Agnieszka Łukaszewska. Zapomniany, czy zapamiętany? Pejzaż miasta w II połowie XX wieku

Agnieszka Łukaszewska

Zapomniany, czy zapamiętany?

Pejzaż miasta w II połowie XX wieku

Agnieszka Łukaszewska

Zapomniany, czy zapamiętany?

Pejzaż miasta w II połowie XX wieku

Kraków 2020

Wydawca: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Katalog sfinansowany ze środków Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Teksty, rysunki, fotografie, obiekty, projekt graficzny: Agnieszka Łukaszewska Druk: Drukarnia Beltrani Nakład: 1000 egzemplarzy e-ISBN: 978-83-8084-592-3 Kraków 2020

Zapomniany, czy zapamiętany?

Pejzaż miasta w II połowie XX wieku

Cykl rysunków dopełnionych obiektami, dokumentuje i rekonstruuje pejzaż miasta z ubiegłego wieku. Prace przedstawiają charakterystyczne w okresie PRL, a często już nieistniejące, krakowskie budynki – m.in. biurowce, zakłady pracy, Nową Hutę, Kino Świt, kombinat, szkoły i dworce. Oprócz znanych gmachów, na rysunkach pojawiają się także małe, pospolite obiekty, śmietniki, czy garaże, współtworzące codzienność z tamtego czasu. Sportretowane są także budynki z innych miast oraz ich peryferii.

W ostatnich latach znaczna część postpeerelowskich budynków była systematycznie przebudowywana lub została wyburzona, artystyczne działania mają na celu ocalić ich obraz przed zapomnieniem i przywołać czasy ich świetności. W każdym z tych budynków zapisana jest przecież historia miasta i jego mieszkańców.

Katalog ma charakter retrospektywny, zebrane w nim zostały prace z lat 1995-2020, poświęcone miejskiemu pejzażowi. Wybrane prace zrealizowane były przy użyciu różnych mediów, dostosowanych do charakteru budynków, od klasycznego rysunku, obiektów, po fotografię oraz obraz cyfrowy. Zaprezentowane zostały archiwalne projekty dotyczące opuszczonych lub wyburzonych budynków, pojawiają się także nowe prace, ponieważ temat pozostaje dla mnie wciąż otwarty.

Agnieszka Łukaszewska

Prodlew Biurowiec przy ul. Mogilskiej 43 z lat 60 20 marca 2017 r.

Nie udało mi się wejść do środka biurowca, 31 styczna został już zamknięty i przeznaczony do rozbiórki. Portier oraz nadzorca choć zadeklarowali zrozumienie dla artystycznych działań w pustostanach, to niestety, nie wyrazili zgody na wykonanie zdjęć.

Od wielu lat, niemal codziennie mijałam Prodlew w drodze do pracy; obiecywałam sobie, że pewnego dnia zajrzę do budynku, może nawet wynajmę jakieś pomieszczenie.

Nie mogę się pogodzić z tym, że już na to za późno.

21 marca 2017 r.

Nie można cofnąć czasu, a chciałabym choć przez chwilę być w zabytkowych wnętrzach Prodlewu. Znalazłam trochę zdjęć w internecie.

Widać na nich spójne stylistycznie wnętrza: drewniane lamperie, meble oraz system oświetlenia. Były piękne. Czuję ogromny żal, że nie udało się ich ocalić. Oby rysunki zachowały obraz Prodlewu od zapomnienia.

22 marca 2017 r.

Do rysowania wybrałam długopisy Zenith z niebieskimi wkładami.

Te najbardziej popularne w PRL-u długopisy, prawdopodobnie używali także pracownicy Prodlewu.

Najstarsze modele, które mam: Zenith 5 oraz Zenith 7 zostały wyprodukowane w latach 70. ub. wieku w Częstochowskich Zakładach Materiałów Biurowych.

Zenith 7 – pracę nad jego projektem rozpoczęto w 1968 r., trwała dwa lata, w 1971 r. został przygotowany do produkcji i opatentowany w 1975 r.

Długopis Zenith 7 produkowany jest do dzisiaj, także wkłady, które pasują do starych długopisów. Dzięki temu mogę pisać i rysować oryginalnymi modelami Zenitów z lat 70. i 80.

23 marca 2017 r.

Dostałam stare dokumenty, książki i notatniki byłej pracownicy Prodlewu, była tam zatrudniona w latach 60. i 70. Oprawione w skaj cenniki i rysunki techniczne wydane w 1968 r. oraz bruliony były przez nią używane w Prodlewie. Przeglądając je mogę sobie wyobrazić,

jak wyglądała praca w biurowcu.

Do rysowania wzięłam brulion A4 w kratkę Poznańskich Zakładów Papierniczych z lat 70., ma okładkę z szarego skaju, ładną wyklejkę z granatowym wzorem i pożółkłe już karki. Takich brulionów używała pracownica Prodlewu.

24 marca 2017 r.

Postanowiłam wykonać model Prodlewu z ceramiki. Skoro biurowiec ma wkrótce zostać wyburzony, chciałabym uwiecznić jego charakterystyczną bryłę, kształt i kolory.

Zamierzam też wykonać portrety pracowników Prodlewu na podstawie czarno-białych zdjęć znalezionych wśród dokumentów i książek byłej pracownicy.

25 marca 2017 r.

Nagrałam krótki zapis filmowy widoku budynku biurowca Prodlew.

Obraz został odtworzony w telewizorze kineskopowym Unitra Unimor Neptun 629 z lat 70. XX w.

Na rysunkach i filmie Prodlew wygląda tak, jak w latach swojej śwetności. Zupełnie jakby czas jednak się cofnął...

29 maja 2017 r.

Cały zeszły miesiąc, przejeżdżając ulicą Mogilską, wypatrywałam znajomy kształt Prodlewu, sprawdzałam, czy nie rozpoczęło się już wyburzanie budynku. Bałam się, że któregoś dnia, w miejscu, gdzie stał biurowiec, zobaczę puste niebo.

Nie stało się to nagle. Budynek znikał powoli. Najpierw opróżnione zostały wnętrza, potem zaczęli wyburzać ściany działowe. Resztki wywożonego gruzu widać było wokół budynku. Następnie usunięte zostały okna i pozostała tylko ażurowa konstrukcja. Potem zniszczona została frontowa, najniższa część biurowca i szyld Prodlew. Czułam rozpacz widząc granatowe litery wśród gruzu.

Wiem, że niedługo Prodlew zniknie, a wraz z nim bezcenny obraz przeszłości.

Prodlew, rysunki, zeszyt, długopis, 21 x 29,7 cm, 2017, praca w kolekcji Banku PKO S.A. 5

Prodlew, rysunki, zeszyt, długopis, 21 x 29,7 cm, 2017 6

Prodlew, rysunki, zeszyt, długopis, 21 x 29,7 cm, 2017 7

Prodlew, rysunki, zeszyt, długopis, 21 x 29,7 cm, 2017 8

Prodlew, rysunki, zeszyt, długopis, 21 x 29,7 cm, 2017 9

Prodlew, rysunki, zeszyt, długopis, 21 x 29,7 cm, 2017 10

Prodlew, rysunki, zeszyt, długopis, 21 x 29,7 cm, 2017 11

Prodlew, praca intermedialna, NBS 9, Owińska, 2017 12

Prodlew, pastel, 50 x 70 cm, 2017 13

Prodlew, ceramika, 20 x 17 x 20 cm, 2017 14

Zakład pracy Nieczynny zakład Telkom Telos przy ul. Cieszyńskiej w Krakowie

Projekt nawiązuje do historii budynku, w którym mieściły się krakowskie zakłady Telkom-Telos. Wchodzące w jego skład prace odwołują się do czasów ich świetności, lat 70. i 80. ubiegłego wieku, kiedy były namacalnym dowodem postępu cywilizacyjnego. Siła wyobraźni, wspomnień przywołuje obrazy z przeszłości – wnętrza, portrety pracowników, produkowane wówczas telefony.

Sala zakładu, która stała się inspiracją do powstania cyklu rysunków spełniała wcześniej rolę archiwum. Znajdujące się w niej dokumenty zakładowe od lat 60. ubiegłego wieku, zostały wykorzystane w projekcie. Puste druki dziennych raportów zakładowych wypełniły fikcyjne nazwiska bohaterów rysunków oraz obrazy z życia zakładu, a stare delegacje opatrzone zostały moją uczelnianą pieczątką, zapraszając widza do umownej podróży w czasie. Kolorowe portrety i wizerunki produkowanych w dawnej hali montażowej telefonów, tchnęły pozory dawnego życia w zastygłej przestrzeni zakładu.

Całość projektu skłania do refleksji nad cywilizacją, celem życia człowieka (jego misją), jego możliwościami i ograniczeniami, a także nad tym, co przemija, a co pozostaje trwałą wartością, krokiem z przeszłości budującym przyszłość.

Praca w kolekcji Banku PKO S.A.

Zakład pracy, rysunki, papier, stare druki, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

16

Zakład pracy, rysunek, papier, kredki, 21 x 29,7 cm, 2018

17

Zakład pracy, rysunek, papier, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

18

Zakład pracy, rysunki, papier, stare druki, kredki, ołówek, 21 x 29,7 cm, 2019

19

Zakład pracy, rysunek, papier, stary druk, kredki, ołówek, pieczątka, 10 x 15 cm, 2019

Portret pracownicy zakładu, rysunek, papier, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

20

Zakład pracy, rysunek, kalka, stary druk, kredki, ołówek, pieczątka, 10 x 15 cm, 2019

Portret byłego pracownika zakładu, rysunek, papier, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

21

Zakład pracy, rysunek w obiekcie, telefon Kastel Telkom-Telos, gablota, 2019

Zakład pracy, rysunek, papier, stare druki, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

22

Dworzec autobusowy Nieczynny dworzec autobusowy w Pułtusku

Nieczyny dworzec autobusowy w Pułtusku, fotografia cyfrowa, 2019

23

Dworzec autobusowy w Pułtusku, mozaika PKS, ceramika, 30 x 40 cm, 2020

Dworzec autobusowy w Pułtusku, ceramika, 23 x 20 cm, 2020

24

Nieczynny dworzec autobusowy w Pułtusku, rysunek, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

25

Nieczynny dworzec autobusowy w Pułtusku, rysunek, kredki, 21 x 29,7 cm, 2020

26

Nieczynny dworzec autobusowy w Pułtusku, rysunek, kredki, 21 x 29,7 cm, 2020

27

Le Pavillon Rose Wyburzony budynek gospodarczy przy ul. Rajskiej 3 w Krakowie

Le pavillon rose, fotografia cyfrowa, obraz cyfrowy, 2016

28

Grand Prix - Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 46 Salon Zimowy w Radomiu, 2016

Le pavillon rose I, II, III, rysunki, pastel, papier, 100 x 70 cm, 2016

29

Klub jeździecki Nieistniejące zabudowania KKJK przy ul. Niezapominajek w Krakowie, czynne w latach 1972-1996

Projekt Klub jeździecki jest spełnieniem moich marzeń z młodości, kiedy uczyłam się jeździć konno w klubie przy ul. Niezapominajek w Krakowie, czynnego od lat 70. do 1996 roku. Cykl rysunków piórkiem i kredkami w gablocie z lat 70. przywołuje wspomnienia z nieistniejącego już klubu jazdy konnej, budynki stajni, ujeżdżalnię i konie, na których wówczas jeździłam.

Dzisiaj mam własnego konia - Picka, towarzysza wypraw rajdowych i jazd w teren. Przez ostatnie trzy lata każdą wolną chwilę spędzałam z nim w stadninie. Trudne zadanie w natłoku obowiązków zawodowych i rodzinnych, stało się moim remedium na szalone tempo dzisiejszej cywilizacji, stres, zmęczenie. Sama byłam zdumiona tym, że udało mi się wyrwać z wciągającego wiru bieżących zadań do wykonania.

Często kosztem zarwanych nocy, czy pracy bez niemal przerwy, aby móc potem spędzić bezcenne chwile z koniem. Czyszcząc go, siodłając, karmiąc i jeżdżąc z nim czułam, że jestem poza czasem i pośpiechem wyznaczonym przez kalendarz, zegarek, czy ciągle dzwoniący telefon, mogłam spojrzeć na swoje miejskie życie w XXI wieku z odpowiednim dystansem. Dało mi to poczucie wolności, a rytm dnia wyznaczała wówczas przyroda. Teraz, kiedy zamykam oczy widzę, nie jak wcześniej, ekran telefonu, czy laptopa, ale las i rozwianą grzywę. Intensywną jazdę konną traktowałam, jako misję i stopniowo taka postawa stała się właściwie działaniem artystycznym, dokumentowanym fotograficznie.

Tak wyobrażałam sobie przyszłość stawiając pierwsze kroki pod okiem instruktorów w klubie jeździeckim przy ul. Niezapominajek.

Wspomnienia czasu spędzanego w wyburzonych już budynkach stajni oraz nauki jazdy na ujeżdżalni, stały się okazją do konfrontacji młodzieńczych marzeń sprzed trzydziestu lat, z dorosłym życiem. Poprzez rysunki oddałam hołd wyjątkowemu dla mnie miejscu i starałam się ocalić od zapomnienia jego obraz i atmosferę.

Klub jeĹşdziecki, rysunki, piĂłrko, tusz, kredki, papier, 2020

31

Klub jeĹşdziecki, rysunki, piĂłrko, tusz, kredki, papier, 2020

32

Klub jeĹşdziecki, gablota, rysunki, 2020

33

Budynki na peryferiach

Droga do szkoły, lata 80, rysunek, pisaki, 14,8 x 21 cm, 2020

Dom na peryferiach, rysunek, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

35

Lampa uliczna przy zakładzie, rysunek, piórko, tusz, 7 x 10 cm, 2020

Nieczynny zakład pracy w Suwałkach, rysunek, piórko, tusz, 14,8 x 21 cm, 2020

36

Nieczynny zakład pracy w Suwałkach, rysunek, piórko, tusz, 14,8 x 21 cm, 2020

37

Ĺšmietnik, rysunek, kredki, 10 x 15 cm, 2017

38

Budynek z żółtymi drzwiami, rysunek, kredki, 21 x 29,7 cm, 2019

39

Katowice w latach 70, pastel, 50 x 70 cm, 2011

40

Dworzec PKP, pastel, 50 x 70 cm, 2011

41

Lotnisko w Nowosybirsku w latach 70, rysunek, piรณrko tusz, 25 x 35 cm, 2003

42

Nowa Huta – mur, obraz cyfrowy, 2012

Nowa Huta Przyłączona do miasta Krakowa 1 stycznia 1951 roku

Genius loci Nowej Huty pozwala artyście odnaleźć w niej wielowarstwową inspirację: socrealistyczną architekturą, wplecionymi w nią losami ludzi i kontekstem historycznym. Ślad po utopijnej koncepcji miasta idealnego, najpierw sztandarowe osiągnięcie Planu Sześcioletniego, chluba propagandy PRL-u, po upadku komunizmu, stało się trochę miejscem zakazanym, postrzeganym, jako relikt byłej epoki. Zafascynowana miejscem, trochę z przekory odkryłam je na nowo. Analiza minionego czasu z dzisiejszej perspektywy pozwoliła mi dostrzec w Nowej Hucie to, co trwałe, niezmienne, stanowiące o jej niepowtarzalnym charakterze i oceniane, przez jej dzisiejszych mieszkańców, jako wartość.

W swoich rysunkach starałam się też pokazać nowohucki pejzaż i jego budynki w różnych momentach jej historii, tak, aby widz mógł skonfrontować zmiany, jakim podlegały z wyodrębnić najbardziej charakterystyczne i niezmienne cechy.

Punktem wyjścia do pracy nad pastelami są dla mnie moje szkice fotograficzne, ale często sięgam po stare, czarno-białe fotografie Nowej Huty z lat 50. i 60. wykonanych przez Wiktora Pentala, Stanisława Senissona i Roberta Kosieradzkiego. Najbardziej inspirujące były dla mnie fotografie budowy pierwszych domów w Nowej Hucie. Niedokończone, ceglane zarysy budynków, pozbawione kontekstu ulic, w pustym krajobrazie, utrwalone w momencie materializacji wizji architektów.

Chciałabym, aby moje prace ukazały Nową Hutę w zupełnie nowym świetle. Pomogły dostrzec jej zalety i piękno, badać jej zawiłą historię, lecz już bez uprzedzeń.

Kombinat, pastel, 50 x 70 cm, 2012

45

Elektrociepłownia w Łęgu, pastel, 50 x 70 cm, 2012

46

Kombinat, pastel, 50 x 70 cm, 2012

47

Plac Centralny, pastel, 50 x 70 cm, 2012

48

Plac Centralny, pastel, 50 x 70 cm, 2011

49

Rada Narodowa, pastel, 50 x 70 cm, 2012

50

Rada Narodowa, pastel, 50 x 70 cm, 2012

51

Teatr Ludowy, pastel, 50 x 70 cm, 2012

52

Kino Ĺšwit, pastel, 50 x 70 cm, 2012

53

Osiedle Willowe, pastel, 50 x 70 cm, 2011

54

Prefabrykaty, pastel, 50 x 70 cm, 2013

55

Prefabrykat, pastel, 50 x 70 cm, 2013

56

Prefabrykat, pastel, 50 x 70 cm, 2013

57

Osiedlowy pejzaĹź, pastel, 50 x 70 cm, 2012

58

Osiedle, pastel, 50 x 70 cm, 2012

59

Osiedle Handlowe, pastel, 50 x 70 cm, 2011

60

Plac Centralny, pastel, 50 x 70 cm, 2011

61

Neony

Neon, druk cyfrowy, light box, 30 x 30 cm, 2015 Fragment instalacji graficznej prezentowamej na wystawie głównej Międzynarodowego Triennale Grafiki 2015, Bunkier Sztuki, Kraków, 2015

Teatr Ludowy, druk cyfrowy, 100 x 70 cm, 2013

63

Kino Åšwit, druk cyfrowy, 100 x 70 cm, 2013

64

Milanex, druk cyfrowy, 100 x 70 cm, 2013

65

Blokowisko

Miasto, rysunek, piรณrko tusz, 25 x 30 cm, 1998

Blok, szablon, 50 x 60 cm, 2012

67

Bloki na osiedlu, rysunek, piรณrko, tusz, 35 x 50 cm, 1995

68

Miasto, rysunek, piรณrko tusz, elementy przestrzenne, 25 x 35 cm, 1998

69

Miasto, rysunki, piรณrko tusz, 25 x 35 cm, 1998

70

Miasto, rysunek, piรณrko tusz, 25 x 35 cm, 1998

71

Plac Centralny, pastel, 50 x 70 cm, 2001

72

Zapomniany, czy zapamiętany? Pejzaż miasta w II poł. XX w.

Dokumentacja retrospektywnej wystawy indywidualnej w Galerii ARTzona Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida w Krakowie 19 września - 5 października 2020

Dokumentacja wystawy, Galeria ARTzona OKN w Krakowie, 2020

Dokumentacja wystawy, Galeria ARTzona OKN w Krakowie, 2020

74

Dokumentacja wystawy, Galeria ARTzona OKN w Krakowie, 2020

75

Dokumentacja wystawy, Galeria ARTzona OKN w Krakowie, 2020

76

Dokumentacja wystawy, Galeria ARTzona OKN w Krakowie, 2020

77

Drzwi garaĹźu w Nowej Hucie, fotografia cyfrowa, 2015

78

Spis treści

Zapomniany, czy zapamiętany? Pejzaż miasta w II poł. XX w., tekst: Agnieszka Łukaszewska..........................................3 Biurowiec Prodlew...............................................................................................................................................................4 Zakład pracy......................................................................................................................................................................15 Dworzec autobusowy w Pułtusku......................................................................................................................................23 Le Pavillon Rose................................................................................................................................................................28 Klub jeździecki..................................................................................................................................................................30 Budynki na peryferiach.....................................................................................................................................................34 Nowa Huta........................................................................................................................................................................43 Neony................................................................................................................................................................................62 Blokowisko.......................................................................................................................................................................66 Dokumentacja wystawy w Galerii ARTzona Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida w Krakowie............................................73 Nota biograficzna..............................................................................................................................................................80

Agnieszka Łukaszewska Urodziła się w Krakowie w r. 1974. 1995-2000. Studia na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (dyplom z wyróżnieniem).

2003. Stypendium Twórcze Miasta Krakowa. 2008. Doktorat na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. 2011. Wyróżnienie na VII Triennale Rysunku Współczesnego w Lubaczowie. 2015. Habilitacja. 2016. Grand Prix na Ogólnopolskim Biennale Sztuki 44. Salon Zimowy w Radomiu.

Pracuje jako profesor nadzw. na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Prace w zbiorach m.in.: Międzynarodowego Triennale Sztuk Graficznych Imprint w Warszawie, Stowarzyszenia Międzynarodowe Triennale Grafiki w Krakowie oraz Muzeum Kresów w Lubaczowie.

Zajmuje się rysunkiem, grafiką oraz działaniami intermedialnymi.

Born in Krakow in 1974. 1995-2000. Studies at the Faculty of Graphic Arts at the Academy of Fine Arts in Krakow (diploma with honours). 2003.

Awarded Krakow’s Municipality Scholarship for Artists. 2008. PhD thesis at the Faculty of Graphic Arts at the Academy of Fine Arts in Krakow.

2011. Honourable mention at the 7th Triennial of Modern Polish Drawing in Lubaczów. 2016. Grand Prix at the 44th Winter Art Salon, an all – Poland Art Biennial in Radom.

Works as the Associate Professor at the Arts Department of the Pedagogical University in Krakow, named after the National Education Commission. Her works, among others, are in the collection of Imprint International Graphic Arts Triennial in Warsaw, International Print Triennial Society in Krakow and Kresy Museum in Lubaczów.

Makes drawings, graphics and intermedia activities.

e-ISBN: 978-83-8084-592-3