vereistes
Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
voorwaardes
wetlike raamwerk
etiese standaarde
kontraktereg sekuriteit arbeidswetgewing besluitneming
remedies
Skrywer: Elzette le Roux
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Elzette le Roux Hersien deur: Felicia Snyman Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 5 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 6
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels ............ 9 4.1
Studie-eenheid leeruitkomste ............................................................................................. 9
4.2
Voorgeskrewe handboeke .................................................................................................. 9
4.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 10
4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 10
4.5
Inleiding ................................................................................................................................ 11
4.6
Strafregtelike en sivielregtelike aanspreeklikheid ......................................................... 12
4.6.1
Strafreg ............................................................................................................................ 12
4.6.2
Sivielreg ........................................................................................................................... 12
4.7
Eienskappe en bronne van Engelse reg ......................................................................... 13
4.8
Hofbeslissings en howe se gesag ................................................................................... 14
4.8.1
Howe se gesag ............................................................................................................... 14
4.8.2
Ratio decidendi en obiter dictum.................................................................................. 15
4.8.3
Oorredende en bindende gesag .................................................................................. 15
4.9
Wetgewing ........................................................................................................................... 15
4.10
Reg van die Europese Unie .............................................................................................. 16
4.11
Deliktereg en ander onregmatige dade .......................................................................... 16
4.11.1
Deliktuele nalatigheid..................................................................................................... 17
4.12
Kousaliteit ............................................................................................................................ 17
4.13
Professionele nalatigheid .................................................................................................. 18
4.14
Regstelsels oor die wĂŞreld ................................................................................................ 18
4.15
Islamitiese reg (Sharia-wette)........................................................................................... 19
4.16
Internasionale reg............................................................................................................... 19
4.17
Samevatting ........................................................................................................................ 19
4.18
Selfevaluering ..................................................................................................................... 20
4.19
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 20
Inleiding
Bladsy 1
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Studie-eenheid 5: Kontraktereg ....................................................................................... 21 5.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 21
5.2
Voorgeskrewe handboeke ................................................................................................ 22
5.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 22
5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 23
5.5
Inleiding ................................................................................................................................ 25
5.6
Vereistes vir ʼn geldige kontrak ......................................................................................... 25
5.7
Formaliteite.......................................................................................................................... 26
5.8
Wilsooreenstemming ......................................................................................................... 27
5.8.1
Aanbod en aanname...................................................................................................... 27
5.8.2
Totnietgaan van aanbod................................................................................................ 27
5.8.3
Aanvaarding van die aanbod (aanname) ................................................................... 28
5.9
Teenprestasie ..................................................................................................................... 29
5.10
Leerstuk van privilegie ....................................................................................................... 30
5.11
Bedoeling ............................................................................................................................. 30
5.12
Wanvoorstelling .................................................................................................................. 31
5.12.1
Wat is wanvoorstelling? ................................................................................................. 31
5.12.2
Tipes wanvoorstelling .................................................................................................... 31
5.12.3
Remedies vir wanvoorstelling ....................................................................................... 31
5.13
Bepalings van die kontrak ................................................................................................. 32
5.13.1
Uitdruklike bepalings ...................................................................................................... 32
5.13.2
Stilswyende en inbegrepe bepalings ........................................................................... 32
5.14
Tipe terme ........................................................................................................................... 32
5.15
Bepalings wat uitsluit ......................................................................................................... 33
5.16
Onbillike kontraktuele bepalings ...................................................................................... 33
5.17
Samevatting ........................................................................................................................ 34
5.18
Selfevaluering ..................................................................................................................... 34
5.19
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 34
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg .......................................................................................... 37 6.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 37
6.2
Voorgeskrewe handboeke ................................................................................................ 37
6.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 38
6.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 38
Bladsy 2
Inleiding
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 6.5
Inleiding ................................................................................................................................ 39
6.6
Verskil tussen ʼn werknemer en onafhanklike kontrakteur ........................................... 39
6.6.1
Definisie van ʼn "werknemer"......................................................................................... 39
6.6.2
Onderskeid tussen werknemer en onafhanklike kontrakteur .................................. 39
6.7
Die dienskontrak ................................................................................................................. 40
6.7.1
Bepalings by implikasie en diensbesonderhede op skrif.......................................... 40
6.7.2
Werknemer se verpligtinge ........................................................................................... 41
6.7.3
Werkgewer se verpligtinge............................................................................................ 41
6.7.4
Regsverpligtinge ............................................................................................................. 41
6.7.5
Wysiging van die diensvoorwaardes ........................................................................... 41
6.8 6.8.1
Aaneenlopende dienskontrak ........................................................................................... 41 Gelykheid en diskriminasie in die werksplek .............................................................. 42
6.8.2 Die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswetgewing en gevolge van nienakoming .................................................................................................................................... 42 6.8.3
Omkopery ........................................................................................................................ 42
6.8.4
Geldwassery ................................................................................................................... 42
6.8.5
Beskerming van data ..................................................................................................... 43
6.8.6
WhistleBlowing ............................................................................................................... 43
6.8.7
Sosiale media ................................................................................................................. 43
6.9
Ontslag van ʼn werknemer ................................................................................................. 43
6.9.1
Diensbeëindiging deur kennisgewing.......................................................................... 43
6.9.2
Diensbeëindiging deur ontslag ..................................................................................... 43
6.9.3
Onregmatige ontslag...................................................................................................... 44
6.9.4
Onbillike ontslag ............................................................................................................. 44
6.10
Oortolligheid (Redundancy) .............................................................................................. 45
6.11
Samevatting ........................................................................................................................ 45
6.12
Selfevaluering ..................................................................................................................... 45
6.13
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 45
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies ......................................... 47 7.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 47
7.2
Voorgeskrewe handboeke ................................................................................................ 48
7.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 48
7.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 49
Inleiding
Bladsy 3
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 7.5
Inleiding ................................................................................................................................ 50
7.6
Verskillende ondernemingsvorme ................................................................................... 51
7.6.1
Alleeneienaarsaak .......................................................................................................... 51
7.6.2
Vennootskap ................................................................................................................... 52
7.6.3
Maatskappyreg ............................................................................................................... 53
7.6.4
Implikasies van regspersoonlikheid ............................................................................. 53
7.6.5
Keuse van besigheidsmedium ..................................................................................... 53
7.7
Soorte maatskappye .......................................................................................................... 54
7.8
Oprigting van ʼn maatskappy ............................................................................................. 54
7.9
Grondwet van die maatskappy......................................................................................... 55
7.9.1
Akte van oprigting........................................................................................................... 55
7.9.2
Artikel van assosiasie .................................................................................................... 55
7.9.3
Geregistreerde kantoor.................................................................................................. 56
7.10
Samevatting ........................................................................................................................ 56
7.11
Selfevaluering ..................................................................................................................... 56
7.12
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 56
Bronnelys .......................................................................................................................... 58 Woordelys in Engels en Afrikaans ................................................................................... 60
Bladsy 4
Inleiding
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
INLEIDING Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: DEEL 1 (reeds beskikbaar gestel) Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek Studie-eenheid 2: Etiese konflik Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur DEEL 2 Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels Studie-eenheid 5: Kontraktereg Studie-eenheid 6: Arbeidsreg Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies Vir hierdie vak is die volgende handboeke voorgeskryf: Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van KommersiĂŤle Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. (Die relevante gedeeltes sal elektronies aan studente beskikbaar gemaak word.) BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd.
Inleiding
Bladsy 5
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak ETIEK, KORPORATIEWE BESTUUR EN SAKEREG (GEG105) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Die belangrikheid van besigheidsetiek (Studie-eenheid 1)
•
Etiese konflik (Studie-eenheid 2)
•
Korporatiewe bestuur (Studie-eenheid 3)
•
ʼn Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels (Studie-eenheid 4)
•
Kontraktereg (Studie-eenheid 5)
•
Arbeidsreg (Studie-eenheid 6)
•
Korporatiewe administrasie en finansies (Studie-eenheid 7)
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om die volgende te bespreek en op ʼn stel feite toe te pas: •
die belangrikheid van etiek in besigheid, en meer spesifiek vir die professionele rekenmeester;
•
die noodsaaklikheid van CIMA lede om die hoogste standaarde en etiese gedrag te openbaar;
•
die verskillende maniere waarop etiese gedrag gereguleer word;
•
die ontstaan en oplos van etiese dilemmas en konflik van belange;
•
die ontwikkeling van korporatiewe bestuur, binne die konteks van die bestuur van maatskappye;
•
die impak van korporatiewe bestuur op direkteure en bestuurstrukture van maatskappye en die voordeel daarvan vir aandeelhouers;
•
die belangrikste aspekte van die Engelse regstelsel en die beginsel van deliktereg;
•
die belangrikste aspekte van alternatiewe regstelsels;
•
die totstandkoming van ʼn kontrak en die regstatus van kontraktuele verpligtinge;
•
die ontbinding van ʼn kontrak en die remedies vir die verbreking en/of nienakoming van ʼn kontrak;
Bladsy 6
Vakleeruitkomste
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
•
die noodsaaklike elemente van ʼn dienskontrak en die remedies vir die beëindiging van die dienskontrak;
•
die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswette op werkgewers en werknemers;
•
die aard, regstatus en administrasie van ondernemingsvorme; en
•
die reg met betrekking tot die finansiering en bestuur van maatskappye wat deur aandeelhouding beperk word.
Vakleeruitkomste
Bladsy 7
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Notas
Bladsy 8
Vakleeruitkomste
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
STUDIE-EENHEID 4: VERGELYKING TUSSEN ENGELSE REG EN ALTERNATIEWE REGSTELSELS
4.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die belangrikste aspekte van die Engelse regstelsel en die beginsel van deliktereg.
•
Die belangrikste aspekte van alternatiewe regstelsels.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
te verduidelik hoe die sivielreg en strafreg gedrag binne ʼn gemeenskap reguleer;
•
die bronne van die Engelse reg te verduidelik;
•
die werking van die howe se gesag te illustreer en die beginsels van deliktereg, asook die toepassing daarvan op professionele adviseurs, te verduidelik;
4.2
•
die eienskappe van regstelsels in ander lande te beskryf;
•
die elemente van Inheemse reg (byvoorbeeld Sharia) te beskryf; en
•
die funksie van internasionale regulasies te beskryf.
Voorgeskrewe handboeke
Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid kan jy Hoofstuk 1, asook paragraaf 2.2.4.4.2 in Hoofstuk 2 bestudeer. Hierdie studie-eenheid word aangevul uit: BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
Bladsy 9
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Wheatons. Die relevante gedeeltes sal elektronies aan studente beskikbaar gemaak word. 4.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy het nie nodig om hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed. •
Hosten, W.J., Edwards, A.B., Bosman, F. & Church, J. 1998. Introduction to South African Law and Legal Theory. 2nd Edition. Cape Town: Juta.
• 4.4
Kleyn, D. & Viljoen, F. 2010. Beginnersgids vir Regstudente. 4de Uitgawe. Juta Law. Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Misdryf
Die pleeg van ʼn handeling wat deur ʼn landswet verbied word en tot nadeel van die gemeenskap is.
Strafreg
Die staat kla ʼn beskuldigde, wat ʼn misdryf gepleeg het, aan omdat die gemeenskap, as geheel, deur die misdryf benadeel word.
Onregmatige
ʼn Handeling of versuim wat skade of persoonlikheidskrenking
optrede
aan ʼn ander veroorsaak.
Sivielreg
Reguleer dispute oor regte en verpligtinge tussen persone onderling. Dit is dus persoon teen persoon (regspersoon en/of natuurlike persoon) in ʼn siviele saak. Dit dien ook as beheer oor ʼn gemeenskap se gedrag waar dit oortreders beveel om kompensasie aan slagoffers te betaal.
Hofbeslissings
Besluite wat, gebaseer op konsekwentheid, deur howe geneem word.
Gesag van howe
Sodra ʼn hof uitspraak oor ʼn beginsel/argument/regsaspek gegee het, vestig dit gesag.
Ratio decidendi
Die rede vir die hofbeslissing.
Obiter dictum
Terloopse opmerking.
Bladsy 10
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Stare decisis
Die beslissing bly staan.
Deliktuele
Die inbreukmaking op iemand anders se reg wat aanleiding gee
aanspreeklikheid
tot nadeel vir daardie persoon op wie se reg inbreuk gemaak is.
Deliktuele
Die versuim om redelike sorg te dra veroorsaak ʼn verlies.
nalatigheid Res ipsa loquitur
Die feite spreek vanself.
Kousaliteit
ʼn Verband tussen die onregmatige handeling en die skade.
Eiser
Die persoon wat die eis van skadevergoeding teen die oortreder instel.
Verweerder
Die persoon wat die eiser se versoek om skadevergoeding, teenstaan.
Eiusdem generis
Van dieselfde aard.
In pari materia
In ʼn gelyksoortige geval.
Noscitur a sociis
Betekenis van ʼn woord word bepaal deur woorde wat dit vergesel.
Expressio unuis
Vermelding van die een is uitsluiting van die ander.
exclusio alterius
4.5
Inleiding
Die reg funksioneer nie in isolasie nie, maar in gemeenskappe. Om die reg ten volle te kan verstaan is dit ook nodig om die geskiedenis van die reg, asook die faktore wat tot die reg se ontstaan gelei het, te verstaan. Die reg in Suid-Afrika bestaan uit verskillende bronne. Aangesien CIMA nie net in Suid-Afrika toepassing vind nie, is dit daarom ook nodig dat jy kennis moet dra van internasionale bronne van die reg. Net soos in die Engelse reg, tref die Suid-Afrikaanse reg ook onderskeid tussen strafreg en sivielreg. Die funksionering van ʼn onderneming vind meestal binne die sivielreg toepassing, byvoorbeeld kontraktereg en arbeidsreg. Ons gaan in hierdie studie-eenheid na die onderskeid tussen straf- en sivielreg kyk om te kan sien hoe ʼn gemeenskap se gedrag deur die reg gereguleer word. Ons gaan ook kyk na wat deliktereg is en hoe dit in die professie toepassing vind. Engelse reg het nie net in Suid-Afrika aanleiding gegee tot ons regstelsel nie, maar ook in ander lande van die wêreld. Dis daarom ook nodig om te sien hoe daardie regstelsels lyk en hoe dit van ons stelsel verskil, indien enige.
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
Bladsy 11
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 4.6
Strafregtelike en sivielregtelike aanspreeklikheid
Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BBP Learning Media (2012: 4-5), Hoofstuk 1, paragraaf 1. 4.6.1
Strafreg
Soortgelyk aan die Engelse reg, beskou die Suid-Afrikaanse reg ook ʼn misdryf (misdaad) as ʼn onregmatige handeling, met ander woorde ʼn handeling wat deur ʼn wet verbied word. Die staat is die een party en ʼn beskuldigde (of meer as een beskuldigde) is die ander party/e. Die doel van die vervolging is om, na skuldigvinding van die beskuldigde, die misdadiger te straf vir die misdryf wat hy/sy gepleeg het. Lees gerus BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1, paragraaf 1.2, se bespreking rakende die Engelse strafreg sodat jy kan verduidelik hoe die strafreg ʼn gemeenskap reguleer. Neem ook kennis dat (soortgelyk aan Suid-Afrika), indien ʼn beskuldigde skuldig bevind is aan die misdryf en ʼn boete opgelê word, daardie geld van die boete nie aan die benadeeldes oorbetaal word nie, maar aan die Staat.
Neem kennis! In Suid-Afrika is dit ook die Polisie wat help met die vervolging, maar anders as die Crown Prosecution Service (CPS) in Engeland, is dit die vervolgingsgesag in Suid-Afrika wat namens die Staat die beskuldigde vervolg. Die Suid-Afrikaanse regstelsel maak nie voorsiening vir ʼn Jurie-stelsel soos in Amerika en soms in Engeland nie. Ons strafsake word dus voor ʼn Landdros (in die laer howe en minder ernstige misdrywe) of ʼn Regter (in die hoër howe en ernstiger misdrywe) aangehoor. In Suid-Afrika word na die sake in die strafhof verwys as, byvoorbeeld, S v Pistorius omdat die saak in die naam van die Staat gebring word. (The South African Judiciary, 2014) 4.6.2
Sivielreg
In sivielregsake is dit een persoon wat teen ʼn ander persoon optree. Lees gerus die bespreking in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1, paragraaf 1.3, oor sivielreg en wat dit behels sodat jy kan verduidelik hoe die sivielreg ʼn gemeenskap reguleer. Hierdie gedeelte oor sivielreg in BPP Learning Media (2012) is ook in ons Suid-Afrikaanse reg van toepassing.
Bladsy 12
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Neem kennis! Dit is nie die tipe handeling (misdryf of nalatigheid) wat strafreg en sivielreg van mekaar onderskei nie, maar eerder die regsgevolge van die handeling (BPP Learning Media, 2012: 5). Een handeling kan ʼn strafsaak en ʼn siviele saak tot gevolg hê, maar die howe, prosedures en terminologieë van die twee sake gaan verskil. Voorbeeld: ʼn Voetganger word deur ʼn persoon, wat onder die invloed van alkohol die motor bestuur, raakgery. ʼn Strafsaak kan hieruit voortspruit as gevolg van die misdryf (bestuur onder die invloed van alkohol) wat gepleeg is. ʼn Siviele saak kan ook hieruit voortspruit uit hoofde van die persoon wat seergekry het se eis vir pyn en lyding. Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media, 2012 onder Hoofstuk 1, paragraaf 1.4 kan beantwoord. 4.7
Eienskappe en bronne van Engelse reg
Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 5-7), Hoofstuk 1, paragraaf 2. Volgens BPP Learning Media (2012: 5) is daar twee historiese bronne van die Engelse reg, naamlik die gewoontereg en "billikheidsreg"; en drie huidige bronne van die Engelse reg, naamlik hofuitsprake, wetgewing en Europese reg. Lees gerus die bespreking in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1 paragraaf 2.2, rakende die historiese ontwikkeling van die gewoontereg en billikheidsreg in Engeland.
Neem kennis dat: Volgens Hiemstra (2000: 46) is die woord equity in die sin van die regsreëls wat in Engeland voor die Judicature Act 1873 toegepas is, onvertaalbaar en is ʼn vertaling ook nie nodig nie. In die breë sin word equity vir hierdie doeleindes met "billikheid" weergegee. Lees ook Schulze et al. (2015, paragrawe 1.1.1-1.1.3) om te sien hoe die Suid-Afrikaanse reg ontwikkel het. Jy sal opmerk dat die Engelse reg ʼn belangrike invloed op ons regstelsel gehad het. Die bronne van die Suid-Afrikaanse reg, volgens Schulze et al. (2015, paragraaf 1.2) word as die volgende aangedui:
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
Bladsy 13
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg •
Statutêre reg en wetgewing – gesaghebbende bron
•
Gewoontereg (soortgelyk aan die Engelse gewoontereg) – gesaghebbende bron
•
Hofbeslissings – gesaghebbende bron
•
Ou skrywers – gesaghebbende bron
•
Buitelandse reg (soos die Engelse reg) – oorredende gesag
•
Handboeke en regstydskrifte – oorredende gesag
Lees Schulze et al. (2015, paragraaf 1.2) noukeurig deur sodat jy die bronne van die SuidAfrikaanse reg ook kan verduidelik. 4.8
Hofbeslissings en howe se gesag
Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1, paragrawe 3.1-3.3, 3.9-3.12. 4.8.1
Howe se gesag
Volgens BPP Learning Media (2012: 7) volg ʼn landdros of regter drie basiese stappe voordat hy/sy by ʼn bevinding uitkom, naamlik:
Ondersoek feite
Oorweeg regsbeginsels
Toepassing
Figuur 4.1: Drie basiese stappe vir ʼn beslissing Aangepas uit BPP Learning Media (2012) a)
Ondersoek al die feite om te bepaal watter feite wesenlik is tot die saak
b)
Oorweeg die regsbeginsels wat met die saak verbandhou
c)
Pas die reg op die feite van die saak toe
Nadat hierdie aspekte oorweeg is, maak die voorsittende beampte (soos ʼn landdros of regter) sy/haar bevinding wat dan bindend op ander instansies en howe is. Dit skep gesag van die howe. Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2012) wat oor die gesag van howe handel, noukeurig deur sodat jy die gesag van howe kan verduidelik. Jy sal die gedeelte vind in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1, paragraaf 3.2. Neem ook kennis wat die doel van die howe se gesag is.
Bladsy 14
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg In Schulze et al. (2015, paragraaf 1.3) sal jy die bespreking rakende die howe in SuidAfrika aantref. Lees dit noukeurig deur sodat jy ook kan verstaan hoe die howe in SuidAfrika ingedeel is. Afgesien van die vyftien afdelings van Hoë Howe met jurisdiksie wat in Schulze et al. (2015, paragraaf 1.3.3) genoem word, is daar ook ʼn rondgaande Hoë Hof van die Noord-Gauteng se Hoë hof wat minstens twee keer per jaar in Polokwane sit (The Department of Justice and Constitutional Development Republic of South Africa, 2014). Lees die Afrikaanse bespreking van die onderwerp oor howe se gesag in Schulze et al. (2015, paragraaf 1.4). Die howe se gesag word ook die Stare decisis-leerstuk genoem. 4.8.2
Ratio decidendi en obiter dictum
Ten einde konsekwentheid in hofuitsprake te verseker, moet die ratio decidendi van die hofsaak vasgestel word. Dit is die ratio decidendi van ʼn uitspraak wat ander howe bind. Die status van die betrokke hof sal ook sy gesag bepaal. So sal ʼn uitspraak in ʼn Hoë hof, die Laer howe bind om dieselfde uitspraak (op dieselfde feite) te gee. Lees BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1, paragraaf 3.3, se bespreking van ratio decidendi en obiter dicta sodat jy die gesag van die howe, aan die hand hiervan, kan bespreek. Jy kan ook die bespreking van hierdie onderwerp in Schulze et al. (2015, paragraaf 1.6) lees. 4.8.3
Oorredende en bindende gesag
Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1, paragraaf 3.9, deur om te verstaan hoe die bindende gesag van howe werk. Neem ook kennis van hoe, volgens BPP Learning Media (2012, Hoofstuk 1, paragraaf 3.10), bindende gesag vermy kan word. Lees die bespreking van die toepassing van bindende gesag op die hiërargie van howe, soos bespreek in Schulze et al. (2015, paragraaf 1.4.3). 4.9
Wetgewing
Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 15-21), Hoofstuk 1, paragraaf 4. Bestudeer: Schulze et al. (2015, paragraaf 1.5) Wetgewing vorm deel van die bronne van die reg. Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 1, paragraaf 4 (wat handel oor Engelse wetgewing), sodat jy die bronne van die Engelse reg kan verduidelik.
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
Bladsy 15
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Neem egter kennis van die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragrawe 1.5.1-1.5.4) sodat jy wetgewing as bron van die Suid-Afrikaanse reg kan verduidelik. 4.10 Reg van die Europese Unie Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 21-25), Hoofstuk 1, paragraaf 5. Engeland is deel van die Europese Unie en daarom is dit belangrik, vanuit ʼn Engelse perspektief, om kennis te dra van hierdie bron van die Engelse reg. Lees die gedeelte in die BPP Learning Media (2012) wat oor die reg van die Europese Unie handel sodat jy die bronne van die Engelse reg kan verduidelik. Die reg van die Europese Unie sal toepassing in Suid-Afrika vind as deel van internasionale reg wat ʼn oorredende gesag vir ons howe kan wees (Schulze et al., 2015, paragraaf 1.2.5). Toets jouself! Kyk of jy die vrae aan die einde van Hoofstuk 1 in BPP Learning Media (2012: 27-28) kan beantwoord. Die antwoorde op die vrae sal jy op die bladsy na die vrae aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi. 4.11 Deliktereg en ander onregmatige dade Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 32-33), Hoofstuk 2, paragrawe 1 en 2. Volgens BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 2, paragraaf 1.1, word ʼn delik van ander onregmatige dade onderskei op grond van die volgende: a) ʼn delik is nie kontrakbreuk nie b) ʼn delik is nie ʼn misdryf / misdaad nie Indien ʼn delik gepleeg is, kan die benadeelde vanuit ʼn siviele hof dagvaarding uitreik en vra vir kompensasie. Die eisoorsaak is gewoonlik verlies wat gely is en daarom word skadevergoeding geëis. Lees die res van die bespreking in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 2, paragraaf 1, sodat jy ʼn delik kan verduidelik. Lees die bespreking van ʼn delik, soos bespreek in Schulze et al. (2015, paragraaf 2.2.4.4.2) sodat jy die definisie en inhoud kan beskryf.
Bladsy 16
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Volgens BPP Learning Media (2012, Hoofstuk 2, paragraaf 1) en Schulze et al. (2015, paragraaf 2.2.4.4.2) vorm ʼn onregmatige daad die basis van ʼn delik. Sien die definisie van ʼn onregmatige daad, soos uiteengesit in Schulze et al. (2015, paragraaf 2.2.4.4.2) en ken die elemente daarvan, naamlik: a) ʼn Handeling b) Onregmatigheid c) Skuld d) Kousaliteit e) Skade of persoonlikheidskrenking 4.11.1 Deliktuele nalatigheid Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 2, paragrawe 2-4. Volgens BPP Learning Media (2012, Hoofstuk 2, paragraaf 2) is nalatigheid die belangrikste oorsaak van ʼn moderne delik. Neem kennis van die elemente van nalatigheid wat bewys moet word soos uiteengesit in BPP Learning Media (2012: 33) voordat ʼn persoon kan aanvoer dat deliktuele nalatigheid plaasgevind het. Deliktuele nalatigheid veroorsaak verlies deurdat die plig om sorg te dra nie nagekom word nie. Lees die bespreking in BPP Learning Media (2012, Hoofstuk 2, paragrawe 3 en 4) rakende die verpligting om sorg te dra en die verbreking van daardie verpligting. 4.12 Kousaliteit Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 37-39), Hoofstuk 2, paragraaf 5. Die eiser moet kan aandui dat die delik die oorsaak is van die skade of die pyn wat die eiser gely het. Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 2, paragraaf 5, rakende skade of verlies wat iemand gely het.
Jy moet ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragraaf 2.2.4.4.2.(a)-(e)) lees om die verband tussen die •
onregmatige handeling en die verlies of skade;
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
Bladsy 17
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
•
asook die regverdigingsgronde
te kan verduidelik.
4.13 Professionele nalatigheid Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 40-44), Hoofstuk 2, paragraaf 6. Die reg rakende nalatige professionele advies het meestal vanuit die Engelse regskonteks ontwikkel. Neem veral kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 2, paragrawe 6.1-6.5, ten opsigte van die ontwikkeling van die reg rakende nalatige professionele advies. Hierdie ontwikkeling vind spesifiek toepassing op ouditeure. Jy moet dit kan illustreer. Neem ook kennis van die bespreking van die Caparo-saak in BPP Learning Media (2012: 41), Hoofstuk 2, paragraaf 6.3, aangesien hierdie saak die grondslag vir die huidige regsposisie rakende nalatige professionele advies vanaf ouditeure lê.
Toets jouself! Kyk of jy die vraag op bladsy 44 van BPP Learning Media (2012) kan beantwoord.
4.14 Regstelsels oor die wêreld Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 53-58), Hoofstuk 3, paragraaf 4. Verskillende regstelsels van regoor die wêreld kan baie van mekaar verskil. Lees die gedeeltes in BPP Learning Media (2012), wat handel oor die onderstaande lande se regstelsels, sodat jy die eienskappe van elk kan beskryf. Engeland
Duitsland Denemarke
Italië
Siprus
Griekeland
Rusland
VSA
Sjina
Poland
Frankryk
Maleisië
Sri-Lanka
Europese Unie
Buite Europese Unie
Tabel 4.1: Regstelsels oor die wêreld BPP Learning Media (2012)
Bladsy 18
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 4.15 Islamitiese reg (Sharia-wette) Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012: 58-61), Hoofstuk 3, paragraaf 5. Die Sharia-wette is op die Islamgeloof gebaseer. Dit impliseer dat hierdie reg nie net ʼn sosiale funksie het nie, maar ook oor godsdienstige praktyke heers. Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2012) in Hoofstuk 3, paragrawe 5.2-5.5 (bladsye 59-61) sodat jy die aspekte van die Islamitiese reg kan beskryf. 4.16 Internasionale reg Bestudeer die handboek (elektroniese kopie): BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 3, paragraaf 6. Die ander regstelsels wat sover bespreek is, het oor ʼn spesifieke land se regstelsel gegaan, maar internasionale reg handel oor die optrede tussen verskillende lande, asook die optrede tussen individue en organisasies en/of ondernemings van verskillende lande. Neem kennis van die verskillende soorte internasionale reg, naamlik privaat- en publiekreg in BPP Learning Media (2012), Hoofstuk 3, paragrawe 6.1-6.4, sodat jy die funksie van internasionale regulering kan beskryf.
Toets jouself! Kyk of jy die vraag op bladsy 64 van BPP Learning Media (2012) kan beantwoord.
4.17 Samevatting Die gemeenskap word verskillend deur siviel- en strafreg gereguleer. Hierdie regulering het vanuit bepaalde regsbronne ontstaan. Dit is daarom noodsaaklik dat jy die verskillende bronne van die Engelse reg (asook die Suid-Afrikaanse reg) moet kan verduidelik. Die verskillende regsbronne het ook ʼn impak op die regspreking in ʼn land. Die howe kan egter nie lukraak uitsprake maak nie, maar bly gebonde aan hoër howe se uitsprake ten opsigte van dieselfde of soortgelyke feite. Jy behoort nou in staat te wees om hierdie werking van die howe se gesag te kan illustreer deur dit ook op onregmatige dade (delikte) en nalatige professionele advies van ouditeure toe te pas. Die regstelsel van ʼn land is nie die enigste regstelsel wat ʼn impak op daardie land het nie, maar internasionale reg en regstelsels van ander lande kan ʼn invloed speel.
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
Bladsy 19
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 4.18 Selfevaluering Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstukke 1-3 (bladsye 27-29; 46-48; 69-70) in die BPP Learning Media (2012). Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vraag te voltooi. 4.19 Selfevalueringsriglyne Gebruik die studiegids en BPP Learning Media (2012 – elektroniese weergawe) om jou antwoorde vir die selfevalueringsvrae te vind. Doen ook gerus die vrae uiteengesit in die vrae-bank (Question Bank) van BPP Learning Media (2012), vrae 1-15. Werk eers deur hierdie vrae voordat jy na die volgende studie-eenheid beweeg.
Bladsy 20
Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
STUDIE-EENHEID 5: KONTRAKTEREG
5.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die totstandkoming van ʼn kontrak en die regstatus van kontraktuele verpligtinge.
•
Die ontbinding van ʼn kontrak en die remedies vir die verbreking en/of nienakoming van ʼn kontrak.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die noodsaaklike elemente van ʼn basiese, geldige kontrak te identifiseer;
•
situasies waar die reg vereis dat ʼn kontrak spesifieke formaliteite moet nakom, te identifiseer;
•
te verduidelik hoe die reg bepaal wanneer die kontrakterende partye wilsooreenstemming ten opsigte van die ooreenkoms bereik het;
•
die rol wat oorweging in die proses van wilsooreenstemming speel, te verduidelik;
•
te verduidelik wanneer die kontrakterende partye die bedoeling het om te kontrakteer en hoe wanvoorstellings die bereiking van wilsooreenstemming kan belemmer;
•
te verduidelik hoe die bepalings van ʼn kontrak tot stand kom en die kontrak se status bepaal;
•
die impak van stilswyende bepalings op die wetgewing van verkoopkontrakte, leweringskontrakte en dienskontrakte te beskryf;
•
die beheer wat die reg op uitsluitende, beperkende en onbillike voorwaardes uitoefen, te beskryf;
•
die faktore wat die kontrak beëindig, te beskryf;
•
te verduidelik hoe die reg op verydeling ʼn remedie vir nienakoming van ʼn kontrak bied; en
•
die remedies vir ernstige en minder ernstige kontrakbreuk te verduidelik.
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 21
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 5.2
Voorgeskrewe handboeke
BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 8, paragrawe 1-7 (bladsye 115-121) Hoofstuk 9, paragrawe 1-4 (bladsye 133-138) Hoofstuk 10, paragrawe 1-2 (bladsye 149-151) Hoofstuk 11, paragrawe 1-3 (bladsy 159-162) Hoofstuk 12, paragrawe 1-4 (bladsy 171-173) Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 3, paragrawe 3.1-3.2 Hoofstuk 4, paragrawe 4.1-4.4 Hoofstuk 7, paragrawe 7.1-7.3 Hoofstuk 8, paragrawe 8.1, 8.3 en 8.6 Hoofstuk 11, paragrawe 11.1-11.4 Hoofstuk 12, paragrawe 12.3, 12.4 en 12.5 5.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy het nie nodig om hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed. •
BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
•
Christie, R.H. & Bradfield, G.B. 2011. The law of contract in South Africa. 6th Edition. LexisNexis.
Bladsy 22
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aanname
ʼn Verklaring van die geadresseerde se bedoeling dat hy/sy
(aanvaarding van
instem tot die terme van die kontrak presies soos dit in die
aanbod)
aanbod uiteengesit is.
Beding/bepaling
ʼn Stelling deur ʼn kontrakterende party gemaak met die bedoeling om regte en verpligtinge te skep.
Contra proferentem
Woorde word strenger opgeneem teen die party wat dit uiter.
reël Engelsregtelike
ʼn Belangrike beding wat kritiek is vir die voortbestaan van die
voorwaarde
kontrak. Die verbreking van hierdie voorwaarde kan aanleiding gee tot die vernietiging van die kontrak (definisie volgens die Engelse reg soos beskryf in BPP Learning Media, 2012: 108).
Engelsregtelike
ʼn Minder belangrike beding in ʼn kontrak. Indien ʼn waarborg nie
waarborg
nagekom word nie maak dit nie die kontrak tot niet nie, maar bestaan die kontrak steeds voort en kan die benadeelde party skadevergoeding eis en bewys (soos per definisie in BPP Learning Media, 2012: 108).
Essentialia
Noodsaaklike elemente (bedinge) van ʼn kontrak wat dit in ʼn bepaalde kategorie plaas. Die tipe kontrak word geïdentifiseer aan die hand van die essentialia.
Incidentalia
Spesiale behoeftes wat deur die partye tot die kontrak gevoeg is nadat die essentialia bepaal is en moontlike naturalia ontstaan het.
Kontrak
ʼn Ooreenkoms aangegaan tussen twee of meer persone (dit sluit regspersone en/of natuurlike persone in) met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare verbintenisse te skep.
Leerstuk van
ʼn Eksterne gebeurtenis, sonder die skuld van enige
verydeling
kontrakterende partye, bring verandering in ʼn fundamentele deel van die kontrak mee en veroorsaak dan dat die kontrak nie langer uitgevoer kan word nie.
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 23
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Naturalia
Natuurlike bedinge wat deur regswerking by elke kontrak van daardie spesifieke soort (soos deur die essentialia geïdentifiseer is) teenwoordig is.
Natuurlike persoon
ʼn Mens – insluitend ʼn baba tot ʼn volwassene.
Nietig
Iets bestaan nie meer nie. Byvoorbeeld ʼn kontrak wat nietig is, het geen regte en verpligtinge wat afgedwing kan word nie.
Quantum meruit
Bedrag van verryking. Die onskuldige party tydens kontrakbreuk eis ʼn bedrag gelykstaande aan dit waarmee die kwaadwillige party verryk is.
Regspersoon
Regsentiteit wat nie ʼn mens is nie, maar ook as regsubjek deur die reg erken word.
Remedie
Hulpmiddel
Skadevergoeding
ʼn Regsmiddel daarop gemik om die onskuldige party (tydens kontrakbreuk) in dieselfde finansiële posisie te plaas as waarin hy/sy sou wees indien die kontrak behoorlik uitgevoer sou wees.
Vernietigbaar
ʼn Remedie dat, byvoorbeeld, ʼn kontrak tot niet verklaar kan word, met ander woorde dat die regte en verpligtinge vernietig kan word en geen regskrag het nie.
Voorwaarde
ʼn Tipe beding (wat nie alle bedinge insluit nie) wat die werking en gevolge van ʼn kontrak afhanklik stel aan die nakoming of nienakoming van ʼn spesifieke toekomstige gebeurtenis (definisie volgens die Suid-Afrikaanse reg soos in Schulze et al. 2015, paragraaf 8.3).
Waarborg
ʼn Kontraktuele beding waar een kontrakparty absolute aanspreeklikheid vir behoorlike prestasie aanvaar en onderneem dat gebreke aan die produk afwesig is (soos per definisie in Schulze et al., 2015, paragraaf 8.6).
Wanvoorstelling
Die voordoening, deur een persoon aan ʼn ander, van ʼn feit wat onwaar is voordat die kontrak gesluit is, maar wat die onskuldige party oorhaal om die kontrak te wil sluit.
Bladsy 24
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 5.5
Inleiding
Ten einde ʼn geldige kontrak te sluit is daar sekere vereistes waaraan sodanige kontrak moet voldoen. In hierdie studie-eenheid gaan ons daardie vereistes identifiseer en beskryf. ʼn Kontrak moet nie altyd op skrif wees om geldig te wees nie, maar in sommige gevalle is dit wel ʼn vereiste. Ons gaan kyk na daardie formaliteite wat vereis word sodat jy dit kan identifiseer. Dit is baie belangrik dat, vir die sluiting van ʼn geldige kontrak, die partye die bedoeling moet hê om te kontrakteer. Ons gaan kyk hoe daar bepaal kan word of die kontrakterende partye inderdaad sodanige bedoeling gehad het, of bloot verkeerdelik so laat blyk het. Dit is verder nodig om die bepalings van ʼn kontrak te kan beskryf aangesien dit ook die status van ʼn kontrak bepaal. Een van die maniere om ʼn kontrak te beëindig is om die kontrak uit te voer. Daar is ook verskeie ander maniere om ʼn kontrak te beëindig. In hierdie studie-eenheid gaan ons ook kyk wat daardie maniere van beëindiging van ʼn kontrak is en ook watter hulpmiddels tot ʼn persoon se beskikking is indien die kontrak verbreek is. 5.6
Vereistes vir ʼn geldige kontrak
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 115-116), Hoofstuk 8, paragraaf 1. Volgens Schulze et al. (2015, paragraaf 3.1) is ʼn kontrak ʼn ooreenkoms tussen twee (of meer) persone (onthou dat dit regspersone en/of natuurlike persone kan insluit) met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare verbintenisse te skep. ʼn Geldige kontrak is dus ʼn regtens bindende ooreenkoms wat deur twee of meer persone se wilsooreenstemming tot stand kom. Neem kennis van die drie vereistes in die Engelse reg wat, vir die totstandkoming van ʼn kontrak, teenwoordig moet wees soos vermeld in BPP Learning Media (2016: 115, paragraaf 1.1). Sonder hierdie vereistes kan ʼn kontrak nie bestaan nie. Ooreenkoms
Oorweging
Bedoeling
Figuur 5.1: Vereistes vir geldige kontrak BPP Learning Media (2016)
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 25
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Lees die bespreking in Schulze et al. (2015, paragraaf 3.2) rakende die vereistes vir die totstandkoming van ʼn geldige kontrak vanuit die Suid-Afrikaanse regskonteks. Afgesien van die bogenoemde basiese drie vereistes vir die vorming van ʼn kontrak, is daar ander faktore wat ook ʼn rol in die geldigheid van ʼn kontrak kan speel. Neem kennis van hierdie ander faktore soos bespreek in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 8, paragraaf 1.1), sodat jy dit kan identifiseer. Formaat Terme Toestemming Geldigheid Kapasiteit
Figuur 5.2: Ander faktore BPP Learning Media (2016) ʼn Ongeldige kontrak kan in een van drie vorme voorkom. Hierdie is nietig, vernietigbaar en onafdwingbaar. Neem kennis hiervan in BPP Learning Media (2016: 115), paragraaf 1.2. 5.7
Formaliteite
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 116-117), Hoofstuk 8, paragraaf 2. Die algemene reël is dat geen formaliteite vir die totstandkoming van ʼn kontrak vereis word nie, maar dit gebeur soms dat formaliteite wel vir sommige kontrakte voorgeskryf word. ʼn Kontrak het dus ook nie nodig om op skrif te wees om geldig te wees nie, tensy dit so voorgeskryf word (deur wetgewing of deur die partye). Neem kennis van die bespreking in die handboek BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 8, paragrawe 2.1-2.5) sodat jy die gevalle waar formaliteite vereis word, kan identifiseer. Neem dan ook kennis van die bespreking in Schulze et al. (2015, paragraaf 7.3) rakende kontrakte waarby formaliteite vereis word sodat jy ook daardie gevalle kan identifiseer.
Toets jouself! Kyk of jy vrae in die aktiwiteit in BPP Learning Media (2016: 117) kan beantwoord. Probeer eers die vraag beantwoord voordat jy kyk wat die antwoord is.
Bladsy 26
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 5.8
Wilsooreenstemming
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 117-120), Hoofstuk 8, paragraaf 3. 5.8.1
Aanbod en aanname
Wilsooreenstemming is die basis van elke kontrak. ʼn Kontrak kan slegs tot stand kom indien die partye ooreenstemming het oor die regte en verpligtinge wat tot stand gaan kom. Hierdie bedoeling van die partye om regte en verpligtinge te skep word deur die maak van ʼn aanbod en die aanvaarding van die aanbod (aanname), gekommunikeer. Lees die bespreking in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 8, paragrawe 3.1-3.3) aandagtig deur sodat jy kan verduidelik hoe kontrakterende partye ʼn ooreenkoms bereik het. Neem ook kennis van hoe ʼn aanbod (vir die skep van regte en verpligtinge) verskil van ander verklarings (sonder die bedoeling om regtens gebonde te wees) soos uiteengesit in BPP Learning Media (2016: 118), Hoofstuk 8, paragraaf 3.3. Jy moet ook die bespreking rakende die vereistes vir die aanbod en aanname in Schulze et al. (2015, paragraaf 4.2.2) lees sodat jy dit kan verduidelik. 5.8.2
Totnietgaan van aanbod
ʼn Aanbod bly nie vir ewig van krag nie, maar kan ook beëindig word op, ondermeer die volgende wyses:
Van die hand wys Teenaanbod Tydsverloop Herroep van aanbod deur aanbieder Nienakoming van voorwaarde Afsterwe
Figuur 5.3: Voorbeelde van beëindiging van ʼn aanbod BPP Learning Media (2016)
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 27
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 8, paragraaf 4.1) van elkeen van hierdie voorbeelde van hoe ʼn aanbod beëindig kan word sodat jy dit kan verduidelik. ʼn Persoon wat nie die aanvanklike aanbod presies so wil aanvaar nie, kan altyd ʼn teenaanbod maak. Die teenaanbod funksioneer dan as ʼn nuwe aanbod en dien ook as aanduiding dat die aanvanklike aanbod van die hand gewys is.
Voorbeeld 5.1: ʼn Teenaanbod Johan bied aan om sy motor aan Fred vir R75,000 te verkoop. Fred het egter net R60,000 beskikbaar vir ʼn nuwe motor en noem aan Johan dat hy nie R75,000 kan betaal nie, maar R60,000 vir die motor kan aanbied. Johan stem in en verkoop toe sy motor aan Fred. Die aanvanklike aanbod was dié van Johan aan Fred. Omdat Fred nie ingestem het om Johan se motor vir die aanvanklike koopsom te koop nie, maar ʼn ander bedrag voorgestel het, het hy Johan se aanbod in werklikheid van die hand gewys. Die alternatiewe bedrag wat Fred voorgestel het, was dus die nuwe aanbod. Johan het nou die keuse gehad om Fred se aanbod te aanvaar of nie. Johan se aanvaarding van Fred se aanbod dui op wilsooreenstemming oor die koopsaak en die koopprys. Die partye het regte en verpligtinge tot stand laat kom en gevolglik dan ook ʼn kontrak. 5.8.3
Aanvaarding van die aanbod (aanname)
Aanname is, volgens Schulze et al. (2015, paragraaf 4.2.1), ʼn verklaring van die geadresseerde se bedoeling dat hy/sy instem tot die terme van die kontrak presies soos dit in die aanbod uiteengesit is. Die aanvaarding van die aanbod is dus ʼn onvoorwaardelike positiewe handeling. Neem kennis van die bespreking hiervan in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 8, paragrawe 5.1-5.3) sodat jy kan verduidelik wanneer partye wilsooreenstemming bereik het. Dit is noodsaaklik dat die aanvaarding van die aanbod gekommunikeer moet word. Lees die bespreking in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 8, paragraaf 6.1) van hoe aanname gekommunikeer kan word en op watter tydstip die kontrak dan tot stand kom. Lees gerus ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragraaf 4.3) sodat jy die tydstip en plek waar ʼn kontrak tot stand kom kan verduidelik. Bestudeer paragraaf 7 in BPP Learning Media (2016) aangaande die uitsonderings tot die kommunikasiereël. Hierdie bespreking is baie belangrik en word deur hofsake gerugsteun. Die hofsake word volledig in BPP Learning
Bladsy 28
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Media (2016: 121 en 127-130) bespreek. Maak seker dat jy in staat is om dit op feitestelle toe te pas. 5.9
Teenprestasie
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 133), Hoofstuk 9, paragraaf 1. In die konteks van kontraktereg kan die Engelse woord consideration met "teenprestasie" vertaal word. Teenprestasie is, volgens BPP Learning Media (2016: 133), dit wat elke party na die kontrak toe bring, met ander woorde ʼn onderneming (belofte) in ruil vir ʼn handeling of nog ʼn onderneming. Teenprestasie is wat die kontrak uitvoerbaar maak. Moenie teenprestasie met teenaanbod verwar nie. Teenprestasie is meestal ʼn regskonsep in die Engelse reg. Lees die gedeelte in die handboek, BPP Learning Media (2016: Hoofstuk 9, paragrawe 1.1-1.3), rakende die verduideliking van teenprestasie. Neem kennis dat ʼn uitgevoerde (executed consideration) en uitvoerbare kontrak/teenprestasie (executory consideration) Engelsregtelik geldig is, maar nie ʼn afgelope teenprestasie (past consideration) nie. Voorbeeld 5.2: Uitgevoerde teenprestasie Die teenprestasie is ʼn handeling. Ben het sy duur horlosie verloor en loof ʼn kontantbedrag van R800 uit vir die persoon wat dit kan opspoor en aan hom terugbesorg. René tel die horlosie op en bring dit vir Ben. Die belofte van Ben om die R800 te betaal, word bindend die oomblik toe René die handeling uitvoer. Die teenprestasie (om die horlosie te vind en terug te besorg) is dus uitgevoerde teenprestasie.
Voorbeeld 5.3: Uitvoerbare teenprestasie Die teenprestasie is nog ʼn belofte, nie ʼn handeling nie. Lara benodig ʼn handboek vir haar BCom-graad, maar die boekwinkel het nie die boek in voorraad nie. Lara bestel solank die boek en Alet, die winkelbestuurder, onderneem om die boek vir haar te bestel. Lara onderneem om die boek in ontvangs te neem en daarvoor te betaal. Nie een van die partye het ʼn handeling verrig nie, maar albei het beloftes aan mekaar gemaak. Engelsregtelik sal dit kontrakbreuk wees indien enige van die partye nie hul belofte nakom sonder die ander se instemming nie.
Voorbeeld 5.4: Afgelope teenprestasie Wanneer die belofte vir prestasie gemaak word, het die handeling reeds plaasgevind. Die
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 29
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg taak is afgehandel en daarna volg die belofte eers. Die teenprestasie het reeds verloop en daarom is die belofte van nul en gener waarde. Sien die bespreking van die hofsaak, Re McArdle 1951, in BPP Learning Media (2016: 143). Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 9, paragrawe 2.12.4) rakende die regsgeldigheid van ʼn teenprestasie. Let op na die vertaling van die Engelsregtelike terme (adequate en sufficient) in die vakterminologietabel aan die einde van hierdie gids. Die hofsake in die handboek, in paragraaf 2 (bladsy 133-135), verduidelik die begrippe sodat jy die funksie van teenprestasie in die afdwing van ʼn kontrak kan verduidelik. Die handboek bevat ʼn goeie opsomming van elke hofsaak. Bestudeer hierdie sake (BPP Learning Media, 2016: 143-145).
Toets jouself! Kyk of jy die vraag (Aktiwiteit 2) in BPP Learning Media (2016: 136) kan beantwoord. Probeer eers die vraag beantwoord voordat jy kyk wat die antwoord is. 5.10 Leerstuk van privilegie Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 136), Hoofstuk 9, paragraaf 3. Die algemene reël is dat slegs ʼn persoon of party wat ʼn reg/voorreg ingevolge ʼn ooreenkoms dra, geregtig is daarop om op grond van die kontrak te dagvaar of af te dwing. Verwys na die gemeenregtelike en statutêre uitsonderings op hierdie reël. 5.11 Bedoeling Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 137-138), Hoofstuk 9, paragraaf 4. Beide partye tot die kontrak moet die ernstige bedoeling hê om kontraktueel verbind te word, met ander woorde om bindende regte en verpligtinge te skep. ʼn Sogenaamde gentleman's agreement het nooit die bedoeling om regte en verpligtinge te skep nie en daarom kan die partye ook nie die ernstige bedoeling hê om kontraktueel gebonde te wees nie. Lees gerus die bespreking in Schulze et al. (2015, paragrawe 4.1.1-4.1.4) hieroor. Jy moet ook die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 9, paragraaf 4, bestudeer sodat jy, vanuit ʼn Engelsregtelike oogpunt kan verduidelik wanneer partye geag te wees die bedoeling te hê om kontraktueel gebind te wees.
Bladsy 30
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 5.12 Wanvoorstelling Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 149-151), Hoofstuk 10, paragrawe 1-2. 5.12.1 Wat is wanvoorstelling? ʼn Kontrak wat aangegaan is uit hoofde van een party se wanvoorstelling is vernietigbaar deur die persoon aan wie die wanvoorstelling gemaak is. Gebruik die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 10, paragraaf 1, om te bepaal of ʼn stelling inderdaad ʼn wanvoorstelling is of nie. Lees gerus ook die beskrywing van die onbehoorlike verkryging van wilsooreenstemming deur wanvoorstelling in Schulze et al. (2015, paragraaf 4.4.2.1). 5.12.2 Tipes wanvoorstelling Wanvoorstelling vind nie net opsetlik plaas nie, maar daar is verskillende tipes wanvoorstelling wat kan plaasvind.
Opsetlike wanvoorstelling
Nalatige wanvoorstelling
Onskuldige wanvoorstelling
Figuur 5.4: Tipes wanvoorstelling BPP Learning Media (2016) Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 10, paragraaf 2.1, sodat jy die tipes wanvoorstelling kan identifiseer. Lees ook die verduideliking daarvan in Schulze et al. (2015, paragraaf 4.4.2.1.1). 5.12.3 Remedies vir wanvoorstelling Die algemene reël is dat wanvoorstelling ʼn kontrak vernietigbaar maak en nie noodwendig nietig nie. Lees die bespreking in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 10, paragraaf 2.1, aandagtig sodat jy kan verduidelik hoe ʼn kontrak vermy kan word indien wanvoorstelling
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 31
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg plaasgevind het. Dit is nie altyd moontlik om aansoek te doen vir tersydestelling nie. Neem kennis van hierdie gevalle in BPP Learning Media (2016: 150), paragraaf 2.2. 5.13 Bepalings van die kontrak Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 159-161), Hoofstuk 11, paragrawe 1-3. Partye tot die kontrak maak tydens onderhandelings dikwels stellings of verklarings. Sommige van hierdie stellings of verklarings het die bedoeling om die partye te bind, maar ander kan beskou word as terloopse opmerkings of bloot voorstelle waaruit geen kontraktuele verbintenisse voortspruit nie (BPP Learning Media, 2016, paragraaf 1.1). Die stellings wat as bindend geag word, is ʼn bepaling (of die ander woord is ook “beding”). Bepalings kan uitdruklik, stilswyend of by implikasie wees. Lees gerus paragraaf 8.1 in Schulze et al. vir ʼn goeie verduideliking van wat ʼn beding is. 5.13.1 Uitdruklike bepalings Volgens BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 11, paragraaf 2, impliseer die vryheid van partye om te kontrakteer dat die partye self kan kies watter bepalings in hul kontrak vervat moet word. Bepalings wat so deur kontrakterende partye besluit word om in ʼn kontrak te voeg, is uitdruklike bepalings. Neem ook kennis van paragraaf 8.1(a) in Schulze et al. (2015). 5.13.2 Stilswyende en inbegrepe bepalings Sommige bepalings word nie uitdruklik deur die kontrakterende partye in ʼn kontrak ingesluit nie, maar kan deur die konteks van die kontrak, deur regswerking, die howe of praktyk geïmpliseer word. Lees die bespreking in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 11, paragraaf 2, om te verduidelik hoe stilswyende en inbegrepe bepalings tot stand kom. Lees ook die bespreking in Schulze et al. (2015, paragraaf 8.1(b)-(c)). 5.14 Tipe terme Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 161), Hoofstuk 11, paragraaf 3. Bepalings van ʼn kontrak word gewoonlik in voorwaardes of waarborge geklassifiseer. Maak seker dat jy die verskil tussen ʼn voorwaarde en ʼn waarborg ken sodat jy die status van die beding kan verduidelik. Die verskil tussen die twee bedinge word in BPP Learning Media (2016) Hoofstuk 11, paragraaf 3, uiteengesit.
Bladsy 32
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Toets jouself! Kyk of jy die vraag (Aktiwiteit 2) in BPP Learning Media (2016: 161) kan beantwoord om te bepaal of jy die betekenis van ʼn waarborg en ʼn voorwaarde verstaan. Probeer eers die vraag beantwoord voordat jy kyk wat die antwoord is. In Schulze et al. (2015, paragrawe 8.3 en 8.6) word die definisie van ʼn voorwaarde en ʼn waarborg onderskeidelik gegee. Lees deur hierdie twee paragrawe om seker te maak dat jy verstaan wat daarmee bedoel word. Soms is dit nie baie duidelik of ʼn bepaalde beding ʼn voorwaarde of ʼn waarborg is nie. Volgens BPP Learning Media (2016: 161) word daar na sodanige bedinge verwys as onbenoemde bedinge of bepalings. Sien BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 11, paragraaf 3. Die howe klassifiseer dit as sodanig en oorweeg dan die kontrakterende partye se bedoeling met die kontrak om te bepaal of dit ʼn voorwaarde of ʼn waarborg was. Verwys na BPP Learning Media (2016: 164) vir interessante en insiggewende sleutelwoorde. 5.15 Bepalings wat uitsluit Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 171-173), Hoofstuk 12, paragrawe 1-4. Uitsluitende bepalings in kontrakte het in die verlede tot groot onsekerheid en gevoel van onbillikheid gelei. Hierdie bepalings kan omskryf word as enige bepaling wat poog om die aanspreeklikheid van ʼn party van kontrakbreuk vry te spreek of te beperk (BPP Learning Media (2016: 171). Gevolglik het die Engelse howe en wetgewing gepoog om meer duidelikheid te bied op hierdie gebied. Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 12, paragraaf 2, wat beskryf hoe wetgewing die gebruik van uitsluitende bepalings beheer. Lees gerus die hofsake wat in daardie gedeeltes bespreek word om as voorbeelde te kan gebruik in jou beskrywing (BPP Learning Media, 2016: 178-179). Neem verder kennis van Hoofstuk 12, paragrawe 3.1-3.2 in BPP Learning Media (2016) om te sien hoe die howe die uitsluitingsklousule interpreteer. 5.16 Onbillike kontraktuele bepalings Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 172-173), Hoofstuk 12, paragraaf 4. Die gebruik van onbillike kontraktuele bepalings word ook deur Engelsregtelike wetgewing beheer. Neem kennis van die wetgewing wat in die lewe geroep is, soos uiteengesit in BPP
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 33
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Learning Media (2016, Hoofstuk 12, paragrawe 4.1-4.7) sodat jy kan beskryf hoe die Engelse reg die gebruik van onbillike bepalings beheer. 5.17 Samevatting ʼn Geldige kontrak is ʼn bindende regsdokument wat deur die wedersydse ooreenstemming tussen partye tot stand kom. Hoewel daar sekere bepalings in ʼn kontrak is wat uit regsweë bepaal word, kan die partye self ook op sekere bepalings ooreenkom. Die aanvaarding van die bepalings van ʼn kontrak gee aanleiding tot die totstandkoming van bepaalde regte en verpligtinge. Dit is daarom nodig om te kan bepaal wanneer die partye ooreenstemming bereik het, aangesien dit sal bepaal wanneer die regte en verpligtinge van die kontrak in werking tree. Die oorweging van hierdie moontlike regte en verpligtinge kan egter nie op grond van wanvoorstellings plaasvind nie, maar behoorlike inligting wat deur die partye gekommunikeer word. Kontrakte bevat nie net bepalings nie, maar kan ook sekere voorwaardes en waarborge bevat. Hierdie voorwaardes en waarborge kan ook nie net blindelings deur die partye by ʼn kontrak ingesluit word nie, maar dit word soms ook deur wetgewing gereguleer, veral in die Engelse reg. ʼn Kontrak word grotendeels beëindig deur die uitvoering van die bepalings van die kontrak. Die partye kan egter ook by ooreenkoms bepaal wanneer die kontrak sal eindig. Indien een of albei van die partye nie die kontrak behoorlik uitvoer nie, is daar sekere hulpmiddels tot die onskuldige party se beskikking. Sodanige verbreking van die kontrak kan ook soms aanleiding gee tot die beëindiging van die ooreenkoms en die vergoeding van die onskuldige party. Die rede vir die sluiting van ʼn kontrak is egter om die doel van die kontrak uit te voer. Partye wat dus benadeel word deur die verbreking van hierdie ooreenkoms het sekere remedies tot hul beskikking om te kompenseer vir die verbreking van die kontrak. 5.18 Selfevaluering Voltooi die meerkeusevrae (Test your learning) aan die einde van Hoofstukke 8, 9, 10, 11 en 12 in BPP Learning Media (2016: 126, 142, 155, 166-167 en 177 onderskeidelik). Doen gerus ook die aktiwiteite wat deurlopend in die onderskeie hoofstukke voorkom. 5.19 Selfevalueringsriglyne Die antwoorde op die meerkeusevrae sal jy aan die einde van die handboek aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi. Die antwoorde op die aktiwiteite word aan die einde van elke hoofstuk aangetref.
Bladsy 34
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Kyk ook na die opsomming van die hoofstukke en hofsake wat aan die einde van die hoofstukke voorkom.
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
Bladsy 35
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Notas
Bladsy 36
Studie-eenheid 5: Kontraktereg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
STUDIE-EENHEID 6: ARBEIDSREG
6.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 6 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die noodsaaklike elemente van ʼn dienskontrak en die remedies vir die beëindiging van die dienskontrak.
•
Die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswette op werkgewers en werknemers.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die verskil tussen werknemers en onafhanklike kontrakteurs te verduidelik;
•
te verduidelik hoe die inhoud van ʼn dienskontrak saamgestel word;
•
die verskil tussen ʼn onbillike ontslag en ʼn onregmatige ontslag te verduidelik;
•
te verduidelik hoe werknemers en werkgewers deur beroepsgesondheid en -veiligheidswetgewing geraak word;
•
die gevolge daaraan verbonde om nie die beroepsgesondheid en -veiligheidswetgewing na te kom nie, te beskryf.
6.2
Voorgeskrewe handboeke
BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 13, paragrawe 1-3 (bladsye 183-187) Hoofstuk 14, paragrawe 1-8 (bladsye 195-208) Hoofstuk 15, paragrawe 1-3 (bladsye 217-224)
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
Bladsy 37
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 17, paragraaf 17.2 Hoofstuk 17, paragraaf 17.3 6.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy het nie nodig om hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed. •
BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governace and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
• 6.4
Grogan, J. 2014. Workplace Law. 11th Edition. Juta. Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Dienskontrak
ʼn Kontrak van diens of vakleerlingskap, uitdruklik of geïmpliseerd, mondelings of skriftelik.
Diskriminasie
Die handeling of optrede wat iemand op grond van ras, geslag, gestremdheid, geloof, seksuele oriëntasie, ouderdom, huwelikstatus, swangerskap, ensovoorts, minder gunstig hanteer as ander.
Konstruktiewe
Die werknemer bedank as gevolg van die werkgewer se
ontslag
verbreking van die kontrak.
Onbillike ontslag
Die inhoud of oorsaak van die ontslag en/of die proses wat gevolg is vir die ontslag was gebrekkig.
Onregmatige ontslag ʼn Werknemer word sonder die nodige hoeveelheid kennisdae ontslaan.
Bladsy 38
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Summiere ontslag
ʼn Werknemer word sonder kennisgewing onmiddellik ontslaan.
Werknemer
ʼn Individu wat ʼn dienskontrak gesluit het of onder ʼn dienskontrak in diens staan (Employment Rights Act 1996).
Werknemer
Enige natuurlike persoon, uitgesluit ʼn onafhanklike kontrakteur, wat vir ʼn ander persoon of die staat werk, en wat vergoeding ontvang, of geregtig is om vergoeding te ontvang en/of bydra tot die uitvoering van die besigheid van die werkgewer (Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995).
6.5
Inleiding
Die Arbeidsreg het vanuit die Gemenereg as ʼn toepassing van Kontraktereg ontwikkel. Meer onlangs het wette ten opsigte van arbeidsaangeleenthede ontwikkel om meer beskerming aan werknemers te verleen. Werknemers word, ondermeer, teen uitbuiting, onbillike behandeling, diskriminasie en onveilige werksomstandighede beskerm. Hierdie studieeenheid fokus hoofsaaklik op die Engelsregtelike beginsels, soos deur CIMA voorgeskryf, maar dit is ook belangrik dat jy van die arbeidsregbeginsels in die konteks van die SuidAfrikaanse reg moet kennis neem. 6.6
Verskil tussen ʼn werknemer en onafhanklike kontrakteur
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 183-186), Hoofstuk 13, paragrawe 1-3. 6.6.1
Definisie van ʼn "werknemer"
Alvorens die verskil tussen ʼn werknemer en ʼn onafhanklike kontrakteur ondersoek kan word, is dit noodsaaklik om eers stil te staan by die beskrywing van ʼn werknemer. Neem kennis van die definisie van ʼn werknemer, soos uiteengesit in BPP Learning Media (2016: 183), Hoofstuk 13, paragraaf 1. Lees ook die beskrywing van ʼn werknemer soos uiteengesit in Schulze et al. (2015, paragraaf 17.3.1.1). Die Wet op Arbeidsverhoudinge, Wet 66 van 1995, gee ʼn breedvoerige beskrywing van ʼn werknemer soos toegepas in die Suid-Afrikaanse konteks. 6.6.2
Onderskeid tussen werknemer en onafhanklike kontrakteur
Beide die Engelsregtelike en Suid-Afrikaanse definisies van ʼn werknemer sluit ʼn onafhanklike kontrakteur daarby uit.
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
Bladsy 39
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Lees BPP Learning Media (2016: 183), Hoofstuk 13, paragraaf 1.2, sodat jy die verskil tussen die twee kan verduidelik. Lees ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragraaf 7.3.1.2) vir ʼn verduideliking van die onderskeid tussen die twee. Neem veral kennis van die verskillende toetse wat toegepas kan word (soos deur die howe bepaal) ten einde te onderskei tussen ʼn werknemer en onafhanklike kontrakteur. Jy sal die verduideliking van hierdie toetse in BPP Learning Media (2016: 183-184), Hoofstuk 13, paragrawe 1.3-1.4, asook Schulze et al. (2015, paragrawe 17.3.1.2.1-17.3.1.2.3) aantref. 6.7
Die dienskontrak
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 184-186), Hoofstuk 13, paragrawe 2-3 en Hoofstuk 14, paragrawe 1-8 (2016: 195-208).
Dink bietjie hieroor... Moet ʼn dienskontrak (tussen werknemer en werkgewer) op skrif wees om geldig te wees, of sal ʼn mondelinge dienskontrak ook ʼn regsgeldige kontrak wees? ʼn Dienskontrak word soortgelyk as enige ander kontrak hanteer deurdat die daarstel van ʼn aanbod en die aanvaarding van die aanbod regte en verpligtinge tussen partye skep. ʼn Dienskontrak kan daarom uitdruklik of by implikasie, dus skriftelik of mondelings gesluit word. Lees gerus in Schulze et al. (2015, paragraaf 17.2.1) die beskrywing van ʼn dienskontrak.
Toets jouself! Kyk of jy die vraag (Aktiwiteit 1) in BPP Learning Media (2016: 184), Hoofstuk 13, kan beantwoord. 6.7.1
Bepalings by implikasie en diensbesonderhede op skrif
Sommige kontraktuele bepalings van ʼn dienskontrak het deur gebruik en die praktyk ontwikkel. Daar is egter sekere aspekte van indiensneming wat skriftelik weergegee moet word. Neem kennis hiervan in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 13, paragrawe 2.1-2.2, sodat jy die samestelling van die inhoud van ʼn dienskontrak kan verduidelik. Lees ook paragraaf 17.2.4 in Schulze et al. vir 'n verduideliking hiervan.
Bladsy 40
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 6.7.2
Werknemer se verpligtinge
Die diensverhouding uit hoofde van die kontrak tussen werknemer en werkgewer plaas sekere verpligtinge op die werknemer. Lees BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 13, paragraaf 3.1) en Schulze et al. (2015, paragraaf 17.2.6) sodat jy die verpligtinge van ʼn werknemer, en gevolglik die regte van ʼn werkgewer, kan verduidelik. 6.7.3
Werkgewer se verpligtinge
Die werknemer het nie alleen verpligtinge nie, maar die bepalings van ʼn dienskontrak plaas ook sekere verpligtinge op ʼn werkgewer. Neem kennis van hierdie verpligtinge soos in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 13, paragraaf 3.1) en Schulze et al. (2015, paragraaf 17.2.5) uiteengesit. Jy moet die werkgewer se verpligtinge en die werknemer se regte kan verduidelik. 6.7.4
Regsverpligtinge
Daar rus nie net verpligtinge op die werknemer en/of werkgewer vanuit die kontrak se bepalings nie, maar daar rus ook ʼn regsplig op die partye om sekere aspekte na te kom. Lees BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 13, paragraaf 3.1(b), sodat jy kan verduidelik hoe, vanuit ʼn wetlike oogpunt, ʼn dienskontrak tot stand kom. In die Suid-Afrikaanse konteks voorsien die Wet op Basiese Diensvoorwaardes, Wet 75 van 1997, die wetlike vereistes van die basiese diensvoorwaardes waaraan gehoor gegee moet word. 6.7.5
Wysiging van die diensvoorwaardes Onthou! Wat deur ooreenkoms bereik is, kan slegs weer deur ooreenkoms gewysig word.
Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2016: 188), Hoofstuk 13, wat met die wysigings van diensvoorwaardes te make het. 6.8
Aaneenlopende dienskontrak
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 195-208), Hoofstuk 14, paragrawe 1-8. Sekere regte is tot ʼn werknemer se beskikking indien daar nie onderbreking in die werknemer se dienskontrak is nie. Engelsregtelik word die diens aanvaar om aaneenlopend te wees, tensy die teendeel uit die ooreenkoms blyk. Volgens BPP Learning Media (2016:
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
Bladsy 41
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 195) kan ʼn werknemer hom/haar op die remedie van onbillike ontslag berus indien die werknemer, met ʼn aaneenlopende dienskontrak, se diens onbillik beëindig word. Andersins kan die werknemer se diens beëindig word wanneer die kontraktermyn verstryk. 6.8.1
Gelykheid en diskriminasie in die werksplek
Wetgewing (Engelsregtelik en Suid-Afrikaanse wetgewing) verbied bepalings in ʼn dienskontrak wat diskriminerend van aard is. Bestudeer BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 14, paragrawe 2.1-2.15, sodat jy kan verduidelik hoe die inhoud van ʼn dienskontrak, sonder om te diskrimineer, saamgestel word en die verduideliking aangaande verskillende vorme van gelykheid en diskriminasie. Lees ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragraaf 17.3.2.4) rakende die beskerming teen onbillike diskriminasie in Suid-Afrika. 6.8.2
Die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswetgewing en gevolge van nienakoming
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 199-200), Hoofstuk 14, paragraaf 3. Gesondheid en veiligheid in die werksplek moenie net statutêre beginsels wees nie, maar ʼn lewenswyse van elke werknemer. Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 14, paragrawe 3.1-3.5, sodat jy kan verduidelik hoe die gesondheids- en veiligheidswetgewing die werknemers en werkgewers raak. Indien ʼn werknemer en/of werkgewer nie gehoor aan hierdie wetgewing gee nie, kan daar verreikende gevolge vir een of albei wees. Wees in staat om die gevolge van die nienakoming van hierdie wetgewing te beskryf. 6.8.3
Omkopery
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 201-202), Hoofstuk 14, paragraaf 4. Wetgewing reguleer die voorkoming en beperking van omkopery soos omskryf in BPP Learning Media, bladsy 201. Jy moet in staat wees om hierdie te identifiseer en op feitestelle toe te pas. 6.8.4
Geldwassery
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 202-203), Hoofstuk 14, paragraaf 5. Geldwassery kan omskryf word as die proses waartydens opbrengste van misdaad wat onwettig verkry is, omskep word om as wettige bates voor te kom (BPP Learning Media,
Bladsy 42
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 2016: 202). Bestudeer die fases, kategorieë en boete wat verband hou met geldwassery in paragrawe 5.1-5.4. 6.8.5
Beskerming van data
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 204-205), Hoofstuk 14, paragraaf 6. Data vorm deel van die alledaagse moderne lewe en vereis gevolglik beskerming. Verwys na die beskrywing van die wetgewing en prosesse wat verband hou met die beskerming van data (BPP Learning Media, 2016: 204). 6.8.6
WhistleBlowing
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 206-207), Hoofstuk 14, paragraaf 7. In sommige gevalle sal werknemers verkeerde dade van veral hulle werkgewers openbaar. Lees aandagtig die verduideliking in paragrawe 7.1-7.10 van BPP Learning Media deur. 6.8.7
Sosiale media
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 208), Hoofstuk 14, paragraaf 8. Die uitbreiding van sosiale media hou onder andere drie probleme vir die werkgewer in. Hierdie is produktiwiteit, IT-sekuriteitsrisiko’s en privaatheid. Verwys na die beskrywing van elkeen van hierdie probleme en die kontrolering daarvan in BPP Learning Media, bladsy 208. 6.9
Ontslag van ʼn werknemer
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 217-224), Hoofstuk 15, paragrawe 1-3. 6.9.1
Diensbeëindiging deur kennisgewing
Indien ʼn werknemer se diens by wyse van kennisgewing beëindig word, moet daar aan die minimum kennistydperk, soos deur wetgewing voorgeskryf, voldoen word. Die inhoud van die kontrak kan ook tydperke en/of vereistes bepaal. Lees die bespreking in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 15, paragrawe 1.1-1.2, rakende diensbeëindiging deur kennisgewing. Lees gerus ook paragraaf 17.3.2.2.1(a) in Schulze et al. (2015) in hierdie verband. 6.9.2
Diensbeëindiging deur ontslag
Ontslag word gedefinieer as die geval waar die werkgewer besluit om die diens te beëindig (BPP Learning Media, 2106: 217). Neem kennis van die verskil tussen summiere ontslag
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
Bladsy 43
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg en ʼn konstruktiewe ontslag, soos bespreek in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 15, paragrawe 1.4-1.8, sodat jy dit kan vergelyk. Konstruktiewe ontslag word ook in Schulze et al. (2015, paragraaf 17.3.2.2.1(e)) bespreek. 6.9.3
Onregmatige ontslag
Indien ʼn werknemer, deur korter kennisgewing as wat die wet of die kontrak bepaal, of sonder kennisgewing ontslaan word, word dit as ʼn onregmatige ontslag beskou. Dit is ʼn gemeenregtelike beginsel van die Engelse reg. Die werknemer het in so ʼn geval ʼn eis vir skadevergoeding teen die werkgewer. Lees meer oor hierdie aspek in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 15, paragraaf 1.9, sodat jy hierdie vorm van ontslag met ʼn onbillike ontslag kan vergelyk. Neem ook kennis van die regverdiging (BPP Learning Media, 2016, Hoofstuk 15, paragraaf 1.10) in die geval van onregmatige ontslag. Maak ook seker dat jy weet wat die remedies tot die werknemer se beskikking is, ten tye van ʼn onbillike ontslag. Jy sal meer oor hierdie remedies in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 15, paragraaf 3, kan lees. 6.9.4
Onbillike ontslag
Onbillike ontslag is ʼn konsep wat deur die arbeidsreg ontwikkel is. Elke werknemer het die reg om nie onbillik ontslaan te word nie (Schulze et al., 2015, paragraaf 17.3.2.2). Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 15, paragrawe 1.11-1.16, wat hierdie reg om nie onbillik ontslaan te word nie, verder beskryf sodat jy die verskil tussen onbillike en onregmatige ontslag kan verduidelik. Neem ook kennis van die moontlike billike redes vir ʼn ontslag (BPP Learning Media, 2016, paragraaf 1.10). In Schulze et al. (2015, paragraaf 17.3.2.2.2) en die sub-paragrawe word onbillike ontslag verder verduidelik. Sommige vorms van ontslag word geag outomaties onbillik te wees aangesien geen proses wat moontlik gevolg word ooit die ontslag billik sal maak nie. Hierdie ontslag, tesame met die proses wat eintlik met ʼn ontslag gevolg moet word, word in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 15, paragrawe 1.14-1.16) en Schulze et al. (2015, paragraaf 17.3.2.2.2.1) bespreek. Lees dit aandagtig deur sodat jy dit kan verduidelik. Maak ook seker dat jy weet wat die remedies tot die werknemer se beskikking is, ten tye van ʼn onbillike ontslag. Jy sal meer oor hierdie remedies in BPP Learning Media (2016, Hoofstuk 15, paragraaf 3) kan lees.
Bladsy 44
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Toets jouself! Beantwoord die vraag in BPP Learning Media (2016: 221), Hoofstuk 15, sonder om eerste na die antwoord te kyk. 6.10 Oortolligheid (Redundancy) Hierdie tipe ontslag kan as ʼn regverdige rede vir ontslag geklassifiseer word. Verwys na die bespreking aangaande die eis ingevolge hierdie tipe ontslag, soos bespreek in BPP Learning Media, paragraaf 2 (bladsy 221-222). 6.11 Samevatting Dit is noodsaaklik om tussen ʼn dienskontrak (met ʼn werknemer) en ʼn kontrak vir die lewering van dienste (met ʼn kontrakteur) te onderskei aangesien hierdie kontrakte verskillende implikasies, regte en verpligtinge het. ʼn Dienskontrak bly steeds ʼn kontrak en daarom geld algemene kontrakreëls ook by ʼn dienskontrak. Die dienskontrak skep sekere regte vir ʼn werknemer en werkgewer, maar ook verpligtinge. Dit is hulle kontraktuele verpligting om daardie verpligtinge na te kom. Net soos ʼn gewone kontrak nie net deur een party beëindig word nie, kan die werkgewer nie net eensydig ʼn werknemer se dienskontrak beëindig, sonder om bepaalde prosesse te volg en redes aan te voer nie. Wetgewing bepaal hoe lank die kennistydperk vir die beëindiging van die dienskontrak moet wees. Indien daar korter kennis verleen word as wat voorgeskryf word of bepaal is, word dit as ʼn onregmatige ontslag geklassifiseer. Werknemers het die reg om nie onbillik ontslaan te word nie en indien dit wel gebeur, het die werknemer bepaalde remedies, byvoorbeeld herindiensneming en/of kompensasie. 6.12 Selfevaluering Voltooi die meerkeusevrae (Test your learning) aan die einde van Hoofstuk 13, 14 en 15 in die handboek (BPP Learning Media, 2016: 191, 213 en 228 onderskeidelik). Doen gerus ook die aktiwiteite wat deurlopend in die onderskeie hoofstukke voorkom. 6.13 Selfevalueringsriglyne Die antwoorde op die meerkeusevrae sal jy aan die einde van die handboek aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi. Die antwoorde op die aktiwiteite word aan die einde van elke hoofstuk aangetref.
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
Bladsy 45
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Kyk ook na die opsomming van die hoofstukke en hofsake wat aan die einde van die hoofstukke voorkom.
Bladsy 46
Studie-eenheid 6: Arbeidsreg
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
STUDIE-EENHEID 7: KORPORATIEWE ADMINISTRASIE EN FINANSIES
7.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 7 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die aard, regstatus en administrasie van ondernemingsvorme.
•
Die reg met betrekking tot die finansiering en bestuur van maatskappye wat deur aandeelhouding beperk word.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die eienskappe van die verskillende ondernemingsvorme en implikasies van korporatiewe identiteit te beskryf;
•
die verskil tussen openbare en private maatskappye te verduidelik;
•
die oprigting van ʼn maatskappy, deur registrasie of deur die koop van ʼn rakmaatskappy, te verduidelik;
•
die doel en regstatus van die akte van oprigting te verduidelik;
•
die regspersoonlikheid van ʼn maatskappy te verduidelik;
•
die voordele en nadele om deur ʼn mediumgrootte maatskappy of ʼn beperkte maatskappy handel te dryf, te verduidelik;
•
die doel en proses van direksievergaderings en algemene aandeelhouersvergaderings te verduidelik;
•
die stemreg van direkteure en aandeelhouers te verduidelik;
•
die verskeie resolusies van aandeelhouers te identifiseer;
•
die aard van verskillende aandele, die proses om dit te bekom en die aanvaarbare wyses van betaling daarvoor, te verduidelik;
•
die bestuur van kapitaal-beginsel en die vermindering van aandeelhouerskapitaal te verduidelik;
•
die vermoë van ʼn maatskappy om versekerde en onversekerde lenings te bekom
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
Bladsy 47
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg en die verskillende vorme van sekuriteit en die registrasieproses te verduidelik; •
die proses vir die aanstel, uittrede, diskwalifisering en verwydering van direkteure te verduidelik;
•
die magte en verpligtinge van direkteure te verduidelik;
•
die reëls rakende persoonlike aanspreeklikheid van direkteure in maatskappye wat insolvent is, te verduidelik;
•
die regte van minderheids- en meerderheidsaandeelhouers te verduidelik;
•
die verdeling van magte tussen die direksie en aandeelhouers te verduidelik; en
•
die kwalifikasies, magte en verpligtinge van die maatskappysekretaris te verduidelik.
7.2
Voorgeskrewe handboeke
BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 16, paragrawe 1-7 (bladsy 231-239) Hoofstuk 17, paragrawe 1-3 (bladsy 249-253) Hoofstuk 18, paragrawe 1-7 (bladsy 261-266) Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 21, paragrawe 21.1-21.7 7.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy het nie nodig om hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed.
Bladsy 48
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
•
BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
•
Hendrikse, J.W. & Hefer-Hendrikse, L. 2012. Corporate Governance Handbook: Principles and Practice. 2nd Edition. Juta.
7.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aandele
Oordraagbare vorm van eiendom, wat regte en verpligtinge bevat, wat die belang van ʼn lid in ʼn maatskappy meet.
Akte van oprigting
Eenvoudige dokument waarin die betrokke partye vermeld dat
(Engelsregtelik)
hulle beoog om ʼn maatskappy te stig en beoog om lede daarvan te wees.
Akte van oprigting
Dokument wat die verhouding tussen die maatskappy en sy
(Suid-Afrikaanse
aandeelhouers, direkteure en ander partye in die maatskappy
reg)
uiteensit.
Alleeneienaarsaak/
ʼn Tipe sakeonderneming met een eienaar wat al die winste
Eenmansaak
ontvang, maar ook self al die risiko's aan die onderneming verbonde dra.
Bestuur-van-
Die bestuur van die betaling van kapitaal wat tot voordeel van die
kapitaal-beginsel
maatskappy se krediteure strek.
Ekwiteitsaandele
Alle aandele wat nie voorkeuraandele is nie.
Gevolmagtigde
ʼn Persoon wat deur ʼn aandeelhouer aangewys is om namens daardie aandeelhouer by ʼn maatskappyvergadering te stem.
Kapitaal
Dit kan in verskeie kontekste binne maatskappyreg gebruik word en sluit ondermeer uitgereikte aandele, toegewysde aandele of opgeroepte aandelekapitaal of leningskapitaal in.
Lifting/piercing the
Die eienaars van ʼn maatskappy kan nie agter die maatskappy se
corporate veil
regspersoonlikheid skuil nie, maar kan persoonlik aanspreeklik gehou word.
Maatskappy
ʼn Ondernemingsvorm met aparte regspersoonlikheid van die
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
Bladsy 49
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg eienaars (lede) van die maatskappy en beperkte regsaanspreeklikheid vir die lede. Oprigter
ʼn Persoon met die instruksie om ʼn maatskappy op te rig en wat die funksie van ʼn agent vervul, uitgesluit ʼn prokureur of rekenmeester.
Persoon
ʼn Persoon kan ʼn mens en/of ʼn regsentiteit insluit.
Subskripsie-
Dit is die eerste aandeelhouers in ʼn maatskappy.
aandeelhouers Ultra vires
Buite bevoegdheid
Vennootskap
Regsverhouding tussen twee of meer persone wat ooreenkom (kontraktueel) om by te dra tot die gemeenskaplike besigheid met die gemeenskaplike oogmerk van wins.
Voorkeuraandele
Aandele wat een of meer regte bevat, byvoorbeeld die betaling van dividende aan ʼn aandeelhouer.
7.5
Inleiding
Sentraal tot maatskappyreg staan die beginsel van ʼn maatskappy se regspersoonlikheid en daarmee saam die status om as afsonderlike regspersoonlikheid te funksioneer. Daar is ʼn verskeidenheid van ondernemings wat bestaan en ons kan onder ʼn verskeidenheid van maatskappye ook onderskei, byvoorbeeld private, openbare en beperkte maatskappye. Daar moet ook ʼn onderskeid tussen ʼn alleeneienaarsaak en vennootskap getref word en daarmee saam die voor- en nadele van elk. In hierdie studie-eenheid gaan ons die gevolge van hierdie ondernemingsvorme se regspersoonlikheid verder ondersoek. ʼn Maatskappy of onderneming val nie net uit die lug nie, maar moet van iewers ontstaan. Ons gaan in hierdie studie-eenheid kyk hoe sodanige onderneming tot stand kom en wat die prosedures behels. Die Akte van Oprigting is die dokument wat daardie spesifieke maatskappy beskryf. Dit dui ook aan wat die maatskappy se bevoegdhede en verpligtinge behels. Die doelstellings van die maatskappy word in hierdie studie-eenheid van nader bekyk, asook die grondwet van ʼn bepaalde maatskappy. Ons gaan ook die reëls, wat die keuse van ʼn maatskappynaam en registrasie daarvan omskryf, ondersoek. Hoewel ʼn maatskappy oor regspersoonlikheid beskik, bly daar steeds prosedures wat die optrede van die maatskappy reguleer. In hierdie studie-eenheid gaan ons ondersoek instel
Bladsy 50
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg na die prosedures waardeur ʼn direksievergadering en/of ʼn algemene vergadering ʼn maatskappy bestuur en direkteure se optrede kontroleer. Direkteure stel nie hulself net aan en kan maak wat hul met ʼn maatskappy wil maak nie. Ons kyk na aanstel en verwydering van direkteure, asook die pligte wat op hulle rus en in hoe ʼn mate hulle by magte is om besluite namens die maatskappy te neem. Daar rus sekere verpligtinge op direkteure en dan ook weer remedies indien hulle nie daardie verpligtinge nakom nie. Ons gaan ook na die verpligtinge van ʼn maatskappysekretaris kyk. Die aandele van ʼn maatskappy het ʼn bepaalde funksie. Hierdie studie-eenheid stel ook ondersoek in na die verskillende tipes kapitaal wat ʼn maatskappy kan verkry en wat aandeelhouerskapitaal behels. Hierdie kapitaal moet ook tot voordeel van die maatskappy en/of aandeelhouers bestuur word. Ons gaan dit van nader beskou. ’n Begrip van ʼn maatskappy se aandele en aandeelhouerskapitaal verg ook ʼn blik op die verkryging van lenings vir ʼn maatskappy. In hierdie studie-eenheid gaan ons ook kyk na hoe die houer van leningskapitaal homself kan beskerm. 7.6
Verskillende ondernemingsvorme
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 231-239), Hoofstuk 16, paragrawe 1-7. Iemand, soos ʼn entrepreneur, kan vanuit ʼn verskeidenheid van ondernemingsvorme kies om ʼn onderneming te begin. Maak seker dat jy die verskillende ondernemingsvorme in die Engelse reg, asook die Suid-Afrikaanse reg, ken deur die verskillende karaktereienskappe en die gevolge van regspersoonlikheid te kan beskryf. Die ondernemingsvorme sluit ondermeer in: a)
ʼn alleeneienaarsaak/eenmansaak
b)
ʼn vennootskap
c)
ʼn beperkte maatskappy
d)
ʼn beslote korporasie
e)
ʼn besigheidstrust
f)
ʼn koöperasie
7.6.1
Alleeneienaarsaak
ʼn Alleeneienaarsaak word deur een eienaar besit en bedryf. Die individu wat hierdie tipe onderneming bedryf ontvang al die wins, maar dra ook al die risiko's van die onderneming.
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
Bladsy 51
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg In BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 16, paragraaf 1, word die voordele en nadele van ʼn alleeneienaarsaak uiteengesit. Maak seker dat jy dit kan beskryf. Lees ook paragraaf 21.2 in Schulze et al. (2015) vir ʼn bespreking van hierdie ondernemingsvorm in die Suid-Afrikaanse konteks. 7.6.2
Vennootskap
ʼn Vennootskap is een van die oudste ondernemingsvorme wat aan die mens bekend is (Schulze et al., 2015, paragrawe 21.3.1 en 21.3.2). Neem kennis dat ʼn vennootskap nie ʼn aparte regspersoon met afsonderlike regspersoonlikheid is nie, maar ʼn kontraktuele verhouding tussen vennote. Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 16, paragrawe 1.1-1.5, sodat jy die eienskappe van ʼn vennootskap, sowel as die vennootskapsooreenkoms kan verduidelik.
Toets jouself! Kyk of jy die aktiwiteit in BPP Learning Media (2016: 235), Hoofstuk 16, wat oor die vorming van ʼn vennootskap handel, kan doen. Omdat die vennootskap nie afsonderlike regspersoonlikheid het nie, dra die vennote grootliks die aanspreeklikheid. Neem veral kennis van die bespreking hiervan in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 16, paragraaf 1.3. Lees ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragraaf 21.3) wat oor die vennootskap handel. Verwys na die gedeelte in BPP Learning Media, paragraaf 1.5, wat handel oor die ontbinding van ʼn vennootskap. Wees in staat om dit in ʼn feitestel te identifiseer. Die vennote dra sekere verpligtinge en verantwoordelikhede teenoor die vennootskap. Bestudeer die verpligtinge in paragraaf 1.6 van BPP Learning Media. Gee aandag aan die rede wat verband hou met die eienaarskap van bates in die vennootskap soos omskryf in paragraaf 1.7. Die vennote beskik oor die bevoegdheid om die vennootskap as ʼn geheel in transaksies en kontrakte te bind. Verwys na die skematiese voorstelling op bladsy 233 in BPP Learning Media. Wees in staat om hierdie gedeelte (paragrawe 1.8-1.12) behoorlik op ʼn feitestel toe te pas.
Bladsy 52
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg In BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 16, paragrawe 2.1-2.2 en 3, word ʼn Engelsregtelike vorm van vennootskap, naamlik die vennootskap met beperkte aanspreeklikheid bespreek. Neem gerus kennis daarvan sodat jy die eienskappe daarvan kan verduidelik en toepas. 7.6.3
Maatskappyreg
ʼn Maatskappy is ʼn voorbeeld van ʼn entiteit wat geïnkorporeer is. Bestudeer die gedeelte in BPP Learning Media, paragrawe 4.1-4.2. Die maatskappyreg in Engeland word deur die Companies Act 2006 gereguleer. In Suid-Afrika word die maatskappyreg deur die Maatskappywet 71 van 2008 gereguleer. Leer die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 16, paragraaf 5, ter verduideliking van die regspersoonlikheid van ʼn maatskappy sodat jy dit kan verduidelik. Bestudeer die skematiese voorstelling soos weergegee op bladsy 236. Hierdie gedeelte is baie belangrik en moet toegepas kan word op feitestelle. Neem verder kennis dat die lede van ʼn maatskappy beperkte regsaanspreeklikheid het. Hierdie aspek word in die handboek, BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 16, paragraaf 5.2, beskryf. Lees dit aandagtig deur sodat jy beperkte aanspreeklikheid as een van die karaktereienskappe van ʼn maatskappy kan bespreek. Die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragrawe 21.4.1 en 21.4.2) gee ʼn inleidende beskrywing van maatskappyreg waarby jy kan baat. Neem kennis hiervan sodat jy ook die maatskappyregtelike posisie in Suid-Afrika kan beskryf. 7.6.4
Implikasies van regspersoonlikheid
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 237-238), Hoofstuk 16, paragraaf 6. Die gedeeltes in die handboek, BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 16, paragrawe 6.16.3, handel oor die gevolge van ʼn maatskappy se regspersoonlikheid en ook die moontlikheid om eienaars of direkteure van ʼn maatskappy persoonlik aanspreeklik te hou (lifting/piercing the corporate veil) indien hul deur verkeerde optrede agter die regsaanspreeklikheid van ʼn maatskappy wil skuil. Lees hierdie gedeeltes aandagtig deur sodat jy die gevolge van regspersoonlikheid en derhalwe aanspreeklikheid kan beskryf. Lees ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragrawe 21.4.4 en 21.4.6) om die aanspreeklikheid in die Suid-Afrikaanse konteks te verstaan. 7.6.5
Keuse van besigheidsmedium
Daar word onderskei tussen geïnkorporeerde en ongeïnkorporeerde entiteite. Lees die klassifikasie en voordele van hierdie klassifikasies in BPP Learning Media, bladsy 239.
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
Bladsy 53
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 7.7
Soorte maatskappye
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 249-253) Hoofstuk 17, paragrawe 1-3. In die Engelse reg word die meeste maatskappye ingelyf onder die Companies Act 2006, maar daar is enkele uitsonderings waarvan jy kan kennis neem. Aangesien dit Engelsregtelike terme is, bestaan daar nie werklik Afrikaanse terme vir die volgende kategorieë regspersone nie: a) Corporations sole b) Chartered corporations c) Statutory corporations d) Registered companies e) Community Interest Companies Sien die klassifikasie van maatskappy soos weergegee in die skematiese voorstelling op bladsy 249 van BPP Learning Media. Verwys ook na die bespreking van hierdie maatskappye in paragrawe 1.2-1.5. Afgesien van die bovermelde kategorieë word maatskappye meestal onderskei tussen openbare maatskappye (die naam van die maatskappy eindig met die woord "Beperk" of "Limited") en private maatskappye (die naam van die maatskappy eindig met "(Eiendoms) Beperk" of "(Pty) Ltd)” en dan ook maatskappye met winsoogmerk of daarsonder. Leer die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 17, paragraaf 1.6, sodat jy die eienskappe en verskille tussen openbare en privaat maatskappye kan beskryf. Jy moet ook die gedeelte in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 17, paragraaf 1, lees sodat jy ook ander maniere hoe maatskappye geklassifiseer word, kan beskryf. Lees ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragraaf 21.4.3) wat oor die soorte maatskappye in Suid-Afrika handel sodat jy dit kan beskryf. 7.8
Oprigting van ʼn maatskappy
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 250-252), Hoofstuk 17, paragraaf 2. ʼn Maatskappy ontstaan nie net nie, maar moet deur iemand opgerig word. So ʼn persoon wat ʼn maatskappy oprig word die “oprigter" (of in Engels, die promotor) genoem. Ten einde ʼn maatskappy te registreer is daar dokumente wat ingehandig en prosedures wat gevolg moet word. Neem kennis van hierdie proses en die sertifikaat van inlywing soos in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 17, paragrawe 2.1-2.9, uiteengesit. Let ook op na die Bladsy 54
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg voorgeskrewe boeke, rekords en/of registers wat deur ʼn maatskappy gehou moet word soos bespreek in paragraaf 3 van dieselfde hoofstuk. Jy moet ook die gedeelte in Schulze et al. (2015, paragraaf 21.4.3) wat oor die oprigting van maatskappye handel, lees. Bestudeer die gedeelte in BPP Learning Media, bladsy 252, paragraaf 2.10 wat handel oor voor-inkorporasie kontrakte. Vir interessantheid Besoek gerus die webtuiste van die Companies and Intellectual Properties Commission (bekend as CIPC) wat die registrasies van maatskappye in Suid-Afrika hanteer. Die webtuiste is www.cipc.co.za. 7.9
Grondwet van die maatskappy
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 261-266), Hoofstuk 18, paragrawe 1-7. 7.9.1
Akte van oprigting
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 261), Hoofstuk 18, paragraaf 1. Volgens die Engelse reg was die akte van oprigting ʼn meer omslagtige dokument voor die inwerkingtrede van die Companies Act 2006 (Engelse reg). Lees in BPP Learning Media (2016), Hoofstuk 18, paragraaf 1, wat die kern van die akte is en wat dit behels sodat jy die doel daarvan kan verduidelik. 7.9.2
Artikel van assosiasie
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 261-265), Hoofstuk 18, paragrawe 2-6. Dit kan omskryf word as die gedeelte van die grondwet wat aangewend kan word om die doelwitte in die Akte van Oprigting te bereik (BPP Learning Media, 2016: 261). Bestudeer die volledige bespreking in paragraaf 2 en wees in staat om dit toe te pas. Bestudeer die skematiese voorstelling van die bindende magte van die Artikel van Assosiasie in paragraaf 3 van BPP Learning Media, bladsy 262-263. Jy moet in staat wees om dit op feitestelle toe te pas en die aktiwiteit op bladsy 263 te beantwoord. Die wysiging van hierdie artikel word bespreek in BPP Learning Media, bladsy 263-264.
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
Bladsy 55
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Daar is sekere oogmerke wat in hierdie artikel vervat word. Hierdie oogmerke/doelwitte moet aan sekere vereistes en beperkings voldoen, soos uiteengesit in BPP Learning Media, paragrawe 5.1-5.3. Die naam van die maatskappy moet eindig met “Beperk” (Limited of Public limited company). ʼn Volledige verduideliking met verwysing na die benaming van die maatskappy word in BPP Learning Media in paragrawe 6.1-6.5, bespreek en moet goed bestudeer word. 7.9.3
Geregistreerde kantoor
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media (2016: 266), Hoofstuk 18, paragraaf 7. Hierdie is die adres van die land waarin die maatskappy gedomisilieer is en gevolglik alle kennisgewings sal ontvang. Verwys na die bespreking in paragrawe 7.1-7.3 in BPP Learning Media. 7.10 Samevatting Verskeie ondernemingsvorme is tot ʼn entrepreneur se beskikking en elk van hulle het bepaalde karaktereienskappe wat hul van mekaar onderskei. Die vernaamste wetgewing wat die funksionering van hierdie ondernemingsvorme reguleer, is ʼn land se maatskappywet maar ook, in sommige gevalle, die gemenereg. ʼn Maatskappy is een voorbeeld van ʼn ondernemingsvorm tot ʼn entrepreneur se beskikking. Verskillende soorte maatskappye bestaan ook, elk weer met hul eie eienskappe met regte en verpligtinge wat daaruit kan voortspruit. Maatskappye beskik oor hul eie regspersoonlikheid en dit kan weer bepaalde implikasies vir direkteure en/of die aandeelhouers van ʼn maatskappy inhou. Die administrasie van ondernemings is daarom uiters noodsaaklik. Daar is verskeie persone met ʼn belang by ʼn maatskappy en daarom word deur wetgewing vereis om hierdie belange te beskerm, maar ook te bestuur. 7.11 Selfevaluering Voltooi die meerkeusevrae (Test your learning) aan die einde van Hoofstuk 16, 17 en 18 in die handboek (bladsye 243, 257 en 270 onderskeidelik). Doen gerus ook die aktiwiteite wat deurlopend in die onderskeie hoofstukke voorkom. 7.12 Selfevalueringsriglyne Die antwoorde op die meerkeusevrae sal jy aan die einde van die handboek aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi. Die antwoorde op die aktiwiteite word aan die einde van elke hoofstuk aangetref. Bladsy 56
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Kyk ook na die opsomming van die hoofstukke en hofsake wat aan die einde van die hoofstukke voorkom.
Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
Bladsy 57
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
BRONNELYS Acts Online. 2013. Table of Contents. Beskikbaar by: http://www.acts.co.za/ [Besoek op 9 Desember 2014]. BPP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Companies Act & Regulations, Act 71 of 2008 (updated 2011). [Maatskappywet 71 van 2008, ISBN: 978-0-7021-8598-4 (Afrikaans)]. Companies and Intellectual Properties Commission. 2015. Beskikbaar by: http://www.cipc.co.za/ [Besoek op 31 Januarie 2015]. Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, B.C. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th edition. Cape Town: Juta. Hiemstra, V.G. & Gonin, H.L. 2000. Drietalige Regswoordeboek. 3de Uitgawe. Juta en Kie, Bpk. Institute of Directors in South Africa. 2009. King 3 Code of Corporate Governance for South Africa. Beskikbaar by: https://african.ipapercms.dk/IOD/KINGIII/kingiiireport/ [Besoek op 9 Desember 2014 en 11 Desember 2014]. International Federation of Accountants. 2014. About IFAC. Membership. Beskikbaar by: http://www.ifac.org/about-ifac/membership [Besoek 5 Desember 2014]. Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2012. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K., Siebrits, J. & Woermann, M. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Labour Relations Act, Act 66 of 1995 (updated 2010) [Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 (ISBN: 978-0-7021-8549-6) (Afrikaans)]. Reunert Limited. 2013. Annual integrated governance report. Beskikbaar by: http://ir.reunert.co.za/2013/corporate-governance/governance-report/ [Besoek op 17 Desember 2014].
Bladsy 58
Bronnelys
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van KommersiĂŤle Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. Snyman, R. 2012. Strafreg. 6de uitgawe. LexisNexis Suid-Afrika. Solidariteit Helpende Hand. 2014. Projekte: Skooltassie. Beskikbaar by: http://helpendehand.co.za/skooltassie/ [Besoek op 10 Desember 2014]. South African Institute of Professional Accountants. 2014. SAIPA CPD Events & Product Services. Beskikbaar by: http://www.saipa.co.za/ [Besoek 8 Desember 2014]. The Department of Justice and Constitutional Development Republic of South Africa, 2014. Courts in South Africa. Beskikbaar by: http://www.justice.gov.za/about/sacourts.html#top [Besoek op 23 Desember 2014]. The South African Institute of Chartered Accountants. 2014. Members. Continuing Professional Development. Beskikbaar op: https://www.saica.co.za/Members/ContinuingProfessionalDevelopment/tabid/745/langua ge/en-ZA/Default.aspx [Besoek 8 Desember 2014]. The South African Judiciary, 2014. About us. Beskikbaar by: http://www.judiciary.org.za/high-courts.html [Besoek op 23 Desember 2014].
Bronnelys
Bladsy 59
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
WOORDELYS IN ENGELS EN AFRIKAANS Afrikaans
Engels
Aanbod
Offer
Aandeelhouers
Shareholders
Aandelekapitaal
Share capital
Aanname
Acceptance
Aanspreeklikheid
Liability
Afgeleide eise
Derivative claims
Afgelope teenprestasie
Past consideration
Aflosbare aandele
Redeemable shares
Akte van oprigting
Memorandum of association
Algemene jaarvergadering
Annual general meeting (AGM)
Beding/Bepaling
Terms
Bedoeling
Intention
Bedrieglik
Fraudulent
Belanghebbendes
Stakeholders
Belangstellende rolspeler
Interest stakeholder
Besluit
Resolution
Betroubaarheid
Reliability
Billikheid
Fairness
Billikheidsreg
Equity
Botsing van belange
Conflict of interest
Deliktereg
Law of tort (delict)
Deliktuele aanspreeklikheid
Liable in tort
Deliktuele nalatigheid
Tort of negligence
Deurlopende professionele ontwikkeling
Continuing professional development (CPD)
Deursigtigheid
Transparency
Bladsy 60
Woordelys in Engels en Afrikaans
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Die reg
The law
Dienskontrak
Employment contract
Doelwit
Purpose
Eiser
Claimant
Ekwiteitsaandele
Equity shares
FinansiĂŤle belanghebbende
Financial stakeholder
Gelyk in waarde met die teenprestasie
Adequate
Gesag van howe
Judicial precedent
Gevallestudie
Case study
Gevolge
Consequences
Gevolmagtigde
Proxy
Gewone besluit
Ordinary resolution
Gewoontereg
Common law
Hofbeslissings
Case law
Impak
Effect
Inbegrepe/geĂŻmpliseerd
Implied
Ingelyf
Incorporated
Inskrywing op aandele
Subscription for shares
Integriteit
Integrity
Interdik
Injunction
Kompensasie
Compensation
Konfidensialiteit
Confidentiality
Konsekwentheid
Consistency
Konstruktiewe ontslag
Constructive dismissal
Kontrak
Contract
Kontraktuele verpligtinge
Contractual obligations
Korporatiewe bestuur
Corporate governance
Woordelys in Engels en Afrikaans
Bladsy 61
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Kousaliteit
Causation
Leningskapitaal
Loan capital
Maatskappy
Company
Mikpunt
Aims/objects
Misdryf
Crime
Nalatig
Negligent
Nalatigheid
Negligence
Objektiwiteit
Objectivity
Onafhanklike kontrakteur
Independent contractor
Onafhanklikheid
Independence
Onbenoemde bepaling/beding
Innominate terms
Onbillike ontslag
Unfair dismissal
Onderneming
Company
Onregmatig/wederregtelik
Wrongful
Onregmatige ontslag
Wrongful dismissal
Onskuldig
Innocent
Ooreenkoms
Agreement
Oorweging
Consideration
Opperheerskappy
Sovereignty
Oprigter
Promotor
Opsetlik
Fraudulent
Preferente of voorkeuraandele
Preference shares
Professionele optrede
Professional behavior
Professionele vaardigheid
Professional competence
Prokureur
Solicitor
Raamwerk-benadering
Framework approach
Rakmaatskappy
Company off the shelf
Bladsy 62
Woordelys in Engels en Afrikaans
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Redelike sorg
Due care
Regsgeldig
Sufficient
Regspersoon
Corporation
Regspersoonlikheid
Legal/corporate personality
Regverdigbaar
Justified
Rekenmeester
Accountant
Remedie
Remedy
Respek
Respect
Selfgeldendheid
Assertiveness
Sharia-wette
Sharia law
Sivielreg
Civil law
Skade
Damage
Skeptisisme (ondersoekend)
Scepticism
Skuldbrief
Debenture
Sosiale verantwoordelikheid
Social responsibility
Spesiale besluit
Special resolution
Stilswyend
Implied
Stiptelikheid
Timeliness
Strafreg
Criminal law
Summiere ontslag
Summary dismissal
Teenaanbod
Counter-offer
Teenprestasie
Consideration
Toegewysde aandele
Allotted shares
Toerekeningsvatbaarheid
Accountability
Uitgereikte aandele
Issued shares
Uitgevoerde kontrak
Executed consideration
Uitsluitingsklousule
Exclusion clause
Woordelys in Engels en Afrikaans
Bladsy 63
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Uitvoerbare kontrak
Executory consideration
Verantwoordelikheid
Responsibility
Verenigde Koninkryke
United Kingdom
Vernietigbaar
Voidable
Verpligting om sorg te dra
Duty of care
Versendingsteorie
Postal rule
Vervulling van kontrak
Discharge of contract
Verydeling
Frustration
Veto
Override
Voldoening op reĂŤls gebaseer
Compliance-based rules
Voorkeureis
Prior claim
Voorstelling
Representation
Vorderingsreg
Charge
Vriendelikheid
Courtesy
VSA
USA
Wanvoorstelling
Misrepresentation
Werkgewer
Employer
Werknemer
Employee
Wetgewing
Legislation
Wetlike reĂŤls
Statutory rules
Wettereg
Statute law
Bladsy 64
Woordelys in Engels en Afrikaans
Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Handboeke • Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. • Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. • BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd.
E
en van die pilare wat ʼn suksesvolle sakeonderneming ondersteun, is die implementering van etiese standaarde, ʼn streng wetlike raamwerk onderliggend tot al die kommersiële aktiwiteite en die toepassing van korporatiewe bestuur. Verskeie areas van sakereg word aangeraak soos kontraktereg, arbeidswetgewing, die administrasie van finansieringsbronne, asook die bestuur van maatskappye. In die sakewêreld word globale sakeondernemings geken aan die gebruik om alternatiewe regstelsels ook in ag te neem en nie bloot net die Engelse regstelsel nie. Etiese standaarde is ontwikkel in die rekeningkundige beroep en dit is van uiterste belang vir al CIMA (Chartered Institute of Management Accountants) lede om die hoogste standaard van etiese gedrag toe te pas. Die tipiese aandeelhouers of ander belanghebbendes in ʼn sakeonderneming wil ʼn mate van sekuriteit hê in hoe bestuur optree en besluitneming uitvoer. Korporatiewe bestuur is ontwikkel ten einde publieke belang te beskerm teen die aksies en besluite van bestuur en die direksie. Die basiese elemente van die Engelse regstelsel asook alternatiewe regstelsels word bespreek in die konteks van ʼn sakeonderneming. ʼn Goeie begrip van hoe die reg bepaal of ʼn kontraktuele ooreenkoms gevorm is en die wetlike status van die kontraktuele voorwaardes is noodsaaklik vir die beskerming van ʼn sakeonderneming se bedrywighede.
Voorts sal die beëindiging van ʼn kontrak, asook die remedies in gevalle van kontrakbreuk en geen prestasie bepaal word deur ʼn deeglike studie van kontraktereg. Dit is tot voordeel van die onderneming en werknemers om aspekte rondom dienskontrakte en die beskikbare remedies by die beëindiging van dienskontrakte uiteen te sit. Daar is bepaalde gesondheids- en veiligheidsvereistes waaraan die sakeperseel moet voldoen ten einde werknemers se welstand te beskerm. Die oorkoepelende regstatus, aard en administrasievereistes van maatskappye wat aandele bied op die Johannesburgse Effektebeurs (JSE) word ook behandel soos dit bepaal word deur die Maatskappywet 71 van 2008. Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: DEEL 1 Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek Studie-eenheid 2: Etiese konflik Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur DEEL 2 Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels Studie-eenheid 5: Kontraktereg Studie-eenheid 6: Arbeidsreg Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
www.akademia.ac.za