoofstuk 3: Etiek. Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek is integriteit, objektiwiteit, professionele bevoegdheid en sorg, vertroulikheid en professionele gedrag. Die CIMA-kode het die volgende vyf algemene kategorieë van bedreigings ten einde aan fundamentele beginsels te voldoen, geïdentifiseer: Selfbelang, selfoorsig, voorspraak, bekendheid en intimidasie.

Verwys na bladsy 80 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van hoofstuk 4: Die konseptuele raamwerk. Die konseptuele raamwerk bespreek die doel van finansiële verslagdoening, die kwalitatiewe eienskappe van nuttige finansiële inligting, die onderliggende beginsel van lopende saak, definisies, erkenning en meting van elemente en billike waarde.

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 43

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 1.11 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 1: Quick Quiz op bladsy 22 in die handboek

•

Hoofstuk 2: Quick Quiz op bladsy 42 in die handboek

•

Hoofstuk 3: Quick Quiz op bladsy 61 in die handboek

•

Hoofstuk 4: Quick Quiz op bladsy 81 in die handboek

Die antwoorde op bogenoemde vrae sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die OTQ (Objective test question)-vraagbank aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 3 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 4 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 5 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 7 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 8 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 15 op bladsy 559 in die handboek

•

Vraag 16 op bladsy 559 in die handboek

•

Vraag 17 op bladsy 559 in die handboek

•

Vraag 24 op bladsy 560 in die handboek

•

Vraag 28 op bladsy 561 in die handboek

•

Vraag 32 op bladsy 562 in die handboek

Die antwoorde op die vrae uit die OTQ-vraagbank is op bladsy 573-579 in die handboek.

Voltooi die volgende vrae uit die Oefening vrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 5 op bladsy 583 in die handboek

•

Vraag 6 op bladsy 583 in die handboek

•

Vraag 7 op bladsy 584 in die handboek

•

Vraag 8 op bladsy 584 in die handboek

Bladsy 44 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Vraag 9 op bladsy 584 in die handboek

Die antwoorde op die vrae uit die Oefening vrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) is op bladsy 592-595 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

1.12 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die OTQ-vraagbank is meestal teoretiese kort vrae. Die vrae uit die Oefening vrae en antwoorde vraagbank is meer besprekingsvrae. Jy moet verseker dat jy eers deur die handboek en die Studie-eenheid gewerk het alvorens jy die vrae aandurf. Die eerste Studie-eenheid is baie teoreties en jy kan besprekings- of kortvrae in die opsig verwag.

Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiële verslagdoening en korporatiewe beheer Bladsy 45

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas

Bladsy 46 Studie-eenheid 1: Die regulerende omgewing vir finansiĂŤle verslagdoening en korporatiewe beheer

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE REKENINGKUNDE EN VERSLAGDOENING: DEEL 1

2.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Aanbieding van finansiële state

•

Nie-bedryfsbates

•

Waardedaling van bates

•

Verslagdoening van finansiële prestasie

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die hoofelemente van die finansiële state wat ingevolge IFRS opgestel is te beskryf.

•

die hoofbeginsels vervat in die konseptuele raamwerk te kan verduidelik.

•

finansiële state van ʼn onderneming wat aan IFRS voldoen vanaf die proefbalans op te stel.

•

die reëls vervat in die toepaslike IFRS in verband met belasting, niebedryfsbates, staatstoekennings, waardedaling en gebeure na die verslagdoeningsdatum te kan toepas.

2.2

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2014. CIMA Study Text Operational Paper F1: Financial Reporting and Taxation. 1st ed. United Kingdom: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472714435 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling A Hoofstuk 5, paragrawe 1.1-9.8

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 47

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Hoofstuk 6, paragrawe 1.1-1.10 Hoofstuk 7, paragrawe 1.1-3.2.3 Hoofstuk 8, paragrawe 1.1-3.7 Hoofstuk 9, paragrawe 1.1-1.8 Hoofstuk 10, paragrawe 1.1-1.3.1 Hoofstuk 11, paragrawe 1.1-4.6 2.3

Verrykende bronne •

http://www.iasplus.com/en/standards/ias (Hierdie bron is goed vir ʼn opsomming van die verwante IFRS’e en IAS’e – druk net op die IFRS of IAS-nommer waaroor jy verder wil oplees in die tabel en ʼn opsomming van die verwante IFRS/IAS sal opkom).

•

http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx (Hier kan ʼn elektroniese kopie van die volledige IFRS of IAS Standaarde verkry word. Let wel, jy sal eers moet registreer om toegang te verkry. Druk op die volgende skakel om te registreer: http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register).

2.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Aanbiedingsgeldeenheid

Die geldeenheid waarin die finansiële state aangebied en openbaar word.

Bedryfshuurkontrak

Alle huurkontrakte wat nie as ʼn bruikhuur geklassifiseer is nie.

Bedryfstelselsegment

ʼn Bedryfstelselsegment is ʼn komponent van ʼn onderneming: a) Wat deelneem/betrokke is by besigheidsaktiwiteite waarvan hul inkomste verdien en uitgawes aangaan b) Waarvan die bedryfsresultate gereeld hersien word, om besluite oor hulpbronne wat aan die segment geallokeer moet word te neem, sowel as die prestasie van die segment te evalueer c) Wat finansiële inligting beskikbaar het

Bladsy 48

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Belasbare inkomste

Die wins of verlies vir die periode, vasgestel volgens die reëls neergelê deur die belastingowerheid, wat sal lei tot inkomstebelasting betaalbaar of verhaalbaar.

Beleggingseiendom

Is eiendom (grond of geboue) gehou (deur die eienaar of huurder van ʼn bruikhuur) om huurinkomste te verdien of vir kapitaalappresiasie, eerder as vir: a) Gebruik in die produksie van goedere of dienste of vir administratiewe doeleindes, of b) Verkoop in die gewone verloop van besigheid.

Bruikhuur

ʼn Huurkontrak waar alle risiko’s en vergoeding gepaardgaande met eienaarskap aan die huurder oorgedra word (Deloitte, 2015).

Eiendom, aanleg en

Eiendom, aanleg en toerusting is tasbare bates wat in die

toerusting

onderneming gehou word vir gebruik in die produksie van goedere of dienste, vir verhuring of vir administrasiedoeleindes en wat na verwagting vir meer as een tydsperiode gebruik sal word.

Funksionele

Die geldeenheid waarin die onderneming sy primêre

geldeenheid

ekonomiese aktiwiteite beoefen.

Gebeure na die

Daardie gebeure, gunstig of ongunstig wat plaasvind tussen

verslagsdoeningsdatum

die verslagsdoeningsdatum en die datum wanneer die finansiële state goedgekeur word vir uitreiking.

Gestaakte bedrywighede

ʼn Komponent van die onderneming wat óf verkoop is, óf geklassifiseer is as gehou-vir-verkoop, en: a) Verteenwoordig ʼn wesenlike besigheidslyn of geografiese area van bedrywighede b) Is deel van ʼn enkele gekoördineerde plan om ʼn wesenlike besigheidslyn of geografiese area van bedrywighede te verkoop, of c) Is ʼn filiaal bekom uitsluitlik met die doel vir herverkoop.

Kapitaalappresiasie

Die toename in die waarde van ʼn bate gebaseer op die toename in markpryse (Investopedia, 2015).

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 49

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Kontantgenererende

Die kleinste identifiseerbare groep bates waarvoor ʼn

eenhede

onafhanklike kontantvloei geïdentifiseer en gemeet kan word.

Kwalifiserende bate

ʼn Bate wat ʼn substansiële tyd, om gereed te wees vir gebruik of verkoop, neem.

Leenkoste

Rente en ander kostes aangegaan met die lening van fondse.

Lokokoers

Die wisselkoers vir onmiddellike verhandeling.

Monetêre items

ʼn Bate wat die reg het om 'n vaste of bepaalbare bedrag in kontant te ontvang. Byvoorbeeld, kontant, bankdeposito's en rekeninge ontvangbaar, wat in 'n vaste of bepaalbare bedrag kontant omskep kan word.

Navorsing

Oorspronklike en beplande ondersoek (navorsing) wat gedoen word met die vooruitsig om nuwe wetenskaplike of tegniese kennis en begrip/insig te bekom.

Niemonetêre items

ʼn Bate wat nie die reg het om'n vaste of bepaalbare bedrag in kontant te ontvang nie. Hierdie funksie onderskei niemonetêre bates van monetêre bates soos kontant, bankdeposito's en rekeninge ontvangbaar, wat in 'n vaste of bepaalbare bedrag kontant omskep kan word. Voorbeelde van niemonetêre bates is ontasbare bates, klandisiewaarde, voorraad, eiendom, aanleg en toerusting (Investopedia, 2015).

Ontwikkeling

Die toepassing van navorsingsuitkomstes en ander kennis in ʼn plan of ontwerp vir die produksie van ʼn nuwe of substansiële verbeterde materiaal, toestel, produk, proses, stelsel of diens voor die aanvang van die kommersiële produksie of gebruik.

Rekeningkundige

Die spesifieke beginsels, basisse, gebruike, reëls en praktyke

beleide

deur ʼn onderneming toegepas in die voorbereiding en aanbieding van finansiële state.

Sluitingskoers

Die loko wisselkoers op jaareinde.

Staatstoekenning

Bystand deur die staat in die vorm van die oordrag van hulpbronne na die onderneming in ruil vir nakoming van sekere voorwaardes in verband met bedryfsaktiwiteite van die

Bladsy 50

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde onderneming in die verlede of toekoms. Dit sluit staatsbystand waaraan nie ʼn redelike waarde gekoppel kan word nie, en transaksies met die staat wat nie onderskei kan word van normale handelstransaksies nie, uit.

Verkoopsgroep

ʼn Groep bates wat in ʼn enkele transaksie van die hand gesit word deur verkope, en die laste direk met die bates geassosieer, oorgedra word in die transaksie.

Interim finansiële state

Interim finansiële state beteken finansiële state vir ʼn periode korter as 12 maande ( ʼn volle jaar) word voorberei.

2.5

Inleiding

Die doel van finansiële verslagdoening is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers nuttig is. ʼn Volledige stel finansiële state bestaan uit die volgende 5 komponente: Staat van finansiële posisie, Staat van omvattende inkomste, Staat van veranderinge in ekwiteit, Staat van kontantvloei, Notas tot die finansiële state. Bates en laste word geklassifiseer in twee verskillende groepe, naamlik: Bedryfsbates en laste en niebedryfsbates en laste. IFRS 8 is ʼn openbaarmakingsvereistestandaard en is slegs van toepassing op gelyste maatskappye.

Maatskappye waarvan die aandele aan die publiek verhandel word, word deur IAS 34 aangemoedig om interim (tussentydse) finansiële state te lewer. Dit beteken om finansiële state vir ʼn periode korter as 12 maande (volle jaar) voor te berei.

Die volgende niebedryfsbates gaan in dié Studie-eenheid bestudeer word: IAS 16 Eiendom, aanleg en toerusting, IAS 20 Staatstoekennings, IAS 40 Beleggingseiendom, IAS 23 Leenkoste, IAS 38 Ontasbare bates, Klandisiewaarde (bespreek in IFRS 3) en IAS 36 Waardedaling van bates. IAS 16 handel oor tasbare bates wat in die onderneming vir die gebruik in produksie van goedere of dienste gehou word, vir uitverhuur of vir administrasiedoeleindes en wat na verwagting vir meer as een tydsperiode gebruik sal word.

Beleggingseiendom is eiendom gehou vir kapitaalappresiasie of verhuring. ʼn Ontasbare bate is ʼn identifiseerbare, niemonetêre bate sonder fisiese substansie. IAS 36 verhoed dat bates nie oorstateer word nie.

IFRS 5 vereis dat bates of ʼn groep van bates wat “vir verkoop gehou word”, apart aangebied word in die staat van finansiële posisie. Omskakeling is die proses van verruiling van een buitelandse geldeenheid vir ʼn ander. IAS 21 gee leiding in dié verband. Gebeure na die verslagsdoeningsdatum (soos bespreek in IAS 10) is daardie gebeure, gunstig of ongunstig,

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 51

GFA206 Finansiële Rekeningkunde wat plaasvind tussen die einde van die verslagdoeningsdatum en die datum waarop die finansiële state goedgekeur word vir uitreiking.

2.6

Aanbieding van finansiële state

2.6.1

IAS 1 Aanbieding van finansiële state

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 89-91 (Hoofstuk 5, paragraaf 1.1-1.7)

Die doel van finansiële state

Die doelwit van finansiële verslagdoening is om inligting oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming, wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers, te verskaf .

Die verantwoordelikheid vir finansiële state

Die raad van direkteure (nie die ouditeure nie) is verantwoordelik vir die opstel van finansiële state.

Komponente van finansiële state

ʼn Volledige stel finansiële state bestaan uit die volgende 5 komponente: Staat van finansiële posisie, Staat van omvattende inkomste, Staat van veranderinge in ekwiteit, Staat van kontantvloei, Notas tot die finansiële state.

Billike aanbieding

Die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en kontantvloei van die onderneming moet billik weergegee word.

Lopende saak

Wanneer finansiële state opgestel word, is die onderliggende aanname dat die onderneming ʼn lopende saak is. Verwys na paragraaf 1.9.3 in Studie-eenheid 1 vir die bespreking van die lopende saakbeginsel.

Toevallingsgrondslag

Die konseptuele raamwerk vereis dat die finansiële state van ʼn onderneming opgestel moet word op die toevallingsgrondslag. Verwys na paragraaf 1.9.2 in Studie-eenheid 1 vir die verduideliking van die toevallingsgrondslag.

Bladsy 52

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Ander sake gedek deur IAS 1

Ander aspekte ingesluit in IAS 1 sluit in: •

Ooreenstemming van aanbieding

•

Vergelykende inligting

•

Wesenlikheid en aggregasie (aggregation – eindtotaal, samevoeging)

•

Verrekening

•

Gereeldheid van verslaggewing

2.6.2

Staat van finansiële posisie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 91-93 (Hoofstuk 5, paragraaf 2.1-2.2)

Voorbeeld van ʼn staat van finansiële posisie

ENTITEITSNAAM STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE SOOS OP XXX R BATES Niebedryfsbates

xxx

Eiendom, aanleg en toerusting

xxx

Ontasbare bates

xxx

Finansiële bates

xxx

Bedryfsbates

xxx

Voorraad

xxx

Rekeninge ontvangbaar

xxx

Ander bedryfsbates

xxx

Kontant en kontantekwivalente

xxx

TOTALE BATES

xxx

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 53

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit

xxx

Kapitaal

xxx

Behoue inkomste

xxx

Ander reserwes

xxx

LASTE Niebedryfslaste

xxx

Langtermynlening

xxx

Bedryfslaste

xxx

Korttermynlening

xxx

Rekeninge betaalbaar

xxx

Korttermyndeel van langtermynlening

xxx

Belasting betaalbaar

xxx

TOTALE LASTE

xxx

TOTALE EKWITEIT EN LASTE

xxx

Inligting aangebied in die staat van finansiële posisie of in die notas

Verwys na bladsy 93 in die handboek vir spesifieke klassifikasie en openbaarmakingsvereistes soos uiteengesit in IAS 1.

2.6.3

Onderskeid tussen bedryfs en nie-bedryfs bates en laste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 94 (Hoofstuk 5, paragraaf 3.1-3.3)

Onderskeid tussen bedryfs- en niebedryfsbates en laste

Bates en laste word in twee verskillende groepe geklassifiseer, naamlik:

Bladsy 54

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 1. Bedryfsbates en laste en 2.

Niebedryfsbates en laste.

Bedryfsbates

Volgens IAS 1 sal ʼn onderneming ʼn bate as ʼn bedryfsbate klassifiseer as: •

Daar verwag word dat die bate, in die normale bedryfsiklus van die onderneming, sal realiseer, of verkoop of verbruik word.

•

Dit gehou word vir die primêre doel om mee te handel.

•

Die verwagting is dat die bate binne twaalf maande gerealiseer sal word.

•

Dit kontant of kontantekwivalente is.

Alle ander bates sal geklassifiseer word as niebedryfsbates. Voorbeelde van bedryfsbates: Voorraad, rekeninge ontvangbaar, bank en kontant, vooruitbetaalde uitgawes, opgelope inkomste. Voorbeelde van niebedryfsbates: Grond, geboue, motorvoertuie, aanleg en toerusting, meubels, rekenaartoerusting.

Bedryfslaste

Volgens IAS 1 sal ʼn onderneming ʼn las as ʼn bedryfslas klassifiseer indien: •

Die onderneming verwag om die las te betaal in die normale bedryfsiklus.

•

Dit gehou word vir die primêre doel om mee te handel.

•

Daar verwag word dat die las binne twaalf maande na die verslagdoeningstydperk gerealiseer sal word.

•

Die onderneming nie ʼn onvoorwaardelike reg het om betaling uit te stel vir meer as twaalf maande na die verslagdoeningstydperk nie.

Alle ander laste sal geklassifiseer word as niebedryfslaste. Voorbeelde van bedryfslaste: Rekeninge betaalbaar, opgelope uitgawes, onverdiende inkomste/vooruitontvange inkomste.

Voorbeelde van niebedryfslaste: Lenings en verbandlenings.

2.6.4

Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 95-98 (Hoofstuk 5, paragraaf 4.1-4.3.2)

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 55

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die formaat van die staat van omvattende inkomste

Die staat van omvattende inkomste kan in twee aparte state voorberei word, naamlik die staat van wins en verlies en staat van omvattende inkomste of in een staat, naamlik die staat van omvattende inkomste. Ons gaan deurgaans in dié begeleidingsgids die een-staatformaat gebruik.

Voorbeeld van staat van omvattende inkomste

ENTITEITSNAAM STAAT VAN OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEEÏNDIG XXX R Verkope

Xxx

Minus: Koste van verkope

(xxx)

= Bruto wins

Xxx

Plus ander inkomste

Xxx

Minus: Administratiewe uitgawes

(xxx)

Minus: Verspreidingsuitgawes

(xxx)

Minus: Ander uitgawes

(xxx)

Minus: Finansieringskoste

(xxx)

Wins/(Verlies) voor belasting

Xxx

Minus: Belastinguitgawe

(xxx)

Wins/(Verlies) na belasting

Xxx

Ander omvattende inkomste

Xxx

Herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting

Xxx

Totale omvattende inkomste

Xxx

Inligting aangebied in die staat van wins of verlies of in die notas

IAS 1 vereis aparte openbaarmaking van die aard en bedrag van wesenlike inkomste en uitgawes.

Bladsy 56

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Analise van uitgawes

IAS 1 vereis ʼn analise van uitgawes deur die aard van uitgawesmetode of funksiemetode te gebruik.

•

Aard van uitgawesmetode Volgens die aard van uitgawesmetode, word uitgawes op die staat van omvattende inkomste individueel aangewys. Verwys na bladsy 97 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn staat van omvattende inkomste waar uitgawes volgens hul aard aangebied word.

•

Funksiemetode Indien die funksiemetode toegepas word, word uitgawes volgens hul funksie saam gegroepeer. Byvoorbeeld, is die uitgawe ʼn verspreidingskoste, administratiewe uitgawe of ander uitgawes? Verwys na bladsy 98 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn staat van omvattende inkomste waar uitgawes volgens hul funksie aangebied word. Dié metode is die verkose metode en ons gaan deurgaans in dié begeleidingsgids en toetse die funksiemetode gebruik.

2.6.5

Staat van veranderinge in ekwiteit

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 98-99 (Hoofstuk 5, paragraaf 5.1)

Voorbeeld van staat van veranderinge in ekwiteit

Basies is die staat van veranderinge in ekwiteit ʼn rekonsiliasie van die openings- en sluitingsbalanse van items van ekwiteit.

ENTITEIT NAAM STAAT VAN VERANDERINGE IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG XXX Aandele-

Behoue

Herwaar-

kapitaal

inkomste

dasies

R

R

R

R

Ekwiteit soos op XXX

xxx

xxx

xxx

xxx

Bydraes deur aandeelhouers

xxx

-

-

xxx

Dividende

-

(xxx)

Totale omvattende inkomste

-

xxx

xxx

Xxx

xxx

xxx

xxx

xxx

Ekwiteit soos op XXX

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Totaal

(xxx)

Bladsy 57

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 2.6.6

Notas tot die finansiële state

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 99-104 (Hoofstuk 5, paragraaf 6.1-6.3)

Struktuur

Notas tot die finansiële state bevat die belangrikste rekeningkundige beleide van die entiteit, sowel as ander verduidelikende notas.

Aanbieding van rekeningkundige beleide

Die rekeningkundige beleide moet die metingsbasis en ander rekeningkundige beleide in die finansiële state gebruik, beskryf.

Ander openbaarmaking

Die onderneming moet ook in die notas dividende verklaar of voorgestel, en kumulatiewe voorkeuraandeledividende nie erken nie, openbaar.

Aktiwiteit 2.1 Werk deur die voorbeeld op bladsy 100-102 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die staat van finansiële posisie, staat van omvattende inkomste en staat van veranderinge in ekwiteit.

Aktiwiteit 2.2 Doen Vraag 5.1 op bladsy 103-104 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van finansiële state.

2.6.7

IAS 8 Rekeningkundige beleide, veranderinge in rekeningkundige ramings en foute

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 104-107 (Hoofstuk 5, paragraaf 7.1-7.4.1)

Die ontwikkeling van rekeningkundige beleide

Rekeningkundige beleide word vasgestel deur die relevante IFRS of IAS toe te pas.

Veranderinge in rekeningkundige beleide

Veranderinge in rekeningkundige beleide is raar en word slegs vereis indien ʼn nuwe statutêre vereiste dit voorskryf, ʼn nuwe rekeningkundige standaard uitgereik word of die verandering in beleid ʼn meer gepaste aanbieding van die transaksie tot gevolg het.

Bladsy 58

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Toepassing van veranderinge in rekeningkundige beleide IAS 8 vereis die terugwerkende toepassing van ʼn verandering in rekeningkundige beleid (tensy dit onprakties is). Dit beteken die nuwe beleid moet toegepas word asof die beleid nog altyd toegepas is.

•

Openbaarmaking van veranderinge in rekeningkundige beleide Verwys na bladsy 105-106 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes.

Veranderinge in rekeningkundige ramings •

Wat is ʼn rekenkundige raming?

Ramings moet gemaak word as gevolg van onsekerhede inherent aan besigheidsaktiwiteite. Voorbeelde van rekeningkundige ramings sluit in: Voorsiening vir slegte skuld, die nuttige lewensduur van depresieerbare bates en die voorsiening vir verouderde en beskadigde voorraad.

•

Veranderinge in rekeningkundige ramings Veranderinge in rekeningkundige ramings word vooruitwerkend toegepas. Dit beteken die huidige finansiële jaar en toekomstige periodes moet aangepas word en vorige finansiële state hoef nie reggestel te word, soos dit die geval is met ʼn verandering in rekeningkundige beleid nie. Let wel, die verandering in rekeningkundige raming word geag van toepassing te wees sedert die begin van die huidige finansiële periode, selfs al word die verandering in raming eers aan die einde van die jaar gemaak.

Vorige tydperkfoute

ʼn Vorige tydperkfout verwys na die weglating en wanvoorstellings van die onderneming se finansiële state vir een of meer vorige periodes as gevolg van die gebrek aan of misbruik van betroubare inligting wat beskikbaar was toe die finansiële state vir uitreiking goedgekeur is, en redelik verwag was om verkry en in ag geneem te wees in die voorbereiding en aanbieding van dié finansiële state. Let wel, ʼn vorige tyderkfout is toe die inligting beskikbaar was, maar nie korrek hanteer is nie, en ʼn verandering in raming is as gevolg van nuwe inligting wat bekom is.

•

Rekeningkundige hantering van vorige tydperkfoute Wesenlike vorige tydperkfoute moet terugwerkend aangepas word.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 59

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 2.3 Doen Vraag 5.2 op bladsy 107 in die handboek wat handel oor die aanbieding van die staat van omvattende inkomste en staat van verandering in ekwiteit.

2.6.8

IFRS 8 Bedryfstelselsegmente

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 108-111 (Hoofstuk 5, paragraaf 8.1-8.1.4)

IFRS 8 Bedryfstelselsegmente

IFRS 8 is ʼn openbaarmakingsvereistestandaard en is slegs van toepassing op gelyste maatskappye. Segmentverslagdoening is noodsaaklik ten einde ʼn beter begrip van vorige prestasie, risiko en opbrengs te verkry en ingeligte besluite te kan neem.

•

Bedryfstelselsegment Verwys na paragraaf 2.4 in dié Studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn bedryfstelselsegment.

•

Vasstelling van rapporteerbare segmente ʼn Onderneming moet aparte inligting oor elke bedryfstelselsegment rapporteer wat: 1) Aan die definisie van ʼn bedryfstelselsegment voldoen en 2) Een van die volgende drumpels oorskry o

Die segment se inkomste is 10% of meer van totale inkomste

o

Die segment se wins of verlies is 10% of meer van alle segmente se winste of verliese

o

Die segment se bates is 10% of meer van totale bates.

Ten minste 75% van totale eksterne inkomste moet deur bedryfstelselsegmente gerapporteer word.

Twee of meer bedryfstelselsegmente onder die drumpel kan gekombineer word om ʼn rapporteerbare segment te vorm indien hul soortgelyke ekonomiese karaktereienskappe toon en die segmente ooreenstem in al die volgende aspekte:

Bladsy 60

o

Aard van die produkte of dienste

o

Aard van produksieproses

o

Die tipe of klas van kliënte vir hul produkte of dienste Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde o

Die metode gebruik om hul produkte te versprei of diens te lewer

o

Die aard van die regulerende omgewing.

Aktiwiteit 2.4

Werk deur die voorbeeld op bladsy 109 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van bedryfstelselsegmente.

•

Besluitnemingsboom om rapporteerbare segmente te identifiseer Verwys na die diagram op bladsy 110 in die handboek vir die besluitnemingsboom om rapporteerbare segmente te identifiseer.

•

Openbaarmaking Die verslagdoening van die maatstawwe vir die meting van wins en verlies per segment is verpligtend.

2.6.9

IAS 34 Interim finansiële verslagdoening

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 111-116 (Hoofstuk 5, paragraaf 9.1-9.8) Ondernemings waarvan die aandele aan die publiek verhandel word (gelyste maatskappye) word deur IAS 34 aangemoedig om interim finansiële state te lewer. Interim finansiële state beteken finansiële state vir ʼn periode korter as 12 maande ( ʼn volle jaar) word voorberei.

Omvang

Interim finansiële state is nie verpligtend nie, maar word sterk aanbeveel vir gelyste maatskappye. Die interimverslag moet ten minste die eerste 6 maande van die finansiële jaar se inligting bevat en nie later as 60 dae na die einde van die interimperiode beskikbaar gemaak word nie.

Minimum komponente

Die interim finansiële verslag moet ʼn verkorte staat van finansiële posisie, staat van omvattende inkomste, staat van veranderinge in ekwiteit, staat van kontantvloei en geselekteerde notas tot die finansiële state bevat. Interim finansiële state moet op nuwe gebeure, aktiwiteite en omstandighede fokus.

Formaat en inhoud

Verwys na bladsy 112 in die handboek vir die minimum vereistes wat elk van die interimstate moet bevat.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 61

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Verduidelikende notas

•

Verwys na bladsy 112 in die handboek vir die inligting wat in die verduidelikende notas vervat moet word.

Aktiwiteit 2.5 Werk deur die voorbeeld op bladsy 113 in die handboek vir voorbeelde van gebeure of transaksies wat verduidelikende notas vereis.

Periodes gedek

Verwys na bladsy 113 vir meer inligting oor die periodes wat gedek moet word in die interim finansiële state.

Wesenlikheid

Interimmeting van finansiële inligting maak meer op ramings as jaarlikse finansiële inligting staat.

Erkenning en metingsbeginsels

Die onderneming moet dieselfde erkennings en metingsbeginsels in die interim state as in die jaarlikse finansiële state toepas. Verwys na bladsy 114-115 in die handboek vir die bespreking van spesifieke gebeure/transaksies en hoe dit in die interimstate hanteer/openbaar moet word.

Buitelandse valutaomrekenings winste en verliese

Buitelandse valutaomrekenings winste en verliese moet ingevolge IAS 21 bereken word.

Verwys na paragrawe 2.9.2 en 2.9.3 in dié studie-eenheid vir verdere bespreking van buitelandse valutaomrekenings.

Gebruik van ramings

Interimmetings maak meer staat op ramings as jaarlikse finansiële inligting. Die aanhangsel tot IAS 34 op bladsy 116 in die handboek bevat spesifieke voorbeelde van die gebruik van ramings.

2.7 2.7.1

Niebedryfsbates IAS 16 Eiendom, aanleg en toerusting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 125-136 (Hoofstuk 6, paragraaf 1.1-1.10)

Bladsy 62

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van eiendom, aanleg en toerusting. Verwys na bladsy 125 in die handboek vir verdere woordomskrywings van drabedrag, kosprys, waardevermindering, depresieerbare bedrag, billike waarde, waardedaling, verhaalbare bedrag, reswaarde en nuttige lewensduur.

Erkenning

Eiendom, aanleg en toerusting word erken indien aan beide die erkenningskriteria voldoen is, naamlik: Dit is waarskynlik dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na of van die onderneming, en die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.

Aanvanklike meting

Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik teen kosprys gemeet.

•

Komponente van kosprys Kosprys sluit invoerbelasting, nie-terugeisbare belasting en ander kostes in wat direk verband hou om die bate in die plek en toestand te kry waar dit benodig sal word vir die werk daarvoor bedoel. Handelsafslag moet afgetrek word van die kosprys. Die erkenning van kostes (wat gekapitaliseer word na die bate), stop sodra die item in die plek en toestand is waarvoor die bestuur dit bedoel het. Aanvanklike bedryfsverliese is altyd ʼn uitgawe.

•

Verruiling van bates Geruilde bates word, indien moontlik, teen billike waarde gemeet anders moet die bate verkry gemeet word teen die drabedrag van die bate opgegee.

•

Latere uitgawes Latere uitgawes (aangegaan na aanvanklike verkryging) moet ook eers aan die erkenningskriteria soos hierbo genoem voldoen alvorens dit erken kan word. Koste van dag-tot-dag-dienste word erken as ʼn uitgawe (byvoorbeeld herstelwerk en onderhoud).

Meting na aanvanklike erkenning

Na aanvanklike erkenning kan eiendom, aanleg en toerusting met twee verskillende modelle gemeet kan word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. Die onderneming sal op ʼn model besluit en dit konsekwent op elke tipe bate toepas byvoorbeeld, alle geboue sal teen die herwaardasiemodel gemeet word, terwyl voertuie teen die kostemodel gemeet

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 63

GFA206 Finansiële Rekeningkunde word. Die model geselekteer sal in die rekeningkundige beleid in die notas tot die finansiële state uiteengesit word.Die metingsmodelle kan grafies soos volg uiteengesit word: Meting van vaste bates

Kostemodel

Herwaardasiemodel

Figuur 2.1: Metingsmodelle van vaste bates (Outeur, 2015)

Waardervermindering

Waardervermindering is die geleidelike afname in die waarde van ʼn vaste bate oor sy lewensduur, deur ʼn uitgawe te skep.

•

IAS 16 vereistes Die periode wat verwag word dat ʼn bate beskikbaar sal wees vir gebruik deur die onderneming, of die hoeveelheid produksie-eenhede wat verwag word om deur die item geproduseer te word.

BELANGRIK! Die depresieerbare bedrag van ʼn bate = Kosprys van ʼn bate minus die reswaarde.

Die drabedrag van ʼn bate = Kosprys minus opgelope waardevermindering en waardedaling.

•

Waardeverminderingsmetodes Die waardeverminderingsmetode moet die patroon van die verwagte gebruik van toekomstige ekonomiese voordele weerspieël. Die volgende metodes kan gebruik word: 1) Reguitlynmetode: (Kosprys – reswaarde) ÷ nuttige lewensduur 2) Verminderde-waarde-metode: Drabedrag x % 3) Eenhede van produksiemetode: (Kosprys – reswaarde) x (uitset vir die periode ÷ totale verwagte uitset).

Bladsy 64

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 2.6 Doen Vraag 6.1 en 6.2 op bladsy 128-129 in die handboek wat handel oor waardevermindering.

•

Verandering in waarderverminderingsmetodes ʼn Verandering in die waarderverminderingsmetode is ʼn verandering in raming per IAS 8 en moet vooruitwerkend toegepas word. Verwys na paragraaf 2.6.7 vir die IAS 8-bespreking van verandering in raming.

Aktiwiteit 2.7 Werk deur die voorbeeld op bladsy 129 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn verandering in waarderverminderingsmetode.

•

Verandering in die nuttige lewensduur of reswaarde van ʼn bate Die nuttige lewensduur en reswaarde van elke item van eiendom, aanleg en toerusting moet jaarliks hersien word, en indien dit wesenlik anders as die oorspronklike raming is, moet die waardervermindering vir die huidige en toekomstige periodes hersien word.

Hersiene waardervermindering word as volg bereken = (Drabedrag – reswaarde) ÷ oorblywende nuttige lewensduur aan die begin van die finansiële periode.

Aktiwiteit 2.8 Werk deur die voorbeeld op bladsy 130 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn verandering in nuttige lewensduur van ʼn bate.

•

Teboekstelling van waardevermindering in die rekening Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak moet word om die waarde van die bate te verminder omdat dit gebruik is:

Dt: Waardevermindering – uitgawe Kt: Opgelope waardevermindering – negatiewe bate

Rxxx Rxxx

Waardedaling van bate

IAS 36, genaamd “Waardedaling van bates”, verhoed dat bates nie oorstateer word nie. Die volgende berekenings is belangrik:

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 65

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Waardedalingsverlies = Drabedrag minus verhaalbare bedrag.

•

Verhaalbare bedrag = Grootste tussen die waarde in gebruik en billike waarde minus koste om te verkoop (Verwys na paragraaf 2.8.1 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van waarde in gebruik en billike waarde minus koste om te verkoop).

Aftrede en verkope

Die kosprys en opgelope waardevermindering moet met die verkoop van vaste bates uitgeskakel word. Dit staan dan bekend as de-erkenning (derecognition). Wins of verlies met die verkoop word soos volg bereken: Verkoopsprys minus drabedrag van bate.

As die verkoopsprys groter is as die drabedrag sal dit lei tot ʼn wins met die verkoop van vaste bates, en anders om.

De-erkenning

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word met die de-erkenning van die bate: Dt: Bank/Debiteure (Verkoopsprys)

Rxxx

Kt: Eiendom, aanleg en toerusting

Rxxx

Dt: Opgelope Waardevermindering – Negatiewe bate

Rxxx

Dt/(Kt): Verlies/(Wins) met die verkoop van vaste bate

Rxxx /Rxxx

Aktiwiteit 2.9 Doen Vraag 6.3 op bladsy 131 in die handboek wat handel oor die rekeningkundige inskrywings van ʼn vaste bate.

Herwaardasies

Eiendom, aanleg en toerusting word gedra teen die herwaardeerde bedrag (die billike waarde) minus latere opgelope waardevermindering. Billike waarde is gewoonlik die markwaarde van die bate. Met herwaardasie moet alle vorige opgelope waardevermindering uitgeskakel word teen die bruto bedrag van die bate of proporsioneel herstateer word. Die herwaardasietoename word direk in ekwiteit verantwoord as ʼn herwaardasiesurplus en aangebied in die staat van omvattende inkomste onder ander omvattende inkomste (AOI).

Bladsy 66

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Rekeningkundige inskrywing vir herwaardasie Die joernaalinskrywing om die opwaartse herwaardasie van ʼn bate te verantwoord is as volg: Dt: Eiendom, aanleg en toerusting (SFP)

Rxxx

Kt: Herwaardasiesurplus (AOI)

Rxxx

Let wel, indien die bate voorheen onderhewig was aan waardedaling, sal die bedrag wat as ʼn waardedalingsverlies in die staat van wins en verlies getoon is, eers teruggeskryf word (dus gekrediteer word) en die oorblywende bedrag van die toename sal na ander omvattende inkomste gekrediteer word. Die joernaalinskrywing om die herwaardasie van ʼn bate te verantwoord wat voorheen onderhewig was aan waardedaling is as volg: Dt: Eiendom, aanleg en toerusting (SFP)

Rxxx

Kt: Waardedalingsverlies teruggeskryf (SOI)

Rxxx

Kt: Herwaardasiesurplus (AOI)

Rxxx

Waardevermindering op die herwaardeerde bedrag sal ook nou verander (die waarde van die bate is nou meer, en dus moet die waardevermindering ook vermeerder). Waardevermindering op die herwaardeerde bate word as volg bereken: Herwaardeerde drabedrag ÷ oorblywende nuttige lewensduur

Aktiwiteit 2.10 Werk deur die voorbeelde op bladsy 132-133 in die handboek vir voorbeelde van opwaartse en afwaartse herwaardasie van bates sowel as die impak van waardevermindering op ʼn hergewaardeerde bate.

•

Verkope van ʼn herwaardeerde item Wins of verlies met die verkoop word soos volg bereken: Verkoopprys minus drabedrag van bate (herwaardeerde bedrag minus opgelope waardevermindering).

As die verkoopprys groter is as die drabedrag is dit ʼn wins met verkoop van vaste bates, en anders om. Let wel, indien die bate verkoop word, moet die herwaardasiesurplus wat in AOI getoon word, dadelik oorgedra word uit

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 67

GFA206 Finansiële Rekeningkunde herwaardasiesurplus (debiet) na behoue inkomste (krediet). Ons sê die surplus realiseer nou. Die joernaalinskrywing om die oordrag van herwaardasie-surplus na behoue inkomste te doen is as volg: Dt: Herwaardasiesurplus (AOI)

Rxxx

Kt: Behoue inkomste (SVE)

Rxxx

Aktiwiteit 2.11 Werk deur die voorbeeld op bladsy 134 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die herwaardasie van ʼn bate en die verkoop van die bate.

Openbaarmaking

Verwys na bladsy 134-135 in die handboek vir ʼn lys van items wat per IAS 16 geopenbaar moet word sowel as ʼn voorbeeld van hoe die nota van eiendom, aanleg en toerusting moet lyk.

Aktiwiteit 2.12 Doen Vraag 6.4 op bladsy 135 in die handboek wat handel oor die drabedrag van ʼn vaste bate.

2.7.2

IAS 20 Staatstoekennings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 145-149 (Hoofstuk 7, paragraaf 1.1-1.5)

Omvang

Verwys na bladsy 145 in die handboek vir situasies spesifiek nie gedek deur IAS 20 nie.

Definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in dié Studie-eenheid vir die woordomskrywing van staatstoekenning. Verwys na bladsy 145 in die handboek vir verdere woordomskrywings van die staat, staatshulp, ʼn kwytgeskelde lening en billike waarde.

Staatstoekennings

Alvorens ʼn staatstoekenning erken kan word, moet daar redelike sekerheid wees dat die onderneming aan die kondisies/voorwaardes van die staatstoekenning sal voldoen en die onderneming werklik die toekenning gaan ontvang.

Bladsy 68

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Hoe die toekenning betaal word (kontant of vermindering van ʼn verpligting) is irrelevant.

•

Rekeningkundige hantering van staatstoekennings ʼn Staatstoekenning is inkomste. Maar ten einde aan die paringsbeginsel te voldoen, mag die inkomste nie alles op een slag dadelik erken word nie, maar oor ’n tydperk.

Die uitgawes wat verband hou met die toekenning (daar is altyd ʼn voorwaarde aan die toekenning geheg wat tot uitgawes vir die onderneming sal lei) moet gepaar word met die inkomste. Dus erken jy die inkomste stelselmatig oor die tydperk soos die uitgawes aangegaan is. Jy kry 3 tipes staatstoekennings:

I.v.m. bates

I.v.m. inkomste

Kwytgeskelde lening

• Primêre voorwaarde van die toekenning is om 'n bate te koop of op te rig.

• Staatstoekenning wat nie 'n staatstoekenning in verband met bates is nie.

• Word vrygestel van die terugbetaling van lening onderhewig aan sekere voorwaardes.

Figuur 2.2 : Drie tipes staatstoekennings (Outeur, 2015) Aktiwiteit 2.13 Doen Vraag 7.1 op bladsy 146 in die handboek wat handel oor die erkenning van ʼn staatstoekenning in verband met bates . ʼn Staatstoekenning in verband met bates kan lei tot die koop of oprigting van ʼn monetêre of niemonetêre bate. Verwys na die onderstaande figure vir ʼn opsomming van die erkenning en meting van staatstoekennings in verband met bates.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 69

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Staatstoekenning i.v.m bates

Monetêre bates bv. ontvang kontant om bate te koop

Niemontêre bate bv. ontvang grond/gebou

Meet teen die billike waarde van die kontant ontvang

Meet teen die billike waarde van die bate ontvang of die nominale waarde (die minimale bedrag betaal vir die bate)

Figuur 2.3: Meting van staatstoekennings i.v.m. bates (Outeur, 2015)

Monetêre bate, naamlik kontant word gebruik om die volgende bate te koop:

Bate wat gedepresieer moet word. Twee alternatiewe rekeningkundige hantering word toegelaat:

Dt. Bank Kt. Uitgestelde inkomste (Las)

Bate wat nie gedepresieer moet word nie (m.a.w. grond)

Dt. Bank Kt. Bate (verminder die drabedrag van bate met die toekenning ontvang)

Geen voorwaardes geheg aan toekenning erken volle toekenning ontvang dadelik as inkomste

Voorwaarde geheg aan toekenning erken inkomste oor die periode van kostes aangegaan om aan die voorwaarde te voldoen

Figuur 2.4: Erkenning van monetêre bate as staatstoekenning (Outeur, 2015) •

Niemonetêre staatstoekennings ʼn Niemonetêre staatstoekenning in verband met ʼn bate is byvoorbeeld ʼn stuk grond of ‘n lisensie (met ander woorde, ʼn bate wat nie die reg het om 'n vaste of

Bladsy 70

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde bepaalbare bedrag in kontant te ontvang nie) wat van die staat ontvang word.

Verwys na figuur 2.3 vir die meting van ʼn niemonetêre staatstoekenning.

•

Aanbieding van staatstoekennings in verband met bates Verwys na figuur 2.4 vir die erkenning van staatstoekennings i.v.m. bates. Dié staatstoekenning kan of as uitgestelde inkomste (las) aangebied word en oor die tydperk wat die bate gedepresieer word as inkomste erken word in die SOI, of teen die drabedrag van die bate afgetrek word (wat dan die kosprys van die bate verminder, en dus sal waardervermindering verminder en sal lei dat die uitgawes verminder en indirek word inkomste dan so erken).

Aktiwiteit 2.14 Werk deur die voorbeeld op bladsy 147-148 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ’n alternatiewe rekeningkundige hantering van ʼn staatstoekenning in verband met bates.

•

Aanbieding van staatstoekennings in verband met inkomste

Staatstoekenning in verband met inkomste

Staatstoekenning hou verband met onmiddellike finansiële bystand of uitgawes in die verlede erken die inkomste dadelik

Die staatstoekenning hou verband met toekomstige uitgawes erken stelselmatig oor tyd

Figuur 2.5: Staattoekenning in verband met inkomste (Outeur, 2015) Staatstoekennings is ʼn inkomste en moet dus na die staat van omvattende inkomste gekrediteer word. Daar is egter twee alternatiewe waarop die inkomste aangebied kan word, naamlik: As ander inkomste in die SOI of die uitgawe waarmee dit verband hou (byvoorbeeld salarisse) te verminder met die inkomste, en so erken jy ook indirek die inkomste.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 71

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Terugbetaling van staatstoekennings

•

Die terugbetaling van ʼn staatstoekenning word gesien as ʼn verandering in rekeningkundige raming (IAS 8). Die terugbetaling moet eerstens teen die balans van die uitgestelde inkomste in die SFP geallokeer word. Die rekeningkundige hantering van die terugbetaling van ʼn staatstoekenning kan as volg opgesom word:

Inkomste

Staatstoekenning Bate

Kt. Bank (SFP) Dt. Uitgestelde inkomste balans (SFP) Dt. Uitgawes (SOI)

Kt. Bank (SFP) Dt. Uitgestelde inkomste balans (SFP) OF Dt. Balans van die bate (SFP)

Die oorblywende waardervermindering moet dadelik as 'n uitgawe erken word

Figuur 2.6: Die hantering van die terugbetaling van ʼn staatstoekenning (Outeur, 2015)

Staatsbystand

Staatsbystand verskil van staatstoekennings in die opsig dat dit nie erken en gemeet (en dus joernale tot gevolg het nie) word in die finansiële state nie, maar moontlik geopenbaar moet word indien die bystand wesenlik is. Die staatsbystand word nie erken nie omrede dit nie moontlik is om ʼn redelike waarde aan die bystand te kan koppel nie, of moeilik is om dit van normale handelstransaksies met die staat te skei.

Openbaarmaking

Verwys na bladsy 149 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes per IAS 20.

2.7.3

IAS 40 Beleggingseiendomme

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 149-153 (Hoofstuk 7, paragraaf 2.1-2.8.2)

Definisies

Verwys na 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van beleggingseiendom en eiendom, aanleg en toerusting. Verwys na bladsy 149 in die handboek vir verdere woordomskrywings van billike waarde, kosprys en drabedrag.

Bladsy 72

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 2.15 Doen Vraag 7.2 op bladsy 150 in die handboek wat handel oor beleggingseiendom.

IAS 40

Die onderstaande tabel is ʼn opsomming van die rekeningkundige standaard (IAS) van toepassing in elk van die volgende situasies: Tipe eiendom

IAS van toepassing

Verhuurde eiendom

IAS 40 Beleggingseiendom

Eiendom gehou vir kapitaalappresiasie

IAS 40 Beleggingseiendom

Eiendom gehou vir verkoop in die gewone

IAS 2 Voorraad

verloop van sake van die onderneming Eiendom ontwikkel vir derde party

IAS 11 Konstruksiekontrakte (buite GFA206 sillabus)

Eienaargeokkupeerde eiendom

IAS 16 Eiendom, aanleg en toerusting

Tabel 2.1: Situasies en IAS van toepassing (Aangepas uit CIMA, 2015: 150)

Erkenning

Die erkenningskriteria soos uiteengesit in die konseptuele raamwerk is van toepassing alvorens beleggingseiendom erken kan word. Verwys na paragraaf 1.9.6 in Studie-eenheid 1 vir die bespreking van erkenningskriteria.

Aanvanklike meting

Beleggingseiendom word aanvanklik gemeet teen kosprys. Verwys na bladsy 149 in die handboek vir die omskrywing van kosprys.

Meting na aanvanklike erkenning

IAS 40 vereis dat die onderneming tussen die kostemodel en billike waarde- model (let wel, nie herwaardasiemodel soos met eiendom, aanleg en toerusting nie) vir latere meting moet kies . Die model/beleid gekies moet konsekwent toegepas word vir alle beleggingseiendomme deur die onderneming besit. Eiendom verhuur as ʼn bedryfshuurkontrak (verwys na paragraaf 2.4 van dié gids vir die woordomskrywing van ʼn bedryfshuurkontrak) moet teen billike waarde gemeet word per IAS 40.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 73

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Billike waardemodel Billike waarde aanpassings moet verantwoord word in die staat van wins en verlies (en nie soos ʼn herwaardasiesurplus in ander omvattende inkomste nie). Let wel, beleggingseiendom verantwoord teen billike waarde word nie gedepresieer nie.

•

Kostemodel Die kostemodel per IAS 40 is dieselfde as die kostemodel per IAS 16. Dit beteken die beleggingseiendom moet gedra word teen kosprys minus opgelope waardevermindering en opgelope waardedalingsverliese. Indien die onderneming kies om die kostemodel toe te pas, moet die billike waarde van die eiendom steeds openbaar word.

•

Veranderinge in modelle Die metingsmodel moet slegs verander word indien dit meer gepaste aanbieding tot gevolg sal hê.

Oordragte

Die oordrag na of van beleggingseiendom moet slegs plaasvind as die gebruik van die eiendom verander. ʼn Opsomming van die moontlike oordragte en meting van die oordrag word as volg opgesom:

Van beleggingseiendom na voorraad

•Hermeet na billike waarde op oordragdatum.

•Die billike waarde op oordragdatum word geag die kosprys van die voorraad te wees.

Van voorraad na beleggingseiendom •Bereken die billike waarde en drabedrag van die bate op die dag van oordrag. Indien daar 'n verskil is, word die verskil verantwoord in wins en verlies.

Van beleggingseiendom na eienaargeokkupeerde eiendom

Van eienaargeokkupeerde eiendom na belggingseiendom

•Hermeet na billike waarde op oordragdatum.

•Die billike waarde op oordragdatum word geag die kosprys van die eienaargeokkupeerde eiendom te wees.

•Bereken die billike waarde en drabedrag van die bate op oordragdatum.

•Die verskil tussen die bogenoemde is 'n herwaardasiesurplus wat verantwoord moet word in ander omvattende inkomste (AOI).

Figuur 2.7: Oordragte na of van beleggingseiendom (Outeur, 2015)

Bladsy 74

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 2.16 Werk deur die voorbeeld op bladsy 152 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die oordrag van eienaargeokkupeerde eiendom (hoofkantoor) na ʼn beleggingseiendom.

Verkope

Wins of verlies met die verkoop word soos volg bereken: Verkoopprys minus drabedrag en word erken in wins en verlies.

Openbaarmakingsvereistes

Verwys na bladsy 152-153 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes per IAS 40.

2.7.4

IAS 23 Leenkoste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 153-155 (Hoofstuk 7, paragraaf 3.1-3.2.3)

Definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van leenkoste en kwalifiserende bate.

Kapitalisasie

Gewoonlik is rentekoste op ʼn lening ʼn uitgawe. IAS 23 sê dat leenkoste wat vermy kon wees as die uitgawes op die kwalifiserende bate nie aangegaan is nie, gekapitaliseer kan word.

Dit beteken die leenkoste (m.a.w. die rente-uitgawe op die lening) kan as ʼn bate verantwoord word.

•

Rentekoers Ten einde die rentekoers van toepassing op die lening te bepaal, moet eerstens vasgestel word of ʼn spesifieke of algemene lening vir finansiering van die kwalifiserende bate bekom is. Was ʼn spesifieke lening spesifiek bekom vir die konstruksie van dié bate (spesiale lening) of is ʼn algemene poel van fondse gebruik om die kwalifiserende bate te finansier (algemene lening)? Die onderstaande figuur verduidelik hoe die leenkoste wat gekapitaliseer mag word, bereken moet word.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 75

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Spesifieke lening

Algemene lening

Leenkoste wat jy mag kapitaliseer = Rente-uitgawe op die spesifieke lening minus rente-inkomste verdien op die tydelike belegging van die lening

Leenkoste wat jy mag kapitaliseer = Uitgawes aangegaan met die konstruksie van die bate x kapitalisasiekoers

Kapitalisasiekoers = Geweegde gemiddelde koers = Werklike renteuitgawes op die algemene lenings ÷ geweegde gemiddelde totale lenings

Figuur 2.8: Berekening van leenkoste gekapitaliseer (Outeur, 2015) Aktiwiteit 2.17 Werk deur die voorbeeld op bladsy 154 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van leenkoste wat jy mag kapitaliseer indien ʼn spesifieke lening verkry is.

Voorbeeld: Kapitalisasiekoers A Beperk begin die konstruksie van ʼn aanleg op 1 Januarie 2015. Die aanleg se konstruksie word gefinansier deur middel van twee algemene lenings: 1)R3 000 000 lening wat rente dra teen 19%, verkry op 1 Januarie 2015.

2) R500 000 lening wat rente dra teen 24%, verkry op 1 Oktober 2015.

Verlang: Bereken die kapitalisasiekoers Kapitalisasiekoers = Geweegde gemiddelde koers = Werklike rente-uitgawes op die algemene lenings ÷ geweegde gemiddelde totale lenings Werklike rente-uitgawes = R600 000 (R570 000 + R30 000) Lening 1: R3 000 000 x 19% x 12/12= R570 000 Lening 2: R500 000 x 24% x 3/12= R30 000 Geweegde gemiddelde totale lenings = R3 125 000 (R3 000 000 + R125 000) Lening 1: R3 000 000 x 12/12= R3 000 000 Lening 2: R500 000 x 12/12= R125 000

Bladsy 76

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Kapitalisasiekoers = Werklike rente-uitgawes op die algemene lenings van R600 000 ÷ geweegde gemiddelde totale lenings R3 125 000 = 19.20% •

Tydperk van kapitalisasie Jy mag slegs leenkoste begin kapitaliseer as: Uitgawes vir die bate aangegaan is, Leenkoste begin oploop en Aktiwiteite om die bate gereed te kry vir sy bedoelde gebruik of verkoop in aanvang is. Indien die ontwikkelingsaktiwiteite onderbreek word, moet die kapitalisasie vir dié onderbroke periode gestaak word.

Aktiwiteit 2.18 Doen Vraag 7.3 op bladsy 155 in die handboek. Dit handel oor die berekening van leenkoste indien ʼn algemene lening verkry is.

•

Openbaarmaking Verwys na bladsy 155 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes per IAS 23.

2.7.5

IAS 38 Ontasbare bates

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 161-166 (Hoofstuk 8, paragraaf 1.1-1.10)

Die doelwitte van die standaard

IAS 38 bevat kriteria vir die erkenning, meting en openbaarmakingsvereistes vir ontasbare bates.

Definisies

ʼn Ontasbare bate is ʼn identifiseerbare, niemonetêre bate sonder fisiese substansie. ʼn Ontasbare bate moet dus ook voldoen aan die definisie van ʼn bate. Verwys na paragraaf 1.9.5 in Studie-eenheid 1 vir die definisie van ʼn bate. Voorbeelde van ontasbare bates sluit in: Rekenaarsagteware, patente, kopieregte, films, kliënte lyste, franchises en visvangregte.

•

Identifiseerbaar Ten einde vir ʼn ontasbare bate om identifiseerbaar te wees, moet dit skeibaar wees (dit beteken dit moet apart van die onderneming verkoop of verhuur kan word) of, dit was in ʼn aparte koopkontrak aangekoop.

•

Beheer deur die onderneming Een van die vereistes waaraan voldoen moet word alvorens ʼn bate erken kan word, is beheer. Ten einde ʼn ontasbare bate te beheer, moet jy toegang tot die

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 77

GFA206 Finansiële Rekeningkunde toekomstige ekonomiese voordele kan beperk en die mag hê om toekomstige ekonomiese voordele te bekom.

•

Verwagte toekomstige ekonomiese voordele Toekomstige ekonomiese voordele kan in die vorm van verkope van produkte/dienste of afname in uitgawes (kostebesparing) wees.

Erkenning van ontasbare bates

Ten einde ʼn ontasbare bate te erken moet dit voldoen aan die definisie van ʼn ontasbare bate en die erkenningskriteria soos uiteengesit in die konseptuele raamwerk. Verwys na paragraaf 1.9.6 in Studie-eenheid 1 vir die bespreking van die erkenningskriteria. Let wel, interne gegenereerde ontasbare bates kan slegs erken word indien dit aangekoop is.

•

Aangekoopte ontasbare bates Aangekoopte ontasbare bates word gemeet teen die kosprys, ingesluit regskostes en ander kostes aangegaan om die bate vir gebruik gereed te kry.

•

Interne gegenereerde ontasbare bates Interne gegenereerde ontasbare bates kan in 2 fases verdeel word, naamlik die navorsings- fase en die ontwikkelingsfase. Verwys na paragraaf 2.7.7 in dié Studieeenheid vir verdere bespreking oor navorsing en ontwikkeling.

Ander uitgawes

Voorbeelde van uitgawes wat nie gekapitaliseer mag word nie, maar as ʼn uitgawe in wins en verlies verantwoord moet word, sluit in: Opleidingskoste, advertensiekoste, aanvanklike bedryfsverliese, besigheidshervestigingskoste (business relocation costs), aanvangskoste (start-up cost).

Meting van ontasbare bates na aanvanklike erkenning

Ontasbare bates word aanvanklik teen kosprys gemeet. Na aanvanklike erkenning kan ontasbare bates met twee verskillende modelle gemeet word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. Die model geselekteer sal in die rekeningkundige beleid in die notas tot die finansiële state uiteengesit word. Ontasbare bates het gewoonlik nie ʼn aktiewe mark nie en dit is dus moeiliker om die billike waarde van die bates te bekom en dus word die herwaardasiemodel nie gereeld gebruik nie.

Bladsy 78

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 2.19 Doen Vraag 8.1 op bladsy 164 in die handboek. Dit handel oor afwaartse herwaardasie.

Nuttige lewensduur

Die nuttige lewensduur van ontasbare bates kan bepaald (finite) of onbepaald (indefinite) wees. Verwys na die onderstaande figuur vir ʼn opsomming:

Bepaald

• Amortiseer vanaf datum wat bate gereed is vir gebruik.

• Reswaarde altyd nul tensy 'n derde party die bate aan die einde van nuttige lewensduur wil aankoop.

• Hersien nuttige lewensduur en amortisasieperiode jaarliks.

• Oorweeg jaarliks of daar aanduiders vir waardedaling is.

Onbepaald

• Beteken daar is geen voorsienbare beperking op die periode waaroor van bate verwag word om toekomstige ekonomiese voordele te genereer nie.

• Word nie geamortiseer nie.

• Hersien nuttige lewensduur jaarliks.

• Toets vir waardedaling jaarliks.

Figuur 2.9: Die onderskeid tussen bepaalde en onbepaalde nuttige lewensduur (Outeur, 2015)

Amortisasietydperk en metode

Verwys na figuur 2.9 hierbo vir ʼn opsomming van die amortisasie tydperk en metode. Let wel, ontasbare bates word geamortiseer (amortisasie) en eiendom, aanleg en toerusting word gedepresieer (waardevermindering). Die berekening van waardevermindering en amortisasie is egter dieselfde, slegs die benaming verskil.

Ontasbare bates met ʼn onbepaalde nuttige lewensduur

Verwys na figuur 2.9 hierbo vir ‘n opsomming van ʼn ontasbare bate met ʼn onbepaalde nuttige lewensduur.

Aktiwiteit 2.20 Doen Vraag 8.2 op bladsy 165 in die handboek. Dit handel oor die nuttige lewensduur van ʼn aangekoopte ontasbare bate.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 79

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Verkoop/skrapping van ontasbare bates

Wins of verlies met die verkoop of skrapping van ‘n tasbare bates word soos volg bereken: Verkoopsprys minus drabedrag en word erken in wins en verlies.

Openbaarmakingsvereistes

Verwys na bladsy 165-166 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes per IAS 38.

2.7.6

Klandisiewaarde

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 167-168 (Hoofstuk 8, paragraaf 2.1-2.1) Interngegenereerde klandisiewaarde

Klandisiewaarde ontstaan as gevolg van ʼn goeie verhouding tussen die onderneming en sy kliënte. Interngegenereerde klandisiewaarde mag nie as ʼn bate in die onderneming se rekords erken word nie.

Aangekoopte klandisiewaarde

Indien ʼn onderneming ʼn ander onderneming aankoop en meer vir die onderneming betaal as die netto bates (netto bates = bates minus laste) van die onderneming, omdat toekomstige ekonomiese voordele bo en behalwe die koopprys verwag word, word na die verskil tussen die koopprys en netto bates verwys as aangekoopte klandisiewaarde.

•

IFRS 3 Besigheidsamevoegings IFRS 3 Besigheidsamevoegings skryf die rekeningkundige hantering van aangekoopte klandisiewaarde voor. Klandisiewaarde word bereken as die verskil tussen die aankoopprys en billike waarde van geïdentifiseerde bates en laste. Die berekening kan ʼn positiewe of negatiewe antwoord gee, soos opgesom in die onderstaande figuur.

Bladsy 80

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Klandisiewaarde

Positiewe klandisiewaarde

Negatiewe klandisiewaarde

Koopprys is meer as die billike waarde van geïdentifiseerde bates en laste

Koopprys is minder as die billike waarde van geïdentifiseerde bates en laste Word gekrediteer na die staat van wins en verlies (gesien as ander inkomste)

Niebedryfsbate in SFP

Toets jaarliks vir waardedaling Word nie geamortiseer nie

Figuur 2.10: Opsomming van positiewe en negatiewe klandisiewaarde (Outeur, 2015) 2.7.7

Navorsing en ontwikkeling

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 168-172 (Hoofstuk 8, paragraaf 3.1-3.7)

Definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in dié Studie-eenheid vir die woordomskrywing van navorsing en ontwikkeling.

Navorsingsfase

Navorsingskoste kan nie as ʼn ontasbare bate erken word nie, en moet in die staat van wins en verlies as ʼn uitgawe verantwoord word.

Ontwikkelingsfase •

Erkenning van ontwikkelingskoste as ʼn ontasbare bate Ontwikkelingskoste kan slegs as ʼn bate in die staat van finansiële posisie erken word indien aan al ses die onderstaande erkenningskriteria voldoen is:

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 81

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Figuur 2.11: Erkenningskriteria vir ontwikkelingskoste (Outeur, 2015) IAS 38 verbied interne gegenereerde handelsname, gewelname (mastheads), gepubliseerde titels en kliënte lyste om erken te word as ontasbare bates.

Koste van interngegenereerde ontasbare bates

Die kosprysvan interngegenereerde ontasbare bates sluit alle kostes, wat direk verband hou om die bate in die plek en toestand te kry waar dit gereed vir gebruik is, in. Dit sluit salarisse en lone, materiaal en dienste, oorhoofse kostes en ander direkte kostes in. Leenkoste mag ook gekapitaliseer word as aan die vereistes per IAS 23 voldoen is. Verkoop- en administratiewe kostes, sowel as opleidingskoste word egter pertinent deur IAS 38 uitgesluit.

Aktiwiteit 2.21 Doen Vraag 8.3 op bladsy 170 in die handboek. Dit handel oor uitgawes in die ontwikkelingsproses.

Amortisasie van ontwikkelingskoste

Amortisasie begin sodra die bate gereed is vir gebruik (en nie slegs wanneer die bate werklik in gebruik geneem word nie). Die bate moet stelselmatig geamortiseer word teen dieselfde patroon waarteen ekonomiese voordele verwag word.

Waardedaling van ontwikkelingskoste

Verwys na paragraaf 2.8 in dié Studie-eenheid vir die bespreking van waardedalingsverliese.

Openbaarmaking

Verwys na bladsy 171 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes per IAS 38.

Bladsy 82

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 2.22 Doen Vraag 8.4 en 8.5 op bladsy 171-172 in die handboek. Dit handel oor navorsing en ontwikkelingskoste.

2.8 2.8.1

Waardedaling van bates IAS 36 Waardedaling van bates

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 181-186 (Hoofstuk 9, paragraaf 1.1-1.8)

Omvang

IAS 36, genaamd “Waardedaling van bates”, verhoed dat bates nie oorstateer word nie. Die volgende berekening is belangrik: Waardedalingsverlies = Drabedrag minus verhaalbare bedrag.

Identifiseer ʼn potensieel verswakte (impaired) bate

Verwys na bladsy 181-182 in die handboek vir eksterne en interne bronne van inligting wat daarop dui dat ʼn bate vir waardedaling oorweeg moet word.

Meting van verhaalbare bedrag

Verhaalbare bedrag = Grootste tussen die waarde in gebruik en billike waarde minus koste om te verkoop. Billike waarde minus verkoopkoste = Die bedrag waarteen ʼn bate tussen kundige, goed-ingeligte, gewillige partye in ʼn armlengtetransaksie verruil kan word minus verkoopskoste. Waarde in gebruik = Huidige waarde van verwagte kontantvloei deur die aanhou gebruik van die bates en die verkoop aan die einde van die nuttige lewensduur.

Let wel, indien die huidige waarde bereken moet word, moet ʼn voorbelaste verdiskonteringskoers gebruik word.

Erkenning en meting van waardedalingsverlies

Indien ʼn bate gemeet word teen historiese koste (kostemodel) word die waardedalingverlies verantwoord in wins en verlies in die staat van omvattende inkomste. Indien ʼn bate gemeet word teen herwaardeerde koste (herwaardasiemodel), word die waardedalingsverlies verantwoord as ʼn afname in herwaardasie en word die herwaardasiesurplus in ander omvattende inkomste eers verminder alvorens ʼn verlies in wins en verlies verantwoord word.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 83

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 2.23 Doen Vraag 9.1 op bladsy 183 in die handboek. Dit handel oor voorbeelde van kontantgenererende eenhede. Verwys na paragraaf 2.4 in die Studie-eenheid vir die woordomskrywing van kontantgenererende eenhede.

Klandisiewaarde en waardedaling van bates

Klandisiewaarde moet jaarliks vir waardedaling getoets word, en nie slegs indien daar ʼn aanwyser vir waardedaling is nie. Indien klandisiewaarde afgeskryf is (impaired), kan die waardedalingsverlies nooit weer teruggeskryf word nie.

Korporatiewe bates

Verwys na bladsy 184 in die handboek vir die omskrywing van korporatiewe bates.

Rekeningkundige hantering van waardedalingsverlies

Die waardedalingsverlies moet dadelik erken word (nie oor ‘n periode nie). Let wel, indien ʼn bate onderhewig was aan waardedaling, sal die drabedrag van die bate verminder. Onthou: Drabedrag = Kosprys minus opgelope waardevermindering en waardedaling. Dit beteken toekomstige waardevermindering moet bereken word op die nuwe verminderde drabedrag.

Die volgende formule kan gebruik word om waardevermindering vir toekomstige periodes te bereken: Nuwe hersiene drabedrag – reswaarde ÷ oorblywende nuttige lewensduur.

Indien waardedaling vir ʼn kontantgenererende eenheid bereken word, moet die waardedaling eerstens teen die klandisiewaarde geallokeer word en daarna moet die oorblywende waardedalingsverlies pro-rata na die ander bates in die kontantgenererende eenheid geallokeer word. Let wel, die drabedrag van die bate is beperk en mag nie verminder word benede die hoogste van: Billike waarde minus koste om te verkoop of Waarde in gebruik of Nul. Die volgende joernaalinskrywing moet gemaak word om die waardedaling van die bate te boek te stel: Dt: Waardedaling – uitgawe

Rxxx

Kt: Opgelope waardedaling – negatiewe bate

Rxxx

Aktiwiteit 2.24 Werk deur die voorbeelde op bladsy 184-185 in die handboek as voorbeelde vir die berekening van waardedalingsverlies.

Bladsy 84

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Openbaarmaking

Verwys na bladsy 185-186 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes per IAS 36.

2.9

Verslagdoening van finansiële prestasie

2.9.1

IFRS 5 Niebedryfsbates gehou-vir-verkoop en beëindigde bedrywighede

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 193-197 (Hoofstuk 10, paragraaf 1.1-1.3.1)

Doelwit

IFRS 5 vereis dat bates of ʼn groep van bates “gehou-vir-verkoop”, apart in die staat van finansiële posisie aangebied word. Die resultate van beëindigde bedrywighede moet apart in die staat van omvattende inkomste aangebied word.

Bates gehou-vir-verkoop

ʼn Niebedryfsbate of verkoopsgroep (disposal group) word geklassifiseer as gehou-virverkoop indien die waarde van die bate verhaal gaan word deur die bate te verkoop, eerder as deur voortdurende gebruik. Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn verkoopsgroep.’n Niebedryfsbate kan slegs geklassifiseer word as gehou-vir-verkoop indien aan al die volgende kriteria voldoen is: Die bate moet beskikbaar wees vir onmiddellike verkoop in die huidige toestand.

Die verkoop moet hoogs waarskynlik wees.

Vir die verkoop om hoogs waarskynlik te wees, moet aan al die volgende kriteria voldoen word: a) Bestuur moet tot ‘n plan verbind wees om.die bate te verkoop. b) Daar moet ʼn aktiewe plan wees om ʼn koper op te spoor. c) Die bate moet vir verkoop bemark word teen ʼn redelike prys in verhouding tot die huidige billike waarde. d) Die verkooptransaksie moet na verwagting binne 1 jaar van datum van klassifikasie afgehandel wees. e) Dit is onwaarskynlik dat wesenlike veranderinge aan die plan gemaak sal word of dat die plan onttrek sal word.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 85

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Indien die verkoopstransaksie nie binne 1 jaar plaasvind nie, as gevolg van gebeure buite die onderneming se beheer, maar die onderneming is steeds vasbeslote om die bate te verkoop, kan die bate steeds as ʼn gehou-vir-verkoop bate geklassifiseer word.

Aktiwiteit 2.25 Doen Vraag 10.1 op bladsy 194 in die handboek. Dit handel oor gehou-virverkoopklassifikasie.

•

Rekeningkundige hantering ʼn Niebedryfsbate of verkoopsgroep wat as gehou-vir-verkoop geklassifiseer is, moet gemeet word teen die minste van die drabedrag en billike waarde minus koste om te verkoop (netto realiseerbare waarde). Verwys na paragraaf 1.4 in Studie-eenheid 1 vir die omskrywing van billike waarde. Verwys na paragraaf 2.8.1in dié studie-eenheid vir die omskrywing van verhaalbare bedrag en waarde in gebruik. Koste om te verkoop verwys na die inkrementele koste wat direk verband hou met die verkoop van die bate, uitgesluit finansieringskoste en inkomstebelastinguitgawes.

Indien die billike waarde minus verkoopkoste minder is as die drabedrag, moet ʼn waardedalingsverlies erken word. Sodra die bate as ʼn niebedryfsbate gehou-virverkoop geklassifiseer word, moet jy ophou om die bate te depresieer.

•

Aanbieding in die finansiële state Niebedryfsbates en verkoopsgroepe gehou-vir-verkoop moet apart in die staat van finansiële posisie aangebied word. Die laste van die verkoopsgroep moet ook apart van ander laste aangebied word. Let wel, bates en laste gehou-vir-verkoop mag nie van mekaar verreken word nie. Wesenlike klasse van bates en laste gehou-virverkoop moet apart in die staat van finansiële posisie of notas geopenbaar word.

Aktiwiteit 2.26 Werk deur die voorbeeld op bladsy 195 in die handboek as ʼn voorbeeld van die berekening van gehou-vir-verkoop bates.

•

Addisionele openbaarmaking Verwys na bladsy 195 in die handboek vir addisionele openbaarmakingsvereistes per IFRS 5.

Bladsy 86

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Gestaakte bedrywighede

Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van gestaakte bedrywighede.

•

Aanbieding en openbaarmaking Verwys na bladsy 195 in die handboek vir aanbieding en openbaarmakingsvereistes per IFRS 5.

Aktiwiteit 2.27 Doen Vraag 10.2 op bladsy 197 in die handboek. Dit handel oor gestaakte bedrywighede.

2.9.2

Buitelandse valutaomrekening (translation)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 203-204 (Hoofstuk 11, paragraaf 1.1-1.2) Indien ʼn onderneming oorsee handel dryf, sal die transaksie omgeskakel moet word na die onderneming se eie plaaslike geldeenheid. Daar is twee tipes buitelandse valuta transaksies, naamlik omsetting (conversion) en omrekening (translation).

Omsettingswinste en verliese

Omsetting is die proses van verruiling van een buitelandse geldeenheid vir ʼn ander. Hoe skakel ek ʼn buitelandse geldeenheid om na die Suid-Afrikaanse Rand? Die buitelandse geldeenheid sal altyd aan jou gegee word. Dit kan op een van twee maniere aan jou verskaf word naamlik, die Rand word uitgereik in die buitelandse geldeenheid ($1 = R8) of die buitelandse geldeenheid word uitgedruk in die Rand (R1 = $0.125 (1 ÷ 8)).

Voorbeeld 1.1 $10 000 = R? Die wisselkoers is: $1 = R8. Om die buitelandse geldeenheid ($) om te skakel na Rand moet jy die buitelandse bedrag vermenigvuldig. ∴ $10 000 x R8 = R80 000 Of indien die wisselkoers aan jou verskaf word as R1 = $0.125, moet jy die buitelandse bedrag deel. ∴ $10 000 ÷ $0.125 = R80 000 Onthou! Wanneer die “1” by die buitelandse geldeenheid is moet jy vermenigvuldig.

Byvoorbeeld, as die wisselkoers soos volg aan jou gegee word:$1 = R8. Die “1” is by die $

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 87

GFA206 Finansiële Rekeningkunde (die buitelandse geldeenheid). Dus, om die bedrag om te skakel na die plaaslike geldeenheid moet jy vermenigvuldig.

Indien die “1” by die plaaslike geldeenheid is moet jy deel. Byvoorbeeld, as die wisselkoers soos volg aan jou gegee word: R1 = $0.125. Die “1” is by die R (die plaaslike geldeenheid).

Dus, om die bedrag om te skakel na Rand moet jy deel.

Dit is baie belangrik dat jy die volgende ook moet verstaan: 1. Die buitelandse debiteur of krediteur moet altyd te boek gestel word teen die koers van toepassing op die transaksiedatum (ʼn Buitelandse debiteur of krediteur moet te boek gestel word omdat die aankope of verkope op krediet plaasvind het en betaling nie dadelik geskied nie). Onthou ʼn debiteur word gedebiteer en ʼn krediteur word gekrediteer.

2. Bank moet altyd te boek gestel word teen die koers van toepassing op die betalingsdatum. Onthou as jy betaal moet jy bank krediteer en as jy ontvang moet jy bank debiteer.

3. Omdat die wisselkoers op die transaksiedatum en betalingsdatum heel moontlik nie dieselfde gaan wees nie, gaan jou joernaal nie balanseer op betalingsdatum nie. Die wisselkoers gaan of gunstig of ongunstig draai. Dit sal lei tot ʼn wins of verlies met omsetting. Indien die koers vir jou gunstig draai (byvoorbeeld as jy die krediteur minder moet betaal as waarvoor jy die krediteur aanvanklik te boek gestel het), sal dit lei tot ʼn wins met omsetting. Indien die koers vir jou ongunstig draai (byvoorbeeld as jy meer moet betaal as waarvoor jy aanvanklik die krediteur te boek gestel het), sal dit lei tot ʼn verlies met omsetting. Die maklike manier om te onthou of dit ʼn wins of verlies met omsetting moet wees is: Indien die balanserende inskrywing ʼn debiet moet wees sal dit ʼn verlies wees (altyd), en indien die balanserende inskrywing ʼn krediet moet wees, sal dit ʼn wins wees (altyd).

Die joernaalinskrywings vir die aankoop en verkoop van buitelandse goedere/dienste kan as volg opgesom word: Aankoop vanaf die buiteland

Verkoop aan die buiteland

Transaksiedatum:

Transaksiedatum:

Dt: Goedere of dienste

Dt: Buitelandse debiteur

Kt: Buitelandse krediteur

Kt: Goedere of dienste

Teboekstelling van aankope van goedere en

Teboekstelling van verkope van goedere en

Bladsy 88

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde dienste.

dienste.

Die wisselkoers van toepassing op die

Die wisselkoers van toepassing op die

transaksiedatum moet vir die omsetting

transaksiedatum moet vir die omsetting

gebruik word.

gebruik word.

Betalingsdatum:

Betalingsdatum:

Dt. Buitelandse krediteur (dieselfde bedrag

Dt: Bank (die koers op betalingsdatum)

as bedrag waarteen krediteur op transaksiedatum te boek gestel is)

Kt: Buitelandse debiteur (dieselfde bedrag as bedrag waarteen debiteur op transaksie

Kt: Bank (die koers op betalingsdatum)

datum te boek gestel is)

Dt/Kt: Wins of verlies met omsetting

Dt/Kt: Wins of verlies met omsetting

(balanserende syfer)

(balanserende syfer)

Teboekstelling van betaling gemaak.

Teboekstelling van betaling ontvang.

Tabel 2.2: Opsomming van buitelandse valutajoernale (Outeur, 2015)

Aktiwiteit 2.28 Werk deur die voorbeeld op bladsy 203-204 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van omsettingswinste en verliese.

Omrekening (Translation)

Omrekening word aan die einde van die rekeningkundige periode vereis indien die onderneming steeds bates of laste in die staat van finansiële posisie besit wat teen ʼn buitelandse geldeenheid verkry is.

2.9.3

IAS 21 Die effek van veranderinge in buitelandse valutakoerse

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 204-206 (Hoofstuk 11, paragraaf 2.1-2.4)

Definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywings van funksionele geldeenheid, aanbiedingsgeldeenheid, sluitingskoers, kontantprys/lokokoers (spot exchange rate) en monetêre items. Verwys na bladsy 204 in die handboek vir verdere woordomskrywings van buitelandse geldeenheid, wisselkoers en wisselkoersverskille.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 89

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Vasstelling van die funksionele geldeenheid

Die volgende faktore moet in ag geneem word om die funksionele geldeenheid van ʼn onderneming vas te stel:

Wisselkoers wat verkooppryse beÏnvloed

Die wisselkoers van die land se kompeterende magte en regulasies

Die wisselkoers wat arbeid, materiaal en ander koste beÏnvloed

Die wisselkoers waarin finansiering bekom word

Die wisselkoers waarin ontvangste van bedryfsaktiwiteite behou word

Figuur 2.12: Faktore om in ag te neem om die funksionele geldeenheid van ʼn onderneming te bepaal (Outeur, 2015)

Buitelandse valutatransaksies: Aanvanklike erkenning

Op die transaksiedatum moet die lokokoers (spot exchange rate) gebruik word om die transaksie om te skakel.

Verslagdoening vir daaropvolgende jaareinde

Niemonetêre items (verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir ʼn omskrywing en voorbeelde van niemonetêre items) wat teen historiese koste gedra word, word aanvanklik op transaksiedatum verantwoord teen die lokokoers en word nie later op jaareinde weer hermeet nie. Monetêre items (byvoorbeeld debiteure, krediteure en lenings) word op jaareinde hermeet na die sluitingswisselkoers (verwys na paragraaf 2.4 in dié studieeenheid vir ʼn omskrywing van sluitingswisselkoers). Inkomste en uitgawes word gewoonlik teen die gemiddelde wisselkoers vir die jaar verantwoord. Byvoorbeeld, indien renteuitgawe op ʼn buitelandse lening verantwoord moet word, sal die gemiddelde wisselkoers gebruik word. Gemiddelde wisselkoers word as volg bereken: (Openingswisselkoers vir die jaar + Sluitingswisselkoers vir die jaar) ÷ 2.

Erkenning van valuataverskille

Wins of verlies met die omskakeling van buitelandse valuta word verantwoord in die staat van omvattende inkomste.

Aktiwiteit 2.29 Doen Vraag 11.1 op bladsy 206 in die handboek wat handel oor joernaalinskrywings van buitelandse valutatransaksies.

Bladsy 90

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 2.9.4

IAS 12 Inkomstebelasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 207-208 (Hoofstuk 11, paragraaf 3.1-3.3)

Inkomstebelasting versus uitgestelde belasting

Inkomstebelasting (current tax) is die werklike bedrag betaalbaar aan belastingowerhede in verband met handelsaktiwiteite van die onderneming gedurende die jaar. Uitgestelde belasting is ʼn rekeningkundige maatstaaf wat gebruik word om die belastingeffek van transaksies met die rekeningkundige impak te paar en dus minder verdraaide (distorted) inligting te lewer. Uitgestelde belasting word nie in GFA206 geëksamineer nie.

IAS 12 definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van belasbare inkomste. Verwys na bladsy 207 in die handboek vir verdere woordomskrywings van rekeningkundige wins, belastinguitgawe en inkomstebelasting.

Rekeningkundige inskrywings

Die belasting betaalbaar/verhaalbaar moet bereken word en dan moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word om die belasting betaalbaar (krediet) of verhaalbaar (debiet) te verantwoord: Debiet: Belastinguitgawe (uitgawe) (SOI)

Rxxx

Krediet: Belasting betaalbaar (las) (SFP)

Rxxx

Teboekstelling van belastinguitgawe betaalbaar vir die finansiële periode.

Die volgende joernaalinskrywing moet gemaak word wanneer die belastingowerheid betaal word: Debiet: Belasting betaalbaar (las) (SFP) Krediet: Bank (SFP)

Rxxx Rxxx

Aktiwiteit 2.30 Werk deur die voorbeeld op bladsy 207 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van joernaalinskrywings om belasting te verantwoord.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 91

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 2.9.5

IAS 10 Gebeure na die verslagdoeningsdatum

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 208-210 (Hoofstuk 11, paragraaf 4.1-4.6)

Doel van IAS 10

IAS 10 handel oor gebeure wat na die verslagsdoeningdatum plaasvind, wat ʼn impak kan hê op die posisie van die state en moontlike aansuiwerings verlang. Byvoorbeeld, X Beperk se jaareinde is 31 Desember 2015. Indien ʼn hofuitspraak op 5 Januarie 2016 bevind dat X Beperk skuldig is en R1 miljoen se vergoeding aan die ander party moet betaal, is die vraag of die R1 miljoen in die 2015- of 2016-finansiële state verantwoord moet word? Jy sal die vraag kan beantwoord nadat jy die verskil tussen ʼn aansuiweringsgebeurtenis en nieaansuiweringsgebeurtenis verstaan.

Definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van aansuiweringsgebeurtenisse en nie-aansuiweringsgebeurtenisse.

Gebeure na die verslagsdoeningdatum is daardie gebeure, gunstig of ongunstig, wat plaasvind tussen die einde van die verslagdoeningsdatum en die datum wat die finansiële state goedgekeur word vir uitreiking. Twee tipes gebeure na die verslagdoeningsdatum kan geïdentifiseer word. Diagrammaties kan dit as volg voorgestel word:

Jaareinde

Goedkeuringsdatum

Gebeure na die verslagdoeningdatum Aansuiweringsgebeurtenis

Nie-aansuiweringsgebeurtenis

Omstandighede bestaan op jaareinde

Omstandighede ontstaan na jaareinde

Figuur 2.13: Diagrammatiese voorstelling van gebeure na die verslagdoeningsdatum (Outeur, 2015)

Aansuiweringsgebeurtenis

Dié gebeurtenis ontstaan na jaareinde, maar die omstandighede bestaan op jaareinde. IAS 10 vereis dat die finansiële state vir dié gebeurtenis aangepas moet word. Verwys na bladsy 209 in die handboek vir voorbeelde van aansuiweringsgebeurtenisse.

Bladsy 92

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Uitsondering op die reël: Indien die maatskappy beoog om te likwideer of ophou handeldryf, selfs indien omstandighede eers na jaareinde tot stand kom, moet die finansiële state aangepas word en nie op die lopendesaak-grondslag voorberei word nie.

Nie-aansuiweringsgebeurtenis

Dié gebeurtenis en omstandighede rakende die gebeurtenis ontstaan na jaareinde. IAS 10 vereis dat die finansiële state nie aangepas moet word vir dié gebeurtenis nie. Verwys na bladsy 209 in die handboek vir voorbeelde van nie-aansuiweringsgebeurtenisse.

Ingevolge IAS 10.2: Indien ʼn nie-aansuiweringsgebeurtenis wesenlik is, dan sal nieopenbaarmaking die gebruikers se vermoë om behoorlike evaluerings te doen en besluite te neem, beïnvloed. Daarom, met inagname van die wesenlikheid van hierdie gebeurtenis, moet dit openbaar word.

Dividende

Ingevolge IAS 10.12 moet dividende wat na verslagdoeningsdatum voorgestel of verklaar word, nie as ʼn las op verslagdoeningsdatum erken word nie. Hierdie dividende moet in ʼn aantekening openbaar word, met vermelding van die bedrag van die dividend, asook die bedrag per aandeel. Indien die dividend voor jaareinde verklaar is, moet ʼn las wel geskep word.

Openbaarmaking

Openbaar die volgende vir ʼn wesenlike nie-aansuiweringsgebeurtenis: •

Die aard van die gebeurtenis; en

•

ʼn Raming van die finansiële uitwerking daarvan (of ʼn verklaring dat die raming nie gemaak kan word nie).

Hierdie openbaarmaking sal in ʼn aantekening gedoen word. Die direksie sal dit moontlik ook in die direkteursverslag wil openbaar. Die datum waarop die finansiële state vir uitreiking goedgekeur is, moet in die finansiële state aangedui word.

Aktiwiteit 2.31 Doen Vraag 11.2 op bladsy 210 in die handboek wat handel oor aansuiweringsgebeurtenisse na die verslagsdoeningsdatum.

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 93

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 2.10 Samevatting Verandering in rekeningkundige beleide en vorige tydperkfoute word terugwerkend toegepas en verandering in rekeningkundige ramings word vooruitwerkend toegepas. IFRS 8 gee leiding oor hoe om ʼn segment te identifiseer en watter inligting geopenbaar moet word vir elke rapporteerbare segment. Die interimverslag moet ten minste die eerste 6 maande van die finansiële jaar se inligting bevat en nie later as 60 dae na die einde van die interimperiode beskikbaar gemaak word nie.

Die volgende niebedryfsbates is bestudeer in dié studie-eenheid: IAS 16 Eiendom, aanleg en toerusting, IAS 20 Staatstoekennings, IAS 40 Beleggingseiendom, IAS 23 Leenkoste, IAS 38 Ontasbare bates, Klandisiewaarde en IAS 36 Waardedaling van bates. Eiendom, aanleg en toerusting en ontasbare bates word aanvanklik teen kosprys gemeet en na aanvanklike erkenning op twee verskillende modelle, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. Herwaardasiesurplus moet verantwoord in ander omvattende inkomste.

Staatstoekennings is inkomste en moet stelselmatig oor die tydperk erken word. Jy kry drie tipes staatstoekennings naamlik, staatstoekennings i.v.m. bates, staatstoekennings i.v.m. inkomste, en ʼn kwytgeskelde lening. Beleggingseiendom word aanvanklik gemeet teen kosprys en later teen kosprys of billike waarde. Billike waarde-aanpassings moet in die staat van wins en verlies verantwoord word. Beleggingseiendom, verantwoord teen billike waarde, word nie gedepresieer nie. Leenkoste wat vermy kon word as die uitgawes op die gekwalifiseerde bate nie aangegaan is nie, kan gekapitaliseer word. Ontasbare bates met ʼn eindigende nuttige lewensduur word depresieer, en die met ʼn onbepaalde nuttige lewensduur, nie. Interngegenereerde klandisiewaarde mag nie as ʼn bate erken word nie.

Positiewe aangekoopte klandisiewaarde is ʼn bate en negatiewe klandisiewaarde is inkomste. Navorsingskoste mag nie gekapitaliseer word nie, maar ontwikkelingskoste mag wel, indien aan al die erkenningskriteria voldoen is. Waardedalingsverlies word bereken as die verskil tussen die drabedrag en die verhaalbare bedrag.

IFRS 5 vereis bates of ʼn groep van bates “gehou-vir-verkoop” om apart aangebied te word in die staat van finansiële posisie. Die resultate van beëindigde bedrywighede moet apart in die staat van omvattende inkomste aangebied word. Wins of verlies met die omsetting van ’n buitelandse geldeenheid word verantwoord in die staat van omvattende inkomste. Twee tipes gebeure na die verslagdoeningsdatum kan geïdentifiseer word, naamlik aansuiweringsgebeurtenis en nie-aansuiweringsgebeurtenis.

2.11 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 5 QuickQuiz op bladsy 118 in die handboek

Bladsy 94

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Hoofstuk 6 QuickQuiz op bladsy 138 in die handboek

•

Hoofstuk 7 QuickQuiz op bladsy 157 in die handboek

•

Hoofstuk 8 QuickQuiz op bladsy 174 in die handboek

•

Hoofstuk 9 QuickQuiz op bladsy 188 in die handboek

•

Hoofstuk 10 QuickQuiz op bladsy 199 in die handboek

•

Hoofstuk 11 QuickQuiz op bladsy 212 in die handboek

Die antwoorde op die QuickQuiz sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die OTQ-vraagbank aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 6 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 9 op bladsy 558 in die handboek

•

Vraag 11 op bladsy 558 in die handboek

•

Vraag 13-14 op bladsy 558 in die handboek

•

Vraag 18-23 op bladsy 559-560 in die handboek

•

Vraag 30-31 op bladsy 561 in die handboek

•

Vraag 34 op bladsy 562 in die handboek

•

Vraag 44 op bladsy 565 in die handboek

•

Vraag 46-48 op bladsy 566 in die handboek

•

Vraag 50 op bladsy 567 in die handboek

Die antwoorde op die vrae uit die OTQ-vraagbank is op bladsy 573-579 in die handboek.

Voltooi die volgende vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 10 op bladsy 595 in die handboek wat handel oor IFRS 5

•

Vraag 12 op bladsy 596 wat handel oor eiendom, aanleg en toerusting

•

Vraag 13 op bladsy 596 in die handboek wat handel oor klandisiewaarde en navorsing en ontwikkelingskoste

•

Vraag 14 op bladsy 597 wat handel oor gebeure na die verslagdoeningsdatum

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

Bladsy 95

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die antwoorde op die vrae uit die Oefeningvrae en antwoordevraagbank is op bladsy 592-597 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

2.12 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die OTQ-vraagbank is meestal teoretiese kortvrae. Die vrae uit die Oefeningvrae en antwoordevraagbank (Practice Question and Answer Bank) is meer besprekingsvrae. Jy moet verseker dat jy eers deur die handboek en dié studie-eenheid gewerk het alvorens jy die vrae aandurf.

Bladsy 96

Studie-eenheid 2: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 1

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 3: FINANSIËLE REKENINGKUNDE EN VERSLAGDOENING: DEEL 2

3.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Werknemersvoordele

•

Staat van kontantvloei

•

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie

•

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

•

Geassosieerdes

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Te verduidelik of ʼn belegging in ʼn entiteit ʼn filiaal, geassosieerde of ander belegging verteenwoordig, ingevolge IFRS.

•

Gevalle te verduidelik waar die moedermaatskappy vrygestel is om gekonsolideerde finansiële state voor te berei.

•

Die gekonsolideerde staat van finansiële posisie en staat van omvattende inkomste vir ʼn filiaal en geassosieerde voor te berei, ingevolge IFRS, insluitende belange gedurende die finansiële jaar bekom.

3.2

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Operational Paper F1: Financial Reporting and Taxation. 1ste Uitgawe. Verenigde Koninkryke: PolestarWheatons. ISBN: 9781472714435 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling B Hoofstuk 12, paragrawe 1.1-8.1

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 97

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Hoofstuk 13, paragrawe 1.1-2.1 Hoofstuk 14, paragrawe 1.1-5 Hoofstuk 15, paragrawe 1-4.1 Hoofstuk 16, paragrawe 1.1-3.1 Hoofstuk 17, paragrawe 1.1-3.3 3.3

Verrykende bronne •

Binnekade, C., Koppesschaar, Z. Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C. Groepstate (Volume 1). 15th ed. Lexis Nexis ISBN: 9780409057003 (Hierdie bron is goed vir ʼn in diepte verduideliking van groepstate, met baie verduidelikende voorbeelde en addisionele vrae).

•

http://www.iasplus.com/en/standards/ias (Hierdie bron is goed vir ʼn opsomming van die verwante IFRS’e en IAS’e – druk net op die IFRS- of IAS-nommer waaroor jy verder wil oplees in die tabel en ʼn opsomming van die verwante IFRS/IAS sal opkom).

•

http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx (Hier kan ʼn elektroniese kopie van die volledige IFRS of IAS-standaarde verkry word. Let wel, jy sal eers moet registreer om toegang te verkry. Druk op die volgende skakel om te registreer: http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register).

3.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Ander langtermynvoordele

Ander langtermynvoordele is werknemersvoordele (anders as beëindigingsvoordele en na-diensvoordele) wat ten volle na afloop van twaalf maande na die einde van die periode waarin die dienste gelewer is, betaalbaar is.

Beduidende invloed

Is die mag om deel te neem in die finansiële en bedryfsbeleidbesluite van die beleggingnemer of ʼn ekonomiese aktiwiteit maar nie beheer of gesamentlike beheer oor die beleide het nie.

Beëindigingsvoordele

Bladsy 98

Beëindigingsvoordele is voordele wat betaalbaar is as

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde gevolg van: •

Die entiteit se besluit om die werknemer se diens voor die normale aftreedatum te beëindig, of

•

ʼn werknemer se besluit om vrywillige oortolligheid in ruil vir daardie voordele te aanvaar (ʼn pakket).

Beheer

ʼn Belegger beheer ʼn beleggingnemer wanneer die belegger blootgestel is aan, of die reg het op veranderlike opbrengste uit sy/haar betrokkenheid met die beleggingnemer en oor die vermoë beskik om daardie opbrengste te beïnvloed deur middel van sy/haar mag oor die beleggingnemer.

Ekwiteitsmetode

Die belegging in geassosieerde word aanvanklik teen die kosprys verantwoord en na aanvanklike erkenning word die belegger se gedeelte van die netto bates (met ander woorde, alle sedert verkryging reserwes) by die kosprys van die bates gevoeg. Die wins/verlies van die belegger sluit die belegger se gedeelte van die wins of verlies van die beleggernemer in.

Filiaal

ʼn Entiteit wat deur ʼn ander entiteit (bekend as die moedermaatskappy) beheer word.

Geassosieerde

ʼn Entiteit waaroor die belegger beduidende invloed het en wat nie ʼn filiaal of gesamentlike onderneming van die belegger is nie.

Gekonsolideerde finansiële

Die finansiële state van ʼn groep, waar die bates, laste,

state (Groepstate)

ekwiteit, inkomste, uitgawes en kontantvloei van die moedermaatskappy en sy filiale aangebied word as ’n enkele ekonomiese entiteit.

Groep

Die moedermaatskappy en sy filiale.

Kontant

Kontant verwys na kontant op hande (fisiese note en munte op hande of in ʼn bankrekening), sowel as aanvraagdeposito’s (demand deposits).

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 99

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Kontantekwivalente

Korttermyn, baie likiede, beleggings wat enige tyd in kontant omskep kan word. Het ʼn korttermynverloop van minder as drie maande vanaf verkryging.

Korttermynwerknemersvoordele Kortermynwerknemersvoordele is werknemersvoordele (anders as beëindigingsvoordele) wat binne twaalf maande na die einde van die periode waarin die dienste gelewer is, betaalbaar is.

Mag

Bestaande regte wat die huidige vermoë verskaf om die relevante aktiwiteite te bepaal.

Moedermaatskappy

ʼn Entiteit met meer as een filiaal.

Multi-werkgewervoordeelplanne

Is omskrewe bydraeplanne (anders as staatsplanne) en omskrewe voordeelplanne (anders as staatsplanne) waar: •

Die bates bygedra deur verskillende entiteite wat nie onder dieselfde beheer is nie, gepoel word, en

•

Die bates gebruik word om voordele aan werknemers van meer as een entiteit te verskaf, op gronde dat die bydraes en voordeelvlakke bepaal word sonder inagneming van die identiteit van die entiteit wat die werknemers in diens neem.

Na-diensvoordele

Na-diensvoordele is voordele (anders as beëindigingsvoordele en korttermynwerknemersvoordele) wat na voltooiing van diens betaalbaar is.

Niebeherende belang

Die ekwiteit in die filiaal wat nie direk of indirek aan die moedermaatskappy toeskryfbaar is nie.

Omskrewe bydraeplanne

Die entiteit betaal vaste bydraes aan ʼn afsonderlike entiteit (die fonds) oor en het geen verdere regs- of afgeleide verpligting om verdere bydraes te maak indien die fonds nie oor voldoende bates beskik om

Bladsy 100

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde alle werknemersvoordele ten opsigte van huidige en vorige diens te betaal nie.

Omskrewe voordeelplanne

Omskrewe voordeelplanne is alle nadiensvoordeelplanne wat nie omskrewe bydraeplanne is nie.

Pro forma-joernale

Pro forma-joernale word opgestel om die effek van die interne transaksie tussen die moedermaatskappy en die filiaal uit te skakel. Pro forma-joernale word nie in die individuele algemene grootboeke van enige van die entiteite erken nie. Dit is slegs joernale wat met die konsolidasie as deel van die werkspapiere voorberei word (Groepstate, Volume 1, bladsy 73).

Voorwaardelike teenprestasie

Die verkryger mag instem om bykomende ekwiteitsbelange, kontant of ander bates na die vorige eienaars van die verkrygde oor te dra, indien gespesifiseerde gebeure in die toekoms plaasvind of as aan sekere voorwaardes voldoen word, byvoorbeeld indien sekere winsmarges bereik word (Groepstate, Volume 1, bladsy 47).

Werknemersvoordele

Werknemersvoordele is alle vorme van vergoeding deur die entiteit aan die werknemers verskaf, in ruil vir dienste gelewer of vir die beëindiging van diens.

3.5

Inleiding

Daar is ʼn toenemende aantal werkgewers wat pensioen en ander voordele, bo en behalwe salarisse en lone, aan werknemers verskaf. IAS 19 Werknemersvoordele verduidelik hoe hierdie werknemersvoordele erken, gemeet en geopenbaar moet word.

Gebruikers van die finansiële state kan deur gerapporteerde wins in die finansiële state mislei word omdat dit rekenkundige aanpassings en nakoming van IFRS insluit. Dus, om ʼn meer realistiese beeld van die likiditeit en kontantvloei van die onderneming te kry, word die staat van kontantvloei opgestel. Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite, kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite. IAS 7 Staat van kontantvloei onderskei tussen twee metodes om die staat van kontantvloei voor te berei, die direkte en indirekte metode.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 101

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Gekonsolideerde finansiële state beteken, die finansiële state van die filiaal en moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit. Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde te bepaal of ʼn belegging ʼn filiaal is. Intragroep-transaksies moet uitgekanselleer word. Jy kan aanvaar, dat indien die moedermaatskappy meer as 50% van die aandele in die entiteit besit, moet daardie entiteit as ʼn filiaal verantwoord word. Die basiese prosedures vir die opstel van groepstate is as volg: Die uitskakeling van gemeenskaplike items, en Die konsolidasie of kombinering van die oorblywende niegemeenskaplike items, lyn-vir-lyn, deur die ooreenstemmende bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes bymekaar te tel. Beduidende invloed is die deurslaggewende faktor ten einde vas te stel of die belegging as ʼn belegging in geassosieerde verantwoord moet word. Gewoonlik het jy beduidende invloed oor ʼn entiteit indien meer as 20% van die aandele besit word.

3.6 3.6.1

Werknemersvoordele IAS 19 Werknemersvoordele

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 217-218 (Hoofstuk 12, paragraaf 1.1-1.5)

Die konseptuele aard van werknemersvoordele

Alle uitgawes en die gepaardgaande laste (behalwe beëindigingsvoordele) moet in die finansiële jaar waarin die dienste gelewer is erken word, en nie eers wanneer betaling gemaak word nie. Ons verwys daarna as die toevallingsgrondslagbeginsel.

Verantwoording van werknemersvoordelekostes

Verantwoording van korttermynwerknemersvoordele is eenvoudig, die voordele moet as ʼn uitgawe in die finansiële state van die werkgewer vir die huidige periode erken word. Die verantwoording van uitgestelde werknemersvoordele is egter meer gekompliseerd en gaan hieronder bespreek word.

IAS 19 Werknemersvoordele

IAS 19 is op die werkgewer van toepassing. Die werkgewer behoort ʼn las te erken wanneer ʼn werknemer dienste gelewer het wat in die toekoms betaal gaan word. ʼn Uitgawe behoort erken te word wanneer die werkgewer die ekonomiese voordele, wat uit die dienste gelewer deur die werknemer voortvloei, verbruik.

Kategorieë van werknemersvoordele

Werknemersvoordele sluit die volgende kategorieë in:

Bladsy 102

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Figuur 3.1: Kategorieë van werknemersvoordele Bron: https://www.google.co.za/search?q=employee+benefits&biw=1366&bih=673&source=lnms& tbm=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUoAmoVChMIvt7asv6gxwIVwT8UCh2uogFe#imgrc=3zpJIH 7Gpb5MYM%3A Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van werknemersvoordele, korttermynwerknemersvoordele, na-diensvoordele, beëindigingsvoordele en ander langtermynwerknemersvoordele.

3.6.2

Korttermynwerknemersvoordele

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 219-220 (Hoofstuk 12, paragraaf 2.1-2.4) Voorbeelde van korttermynwerknemersvoordele: Salarisse, lone, jaarlikse vakansieverlof, siekteverlof, bonusvoorsiening. Betaling van die voordele vind plaas binne 12 maande nadat dienste gelewer is.

Erkenning en meting

Onbetaalde werknemersvoordele moet erken word as ʼn opgelope uitgawe (las) en vooruitbetaalde werknemersvoordele moet erken word as ʼn vooruitbetaalde bate. Die koste van korttermynwerknemersvoordele moet as ʼn uitgawe erken word soos wat die dienste gelewer word.

Korttermynafwesigheid

Byvoorbeeld jaarlikse verlof en siekteverlof word soos volg erken: •

Indien dit opgelope is: soos wat dienste gelewer word.

•

Indien dit nie-opgelope is nie: wanneer die afwesigheid plaasvind.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 103

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Meting Aktiwiteit 3.1

Werk deur die voorbeeld op bladsy 219-220 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die hantering van ongebruikte vakansieverlof.

Aktiwiteit 3.2 Doen Vraag 12.1 op bladsy 220 in die handboek wat handel oor die verantwoording van siekteverlof.

Winsdeling of bonusbetalings

Winsdeling of bonusbetaling word erken wanneer die entiteit ʼn huidige wettige-of afgeleide verpligting het om sulke betalings as gevolg van ʼn vorige gebeurtenis te maak en die verpligting betroubaar geraam kan word.

Aktiwiteit 3.3 Werk deur die voorbeeld op bladsy 220 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van winsdeling.

3.6.3

Na-diensvoordele

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 221-222 (Hoofstuk 12, paragraaf 3.1-3.4)

Algemeen

Enige reëling ingevolge waarvan ʼn entiteit na-diensvoordele voorsien is ʼn nadiensvoordeelplan, ongeag of ʼn aparte fonds gestig word of nie.

Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van omskrewe bydraeplanne, omskrewe voordeelplanne en multi-werkgewersvoordeelplanne.

Onder ʼn omskrewe bydraeplan is die entiteit se verpligting beperk tot die bedrag wat die entiteit tot die fonds moet bydra. Die risiko word dus oorgedra na die werknemer.

Onder ʼn omskrewe voordeelplan is die werkgewer verplig om vaste voordele aan die huidige en afgetrede werknemers te verskaf. Die risiko vir tekorte in die fonds bly dus by die werkgewer.

Bladsy 104

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Multi-werkgewersvoordeelplanne

Multi-werkgewersvoordeelplanne moet ook tussen omskrewe voordeel- en omskrewe bydraeplanne verdeel word. Indien daar onvoldoende inligting beskikbaar is om die plan as ʼn omskrewe bydraeplan te verantwoord, moet dit as ʼn omskrewe voordeelplan verantwoord word.

Opsomming

Daar is twee tipes na-diensvoordeleplanne, naamlik: die omskrewe voordeelplan en die omskrewe bydraeplan.

3.6.4

Omskrewe bydraeplan

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 223 (Hoofstuk 12, paragraaf 4.1-4.2)

Verantwoording

Die entiteit se bydrae tot die omskrewe bydraeplan behoort erken te word soos wat die dienste gelewer word en as ʼn uitgawe afgeskryf te word, tensy die koste gekapitaliseer kan word. ʼn Ooreenstemmende las moet erken word. Die las word egter verminder met enige bedrag betaal. Indien die volle bydrae eers 12 maande na die jaar waarin die dienste gelewer is, betaalbaar is, behoort die verdiskonteerde bedrag (die huidige waarde van toekomstige betalings) erken te word.

Openbaarmakingsvereistes

Die bedrag erken as ʼn uitgawe behoort geopenbaar te word.

3.6.5

Omskrewe voordeelplan: Erkenning en meting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 223-230 (Hoofstuk 12, paragraaf 5.1-5.12)

Inleiding

Ten einde ʼn omskrewe voordeelplan te verstaan, is die volgende omskrywings belangrik: Die huidige waarde van ʼn omskrewe voordeelverpligting: Is die huidige waarde, sonder om enige planbates af te trek, van verwagte toekomstige betalings wat vereis word om die verpligting voortspruitend uit werknemersdiens in die lopende en vorige tydperk na te kom.

Verwys na bladsy 224-225 in die handboek vir die omskrywing van bateplafon, planbates, bates gehou deur ʼn langtermynwerknemersvoordeelfonds, ʼn gekwalifiseerde versekeringspolis en billike waarde.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 105

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Netto omskrewe voordeellas/(bate) = Huidige waarde van omskrewe voordeellas minus die planbates gemeet teen billike waarde.

Stappe in die verantwoording van ʼn omskrewe voordeelplan

Stap A: Deur aktuariële tegnieke (die geprojekteerde eenheid kredietmetode) te gebruik, maak ʼn skatting van die bedrag van die voordele wat werknemers verdien het in ruil vir hul dienste in die huidige en vorige periodes.

Stap B: Verdiskonteer die voordele om die huidige waarde van die omskrewe voordeelverpligting en huidige dienskoste te bepaal.

Stap C: Die billike waarde van die planbates moet afgetrek word van die huidige waarde van die omskrewe voordeelverpligting.

Stap : Die surplus of tekort bereken in stap , moet moontlik aangepas word. Die netto voordeelbate is beperk tot die bateplafon (Verwys na paragraaf 3.6.6 in dié studie-eenheid vir die bespreking van bateplafon).

Stap : Erken die bedrae in wins en verlies, naamlik huidige dienskoste, verstreke dienskoste, netto rente op die netto omskrewe voordeellas of bate.

Stap : Erken die hermeting van die netto omskrewe voordeellas/(bate) in ander omvattende inkomste.

Afgeleide verpligting

Wetlike sowel as afgeleide verpligtinge moet verantwoord word.

Die geprojekteerde eenheidskredietmetode

Die geprojekteerde eenheidskredietmetode is aktuariële tegnieke wat gebruik word om ʼn skatting te maak van die bedrag van die voordele wat werknemers verdien het, in ruil vir hul dienste in die huidige en vorige periodes.

Aktiwiteit 3.4 Werk deur die voorbeeld op bladsy 226 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die geprojekteerde eenheidskredietmetode.

Aktuariële aannames

Aktuariële aannames word gemaak oor die grootte van toekomstige (na-diens) voordele en sluit demografiese en finansiële aannames in.

Bladsy 106

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die staat van finansiële posisie

Die bedrag erken as ʼn omskrewe voordeellas (positiewe bedrag) of -bate (negatiewe bedrag), is die netto bedrag van die huidige waarde van die omskrewe voordeelverpligting op jaareinde, minus die billike waarde van die planbates op jaareinde, waaruit die verpligting direk vereffen word. Dus sal jy die huidige waarde van die omskrewe voordeelverpligting en die billike waarde van die planbates moet bereken.

Netto omskrewe voordeellas/(bate) = Huidige waarde van omskrewe voordeellas minus die planbates gemeet teen billike waarde.

Planbates

Planbates bestaan uit:

•

bates gehou deur ’n langtermynwerknemersvoordeelfonds, en

•

kwalifiserende versekeringspolisse.

Die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

Dienskoste en rentekoste word erken in wins en verlies, en die hermeting van die netto omskrewe voordeellas (die aktuariële wins/verlies) word erken in ander omvattende inkomste en word nie geherklassifiseer na wins en verlies nie.

Dienskostes

Huidige dienskoste: Is die verhoging van die huidige waarde van ʼn omskrewe voordeelverpligting as gevolg van die diens gelewer deur die werknemers gedurende die lopende (huidige) tydperk. Die joernaalinskrywing om huidige dienskoste te verantwoord is as volg: Dt: Huidige dienskoste – uitgawe (W/V) Kt: Omskrewe voordeelverpligting

Rxxx Rxxx

Verstreke dienskoste: Is die styging in die huidige waarde van die omskrewe voordeelverpligting ten opsigte van werknemersdienste in vorige tydperke gelewer, wat in die lopende tydperk voortspruit uit die instelling van, of veranderings aan, diensvoordele of ander langtermynwerknemersvoordele. Verstreke dienskoste kan óf positief wees (waar voordele ingestel of verbeter word), óf negatief (waar bestaande voordele verminder word).Die joernaalinskrywing om verstreke dienskoste te verantwoord is as volg:

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 107

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Indien dit positief is, en dus die las moet verhoog : Dt: Verstreke dienskoste – uitgawe (W/V)

Rxxx

Kt: Omskrewe voordeelverpligting

Rxxx

Indien dit negatief is, en dus die las moet verlaag : Dt: Omskrewe voordeelverpligting

Rxxx

Kt: Verstreke dienskoste – uitgawe (W/V)

Rxxx

Netto belang in die omskrewe voordeellas/bate

Die omskrewe voordeelverpligting is die huidige waarde van toekomstige verpligtinge en word jaarliks verdiskonteer om die verpligting te ontbondel (unwound) en die huidige waarde te vermeerder soos die verpligting nader aan vereffeningsdatum kom deur rente te erken.

•

Renteberekening

Rente op die las en bate moet apart as volg bereken word: Openingsomskrewe voordeelverpligting

X

Verdiskonteringskoers

X

Verdiskonteringskoers

Openingsplanbate

Rente-uitgawe

=

Rente-inkomste

=

Die joernaalinskrywing om rente-uitgawe te verantwoord is as volg: Dt: Rente-uitgawe (W/V)

Rxxx

Kt: Omskrewe voordeelverpligting •

Rxxx

Die verdiskonteringskoers Die verdiskonteringskoers gebruik sal in GFA206 altyd aan jou gegee word en hoef dus nie bereken te word nie.

Hermeting van netto omskrewe voordeellas •

Hermeting van omskrewe voordeellas Die uitwerking van veranderinge tussen vorige aktuariële aannames en dit wat werklik plaasgevind het, is aktuariële wins of verliese. Om die aktuariële wins of verlies op die omskrewe voordeellas te bereken moet ʼn rekonsiliasie van die openingsbalans tot sluitingsbalans gedoen word as volg:

Bladsy 108

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Openingsbalans van omskrewe voordeellas + Dienskoste + Verstreke dienskoste (indien die las moet vermeerder) of – Verstreke dienskoste (indien die las moet verminder) + Rente op omskrewe voordeelverpligting - Betalings gemaak Sluitingsbalans van omskrewe voordeellas = Aktuariële wins/(verlies). Positiewe antwoord = wins, negatiewe antwoord = verlies.

Die aktuariële wins of verlies word in ander omvattende inkomste erken. Die volgende tabel som die joernaalinskrywing vir die verantwoording van die aktuariële wins of verlies van die hermeting van die omskrewe voordeellas op: Aktuariële verlies

Aktuariële wins

Indien die aktuariële aannames >

Indien die aktuariële aannames <

omskrewe voordeellas

omskrewe voordeellas

Dt: Aktuariële verlies (AOI)

Dt: Omskrewe voordeelverpligting

Rxxx

Rxxx

Kt: Omskrewe voordeelverpligting Rxxx

Kt: Aktuariële wins(AOI) Rxxx

Tabel 3.1: Opsomming van aktuariële wins of verlies vir omskrewe voordeellas (Outeur, 2015) •

Hermeting van die planbates Om die aktuariële wins of verlies op die planbates te bereken moet ʼn rekonsiliasie van die openingsbalans tot sluitingsbalans as volg gedoen word: Openingsbalans van planbates + Rente inkomste - Betalings gemaak – Sluitingsbalans van planbates = Aktuariële (wins)/verlies. Positiewe antwoord = verlies, negatiewe antwoord = wins.

Die aktuariële wins of verlies word in ander omvattende inkomste erken. Die volgende tabel som die joernaalinskrywing vir die verantwoording van die aktuariële wins of verlies van die hermeting van planbates op: Aktuariële verlies

Aktuariële wins

Indien die aktuariële aannames <

Indien die aktuariële aannames >

planbates

planbates

Dt: Aktuariële verlies (AOI)

Dt: Planbates

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 109

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Rxxx

Rxxx Kt: Aktuariële wins(AOI)

Kt: Planbates Rxxx

Rxxx

Tabel 3.2: Opsomming van aktuariële wins of verlies vir planbates (Outeur, 2015)

Aktiwiteit 3.5 Werk deur die voorbeeld op bladsy 229-230 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die hermeting van netto omskrewe voordeellas

Opsomming

Verwys na bladsy 230-231 in die handboek vir ʼn opsomming van paragraaf 3.6.5.

3.6.6

Omskrewe voordeelplan: Ander sake

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 231-235 (Hoofstuk 12, paragraaf 6.1-6.4)

Verstreke dienskoste en wins en verlies met betaling

Verwys na bladsy 231-232 in die handboek vir verdere bespreking oor verstreke dienskoste, sowel as bladsy 97 in dié studie-eenheid vir ʼn opsomming.

Bateplafontoets

Die netto omskrewe voordeelbate mag nooit meer as die verhaalbare bedrag wees nie. Dit beteken die netto bate mag nie meer as die werklike kontantbesparing beskikbaar wees nie.

Netto omskrewe voordeelbates

Alvorens ʼn netto omskrewe voordeelbate erken mag word, moet dit voldoen aan die definisie van ʼn bate soos omskryf in die konseptuele raamwerk. Verwys na paragraaf 1.9.5 in Studieeenheid 1 vir die definisie van ʼn bate.

Voorgestelde benadering en vrae

Verwys na bladsy 233-234 in die handboek vir ʼn baie handige opsomming van die stappe om te volg in ʼn vraag oor omskrewe voordeelplanne, sowel as die joernaalinskrywings.

Bladsy 110

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 3.6 Doen Vraag 12.2 op bladsy 234-235 in die handboek vir ʼn volledige vraag oor omskrewe voordeelplanne.

3.6.7

Ander langtermynvoordele

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 235 (Hoofstuk 12, paragraaf 7.1-7.2)

Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van ander langtermynvoordele. Voorbeelde van langtermynwerknemersvoordele: Langdiensleweringsbetalings, sabbatsverlof, uitgestelde vergoeding, bonusbetaling na 12 maande. Betaling van die voordele vind 12 maande na dienste gelewer is plaas.

Rekeningkundige hantering van ander langtermynvoordele

Die bedrag wat as ʼn las erken moet word, is die netto bedrag van die volgende: Die huidige waarde van die omskrewe voordeelverpligting op verslagsdoensingdatum, en die billike waarde van die planbates. Goeie nuus! Langtermynvoordele word dieselfde bereken en verantwoord as omskrewe voordeelplanne, behalwe dat aktuariële wins of verliese in wins en verlies erken word (en nie in ander omvattende inkomste nie).

3.6.8

Openbaarmaking

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 236 (Hoofstuk 12, paragraaf 1.8) Verwys na bladsy 236 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes per IAS 19.

3.7 3.7.1

Staat van kontantvloei IAS 7 Staat van kontantvloei

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 243-250 (Hoofstuk 13, paragraaf 1.1-1.12)

Kontantvloei en wins

Gebruikers van die finansiële state kan deur gerapporteerde wins in die finansiële state mislei word, omdat dit rekeningkundige aanpassings en nakoming van IFRS insluit. Dus, om ʼn meer realistiese beeld van die likiditeit en kontantvloei van die onderneming te kry, word die staat van kontantvloei opgestel.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 111

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Fondsevloei en kontantvloei

Sommige lande vereis addisionele openbaarmaking van fondse gevloei, eerder as kontantvloei. Die definisie van fondse is baie vaag en dus word die staat van kontantvloei, wat opgestel word volgens werklike kontant gevloei, in ʼn volledige stel finansiële state vereis. Alle rekeningkundige aanpassings soos per IFRS vereis (soos byvoorbeeld waardevermindering, waardedaling, wins en verlies met verkoop en hermetingsverskille) word uitsluit in die staat van kontantvloei.

Doel van IAS 7

Die doelwit van IAS 7 is om historiese inligting oor die onderneming se vermoë om kontant en kontantekwivalente te genereer, sowel as inligting oor die kontantbehoefte van die onderneming (likiditeit) te verskaf.

Omvang

ʼn Volledige stel finansiële state sluit die staat van kontantvloei in, en is dus verpligtend as deel van die finansiële state vir alle ondernemings.

Voordeel van kontantvloei-inligting

Tesame met die res van die finansiële state, verskaf die staat van kontantvloei, inligting oor die likiditeit (die vermoë van ʼn onderneming om sy korttermynverpligtinge te betaal soos dit betaalbaar word) en solvabiliteit (die vermoë van ʼn onderneming om sy langtermynverpligtinge na te kom) van die onderneming. Dit bevorder vergelykbaarheid.

Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van kontant en kontantekwivalente. Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, soos opgesom in die onderstaande figuur:

Bladsy 112

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

• Bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende aktiwiteite van die onderneming, soos kontant ontvang met verkope en lewering van dienste, en kontant betaal aan verskaffers vir die aankope van goedere en dienste.

Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite

• Verwys na die kontantaankope en kontantverkope van langtermynbates.

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite

• Bestaan uit kontantvloei van, of aan die eienaars en uitleners, bv. kontantbydraes deur 'n eienaar en kontantbetalings van langtermynlaste.

Figuur 3.2: Drie hoofkategorieë van die staat van kontantvloei (Outeur, 2014)

Kontant en kontantekwivalente

Kontantekwivalente het ʼn korttermynverloop van minder as drie maande vanaf verkryging.

Lenings word geklassifiseer as finansieringsaktiwiteite.

Aanbieding van die staat van kontantvloei Aktiwiteit 3.8

Werk deur die voorbeeld op bladsy 245 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn eenvoudige staat van kontantvloei. Let veral op dat die staat van kontantvloei in drie hoofkategorieë verdeel word, naamlik kontantvloei uit: Bedryfsaktiwiteite, Beleggingsaktiwiteite en Finansieringsaktiwiteite.

Aanbieding •

Bedryfsaktiwiteite Bedryfsaktiwiteite bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende aktiwiteite van die onderneming, naamlik die transaksies wat in ag geneem word om wins of verlies vir die periode te bereken. Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite dui aan of die

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 113

GFA206 Finansiële Rekeningkunde onderneming voldoende kontant genereer om lenings terug te betaal, om die bedrywighede van die onderneming voort te sit, dividende te betaal en nuwe beleggings te maak, sonder om van eksterne finansiering gebruik te maak.

Voorbeelde van kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite sluit in: o

Kontant ontvang met die verkope van goedere en lewering van dienste.

o

Kontant ontvang uit kommissie en ander inkomste, bv. rente-inkomste en dividend-inkomste.

•

o

Kontant betaal aan verskaffers van goedere en dienste.

o

Kontant betaal aan werknemers.

o

Kontant betaal aan, of ontvang van, die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID).

Beleggingsaktiwiteite Beleggingsaktiwiteite verwys na die aankope en verkope van langtermynbates.

Voorbeelde van kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite sluit in: o

Kontant betaal met die aankoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates en ander langtermynbates.

o

Kontant ontvang met die verkoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates en ander langtermynbates.

o

Kontant betaal met die aankoop van aandele of skuldbriewe van ʼn ander onderneming.

o

Kontant ontvang met die verkoop van aandele of skuldbriewe van ʼn ander onderneming.

•

Finansieringsaktiwiteite Finansieringsaktiwiteite hou verband met die twee vorme van finansiering in ʼn onderneming, naamlik ekwiteit en lenings.

Voorbeelde van kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite sluit in: o

Kontant ontvang met die toename van ekwiteit, deur die uitreiking van aandele.

o

Kontantuitreikings aan eienaars, deur dividende betaal (let wel, vir hierdie kursus, GFA206, word uitreikings geklassifiseer as bedryfsaktiwiteite).

o

Kontant ontvang van langtermynfinansiering.

o

Kontantterugbetalings van skuld.

Bladsy 114

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 3.9 Werk deur die voorbeeld op bladsy 247 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van die terugbetaling van ’n lening.

Die verslagdoening van die kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite •

Direkte metode Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite volgens die direkte metode te bereken:

Kontant ontvang vanaf kliënte Minus: Kontant betaal aan verskaffers en werknemers = Kontant gegenereer uit bedrywighede Plus: Rente-inkomste, dividendinkomste Minus: Rente-uitgawe, dividende betaal en belastinguitgawe = Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

•

Indirekte metode Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite volgens die indirekte metode te bereken:

Wins voor belasting ± Niekontant items (bv. waardevermindering, wins of verlies met verkoop van vaste bates let wel, niekontant uitgawes moet teruggetel word en niekontant inkomste afgetrek word) ± Niebedryfsitems (rente-inkomste, dividendinkomste, rente-uitgawe en belastinguitgawe ingesluit in wins voor belasting let wel, die uitgawes moet teruggetel word en inkomste afgetrek word) = Bedryfskontantvloei voor bedryfskapitaalbewegings ± Bedryfskapitaalbewegings = Kontant gegenereer uit bedrywighede ± Kontanteffek van niebedryfsitems, dividende en belasting (tel rente-inkomste ontvang en dividendinkomste ontvang terug en trek rente betaal, dividende betaal en belasting betaal af.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 115

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Let wel, die kontantvloei-effek moet afgetrek of teruggetel word, nie die bedrae soos per die staat van omvattende inkomste nie) = Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

Rente en dividende

Rente/Dividende betaal = Bedryfs- of finansieringsaktiwiteit Rente/Dividende ontvang = Bedryfs- of beleggingsaktiwiteit Al dié bogenoemde spesifieke items sal in hierdie kursus, GFA206, as bedryfsaktiwiteite geklassifiseer word.

Rente, dividende en belasting ontvang, of betaal, kan ook in ʼn T-rekeningformaat bereken word as die balanserende syfer in die onderskeie T-rekeninge: Rente ontvangbaar of dividende ontvangbaar Openingsbalans

per SFP

Xxx

Bank

Balanserende

xxx

syfer Rente-inkomste/

per SOI

Xxx

Sluitingsbalans

per SFP

xxx

Dividendinkomste Xxx

xxx

Rente betaalbaar of dividende betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

per SFP

xxx

xxx

Rente uitgawe/

per SOI

xxx

syfer Sluitingsbalans

per SFP

Dividende betaal xxx

per SVE xxx

Inkomstebelasting

Kontant betaal of ontvang (let wel, nie die uitgawe volgens die staat van omvattende inkomste nie), word ingesluit in bedryfsaktiwiteite.

Bladsy 116

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Belasting betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

per SFP

xxx

xxx

Belastinguitgawe

per SOI

xxx

syfer Sluitingsbalans

per SFP

xxx

xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant ontvang van of betaal aan SAID wees, en sal na die staat van kontantvloei oorgedra word.

Aktiwiteit 3.10 Verwys na die voorbeeld op bladsy 249-250 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die formaat van ʼn staat van kontantvloei volgens die direkte metode (bladsy 249) en indirekte metode (bladsy 250).

3.7.2

Voorbereiding van staat van kontantvloei

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 250-255 (Hoofstuk 13, paragraaf 2.1-2.2)

Bedryfskapitaalbewegings

Bedryfskapitaalbewegings verwys na die beweging in rekeninge ontvangbaar, rekeninge betaalbaar en voorraad. Ten einde die beweging te bereken, vergelyk die openingsbalans (m.a.w. die sluitingsbalans van die vorige jaar) met die huidige jaar se sluitingsbalans.

•

Vir rekeninge ontvangbaar en voorraad (bates): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit ontvangstes (bank) was minder as kredietverkope en meer voorraad is aangekoop, en moet die beweging dus afgetrek word, want dit het ʼn negatiewe effek op die bank en andersom.

•

Vir rekeninge betaalbaar (las): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit jy het meer aangekoop op skuld as wat jy betaal het, en moet die beweging bygetel word, want dit het ʼn positiewe effek op die bank en andersom.

Stap-vir-stap metode

Verwys na bladsy 251 in die handboek vir ʼn stap-vir-stapmetode wat in die voorbereiding van die staat van kontantvloei gevolg kan word.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 117

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 3.11 Werk deur die voorbeeld op bladsy 251-254 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van die staat van kontantvloei volgens die indirekte metode.

Aktiwiteit 3.12 Doen Vraag 13.1 op bladsy 254-255 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van die staat van kontantvloei volgens die indirekte metode.

3.8

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie

3.8.1

Groepe en konsolidasies: ʼn Oorsig

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 263-268 (Hoofstuk 14, paragraaf 1.1-1.8)

Rekeningkundige standaarde

Die volgende rekeningkundige standaarde sal in hoofstuk 14-17 in die handboek behandel word: IAS 27 Separate Financial Statements, IFRS 3 Business combinations, IFRS 10 Consolidated financial statements en IAS 28 Investments in associates and joint ventures (hersien).

Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van beheer, mag, filiaal, moedermaatskappy, groep, geassosieerde, beduidende invloed en gekonsolideerde finansiële state.

Ons kan die verskillende tipes beleggings en die vereiste rekeningkundige hantering as volg opsom: Belegging

Kriteria

Vereiste hantering in groepstate

Filiaal

Beheer

Volle konsolidasie

Geassosieerde

Beduidende invloed

Ekwiteitsverantwoording

Belegging wat nie een van bogenoemde is nie

Bates gehou vir akkreditasie van welvaart

Soos vir ʼn enkele onderneming per IAS 39 (nie in omvang van GFA206)

Tabel 3.1 : Opsomming van verskillende beleggings (Aangepas uit CIMA, 2015: 264)

Bladsy 118

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Belegging in filiaal

Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde vas te stel of die belegging ʼn filiaal is.

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van beheer. Gewoonlik beheer ʼn entiteit ʼn ander entiteit indien hy die meerderheid aandele besit. Maar, daar is wel omstandighede waar die entiteit (moedermaatskappy) steeds beheer uitoefen al besit die entiteit ‘n minderheidsaandeelhouding. Verwys na paragraaf 1.3 in die handboek op bladsy 264 vir die drie vereistes waaroor die belegger moet beskik ten einde beheer uit te oefen.

•

Mag Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van mag. Verwys na paragraaf 1.3.1 in die handboek op bladsy 264 vir voorbeelde van relevante aktiwiteite.

•

Opbrengs ʼn Belegger moet blootgestel wees aan, of reg hê op, ʼn veranderlike opbrengs as gevolg van die betrokkenheid met die beleggingnemer ten einde laasgenoemde te kan beheer.

•

Skakel tussen mag en opbrengs ʼn Moedemaatskappyr moenie slegs mag hê oor die beleggingnemer en blootstelling aan, of reg op die veranderlike opbrengs uit betrokkenheid met die beleggingnemer hê nie, die moedermaatskappy moet ook oor die vermoë beskik om die mag oor die beleggingnemer aan te wend om die opbrengs, as gevolg van die betrokkenheid met die beleggingnemer te gebruik.

Baie belangrik!! In die geval van ʼn gebrek aan ander inligting, kan jy vir GFA206doeleindes aanvaar, dat indien die moedermaatskappy meer as 50% van die aandele in die entiteit besit, daardie entiteit ʼn filiaal is.

•

Rekeningkundige hantering van ʼn filiaal in die groepstate Die finansiële state van die filiaal en moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit.

Belegging in geassosieerde

Beduidende invloed is die deurslaggewende faktor ten einde vas te stel of die belegging as ʼn belegging in geassosieerde verantwoord moet word. Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van geassosieerde en beduidende invloed. Gewoonlik het jy beduidende invloed oor ʼn entiteit indien meer as 20% van die aandele besit word. Verwys na paragraaf 1.4 op bladsy 266 in die handboek vir voorbeelde van beduidende invloed.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 119

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Handelsbeleggings

Beleggings waar die entiteit minder as 20% aandele in die onderneming hou word gewoonlik as ʼn finansiële bate in die niebedryfsbates afdeling van die staat van finansiële posisie verantwoord. IAS 32, IFRS 9 en IFRS 7 handel met dié transaksies.

Aktiwiteit 3.13 Doen Vraag 14.1 op bladsy 267 in die handboek wat handel oor beleggings in geassosieerde.

Inhoud van groepstate

Groepstate bestaan gewoonlik uit die volgende: Gekonsolideerde staat van finansiële posisie, Gekonsolideerde staat van omvattende inkomste, Gekonsolideerde staat van kontantvloei en Individuele moedermaatskappy se finansiële state.

Verantwoording van filiale en geassosieerdes in die aparte rekords van die belegger

In die moedermaatskappy se individuele rekords word die belegging in die filiaal en belegging in die geassosieerde as ʼn finansiële bate getoon in die niebedryfsbates afdeling van die staat van finansiële posisie.

Vrystelling van die voorbereiding van groepstate

Verwys na paragraaf 1.8 in die handboek op bladsy 267-268 vir vereistes wat nagekom moet word alvorens gekonsolideerde finansiële state vir groepmaatskappy nie opgestel hoef te word nie. Let wel, daar moet aan al vier vereistes voldoen word alvorens dit vir vrystelling vir die voorbereiding van finansiële state sal kwalifiseer. Let wel, dié vereistes is een van die studie-eenheid leeruitkomstes en vaardighede soos gespesifiseer deur die sillabus leeruitkomstes en moet dus deeglik bestudeer en verstaan word.

3.8.2

Die gekonsolideerde staat van finansiële posisie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 268-273 (Hoofstuk 14, paragraaf 2.1-2.2)

Basiese konsolidasieprosedures

Die basiese prosedures vir die opstel van groepstate is as volg: Die uitskakeling van gemeenskaplike items, en

Bladsy 120

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die konsolidasie of kombinering van die oorblywende niegemeenskaplike items, lyn-virlyn, deur die ooreenstemmende bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes bymekaar te tel.

Die uitskakeling van gemeenskaplike items verwys na:

Die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se staat van finansiële posisie en die moedermaatskappy se gedeelte van die ekwiteit van die filiaal se staat van finansiële posisie.

Intragroep-transaksies.

Aktiwiteit 3.14 Werk deur die voorbeelde op bladsy 269-271 in die handboek vir voorbeelde van basiese konsolidasie sowel as konsolidasie met intragroep-transaksies.

Jy kan in die bogenoemde voorbeelde sien dat in die groepstate, die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se rekords uitgekanselleer word met die ekwiteit in die filiaal se rekords. Die rede hoekom ons dit doen is omdat die belegging in die moedermaatskappy se rekords (die bate) bloot ʼn eis teen die netto bates van die filiaal soos verteenwoordig deur die ekwiteit van die filiaal is (onthou netto bates = bates minus laste = ekwiteit). Dit is keersye of spieëlbeelde van dieselfde en dit moet in die nuwe verslagdoeningsentiteit, naamlik die groep, uitgeskakel word.

Alle ander bates en laste word op ʼn reël-vir-reëlbasis bymekaar getel, byvoorbeeld die debiteure van die moedermaatskappy van R30 000 + debiteure van die filiaal van R20 000 word bymekaar getel en in die groepstate sal debiteure R50 000 (R30 000 + R20 000) bedra. Die formule wat jy kan gebruik is: 100% (dit beteken alles) van die moedermaatskappy se bates en laste + 100% (dit beteken alles) van die filiaal se bates en laste word op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel. Let wel, al besit die moedermaatskappy nie 100% van die aandele in die filiaal nie, word steeds 100% van die bates en laste bymekaar getel, want konsolidasie gaan oor beheer en die moedermaatskappy beheer 100% van die bates en laste.

Let wel: Aandelekapitaal in die groepstate, sal altyd slegs die aandelekapitaal van die moedermaatskappy wees.

Intragroep-transaksies, byvoorbeeld indien die moedermaatskappy ʼn lening ontvangbaar van die filiaal het en die filiaal weer in sy rekord ʼn lening betaalbaar aan die filiaal het, moet ook op konsolidasie uitgekanselleer word. Let ook op in die bogenoemde voorbeeld dat die negatiewe bankbalans (bankoortrekking) van die filiaal, nie verreken mag word teen die positiewe bankbalans van die moedermaatskappy nie.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 121

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Gedeeltelike kansellasie

Wat gebeur as die intragroepbalanse nie ooreenstem nie? Ongekanselleerde balanse op intragroeprekeninge word as goedere in transito (bedryfsbate) in die groepstate getoon.

Ongekanselleerde leningsvoorraad word as ʼn niebedryfslas in die groepstate getoon.

Aktiwiteit 3.15 Doen Vraag 14.2 op bladsy 272-273 in die handboek wat handel oor gedeeltelike kansellasie.

3.8.3

Klandisiewaarde met konsolidasie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 273-279 (Hoofstuk 14, paragraaf 3.1-3.4)

Klandisiewaarde met konsolidasie Aktiwiteit 3.16

Werk deur die voorbeeld op bladsy 274-275 in die handboek vir ʼn voorbeeld waar die moedermaatskappy R60 000 betaal vir 40 000 aandele in die filiaal wat R40 000 werd was.

Die rede hoekom die moedermaatskappy bereid sal wees om R20 000 meer vir die aandele te betaal, is omdat daar ʼn ontasbare bate op konsolidasie ter waarde van R20 000 ontstaan.

Wat is klandisiewaarde?

Die moedermaatskappy betaal meer as die billike waarde van die bates verkry en die laste oorgeneem as gevolg van faktore soos die beleggingnemer se goeie kliëntebasis, sy markaandeel of bloot om te verseker dat ʼn beherende belang in die entiteit verkry word.

Meting en verantwoording van klandisiewaarde

Klandisiewaarde kan nie direk gemeet word nie en IFRS 3 bepaal daarom dat dit as die reswaarde (verskil tussen koopprys en billike waarde van netto bates) gemeet word.

Die formule om klandisiewaarde te bereken vir ʼn volfiliaal (filiaal wat 100% deur die moedermaatskappy besit word) is as volg: Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum (dit is die koste van die

xxx

belegging soos per die moedermaatskappy se rekord) Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem op

(xxx)

verkrygingsdatum:

Bladsy 122

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aandelekapitaal van filiaal

xxx

Behoue verdienste van filiaal met verkryging

xxx

Ander reserwes met verkryging

xxx

= Klandisiewaarde/(wins uit winskoopaankoop)

xxx/(xxx)

Let wel, klandisiewaarde word slegs een keer, met die verkryging van die filiaal, bereken en word nie jaarliks hermeet nie, tensy daar waardedaling van toepassing is. Die antwoord kan positief of negatief wees. Positiewe klandisiewaarde is ʼn ontasbare bate en word as ʼn niebedryfsbate aangebied in die staat van finansiële posisie. Klandisiewaarde word nie geamortiseer nie, maar wel jaarliks vir waardedaling getoets. Negatiewe klandisiewaarde word ʼn wins uit ʼn winskoopaankoop genoem en word in wins en verlies erken (nie in die staat van finansiële posisie nie), en word bygetel by die gekonsolideerde ekwiteit (spesifiek behoue inkomste) by verkryging.

Klandisiewaarde en voorverkrygingswins

Enige behoue verdienste wat die filiaal in sy rekords toon voor die dag waarop die moedermaatskappy sy beherende belang verkry, behoort nie aan die moedermaatskappy nie, en moet dus met konsolidasie uitgekanselleer word saam met die aandelekapitaal van die filiaal. Die pro forma-joernaalinskrywing om die aandelekapitaal en behoue verdienste van die filiaal en die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se rekord uit te skakel, is as volg: Dt: Aandelekapitaal van filiaal

Rxxx

Dt: Voorverkrygings behoue verdienste van die filiaal

Rxxx

Kt: Belegging in die filiaal soos per die moedermaatskappy se rekords

Rxxx

Indien die joernaal nie balanseer nie, sal die balanserende debiet klandisiewaarde of die balanserende krediet wins uit ʼn winskoopaankoop wees.

Dt: Klandisiewaarde(SFP) (balanserende syfer)

Rxxx

of Kt: Wins uit winskoopaankoop (W/V) (balanserende syfer)

Rxxx

Slegs behoue inkomste (met ander woorde wins of verliese) en ander reserwes wat sedert verkryging deur die filiaal gegenereer word, word gekonsolideer en dus saam met die behoue inkomste van die moedermaatskappy getel.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 123

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Let wel, die formule om bates en laste te konsolideer is as volg: 100% (dit beteken alles) van die moedermaatskappy se bates en laste + 100% (dit beteken alles) van die filiaal se bates en laste word op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel. Selfs al besit die moedermaatskappy nie 100% van die aandele in die filiaal nie, word steeds 100% van die bates en laste bymekaar getel. Die formule om behoue inkomste en ander reserwes te konsolideer is egter as volg: 100% van die behoue inkomste van die moedermaatskappy + x % van die behoue inkomste van die filiaal. X% = aantal belang wat die moedermaatskappy in die filiaal het, byvoorbeeld 80%.

Aktiwiteit 3.17 Werk deur die voorbeelde op bladsy 276-279 in die handboek vir voorbeelde van die voorbereiding van ʼn gekonsolideerde staat van finansiële posisie waar die filiaal voorverkrygings behoue inkomste het.

3.8.4

Niebeherende belange

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 279-284 (Hoofstuk 14, paragraaf 4.1-4.3) Wanneer die moedermaatskappy (H) nie die hele (100%) uitgereikte aandelekapitaal van die filiaal (S) verkry nie, staan die eienaars buiten die moedermaatskappy as niebeherende belange (NBB) bekend. Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van niebeherende belang. Niebeherende belang word in die ekwiteitafdeling van die staat van finansiële posisie getoon, net bo niebedryfslaste.

Meting van niebeherende belang

Niebeherende belang kan aanvanklik met verkryging gemeet word teen: Die billike waarde op die verkrygingsdatum (met ander woorde gemeet teen die aktiewe markprys van die aandele wat deur die niebeherende aandeelhouers gehou word), óf Hulle proporsionele gedeelte (x%) van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem van die filiaal. Indien die metode gekies word, word slegs die klandisiewaarde wat die verkryger toekom, erken.

Let wel, daar sal in die toets/eksamen vir jou gesê word watter metode gebruik moet word om die niebeherende belang te meet.

Niebeherende belang wat in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie op verslagsdoeningsdatum getoon word bestaan uit: Die NNB bereken met verkryging plus NBB se aandeel in sedert verkrygings behoue inkomste en ander reserwes.

Bladsy 124

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Klandisiewaarde en niebeherende belang

Die formule om klandisiewaarde vir ʼn gedeeltelike belang in ʼn filiaal te bereken is as volg: Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum (dit is die koste van die

xxx

belegging soos per die moedermaatskappy se rekord) Plus: Niebeherende belang met verkryging

xxx

Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met

(xxx)

verkrygingsdatum: Aandelekapitaal van filiaal

xxx

Behoue verdienste van filiaal met verkryging

xxx

Ander reserwes met verkryging

xxx

= Klandisiewaarde/(wins uit winskoopaankoop)

xxx/(xxx)

Aktiwiteit 3.18 Werk deur die voorbeeld op bladsy 281 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van klandisiewaarde vir ʼn gedeeltelike belang in ʼn filiaal, dus met niebeherende belang in berekening.

Die effek van niebeherende belang gemeet teen billike waarde

Die billike waarde van niebeherende belang sal in GFA206 aan jou gegee word.

Aktiwiteit 3.19 Werk deur die voorbeeld op bladsy 282-284 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie indien niebeherende belang teen billike waarde gemeet word.

Aktiwiteit 3.20 Doen Vraag 14.3 op bladsy 284 in die handboek wat handel oor die berekening van klandisiewaarde en niebeherende belang gemeet teen billike waarde.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 125

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 3.8.5

Waardedaling van klandisiewaarde

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 284-285 (Hoofstuk 14, paragraaf 5) Klandisiewaarde wat deur konsolidasie bekom is, word jaarliks of meer dikwels, indien gebeure of veranderings in omstandighede ʼn aanduiding verleen dat die bate verswak het, vir waardedaling getoets in ooreenstemming met die vereistes van IAS 36 Waardedaling van bates. Indien die niebeherende belang teen billike waarde gemeet word, moet ʼn gedeelte van die waardedalingsverlies (gebaseer op die % belang wat die niebeherende besit) ook toegeskryf word aan die niebeherende belang. Let wel, dit is slegs die geval as niebeherende belang teen billike waarde gemeet word. Die waardedalingsverlies sal dan behoue inkomste en die niebeherende belang verminder.

Aktiwiteit 3.21 Werk deur die voorbeeld op bladsy 284-286 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die pro forma joernaalinskrywings en effek van waardedalingsverlies op behoue inkomste en niebeherende belang.

3.8.6

Die aankope van ʼn filiaal gedurende die jaar

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 295-296 (Hoofstuk 15, paragraaf 1) Indien ʼn filiaal gedurende die finansiële jaar aangekoop word, moet daar ʼn onderskeid getref word tussen die wins/verlies verdien voor verkryging en sedert verkryging.

Alle wins/verlies verdien voor verkryging word by die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met verkrygingsdatum bygevoeg alvorens klandisiewaarde bereken word.

Wins/verlies sedert verkryging word gekonsolideer, en by behoue verdienste in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie bygetel. Dus bestaan die gekonsolideerde behoue verdienste uit: 100% van moedermaatskappy se behoue verdienste + x% van slegs die filiaal se sedert verkryging wins/verlies. So hoe verdeel jy die wins/verlies vir die jaar tussen voor en sedert verkryging? Jy kan aanvaar (behalwe indien die vraag vir jou anders sê) dat wins/verlies gelykmatig deur die jaar verdien word. Byvoorbeeld: Indien die filiaal se totale wins vir die 2015 jaar R120 000 beloop, sy jaareinde 31 Desember is en jy bekom die filiaal op 1 September 2015, kan die voor en sedert verkryging wins as volg bereken word: Voor verkryging: 1 Januarie 2015 tot 31 Augustus 2015: R120 000 x 8/12 = R80 000.

Sedert verkryging: 1 September 2015 tot 31 Desember 2015: R120 000 x 4/12 = R40 000.

Die R80 000 word by openingsbehoue verdienste getel alvorens klandisiewaarde bereken

Bladsy 126

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde word en die R40 000 word in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie saam die behoue verdienste van die moedermaatskappy getel.

Let wel, al is die filiaal gedurende die finansiële jaar verkry, word 100% (en nie slegs ʼn gedeelte gelykmatig bereken) van die bates en laste gekonsolideer. Die formule om bates en laste te konsolideer, ongeag wanneer die filiaal bekom is bly 100% (dit beteken alles) van die moedermaatskappy se bates en laste + 100% (dit beteken alles) van die filiaal se bates en laste.

Aktiwiteit 3.22 Doen Vraag 15.1 op bladsy 295 in die handboek wat handel oor die verkryging van ʼn filiaal gedurende die finansiële jaar.

3.8.7

Intragroep-transaksies

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 296-301 (Hoofstuk 15, paragraaf 2.1-2.2)

Ongerealiseerde wins

Alle intragroep debiteure/krediteure/lenings moet met konsolidasie uitgeskakel word.

Onthou, groepstate se doel is om finansiële state op te stel van twee of meer maatskappye asof hul een entiteit is. Dus moet die groepstate slegs wins verdien deur die verkoop aan ʼn buitestaander buite die groep, toon. Dit gebeur egter dat die moedermaatskappy en filiaal transaksies met mekaar aangaan, byvoorbeeld die moedermaatskappy verkoop voorraad aan die filiaal teen ʼn wins. Die moedermaatskappy maak ʼn wins sodra dit goedere aan die filiaal verkoop, maar die filiaal toon eers wins sodra dit die voorraad aan ʼn buitestander verkoop. Alle voorraad nie deur die filiaal teen jaareinde verkoop nie, sal ingesluit wees in sy sluitingsvoorraad wat gekonsolideer word. Maar die voorraad in die filiaal se rekords sal nie dieselfde kosprys (kosprys vir filiaal = verkoopprys van moedermaatskappy, wat wins insluit) hê as wat dit vir die groep (groep se kosprys = kosprys vir moedermaatskappy) het nie.

Voorraad op konsolidasie moet gemeet word teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde vir die groep.

Jy sal dus ʼn konsolidasie-aanpassing (pro forma-joernaal) moet maak ten einde die ongerealiseerde wins uit te skakel. Ongerealiseerde wins verwys na wins ingesluit in die koopprys (want die verkoper sluit ʼn winsmarge op die kosprys in die verkoopprys in) van sluitingsvoorraad of vaste bates wat deur die koper op jaareinde steeds besit word, en dus nog nie gerealiseer het deur gebruik of verkoop aan ʼn party buite die groep nie. Die pro forma-joernaalinskrywing om die ongerealiseerde wins uit te skakel is as volg:

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 127

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Dt: Behoue verdienste (verkoper)

Rxxx

Kt: Voorraad (koper)

Rxxx

Die bedrag in die pro forma-joernaal moet die ongerealiseerde wins wees. Ongerealiseerde wins word as volg bereken: Indien die wins op kosprys gemaak word, sal ongerealiseerde wins as volg bereken word: Sluitingvoorraad x (winsmarge / 100+ winsmarge) Indien die wins op verkooprys gemaak word, sal die ongerealiseerde wins as volg bereken word: Sluitingsvoorraad x (winsmarge / 100) Verduidelikende voorbeeld:H Bpk. het voorraad ten bedrae van R100 000 (kosprys vir H Bpk.) voorhande wat van S Bpk. (waarin H Bpk. ʼn 100%-belang het) aangekoop. S Bpk. maak ʼn wins van 25% op kosprys van die goedere wat aan H Bpk. verkoop word.

Ongerealiseerde intragroepwins word as volg bereken: R100 000 x 25/125 = R20 000.

Niebeherende belang in ongerealiseerde wins

Indien die moedermaatskappy nie 100% in die filiaal besit nie, en die filiaal verkoop aan die moedermaatskappy, moet die ongerealiseerde wins verdeel word tussen die niebeherende belang en die filiaal. Die pro forma-joernaalinskrywing om die uitskakeling van die ongerealiseerde wins te verantwoord is as volg: Dt: Behoue verdienste (verkoper)

Rxxx

Dt: Niebeherende belang

Rxxx

Kt: Voorraad (koper)

Rxxx

Behoue verdienste en niebeherende belang in die groepstate moet dus verminder met bogenoemde bedrae. Let wel, niebeherende belang word slegs beïnvloed deur intragroeptransaksies indien die filiaal aan die moedermaatskappy verkoop. Indien die moedermaatskappy aan die filiaal verkoop, word NBB nie beïnvloed nie. Let wel, sluitingsvoorraad getoon in die groepstate, moet getoon word teen die koste vir die groep, dit sal die kosprys wees vir die aanvanklike koper. Byvoorbeeld indien S Bpk. aan H Bpk. goedere verkoop, moet die voorraad op konsolidasie teen die kosprys van S Bpk. getoon word, met ander woorde die aanvanklike koper.

Aktiwiteit 3.23 Werk deur die voorbeelde op bladsy 298-300 in die handboek vir voorbeelde waar die filiaal (nie ʼn volfiliaal) goedere aan die moedermaatskappy verkoop en anders om.

Bladsy 128

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 3.24 Doen Vraag 15.2 op bladsy 300-301 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van gekonsolideerde staat van finansiële posisie met intragroep-transaksies.

3.8.8

Intragroep-verkope van niebedryfsbates

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 301-303 (Hoofstuk 15, paragraaf 3.1)

Rekeningkundige verantwoording

Met die intragroep-verkope van niebedryfsbates (bv. eiendom, aanleg en toerusting) moet enige ongerealiseerde wins/verlies uitgeskakel word. Die waardevermindering vir die groep met ook gebaseer wees op die kosprys van die bates op groepvlak en nie teen die verhoogde aankoopprys nie.

Byvoorbeeld: S Bpk. (filiaal) verkoop toerusting met ʼn drabedrag van R10 000 aan P Bpk. (moedermaatskappy) vir R12 500. Toerusting word gedepresieer teen 10% per jaar. S Bpk. toon ʼn wins met intragroep-verkope van R2 500 (R12 500 verkoopprys – R10 000 kosprys ) in sy rekord wat uitgekanselleer moet word. P Bpk. bereken waardevermindering in sy rekords nou op R12 500 (kosprys vir P Bpk.). Op konsolidasie gaan waardevermindering dus oorgestateer wees, en moet eintlik op R10 000 (kosprys vir die groep) bereken word.

Dus sal behoue verdienste soos volg aangepas moet word op konsolidasie: Verminder met R2 500 wins oorstateer, vermeerder met R250 waardevermindering te veel afgetrek (R12 500 (kosprys vir P Bpk.) x 10% = R1 250 versus R10 000 (kosprys vir groep) x 10% = R1 000, dus het P Bpk. in sy rekords R250 (R1250 –R1000) te veel waarvermindering verantwoord). Die pro forma- joernaalinskrywings om die ongerealiseerde wins uit te skakel en waardevermindering te verminder is as volg: Moedermaatskappy verkoop aan filiaal

Filiaal verkoop aan die moedermaatskappy

Dt: Behoue verdienste (H) (verkoper)

Rxxx Dt: Behoue verdienste (S) (verkoper)

Rxxx

Kt: Niebedryfsbates (S) (koper)

Rxxx

Dt: Niebeherende belang (SFP)

Rxxx

Kt: Niebedryfsbates (H) (koper)

Rxxx

Tabel 3.2 : Joernaalinskrywing vir intragroep-verkope van niebedryfsbates (Aangepas uit CIMA, 2014: 302)

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 129

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 3.25 Werk deur die voorbeeld op bladsy 302 in die handboek om die impak van intragroepverkope van niebedryfsbates op behoue verdienste te verstaan.

3.8.9

Vorme van betaling

Die moedermaatskappy kan verskillende vorme van betaling aanwend wanneer aandele in die filiaal verkry word. Byvoorbeeld die moedermaatskappy betaal met kontant of aandele.

Die betaling kan voorwaardelik wees, uitgestel wees of aandele kan uitgereik word. Die betaling moet altyd teen billike waarde wees.

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 303-304 (Hoofstuk 15, paragraaf 4.1)

Voorwaardelike teenprestasie

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van voorwaardelike teenprestasie. Die billike waarde op verkrygingsdatum van die voorwaardelike teenprestasie moet by die ander teenprestasie (betaling) ingesluit word wat oorgedra word deur die verkryger in die besigheidsamevoeging, alvorens klandisiewaarde bereken word.

Aktiwiteit 3.26 Werk deur die voorbeeld op bladsy 303 in die handboek vir ʼn voorbeeld van voorwaardelike teenprestasie.

•

Uitgestelde betaling Die teenprestasie gaan eers in die toekoms betaal word, dus moet die toekomstige betaling verdiskonteer word na die huidige waarde deur die koste van kapitaal (%) te gebruik. Verwys na Studie-eenheid 4 vir die verduideliking en formules om toekomstige waardes na huidige waardes te verdiskonteer.

Aktiwiteit 3.27 Werk deur die voorbeeld op bladsy 303-304 in die handboek vir ʼn voorbeeld van uitgestelde betaling. Jy sal egter nie nou al die formule verstaan om die toekomstige waarde van R108 miljoen te verdiskonteer nie. Verwys terug na die voorbeeld nadat verdiskontering in Studie-eenheid 4 bespreek is.

Bladsy 130

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Aandele-uitreiking Indien die verkryger (moedermaatskappy) aandele aan die verkrygde (filiaal) uitreik as vorm van betaling vir die aandele in die verkrygde, moet die aandele van die verkryger teen billike waarde gemeet word op datum van verkryging.

Aktiwiteit 3.28 Werk deur die voorbeeld op bladsy 304 in die handboek vir ʼn voorbeeld van verkryging van aandele in die filiaal deur met die moedermaatskappy se aandele te betaal. Let op die joernaalinskrywing wat die moedermaatskappy in sy eie rekords te boek sal stel.

•

Uitgawes en uitreikingskoste Alle uitgawes en uitreikingkoste byvoorbeeld, regskoste, rekeningkundige kostes, waardasiekostes en enige ander professionele of konsolasiekostes in ʼn besigheidsamevoeging moet as ʼn uitgawe verantwoord word, en nie gekapitaliseer word nie.

3.9 3.9.1

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en omvattende inkomste Die gekonsolideerde staat van wins en verlies

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 315-320 (Hoofstuk 16, paragraaf 1.1-1.6)

Konsolidasieprosedures

Die formule om inkomste en uitgawes te konsolideer is dieselfde as vir bates en laste: 100% van die inkomste en uitgawes van die moedermaatskappy + 100% van die inkomste en uitgawes van die filiaal sedert verkryging, op ʼn lyn-vir-lynbasis. Dit is egter noodsaaklik om te wys watter deel van die totale wins/(verlies) vir die jaar aan die niebeherende belang (indien dit nie ʼn volfiliaal is nie) behoort. Dus moet die volgende rekonsiliasie altyd aan die einde van die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste getoon word: Totale wins vir die jaar (100%)

Rxxx

Toeskryfbaar aan: Eienaars van die moedermaatskappy (moedermaatskappy se %)

Rxxx

Niebeherende belang (NBB se %)

Rxxx Rxxx

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 131

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Stappe om dié rekonsiliasie van wins en verlies voor te berei: Stap : Bereken die totale gekonsolideerde wins vir die jaar deur die inkomste en uitgawes op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar te tel. Let wel, alle intragroep-transaksies moet in ag geneem word.

Stap : Bereken die wins wat aan die NBB behoort deur die wins van slegs die filiaal (soos per die staat van omvattende inkomste van die filiaal) te vermenigvuldig met die % belang van die NBB. Stap : Die wins toeskryfbaar aan die eienaars van die moedermaatskappy is: Stap se antwoord minus Stap se antwoord (die balanserende syfer).

Aktiwiteit 3.29 Werk deur die voorbeeld op bladsy 315 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die voorbereiding van ʼn gekonsolideerde staat van omvattende inkomste en die verdeling van die totale wins (tussen die moedermaatskappy en die NBB).

Aktiwiteit 3.30 Doen Vraag 16.1 op bladsy 316 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste en die rekonsiliasie van behoue verdienste.

Aanvaar die volgende inligting: Behoue verdienste van Wheeler Co op 30 April 20x7 = R460 000 Behoue verdienste van Brookes Co op 1 Mei 20x6 = R106 000

Intragroep-transaksies

Indien die een maatskappy in die groep aan die ander maatskappy goedere verkoop, gaan ʼn identiese bedrag die verkoper se verkope laat toeneem (dt: debiteur/bank, kt: verkope) en vir die koper se koste van verkope (dt: koste van verkope, kt: voorraad) laat toeneem. Maar uit ʼn groepsoogpunt het verkope nie plaasgevind nie (want hoe kan jy aan jouself verkoop?), en dus moet die verkope en koste van verkope uitgekanselleer word. Die pro formajoernaalinskrywing om die intragroepverkope te kanselleer is as volg: Dt: Verkope (verkoper) Kt: Koste van verkope (koper)

Bladsy 132

Rxxx Rxxx

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Ongerealiseerde wins uit die intragroep-transaksie moet ook uitgekanselleer word. Die pro form- joernaalinskrywing om die ongerealiseerde wins uit te skakel, indien die transaksie in die huidige jaar plaasgevind het, is as volg: Dt: Koste van verkope (verkoper)

Rxxx

Kt: Voorraad (koper)

Rxxx

Let wel: Indien die filiaal aan die moedermaatskappy verkoop, moet die ongerealiseerde wins eers uitgekanselleer word alvorens die wins toeskryfbaar aan niebeherende belang bereken kan word.

Aktiwiteit 3.31 Werk deur die voorbeeld op bladsy 319 in die handboek vir ʼn voorbeeld waar die filiaal aan die moedermaatskappy goedere verkoop. Let op die aansuiwerings wat gemaak word aan verkope en koste van verkope. Goeie eksamentegniek is om jou berekeninge op die staat van omvattende inkomste, soos in die handboek, te wys.

Aktiwiteit 3.32 Doen Vraag 16.2-16.3 op bladsy 318-319 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van gekonsolideerde staat van omvattende inkomste met intragroep-transaksies.

Intragroep-dividende

Dividende deur die filiaal betaal aan die moedermaatskappy moet met konsolidasie uitgeskakel word. Die pro forma-joernaalinskrywing om die dividende op konsolidasie uit te kanselleer is as volg: Dt: Dividend ontvang (moedermaatskappy) – moedermaatskappy se gedeelte

Rxxx

Dt: Niebeherende belang – NBB se gedeelte

Rxxx

Kt: Dividende betaal (filiaal)

Rxxx

Intragroep-oordrag van niebedryfsbates

Soos in paragraaf 3.8.8 in dié studie-eenheid bespreek, moet enige ongerealiseerde wins/verlies uitgeskakel word uit die intragroep-verkope van niebedryfsbates. Intragroepwins op voorraad en niebedryfsbates, wat nie aan waardevermindering onderworpe is nie, word slegs gerealiseer wanneer die bates aan ʼn entiteit buite die groep verkoop word.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 133

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Fisiese oordrag is egter nie in die geval van niebedryfsbates wat aan waardevermindering onderworpe is, nodig nie. Ongerealiseerde wins op afskryfbare niebedryfsbates word deur die proses van waardevermindering, of deur verkoop aan ʼn entiteit buite die groep (derde party) gerealiseer, waar waardevermindering die verstreke gedeelte van toekomstige ekonomiese voordele vervat in die niebedryfsbate verteenwoordig. Met ander woorde, soos die bate gedepresieer word, kan die ongerealiseerde wins erken word.

Die volgende pro forma-konsolidasiejoernaalinskrywings moet gedoen word om die ongerealiseerde wins uit te skakel: Dt: Ander inkomste (verkoper)

Rxxx

Kt: Niebedryfsbate (koper)

Rxxx

Die volgende pro forma-konsolidasiejoernaalinskrywings moet gedoen word om as erkenning van die gedeelte van die ongerealiseerde intragroep-wins wat deur die waardeverminderingproses gedurende die jaar gerealiseer het: Dt: Opgelope waardevermindering (koper) Rxxx Kt: Waardevermindering (verkoper) Rxxx Deur waardevermindering, wat ʼn uitgawe is, te krediteer, maak jy wins meer, en dus realiseer jy die ongerealiseerde wins. Maar slegs ʼn gedeelte van die ongerealiseerde wins realiseer, in dieselfde verhouding wat jy die bate depresieer. Byvoorbeeld: P Bpk. besit 80% van S Bpk. Op 2 Januarie 2015 het P Bpk. toerusting wat oorspronklik R10 000 gekos het, teen R15 000 aan S Bpk. verkoop. S Bpk. erken waardervermindering op hierdie toerusting teen ʼn koers van 20% per jaar op die reguitlyn-grondslag. Die pro forma-konsolidasiejoernaalinskrywings is soos volg: Dt: Ander inkomste (P)

R5 000

Kt: Toerusting (S)

R5 000

Uitskakeling van ongerealiseerde intragroep-wins: R15 000 – R10 000 = R5 000 Dt: Opgelope waardevermindering (S)

R1 000

Kt: Waardevermindering (P)

R1 000

Erkenning van gedeelte van ongerealiseerde intragroep-wins (R5 000 x 20%)

Bladsy 134

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 3.33 Werk deur die voorbeeld op bladsy 319 in die handboek vir ʼn voorbeeld waar die filiaal aan die moedermaatskappy niebedryfsbates verkoop.

Intragroep-lenings en -rente

Lenings en rente tussen die moedermaatskappy en filiaal moet op konsolidasie uitgeskakel word aangesien dit nie as finansiering vanuit ʼn groepsoogpunt gesien kan word nie. ʼn Groep word gesien as een entiteit, hoe kan jy dan ʼn lening aan of van jouself hê?

Die pro forma-konsolidasiejoernaalinskrywings om intragroep-lenings en -rente uit te skakel is as volg: Intragroep-lening

Intragroep-rente

Dt: Lening betaalbaar (las) Rxxx

Dt: Rente inkomste Rxxx

Kt: Lening ontvangbaar (bate) Rxxx

Kt: Rente uitgawe Rxxx

Dink net logies oor die joernaalinskrywings: Ten einde ʼn las of inkomste (wat gewoonlik kredietbalanse het) te elimineer, moet jy dit debiteer, en ten einde ʼn bate of uitgawe (debietbalanse) te elimineer, moet jy dit krediteer.

Waardedaling van klandisiewaarde

Waardedalingsverliese word in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste as ʼn uitgawe verantwoord.

3.9.2

Aankope gedurende die jaar

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 320-322 (Hoofstuk 16, paragraaf 2) Indien die filiaal gedurende die finansiële jaar aangekoop word (en nie op die eerste dag van die finansiële jaar nie), moet slegs die gedeelte van die sedert verkrygings inkomste en uitgawes in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste ingesluit word. Dit is dus nodig dat die staat van omvattende inkomste van die filiaal (net filiaal, nie die moedermaatskappy ook nie) verdeel word tussen voor en na verkryging deur die aantal maande voor en na verkryging met die bedrae te weeg. Jy kan aanvaar dat alle inkomste en uitgawes, behalwe tensy anders genoem in die vraag, gelykmatig gedurende die finansiële jaar verdien is. Die formule om inkomste en uitgawes te konsolideer: 100% van die inkomste en uitgawes van die moedermaatskappy + 100% van die inkomste en uitgawes van die

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 135

GFA206 Finansiële Rekeningkunde filiaal sedert verkryging, op ʼn lyn-vir-lynbasis. Byvoorbeeld: Indien P Bpk., S Bpk. op 1 April 2016 bekom en die finansiële jaareinde is 31 Desember 2016, sal slegs die inkomste en uitgawes vanaf 1 April 2016 tot 31 Desember 2016 in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste ingesluit word. Jy sal dus die staat van omvattende inkomste van S Bpk. moet verdeel tussen voor verkryging, deur alle inkomstes en uitgawes met 3/12 (1 Januarie 2016 – 31 Maart 2016) te vermenigvuldig; en sedert verkryging, deur alle inkomstes en uitgawes met 9/12 (1 April 2016 – 31 Desember 2016) te vermenigvuldig.

Maak asseblief seker oor die aantal maande voor en na verkryging (tel op jou vingers indien nodig) sodat jy nie ʼn onnodige fout hier begaan nie.

Aktiwiteit 3.34 Werk deur die voorbeeld op bladsy 320-321 in die handboek vir ʼn voorbeeld waar die moedermaatskappy die filiaal gedurende die finansiële jaar aankoop. Jy is gelukkig dat hul vir jou in die voorbeeld alreeds die staat van omvattende inkomste van die filiaal verdeel tussen voor en na verkryging. In die toets en eksamen, sal jy dit self moet doen.

3.9.3

Die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 322-326 (Hoofstuk 16, paragraaf 3-3.1)

Aktiwiteit 3.35 Werk deur die voorbeeld op bladsy 322-323 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van ʼn gekonsolideerde staat van omvattende inkomste. Let wel, die voorbeeld bevat ook ander omvattende inkomste.

Aktiwiteit 3.36 Doen Vraag 16.4-16.6 op bladsy 323-325 in die handboek wat handel oor die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste. Hierdie is baie goeie vrae om deur te werk, want dit bevat intragroep-transaksies.

Opsomming

Verwys na bladsy 326 in die handboek vir ʼn opsomming van die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste. Hierdie is ʼn baie goeie opsomming! Let veral op na die berekening van wins toeskryfbaar aan niebeherende belang.

Bladsy 136

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 3.10 Geassosieerdes 3.10.1 Die verantwoording van geassosieerdes Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 339-340 (Hoofstuk 17, paragraaf 1.1-1.2)

Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van geassosieerde, beduidende invloed en ekwiteitsmetode.

Individuele finansiële state van die belegger

Die belegging in die geassosieerde moet teen kosprys of ingevolge IFRS 9 in die individuele state van die belegger verantwoord word.

3.10.2 Die ekwiteitsmetode Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 340-344 (Hoofstuk 17, paragraaf 2.1-2.2)

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

Die moedermaatskappy verantwoord slegs hul gedeelte (% belang in die geassosieerde) van die sedert verkrygings wins na belasting van die geassosieerde in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste in ʼn lyn, net voor belastinguitgawe, in die staat van omvattende inkomste genaamd: Groep se aandeel in die geassosieerde se wins. Dus word inkomste en uitgawes nie lyn-vir-lyn by dié van die moedermaatskappy getel nie. In die geval van ’n filiaal word 100% van die wins gekonsolideer (selfs al besit die moedermaatskappy nie al die aandele (100%) nie), maar met ʼn geassosieerde word slegs x% van die wins ingesluit.

Aktiwiteit 3.37 Werk deur die voorbeeld op bladsy 340-341 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van ʼn gekonsolideerde staat van omvattende inkomste waar die moedermaatskappy ʼn belang in ʼn filiaal en geassosieerde het.

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie

Die moedermaatskappy verantwoord slegs hul gedeelte (% belang in die geassosieerde) van die sedert verkrygings wins na belasting van die geassosieerde tesame met die aanvanklike kosprys betaal vir die geassosieerde in die gekonsolideerde staat van

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 137

GFA206 Finansiële Rekeningkunde finansiële posisie in ʼn lyn, net onder niebedryfsbates, in die staat van finansiële posisie genaamd: Belegging in geassosieerde. Dus word bates en laste nie lyn-vir-lyn by dié van die moedermaatskappy getel nie. In die geval van ’n filiaal word 100% van die bates en laste gekonsolideer deur dit op ʼn lyn-vir-lynbasis by die van die moedermaatskappy te tel (selfs al besit die moedermaatskappy nie al die aandele (100%) nie).

Die belegging in die geassosieerde word as volg bereken: Kosprys

Rxxx

Plus: Sedert verkrygingsreserwes

Rxxx

Minus: waardedaling in belegging in geassosieerde (indien van toepassing)

Rxxx

= Belegging in geassosieerde

Rxxx

Aktiwiteit 3.38 Werk deur die voorbeelde op bladsy 342-343 in die handboek vir voorbeelde van die joernaalinskrywings om belegging in geassosieerde in die individuele rekords van die moedermaatskappy sowel as oop konsolidasie te verantwoord, en die aanbieding van die belegging in geassosieerde in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie.

Aktiwiteit 3.39 Doen Vraag 17.1 op bladsy 343 in die handboek wat handel oor die gekonsolideerde staat van finansiële posisie en gekonsolideerde staat van omvattende inkomste waar die groep ʼn filiaal en geassosieerde besit.

3.10.3 Meer ingewikkelde situasies Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 344-347 (Hoofstuk 17, paragraaf 3.1-3.3)

Ongerealiseerde wins

Intragroep-transaksies tussen die moedermaatskappy en geassosieerde werk presies dieselfde as soos die tussen die moedermaatskappy en die filiaal (verwys na paragraaf 3.8.7 en 3.9.1 in dié studie-eenheid), behalwe vir die volgende: •

Slegs die moedermaatskappy se gedeelte van die ongerealiseerde wins word geëlimineer (nie soos met die filiaal waar 100% geëlimineer word nie, selfs al word 100% nie deur die moedermaatskappy besit nie).

Bladsy 138

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Waar die geassosieerde die koper is, en sy voorraad dus verminder (gekrediteer) moet word met die ongerealiseerde wins, vervang jy die woord “voorraad” met belegging in geassosieerde.

•

Waar die geassosieerde die verkoper is, en sy koste van verkope debiteer moet word deur die uitskakeling van die ongerealiseerde wins, vervang jy die woord “koste van verkope” met groep se aandeel in die geassosieerde se wins.

Aktiwiteit 3.40

Werk deur die voorbeeld op bladsy 345 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die pro formakonsolidasie1joernaalinskrywings indien die geassosieerde voorraad aan die moedermaatskappy verkoop.

Geassosieerde verliese

Sodra die belegger se aandeel in die verliese in die geassosieerde groter is as die belang in die geassosieerde, moet die belegger ophou om die geassosieerde te verantwoord en teen Rnil in die groepstate toon. Met ander woorde, jy kan nie ʼn negatiewe belang in geassosieerdes toon in jou gekonsolideerde finansiële state nie.

Waardedalingsverliese

IAS 39 het ʼn lys van aanduiders dat finansiële bates se waarde gedaal het saamgestel.

Waardedalingsverliese word verantwoord ingevolge IAS 36.

Aktiwiteit 3.41 Doen Vraag 17.2 op bladsy 346 in die handboek wat handel oor die gekonsolideerde staat van finansiële posisie waar die groep ʼn filiaal en geassosieerde besit.

3.11 Samevatting Werknemersvoordele word in vier hoofkategorieë verdeel, naamlik: korttermynwerknemersvoordele, na-diensvoordele, beëindigingsvoordele en ander langtermynwerknemersvoordele. Betaling van korttermynwerknemersvoordele vind binne 12 maande na dienste gelewer is plaas en moet erken word as ʼn uitgawe soos die dienste gelewer word. Daar is twee tipes na-diensvoordeleplanne, naamlik die omskrewe voordeelplan en die omskrewe bydraeplan. Bydrae tot die omskrewe bydraeplan moet erken word soos die dienste gelewer word en as ʼn uitgawe afgeskryf word. Netto omskrewe voordeellas/(bate) word bereken as die verskil tussen die huidige waarde van omskrewe voordeellas en die planbates gemeet teen billike waarde. Aktuariële wins of verliese word

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 139

GFA206 Finansiële Rekeningkunde verantwoord in ander omvattende inkomste. Langtermynvoordele word dieselfde bereken en verantwoord as omskrewe voordeelplanne, behalwe dat aktuariële wins of verliese in wins en verlies erken word.

Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite (bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende-aktiwiteite van die onderneming), kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite (verwys na die kontantaankope en kontantverkope van langtermynbates) en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite (verwys na die beweging in ekwiteit en langtermynlaste).

Die formule om bates, laste, inkomste en uitgawes van groepmaatskappye te konsolideer is: 100% van die moedermaatskappy se bates, laste, inkomste en uitgawes + 100% van die filiaal se bates, laste, inkomstes en uitgawes wat op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel word.

Selfs al besit die moedermaatskappy nie 100% van die belang in die filiaal nie.

Aandelekapitaal in die groepstate bestaan slegs uit die aandelekapitaal van die moedermaatskappy. Indien die filiaal gedurende die finansiële jaar aangekoop word, moet slegs die sedert verkryging inkomstes en uitgawes gekonsolideer word. Ongerealiseerde wins/verlies moet met konsolidasie met die hulp van pro formakonsolidasiejoernaalinskrywings geëlimineer word.

Geassosieerde is ʼn entiteit waaroor die belegger beduidende invloed het. Die moedermaatskappy moet slegs hul gedeelte van die sedert verkrygings wins na belasting van die geassosieerde insluit in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste en die kosprys plus sedert verkrygings reserwes as belegging in geassosieerde in gekonsolideerde staat van finansiële posisie insluit. Intragroep transaksies met geassosieerdes word slegs die moedermaatskappy die %- belang geëlimineer deur middel van die proforma joernale.

3.12 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 12: Quick Quiz op bladsy 238 in die handboek

•

Hoofstuk 13:Quick Quiz op bladsy 257 in die handboek

•

Hoofstuk 14:Quick Quiz op bladsy 287-288 in die handboek

•

Hoofstuk 15:Quick Quiz op bladsy 306 in die handboek

•

Hoofstuk 16:Quick Quiz op bladsy 328 in die handboek

•

Hoofstuk 17:Quick Quiz op bladsy 349 in die handboek

Bladsy 140

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die antwoorde op die bogenoemde vrae sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die OTQ-vraagbank (Objective test question and answer bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 33 op bladsy 562 in die handboek

•

Vraag 35-43 op bladsy 562-565 in die handboek

•

Vraag 45 op bladsy 566 in die handboek

•

Vraag 51 op bladsy 567 in die handboek

•

Vraag 58-60 op bladsy 569 in die handboek

Die antwoorde op die bogenoemde vrae is op bladsy 573-579 in die handboek.

Voltooi die volgende vrae uit die oefeningvrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 15 op bladsy 586 in die handboek wat handel oor die staat van kontantvloei

•

Vraag 19 op bladsy 589 in die handboek wat handel oor gekonsolideerde state

•

Vraag 20 op bladsy 590 in die handboek wat handel oor gekonsolideerde state

Die antwoorde op die bogenoemde vrae uit die oefeningvrae en antwoorde vraagbank is op bladsy 597-604 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

3.13 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die OTQ-vraagbank is meestal teoretiese kort vrae. Die vrae uit die oefeningvrae en antwoorde vraagbank is meer besprekingsvrae. Jy moet verseker jy het eers deur die handboek en die Studie-eenheid gewerk alvorens jy die vrae aandurf. Die eerste Studieeenheid is baie teoreties en kan jy bespreking of kort vrae in die opsig verwag.

Studie-eenheid 3: Finansiële rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

Bladsy 141

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas

Bladsy 142

Studie-eenheid 3: FinansiĂŤle rekeningkunde en verslagdoening: Deel 2

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 4: DIE GRONDBEGINSELS VAN BESIGHEIDSBELASTING

4.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Algemene beginsels van belasting

•

Direkte belasting

•

Internasionale en indirekte belasting

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die funksies van verskillende direkte en indirekte belasting, wat tipies van toepassing op ingelyfde entiteite is, te bespreek.

•

Die regulerende omgewing van belasting, insluitende die verskil/onderskeid tussen belastingontwyking en belastingvermyding te bespreek.

•

Die belastingkwessies van toepassing op ingelyfde entiteite wat internasionaal handel dryf te verduidelik.

•

Korporatiewe inkomstebelasting berekeninge vanaf ʼn gegewe stel reëls te produseer.

• 4.2

Kapitaalwinsbelasting vanaf ʼn gegewe stel reëls te bereken.

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA StudyText Operational Paper F1: Financial Reporting and Taxation. 1ste Uitgawe. Verenigde Koninkryke: PolestarWheatons. ISBN: 9781472714435 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer:

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 143

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Afdeling C Hoofstuk 18, paragrawe 1.1-3.2 Hoofstuk 19, paragrawe 1.1-3.5 Hoofstuk 20, paragrawe 1.1-3.6 4.3

Verrykende bronne

SARS, 2014. http://www.sars.gov.za/[Besoek: 9 September 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor direkte, indirekte en internasionale belasting).

Stiglingh M., Koekemoer A.D., van Schlkwyk L., Wilcocks J.S., & de Swardt R.D. 2015.

SILKE: South African IncomeTax. LexisNexis (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor indirekte belasting, werknemerbelasting en maatskappybelasting).

4.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Belasting

Belasting kan gedefinieer word as ʼn fooi wat deur die regering van ʼn land op ʼn produk, inkomste of aktiwiteit gehef word (Businessdictonary, 2015).

Direkte belasting

Direkte belasting word direk gehef op die inkomste, eiendom of rykdom van die individue en maatskappye. Voorbeelde sluit persoonlike inkomstebelasting, maatskappy inkomstebelasting en kapitaalwinsbelasting in.

Indirekte belasting

Indirekte belasting word indirek gehef op die finale gebruiker van die goedere of dienste en word belas op verbruik of besteding.

Hoe meer jy bestee, hoe meer belasting word betaal. Voorbeelde van indirekte belasting sluit BTW in.

Suid-Afrikaanse

Die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID ) is die land se

Inkomstediens (SAID)

belastinginvorderingsgesag. Gestig in terme van die SuidAfrikaanse Inkomstediens Wet 34 van 1997 as 'n outonome agentskap. SAID is verantwoordelik vir die administrasie van die Suid-Afrikaanse belastingstelsel en doeanediens .

Bladsy 144

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde SAID se verantwoordelikheid sluit in: • Versamel en administreer alle nasionale belasting, aksyns en heffings • Versamel inkomste wat ingevolge enige ander wetgewing opgelê kan word en waarop SAID en 'n staatsentiteit geregtig is.

• Verskaf 'n doeanediens wat handel fasiliteer, maksimaliseer inkomste-invordering en beskerm die grense van onwettige invoer en uitvoer van goedere, en • Adviseer die Minister van Finansies oor alle inkomste- sake (SAID, 2014).

Belastingvermyding

Is die wettige minimalisering van ʼn onderneming se belastingpligtigheid deur gebruik te maak van finansiële beplanning en die voordeel van belastingreëls te gebruik om so min as moontlik belasting te betaal.

Belastingontduiking

Die onwettige wyse waarop belasting vermy word, byvoorbeeld waar belastingopgawes nie ingedien word nie of onakkurate openbaarmaking van inkomste of fiktiewe uitgawes geëis word.

Inkomstebelasting

Inkomstebelasting kan gedefinieer word as die jaarlikse heffing ten opsigte van beide verdiende (lone, salarisse, kommissie) en onverdiende inkomste (dividende, rente, huur ontvang).

Inkomstebelasting sluit belasting op individue sowel as ondernemings in.

Kapitaalwinsbelasting Kapitaalwinsbelasting is van toepassing op die verkoop van ʼn bate vanaf 1 Oktober 2001. Kapitaalwins kan gedefinieer word as die bedrag waarmee die opbrengs die basiskoste (verkrygingskoste) van ʼn bate oorskry (Businessdictonary. 2015).

Werknemersbelasting

Werknemersbelasting verwys na die vereiste van 'n werkgewer

(LBS)

om belasting op die besoldiging betaal of betaalbaar van 'n werknemer af te trek. Die proses word algemeen na verwys as LBS (pay as you earn).(SARS, 2015).

Dubbelbelasting

Belasting wat twee keer betaal word op dieselfde bron van inkomste.

Aksynsbelasting

Aksynsbelasting word meestal opgelê op hoë-volume daaglikse

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 145

GFA206 Finansiële Rekeningkunde verbruikbare produkte (byvoorbeeld petroleum, alkohol en tabakprodukte) asook sekere nie-noodsaaklike of luukse items (bv elektroniese toerusting en skoonheidsmiddels). Die primêre funksie van hierdie heffings is om 'n konstante stroom van inkomste vir die staat te verseker, met 'n sekondêre funksie van die ontmoediging van verbruik van sekere skadelike produkte; dit wil sê wat skadelik vir menslike gesondheid of die omgewing is (SARS, 2015).

Doeanebelasting

Doeanebelasting word deur die staat gehef op goedere wat in die buiteland geproduseer word, maar deur Suid-Afrika ingevoer word. Die belasting word deur die persoon/onderneming wat die produk invoer (die invoerder) betaal.

Boedelbelasting

Boedelbelasting is betaalbaar op die boedel van elke persoon wat sterf en wie se netto boedel meer as R3, 5 miljoen beloop.

Belasting op

BTW is ʼn indirekte belasting gehef op die verskaffing van

toegevoegde waarde

goedere en dienste. BTW word teen ʼn standaardkoers van 14%

(BTW)

en ʼn nulkoers (0%) gehef. BTW word op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste gehef.

4.5

Inleiding

Belasting kan gedefinieer word as ʼn fooi wat deur die regering van ʼn land op ʼn produk, inkomste of aktiwiteit gehef word. Belasting word geklassifiseer ingevolge die belastingbasis, naamlik wat word belas. Die belasting wat deur die SAID gehef word, kan ingedeel word in direkte en indirekte belasting. Direkte belasting word direk gehef op die inkomste, eiendom of rykdom van individue en maatskappye, waar indirekte belasting indirek gehef word op die finale gebruiker van die goedere of dienste en word belas op verbruik of besteding.

Belastingvermyding is die wettige minimalisering van ʼn onderneming se belastingpligtigheid deur gebruik te maak van finansiële beplanning en die voordeel van belastingreëls te gebruik om so min as moontlik belasting te betaal. Belastingontduiking is die onwettige wyse waarop belasting vermy word. ʼn Maatskappy betaal inkomstebelasting op sy belasbare inkomste gegeneer.

Inkomstebelasting word gehef op die handelsinkomste van die maatskappy. ʼn Werknemer se belasbare inkomste in Suid-Afrika bestaan uit al sy inkomste (byvoorbeeld salarisse, lone, oortyd, bonusse, kommissie) verdien vir die jaar, insluitende niekontant items. Indien ʼn bate verkoop word teen meer as sy oorspronklike kosprys, word ʼn kapitaalwins gemaak.

Bladsy 146

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Suid-Afrika se belastingstelsel is inwoner-gebaseerd. Dit beteken dat inwoners van SuidAfrika belas word op hul wêreldwye inkomste (onderhewig aan sekere uitsluitings), ongeag waar die inkomste verdien is.

4.6

Algemene beginsels van belasting

Belasting kan gedefinieer word as ʼn fooi wat deur die regering van ʼn land op ʼn produk, inkomste of aktiwiteit gehef word. Die regering van ʼn land bestaan hoofsaaklik vir die lewering van dienste aan die land en sy inwoners. Die regering is nie soos ʼn sakeonderneming wat wins maak of inkomste ontvang vir die verkoop van goedere en dienste nie. Hierdie dienste word deur die regering gelewer sonder om ʼn individuele diensfooi te hef. Vir die dienste benodig die regering fondse om sodoende in staat te wees om dienste aan die publiek te lewer Hierdie fondse word bekom deur belasting te hef op die inkomste wat deur elke inwoner van die land verdien word.

4.6.1

Algemene beginsels van belasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 359-362 (Hoofstuk 18, paragraaf 1.1-1.3.7)

Karaktereienskappe van belasting

Die drie hoofkaraktereienskappe van belasting is:

Ekwiteit

Effektiwiteit

Ekonomiese effek

Figuur 4.1: Hoofkaraktereienskappe van belasting (Outeur, 2015) •

Bronne van belastingsreëls Bronne van belastingreëls is as volg:

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 147

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Plaaslike wetgewing en hofuitsprake

Plaaslike belastingowerheid se praktyke en leidingsuitsprake

Supra-Nasionale liggame

Internasionale belastingverdrae

Figuur 4.2: Bronne van belastingreĂŤls (Outeur, 2015)

Die belastingbasis

Belastings word geklassifiseer ingevolge hul belastingbasis, naamlik wat word belas. Daar is drie tipes belastingbasisse: Inkomste of winste Persoonlike inkomstebelasting of maatskappy inkomstebelasting.

Bates Belas op kapitaalwinste, welvaart of erfgeld.

Verbruik byvoorbeeld belasting op alkohol, sigarette, brandstof (aksynsbelasting), doeanebelasting en of verkoopbelasting (BTW).

Die SAID vorder verskillende tipes belasting in. Die hoofbron van inkomste vir die staat bestaan dus nie slegs uit die invordering van inkomstebelasting nie. Die algemeenste vorme van belasting wat in Suid-Afrika voorkom kan soos volg uiteengesit word:

Bladsy 148

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Belasting op toegevoegde waarde (BTW) Boedelbelasting Dividendbelasting Inkomstebelasting Kapitaalwinsbelasting Skenkingsbelasting Werknemersbelasting (PAYE) Werkloosheidsversekeringsfonds (UIF)

Figuur 4.3: Die verskillende belastingtipes deur die SAID gehef (Outeur, 2015)

Belasting terminologie •

Direkte versus indirekte belasting Verwys na paragraaf 1.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van direkte en indirekte belasting. Voorbeelde van direkte versus indirekte belasting kan as volg opgesom word:

Direkte belasting

• Inkomtebelasting • Kapitaalwinsbelasting • Skenkingsbelasting • Boedelbelasting

Indirekte belasting

• Belasting op toegevoedge waarde (BTW) • Doeane- en Aksynsbelasting

Figuur 4.4: Voorbeelde van direkte en indirekte belasting (Outeur, 2015) •

Belasbare persoon Die persoon aanspreeklik om belasting te betaal word na verwys as die belasbare persoon. Die belasbare persoon kan ʼn individue of maatskappy wees.

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 149

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Bevoegde jurisdiksie Bevoegde jurisdiksie is die gesag wie se belastingwette van toepassing is op individue en maatskappye.

•

Belastingkoersstruktuur Die staat struktureer gewoonlik sy individuele belastingkoerse dat individue met ʼn hoër inkomste meer belas word. Maatskappybelasting in Suid-Afrika is vasgestel op 28% van belasbare inkomste. Die belastingkoers van toepassing op die verskillende belastingtipes in Suid-Afrika kan as volg opgesom word: Belastingtipe

Belastingkoers

Belasting op toegevoegde waarde

14%

(BTW) Boedelbelasting

20%.

Dividendbelasting

15% op dividende betaal deur die maatskappy

Inkomstebelasting – individue

Per ʼn glyskaal. Verwys na paragraaf 4.7.3 in dié studie-eenheid vir die glyskaal.

Inkomstebelasting – maatskappye

28%

Invoerbelasting

Bereken as ʼn persentasie van die waarde van goedere ingevoer.

Kapitaalwinsbelasting

Ingesluit in belasbare inkomste teen 66.6%.

Skenkingsbelasting

Gehef teen 'n vaste koers van 20% op die waarde van die eiendom geskenk.

Werkloosheidversekeringsfonds

Die werkgewer moet 'n totale bydrae

(WVF)

van 2% van die totale inkomste van die werknemer (1% bygedra deur die werknemer en 1% bygedra deur die werkgewer) binne die

Bladsy 150

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde voorgeskrewe tydperk oorbetaal. Die maksimum bydrae wat van die werknemer se salaris afgetrek kan word is R148.72 per maand.

Figuur 4.5: Belastingkoerse van toepassing op die vernaamste tipes belasting in SuidAfrika (Bron: SARS, 2015.)

•

Belastinggaping Daar is ʼn gaping tussen die teoretiese verhaalbare belasting en die werklike belasting ingesamel. Die belastingowerhede werk voortdurend daaraan om die gaping te minimaliseer.

•

Verhipotekering (Hypothecation) Die staat kan kies om die inkomste ingesamel vanaf sekere belastingstipes (byvoorbeeld die heffings op brandstof) slegs vir sekere uitgawes aan te wend. Dit verhoed dat geld op enige ander uitgawes spandeer word. Dit staan bekend as verhipotekering (hypothecation).

•

Belastingdruk (Incidence/effective incidence) Die belastingdruk is op die persoon of onderneming wat dit moet betaal. Dit is belangrik om te onderskei tussen formele en effektiewe belastingdruk. Formele belastingdruk is op die persoon of onderneming wat direkte kontak met die belastingowerheid het. Effektiewe belastingdruk is op die persoon of onderneming wat werklik die kostes van die belasting dra.

4.6.2

Administratiewe aspekte van belasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 362-363 (Hoofstuk 18, paragraaf 2.1-2.3)

Rekordhouding

Die finansiële rekords van ʼn onderneming weerspieël die inkomste en uitgawes van die onderneming. Die finansiële rekords, tesame met ander dokumentasie wat die transaksies in die onderneming se rekords ondersteun, moet behou word. Hierdie stawende dokumentasie sluit die volgende in: Stawende dokumentasie van die maatskappy se inkomstebelasting- en kapitaalwinsbelastingberekeninge, salarisse betaal, alle verkope en aankope onderhewig aan BTW.

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 151

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Retensie van rekords

Daar word van individue, sowel as sakeondernemings verwag om hulle rekords te bewaar, selfs al is die finansiële state opgestel, sodat dit aan die SAID beskikbaar gemaak kan word ten tye van ʼn SAID-oudit. In terme van regulasies moet sommige rekords gehou word vir ʼn periode van vyf jaar.

Sperdatums

Daar is bepaalde sperdatums vir die verslagdoening oor belastingsake, die indien van belastingopgawes en die betaling van belasting verskuldig. Die sperdatums kan ingedeel word aan die hand van die volgende belastingtipes: inkomstebelasting, werknemersbelasting, belasting op toegevoegde waarde, voorlopige belasting.

•

Individue Belastingseisoen – Die belastingseisoen vir individue is gewoonlik van Julie tot November (vir nie-voorlopige belastingbetalers). Voorlopige belastingbetalers het tot einde Januarie om via eFiling hul belasting in te dien.

Voorlopige belasting - Die sperdatum vir die indiening en betaling van voorlopige belasting (IRP6) deur individue is 31 Augustus (eerste voorlopige betaling gebaseer op die helfte van verwagte belasting verskuldig vir die jaar), 28 Februarie (tweede betaling) en 30 September (vrywillige finale betaling om tekorte aan te vul).

•

Werkgewers (LBS) LBS moet maandeliks, voor die 7de van die volgende maand, ingedien word (EMP201-vorm). Indien die 7de oor ʼn naweek of op ‘n openbare vakansiedag val, moet dit op die Vrydag voor die 7de ingedien word.

•

Maatskappye Maatskappye en Beslote Korporasiesmoet binne 12 maande vanaf die datum waarop hulle finansiële jaar eindig het hul belasting indien.

Voorlopige belasting – Die indiening en betaling van voorlopige belasting (IRP6) deur maatskappye, is 6 maande na die jaareinde (eerste voorlopige betaling), aan die einde van die finansiële jaar (tweede betaling) en ses maande na die finansiële jaareinde (finale betaling om tekorte aan te vul).

•

BTW Soos per die BTW-periode toegeken. Indien per hand ingedien word (manual) indiening van die BTW201 en betaling moet gedoen word teen die 25ste van die

Bladsy 152

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde maand. Elektroniese indiening (eFiling) en betaling van die BTW201 moet gedoen word op of voor die laaste besigheidsdag van die maand (SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/ClientSegments/Individuals/NeedHelp/Pages/Calender.aspx).

4.6.3

Afdwinging van belasting (Tax enforcement)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 363-365 (Hoofstuk 18, paragraaf 3.1-3.2)

Afdwinging (Enforcement)

Die belastingowerhede (SAID) het die mag om die nakoming van belastingreëls af te dwing.

Hierdie mag sluit die volgende in:

Mag om ingediende opgawes te hersien en navraag te doen

Mag om spesiale verslae en opgawes aan te vra

Mag om rekords na te gaan

Mag van toegang en soektog

Uitruil met belastingowerh ede en ander juriduksies

Figuur 4.6: Mag van belastingowerhede (Outeur, 2015)

Belastingvermyding en belastingontduiking

Verwys na paragraaf 1.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van belastingvermyding en belastingontduiking. Belastingvermyding en belastingontduiking is beide praktyke wat daarop gemik is om die hoeveelheid belasting wat ʼn belastingpligtige moet betaal, te verminder. Die verskil is dat die een wettige middele insluit (belastingvermyding), terwyl die ander een (belastingontduiking) onwettig is.

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 153

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 4.7

Direkte belasting

4.7.1

Direkte belasting op ʼn maatskappy se winste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 371-379 (Hoofstuk 19, paragraaf 1.1-1.3)

Inkomstebelasting vir maatskappye op winste

ʼn Maatskappy betaal inkomstebelasting op hul belasbare inkomste gegeneer.

Inkomstebelasting word gehef op handelsinkomste van die maatskappy. Belasbare inkomste is die maatskappy se rekeningkundige wins (wins voor belasting), aangepas volgens die belastingreëls en is die bedrag waarop belasting werklik betaal word. Dus is rekeningkundige wins die beginpunt vir die berekening van inkomstebelasting. Daar is egter sekere uitgawes wat vir rekeningkundige doeleindes afgetrek is, wat nie toelaatbaar is as ʼn aftrekking vir belasting per die belastingreëls nie, en moet dus teruggetel word om belasbare inkomste te bereken. Voorbeelde van nie-aftrekbare uitgawes is: Vermaaklikheidsuitgawes, waardevermindering en amortisasie, belasting betaal aan ander publieke rade, donasies aan politieke partye.

Inkomstebelasting vir ʼn maatskappy word as volg bereken: Belasbare inkomste x belastingkoers Dit word nie in GFA206 van jou vereis word om die belastingreëls uit jou kop te ken nie. In die toets en eksamen sal vir jou gesê word of die item aftrekbaar of belasbaar is.

•

Aanpassings aan rekeningkundige winste Die formaat vir die berekening van belasbare inkomste vir ʼn maatskappy is as volg: Rekeningkundige wins

xxx

Plus: Nie-aftrekbare uitgawes

xxx

Minus: Nie-belasbare inkomste

(xxx)

= Belasbare inkomste

xxx

X Belastingkoers (28%) = Belastinguitgawe

xxx

Aktiwiteit 4.1 Doen Vraag 19.1 op bladsy 372 in die handboek wat handel oor die berekening

Bladsy 154

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde van belasbare inkomste en belastinguitgawe deur die wins voor belasting (rekeningkundige wins) aan te pas vir nie-aftrekbare en nie-belasbare items.

•

Belasting waardevermindering Waardervermindering is nie vir belasting aftrekbaar nie, maar die belastingwet laat wel kapitaaltoelae vir bates, wat aftrekbaar is, toe. Dus moes rekeningkundige waardervermindering, ʼn nie-aftrekbare uitgawe, teruggetel word in die belastingberekening. SAID laat egter ʼn kapitaaltoelaag op vaste bates per die belastingreëls teen ʼn vasgestelde koers toe, wat wel afgetrek mag word vir belasting.

•

Berekening van belasting waardevermindering In die eksamen en toetse sal die belastingreëls van toepassing op die vaste bate aan jou gegee word en sal daar nie in GFA206 van jou verwag word om die belastingreëls self te ken nie. Die belasting waardevermindering of kapitaaltoelaag is gewoonlik ʼn persentasie van die kosprys van die bate, byvoorbeeld Artikel 12C van die Inkomstebelastingwet vergun ʼn 40:20:20:20 toelaag op alle nuwe of gebruikte masjinerie en aanleg gebruik in die navorsing en ontwikkelingproses. http://www.sars.gov.za/AllDocs/OpsDocs/Guides/LAPD-Gen-G01%20%20Taxation%20in%20South%20Africa%20-%20External%20Guide.pdf Byvoorbeeld: ʼn Aanleg met ʼn kosprys van R100 000 word op 1 Januarie 2015 aangekoop en depresieer teen 20% per jaar. Artikel 12C-toelaag van 40:20:20:20 word toegestaan. Die waardevermindering van R20 000 (R100 000 x 20%) sal in die belastingberekening vir die jaar geëindig 31 Desember 2015 teruggetel word en R40 000 (R100 000 x 40%) sal afgetrek word ten einde die belasbare inkomste te bereken.

Aktiwiteit 4.2 Doen Vraag 19.2 op bladsy 374 in die handboek wat handel oor die berekening van belasting waardevermindering.

•

Hantering van handelsverlies Indien ʼn maatskappy ʼn belasbare verlies, in plaas van ʼn belasbare inkomste toon, sal geen belasting vir daardie jaar betaalbaar wees nie. Die belasbare verlies ontstaan omdat die aftrekkings, toegelaat deur die SAID, die belasbare inkomste oorskry. Hierdie verlies word na die volgende finansiële jaar oorgedra en mag van

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 155

GFA206 Finansiële Rekeningkunde die belasbare inkomste afgetrek word, om sodoende die belastingaanspreeklikheid te verminder. Onthou asseblief, die verlies van die vorige finansiële jaar moet van die belasbare inkomste van die huidige jaar afgetrek word, alvorens met die belastingkoers vermenigvuldig word. Die verlies word nie van die belastinguitgawe (belasbare inkomste x belastingkoers) afgetrek nie.

Aktiwiteit 4.3 Werk deur die voorbeeld op bladsy 374-375 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van belasbare inkomste vir agtereenvolgende jare. Let op dat in 20x7 ʼn handelsverlies gely is, en in die voorbeeld word die handelsverlies teruggedra na die vorige periode (20x6) en afgesit teen die belasbare inkomste in 20x6. In Suid-Afrika mag ons nie handelsverliese terugdra na vorige periodes nie, maar slegs oordra na toekomstige periodes.

•

Staking van handel Verwys na bladsy 375 vir die verduideliking van hoe handelsverliese in die Verenigde Koningryk hanteer word indien handel gestaak word.

Aktiwiteit 4.4 Doen Vraag 19.3 op bladsy 375 in die handboek wat gaan oor die staking van handel.

Kapitaalwinsbelasting

Verwys na paragraaf 1.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van kapitaalwinsbelasting.

Kapitaalwinsbelasting is vanaf 1 Oktober 2001 in Suid-Afrika van krag. Indien ʼn bate verkoop word teen meer as sy oorspronklike kosprys, word ʼn kapitaalwins gemaak.

Kapitaalwinsbelasting is van toepassing op enige persoon of instansie wat ʼn kapitaalwins vir ʼn gegewe periode maak. Dit sluit individue, maatskappye, beslote korporasie en trusts in.

Dit is belangrik om ʼn onderskeid tussen handelsinkomste, gegenereer uit normale handeldryf, en kapitaalwins te tref . Handelsinkomste is onderworpe aan inkomstebelasting.

Die kapitaalwins wat deur ʼn onderneming of individu gemaak word, word nie ten volle (nie 100%) by die belasbare ingesluit nie, maar word teen ʼn spesifieke koers bereken en ingesluit. In Suid-Afrika word 66.6% van die kapitaalwins ingesluit in die belasbare inkomsteberekening en belas teen die belastingkoers. Sekere bates, byvoorbeeld residensiële eiendom, gebruik as jou primêre woning, is vrygestel van kapitaalwinsbelasting.

Bladsy 156

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Kapitaalwins word as volg bereken: Verkoopprys minus koste van die bate = kapitaalwins x 66.6% = bedrag wat ingesluit word in die belasbare inkomste berekening.

Koste van die bate sluit oorspronklike aankoopprys, verbeteringe, en koste om bate te verkoop in.

•

Indekskoppelingstoelaag Die toelaag word by die oorspronklike kosprys getel ten einde verligting vir inflasie te bring en dus te verhoed dat kapitaalwins oorstateer is. Die toelaag word as volg bereken: Aankoopprys x indekskoppelingsfaktor = Indekskoppelingstoelaag Aktiwiteit 4.5 Werk deur die voorbeeld op bladsy 376-377 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van kapitaalwins, ingesluit indekskoppelingstoelaag.

Aktiwiteit 4.6 Doen Vraag 19.4 op bladsy 377 in die handboek wat handel oor die berekening van kapitaalwinsbelasting.

•

Kapitaalverliese ʼn Kapitaalverlies ontstaan wanneer ʼn kapitaalbate verkoop word vir minder as sy basiskoste. Die basiskoste van ʼn bate is die bedrag waarvoor ʼn bate aanvanklik aangekoop is. ʼn Kapitaalverlies kan slegs teen ʼn kapitaalwins afgesit word, en nie teenoor gewone belasbare inkomste nie. Indien ʼn kapitaalverlies nie in ʼn sekere finansiële jaar benut is nie, moet dit oorgedra word sodat dit teenoor toekomstige kapitale winste afgesit kan word.

Aktiwiteit 4.7 Doen Vraag 19.5 op bladsy 378 in die handboek wat handel oor kapitaalverlies wat teen kapitaalwins afgesit word en oorgedra word na die volgende finansiële periode.

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 157

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Hernuwingsverligting Indien ʼn besigheidsbate verkoop word, en kapitaalwins op die verkope betaal moet word, sal die onderneming minder opbrengste beskikbaar hê om ʼn nuwe bate aan te koop. In sommige lande word die kapitaalwins op die verkoop van die bate uitgestel totdat die nuwe vervangingsbate verkoop word. Dit staan bekend as die hernuwingsverligting.

Aktiwiteit 4.8 Doen Vraag 19.6 op bladsy 378 in die handboek wat handel oor die berekening van belasbare winste.

Groepsverliesverligting

In die Verenigde Koninkryk kan die aangeslane verlies van een maatskappy die belasbare inkomste van ʼn ander maatskappy in dieselfde groep verminder. Indien bates tussen twee maatskappye in dieselfde groep oorgedra word, word kapitaalwinsbelasting uitgestel totdat die bate verkoop word aan ʼn party buite die groep. Daar word hierna verwys as inkomstebelastingkonsolidasie.

Inkomstebelastingkonsolidasie is ʼn aspek van die Inkomstebelastingwetgewing van ʼn land, waar ʼn houermaatskappy met sy volfiliale of gedeeltelike filiale vir belastingdoeleindes as een entiteit hanteer word, asook vir die indiening van die groep se belastingopgawes (Patriot TaxSolutions. 2011.)

Alhoewel die Suid-Afrikaanse belastingwetgewing wel voorsiening maak vir sekere vorme van groepsbelastingverligting – hoofsaaklik beperk tot spesifieke transaksies – maak die wetgewing nie voorsiening vir ʼn formele inkomstebelastingkonsolidasie stelsel , soos in die geval van die Verenigde State van Amerika, Australië, Frankryk en Nieu-Seeland nie.

4.7.2

Interaksie tussen korporatiewe en persoonlike inkomstebelasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 380-381 (Hoofstuk 19, paragraaf 2.1-2.4)

Klassieke stelsel

Per die klassieke sisteem word maatskappye op hul belasbare inkomste belas, ongeag of dit aan die aandeelhouers uitgekeer word of nie. Dividende word uit belasbare inkomste uitgekeer en in die hande van die aandeelhouer as deel van sy persoonlike inkomstebelasting belas. Dit het dubbelbelasting van dieselfde inkomste tot gevolg.

Bladsy 158

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde In Suid-Afrika word dividendbelasting gehef ten einde die dubbelbelasting probleem op te los. Dividendbelasting is 'n belasting gehef teen 15%, op aandeelhouers wanneer dividende aan hulle betaal word, en onder normale omstandighede, weerhou word van hul dividendbetaling deur 'n weerhoudingsagent (óf die maatskappy wat die dividend betaal, of waar 'n gereguleerde tussenganger betrokke is, deur laasgenoemde). ʼn Dividende is in wese 'n betaling deur 'n maatskappy aan 'n aandeelhouer vir 'n aandeel in daardie maatskappy (uitgesluit die terugkeer van toegevoegde belastingkapitaal, dit wil sê oorweging deur 'n maatskappy ontvang vir die uitreiking van aandele). Dit is veroorsaak deur die betaling van 'n dividend deur enige Suid-Afrikaanse inwonermaatskappy, of buitelandse maatskappy wie se aandele op die JSE genoteer is. Dividendbetalings deur hoofkwartiermaatskappye is nie onderhewig aan dividendbelasting nie. Dividendbelasting het Sekondêre Belasting op Maatskappye (SBM) vanaf 1 April 2012 vervang. Die grootste verskil tussen SBM en dividendbelasting is, wie aanspreeklik is vir die belasting.

Dividendbelasting is 'n belasting wat gehef word op aandeelhouers wanneer hulle dividende ontvang, waar 'n SBM-belasting gehef word op maatskappye met die verklaring van dividende.

Toerekeningstelsel

Onder die toerekeningstelsel word die belasting deur die maatskappy betaal as ʼn belasting krediet aan die aandeelhouer toegestaan, wat die aandeelhouer van die belasting betaalbaar op die dividend inkomste kan aftrek. Dit verhoed die probleem van dubbelbelasting.

Gedeeltelike toerekeningstelsel (Partial imputation system)

Verwys na bladsy 380 in die handboek vir die bespreking van die gedeeltelike toerekeningstelsel.

Verdeelde koersstelsel (Split rate system)

Sekere belastingjurisdiksies het ʼn verdeelde koersstelsel in plek waar winste wat verdeelbaar/uitreikbaar is (waaruit dividende betaal word), teen ʼn laer belastingkoers belas word as behoue inkomste. Die verhoed dubbelbelasting op dividende.

Aktiwiteit 4.9 Werk deur die voorbeeld op bladsy 380-381 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van totale belasting betaalbaar met die onderskeie stelsels van toepassing.

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 159

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 4.7.3

Werknemersbelasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 381-382 (Hoofstuk 19, paragraaf 3.1-3.4)

Belasbare inkomste

ʼn Werknemer in Suid-Afrika se belasbare inkomste bestaan uit al sy inkomste (byvoorbeeld salaris, lone, oortyd, bonus, kommissie) verdien vir die jaar, insluitende niekontant items (voordele ontvang byvoorbeeld: Gratis verblyf, lae rentekoers lenings, bydrae tot mediese fonds, ens.).

Aftrekbare uitgawes

Alle uitgawes wat ten volle en noodsaaklik in die verloop van hul diensverrigting aangegaan is, mag afgetrek word van hul belasbare inkomste. Byvoorbeeld: Professionele subskripsie, besigheidsreis, bydrae tot pensioen en uitree-annuïteitskemas, sowel as sekere mediese kostes.

Sosiale sekuriteit bydraes

In Suid-Afrika vereis die Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) dat ʼn werknemer elke maand ʼn bydrae moet maak tot die Werkloosheidsversekeringsfonds om werknemers te beskerm in die geval van ʼn verlies aan inkomste, kraamverlof, siekte of indien die persoon sy/haar werk sou verloor. Die werkgewer moet 'n totale bydrae van 2% van die totale inkomste van die werknemer (1% bygedra deur die werknemer en 1% bygedra deur die werkgewer, afgetrek van bruto salaris) binne die voorgeskrewe tydperk aan die SAID oorbetaal. Die maksimum bydrae wat van die werknemer se salaris afgetrek kan word is R148.72 per maand.

Die werkgewer as ʼn belastinginsamelaar (PAYE)

Die ontvanger van inkomste (SAID) vorder belastingaanspreeklikheid ten opsigte van die werknemers by wyse van die Lopende Betaalstelsel (LBS), beter bekend as pay-as-youearn (PAYE) in. PAYE moet op ʼn maandelikse grondslag van die salaris van ʼn werknemer afgetrek en aan SAID oorbetaal word. Dit moet binne sewe dae na die einde van die maand waarin dit afgetrek is gebeur. Dit is die werkgewer se verantwoordelikheid om hierdie belasting aan die SAID oor te betaal.

Bladsy 160

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Belastingowerheid handel slegs met werkgewer eerder as al die individuele werknemers

Verminder die risiko van nieinvordering van belasting want PAYE word direk van salaris afgetrek alvorens aan individue uitbetaal word

Administratiewe kostes gedra deur die werkgewer en nie die staat nie

Staat ontvang gereeld (maandeliks) paaiemente en kan dus beter begroot

Belasting word vroeër ingesamel (maandeliks, en nie slegs jaarliks nie) en verbeter dus die staat se kontantvloei

Figuur 4:7 : Voordele van PAYE vir die belastingowerhede (Outeur, 2015)

Berekening van werknemersbelasting

Individue wat belasbare inkomste van meer as 'n spesifieke bedrag (bekend as die belastingdrempelbedrag) in 'n jaar van aanslag verdien, is aanspreeklik vir inkomstebelasting. Die belastingdrempelbedrag vir die 2015 jaar van aanslag is R70 700 vir individue onder die ouderdom van 65 jaar, R110 200 vir individue 65 jaar en ouer, maar onder 75 jaar; en R123 350 vir individue tussen die ouderdomme van 75 jaar en ouer.

Sodra die belastingdrempel oorskry word , word belasting vir individue volgens 'n glyskaal (bekend as marginale of statutêre koerse) bepaal.(SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/AllDocs/OpsDocs/Guides/LAPD-IT-G01%20%20Guide%20on%20Income%20Tax%20and%20the%20Individual%20%20External%20Guide.pdf).

Individue se belasting word as volg bereken: Bruto inkomste (salaris) (soos omskryf in artikel 1 in die Inkomstebelastingwet)

Xxx

Plus: Byvoordele (7de Bylaag tot Inkomstebelastingwet)

Xxx

Minus: Vrygestelde inkomste (artikel 10 en 10A van die Inkomstebelastingwet)

(xxx)

Belasbare byvoordele

Xxx

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 161

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Minus: Aftrekkings en toelae (artikel 11 en 23 van die Inkomstebelastingwet)

(xxx)

Plus: Belasbare kapitaalwins (artikel 26A van Inkomstebelastingwet)

Xxx

= Belasbare inkomste

Xxx

Vermenigvuldig met belastingkoers (gebaseer op inkomstebelasting tabelle) = Belasting betaalbaar

Xxx

Minus: kortings

(xxx)

o

Primêre, sekondêre en derde korting

o

Mediese fonds fooie krediete (artikel 6A van die Inkomstebelastingwet)

= Belasting betaalbaar

Xxx

Tabel 4.1: Berekening van individue se belasting betaalbaar (Outeur, 2015) Die volgende belastingtabel word gebruik om die belasting betaalbaar ten opsigte van ʼn individu se belasbare inkomste vir die 2014/15 jaar van aanslag te bereken: Belasbare inkomste

Belastingkoers

Oorskry nie R174 550

18% van belasbare inkomste

Oorkry R174 550, maar is nie meer as R272

R31 419 plus 25% van die bedrag belasbare

700

inkomste wat R174 550 oorskry

Oorkry R272 700, maar is nie meer as R377

R55 957 plus 30% van die bedrag belasbare

450

inkomste wat R272 700 oorskry

Oorkry R377 450, maar is nie meer as R528

R87 382 plus 35% van die bedrag belasbare

000

inkomste wat R377 450 oorskry

Oorkry R528 000, maar is nie meer as R673

R140 074 plus 38% van die bedrag

100

belasbare inkomste wat R528 000 oorskry

Oorskry R673 100

R195 212 plus 40% van die bedrag belasbare inkomste wat R673 100 oorskry

Tabel 4.2 : Statutêre koerse van toepassing op individue vir die 2014/15 jaar van aanslag (SARS, 2015).

Bladsy 162

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die primêre en sekondêre kortings is van toepassing op die belasting betaalbaar (en nie die belasbare inkomste vóór daar met die belastingkoers gemaal is nie). Met ander woorde die primêre en sekondêre kortings word afgetrek van die belasting betaalbaar om sodoende die belasting te verminder. Die belasbare inkomste word verminder met die vrystellings en aftrekkings. Die kortings van toepassing op individue vir die 2014/15 jaar van aanslag was as volg: Primêre korting

R12 726

Sekondêre korting – addisionele korting slegs van toepassing op persone 65

R7 110

jaar of ouer Derde korting – addisionele korting slegs van toepassing op persone 75 jaar

R2 367

of ouer Tabel 4.3: Kortings vir individue vir 2014/15 jaar van aanslag (SARS, 2015) Aktiwiteit 4.10 Doen Vraag 19.7 op bladsy 383 in die handboek wat handel oor die berekening van werknemersbelasting.

4.8 4.8.1

Internasionale en indirekte belasting Internasionale belasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 393-398 (Hoofstuk 20, paragraaf 1.1-1.5)

Korporatiewe woning

ʼn Onderneming betaal gewoonlik belasting op hul wêreldwye inkomste in die land waar hul ʼn inwoner is vir belastingdoeleindes. Daar is verskillende maniere om die land van inwonerskap te bepaal, insluitende die plek van inlywing, plek van effektiewe bestuur en plek van permanente vesting. ʼn Permanente vesting is die vaste plek van besigheid waar die besigheid van die entiteit ten volle of gedeeltelik uitgevoer word. Daar moet ʼn graad van permanensie wees, byvoorbeeld: plek van bestuur, tak, kantoor, fabriek, werkswinkel, myn, olie of gasput, steengroef, ʼn bouperseel of konstruksie of installasieprojek wat langer as 12 maande duur. ’n Pakhuis (warehouse) is nie ʼn permanente vesting nie, dit is slegs stoorplek. ʼn Permanente vesting is ’n plek waar handel kan plaasvind of besluite geneem kan word.

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 163

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Dubbelbelasting en OECD geagte woning

Verwys na paragraaf 1.2 in die handboek op bladsy 393 vir ʼn voorbeeld van dubbelbelasting, sowel as paragraaf 1.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van dubbelbelasting. Die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling (OECD) is ʼn dubbelbelastingooreenkoms waarvolgens die inwoner slegs in die land van effektiewe bestuur geag ʼn inwoner te wees. Die plek van effektiewe bestuur is die plek waar sleutelbestuur en kommersiële besluite geneem word en die plek waar die raad of senior bestuur vergader. ʼn Onderneming kan slegs een plek van effektiewe bestuur hê, en sal in daardie land belas word, en dus die probleem van dubbelbelasting uitskakel.

Betalings terugverwys (remitted) van oorsese filiale

ʼn Groepmaatskappy mag oorsese filiale besit wat aan die moedermaatskappy dividende betaal. In dié geval het ons te make met twee tipes belasting, naamlik terughoubelasting en onderliggende belasting.

•

Terughoubelasting Indien ʼn plaaslike maatskappy betalings aan ʼn oorsese maatskappy of individue maak, moet die plaaslike maatskappy eers terughoubelasting aan die plaaslike belastingowerheid betaal, ten einde te verseker dat die plaaslike belastingowerheid ook voordeel uit die transaksie verdien en om te verhoed dat alle kontant gegeneer deur plaaslike maatskappye oorsee bestee/verplaas word. Die koers van terughoubelasting verskil van land tot land. Terughoubelasting is nie net van toepassing op dividende nie, maar ook op rente- betalings, tantième, kapitaalwins en huurgeld.

In Suid-Afrika word daar na die terughoubelasting op dividende verwys as dividendbelasting.

Aktiwiteit 4.11 Werk deur die voorbeeld op bladsy 394 in die handboek vir ʼn voorbeeld van terughoubelasting op dividende.

•

Onderliggende belasting Indien ʼn dividend van ʼn buitelandse maatskappy ontvang is, en die dividend is verklaar uit alreeds belaste inkomste, kan verligting van die belasting in die buiteland op die bedrag waaruit die dividend betaal is verkry word .

Onderliggende belasting word as volg bereken:

Bladsy 164

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Bruto dividende x (belasting betaal in buiteland ÷ buitelandse maatskappy se wins na belasting).

Bruto dividende is die dividende deur die buitelandse maatskappy betaal voor terughoubelasting.

Aktiwiteit 4.12 Werk deur die voorbeeld op bladsy 394-395 in die handboek vir ʼn voorbeeld van onderliggende belasting.

•

Dubbelbelasting Die moedermaatskappy ontvang ʼn dividend van ʼn oorsese filiaal, wat alreeds aan terughoubelasting en onderliggende belasting onderhewig was. Die dividend ontvang vorm nou deel van die belasbare inkomste van die moedermaatskappy, en gaan dus dubbel belas word. Ten einde dit te verhoed, is dubbelbelastingverligting beskikbaar.

Dubbelbelastingverligting

Daar is drie metodes van dubbelbelastingverligting, naamlik: Vrystellingsmetode Die dividend is vrygestel van belasting vir die ontvanger.

Belastingkrediete-metode Die dividend is belasbaar vir die ontvanger, maar die buitelandse belasting alreeds betaal word afgetrek teen die belasting betaalbaar deur die ontvanger.

Aktiwiteit 4.13 Werk deur die voorbeelde op bladsy 395-397 in die handboek vir voorbeelde van die belasting- krediete-metode.

Aftrekkingsmetode Slegs die wins na belasting is belasbaar vir die ontvanger.

Aktiwiteit 4.14 Werk deur die voorbeeld op bladsy 397 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die aftrekkingsmetode.

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 165

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Dubbelbelastingverdrae

•

Dit gebeur gereeld dat twee lande ʼn dubbelbelastingverdrag tussen hul bepaal ten einde vas te stel watter land op watter inkomste belas sal word en watter metode van dubbelbelastingverligting, vir maatskappye wat belasbare inkomste in beide lande het, beskikbaar sal wees. Dit is egter nie vir GFA206 dat jy ʼn in diepte kennis van die OECD-model belastingkonvensie het nie.

Tipes oorsese bedrywighede

ʼn Besigheid moet besluit of hul oorsee wil handel deur ʼn buitelandse filiaal of buitelandse tak. Verwys na paragraaf 1.5 op bladsy 398 in die handboek vir kwessies wat in ag geneem moet word rakende die besluit.

4.8.2

Indirekte belasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 399-400 (Hoofstuk 20, paragraaf 2.1-2.3.2) Indirekte belasting word gehef op verbruik, besteding, voorreg, of reg, maar nie op inkomste of eiendom nie. Tipes indirekte belasting sluit in: Doeanebelasting gehef op invoere, Aksynsbelasting gehef op produksie, BTW gehef gedurende produksie en verspreiding van produkte of dienste, Hereregte 'n belasting gehef op die waarde van enige eiendom verkry. Word volgens ʼn glyskaal bereken.

Indirekte koste word teen ʼn vaste koers gehef. Voorbeelde van produkte waarop indirekte belasting gehef word is brandstof, alkohol en sigarette.

Tipes indirekte belasting •

Eenheidsbelasting Word gebaseer op die hoeveelheid of gewig van die items, byvoorbeeld aksynsbelasting op sigarette en tabak.

•

Ad valorem belasting Word gebaseer op die waarde van items, byvoorbeeld invoerbelasting, eiendomsbelasting of BTW. Die belasting word bereken as ʼn persentasie van die waarde van die item waarop die belasting gehef word. Die heffing is nie gebaseer op die item se hoeveelheid, grootte, gewig of enige ander faktor nie, maar op die waarde van die item.

Bladsy 166

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Aksynsbelasting

Aksynsbelasting word deur die staat op produkte wat in die land geproduseer word gehef.

Aksynsbelasting word slegs gehef op goedere wat plaaslik verbruik word, ongeag of dit plaaslik geproduseer of ingevoer is. Die belasting word deur die vervaardiger van die produk betaal. Aksynsbelasting word op sekere produkte gehef om die regering te voorsien van maklike invorderbare en konstante inkomste. Om die inkomste gereeld en maklik invorderbaar te maak, moet die produk aan sekere kriteria voldoen. Hoë volumes van die produk moet verkoop en vinnig-bewegend wees. Dit moet op ʼn daaglikse basis verbruik word en moenie noodsaaklike produkte wees nie. Die belasting wat op hierdie nieessensiële produkte gehef word, word dikwels na verwys as Sondebelasting (Sin Taxes) .

Sondebelasting is byvoorbeeld die belasting wat op produkte soos sigarette en alkohol gehef word. Dit word gehef om die verbruikersgedrag te beïnvloed. Die belasting kan byvoorbeeld aangepas word om die verbruik van skadelike produkte soos sigarette en alkohol te verminder.

Aksynsheffings kan van land tot land verskil. Die aksynsheffings wat in Suid-Afrika gehef word is soos volg: Brandstofheffings en petroleumprodukte, padongelukkefonds, omgewingheffing op sekere produkte byvoorbeeld plastieksakke, diamantuitvoerbelasting op die uitvoer van diamante.

Welvaart en eiendomsbelasting

Sekere lande belas individue en maatskappye op die waarde van grond en geboue en ander waardevolle eiendom of totale welvaart.

•

Eiendomsbelasting - Hereregte Dis 'n belasting gehef op die waarde van enige eiendom verkry. Hereregte word bereken volgens ʼn glyskaal.Vanaf 1 Maart 2015 is alle eiendom met ʼn waarde van R750 000 en minder, vrygestel van hereregte. Die koper van die eiendom (nie die verkoper) nie, is verantwoordelik vir hereregte en moet via e-filling aan die SAID verklaar word. Eiendomme met ʼn waarde van R750 001 en hoër sal byvoorbeeld hereregte van 3% op die waarde van die eiendom betaal. Die koers verhoog egter hoe hoër die waarde van die eiendom is, tot ʼn maksimum van 11% op eiendom met ʼn waarde bo R2 250 000. Die betaling is verskuldig binne ses maande na verkryging (SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/TransferDuty/Pages/default.aspx).

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 167

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Welvaartbelasting Sekere lande belas individue en ondernemings gebaseer op die waarde van hul bates teen ʼn vaste koers van byvoorbeeld 2% van totale netto waarde (totale bates minus totale laste).

4.8.3

Belasting op toegevoegde waarde (BTW)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 400-404 (Hoofstuk 20, paragraaf 3.1-3.5) Belasting op toegevoegde waarde (BTW) is ʼn indirekte belasting wat gehef word op die binnelandse verbruik van goedere en dienste.

Enkelstadium- versus multi-stadiumverkoopsbelasting

Die verskil tussen enkel- en multi-stadiumbelasting is: Enkel • Word gehef op een stadium in die verskaffingsketting, naamlik op die vervaardiging, groothandel- of kleinhandelvlak. Meeste verkoopsbelasting word op die kleinhandelvlak gehef, sodoende dat die eindverbruiker die belasting las dra.

Multi

• Word belas op verskeie vlakke in die vervaardigingsketting. Is gewoonlik belasbaar en aftrekbaar op verskillende punte in die vervaardigingsketting, soos BTW. Die besigheid mag die belasting wat dit betaal op aankope aftrek van die belasting op verkope en die balans oorbetaal aan die regering.

Figuur 4.8 : Die verskil tussen enkel- en multi-stadiumbelasting (Outeur, 2015)

Multi-stadium verkoopsbelasting: BTW

BTW word op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste gehef.

•

Insetbelasting ʼn Onderneming betaal belasting op alle goedere wat dit aankoop en dienste wat dit van die ander ondernemings ontvang. Dit word insetbelasting benoem. Dus is insetbelasting, belasting wat jy betaal op aankope/uitgawes. Die onderneming mag die insetbelasting dan weer terugeis van die SAID, mits die onderneming vir BTW geregistreer is.

Bladsy 168

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde BTW mag nie in die volgende gevalle as insetbelasting geëis word nie:

•

o

Onthaal

o

Motorvoertuie

o

Ledegelde aan klubs

o

Uitgawes ten opsigte van vrygestelde lewerings

Uitsetbelasting Wanneer die onderneming op sy beurt die goedere en dienste aan die volgende onderneming of verbruiker verkoop, hef dit weer belasting. Dit word uitsetbelasting genoem. Uitsetbelasting is belasting wat jy vanaf ‘n kliënt tesame met jou verkoopprys ontvang en dis geld wat jy namens die SAID ontvang en dan aan die SAID oorbetaal.

BTW op aankope = INSETBelasting BTW op verkope = UITSETBelasting BTW word teen ʼn standaardkoers van 14% en ʼn nulkoers (0%) gehef.

Let wel: Insetbelasting kan slegs teruggeëis word indien die onderneming vir BTW geregistreer is.

Aktiwiteit 4.15 Werk deur die voorbeeld op bladsy 400-401 in die handboek vir ʼn voorbeeld van hoe BTW werk.

BTW besigheidslas

Die belasting betaalbaar aan die SAID is die verskil tussen inset- en uitsetbelasting, en kan as volg opgesom word:

Uitsetbelasting

Insetbelasting

Bedrag betaalbaar aan SAID

Figuur 4.9: Berekening van belasting betaalbaar (Aangepas uit CIMA, 2015:401)

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 169

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Let wel, indien die insetbelasting meer is as die uitsetbelasting, is SAID die verskil aan die onderneming verskuldig.

Die volgende figuur illustreer die betaling ontvang vanaf en gemaak aan die SAID: Insetbelasting > Uitsetbelasting = Terugbetaling ontvang vanaf SAID Uitsetbelasting > Insetbelasting = Betaling aan die SAID

Figuur 4.10 : Betaling ontvang vanaf die SAID en betaling gemaak aan die SAID (Outeur, 2015)

Aktiwiteit 4.16 Werk deur die voorbeeld op bladsy 401 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die berekening van belasting betaalbaar.

Registrasie vir BTW •

Verpligte BTW registrasie In Suid-Afrika moet enige onderneming wat in ʼn twaalf maande periode ʼn omset van meer as R1 000 000 het, by die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) geregistreer word vir BTW.

•

Vrywillige BTW registrasie Enige onderneming met ʼn omset kleiner as R1 000 000, maar groter as R50 000, kan ook aansoek doen vir registrasie.

Let wel: Alle ondernemings wat goedere en dienste lewer, moet BTW hef, ongeag of vir BTW geregistreer is of nie.

Koerse van BTW

BTW word op die meeste goedere en dienste gelewer gehef, met die uitsondering van vrygestelde lewerings. BTW word teen ʼn standaardkoers van 14% in Suid-Afrika gehef. ʼn Vrygestelde lewering is nie onderhewig aan BTW nie en is ʼn transaksie waarop BTW nie teen die standaardkoers of nulkoers gehef word nie en dus nie deel vorm van die belastingberekening nie. Voorbeelde van vrygestelde lewerings: Lewering van finansiële dienste, lewering van goedere en dienste deur welsynsorganisasies, vervoer van reisbetalende

Bladsy 170

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde passasiers per bus, huurmotor en trein, opvoedkundige dienste, verhuring van huisvesting vir gebruik as private woning.

Nulkoerslewering: Goedere en dienste waarop BTW teen ʼn nulkoers (0%) gehef word. Let wel, BTW word gehef, maar net teen ʼn nulkoers. Voorbeelde van nulkoerslewering: Uitvoere, brandstof, sekere kossoorte soos bruinbrood, eiers, mieliemeel, groente, melk, vars vrugte en groente, rys ens.

•

Hoe bereken ek BTW? Bedrag sluit BTW in Om die BTW in die bedrag te bereken: Bedrag (ingesluit BTW) x 14/114 Om die bedrag sonder BTW te bereken: Bedrag (ingesluit BTW) x 100/114 Bedrag sluit BTW uit Om die BTW te bereken: Bedrag (BTW uitgesluit) x 14/100 of Bedrag (BTW uitgesluit) x 14% Om die bedrag BTW ingesluit te bereken: Bedrag (BTW uitgesluit) + BTW Let wel: Wanneer ons aankope en verkope te boek stel in die staat van wins en verlies, moet die bedrag BTW UITGESLUIT wees. Debiteure en krediteure in die staat van finansiële posisie sluit egter weer BTW in.

Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees as goedere of dienste aangekoop word wat BTW insluit: Dt: Voorraad – Bedrag BTW uitgesluit

Rxxx

Dt: BTW-uitset

Rxxx

Kt: Bank/Rekeninge betaalbaar – Bedrag BTW ingesluit

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Rxxx

Bladsy 171

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees as goedere of dienste verkoop word wat BTW insluit: Dt: Rekeninge ontvangbaar – Bedrag BTW ingesluit

Rxxx

Kt: BTW-inset

Rxxx

Krediet: Verkope – Bedrag BTW uitgesluit

Rxxx

Gedeeltelike vrystelling

Ondernemings wat vrygestelde lewerings lewer, soos byvoorbeeld banke en finansiële institusie, mag nie insetbelasting eis nie. Ondernemings wat nulkoerslewerings lewer, soos byvoorbeeld ʼn vulstasie, mag wel insetbelasting vir hul aankope, wat onderhewig aan BTW was, eis. Indien ʼn onderneming beide belasbare en vrygestelde lewering verskaf, is gedeeltelike vrystelling van toepassing. Dit beteken alle insetbelasting wat ten volle toeskryfbaar is aan die vrygestelde lewering mag nie geëis word nie, en alle insetbelasting toeskryfbaar aan belasbare lewerings, mag ten volle geëis word. Enige oorblywende insetbelasting word toegedeel gebaseer op die vrygestelde uitsette.

Aktiwiteit 4.17 Werk deur die voorbeelde op bladsy 402-403 in die handboek vir voorbeelde van gedeeltelike vrystellings.

Aktiwiteit 4.18 Doen Vraag 20.1 op bladsy 403 in die handboek wat handel oor die berekening van BTW betaalbaar of terugeisbaar.

4.9

Samevatting

Die regering van ʼn land benodig fondse om die nodige dienste aan die inwoners van die land te lewer. Vir ʼn regering om hierdie dienste te lewer word ʼn aansienlike hoeveelheid fondse benodig. Hierdie fondse word verkry deur die heffing van belasting. Die basiese belastingtipes wat deur die SAID gehef word bestaan uit: Inkomstebelasting, kapitaalwinsbelasting, skenkingsbelasting, boedelbelasting, dividendbelasting, werkloosheidversekeringsfonds, belasting op toegevoegde waarde, aksyns- en doeanebelasting.

Belastingvermyding en belastingontduiking is beide praktyke wat daarop gemik is om die hoeveelheid belasting wat ʼn belastingpligtige moet betaal, te verminder. Die verskil is dat die

Bladsy 172

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde een wettige middele insluit (belastingvermyding), terwyl die ander een (belastingontduiking) onwettig is.

Inkomstebelasting word gehef op die handelsinkomste van die maatskappy. Belasbare inkomste is die maatskappy se rekeningkundige wins (wins voor belasting), aangepas volgens die belastingreëls en is die bedrag waarop belasting werklik betaal word.

Inkomstebelasting vir ʼn maatskappy word as volg bereken: Belasbare inkomste x belastingkoers. Belasting vir individue word bepaal volgens 'n glyskaal (bekend as marginale of statutêre koerse).

Indien ʼn bate verkoop word teen meer as sy oorspronklike kosprys, word ʼn kapitaalwins gemaak. Kapitaalwins word as volg bereken: Verkoopprys minus koste van die bate = Kapitaalwins x 66.6% = bedrag wat ingesluit word in die belasbare inkomsteberekening.

Alhoewel die Suid-Afrikaanse belastingwetgewing wel voorsiening maak vir sekere vorme van groepsbelastingverligting – hoofsaaklik beperk tot spesifieke transaksies – maak die wetgewing nie voorsiening vir ʼn formele inkomstebelasting konsolidasiestelsel nie.

4.10 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 18: QuickQuiz op bladsy 367 in die handboek

•

Hoofstuk 19: QuickQuiz op bladsy 385 in die handboek

•

Hoofstuk 20: QuickQuiz op bladsy 406 in die handboek

Die antwoorde op bogenoemde vrae sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die OTQ-vraagbank (Objective test question and answer bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 1 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 2 op bladsy 557 in die handboek

•

Vraag 10 op bladsy 558 in die handboek

•

Vraag 12 op bladsy 558 in die handboek

•

Vraag 25-27 op bladsy 560-561 in die handboek

•

Vraag 29 op bladsy 561 in die handboek

•

Vraag 52-57 op bladsy 567-568 in die handboek

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

Bladsy 173

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die antwoorde op die vrae uit die OTQ-vraagbank is op bladsy 573-579 in die handboek.

Voltooi die volgende vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 2 op bladsy 583 in die handboek

•

Vraag 3 op bladsy 583 in die handboek

•

Vraag 18 op bladsy 588 in die handboek

Die antwoorde op die vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank is op bladsy 591-602 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

4.11 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die OTQ-vraagbank is meestal teoretiese kortvrae. Die vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank is meer besprekingsvrae. Jy moet verseker dat jy eers deur die handboek en die studie-eenheid gewerk het alvorens jy die vrae aandurf. Die eerste studie-eenheid is baie teoreties en jy kan besprekings- of kortvrae in die opsig verwag.

Bladsy 174

Studie-eenheid 4: Die grondbeginsels van besigheidsbelasting

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 5: DIE BESTUUR VAN BEDRYFSKAPITAAL, KONTANT EN ANDER BRONNE VAN KORTTERMYNFINANSIERING

5.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Die bedryfskapitaalposisie van ʼn onderneming

•

Die bronne van korttermynfinansiering en kapitaalbeleggings

•

Die korttermynkontantposisie van ʼn onderneming

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die bronne beskikbaar vir korttermynfinansiering en metodes van korttermynbelegging te beskryf.

•

Handelsdebiteure-, handelskrediteure- en voorraadverhoudings te analiseer.

•

Die beleid vir die bestuur van die totale vlakke van beleggings in bedryfskapitaal en ander individuele elemente van bedryfskapitaal te bespreek.

•

Die bedryfskapitaalbeleide te evalueer.

•

Die benadering tot finansiële- en bedryfskapitaalbeleggingsvlakke te bespreek.

•

Die maatreëls om die korttermynkontantposisie van ʼn onderneming te bestuur, te bespreek.

5.2

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Operational Paper F1: Financial Reporting and Taxation. 1ste Uitgawe. Verenigde Koninkryke: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472714435 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling D Hoofstuk 21, paragrawe 1.1-7.3.6

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 175

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Hoofstuk 22, paragrawe 1.1-7.2 Hoofstuk 23, paragrawe 1.1-.10.3 Hoofstuk 24, paragrawe 1.1-9.8 Hoofstuk 25, paragrawe 1.1-3.4 5.3 •

Verrykende bronne BusinessFinanceGaurd.net, 2010. http://www.businessfinanceguide.net/short-termbusiness-finance.php [Besoek: 26 Oktober 2015] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor bronne van korttermynfinansiering).

•

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/articles/basics/06/workingcapital.asp [Besoek: 26 Oktober 2015] (Hierdie bron is goed vir verdere bespreking oor die bedryfskapitaalposisie van ʼn onderneming).

•

SmallBusinessDevelopmentCorporation, 2015. http://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-topics/money-tax-and-legal/moneymatters/understand-your-accounts/understanding-balance-sheets/components-of-abalance-sheet/working-capital/ [Besoek: 26 Oktober 2015] (Hierdie bron is goed vir verdere verduideliking oor die bedryfskapitaalsiklus).

•

SmallBusinessDevelopmentCorporation, 2015. https://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-topics/money-tax-and-legal/moneymatters/financial-forecasts/cash-flow-forecast/ [Besoek: 26 Oktober 2015] (Hierdie bron is goed vir basiese stappe om ʼn kontantbegroting op te stel).

5.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bedryfskapitaal

Bedryfskapitaal is die kapitaal beskikbaar om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming uit te voer, gewoonlik bereken as die oorskot bedryfsbates na bedryfslaste afgetrek is.

Insolvensie

Insolvensie beteken ʼn individu of onderneming kan nie hul finansiële verpligtinge nakom nie. Dit kan lei tot regsaksies teen die individue/onderneming wat tot die likwidasie van bates (verkoop van bates en wat in kontant omgeskakel word) kan lei ten einde skuld te delg (Investopedia, 2015).

Bladsy 176

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Bedryfskapitaalsiklus

Bedryfskapitaalsiklus is die tydperk (siklus) vandat kontant uitgegee word in die produksieproses tot kontant ontvang word vanaf die koper.

Oorverhandeling

Oorverhandeling gebeur indien ʼn onderneming verpligtinge (laste) bo hul beskikbare korttermynhulpbronne aangaan. Dit kan selfs gebeur in ʼn winsgewende onderneming en word gewoonlik veroorsaak deur druk op langdurige bedryfsiklusse en produksiesiklusse.

Voorraad

Voorraad is bates: •

Wat gehou word vir verkoop in die gewone verloop van sake (klaarprodukte);

•

Wat in die proses van produksie is (werk-in-proses);

•

Soos materiaal en ander voorrade wat verbruik word in die produksieproses of die lewering van dienste (roumateriaal).

Netto realiseerbare

Netto realiseerbare waarde is die verwagte verkoopprys van

waarde

voorraad in die gewone verloop van sake minus verwagte kostes om die produk te voltooi en om die produk te verkoop.

Vaste oorhoofse

Is die indirekte koste van produksie wat relatief konstant bly

produksiekoste

ongeag die volume voorraad geproduseer, byvoorbeeld die huuruitgawe van die fabriek en die fabrieksbestuurder se salaris.

Veranderlike

Is die indirekte koste van produksie wat varieer namate die

oorhoofse

volume van produksie, byvoorbeeld materiaal en arbeid.

produksiekoste Ekonomiese

Is die mees ekonomiese aanvullingsbestelhoeveelheid, wat die

bestelhoeveelheid

koste van voorraadbestellings en houkoste minimaliseer.

Gesentraliseer

ʼn Gesentraliseerde onderneming se mag lê op hoër vlakke, soos senior bestuurders by hoofkantoor. Sodra hulle besluite neem, word dit deur die onderneming af gekommunikeer na die laer vlakke. ’n Gesentraliseerde struktuur spaar op oorhoofse kostes (cimaglobal.com).

Gedesentraliseer

In 'n besigheidskonteks is desentralisasie die afvaardiging van

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 177

GFA206 Finansiële Rekeningkunde die besluitnemingsgesag na kleiner ondernemings. Dit sal dikwels lei tot 'n opwaartse vloei van inligting - die teenoorgestelde van wat gebeur in 'n gesentraliseerde onderneming (cimaglobal.com).

Kontantbegroting

ʼn Kontantbegroting is ʼn gedetailleerde begroting van die geraamde kontantinvloei en kontantuitvloei, wat beide inkomste en kapitale items insluit.

Los kontant (float)

Die term los kontant (float) word dikwels na verwys as die tydsverloop tussen wanneer betaling geïnisieer word en kontant beskikbaar is vir gebruik (cleared funds). Byvoorbeeld die tydversloop van wanneer ʼn tjek as betaling van ʼn debiteur ontvang is en die kontant in die onderneming se bankrekening verskyn.

Oortrokke

Indien die betalings van ʼn lopende rekening die balans oorskry

bankrekening

(en die balans dus in ʼn negatief ingaan) vir ʼn tydelike periode, finansier die bank die tekort deur middel van ʼn bankoortrekking.

Bankoortrekkings is ʼn vorm van korttermynfinansiering en is terugbetaalbaar op aanvraag.

‘n Wissel (Bill of

‘n Wissel is ʼn nierentedraende skriftelike bevel, hoofsaaklik

exchange)

gebruik in internasionale handel, wat die een party bind om 'n vaste bedrag geld, op 'n voorafbepaalde datum in die toekoms, aan 'n ander party te betaal.

Faktorering

Faktorering behels die verkoop van skuld verskuldig aan jou (van jou debiteure) aan ʼn derde party (gewoonlik die bank) teen ʼn afslag, in ruil vir onmiddellike kontant.

Teenhandeling

Teenhandeling is ʼn metode van uitvoere-finansiering en behels

(Forfaiting)

die verkoop van sekere verkope-fakture aan die bank. ʼn Waarborg word gewoonlik gegee vir die betaling van die faktuur.

Bank giro

'n Metode vir die oordrag van geld deur aan die bank direk opdrag te gee om fondse van die een bankrekening na die ander rekening oor te dra sonder die gebruik van tjeks. Bank giro oordragte word oorwegend gebruik in Europese lande. Dit is 'n doeltreffende manier vir maatskappye om betalings van buitelandse kliënte te ontvang (Investopedia, 2015).

Bladsy 178

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 5.5

Inleiding

Korttermynfinansiering kan verkry word van verskeie bronne. In dié studie-eenheid gaan ʼn oortrokke bankrekening, ʼn lening, handelskrediteure en selfs faktorering van debiteure (verkoop van skuld verskuldig aan jou in ruil vir onmiddellike kontant) as bronne van korttermynfinansiering bespreek word. Kontantsurplusse kan belê word en daar is verskeie korttermynbeleggings beskikbaar vir die investering van kontant. Banke verskaf verskeie opsies om rente te verdien op kontantbeleggings.

Bedryfskapitaalsiklus is die tydperk (siklus) vanaf kontant uitgegee word in die produksieproses tot kontant ontvang word vanaf die koper. Ten einde die bedryfskapitaalsiklus te bereken, moet die voorraadhouperiode, debiteure- en krediteure omsetsnelheid bereken word. Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ʼn onderneming is, met ander woorde is die onderneming daartoe in staat om sy korttermynverpligtinge na te kom. Die bedryfskapitaalbeleide vir verskeie ondernemings gaan bespreek word. Die finansiering van die bedryfskapitaal kan aggressief, matig of konserwatief wees.

Kontantbegroting is ʼn belangrike element van korttermynkontantvloeibeplanning. ʼn Kontantbegroting sal verseker dat die onderneming voldoende kontantinvloeie ontvang ten einde hul kontantuitvloeie te dek. ʼn Kontantbegroting word voorberei deur met die huidige operasionele begroting te begin en aanpassings te maak vir die voorspelling van ontvangstes en betalings. Die voorbereiding van ʼn kontantbegroting word in twaalf stappe uiteengesit in die handboek.

5.6 5.6.1

Die bedryfskapitaalposisie van ʼn onderneming Bedryfskapitaal

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 413-416 (Hoofstuk 21, paragraaf 1.1-1.7)

Wat is bedryfskapitaal?

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van bedryfskapitaal.

Bedryfskapitaal = bedryfsbates – bedryfslate.

Bedryfskapitaalkaraktereienskappe van verskillende besighede

Die vernaamste verskille tussen besighede se bedryfskapitaal is: Houvoorraad Betalingsterme van krediteure en ander verskaffers

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 179

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Debiteure invorderingstermyn Bedryfsbates kan verdeel word tussen permanente bedryfsbates, soos voorraad en debiteure en wisselende bedryfbates, wat van tyd-tot-tyd verskil.

Voorbeelde

Verwys na paragraaf 1.3 op bladsy 413 in die handboek vir voorbeelde van verskillende besighede en hoe hul bedryfskapitaal verskil.

Wat is bedryfskapitaalbestuur?

Bedryfskapitaalbestuur verseker dat voldoende likiede hulpbronne (bates wat maklik in kontant omskep kan word) behou word, ten einde die risiko van insolvensie (verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van insolvensie) te beperk, en die maksimum opbrengs op bates (of winste) te verseker. Die verskillende vlakke van bedryfskapitaal kan as volg opgesom word: Aggressief • Hou minimale kontant en voorraad en gebruik van korttermynfinansiering om beide permanente en wisselende bedryfsbates te finansier.

• Dié beleid dra die hoogste risiko, en genereer dus die meeste finansiële opbrengs.

Matig • Wisselende bedryfsbates word deur korttermynfinansiering gefinansier en permanente (nie-wisselende) bedryfsbates word deur langtermynfinansiering gefinansier.

Konserwatief • Hou groot vlakke van beskikbare kontant en houvoorraad en maak van langtermynfinansiering gebruik om beide niebedryfs- en bedryfsbates te finansier.

• Die beleid is die minste riskant en genereer dus die laagste opbrengs.

Figuur 5.1: Opsomming van verskillende vlakke van bedryfskapitaal (Outeur, 2015)

Bladsy 180

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die bedryfskapitaalsiklus

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van bedryfskapitaalsiklus (ook verwys na as die kontantsiklus, bedryfsiklus of handelsiklus).

Die bedryfskapitaalsiklus kan diagrammaties as volg uiteengesit word:

Debiteure

Kontant

Bedryfskapitaalsiklus

Voorraad

Krediteure

Figuur 5.2: Diagrammatiese uitbeelding van die bedryfskapitaalsiklus (Outeur, 2015) Die bedryfskapitaalsiklus vir ʼn vervaardiger word as volg bereken: Maande Die gemiddelde tyd wat roumateriaal in voorraad bly

xxx

Minus: Die terugbetalingsterme van verskaffer

(xxx)

Plus: Die tydperk om goedere te vervaardig

xxx

Plus: Die tydperk wat voltooide goedere in voorraad (op hande) bly nadat produksie voltooi is

xxx

Plus: Die debiteure-invorderingstermyn

xxx

= Bedryfskapitaalsiklus in maande

xxx

Aktiwiteit 5.1 Werk deur die voorbeeld op bladsy 414 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van die bedryfskapitaalsiklus. Jy sal oplet dat die bedryfskapitaalsiklus werklik die tydperk tussen die betaling aan verskaffers en betaling ontvang van kliënte is.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 181

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die bestuur van die siklus

Hoe langer die bedryfskapitaalsiklus is, hoe meer finansiering word benodig, dus kan die volgende opsies toegepas word om die periode/tydperk van die siklus te verkort: Verminder vlakke van roumateriaal voorraad Verminder

Verminder

kredietterme

werk-in-proses

aan kliënte

Stel (vertraag)

Verminder

betalings aan

klaarprodukte

krediteure uit

voorraad

Figuur 5.3: Metodes om die bedryfskapitaalsiklus te verkort (Outeur, 2015)

Kontantvloeibeplanning

Kontantbegroting is ʼn belangrike element van korttermynkontantvloeibeplanning. ʼn Kontantbegroting sal verseker dat die onderneming voldoende kontantinvloeie ontvang ten einde hul kontantuitvloeie te dek.

Aktiwiteit 5.2 Doen Vraag 21.1 op bladsy 416 in die handboek wat handel oor voorbeelde van onvoorsiene omstandighede en veranderinge wat die kontantvloeipatroon van ʼn onderneming kan affekteer.

5.6.2

Bedryfskapitaalverhoudings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 416-419 (Hoofstuk 21, paragraaf 2.1-2.4)

Bladsy 182

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die bedryfskapitaal- en vuurproefverhouding

Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ʼn onderneming is, met ander woorde is die onderneming daartoe in staat om sy korttermynverpligtinge na te kom?

Die formule wat gebruik word om die bedryfskapitaalverhouding te bereken, is soos volg: Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste Die vuurproefverhouding word gebruik om vas te stel of ʼn onderneming daartoe in staat is om sy korttermynverpligtinge na te kom. Hierdie verhouding neem slegs die gedeelte van bedryfsbates in ag neem wat onmiddellik in kontant omskep kan word, voorraad uitgesluit.

Die vuurproefverhouding gee ʼn aanduiding van hoeveel daar van ʼn onderneming se bedryfslaste (korttermynskulde) vereffen kan word deur van die bedryfsbates op baie kort kennisgewing te verkoop. Die volgende formule word gebruik om die vuurproefverhouding te bereken: Vuurproefverhouding = Likiede bates* ÷ Bedryfslaste (*Likiede bates = Bedryfsbates – voorraad – vooruitbetaalde uitgawes)

Debiteure-invorderingsperiode

Debiteure-invorderingsperiode dui op die tempo waarmee die debiteure van ʼn onderneming ingevorder word. Die formule wat gebruik word om die debiteure-dae-verhouding te bereken, is soos volg: Debiteure-dae-verhouding = Gemiddelde debiteure ÷ Gemiddelde daaglikse kredietverkope Let wel: Indien die formule verwys na gemiddeld, bv. gemiddelde voorraad in die voorraadomsetsnelheidsverhouding, word gemiddeld soos volg bereken: (Openingsbalans + Sluitingsbalans) ÷ 2 Die formule wat gebruik word om die debiteure-omsetsnelheidsverhouding te bereken, is soos volg: Debiteure-omsetsnelheid = Gemiddelde debiteure ÷ Netto kredietverkope x 365 dae

Krediteurebetalingsperiode

Die formule wat gebruik word om die krediteure-dae-verhouding te bereken, is soos volg: Krediteure-dae-verhouding = Gemiddelde krediteure ÷ Gemiddelde daaglikse kredietaankope Krediteure-omsetsnelheid

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 183

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die krediteure-omsetsnelheidsformule dui die hoeveelheid kere wat die onderneming sy krediteure gemiddeld per jaar betaal aan. Die formule wat gebruik word om die krediteureomsetsnelheid te bereken, is soos volg: Krediteure-omsetsnelheid = Gemiddelde handelskrediteure ÷ Kredietaankope x 365 dae

Voorraadomsetsnelheid

Elke onderneming moet ʼn sekere vlak van voorraad handhaaf om te kan handeldryf. Die hoeveelheid voorraadvlakke wat gehandhaaf word, moenie te hoog of te laag wees nie. Die voorraadomsetsnelheidsverhouding meet die tempo waarteen ʼn onderneming sy voorraad omskakel in verkope. Hoë voorraadvlakke mag ʼn aanduiding wees van die effektiwiteit van die bestuur van ʼn onderneming, aangesien groot hoeveelhede voorraad vinniger omgeskakel word in verkope, terwyl laer voorraadvlakke weer mag dui op oneffektiewe bestuur, aangesien dit langer neem vir die onderneming om voorraad om te skakel in verkope. Hou egter in gedagte dat lae voorraadvlakke nie noodwendig beteken dat die bestuur van ʼn onderneming oneffektief is nie; daar is ander aspekte wat ook ʼn rol kan speel. ʼn Hoë voorraadomsetsnelheid word geassosieer met hoë verkope, terwyl ʼn lae voorraadomsetsnelheid weer geassosieer word met laer verkope. Die volgende formule word gebruik om die voorraadomsetsnelheid van ʼn onderneming te bereken: Voorraadomsetsnelheid = Gemiddelde voorraad ÷ Koste van verkope Voorraadhouperiode Dié berekeninge meet die aantal dae in ʼn jaar wat dit sal neem om die gemiddelde voorraad te verkoop. Met ander woorde, dit meet ook die gemiddelde ouderdom van voorraad. Die formule word uitgedruk in dae. Die volgende formule word gebruik om die voorraadhouperiode van ʼn onderneming te bereken: Voorraadhouperiode = Voorraad ÷ Koste van verkope x 365 dae Indien die onderneming voorraad vervaardig, kan die voorraadomset in drie komponente verdeel word, naamlik: Rou materiaal, werk-in-proses en klaarprodukte.

Kapitaal aangewend = Niebedryfsbates + bedryfsbates – bedryfslate.

NB! Verwys na bladsy 419 in die handboek vir ʼn opsomming van die formules van die verskillende bedryfskapitaalverhoudings.

5.6.3

Bedryfskapitaalvereistes

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 419-426 (Hoofstuk 21, paragraaf 3.1-3.6)

Bladsy 184

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die behoefte aan fondse vir belegging in bedryfsbates

Bedryfslaste is dikwels ʼn goedkoop manier van finansiering omdat handelskrediteure selde rente dra. Dus, in die belang van hoër winste (geen rente-uitgawe in die staat van omvattende inkomste) is die onderneming bereid om die risiko van insolvensie te loop ten einde die maksimum krediet van hul krediteure te benut.

Die volume van bedryfsbates vereis

Die vereiste bedryfsbates sal afhang van die aard van die onderneming. Soos die volume van uitsette van ʼn onderneming toeneem, sal die volume bedryfsbates ook toeneem.

Die oorkapitalisering van bedryfskapitaal

Indien die onderneming ʼn oormaat voorraad, debiteure en kontant dra en baie min krediteure het, het die maatskappy geoorinvesteer in bedryfsbates en sal bedryfskapitaal oorgekapitaliseer wees. Die opbrengs op belegging sal laer wees en langtermynfondse sal onnodig vasbelê wees, eerder as om winste te verdien. Opbrengs op belegging (opbrengs op bates) dui die verhouding tussen wins na belasting en die hulpbronne geïnvesteer in die onderneming aan. Let wel, die wins na belasting word aangepas vir die na-belasting effek van rente-uitgawe, ten einde die opbrengs op beleggings, uitgesluit die metode van finansiering, te bereken. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die opbrengs op totale bates te bereken, is soos volg: Opbrengs op belegging = [Wins na belasting + Rente-uitgawe x (1 – belastingskoers) ÷ Gemiddelde totale bates] x 100 ÷1 Die rooi ligte (gevaartekens) van oormatige bedryfkapitaal sluit die volgende ongunstige verhoudings in: Verkope/ bedryfskapitaal Likiditeitsverhoudings Omsetperiodes

Figuur 5.4: Rekeningkundige verhoudings wat gevaartekens vir oorkapitalisering in bedryfskapitaal aandui (Outeur, 2015)

Aktiwiteit 5.3 Werk deur die voorbeeld op bladsy 420-421 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 185

GFA206 Finansiële Rekeningkunde berekening van bedryfskapitaalverhoudings. Let veral op die interpretasie van die verhoudings, want studente sukkel gewoonlik met die bespreking en dit is gewoonlik waar die meeste punte geallokeer word.

Oorverhandeling

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van oorverhandeling.

Oorverhandeling vind plaas indien die onderneming té veel té vinnig probeer doen met té min langtermynkapitaal, en dus té veel groothandel ondersteun met die huidige kapitaalbronne beskikbaar. Selfs winsgewende ondernemings kan in ernstige moeilikheid beland as gevolg van ʼn tekort aan kontant. Likiditeitsprobleme ontstaan indien die onderneming nie oor voldoende kontant beskik om hul skuld te delg soos dit betaalbaar word nie.

Aktiwiteit 5.4 Werk deur die voorbeeld op bladsy 422-423 in die handboek vir ʼn voorbeeld van oorverhandeling.

Simptome van oorverhandeling

Simptome van oorverhandeling sluit die volgende in:

Verkope

Bedryfs- en vuurproefverhouding

Bedryfs/niebedryfsbates

Simptome van oorverhandeling

Voorraad/Debiteure > Verkope

Bedryfslate > Bedryfsbates

Bates gefinansier deur krediet en nie eienaarskapitaal

Figuur 5.5: Simptome van oorverhandeling (Aangepas uit CIMA, 2015:423)

Bladsy 186

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die volgende kan ook oorverhandeling veroorsaak: •

Terugbetaling van ʼn lening sonder om die lening te vervang met ʼn nuwe lening. Dus het die onderneming minder langtermynkapitaal om hul huidige vlak van handel te finansier.

•

Gedurende ʼn periode van inflasie, mag ʼn onderneming se behoue inkomste nie voldoende wees om hul niebedryfsbates en voorraad te vervang nie.

Die bedryfskapitaalvereistes

Die bedryfskapitaalvereiste word as volg bereken: Bedryfskapitaalvereiste = Bedryfsbates – Bedryfslaste

Aktiwiteit 5.5 Werk deur die voorbeeld op bladsy 424-425 in die handboek vir ʼn voorbeeld van berekening van die bedryfskapitaalvereiste.

Aktiwiteit 5.6 Doen Vraag 21.2-3 op bladsy 425-426 in die handboek wat handel oor oorverhandeling en die berekening van die vuurproefverhouding.

5.6.4

IAS 2 Voorraad

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 533-538 (Hoofstuk 25, paragraaf 1.1-1.8)

Waardering van voorraad

Die waarde van voorraad het ʼn groot impak op die winste van ʼn onderneming, want voorraad beïnvloed die staat van omvattende inkomste item, koste van verkope. Voorraadwaardasie kan baie subjektief wees en daarom is daar ʼn wye verskeidenheid metodes in die praktyk om voorraad te waardeer.

Die rekeningkundige hantering

IAS 2 is die rekeningkundige standaard (IFRS) wat die rekeningkundige hantering van voorraad voorskryf. IAS 2 fokus veral op die meting van voorraad (die waarde van voorraad) en die afskryf van voorraad na netto realiseerbare waarde (sien paragraaf 5.4 in dié studieeenheid vir die woordomskrywing van netto realiseerbare waarde).

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 187

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Definisies

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van voorraad.

Meting van voorraad

Voorraad word gemeet teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde.

Koste van voorraad

Koste van voorraad sluit in: Koste van aankope o

Sluit aankoopprys, plus invoerbelasting, vervoer en ander direkte toeskryfbare kostes, minus handelsafslag en kortings, in.

Koste van omskepping (conversion) o

Koste van omskakeling verwys na die direkte en indirekte kostes aangegaan om rou materiaal in klaarprodukte te omskep. Dié kostes sluit kostes in wat direk verwant is aan die eenhede geproduseer, naamlik direkte materiaal en direkte arbeid, sowel as vaste en veranderlike oorhoofse produksiekoste. Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van vaste en veranderlike oorhoofse produksiekostes.

Indirekte omskakelingskoste

Vaste oorhoofse produksiekoste

Allokeer gebaseer op normale produksie

Direkte omskakelingskoste

Veranderlike oorhoofse produksiekoste

Allokeer gebaseer op werklike gebruik

Direkte arbeid

Allokeer gebaseer op werklike gebruik

Figuur 5.6: Allokering van direkte en indirekte omskakelingskoste (Outeur, 2015)

Bladsy 188

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Ongeallokeerde oorhoofse kostes moet as ʼn uitgawe in die periode waarin dit aangegaan is, erken word. In die geval van abnormale hoë produksie, sal die oorhoofse produksiekoste wat geallokeer word aan voorraad, beperk word tot werklike koste aangegaan, ten einde te verhoed dat voorraad bo hul koste gewaardeer word.

Ander kostes nodig om voorraad in hul huidige plek en toestand, gereed vir verkoop, te kry. o

Sluit slegs kostes in wat nodig was ten einde die voorraad in hul huidige plek en toestand gereed vir verkoop te kry, en sluit die volgende kostes uit: Abnormale bedrae van vermorste materiaal, arbeid en ander produksiekostes, stoorkoste (stoor van voltooide voorraad gereed vir verkoop. Let wel, stoorkoste wat deel van die produksieproses is, byvoorbeeld die inlê van wyn in vate as deel van die fermentasieproses, kan wel gekapitaliseer word), administratiewe kostes en verkoops-en verspreidingskostes.

Bepaling van koste

Die koste van ʼn voorraaditem moet die werklike koste per eenheid wees. Maar in die geval van groot hoeveelhede identiese (of soortgelyke) items, kan dit feitlik onmoontlik wees om die werklike individuele koste per item te bereken. Dus laat IAS 2 kostebepalingsmetodes toe, naamlik: Eerste-in-eerste-uit (EIEU): Ons maak die aanname dat die voorraad eerste aangekoop/geproduseer, eerste verkoop word. Dus sal sluitingsvoorraad uit die heel nuutste items bestaan.

Byvoorbeeld: Openingsvoorraad = 200 items @ R10 elk. Aankope vir die maand = 100 items @ R15 elk. Verkope 250 items.

Koste van verkope: (200 items x R10) + (50 items x R15) = R2 750.

Geweegde gemiddelde koste (GGK): Verskaffers se pryse verander voortdurend, en dus sal die aankoopprys van voorraad/materiaal om voorraad te produseer, en dus die gemiddelde prys van ʼn item van voorraad, voortdurend verander. Die GGK-metode meet elke item van voorraad teen die gemiddelde prys per item op daardie oomblik.

Die gemiddelde koste per item word as volg bereken: Totale koste van voorraad ÷ Eenhede voorraad voorhande

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 189

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Byvoorbeeld: Openingsvoorraad = 200 items @ R10 elk. Aankope vir die maand = 100 items @ R15 elk. Die GGK per item = [(200 x R10) + (100 x R15)] ÷ (200 + 100) = R3 500 ÷ 300 = R11.67 per item.

Let wel: Die hersiene IAS 2 verbied die gebruik van die laaste-in, eerste-uit (LIEU – (LIFO)) metode.

Aktiwiteit 5.7 Werk deur die voorbeeld op bladsy 535-536 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van wins met die verkoop van voorraad, deur beide metodes te gebruik. Let wel: Die wins met verkoop word as volg bereken: Verkope – koste van verkope. Koste van verkope = Openingsvoorraad + Aankope/Produksie – Sluitingsvoorraad. Aankope/Produksie vir beide metodes sal dieselfde wees. Die wins sal egter verskil, omdat sluitingsvoorraad vir die twee metodes sal verskil.

Netto realiseerbare waarde (NRW)

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van netto realiseerbare waarde. Dit is baie belangrik dat voorraad altyd teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde geopenbaar word.

Aktiwiteit 5.8 Doen Vraag 25.1 op bladsy 537 in die handboek wat handel oor die berekening van die waarde van voorraaditems A, B en C. Jy sal eers die NRW moet bereken en vergelyk met die kosprys, en die laagste van die twee moet gebruik.

Openbaarmaking

Verwys na bladsy 537 in die handboek vir spesifieke openbaarmakingsvereistes soos uiteengesit in IAS 2.

Aktiwiteit 5.9 Doen Vraag 25.2 op bladsy 537-538 in die handboek wat handel oor die berekening van die waarde van werk-in-proses en klaarprodukte. Let wel, die vraag sê dat oorhoofse produksiekoste geallokeer word aan werk-in-proses en klaarprodukte gebaseer op die direkte arbeidkoste. Dus sal jy eers die oorhoofse produksiekoste moet bereken.

Verkoopkoste, verspreidingskoste, ander rekeningkundige koste en ander administratiewe oorhoofse koste vorm nie deel van oorhoofse produksiekoste nie.

Bladsy 190

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 5.6.5

Die bestuur van voorraad

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 539-545 (Hoofstuk 25, paragraaf 2.1-2.9) Die beheer van voorraad

Die ekonomiese bestelhoeveelheidsmodel (EQO model) kan gebruik word ten einde die optimum bestelhoeveelheid te bereken, wat die bestelkoste en houkoste (stoorkoste) van voorraad sal minimaliseer. Indien afslag op grootmaataankope toegestaan word, sal dit moontlik goedkoper wees om groot bestellings in te sit ten einde die afslag te benut. Die onsekerheid oor die vraag na voorraad en die verskaffers-afleweringstyd kan bydra tot die onderneming se besluit om buffervoorraad of veiligheidsvoorraad (die hoeveelheid voorraad gehou in oormaat bo normale verwagte gebruik), te dra.

Voorraadkostes

Voorraadkostes kan in vier kategorieë verdeel word, naamlik:

Houvoorraad

Verkrygingskoste

Houkoste (Stoorkoste)

Die koste van voorraad self

Figuur 5.7: Die koste van voorraad (Outeur, 2015) Herbestelhoeveelhede: Die basiese ekonomiese bestelhoeveelheidsmodel (EQO)

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van ekonomiese bestelhoeveelheid.

Die totale jaarlikse koste van voorraad = Houkoste + Bestelkoste = QCh + CoD ‘

2

Q

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 191

GFA206 Finansiële Rekeningkunde D = Die eenhede gebruik in een jaar (die aanvraag) Co = Bestelkoste Ch = Die houkoste van voorraad per eenheid vir die jaar Q = Die herbestelhoeveelheid Die ekonomiese bestelhoeveelheid (EOQ) = 2CoD Ch

Aktiwiteit 5.10 Werk deur die voorbeeld op bladsy 540 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van die ekonomiese bestelhoeveelheid.

Die effek van afslag Aktiwiteit 5.11

Werk deur die voorbeeld op bladsy 541 in die handboek vir ʼn voorbeeld van grootmaathoeveelheid afslag en die impak op die ekonomiese bestelhoeveelheid.

Aktiwiteit 5.12 Doen Vraag 25.3 op bladsy 542 in die handboek wat handel oor die besluit om grootmaathoeveelheid aan te koop en die besparing wat dit tot gevolg sal hê.

Kritiek teen die EOQ-model

Verwys na die tabel op bladsy 542 in die handboek vir ʼn opsomming van die kritiek en kommentaar teen die EOQ-model.

Aktiwiteit 5.13 Doen Vraag 25.4 op bladsy 542 in die handboek wat handel oor die berekening van die ekonomiese bestelhoeveelheid.

Onsekerhede in die vraag en afleweringstyd: die herbestelsisteem

Die herbestelvlak = Maksimum gebruik x maksimum afleweringstyd

Bladsy 192

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die herbestelvlak verminder die risiko dat die onderneming sonder voorraad sal wees en bou in ʼn mate veiligheidsvoorraad in die voorraad gedra in.

Die verskaffersafleweringstyd is veranderlik en dit sal dus wys wees om veiligheidsvoorraad te hou, ten einde te verseker dat die onderneming aan hul vraag kan voorsien.

Die gemiddelde jaarlikse koste om veiligheidsvoorraad te dra is: Hoeveelheid (in eenhede) veiligheidsvoorraad x voorraadhoukoste per eenheid per jaar.

Verwys na die figuur in paragraaf 2.6 op bladsy 543 in die handboek wat diagrammaties uitwys hoe voorraad mag wissel deur die gebruik van die herbestelsisteem.

Periodieke hersiening

Periodieke hersiening is ʼn alternatief tot die herbestelvlaksisteem. Dit behels die hersiening van voorraadvlakke met vaste intervalle, byvoorbeeld dieselfde dag elke maand. Bestellings word dan geplaas om die voorraadvlakke aan te vul.

Beperkte aantal in herbestelvlakke

Jy kan gevra word om die optimale herbestelvlak vir die onderneming uit ʼn aantal opsies te kies. Ten einde jou te help met jou besluit, vir elke moontlike herbestelvlak, bereken die volgende: Die houkoste van die buffervoorraad.

Die koste verbonde om sonder voorraad te wees x verwagte aantal kere wat verwag word om per bestelling sonder voorraad te wees x aantal bestellings per jaar.

Aktiwiteit 5.14 Werk deur die voorbeeld op bladsy 543 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van die moontlikheid om sonder voorraad te wees.

Aanvraag normaalweg versprei Alternatiewelik, kan die vraag vir jou sê dat aanvraag normaalweg versprei word.

Die herbestelvlak word dan as volg bereken: (Gemiddelde weeklikse aanvraag x afleweringstyd ) + xδ x = hoeveelheid standaardafwykings wat ooreenstem met die onderneming se wens om die risiko om sonder vooraad te wees te vermy δ = Standaardafwyking per aanvraag

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 193

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die antwoord word uitgedruk in eenhede.

Aktiwiteit 5.15 Werk deur die voorbeeld op bladsy 544 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van die herbestelvlak vir verskillende opsies. Let op, hoe hoër die presentasie van die vereiste om nie sonder voorraad te wees is nie, hoe meer is die herbestelvlak eenhede.

Maksimum en minimum voorraadvlakke

Maksimum voorraadvlakke

Minimum voorraadvlakke

•Herbestelvlak + herbestelhoeveelheid (minimum gebruik x minimum afleweringstyd)

•Herbestelvlak - (gemiddelde gebruik x gemiddelde afleweringstyd)

Figuur 5.8: Formules om maksimum en minimum voorraadvlakke te bereken (Outeur, 2015) Let wel, gemiddelde voorraad word as volg bereken: Minimum vlak + (herbestelhoeveelheid ÷ 2) 5.6.6

Aankope

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 545-546 (Hoofstuk 25, paragraaf 3.1-3.4)

Die aankoopfunksie

Die effektiwiteit van die aankoopfunksie beïnvloed winste deur:

•

Te verseker dat die beste waarde vir geld verkry word.

•

Te verseker dat kwaliteit doelwitte bereik word.

•

Die hoeveelheid aangekoopte materiaal gedra in voorraad te minimaliseer.

Die aankope mengsel

Die aankoopbestuurder moet verseker hy/sy verkry die beste hoeveelheid, kwaliteit, prys en afleweringsreëlings. Verwys na die tabel op bladsy 545 in die handboek wat die bogenoemde bespreek. Aankope kan gesentraliseer of gedesentraliseer wees. Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van gesentraliseerd en gedesentraliseerd.

Bladsy 194

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Die bou van verskaffersverhoudings

ʼn Langtermynverhouding met verskaffers verseker konsekwentheid van die aangekoopte goedere.

Gesentraliseerde versus gedesentraliseerde aankope

Die voordele van gesentraliseerde versus nie-gesentraliseerde aankope kan as volg opgesom word: Gesentraliseerde aankope

Gedesentraliseerde aankope

Koop in grootmaak en kan dus

Plaaslike takke sal meer beheer oor hul

handelsafslag beding.

produksie en verkope hê as hul meer beheer oor die aankope het.

Die onderneming as ʼn geheel kan beter

Die aankoopvereistes vir individuele takke

kredietterme beding as ʼn individuele tak.

kan verskil.

Die hanteringsfunksie van voorraad sal

Plaaslike takke kan hul eie verhoudings met

hoofsaaklik gesentraliseerd wees, en dus tot

verskaffers vorm.

kostebesparings lei.

Dit sal moontlik wees om laer vlakke van

ʼn Plaaslike tak kan meer aanspreeklik vir hul

voorraad te hou.

winsgewendheid en kontantbestuur gemaak word, gemaak word indien hul beheer oor die aankoopfunksie het.

Slegs een aankopedepartement word benodig, dus bespaar dit verdere kostes.

Tabel 5.1: Die voordele van gesentraliseerde versus gedesentraliseerde aankope (Aangepas uit CIMA, 2015:546) 5.7 5.7.1

Bronne van korttermynfinansiering en kapitaalbeleggings Kontantvloei en winste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 435-437 (Hoofstuk 22, paragraaf 1.1-1.3)

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 195

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Tipes kontanttransaksies

Kontanttransaksies word onderskei deur hul doel, vorm en gereeldheid. Die volgende onderskeidings word ook gemaak:

Kapitaal en inkomste

Buitegewoon en

Gereeld en ongereeld

•Kapitaal = Langtermyn

gewoon

•Gereeld = voorspelbare

•Inkomste = dag tot dag

•Buitegewoon = uitsonderlik •Gewoon = alles anders

intervalle •Ongereeld = ongereelde intervalle

Figuur 5.9: Onderskeid tussen kontanttransaksies (Outeur, 2015)

Kontantvloei en winste

Handelswins en kontantvloei verskil, aangesien ʼn onderneming ʼn verlies kan ly, maar steeds ʼn netto kontantinkomste kan hê. Net so kan ʼn onderneming ʼn wins toon, maar ʼn negatiewe netto kontantvloei toon. Die rede vir die verskil tussen kontantvloei en wins is onder andere as gevolg van: a) Kontant kan verkry word van ʼn transaksie wat niks met wins en verlies te doen het nie, byvoorbeeld die verkoop/uitreik van aandele en bankoortrekking verkry. b) ʼn Vaste bate kan kontant aangekoop word, maar slegs die waardevermindering van die bate affekteer wins en verlies. c) Wanneer ʼn vaste bate verkoop word, word ʼn wins of verlies verantwoord met die verkoop. Die wins of (verlies) word bereken as die verskil tussen die verkoopsprys en die drabedrag (die boekwaarde/drabedrag: kosprys minus opgelope waardevermindering en waardedalingsverlies). Dus is daar ʼn verskil tussen die kontant ontvang (verkoopprys) en die wins of verlies verantwoord in die staat van wins en verlies. d) Veranderinge in voorraad, debiteure en krediteure dra ook by tot die verskil tussen kontantvloei en handelswins. i)

Bladsy 196

Bruto wins = Verkope minus koste van verkope.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde ii)

Kontant gegegeneer uit bedrywighede = kontant ontvang vanaf kliënte minus kontant betaal aan verskaffers en werknemers.

Kontant ontvang vanaf kliënte word soos volg bereken: Rekeninge ontvangbaar openingsbalans + Verkope – Rekeninge ontvangbaar sluitingsbalans = kontant ontvang vanaf kliënte.

Die berekening kan ook in ʼn T-rekening formaat gedoen word: Rekeninge ontvangbaar Openingsbalans

per SFP

xxx

Bank

Balanserende

Xxx

syfer Verkope

per SOI

xxx

Sluitingsbalans

per SFP

xxx

Xxx Xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant ontvang vanaf kliënte wees, en sal na die staat van kontantvloei oorgedra word.

Let wel: SFP = Staat van finansiële posisie SOI = Staat van omvattende inkomste Kontant betaal aan verskaffers kan in twee stappe bereken word, naamlik: Stap 1: Bereken aankope (indien nie gegee word nie). Aankope word soos volg bereken: Koste van verkope – Openingsvoorraad + Sluitingsvoorraad = Aankope.

Aankope kan ook in ʼn T-rekening formaat bereken word as die balanserende syfer in die voorraad T-rekening: Voorraad Openings-

per SFP

xxx

Koste van verkope

Per SOI

Xxx

Balanserende

xxx

Sluitingsbalans

per SFP

Xxx

balans Aankope

syfer xxx

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Xxx

Bladsy 197

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Stap 2: Kontant betaal aan verskaffers word soos volg bereken: Rekeninge betaalbaar openingsbalans + Aankope (bereken in Stap 1) – Rekeninge betaalbaar sluitingsbalans = Kontant betaal aan verskaffers.

Kontant betaal aan verskaffers kan ook in ʼn T-rekening formaat bereken word as die balanserende syfer in die rekeninge betaalbaar T-rekening: Rekeninge betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

per SFP

Xxx

xxx

Aankope

Soos bereken

Xxx

syfer Sluitingsbalans

per SFP

in Stap 1 xxx

Xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant betaal aan verskaffers wees.

Aktiwiteit 5.16 Doen Vraag 22.1-2 op bladsy 436-437 in die handboek wat handel oor die berekening van handelswins en kontantvloei uit bedrywighede en redes waarom die bedrag van kontantvloei en wins verskil in die finansiële state.

Voordele om kontant te hou

Redes waarom ʼn onderneming kontant op hande sal hou, in stede van om vas te belê waar dit ʼn opbrengs kan verdien, is as gevolg van die volgende drie motiewe:

Transaksiemotief

Voorsorgmotief

Beleggingsmotief

Figuur 5.10: Motiewe om kontant te hou (Outeur, 2015) 5.7.2

Die doel van kontantvoorspelling

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 437-439 (Hoofstuk 22, paragraaf 2.1-2.3) Die volgende vrae moet almal in ag geneem word, wanneer ʼn voorspelling vir kontantvereistes gemaak word:

Bladsy 198

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Hoeveel kontant word

Voorspelling

benodig?

Wanneer word dit benodig?

Vir hoe lank word dit benodig?

Sal dit beskikbaar wees?

Figuur 5.11: Faktore om te oorweeg met ʼn kontantvoorspelling (Aangepas uit CIMA, 2015:437) Al hoe meer banke vereis kontantvoorspelling sowel as ʼn besigheidsplan as ʼn voorwaarde vir ʼn lening,. Dit help die bank om die vordering van die nuwe onderneming te monitor en beheer die lening meer effektief.

Tekorte

Kontantvoorspelling tekorte sal gefinansier moet word deur: Lenings Verkoop van korttermyn finansiële beleggings Uitstel van betalings aan krediteure of vroeër invordering van debiteure se uitstaande betalings.

Voorspelling van ʼn kontantsurplus

Indien ʼn kontantsurplus voorspel word, sal besonderhede oor die grootte en vir hoe lank daar ʼn kontantsurplus sal wees, behulpsaam wees in die besluit waar die surplus die beste belê kan word.

Tipes voorspellings

ʼn Hersiene voorspelling moet voorberei word om die voorspelling relevant en op datum te hou. ʼn Rollende voorspelling is ʼn voorspelling wat deurlopend opgedateer word.

Verwys na paragraaf 2.3 op bladsy 439 in die handboek vir ʼn diagrammatiese voorbeeld van ʼn hersiene voorspelling.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 199

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 5.7.3

Kontantbegrotings in ontvangste en betalingsformaat

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 439-448 (Hoofstuk 22, paragraaf 3.1-3.8 <3.8?>)

Aannames

Die volgende aannames moet gemaak word vir elke item van kontantinvloei en -uitvloei: Kwantiteit/Hoeveelheid van die vloei Tydstip van betaling

Die voorbereiding van ʼn kontantbegroting

ʼn Kontantbegroting word voorberei deur met die huidige operasionele begroting te begin en aanpassings te maak vir die voorspelling van ontvangstes en betalings. Verwys na paragraaf 3.2 op bladsy 440 in die handboek wat die 12 stappe in die voorbereiding van ʼn kontantbegroting mooi uiteen sit.

Kontantbetalings

Aannames rakende betalings is makliker om te maak as aannames rakende inkomste.

Aannames rakende betalings sluit die volgende in: a) Die kredietterme van die verskaffers b) Spesiale verskaffersreëlings c) Gebruike in die verlede d) Voorspelbare datums van sekere betalings

Vaste koste uitgawes

Dit kan aanvaar word dat vaste koste uitgawes, byvoorbeeld salarisse, kantooruitgawes en bemarkingsuitgawes, maandeliks gelykmatig is. Met ander woorde, die bedrag vir dié uitgawes is elke maand dieselfde dieselfd en word in die maand van die uitgawe of in die volgende maand betaal.

Ontvangstes

Aannames rakende ontvangstes in die kontantbegroting is moeiliker om te maak en sluit die volgende in: a) Volume van verkope b) Die kombinasie van kontant- en kredietverkope

Bladsy 200

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde c) Die afslag vir vroeë vereffening toegestaan d) Die tydperk wat dit vir kliënte neem om te betaal e) Betalingspatrone Kalendervariasies

Aannames rakende kalendervariasies moet ook in die kontantbegroting in ag geneem word, naamlik: Dae-in-die-maand-effek Dit beteken aannames op watter dae betalings ontvang sal word en watter dae meer as ander. Dit sal gebaseer wees op ondervinding uit die verlede.

Dae in die week effek Dae-in-die-week-effek Dit beteken aannames rakende watter dae in die week meer betalings ontvang sal word as ander. Dit sal gebaseer wees op historiese analise.

Tydperiodes en maksimum oortrekking

Die kontantbegroting moet in tydperiodes verdeel word wat so na as moontlik met beduidende kontantvloei gebeurtenisse ooreenstem, ten einde bestuur van inligting oor hoogte- en laagtepunte van die kontantbalans te voorsien. Dus, bo en behalwe om die maand einde se kontantsurplus of oortrekking vooruit te skat, moet die maksimum oortrekking gedurende die maand ook vooruitgeskat word.

Aktiwiteit 5.17 Werk deur die voorbeeld op bladsy 442-444 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van die staat van wins en verlies en kontantbegroting vir twee maande.

Kontantbegrotings en openingsontvangstes en betalings

Daar kan van jou verwag word om ʼn openingstaat van finansiële posisie te analiseer ten einde te bepaal wanneer en hoeveel debiteure sal betaal sowel as wanneer en hoeveel krediteure betaal moet word. Let wel, addisionele inligting soos die kredietterme met debiteure en krediteure sal aan jou gegee word.

Aktiwiteit 5.18 Werk deur die voorbeelde op bladsy 444-446 in die handboek vir voorbeelde van: •

Die berekening van watter maand debiteure en krediteure betaal word.

•

ʼn Gedetailleerde kontantbegroting vir ses maande.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 201

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 5.19 Doen Vraag 22.3-4 op bladsy 446-447 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van ʼn voorspelde kontantbegroting.

5.7.4

Fondse-beskikbaar-vir-gebruik kontantvoorspelling

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 448-449 (Hoofstuk 22, paragraaf 4.1-4.2)

Fondse-beskikbaar-vir-gebruik

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van los kontant (float). Fondse-beskikbaar-vir-gebruik kontantvoorspelling is ʼn korttermyn voorspelling van die fondse beskikbaar in die onderneming se bankrekening of die fondse tekort wat deur onmiddellike lenings gedek gaan word.

Die voorbereiding van ʼn fondse-beskikbaar-vir-gebruik voorspelling

Daar moet relatief min items op ʼn fondse-beskikbaar-vir-gebruik voorspelling wees en elke bankrekening behoort ʼn afsonderlike voorspelling te hê, tensy die balanse teen mekaar afgesit word. Die fondse-beskikbaar-vir-gebruik voorspelling word voorberei deur ʼn kombinasie van drie metodes, naamlik: Verkry inligting van die onderneming se bank.

Voorspelling van ander ontvangste en betalings.

Aanpassings aan die kontantbegroting.

Aktiwiteit 5.20 Doen Vraag 22.5 op bladsy 448 in die handboek wat handel oor die bespreking van ʼn geskikte voorspelling vir ʼn onderneming wat goedere invoer en uitvoer.

5.7.5

Kontantvoorspelling gebaseer op finansiële state

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 449-452 (Hoofstuk 22, paragraaf 5.1-5.3)

Die staat van finansiële posisie

Die staat van finansiële posisie word voorberei vir finansiële verslagdoeningsdoeleindes. Dit is nie ʼn raming van kontantinvloeie en uitvloeie nie.

Bladsy 202

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Raming van ʼn toekomstige staat van finansiële posisie

Die voorbereiding van ʼn toekomstige staat van finansiële posisie sluit die vooruitskatting van sekere items en waardes in, uitgesluit die kontant en korttermynbeleggings. Die voorspelling behels dat elke item in die staat van finansiële posisie se waarde in die toekoms geraam moet word. Die aannames vir die toekomstige bedrae en aanpassings gebruik is krities en die handboek sit riglyne vir die aannames uiteen. Verwys na bladsy 449-450 in die handboek vir die riglyne van die aannames vir spesifieke bates, laste en ekwiteit in die staat van finansiële posisie.

Aktiwiteit 5.21 Werk deur die voorbeelde op bladsy 450-451 in die handboek vir ʼn voorbeeld van addisionele befondsing bekom.

Die hoofgebruike vir ʼn voorspelde staat van finansiële posisie:

•

Om die skaal van befondsing vereis te assesseer.

•

Om te kyk hoe realisties die kontantvloeivoorspelling is.

Die afleiding van kontantvloei vanaf inligting uit die staat van wins en verlies en die staat van finansiële posisie

Dit is moontlik om voorspelde kontantvloeibedrae te bereken deur beide die staat van finansiële posisie en staat van wins en verlies te gebruik. Kontant gegeneer uit bedrywighede word bereken deur wins aan te pas vir bedryfskapitaalbewegings.

Bedryfskapitaalbewegings verwys na die beweging in rekeninge ontvangbaar, rekeninge betaalbaar en voorraad. Ten einde die beweging te bereken, vergelyk die openingsbalans (m.a.w. die sluitingsbalans van die vorige jaar) met die huidige jaar se sluitingsbalans.

•

Vir rekeninge ontvangbaar en voorraad (bates): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit ontvangstes (bank) was minder as kredietverkope en meer voorraad is aangekoop, en moet die beweging dus afgetrek word, want dit het ʼn negatiewe effek op die bank. Indien die balans afneem tel by.

•

Vir rekeninge betaalbaar (las): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit jy het meer aangekoop op skuld as wat jy betaal het, en moet die beweging bygetel word, want dit het ʼn positiewe effek op die bank. Indien die balans afneem trek af.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 203

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Let wel, in die praktyk, sal die winssyfer eers aangepas moet word vir niekontantitems, byvoorbeeld waardevermindering, wins of verlies met verkoop van vaste bates. Let wel, niekontantuitgawes moet teruggetel word en niekontant inkomste moet afgetrek word ten einde die kontantuitgawes te bereken.

5.7.6

Die behoefte aan kontantbestuur

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 452-454 (Hoofstuk 22, paragraaf 6.1-6.2)

Kontantvloeiprobleme

Kontantvloeiprobleme kan ontstaan as gevolg van verskeie redes, naamlik:

Verliese

Swak Inflasie

kreditbeheer prosedures Kontantvloeiprobleme

Eenmalige

Groei

uitgawes

Seisonale besigheid

Figuur 5.12: Kontantvloeiprobleme (Outeur, 2015) Verwys na die tabel op bladsy 452-453 in die handboek vir die omskrywing van die bogenoemde kontantvloeiprobleme.

Metodes om kontanttekorte te verlig â&#x20AC;˘

Verbeter die besigheid Kontanttekorte kan ontstaan uit basiese handelsfaktore, soos afnemende verkope of toenemende kostes. Die beste manier om hiermee te handel is normale

Bladsy 204

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde besigheidsmaatstawwe, herstel afname in verkope deur bemarkingsaktiwiteite of sny kostes.

•

Beheer oor die bedryfsiklus: Korttermyntekorte Kontanttekorte kan ook uit die bestuur van die bedryfsiklus en tydsverskille ontstaan. Die volgende moontlikhede ontstaan: Lenings, toenemende kapitaal en verskillende bronne van finansiering.

Indien die onderneming nie hulpbronne van ander bronne soos lenings en toenemende bankoortrekking kan bekom nie, kan die volgende stappe geneem word: a) Stel kapitaaluitgawes uit; b) Vervroeg kontantinvloeie wat eers later verwag was; c) Hersien beleggingsbesluite, geneem in die verlede, deur bates te verkoop; d) Onderhandel ʼn afname in kontantuitvloeie, deur betalings uit te stel of te verlaag, deur: (i)

Langer krediet van verskaffers;

(ii)

Herskeduleer leningterugbetalings;

(iii)

Uitgestelde betaling van belasting;

(iv)

Verminder dividendbetalings;

(v)

Verminder voorraadvlakke.

Aktiwiteit 5.22

Werk deur die voorbeeld op bladsy 454 in die handboek vir ʼn voorbeeld van uitstel van betalings aan krediteure en die effek op die kontantbalans.

5.7.7

Kontantbestuurdienste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 454-456 (Hoofstuk 22, paragraaf 7.1-7.2)

Gerekenariseerde kontantbestuur

Toegang tot die besigheid se lopende bankbalanse kan onmiddellik van die bank verkry word deur middel van aanlynbanksake (online banking).

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 205

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Los kontant (float)

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van los kontant.

Redes vir die hou van los kontant vir langer periodes sluit in: Versendingsvertraging

Indieningsvertraging

Klaringsvertraging

Figuur 5.13: Redes vir hou van los kontant vir langer periodes (Outeur, 2015) Daar is verskeie maatreëls wat geneem kan word om los kontant te verminder, naamlik: •

Beperk versendingsvertragings tot ʼn minimum.

•

Gaan haal tjeks self af by die betaler se perseel.

•

Maak gebruik van die krediet klaringstelsel van die bank giro.

•

BACS – sisteem om fondse tussen verskillende banke elektronies te versend (Verwys na paragraaf 5.8.19 in dié studie-eenheid vir verdere besprekings oor BACS).

•

Debietorder vir gereelde betalings vas te maak,

•

CHAPS – gerekenariseerde sisteem gebruik vir dag-tot-dag-vereffening tussen banke.

Aktiwiteit 5.23

Werk deur die voorbeeld op bladsy 455-456 in die handboek vir ʼn voorbeeld van kontantbestuur.

5.8 5.8.1

Die korttermynkontantposisie van ʼn onderneming Begrotings vir lenings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 465 (Hoofstuk 23, paragraaf 1.1)

Behou van likiditeit

Die drie aspekte om om likiditeit te behou is: Die beheer van tydsverskille tussen betalings ontvang en betalings verskuldig; Minimaliseer risiko;

Bladsy 206

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Voorsien vir onvoorsiene uitgawes.

Bedryfskapitaal word gereeld gefinansier deur bankoortrekkings. Vernaamste bates word gefinansier deur langtermynfinansiering. Die geldeenheid van die finansiering vir die aankoop van oorsese bates is belangrik.

Verwys na paragraaf 1.1 in die handboek op bladsy 465 vir die woordomskrywing van verskillende tipes lenings.

5.8.2

Oortrekking/ Oortrokke bankrekening

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 466-469 (Hoofstuk 23, paragraaf 2.1-2.6) Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van oortrokke bankrekening sowel as bladsy 466 in die handboek vir besonderhede oor die bedrag, marge, doel, terugbetaling, sekuriteit vereis en voordele van oortrokke bankrekening.

Oortrekking as korttermynlening

ʼn Onderneming moet dikwels ʼn verbintenisfooi aan die bank betaal vir die oortrokke fasiliteit deur die bank verskaf. Die bank vra rente op die oortrokke fasiliteit, maar slegs indien die onderneming die fasiliteit gebruik en slegs op die oortrokke bedrag.

Oortrekkings en die bedryfsiklus

Verskeie besighede verlang van die bank om finansiële bystand te verleen met die normale handel in die bedryfsiklus. Die effek op bedryfskapitaal (bedryfsbates – bedryfslaste) sal onveranderd bly as ʼn oortrokke bankrekening gebruik word om bates te finansier. Onthou jy die rekeningkundige vergelyking? Bates = Laste + ekwiteit. Dus as voorraad met ʼn oortrokke bankrekening aangekoop word het dit die volgende uitwerking op die rekeningkundige vergelyking: Bates en laste neem toe met dieselfde bedrag. Verwys na die voorbeeld in die handboek op bladsy 466.

Die doel van ʼn oortrokke bankrekening fasiliteit is om die gaping tussen kontantbetalings en kontant ontvangste te dek, as gevolg van die tydverskil tussen betalings en ontvangste. Die bedrag van die oortrokke fasiliteit benodig sal dus afhang van die kontantvloei van die onderneming.

Die doel van ʼn toelaag vir dag-tot-dag-handel

ʼn Oortrokke bankrekening help met die finansiering van bedryfsbates. Die doel van ʼn lening is om of bates aan te koop (en dus bates te vermeerder) of om skuld te delg (en dus laste te verminder).

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 207

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Toename in besigheidsbates

ʼn Oortrokke bankrekening word verkieslik gebruik om die aankope van bedryfsbates te finansier. Die gebruik van ʼn oortrokke bankrekening (waarvan die eintlike doel is om as korttermynfinansiering te dien) om niebedryfsbates te finansier, kan die likiditeit van die onderneming nadelig beïnvloed. Die rente op korttermynfinansiering is gewoonlik hoër en dus duurder, en die aankoop van niebedryfsbates is gewoonlik duurder, dus gebruik jy van duurder finansiering om duurder bates aan te koop. Dit kan die likiditeit van die onderneming nadelig beïnvloed. ʼn Oortrokke fasiliteit moet dus gebruik word om bedryfsbates te vermeerder of bedryfslaste te verminder.

Aktiwiteit 5.24 Doen Vraag 23.1 op bladsy 467-468 in die handboek wat handel oor die gebruik van ʼn oortrokke bankrekening om niebedryfsbates te finansier. Onthou, die effek op die bedryfskapitaal bly onderveranderd want bates en laste neem met dieselfde bedrag toe, maar wat is die inpak op die onderneming se likiditeit? Is dit steeds voldoende?

Toename in totale bedryfsbates

ʼn Oortrokke bankrekening kan gebruik word om bedryfsbates, spesifiek voorraad, debiteure en verkope omset te vermeerder. Verwys na paragraaf 2.5 op bladsy 468 vir die redes vir die toename in voorraad en debiteure, sonder om totale verkope te laat toeneem. Tesame met die toename in die verkope omset, loop die onderneming die gevaar van oorverhandeling (overtrading).

Die gebruik van ʼn oortrokke bankrekening om ander bedryfslaste te verminder Redes waarom ʼn onderneming ʼn oortrokke bankrekening sal gebruik om handelskrediteure te verminder, sluit in:

5.8.3

•

Om van die vereffeningsafslag gebruik te maak indien vroeër vereffen.

•

Om krediteure wat druk vir betaling, te betaal.

Lenings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 469-470 (Hoofstuk 23, paragraaf 3.1-3.3) ʼn Banklening word tipies as ʼn mediumtermyn lening geklassifiseer.

Bladsy 208

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Wanneer is ʼn lening geskik?

Die tipe finansiering wat geskik sal wees, sal afhang van die tydperk (lengte in tyd) wat die finansiering benodig word:

Oortrokke bankrekening •Finansiering vir dag-tot-dag handel.

•Lening vir 'n kort periode, want sodra die bankbalans in 'n positief ingaan, sal geen verdere rente gehef word nie.

Lening •Terugbetaling geskied oor 'n paar jaar en nie binne 'n maand of twee nie.

Figuur 5.14: Opsomming van situasies waar oortrokke bankrekening en lening meer geskik sal wees (Outeur, 2015) Let wel, ʼn positiewe bankbalans beteken ʼn kredietbalans per die bankstaat en ʼn debietbalans vir die onderneming, met ander woorde ʼn bate vir die onderneming.

Die voordele van ʼn oortrokke bankrekening bo ʼn lening

Verwys na paragraaf 3.2 op bladsy 470 in die handboek vir die voordele van ʼn oortrokke bankrekening. Let wel, ʼn oortrokke bankrekening kan op aanvraag terugbetaalbaar wees, waar ʼn lening gewoonlik gepaardgaan met vasgestelde terugbetalingsterme.

Voordele van ʼn lening

Verwys na paragraaf 3.3 op bladsy 470 in die handboek vir die voordele van ʼn lening. Die terugbetalingsperiode van die lening moet nie die nuttige lewensduur van die bate oorskry nie, aangesien baie ondernemings die inkomste gegegeneer deur die bate gebruik om die lening terug te betaal.

5.8.4

Handelskrediteure as ʼn bron van finansiering

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 470-471 (Hoofstuk 23, paragraaf 4.1)

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 209

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Handelskrediteure as ʼn bron van korttermynfinansiering

Handelskrediteure kan gebruik word as ʼn bron van korttermynfinansiering, met ander woorde, jy stel betaling aan krediteure uit vir solank as moontlik en gebruik dus kontant beskikbaar eerder vir ander aankope en betalings. Daar is egter nadele verbonde aan dié manier van finansiering. Verwys na punt (a) – (c) in paragraaf 4.1 op bladsy 471 in die handboek.

5.8.5

Uitvoerfinansiering (Export finance)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 471-474 (Hoofstuk 23, paragraaf 5.1-5.8)

Finansiering vir buitelandse handel

Die vernaamste probleme met finansiering van buitelandse handel is die ingewikkelde papierwerk en risiko van oninvorderbare skuld, wat groter is met buitelandse handel as plaaslike handel.

Die vermindering van die belegging in buitelandse debiteure

Buitelandse debiteure kan verminder word deur vroeër terugbetalingsterme en reëlings met die bank om buitelandse debiteure vir kontant te “verruil”. Dit sluit wissels (bill of exchange), uitvoere faktorering, teenhandeling (forfaiting) en dokumentêre krediete in. Dié terme gaan elkeen hieronder afsonderlik bespreek word.

Die voordele om wissels (bill of exchange) in internasionale handel te gebruik

Verwys na paragraaf 5.3 op bladsy 471-472 in die handboek vir die voordele van wissels (bill of exchange). Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van wissels (bill of exchange).

Die vermindering van onverhaalbare skuldrisiko

Die onderneming moet die kredietwaardigheid van elke kliënt nagaan en die kredietterme daarvolgens vasstel. Metodes om onverhaalbare skuld te verminder, sluit uitvoere faktorering, teenhandeling (forfaiting) en dokumentêre krediete in. Elk van dié gaan nou bespreek word.

Uitvoere faktorering

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van faktorering.

Bladsy 210

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die vernaamste kenmerke (eienskappe) van faktorering

Verwys na paragraaf 5.6 op bladsy 472 in die handboek vir die vernaamste eienskappe van faktorering. Faktorering is ʼn geskikte bron van finansiering en invordering van debiteure vir klein tot medium grootte uitvoerders, veral in die geval van kleinskaalse kontrakte.

Teenhandeling (forfaiting)

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van teenhandeling.

Teenhandeling is die algemeenste vorm van mediumtermyn (gewoonlik 3 tot 5 jaar) finansiering. Verwys na paragraaf 5.7 op bladsy 473 in die handboek wat stap vir stap, sowel as diagrammaties, verduidelik hoe teenhandeling werk.

Dokumentêre krediete Verwys na paragraaf 5.8 op bladsy 473-474 in die handboek vir ʼn verduideliking van wat dokumentêre krediete is en hoe dit werk. Dokumentêre krediete is stadig om te reël, omslagtig, maar kan as noodsaaklik geag word vir nuwe onbekende kopers en indien die risiko vir wanbetaling groot is.

5.8.6

Kontantsurplusse

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 474-477 (Hoofstuk 23, paragraaf 6.1-6.5)

Die bestuur van kontant

Kontant is ʼn bate en indien dit belê word, moet dit winsgewend belê en verseker word.

Likiditeit Aktiwiteit 5.25

Werk deur die voorbeeld op bladsy 474-475 in die handboek vir ʼn voorbeeld van twee ondernemings, wat beide ʼn motor aankoop, maar anders finansier, een deur ʼn bankoortrekking en die ander deur ʼn lening. Let op die inpak wat die verskillende vorme van finansiering het op kontantbalans. Watter onderneming dink jy het ’n beter vorm van finansiering gekies?

Sekuriteit Aktiwiteit 5.26

Doen Vraag 23.2 op bladsy 475-476 in die handboek wat handel oor twee ondernemings,

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 211

GFA206 Finansiële Rekeningkunde wat beide dieselfde bates en laste besit, maar wat kontant anders hou. Die een het die kontant in hul nie-rentedraende bankrekening geplaas en die ander het die kontant as kleinkas gehou. Let op, beide ondernemings se wins vir die jaar is dieselfde. Ten einde vas te stel watter onderneming meer winsgewend is, bereken die verhouding, wins op netto bates. Onthou, hoe hoër die persentasie is, hoe beter presteer die onderneming.

Riglyne vir beleggings

Hoe hoër die risiko, hoe hoër is die opbrengs. Maar ʼn onderneming sal altyd die maksimum opbrengs wil verkry, maar die risiko moet redelik/aanvaarbaar wees. Ten einde likiditeit te behou, moet beleggings redelik maklik in kontant omskep word.

Wetlike beperkings op beleggings

Beperkings geld vir byvoorbeeld die publieke sektor, pensioen skemas en trusts.

5.8.7

Kontantbeleggings: Bank- en bouverenigingrekeninge

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 477-478 (Hoofstuk 23, paragraaf 7.1-7.4) Banke verskaf verskeie opsies om rente op kontantbeleggings te verdien. Let wel, die aanvanklike kapitaalbedrag is altyd verseker, en die belegger kan nooit minder uitkry as wat hy aanvanklik belê het nie.

Hoë kommersiële (High street) bankdeposito’s

Indien iemand klein bedrae vir kort periodes wil belê, is depositorekeninge beskikbaar.

Hoë rente depositorekeninge en ander hoë rentekoers tjekrekeninge

Indien iemand groter bedrae beskikbaar het om te belê, is hoë rentekoers tjekrekeninge beskikbaar.

Opsiedeposito’s

Opsiedeposito’s verwys na geld wat belê word vir langer periodes (gewoonlik tussen 2 en 7 jaar), ʼn minimum deposito word vereis, die rentekoers is gekoppel aan die basiskoers (primakoers) en onttrekkings mag nie geskied voor die ooreengekome tyd verstryk het nie.

Ander fasiliteite

Banke mag ook spesiale fasiliteite soos geldmarkdeposito’s beskikbaar stel vir groot bedrae kontantbeleggings.

Bladsy 212

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 5.8.8

Bemarkbare sekuriteite: Pryse en rentekoerse

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 479-481 (Hoofstuk 23, paragraaf 8.1-8.5)

Bemarkbare sekuriteite

Bemarkbare sekuriteite, byvoorbeeld prima effekte, skuldbriewe en depositosertifikate, word gekoop en verkoop en verdien rente.

Die prys van vaste renteaandele

Die prys van bemarkbare sekuriteite word beïnvloed deur ʼn rentekoers (staan bekend as die koeponkoers), die risiko van betaling van rente en kapitaal en die tydperk tot aflossing.

Opbrengs op vaste renteaandele

Paragraaf 8.4 op bladsy 480 in die handboek is ook van toepassing op ander vaste renteaandele.

Rente-opbrengs

Rente opbrengs word as volg bereken: (Bruto rente ÷ Markprys) x 100% Let wel: Die antwoord word uitgedruk as ʼn persentasie.

Aktiwiteit 5.27 Doen Vraag 23.3 op bladsy 480 in die handboek wat handel oor die berekening van die rente-opbrengs.

Aflossingsopbrengs (Redemption yield)

Aflossingsopbrengs is die rentekoers wat die totale toekomstige waarde verdiskonteer om gelyk te wees aan die huidige waarde van die sekuriteit. Ten einde die aflossingsopbrengs te bereken, moet jy die interne opbrengskoers (internal rate of return – IRR) bereken. Jy sal gebruik moet maak van die huidige waardetabelle op bladsy 553-554 in die handboek.

(Hierdie tabelle sal ook vir jou gegee word in die eksamen en toetse indien jy dit gaan benodig.) Die huidige waarde (PV = Present value) en toekomstige waarde (FV = Future value) sowel as die annuineit (Pmt = payment) en periode (n of t, beide is korrek) sal aan jou gegee word, indien van jou verlang word om die rentekoers (i = interest rate) te bereken. Die toekomstige waarde moet met die faktor in die tabel op bl.553 gemaal word. Die faktor in die tabel op bl.554 moet met die paaiement (annuineit) vermenigvuldig word. Die faktor wat gebruik word hang af van die periode (n of t) per die vertikale lyn op die tabel en die

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 213

GFA206 Finansiële Rekeningkunde rentekoers op die horisontale lyn van die tabel. Waar die periode en rentekoers bymekaarkom, bepaal die faktor wat gebruik moet word. Die interne opbrengskoers kan ook bereken word deur gebruik te maak van ‘n finansiële sakrekenaar. Jy sleutel bloot al die gegewe inligting in en bereken die verlangde koers/bedrag. In die onderstaande voorbeeld sal jy die volgende inligting in jou finansiële sakrekenaar insleutel: PV = -R91 (onthou altyd die huidge waarde en toekomstige waarde kan nie dieselfde teken hê nie – die een moet positief en die ander een moet negatief wees – ek maak altyd my huidige waarde negatief), n = 9, FV = R100, pmt = R8 (R100 x 8%) En bereken rentekoers(i) deur die I/Y knoppie op jou finansiële sakrekenaar te druk.

Aktiwiteit 5.28 Werk deur die voorbeeld op bladsy 480-481 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van aflossingsopbrengs.

5.8.9

Ander tipes beleggings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 482-487 (Hoofstuk 23, paragraaf 9.1-9.6)

Staatsekuriteite: Voorbeelde – Prima effekte (gilts)

Prima effekte (gilts) is bemarkbare Britse Staatseffekte.

•

Vaste rentekoers prima effekte Die meeste staatseffekte het ʼn vaste rentekoers.

•

Skatkiswissel (Treasury bill) ‘n Skatkiswissel is staatskorttermyn skuld, wat binne een jaar verval en gewoonlik teen ʼn afslag uitgereik word.

•

Indeksgekoppelde aandele Indeksgekoppelde aandele verseker dat die opbrengs gelyk is aan die koeponkoers.

•

Staatseffekte pryse in die Financial Times Staatseffekte se pryse word in die Financial Times (wêreldleier in besigheidsnuus) gepubliseer.

•

Bladsy 214

Aankoop, verkope en uitreik van staatseffekte

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 5.29 Doen Vraag 23.4 op bladsy 483 in die handboek wat handel oor die berekening van die totale koste van Staatseffekte. Lel wel 13 ¾% beteken 13.75% en die koste van £111.5064 is per £100, en dus moet jy die koste as volg bereken: Aankoopprys (£5 000 x £111.5064 ÷ £100) + Opgelope rente + kommissie.

Plaaslike gesagsaandele

Plaaslike gesagsaandele is soortgelyk aan Britse Staatseffekte.

Sertifikaat van deposito’s

ʼn Sertifikaat van deposito’s is ʼn onderhandelbare instrument wat as bewys dien van ʼn vaste deposito by ʼn bank. ʼn Sertifikaat van deposito’s kan gekoop en verkoop word, en dien dus as ʼn likiede belegging.

Wissels (Bills of exchange)

’n Wissel (bill of exchange) is ʼn onderhandelbare instrument, waar die partye skuld erken en onderneem om te betaal. Dit is soortgelyk aan ʼn tjek, word nie by ‘n bank gewissel nie, maar eis die betrokkene om te betaal.

Ander kommersiële aandele •

Skuldbriewe (Bonds) ʼn Skuldbrief is ʼn skuldinstrument met ʼn vaste rentekoers (koeponkoers), vaste tydperk en vaste afloswaarde. Jy sal gebruik moet maak van die huidige waardetabelle op bladsy 553-554 in die handboek ten einde die huidige waarde van die skuldbriewe te bereken. Die toekomstige waarde moet met die faktor in die tabel op bl.553 gemaal word. Die faktor in die tabel op bl.554 moet met die paaiement (annuineit) vermenigvuldig word. Die faktor wat gebruik word hang af van die periode (n of t) per die vertikale lyn op die tabel en die rentekoers op die horisontale lyn van die tabel. Waar die periode en rentekoers bymekaarkom, bepaal die faktor wat gebruik moet word. Die verkoopsprys kan ook bereken word deur gebruik te maak van ‘n finansiële sakrekenaar. Jy sleutel bloot al die gegewe inligting in en bereken die verlange bedrag. In die onderstaande voorbeeld sal jy die volgende inligting in jou finansiële sakrekenaar insleutel: n = 10, FV = R1 250, pmt = R75 (R1 250 x 6%), i = 12% Bereken die huidige waarde deur die PV knoppie op jou finansiële sakrekenaar te druk. Onthou, jy

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 215

GFA206 Finansiële Rekeningkunde gebruik die koeponkoers om die paaiment te bereken en die opbrengskoers as die rentekoers (i of I/Y).

Aktiwiteit 5.30 Werk deur die voorbeeld op bladsy 486 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van die huidige waarde op ʼn skuldbrief.

•

Kommersiële papier Kommersiële papier is ʼn onversekerde korttermynleningsnota wat normaalweg binne 3 maande verval.

Geldmarkrekeninge (Money-market account)

ʼn Geldmarkrekening is in beginsel dieselfde as ʼn bankdepositorekening, maar fondse word vasbelê vir ʼn periode en daar kan nie toegang daartoe verkry word voordat die tydperk verstryk het nie.

5.8.10 Risiko en blootstelling Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 487-488 (Hoofstuk 23, paragraaf 10.1-10.3)

Risiko

Risiko kan in die volgende kategorieë verdeel word:

Wanbetaling

Buitelandse valuta

Prys

Belasting en regulasie

Figuur 5.15: Tipes risiko’s (Outeur, 2015)

Bladsy 216

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Die verhouding tussen risiko en opbrengs

Hoe hoër die risiko, hoe hoër is die opbrengs. Die beginsel kan diagrammaties as volg uitgebeeld word: Vereiste opbrengs

Risikovrye opbrengs Risiko Figuur 5.16: Verhouding tussen risiko en opbrengs (Aangepas uit CIMA. 2015: 488)

Die diversifikasie en hou van ʼn portefeulje

Diversifikasie in ʼn verskeidenheid afsonderlike beleggings verminder die risiko van die belegger.

5.8.11 Wat is kredietbeheer?

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 497-498 (Hoofstuk 24, paragraaf 1.1-1.2)

Krediet

Daar is twee aspekte tot krediet, naamlik:

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 217

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Handelskrediet

Verbruikerskrediet

Krediet toegestaan deur een onderneming aan 'n ander

Krediet toegestaan aan die

onderneming wanneer goedere

eindverbruiker, byvoorbeeld

aangekoop word. Die klient "leen"

kredietkaarte aan individue.

effektief op die verskaffer se onkoste.

Figuur 5.17: Twee aspekte tot krediet (Outeur, 2015)

ʼn Firma se kredietbeleid

Verwys na die diagram in paragraaf 1.2 op bladsy 498 in die handboek wat ʼn firma se kredietbeheerbeleid uiteensit. Kredietbeheer handel met die onderneming se bestuur van bedryfskapitaal.

5.8.12 Totale krediet Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 498-503 (Hoofstuk 24, paragraaf 2.1-1.7)

Die koste van krediet

Totale krediet kan op verskeie maniere gemeet word, en word hieronder bespreek.

Meting van totale ontvangstes/debiteure

Die gemiddelde invorderingstermyn verteenwoordig die gemiddelde aantal dae wat ʼn onderneming moet wag voordat die debiteure omgeskakel word in kontant. Die formule word uitgedruk in dae. Die formule wat gebruik word om die gemiddelde invorderingstermyn te bereken, is soos volg: (Totale debiteure x 365) ÷ Verkope

Die effek van wins op uitgestelde krediet

Die vernaamste koste van kredietverlening is rente-uitgawe (finansieringskoste). Die wins op verkope sal verminder word met rente-uitgawe op die finansiering verkry om voorraad te koop. Hoe gouer die finansiering terugbetaal word, hoe laer sal die rente-uitgawe wees en dus hoe hoër sal die onderneming se algehele wins verdien wees. Daar is ook kostes daaraan verbonde om ʼn langer krediet periode toe te staan. Dit kan wel die verkope

Bladsy 218

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde vermeerder en dus winsgewendheid gunstig beïnvloed, maar die koste van meer voorraad dra en toenemende krediteurebalans moet inaggeneem word.

Aktiwiteit 5.31 Doen Vraag 24.1-2 op bladsy 500 in die handboek wat handel oor die koste van krediet en toenemende kredietperiode.

Aktiwiteit 5.32 Werk deur die voorbeeld op bladsy 500-501 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die uitwerking op bedryfskapitaal en opbrengs op belegging, indien langer kredietterme aan kliënte toegestaan word en verkope dus vermeerder.

Debiteure se kwaliteit en likiditeit

Debiteure se kwaliteit word bepaal deur hul ouderdom en risiko.

Polisiëring van totale krediet

Die totale bedrag krediet aangebied moet gereeld nagegaan word ten einde te verseker dat by die beleid gehou word. ʼn Kredietbenuttingverslag kan voorberei word ten einde die persentasie van krediet benut versus limiet te vergelyk. Verwys ʼn paragraaf 2.5 op bladsy 502 in die handboek vir ʼn voorbeeld van inligting wat dié verslag sal bevat.

Analisering

Verwys na paragraaf 2.6 op bladsy 502-503 in die handboek vir die analise (ontleding en vertolking) van die debiteure-analise voorberei in paragraaf 2.5. Studente sukkel gewoonlik met die vertolking van finansiële data, so werk sorgvuldig deur die voorbeeld ten einde ʼn beter idee te kry waarvoor om uit te kyk en wat om te bespreek indien so ʼn analise aan jou gegee word.

Gevolgtrekking

Die bedrag van totale krediet staar twee kwessies in die gesig, naamlik: Die onderneming se kapitaalbehoeftes en belegging in debiteure.

Bestuur se verantwoordelik om kredietbeheerbeleid uit te voer.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 219

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 5.33 Doen Vraag 24.3 op bladsy 503 in die handboek wat handel oor inflasie en waarom kredietbeheer so belangrik is.

5.8.13 Die kredietsiklus Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 503-505 (Hoofstuk 24, paragraaf 3.1)

Die kredietsiklus

Die kredietsiklus bestaan uit twee stadiums, naamlik die bestellingsiklus en die invorderingsiklus. Verwys na die diagram op bladsy 504 in die handboek wat die stadiums in die kredietsiklus diagrammaties uiteensit sowel as die bespreking van elke funksie binne die siklusse.

Aktiwiteit 5.34 Doen Vraag 24.4 op bladsy 505 in die handboek wat handel oor ʼn bespreking van die effek van die kredietbeheerbeleid op bedryfskapitaal.

5.8.14 Betalingsterme en verrekeningsafslag Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 505-510 (Hoofstuk 24, paragraaf 4.1-4.4)

Betalingsterme

ʼn Belangrike aspek van die kredietbeheerbeleid is om geskikte betalingsterme daar te stel.

Die betalingsterme deur die verkoper aangebied hang van verskeie faktore af. Verwys na die figuur op bladsy 506 in paragraaf 4.1 van die handboek wat dié faktore diagrammaties uiteensit. Verwys ook na die tabel op bladsy 506 in die handboek vir verskillende betalingsterme en ʼn kort verduideliking van hoe die terme werk.

Metodes van betaling

Daar is verskeie maniere van betaling wat aanvaarbaar is, waarvan die gewildste sekerlik elektroniese oorbetalings, kontant, debiet- en kredietkaarte is.

Betalingstye: Verrekeningsafslag

Ondernemings kan verrekeningsafslag, vir vroeë betalings ontvang, aanbied. Die afslag affekteer winsgewendheid gunstig deur die besparing van finansieringskoste, behou likiditeit

Bladsy 220

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde (deur kontant vroeër te ontvang), en affekteer die volume van verkope (wat kliënte aanspoor om meer te koop). Die nadele van verrekeningsafslag is dat indien dit aan een kliënt toegestaan word ander dieselfde kan verwag; dit moeilik is om die beleid te verander en afslag te stop; en ʼn betalingsperiode word nou vasgemaak en dit gaan dus moeilik wees om dit in die toekoms te verkort.

Aktiwiteit 5.35 Werk deur die voorbeeld op bladsy 507 in die handboek wat die berekeninge doen ten einde vas te stel of dit die moeite werd is om verrekeningsafslag toe te staan. Vergelyk (die opbrengs op belegging x nuwe balans van debiteure) met die koste van die afslag.

Die persentasie van die koste van verrekeningsafslag word deur die volgende formule bereken:

100

365/t

-1

100-d d = afslag toegestaan t = die afname in die terugbetalingsperiode in dae

Aktiwiteit 5.36 Werk deur die voorbeeld op bladsy 507/8 in die handboek vir die berekening van die koste van verrekeningsafslag.

Aktiwiteit 5.37 Doen Vraag 24.5 op bladsy 509 in die handboek wat handel oor die berekening van die koste van verrekeningsafslag.

Laat betalings

Sekere ondernemings (byvoorbeeld kettingwinkels wat klere verkoop) hef rente op laat betalings. Rente op laat betalings kan dalk verkeerdelik geïnterpreteer word dat laat betalings toelaatbaar is. Die rentekoers vir agterstallige skuld is dalk nie vasgestel in die land nie en die heffing van rente op laat betalings affekteer slegs die winsgewendheid en nie likiditeit van die onderneming nie.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 221

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Aktiwiteit 5.38 Doen Vraag 24.6-7 op bladsy 509 in die handboek wat handel oor die goeie kontantbestuur en faktore betrokke om ʼn kredietbeheerbeleid op te stel.

5.8.15 Die handhawing van inligting op ontvangste Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 510-512 (Hoofstuk 24, paragraaf 5.1-5.3)

Debiteure se ouderdomsanalises

ʼn Debiteure ouderdomsanalise behels die verdeling van die totale balans uitstaande per kliënt in tydperke (kategorie) van die aantal dae verskuldig sedert die transaksiedatum.

Byvoorbeeld, indien ʼn debiteur op 1 Januarie en 15 Maart beide transaksies van R100 aangegaan het, sal die ouderdomsanalise aan die einde van Maart wys dat totale bedrag (R200) verskuldig deur die kliënt, R100 (15 Maart) uitstaande is vir minder as 30 dae en die ander R100 sal in die “tot 90 dae” kategorie val.

Ander verhoudings wat nuttig kan wees in die bestuur van debiteure is: •

Agterstallige bedrae as ʼn persentasie van totale skuld

•

Bedrae wat in dispuut is as ʼn persentasie van die totale skuld of totale agterstallige bedrae.

Debiteure se veroudering en likiditeit

ʼn Afname in die ontvangstes van debiteure affekteer die onderneming se vermoë om skuld te betaal en vermeerder die gebruik van oortrokke fasiliteite wat weer aansienlike fooie en rente dra.

Uitstel van betalings deur spesifieke kliënte

Sommige kliënte is onwillig om te betaal. Die skuldinvorderaar moet rekord hou van alle kommunikasie met die kliënt, die kliënt gereeld herinner en aandring op betaling en oorgaan tot regsaksie indien nodig.

5.8.16 Invordering van skuld Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 512-513 (Hoofstuk 24, paragraaf 6.1-6.2)

Bladsy 222

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Invordering van skuld Die invordering van skuld is ʼn tweeledige proses: Agterstallige Reik faktuur uit

rekeninge moet nagejaag word

Figuur 5.18: Die twee stappe in die invordering van skuld (Outeur, 2015) Verwys na paragraaf 6.1 op bladsy 512-513 in die handboek vir voorbeelde van prosedures wat gevolg kan word om agterstallige rekeninge na te jaag.

Spesiale gevalle •

Belangrike rekeninghouers sal spesiale behandeling ontvang.

•

Rekonsiliasie van op rekening betalings indien die kliënt betalings (gewoonlik ʼn ronde bedrag) maak, maar nie aandui vir watter faktuur die betaling dien nie.

5.8.17 Kredietversekering, faktorering en faktuurverdiskontering Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 513-517 (Hoofstuk 24, paragraaf 7.1-7.5)

Kredietversekering

Versekering kan uitgeneem word teen die risiko van oninvorderbare skuld.

Plaaslike (Binnelandse) kredietversekering

Kredietversekering vir plaaslike besighede, van ʼn wye verskeidenheid versekeraars, is beskikbaar. Daar is verskeie tipes kredietversekering: •

Hele omsetbeleid

•

Jaarlikse totale oorskryding van verlies bo ʼn ooreenkome limiet

•

Spesifieke rekeningbeleide Aktiwiteit 5.39

Doen Vraag 24.8 op bladsy 514 in die handboek wat handel oor vergoeding van versekering teen oninvorderbare skuld.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 223

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Faktorering

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van faktorering.

Die voordele van faktorering

Verwys na paragraaf 7.4 op bladsy 515-516 in die handboek vir die voordele van faktorering.

Faktuurfaktorering

Behels slegs die faktorering van sekere fakture aan ʼn derde party. Faktuurfaktorering geskied op so ʼn manier dat die debiteur onbewus is van die faktorering en steeds aanhou om die verskaffer direk te betaal.

Aktiwiteit 5.40 Doen Vraag 24.9 op bladsy 516 in die handboek wat handel oor die voor- en nadele van faktorering.

5.8.18 Die bestuur van krediteure Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 517-520 (Hoofstuk 24, paragraaf 8.1-8.5)

Handelskrediet

Die bestuur van handelskrediteure behels die verkryging van genoegsame krediet van verskaffers, die verlening van krediet in tye van kontanttekorte en om ʼn goeie verhouding met gereelde en belangrike verskaffers te bou.

Aktiwiteit 5.41 Doen Vraag 24.10 op bladsy 517 in die handboek wat handel oor die verkryging van krediet.

Handelskrediet is ʼn vorm van goedkoop korttermynfinansiering, want krediteure vra selde rente op die krediet verleen. Daar is egter ʼn koste van verrekeningafslag wat verloor word indien krediet benut word.

Handelskrediet en die koste van verlore vroeë vereffeningsafslag

•

Die koste van verlore kontantafslag kan met die volgende formule bereken word: 100

365/t

100 – d

-1

d = persentasie afslag

Bladsy 224

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde t = die afname in terugbetalingsdae indien van handelsafslag gebruik maak (byvoorbeeld indien 45 dae toegelaat word om te betaal, maar word binne 10 dae terugbetaal ontvang afslag, sal t = 35 dae wees (45 – 10)).

Die antwoord van die formule word uitgedruk in persentasie en behels die koste van rente per jaar.

Aktiwiteit 5.42 Werk deur die voorbeelde op bladsy 518-519 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die verskil in die netto koste as die afslag benut word versus wanneer die kontant vir ʼn tydperk belê word

Ander krediteure

Ander krediteure, byvoorbeeld huuruitgawe, belasting en dividende, is minder buigbaar/onderhandelbaar en is betaalbaar wanneer dit verskuldig is.

Aktiwiteit 5.43 Werk deur die voorbeeld op bladsy 519 in die handboek vir ʼn ouderdomsanalise van krediteure.

Die aankope siklus

Verwys na paragraaf 8.3 in die handboek op bladsy 519 vir die diagrammatiese uitbeelding van die stappe in die aankope siklus.

Betalingsterme as deel van die bestelling

Die betalingsterme ooreengekom met die krediteur, vorm deel van die kontrak met die verskaffer.

Kontroles oor aankope

Kontroles oor aankope sluit in: Gesentraliseerde aankope funksie, voldoende dokumentasie, ondersoek items afgelewer en die faktuur.

5.8.19 Metodes om krediteure te betaal Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 520-522 (Hoofstuk 24, paragraaf 9.1-9.8) Daar is verskeie metodes om krediteure te betaal, maar die mees algemene vorm is elektroniese oorplasings.

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 225

GFA206 Finansiële Rekeningkunde

Kontantbetalings

Kontant as ʼn metode van betaling geskied gewoonlik vir klein betalings uit die kleinkas en lone. Kontant moet veilig bewaar word, kan verlore raak in die pos (min besighede stuur glo nog kontant met pos), kontrole oor kontant is moeilik en ʼn kwitansie moet ontvang word as bewys van betaling.

Voor- en nadele van betaling per tjek

Verwys na paragraaf 9.2 op bladsy 521 in die handboek vir die voor- en nadele van betaling met ʼn tjek.

Kredietoordragte (Bank giro krediet)

Betalings kan met kredietoordragte ontvang of gemaak word.

Betalings deur ’n bankwissel (bankers draft)

ʼn Bankwissel is soos ʼn tjek, behalwe dat die fondse dadelik aan die bank oorbetaal moet word. Bankwissels is soos om die bank te vra om tjeks vir jou te skryf. Sommige ondernemings kan dit versoek as 'n veiliger manier eerder as 'n persoonlike tjek van 'n individuele rekening (Barclays, 2015).

Staande bestellings

Verwys na debietorders.

Direkte debiete Aktiwiteit 5.44

Doen Vraag 24.11 op bladsy 521-522 in die handboek wat handel oor die verskillende betalingsmetodes.

Bankers’ Automated Clearing Services (BACS)

BACS is die sentrale betalingstelsel wat gebruik word om verskillende tipes elektroniese betalings te verwerk. Die oorgrote meerderheid van BACS-betalings is direkte debiete of direkte krediete wat die onderneming gebruik om individue salarisse, pensioene, staatsvoordele en belastingkrediete te betaal.

Internetbetalings

Toegang tot elektroniese betalings moet streng beheer word ten einde ongemagtigde betalings te voorkom en rekord moet van alle betalings gehou en gereeld nagegaan word.

Bladsy 226

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 Finansiële Rekeningkunde 5.9

Samevatting

Bronne van korttermynfinansiering sluit ʼn oortrokke bankrekening, ʼn lening, handelskrediteure en faktorering van debiteure in. Banke verskaf verskeie opsies om rente te verdien op kontantbeleggings, soos hoë kommersiële bank (high street) deposito’s, geldmarkrekeningeen opsiedeposito’s. Kontant kan belê word in bemarkbare sekuriteite, prima effekte, staatseffekte, skatkiswissels, vaste rentekoers effekte. Hoe hoër die risiko van belegging, hoe hoër sal die opbrengs wees.

Die vernaamste formules wat gebruik word om die bedryfskapitaalverhoudings te bereken, is soos volg: Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste Vuurproefverhouding = Likiede bates* ÷ Bedryfslaste Debiteuredae verhouding = Gemiddelde debiteure ÷ Gemiddelde daaglikse kredietverkope Krediteure-omsetsnelheid = Gemiddelde handelskrediteure ÷ Kredietaankope x 365 dae Voorraadomsetsnelheid = Gemiddelde voorraad ÷ Koste van verkope Die bedryfskapitaalsiklus vir ʼn vervaardiger word as volg bereken: Die gemiddelde tyd wat roumateriaal in voorraad bly, minus die terugbetalingsterme van verskaffer, plus die tydperk om goedere te vervaardig, plus die tydperk wat voltooide goedere in voorraad (op hande) bly nadat produksie voltooi is, plus die debiteure invorderingstermyn. Bedryfskapitaal kan in aggressiewe, matige en konserwatiewe vlakke verdeel word, afhangende daarvan of niebedryfsbates of bedryfsbates deur korttermynfinansiering gefinansier word.Die ekonomiese bestelhoeveelheid model (EQO-model) kan gebruik word ten einde die optimum bestelhoeveelheid te bereken, wat die bestelkoste en houkoste (stoorkoste) van voorraad sal minimaliseer. Oorverhandeling gebeur indien ʼn onderneming verpligtinge (laste) bo hul beskikbare korttermynhulpbronne aangaan.

Indien ʼn kontantsurplus voorspel word, sal besonderhede oor die grootte en vir hoe lank in ʼn kontantsurplus sal wees, behulpsaam wees in die besluit waar die surplus die beste belê kan word.Verwys na paragraaf 3.2 op bladsy 440 in die handboek wat die 12 stappe in die voorbereiding van ʼn kontantbegroting mooi uiteen sit.

5.10 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 21: QuickQuiz op bladsy 428 in die handboek

•

Hoofstuk 22: QuickQuiz op bladsy 458 in die handboek

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

Bladsy 227

GFA206 Finansiële Rekeningkunde •

Hoofstuk 23: QuickQuiz op bladsy 490 in die handboek

•

Hoofstuk 24: QuickQuiz op bladsy 524 in die handboek

•

Hoofstuk 25: QuickQuiz op bladsy 548 in die handboek

Die antwoorde op bogenoemde vrae sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die OTQ-vraagbank (Objective Test Questions) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 49 op bladsy 567 in die handboek

•

Vraag 61-66 op bladsy 570-571 in die handboek

Die antwoorde op die vrae uit die OTQ-vraagbank is op bladsy 573-579 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy nie die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

5.11 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die OTQ-vraagbank is meestal teoretiese kortvrae. Die vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank is meer besprekingsvrae. Jy moet verseker dat jy eers deur die handboek en die studie-eenheid gewerk het alvorens jy die vrae aandurf. Die eerste studie-eenheid is baie teoreties en jy kan besprekings- of kortvrae in die opsig verwag.

Bladsy 228

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfskapitaal, kontant en ander bronne van korttermynfinansiering

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS

Afrikaans

Engels

Aandele

Stocks

Afleweringstyd

Lead time

Aksynsbelasting

Excise duties

Algemene Aanvaarde Rekeningkundige

Generally Accepted Accounting Practice

Praktyk (AARP)

(GAAP)

Bedryfskapitaal

Working capital

Bedryfskapitaalverhouding

Current ratio

Bedryfstelselsegment

Operating segment

Begroting

Budget

Beklemtoningsparagraaf

Emphasis of matter paragraph

Belastingontwyking

Tax evasion

Belastingvermyding

Tax avoidance

Belegger

Investor

Beleggernemer

Investee

Buitelandse geldeenheid/valuta

Foreign currency

Die Organisasie vir Ekonomiese

The Organisation for Economic Co-operation

Samewerking en Ontwikkeling ( OECD)

and Development (OECD)

Diepgaande/verreikende

Pervasiveness

Doeanebelasting

Custom duties

Eerste-in-eerste-uit (EIEU)

First in, first out (FIFO)

Eindigend

Finite

Ekonomiese bestelhoeveelheid model

Economic order quantity (EOQ) model

Filiaal

Subsidiary

Fondse-beskikbaar-vir-gebruik

Cleared funds

Geassosieerde

Associate

Woordelys in Afrikaans en Engels

Bladsy 229

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Gedragskode

Code of conduct

Geoktrooieerde Instituut van

Chartered Institute of Management

Bestuursrekenmeesters (CIMA )

Accountants (CIMA)

Gesamentlike onderneming

Joint venture

Gestaakte bedrywighede

Discontinued operations

Geweegde gemiddelde koste

Weighted Average Cost (AVCO)

Grootmaathoeveelheid afslag

Bulk discount

Hereregte

Transfer duties

Inkomstebelasting

Current tax/Income tax

Internasionale Oudit Standaarde

International Standards on Auditing (ISA)

Internasionale Rekeningkundige Standaarde

International Accounting Standards Board

Raad

(IASB)

Interne opbrengskoers

Internal rate of return (IRR)

Kapitaal aangewend

Capital employed

Klandisiewaarde

Goodwill

Kontantprys/lokokoers

Spot exchange rate

Kwytgeskelde lening

Foregiveness of loan

Leenkoste

Borrowing cost

Lopende betaalstelsel (LBS)

Pay as you earn (PAYE)

Lopendesaakbeginsel

Going concern principle

Los kontant

Float

Moedermaatskappy

Parent

Omrekening

Translation

Omsetting

Conversion

Omskrewe bydraeplanne

Defined contribution plans

Omskrewe voordeelplanne

Defined benefitplans

Onbepaald

Indefinite

Onbepaalde nuttige lewensduur

Indefinite useful life

Bladsy 230

Woordelys in Afrikaans en Engels

GFA206 Finansiële Rekeningkunde Ongunstige opinie

Adverse opinion

Oortrekking/Oortrokke bankrekening

Overdraft

Prima effekte

Gilts

Skatkiswissel

Treasury bills

Skuldbrief

Bond

Staatstoekennings

Government grants

Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID)

South African Revenue Service (SARS)

Tantième

Royalties

Teenhandeling

Forfaiting

Terugwerkend

Retrospective

Toevallingsgrondslag

Accrual basis

Verkoopsgroep

Disposal group

Verrekeningsafslag

Settlement discount

Verwerping/afwysing van opinie

Disclaimer of opinion

Voorspelling

Forecast

Vuurproefverhouding

Quick ratio

Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF)

Unemployment Insurance Fund (UIF)

Wesenlikheid

Materiality

Wins uit ʼn winskoopaankoop

Gain from a bargain purchase

Wissels

Bills of exhange

Woordelys in Afrikaans en Engels

Bladsy 231

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde

BRONNELYS AICPA IFRS Resources, 2015. http://www.ifrs.com/ifrs_faqs [Besoek: 11 Junie 2015].

Barclays, 2015. http://www.help.barclays.co.uk/faq/payments/one-off-/bankers-draft.html [Besoek:25 Oktober 2015].

Binnekade, C., Koppesschaar, Z., Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C. Groepstate (volume 1). 15th ed. Lexis Nexis ISBN: 9780409057003.

BusinessDictionary.com. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/materiality.html [Besoek: 11 Junie 2015].

Businessdictonary. 2015. http://www.businessdictionary.com/definition/tax.html [Besoek: 20 September 2015].

Businessdictonary. 2015. http://www.businessdictionary.com/definition/income-tax.html [Besoek: 20 September 2015].

Businessdictonary. 2015. http://www.businessdictionary.com/definition/capital-gains-tax.html [Besoek: 20 September 2015].

BusinessFinanceGaurd.net, 2010. http://www.businessfinanceguide.net/short-termbusiness-finance.php [Besoek: 26 Oktober 2015].

Cheron, 2015. http://smallbusiness.chron.com/difference-between-qualified-unqualifiedaudit-report-66670.html [Besoek: 22 Junie 2015].

CIMA. 2015. http://www.cimaglobal.com/About-us/ [Besoek: 18 Junie 2015].

Cimaglobal.com. http://www.cimaglobal.com/Documents/Student%20docs/2010%20syllabus%20docs/E1/ E1_fmarticle_nov2013.pdf [Besoek: 25 Oktober 2015].

Contractor Management. 2015 http://smallbusiness.chron.com/difference-between-qualifiedunqualified-audit-report-66670.html [Besoek: 18 Junie 2015].

Deloitte, 2015. http://www.iasplus.com/en/standards/ifrs/ifrs13 [Besoek: 22 Junie 2015].

Deloitte., 2015. http://www.iasplus.com/en/standards/ias/ias17 [Besoek: 26 Julie 2015].

Financial Stability Board. 2014. http://www.financialstabilityboard.org/cos/cos_021001b.htm[Besoek: 23 Oktober 2014]. http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register [Besoek: 26 Julie 2015]. http://www.iasplus.com/en/standards/ias [Besoek: 26 Julie 2015]. http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx [Besoek: 26 Julie 2015].

Bladsy 232

Bronnelys

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde https://www.google.co.za/search?q=employee+benefits&biw=1366&bih=673&source=lnms& tbm=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUoAmoVChMIvt7asv6gxwIVwT8UCh2uogFe#imgrc=3z pJIH7Gpb5MYM%3A [Besoek: 11 Augustus 2015].

IFRS, 2015. http://eifrs.ifrs.org/eifrs/bnstandards/en/2015/framework.pdf [Besoek: 22 Junie 2015].

IFRS, 2015. http://www.ifrs.org/Current-Projects/IASB-Projects/ConceptualFramework/Pages/Conceptual-Framework-Summary.aspx [Besoek: 11 Junie 2015].

IFRS. 2015 http://eifrs.ifrs.org/eifrs/bnstandards/en/2015/ias08.pdf [Besoek: 18 Junie 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/articles/basics/06/workingcapital.asp [Besoek: 26 Oktober 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/terms/b/bankgirotransfer.asp [Besoek: 1 Desember 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/terms/b/billofexchange.asp?header_alt=true [Besoek: 20 Oktober 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/terms/c/capitalappreciation.asp [Besoek: 26 Julie 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/terms/d/double_taxation.asp [Besoek: 14 September 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/terms/g/gaap.asp [Besoek: 11 Junie 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/terms/i/insolvency.asp?optm=sa_v1 [Besoek: 25 Oktober 2015].

Investopedia, 2015. http://www.investopedia.com/terms/n/nonmonetary-assets.asp [Besoek 22 Julie 2015].

Kolitz D.L., Quinn A.B. & McAllister G.A. 2009. A concepts-based introduction to financial accounting. 4th ed. Cape Town: Juta.

OECD, 2015. http://www.oecd.org/about/ [Besoek: 20 September 2015].

Patriot Tax Solutions. 2011. http://patriottaxsolutions.com/blog/income-tax-consolidation-act/ [Besoek: 11 September 2015]. pay_yourway, 2015. http://www.payyourway.org.uk/payments-explained/bacs/ [Besoek: 25 Oktober 2015].

Bronnelys

Bladsy 233

GFA206 FinansiĂŤle Rekeningkunde SARS, 2014. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx [Besoek: 9 September 2014].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/About/Pages/default.aspx [Besoek: 16 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/AllDocs/OpsDocs/Guides/LAPD-Gen-G01%20%20Taxation%20in%20South%20Africa%20-%20External%20Guide.pdf [Besoek: 11 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/AllDocs/OpsDocs/Guides/LAPD-IT-G01%20%20Guide%20on%20Income%20Tax%20and%20the%20Individual%20%20External%20Guide.pdf [Besoek: 11 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/ClientSegments/CustomsExcise/Excise/Pages/default.aspx [Besoek: 16 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/ClientSegments/Individuals/NeedHelp/Pages/Calender.aspx [Besoek: 20 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/DT/Pages/default.aspx [Besoek: 11 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/PAYE/Pages/default.aspx [Besoek: 16 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/TransferDuty/Pages/default.aspx [Besoek: 20 September 2015].

SARS, 2015. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/UIF/Pages/default.aspx [Besoek: 11 September 2015].

SmallBusinessDevelopmentCorporation, 2015. http://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-topics/money-tax-and-legal/moneymatters/understand-your-accounts/understanding-balance-sheets/components-of-abalance-sheet/working-capital/ [Besoek: 26 Oktober 2015].

SmallBusinessDevelopmentCorporation, 2015. https://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-topics/money-tax-and-legal/moneymatters/financial-forecasts/cash-flow-forecast/ [Besoek: 26 Oktober 2015].

Bladsy 234

Bronnelys

Finansiële Rekeningkunde II Handboek • BPP Learning Media. 2015. CIMA Study text for level F1: Financial Reporting and Taxation.

W

anneer ʼn onderneming verslag doen oor sy finansiële stand deur gebruik te maak van finansiële state, moet dit aan Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) voldoen. Korporatiewe beheer verskaf die struktuur waardeur die doelwitte van die onderneming gestel en bereik word en monitor prestasie. Korporatiewe beheer word gebaseer op verskeie konsepte, naamlik regverdigheid, deursigtigheid, onafhanklikheid, eerlikheid, verantwoordelikheid, aanspreeklikheid, reputasie, oordeel en integriteit.

Daar is vyf hoofelemente in die finansiële state, naamlik bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes. Gekonsolideerde finansiële state beteken die finansiële state van die filiaal en moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit. Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde te bepaal of ʼn belegging ʼn filiaal is. Daar is basies twee prosedures vir die opstel van groepstate. Hierdie word in diepte bespreek.

Korttermynfinansiering kan verkry word van verskeie bronne, naamlik oortrokke bankrekening, ʼn lening, handelskrediteure en selfs faktorering van debiteure (verkoop van skuld ver-

skuldig aan jou in ruil vir onmiddellike kontant) as bronne van korttermyn finansiering bespreek word. Bedryfskapitaalsiklus is die tydperk (siklus) vanaf kontant uitgegee word in die produksieproses tot kontant ontvang word vanaf die koper. Ten einde die bedryfskapitaalsiklus te bereken, moet die voorraadhouperiode, debiteure- en krediteure-omsetsnelheid bereken word. Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ʼn onderneming is.

Kontantbegroting is ʼn belangrike element van korttermynkontantvloeibeplanning. ʼn Kontantbegroting sal verseker dat die onderneming voldoende kontantinvloeie ontvang ten einde hul kontantuitvloeie te dek.

Die belasting wat deur die SAID gehef word, kan ingedeel word in direkte en indirekte belasting. Direkte belasting word direk gehef op die inkomste, eiendom of rykdom van individue en maatskappye, waar indirekte belasting indirek gehef word op die finale gebruiker van die goedere of dienste en word belas op verbruik of besteding. Suid-Afrika se belastingstelsel is inwoner-gebaseerd. In hierdie kursus gaan basiese inkomste- en kapitaalwinsbelasting vanaf ʼn gegewe stel reëls bereken word.

www.akademia.ac.za