Τεύχος 10 by Aeginaia

.».*..

ΤΕΥΧΟΣ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΙΓΙΝΑ,

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣΙΟΥΝΙΟΣ

"Ι Ο

ΕΚΔΟΣΗ

2005

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

H &11?1Μ &ΪΑ« ΒΦΗΜΕΡΙΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΤΙΟΛΟΓΙΕΠ,

. li v.'iìaS ί..' ifj . τιίίτατίτκ . Ifwrto-. **,£h.tsMhdtxuA. ftp«

1ΙΡΟΑΓΓΕΑΙΑ,

«'Ονομάζεται δε η έφημερίς αυτή, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, ως υπό παροικούντων εις Αϊγιναν εκδιδομένη»

H ΑΙΓΙΝΑΙΑ Περιοδική πολιτιστική έκδοοη Τεύχος 10ο. Αίγινα, ΙανουάριοςΤούνιος 2005

Καλλιτεχνική Επιμέλεια:

Οι ειδικές συνθήκες

Ξανθίππη Μΐχα Μπανιά

του 9ου τεύχους,

έκδοσης οδήγησαν

σε αμέλειες και

δυσαρέστησαν

Παραγωγή:

τους φίλους μας που μας

Graphicon, Μαυρομιχάλη 36, 106 80

εμπιστεύονται

Αθήνα, τηλ.: 210 3613992

τους. Ζητούμε

συγγνώμη

από όλους και

επανορθώνουμε.

Ιδιοκτήτης - Εκδότης:

τις

φωτογραφίες

Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία

Συνδρομές:

Οι φωτογραφίες

«Η Αιγιναία».

Εσωτερικού: 20 ευρώ

ανήκουν στη Φωτογραφική

Έδρα: Ιωάννου Σακκιώτου 8,

Φοιτητές-Μαθητές: 15 ευρώ

Λυκείου

Κυψέλη Αιγίνης, 180 10 Αίγινα.

Εξωτερικού: 30 ευρώ

και στον Άρη

ΑΦΜ: 099119847

Οργανισμών-Τραπεζών: 60 ευρώ

Με την ευκαιρία ότι οι

του 9ου τεύχους ομάδα

Αίγινας Παύλο. πληροφορούμε

φωτογραφίες

Υπεύθυνος συνδρομών:

της Λεωφόρου

Διευθυντής:

Γιάννης Πούντος

ήταν του Μιχαήλ

Γεώργιος Ι. Μπόγρης

τηλ. 2297026278-6932648020

Καζαντζάκη

(τ. 8)

Κρητικού.

Αρχισυντάκτης: Αχιλλεύς Γ. Χαλδαιάκης

Επιταγές-Εμβάσηατα:

Διαχειριστής:

Γεώργιος Μπόγρης,

Γιάννης Φ. Πούντος

Μητροπόλεως 9, 180 10 Αίγινα,

Γιώργος Καλοκέντης

Συντακτική επιτροπή:

τηλ.: 2297026625-61876-6944370587

Η.Ρ. Coulon

Κώστας Γαβρόγλου,

Γιώργος Γουλάκος,

αρχείο Λίνας Μπόγρη Πετρίτου

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού,

Βαλαωρίτου 12, 106 71 Αθήναι,

αρχείο Μαίρης Γαλάνη Κρητικού

Γιώργος Κουλικούρδης,

τηλ.: 2103628501

αρχείο Εριφύλης Δημοπούλου

Βασίλης Λυκούρης,

Αριθμός τραπεζικού λογαριασμού:

σκίτσα Βαγγέλη Αθανασίου

Μιχάλης Μουτσάτσος,

241/47005110

Γεώργιος Μπόγρης,

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος

Φωτογραφίες εξωφύλλου:

Επιστολές-Σ πνεργασίες

Γιώργος Καλοκέντης

Γιάννης Πούντος, Δημήτρης Σαραντάκος, Αχιλλέας Χαλδαιάκης, Αννα Χάρρισσον.

ΠΗΓΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

Η.Ρ. Coulon στη διεύθυνση:

Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία

Το κόσμημα του εξωφύλλου

«Η Αιγιναία».

της Αιγιναίας είναι

Διόρθωση κειμένων:

Τ.Θ. 38, 180 10 Αίγινα

του Γιάννη Μόραλη.

Μιχάλης Μουτσάτσος

Ηλεκτρονικά διεύθυνση: www.aiginaia.gr e-mail:pountosj@aig.forthnet.gr

ISSN 1108-748Χ

ΤΕΥΧΟΣ

ιναια

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ

ΑΙΓΙΝΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΖΙΟΥΝΙΟΣ 2005

Αφιέρωμα

στη Γωγώ

Κουλικούρδη

Iff

€

iL· M

ϋ·

Wk*

•*• -Λ.

η w.Jyff

iì ι i%--'iliS"<

ΕΚΔΟΣΗ

ΚΕΙΜΕΝΑ

9-37

Στρατής Μυριβήλης Αφαία

Κώστας Μιχ. Σταμάτης Ποιήματα

Ανέκδοτες επιστολές του Ν. Καζαντζάκη στο Δ. Λορέντζο

Έβη Τουλούπα Έξι επιφυλλίδες για την Αίγινα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

39-97

Λίνα Mnóypn-Πετρίτου Στην ιστορικό της Αίγινας, Γεωργία Κουλικούρδη

Χαρίκλεια Στασινοιιούλου Η Γεωργία Κουλικούρδη στην τάξη

Κατερίνα Βουτέρη-Θανοπούλου Γωγώ Κουλικούρδη η Αιγινήτισσα

Γεωργία Κουλικούρδη Ελληνική παράδοση 63 Γεωργία Κουλικούρδη Το παλάτι του μπάρμπα Γιάννη

Ηρώ Δημοπούλου Συνομιλία

Αλεξάνδρα Αντωνίου «Γένοιο οίος έσσι μαθών»

Μίνα Κόρσου-Καπέλλου Γεωργία Κουλικούρδη

Αδελφή Εσπεράνς Η Γεωργία Κουλικούρδη, η αλησμόνητη καθηγήτρια μας Γεώργιος Μπήτρος Οι τελευταίοι μαθητές της Γωγώς

Σοφία Γιαννακοπούλου Δύο χρόνια μετά!... 83 Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού Η Γωγώ η Κουλικούρδη 87 Εριφύλη Δημοπούλου Για την Γωγώ Κουλικούρδη 91 Θανάσης Παπαθανασόπουλος Γωγώ Κουλικούρδη 93 Έβη Τουλούπα Γωγώ Κουλικούρδη 95 ΚΕΙΜΕΝΑ

99-121

Λίνα Μπόγρη-Πετρίτου Ευχή γονιού, ευχή Θεού 99 Βασίλης Λυκούρης Η Αίγινα στην δεκαετία του 1930 103 Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού Η Ακτή Τότη Χατξή 110 Αλέκος Ιωαννίδης Ο τελευταίος ψαράς με λατίνι 120 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

122-127

Γεωργία Π. Κουλικούρδη - Σπύρος Ν. Αλεξίου Αίγινα. Οδηγός για την ιστορία και τα μνημεία της 122 Αχιλλέας Γ. Χαλδαιάκης Ο Πολυέλεος στην Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Μελοποη'α 124 ΧΡΟΝΙΚΆ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

129-139 141

ΝΕΚΡΟΛΟΓΊΕς

142-144

Μιχάλης Μουτσάτσος Και πάλι για την ύδρευση 149

SLazarrt aiiKE.<j. E.

L g i i i e ΛΊΙ < ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΗΣ «ΑΙΠΝΑΙΑΣ» ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΜΠΟΓΡΗ

Λναππτο/ (ρώοι και φίλες

ον Νοέμβριο του 2004, συμπληρώθηκαν 2 χρόνια από τον θάνατο της αξέχαστης Γωγώς Κουλικούρδη.

Η παρουσία της, το έργο της, η προσωπικότητα και η προσφορά της, στην Αίγινα ιδίως, υπήρξαν παράδειγμα και άξονας αναφοράς για το περιοδικό μας. Η ταύτιση της με την Αίγινα, μάς έδωσε την έμπνευση για ένα περιοδικό ταυτισμένο και αυτό με το νησί μας, με την κρυφή φιλοδοξία να συγκεντρώσει στις σελίδες του οτι δήποτε πνευματικό σχετίζεται με την Αίγινα, την ιστορία της και τον πολιτισμό της. Είχα την σπάνια τύχη, να γνωρίσω προσωπικά εδώ και μία ΙΟετία περίπου, την εξαι ρετική αυτή πνευματική προσωπικότητα του νησιού μας και να αισθανθώ το ξεχωριστό της ήθος. Σαν γιατρός αρχικά και σαν Διευθυντής και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού αργότερα. Υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος που συμβουλευτήκαμε και που της ζητήσαμε (με τρόπο φορτικό θα έλεγα) να γίνει η Επιστημονική Διευθύντρια της Αιγιναίας. Μιας και η ίδια δεν ήθελε και χρειάστηκε πολλή επιμονή γι' αυτό. Μας έλεγε ότι είναι μεγάλη σε ηλικία, ότι χρειάζονται καινούργιοι και νεότεροι να αναλάβουν, όταν εμείς την βλέπαμε σαν ένα ζωντανό μύθο και με την αίσθηση της αδυναμίας απέναντι στην πνευματικότητα και το μοναδικό της ήθος. Όμως την χρειαζόμαστε, ήταν αναγκαία και η πιο μικρή έστω συμ βουλή της. Πράγμα που ποτέ δεν μας αρνήθηκε, αφού άλλωστε παντού και πάντοτε απλόχερα την χάριζε, με μια νεανική πνευματική ζωντάνια. Σ' αυτήν λοιπόν που υπήρξε η ζωντανή Ιστορία της Αίγινας είναι αφιερωμένο το πα ρόν τεύχος. Φίλοι, μαθήτριες και συνεργάτες της, καταθέτουν στις σελίδες που ακολου θούν τις αναμνήσεις τους για την Γωγώ. Και αυτό είναι μόνο ένα μικρό τιμητικό αφιέρω μα στην μνήμη των δύο χρόνων από τον θάνατο της. υοτυχώς, η τύχη μάς επιφύλαξε και κάτι ακόμη δυσάρεστο. Ένας δικός μας άνθρωι πος, μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της Αιγιναίας, η φίλη μας Awn Βρυχέα, έφυγε από κοντά μας την Τετάρτη 11 Φεβρουαρίου του 2005. Η Awn Βρυχέα ήταν στενή φίλη και μία ξεχωριστή προσωπικότητα. Αρχιτέκτων, καθη γήτρια 1ης βαθμίδος στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ και μία ολοκληρωμένη ανθρώπι νη παρουσία. Με λαμπρές σπουδές στην Αθήνα και στο Παρίσι (κοντά και στον Γιάννη Τσα ρούχη), δίδαξε και σε πολλά φημισμένα Πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής.

^.Wi"i iiW!T!''.'. • • ! . iii'l'i'WPWM li' Ι).. ι·ι.Γ"«ν. π ! | ·ι ii' l 'J..I

Υπήρξε από τα νεανικά της χρόνια, μαχόμενη αγωνίστρια και στέλεχος της Ανανεω τικής Αριστεράς και του γυναικείου κινήματος και πρώτη γυναίκα Εκλεγμένη Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων. Η καριέρα της αφιερώθηκε αποκλει στικά στην Ακαδημαϊκή Διδασκαλία και ασχολήθηκε ερευνητικά και επιστημονικά με την Αρχιτεκτονική και δεν άσκησε ποτέ το επάγγελμα ιδιωτικά, επιδιώκοντας το εύκολο και γρήγορο χρηματικό όφελος. Υπήρξε αφοσιωμένη στο εκπαιδευτικό-επιστημονικό της έρ γο και μαχόμενη αγωνίστρια των δικαιωμάτων του απλού πολίτη και των γυναικών. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στον αγώνα για την διάσωση των Προσφυγικών Πολυ κατοικιών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας και της αισθητικής, κοινωνικής και ιστορικής τους αξίας. Έδωσε αληθινές μάχες ενάντια στα αδηφάγα εργολαβικά και άλλα κερδοσκοπικά συμφέροντα και κέρδισε, για τους απλούς ανθρώπους. Τον ίδιο επίμονο και ανυποχώρη το αγώνα έδωσε και για τις Εργατικές Πολυκατοικίες της Δραπετσώνας και του Πρότυ που Οικισμού που εμπνεύστηκε και οργάνωσε στην Θήβα. Αλησμόνητη θα μείνει η καθοριστική της εισήγηση και παρέμβαση στην εκδήλωση της Αιγιναίας, πρόπερσι το καλοκαίρι, για την δόμηση στην Αίγινα, ενάντια στην κακο ποίηση και αλόγιστη δόμηση της Αιγινήτικης γης από τα αδίστακτα κερδοσκοπικά μεγαλοεργολαβικά συμφέροντα των Εταιρειών. Στο φιλόξενο σπίτι της στο Σφεντούρι γεννήθηκε η ιδέα του περιοδικού «Η Αιγιναία», ένα από τα πολλά αξέχαστα βράδυνα, που μας φιλοξένησε με την θαυμάσια μαγει ρική της. Υπήρξε η συμβολή της καθοριστική για την κατεύθυνση, το επίπεδο, το περιε χόμενο και κυρίως την αισθητική του περιοδικού μας. Στην εξόδιο ακολουθία της, την Παρασκευή 11 Φεβρουαρίου του 2005, στο Α' Νε κροταφείο Αθηνών, η Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού εκ μέρους της Συντακτικής Επιτροπής της Αιγιναίας, διάβασε τον εξής χαιρετισμό. Εκ μέρους της Συντακτικής Επιτροπής της Αιγινώας, της οποίας ήσουν μέλος ιδρυτικό, θέλω να σου ευχηθώ καλό ταξίδι Άννη! Δεν ξεχνάμε ότι η ιδέα της γέννησης αυτού του τόσο ενδιαφέροντος περιοδικού, έγινε στο φιλόξενο αιγινήτικο σπίτι σας στο Σφεντούρι, το δικό σου και του Κώστα, σε μια από τις πολλές φιλικές βράδυνες συναντήσεις μας. Θα σε κρατήσουμε πάντα παρούσα στην συνέχεια της πορείας της Αιγιναίας, στην οποία πίστεψες τόσο πολύ. Οι φίλοι σου της Αίγινας, σε σένα που τόσο πολύ αγαπούσες τα τα ξίδια, σου εύχονται «Καλό κατευόδιο». „ ,, „ -η , , , Τ, Την αξέχαστη φίλη μας Awn Βρυχεα, υποσχόμαστε να τιμήσουμε και να παρουσιάσουμε σε επόμενο τεύχος της Αιγιναιας. r Γ Γ Λ J ' J ' Σαν ελάχιστο δείγμα τιμής και αγάπης, παραθέτουμε το κείμενο που ακολουθεί, της φίλης της Φωτεινής Γιωτάκη-Μπόγρη.

Υ.ΐ. Στην μνήμη τηςΆννηςΒρσνέα, r r ' ~ τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής , της Αιγιναιας, αντί στέφανου, κατέ θεσαν στο Νοσοκομείο «Άγιος Αιονύσιος» της Αίγινας, το ποσό των 330 ευρώ. 5

Στη φίλη ρας Άννη Βριΐ|έα

την Äwn μας δε ταιριάζουν επικήδειοι και νεκρολογίες, γιατί η Άννη είναι πα ντού. Περπατάει στα σοκάκια της πόλης, ανεβαίνει την πολυαγαπημένη της Πα-

λιαχώρα, θαυμάζει και λυπάται μαζί για το λαϊκό αρχιτεκτονικό αριστούργημα, το σπίτι ΡΟΔΑΚΗ στο Μεσαγρό. Ξεκουράζει τη γλυκεία ματιά της στο γαλάζιο της θά λασσας από το σπίτι της στο Σφεντοΰρι, βλέπει τα καταπληκτικά χρώματα της Δύσης. Η Άννη τα ρουφούσε όλα αυτά και τάκανε δικά της και στη συνέχεια τα μοιρα ζόταν με όλους μας. Η αγωνίοτρια που πάντα ήθελε το δίκιο των φτωχών και των ανήμπορων. Η πο λύτιμη φίλη που σε ηρεμούσε με τη σιγανή φωνή της και τα σοφά λόγια της. Η γυναίκα-σύντροφος που πάλευε για την ισοτιμία και την αξιοπρέπεια στις σχέσεις. Η επιστήμων-αρχιτεκτόνισσα που ό,τι στραβό γινόταν και χαλούσε την όψη της αγαπημένης της Αίγινας αγανακτούσε και πόναγε. Εκεί την βλέπαμε να βγάζει όλη την αυστηρότητα για τους Τυχάρπαστους Εμπόρους της ζωής. Τα λόγια της και η παρέμβαση της ουσιαστικά. Μέσα απ' το περιοδικό «Η Αίγι να/α», που ήταν και μέλος της Συνταντικής Επιτροπής και από το Σύλλογο του Σφεντουρίου, που ήταν μέλος ιδρυτικό. Μαζί καταγράφαμε όλους τους παλιούς φούρνους της Αίγινας και έκανε τα σχέ δια με αγάπη και πραγματικό ενδιαφέρον για το περιοδικό ΑΙΓΙΝΑΙΑ. Μου εμπι στεύθηκε το κείμενο χωρίς όρους, χωρίς παρέμβαση, με όλη τη σοφία του ανθρώπου που δεν ελέγχει για να φανεί ανώτερος. Γιατί η Άννη αγαπούσε του ανθρώπους και ήταν δασκάλα ήθους, συμπεριφοράς και ουσιαστικής επικοινωνίας. Το όνειρο της να καταγράψει όλους τους παλιούς οικισμούς της Αίγινας από ομά δα της Αρχιτεκτονικής δεν ευδοκίμησε. Έφυγε γρήγορα, αφήνοντας μας χρέος να συ νεχίσουμε ό,τι μπορούμε με εκείνη οδηγό. Το πορτρέτο της γυναίκας-πρότυπο, που συνδύαζε τη σύζυγο - μητέρα - επιστή μονα, καταξιωμένη - αγωνίοτρια, οικοδέσποινα μοναδική - και ουσιαστική φίλη. Εμείς οι φίλοι της, με το φευγιό της αισθανόμαστε περίεργα. Κάτι ανάμικτο από χαρά που είχαμε την τύχη να τη γνωρίσουμε, περηφάνεια που μας αγάπησε και μας νοιάστηκε και βαθειά θλίψη που η θέση της στο τραπέζι των σπιτιών μας θα είναι κενή. Όμως η παρουσία της θα είναι παντού να μας διδάσκει αξιοπρέπεια - γενναιότη τα - πείσμα για την περάτωση των στόχων μας και πραγματική αγάπη και επικοινω νία στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Σε ευχαριστούμε για όλα Άννα ΦΩΤΕΙΝΉ ΓΙΩΤΑΚΗ ΜΠΟΓΡΗ Η Ζ m Ο

ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

Sii %§?. J

:,, χ;" *:

it..-t-=» , ί

r: ψ -

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

••"• ~ •'•'"'•?"; • : . : . · ; , : f.. i l « " 4 : * * .ï' '<·. .-. ι 1 ;13Ä::SiniÖ:i#:;'iGi:-7::i::::!Piii,

ΚΕΙΜΕΝΑ

ΗΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ

Αφαία*

ο καλοκαίρι ήρθε, καί ό κόσμος που μπορεί ν' άφίσει δυο μέρες τα μαγγανο πήγαδα της βιοπάλης παίρνει το σακκίδιό του κι' ένα ραβδί καί ξεκινά για το

Σαββατοκύριακο του. Στο πρώτο πλάνο αυτής της εκδρομικής παναθηναϊκής εξόδου είναι βέβαια καί το νησί της Αίγινας. Λοιπόν σε κείνους που ξεκινούν για την πατρίδα τοϋ Αριστο φάνους έχω να συστήσω ολόψυχα : - Πηγαίνετε να δήτε το ναό της Αφαίας. Είναι κάτι που θα σας μείνει αξέχαστο για δλη τη ζωή σας. Ό ναός ορμά μέσ' από τα έγκατα τοϋ βράχου, μέσ άπο τα δέντρα καί τα λουλού δια, μέσ' από το γαλάζιο της θάλασσας καί τ' ουρανού που τον τυλίγει. Πάνω σε τούτη τη γη που κυβέρνησε καί δε θα πάψει να κυβερνά τήν ανθρώπινη ζωή με το ρυθμό τοϋ πνεύματος της, οί αρχαίοι ναοί ξεπετιούνται έτσι μέσ' άπο τήν πέ τρα σαν αγρία κρίνα ακατάλυτης νιότης. Ή αιώνια νιότη. Το αθάνατο νερό. Αυτό είναι το κυριώτερο στοιχείο μέσα στο νόημα τοϋ Θείου, καί αυτό εϊναι το κυριώτερο στοιχείο της Τέχνης, που δεν είναι παρά μια αποκάλυψη άπο τίς άπειρες μορφές τοϋ Θείου. Οί Ελληνικοί ναοί σηκώνουν ανάλαφρα καί ξεκούραστα τους βαρειους αιώνες πάνω στα λαβωμένα τους κιονόκρανα. Ό χρόνος, τα στοιχεία, οί βάρβαροι καί οί πρώτοι είδωλομάχοι χριστιανοί βάλθηκαν με λύσσα να τους ξεθεμελιώσουν, να τους ρημάξουν, να τους άφίσουν πέτρα στην πέτρα. Οί καιροί σαπράκιασαν τον πορόλιθο καί το μάρμαρο, οί βάναυσοι Ρωμαίοι πήραν αιχμάλωτους στα καράβια τους τους ωραίους ελληνικούς θεούς, οί φανατικοί χριστιανοί έκαψαν τα λευκά μέλη τους μέ σα στα ασβεστοκάμινο καί οί Ευρωπαίοι πριόνισαν τις μετόπες για να τίς κλέψουν. Πόσοι αιώνες. Πόση ιστορία. Πόση πίκρα. Πόση φθορά. Καί όμως οί κολώνες, χτυπημένες, βομβαρδισμένες, ανάπηρες, στέκονται μέσα στην αγνότητα τοϋ ελληνικού τοπείου καί υποβαστάζουν με τήν ί'δια χάρη το καλλι τέχνημα που λείπει. Είναι συγκινητικές αυτές οί κολώνες που κοιτάζουν τη θάλασσα πάνω άπο τίς νέες κορυφές τών πεύκων καί ή σβέλτη γραμμή των ενώνει σε μιαν έκπληκτικήν συνάντηση τή γή με τον ουρανό. Πόση δύναμη μέσα σ' αυτή τήν ομορφιά, καί πόση ασφάλεια μέσα στην κίνηση της άνατάσεώς τους! ΑΦΑΙΑ

* Επιφυ)ιχ(5α του Σ Μ σε

αθηναϊκή εφημερίδα. 9

Ol ελληνικές κολώνες σηκώνουν πάνω orò κιονόκρανα τους, που στεφανώνουν οί χελιδονοφωλιές, δλο το φοβερό βάρος της ανθρώπινης δόξας, καί δεν λυγάνε. Ση κώνουν επί χιλιάδες χρόνια την τιμή τοϋ ανθρώπινου πνεύματος. Καί το κάνουν με τόσο χαριτωμένη άνεση, μέ το χαμόγελο της θείας βεβαιότητας, δπως οί κόρες τοϋ Ερεχθείου. Νομίζεις πώς είναι ένα πανέρι μέ τριαντάφυλλα που σηκώνουν στο οτυλωτο κεφάλι τους καί όχι το βάρος της ανθρώπινης μοίρας. Αυτά συλλογιόμουνα σαν είδα για πρώτη φορά να ξεπετιέται μπροστά μου μέσ' άπα τα πεϋκα της Αίγινας δ ναός της Αφαίας. Ή εμφάνιση του είναι απότομη, σε χτυπά σαν αποκάλυψη. Ανεβαίνεις άπα το όρθιο μονοπάτι του βουνού καί βρίσκεις το ναό στην κορφή, να κοιτάζει τη θάλασσα της Αθήνας. Το τοπεϊο; Είναι απλώς θείο. "Οπως της Ακρόπολης, δπως τοϋ Σουνίου. Ό ναός

είναι φυτρωμένος άξεχώριστα μέσ' άπο το τοπεϊο, σαν προέχτασή του, σαν αυτοφυές λουλούδι της πέτρας. Γύρω του, ανάμεσα στα ξερά πούσια που αδειάζουν τα πεϋκα στο ιερό έδαφος, έδρεψα -χρυσό φθινόπωρο εϊταν- τα πρώτα κυκλάμινα. Αγαπώ πολύ τα κυκλάμινα τοϋ φθινοπώρου καί τα γαλαζολούλουδα της άνοιξης. Μάζευα τα άγρια λουλούδια που μύριζαν καί στοχαζόμουνα πώς ò σπόρος που τα άναγγενα κάθε φθινόπωρο είναι ό ϊδιος που τα γεννούσε ανάμεσα στίς πέτρες της Αφαίας, άπα την πανάρχαια εκείνη εποχή, πού δέν είχε φάγει ακόμα μέσ' από το ιερό της ή μυστηριώδης αύτη Κρητικοπούλα Θεά. Αντίκρυ μου, χαμηλά, στραφτάλιζε ό μεσημεριάτικος ήλιος πάνω στην πιο γαλά ζια, την mò νεανική θάλασσα τοϋ κόσμου.

ΚΩΣΤΑΣ MIX. ΣΤΑΜΑΤΗΣ

I «Ο εν σιγή θεριζόμενος στάχυς» Απάνεμο λιμάνι λυτρωμού κι ελπίδας των Μυστηρίων ο τόπος' απόκριση στην υπαρξιακή διαπόρηση

και βίγλα στ' άγνωστο μας Τέλος! Στο «Φρέαρ το Καλλίχορον» η Δήμητρα άναψε της συνέχειας το λυχνάρι κι «επί της Αγέλαστου Πέτρας» άστραψε και φώτισε, με τη σοφία του Ορφέα, τ' αυλακωμένα από τις άμαξες μάρμαρα της Ιεράς Οδού, τ' αστέρια της ψυχής και τα μυστήρια της ζωής. Στο φ ω ς το δειλινό του Τελεστήριου αγαλινά ημέρεψεν ο φόβος του θανάτου και μέσ' απ' την απόλυτη σιωπή των κύκλων των επάλληλων της μύησης εκάρπισε και μέστωσε χιλιόσπορος «ο εν σιγή θεριζόμενος στάχυς». Εκστατικά τα μάτια της ψυχής αντίκρισαν το θείο όραμα του Επέκεινα, πλανήθηκαν σε δρόμους πολυδαίδαλους και πύλες πετροθόλωτες, είδαν τον Άδη και τον Πλούτωνα, τους θάμπωσεν η Άνοιξη του γυρισμού της Κόρης, σκόρπιες και άβουλες των πεθαμένων οι σκιές, μα λεύτερος ο δρόμος προς το Τέλος... Απάνεμος των Μυστηρίων ο τόπος την Ικεσία άκουσε του Ηρακλή ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

τότε, που ζωντανός, κατέβαινε στον Άδη. «Γνώθι σαυτόν» των μυημένων η άγια φώτιση, γέφυρα ανθρώπων και θεών η Ελευσίνα και Πίστη στον ένα Θεό κι από λιμάνι λύτρωσης κι ελπίδας απλώθηκε πλατύς και λιοπερίχυτος ο δρόμος προς την Αιωνιότητα!

Η Ώ ρ α του Λεωνίδα Τ ο ν βρήκε το ακόντιο στο λαιμό τον Λεωνίδα κι έπεσε ο Λεωνίδας καταγής κι η περικεφαλαία του βρόντηξε στα χαλίκια και στο κύμα κύλησε και στάθηκε στην άκρια εκεί μονάχη. Κι είχε το πρόσωπο στην άμμο βουτηγμένο αγέραν ανασαίνοντας βαθιά, για να επιζήσει... Μέσα του χώθηκε, χωρίς πια νά 'χει νόημα, στυφή η οσμή της αμμουδιάς κι η θάλασσα. Τ ο ν άρπαξε η μοναξιά του τέλους και ο θάνατος κι ως βλέπει των Περσών τα σμήνη, πάνω του να περνούν ουρλιάζοντας, στον ουρανόν εσήκωσε τα μάτια του θολά και ταπεινά ικέτεψε:: — Κύριε, αληθινά, δεν ξέρω τ' όνομα Σου, κατέχω όμως σύμπασα την άχρονη βουλή Σου. Εγώ ο βασιλέας της Σπάρτης Λεωνίδας 13

έπραξα το καθήκον μου, σύμφωνα με τους νόμους τους δικούς Σ ο υ . . . και της Πατρίδας ]ΐου. Τώρα, που έφτασε η ύστερη στιγμή, δίκαια κάμε κι Εσύ το χρέος Σ ο υ . . . Κύριε, σου παραδίνω την ψυχή μου.

«Εκ πόνων σωτηρία...» Α (Πορεία ενοχών) Έρχομαι από την έρημο της μοναξιάς. Πορεύτηκα πίσ' απ' το καραβάνι των φτωχών, μέσα σε σύννεφο από άμμο και σιωπή. Στην άκρη της ερήμου: απογραφή! Χωρίς νερό, χωρίς δροσιά οι καμήλες άφησαν πίσω τη ζωή και την πορεία τους. Όλοι δοκιμαστήκαμε στην κάψα, δίχως νερό, δίχως ψωμί. Μονάχα ήλιος κι άμμος. Τίποτα πια ανθρώπινο στο σύνορο ανάμεσα στην έρημο και στη ζ ω ή . . . Έρχομαι από την έρημο της μοναξιάς, με ράκη φορτωμένος κι ενοχές και κρίματα στο σώμα, στην ψυχή. Έρχομαι από την έρημο μονάχος. Ζώα και σύντροφοι ανέλπιστα χαθήκαμε... Κι εγώ που κρύβω μέσα μου χιλιάδες σαν κι εμένα, πιάνω την Ιερά Οδό κι οδοιπορώ προς το Θριάσιο Πεδίο να συναντήσω την απλωσιά, τους Κήρυκες, τους Ευμολπίδες, να πιάσω λόγο μυστικό με την παρθένα Κόρη και τη Δήμητρα. Ν α ιδώ τους Θράκες μετανάστες, να γραφτώ του Ελευσίνιου Κράτους ο πολίτης, την ώρα που υποτάσσεται στων Αθηναίων τη βία.

& Ci

Δε θέλω να μου πούνε πως η Αίγυπτος είναι η βαθιά πηγή των Μυστηρίων. Π ή γ α στην Αίγυπτο και γνώρισα την ερημιά * ' î ' " !Γ , ' :

της σκέψης και του σεβασμού στον άνθρωπο, στα θεία, την αγριότητα, που έχουνε της άμμου οι κόκκοι, όταν φυσάνε ουρλιάζοντας στη δίνη των ανέμων. Ν α λυτρωθώ απ' το φορτίο των ενοχών, να ξεχαστώ στο φόβο του θανάτου,

î t

4.. ,

ν α νιώσω ω ς ά ν θ ρ ω π ο ς στον ουρανό να υψώνομαι, να μ ά θ ω από το θάνατο π ώ ς πιάνεται η ζ ω ή ! Εγώ, που κρύβω μέσα μου, χιλιάδες σαν κι εμένα, έχω λαχτάρ' απόκρυφη ν' ακούσω την ψ υ χ ή μου να φτερουγίζει λεύτερη

Η Η

στης ματαιοδοξίας μου τον κύκλο.

.Η/ : Ι

Η Κόρη και η Δήμητρα, που λάτρεψα, §

στόχο τους έβαλαν καλύτερο από τι είμαι να με κάμουν. Διψάω να ζήσω ενός Θεού το δράμα, να περπατήσω χρόνο ιστορικό, όπου απ' το σάπιο το φυτό νέα ζ ω ή βλασταίνει. Λαχτάρα μου οι αθέατες δυνάμεις να ωριμάσουν,

••

καθώς το στάχυ το σγουρό, που τρίζοντας καρπίζει κι αγκαλιάζει το ποτάμι του θανάτου και της ζωής.

••;:::••

Β (Προετοιμασία αυτογνωσίας) Θεά και Κόρη των σταχυών, μάνες του κόσμου, εδώ, στης Ιεράς Ο δ ο ύ το τέρμα, μ' άκρα ταπείνωση απιθώνω των Μυστηρίων τα σύμβολα ένα-ένα: το Φίδι, τον Υάκινθο, τη Σφαίρα, το Αυγό, το Πευκοκλώνι, τα Χορτάρια και το Ρόδο, το μεστωμένο Κουκουνάρι και το Στάχυ. Άφησα πίσω μου τα θεία και τ ανθρώπινα, που ως τώρα με συντρόφεψαν, όπου κι αν πήγα. Νοιάζομαι μιαν υπέρβαση να στήσω στο τέλος της ζωής μου, μήπως κι ανακαλύψω %jfl ΠΟΙΗΜΑ

ποιος επιτέλους είμαι! !5

., S f«y ä >' A

Θέανες των σταχυών και των Μυστήριων, σας το ζητάω απ' την καρδιά μου να γνωρίσω των μύθων την αλήθεια και το αύριο της ζωής και μέσ' απ' τη φωτιά να οραματιστώ τη γνώση του θεού και την αιωνιότητα, της πρόνοιας τη δημιουργία ν' αγγίξω αντάμα με τους νόμους της σοφίας, τα δόγματα τα σύμβολα και της αλληγορίες!

Ι |

Ν α φτερακίσω χελιδόνι λεύτερο στου Υπερπέραν τη σιωπή, προς την Αθανασία, τον διαβατάρη άνθρωπο να καμαρώσω την ώρα, που συνειδητά την αρετή βιώνει...

Γ (Δοκιμασία ανάτασης) "'ti '

Φωτιά με καίει να μελετήσω την ψυχή και το εγώ μου, να φωτιστεί ως τα βάθη του το πνεύμα και να φιλιώσουν μέσα μου άνθρωποι και θεοί! Κι ως σέρνω αργά το βάρος των βημάτων μου στ' απόλυτο σκοτάδι στου Καταβάσιου τις στροφές και τη μουντάδα, έρχετ' ο λόγος βάλσαμο του Ιεροφάντη: - «Θαρρείτε, μύσται, του Θεού σεσωσμένου έσται γαρ ημίν εκ πόνων σωτηρία...». Άκρα σιωπή. Γύρω μου η εγκαρτέρηση ρομφαία, χαράζει ανεξίτηλα το πέρασμα απ' το μηδέν ότου Πάνα την Ολότητα, στο Π α ν το πανανθρώπινο. Τι άκουσα, τι ένιωσα, τι είδα και ποιον είδα αδύναμη η γλώσσα να ιστορήσει. Ολόγυρα τρέχουν νερά της θάλασσας, του ποταμού και των πηγών κί απάνω στη φωτιά ρέει της θυσίας ζωντανό το αίμα, καθώς χιλιόγνωση και μυριόμορφη πυρώνει ακοίμητη του ονείρου και της φ υ γ ή ς την οπτασία και υφαίνει το τραγούδι της μες στις στοές. Άναψαν πάνωθε πυρσοί κι ένας καπνός 16

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

που σέρνεται αργά σαν ερπετό πάνω από θεία βότανα και ρίζες. Κι οσμή από λάδι και κρασί καμμένο δίνει φτερά στο πνεύμα μου κι η σκέψη μου ανάερη αιθρολάμνει πεταλούδα. Παντού αγροικάω βήματα χιλιάδων σαν κι εμένα, που με στεφάνια μ' ακολουθάν στα χέρια τους κι ανάλαφρος ως είμαι κι ως το νιώθω δεν ξέρω αν ξύπνιος είμαι ή αν κοιμάμαι στην πλανερή πορεία μου στο Καταβάσιο. Ακούω κραυγές, σκουξήματα κι αντάρα, ήχους παράξενους, μια μουσική πασίχαρη, χέρια μ' αρπάζουν στιβαρά κι ο φόβος κρατάει το νου μου ολάνοιχτο. Μέσα μου η έκσταση ποτάμι και σκοτάδι, θαμπό το φως, πλήθος σκιές, βαριές φωνές, άναρθρος λόγος, σαν των βουνών τον ψίθυρο. Σαλεύουν των Κηρύκων οι φιγούρες, αδιόρατες οι σκιές των Ιεροφαντών με καρτερούν στου Καταβάσιου το πλατύσκαλο... Στο Τελεστήριο άστραψε το φ ω ς και χύθηκε ήλιος λαμπρός στα μάτια, στην ψυχή. Στο ιερό νερό της Κρήνης νίβομαι κι άρρητα λόγια ο Κήρυκας συλλάβιζε παράμερα. Τότε τα Ηλύσσια στο λιοφώς ξαστράφτουν και των Μακάρων ο χορός ζυγώνει μ' ένα τραγούδι αγγελικό και θείο... Το Μέγαρο κι ο Τρούλλος του λαμποκοπάν κι ασπάζονται τον ήλιο στην αγκάλη τους. - «Ου μαθείν τε αλλά παθείν και διατεθείναι...». Κι εγώ, που κρύβω μέσα μου χιλιάδες σαν κι εμένα, αέναα φωτίζονται στα γήινα, στα ουράνια. Ανάλαφρη η σκέψη μου και πετεινό η ψ υ χ ή μου χύνει στο είναι μου των μύθων την αλήθεια, την προσδοκία του αύριο κι ο θάνατος θαμπίζει λύτρωση της ψυχής κι ανοίγει την αιώνια προς την Αθανασία πύλη. Κι εγώ, που κρύβω μέσα μου χιλιάδες σαν κι εμένα

SE H SS

m ^t.

πορεύομαι αργά και μέσα μου, θαρρώ, άλλη ψυχή γεννιέται πάλι απ' την a p p i !

3 -

Δ («Ου μαθείν τε αλλά παθείν...») - «Θαρρείτε, μύσται...». Πέρ' από το σκοτάδι, τις φωνές, τους Κήρυκες, ξέμακρ' απ' των Ιεροφάντηδων του ψιθύρους κι έξ' απ' το Φωτομέγαρο σαν βγήκα, λυτρώθηκα...

Αλάψρωσε η σκέψη και το πνεύμα μου: μεταστροφή συντέλειας στο είναι μου και ένιωσα καλύτερος να γίνομαι και πως ζωή και θάνατος, πρώτη φορά, μέσα μου αγκαλιαστήκανε με πάθος, το ένα τ' άλλου αμφίδρομος οδηγητής. το γήινο το βάρος μου απώλεσα, κι η ματαιοδοξία μου βρήκε γλυκιά ανταπόκριση στο δρόμο της. Και τώρα πια, στο τέλος μου δε χάνομαι, γιατί μες στην πορεία μου συνάντησα τον εαυτό μου αλλιώτίκο και είπα" — Ανέβηκες ένα σκαλί κι αυτός που ήσουν είσαι με τη δική σου δύναμη σκαρφάλωσες... «Ου μαθείν τε αλλά παθείν και διατεθείναι...» Αυτός που ήσουν είσαι κι αναγεννιέσαι μόνος σου! Τούτη είναι η Νίκη σου, ψυχή μου!

;

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

Vmm

ψ' '"'-"f^'/'ìiy:,-

·*^:ΛΤ

«ii

:ΐΛΊ . . ; •

— 8 — (Ασπρόμαυρη καρτ ποστάλ. Αποψη NICE (Νίκαιας). Χωρίς ημερομηνία. Πιθανόν του 1952). Αγαπητέ φίλε, πολύ σας ευχαριστούμε για το καλό Σας γράμμα. Ο Θεός να σας έχει πάντα καλά. Λαχταρούμε να ξαναδούμε την Αίγινα, μα πότε; Μήτε ο Θεός δεν ξέρει. Χαιρετισμούς στον κ. Οικονόμου. Ο Θεός μαζί Σας πάντα Ν.

Καζαντζάκης

Ελένη

Καζαντζάκη — 9 —

Σιενα 27.8.52 (Ασπρόμαυρη καρτ ποστάλ' παριστάνει άποψη της Perugia). Πολλούς χαιρετισμούς.

Ν. Ελένη Καζαντζάκη

— 10 — (Έγχρωμη καρτ ποστάλ χωρίς τόπο και χρονολογία. Πιθανόν του 1953. Παριστάνει χιονισμένο παρισινό τοπίο). Χρόνια πολλά και καλά για όλους! Πολύ σας ευχαριστούμε για το καλό γράμμα. Κι εμείς σας θυμόμαστε πάντα με αγάπη και μαθαίνομε νέα σας από τους κοινούς γνω στούς και φίλους. Ελένη Καζαντζάκη. Χρόνια καλά και καλύτερα για Σας, για την Ελλάδα, για τον κόσμο. Δικός σας πάντα Ν.

Καζαντζάκης. —

li-

Freiburg. (Καρτ ποστάλ χωρίς ημερομηνία. Ένδειξη ταχυδρομικής σφραγίδας 20.12.54) Αγαπητέ μας φίλε, κι εμείς πάντα σας θυμόμαστε με αγάπη πολύ. Το 1955 ευτυχι σμένο. Ελένη

Καζαντζάκη.

Χρόνια πολλά, καλά, υγεία, ειρήνη, καλή καρδιά! Σας θυμούμαστε πάντα με αγάπη. Ο Θεός μαζί Σας και με την Αίγινα! Ν.

Καζαντζάκης. — 12 —

Amibes

20.10.55

(Ασπρόμαυρη καρτ ποστάλ. Παριστάνει τον Δαντών). Αγαπητέ μας φίλε, Βέβαια μήτε Σας, μήτε την Αίγινα, την αγαπημένη, μήτε την Κρήτη ξεχάσαμε' μα ρί-

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

ξαμε ρίζες στην ξενητιά κι ο μισεμός δύσκολος. Μα σίγουρα θα ξαναϊδωθούμε. Και πολύ θα χαρούμε. Εδώ δουλεύω πολύ και καλά' κι όλο την Ελλάδα έχω στο νου μου. Χαιρετισμούς στους φίλους. Με αγάπη πάντα Ν. Καζαντζάκης και Ελένη. — 13 —

Αντίπολις 15-2.56 (Ασπρόμαυρη καρτ ποστάλ. Παριστάνει την Άνοιξη του Μποτιτσέλι).

Αγαπητέ μας φίλε, Λάβαμε το γλυκύτατο δώρο Σου και θυμηθήκαμε με νοσταλγία την αγαπημένη, στην άκρα του κόσμου, Αίγινα. Πότε άραγε θα ξαναπατήσουμε το ιερό χώμα; Πουλήσαμε και το σπίτι, ξεριζωθήκα με' μα οι ρίζες της Αίγινας είναι στην καρδιά μας. Χαιρετάτε μας όλους τους φίλους κι ας μη μας ξεχνούν. Ο «Θεός» μαζί Σας πάντα ΑΓ. Καζαντζάκης. — 14 —

Bohins Hotel Zhtoroy, Yougoslavie 5-8.56 (Έγχρωμη καρτ ποστάλ με ζωγραφιά του Peter Bruegel).

Αγαπητέ μας φίλε, Με χαρά πήραμε σήμερα το γράμμα Σας και το σκίτσο. Τα λουκούμια τα λάβαμε και εφτύς Σας γράψαμε να ευχαριστήσουμε. Τώρα βρισκόμαστε σ ένα ωραίο βουνό, γεμάτο καταρράχτες κι ελάτια κι αναπαυόμαστε' το Σεπτέμπρη γυρίζουμε στην Antibes. Πάντα σας θυμούμαστε με αγάπη, Εσάς και τον κ. Οικονόμου και την Αίγινα, μα ο Θεός ξέρει πότε θα ξαναϊδωθούμε. Τα χρόνια περνούν κι όλο και ρίχνουμε ρίζες στην ξενητιά. Χαιρετάτε μου όλους τους φίλους κι ο Θεός μαζί σας πάντα! ΑΓ. Καζαντζάκης. — 15 —

Antibes 15.9.56 Αγαπητέ φίλε, Ευχαριστούμε για το νέο σας γλυκύτατο δώρο. Κ' εμείς Σας θυμούμαστε πάντα με πο λύ αγάπη. Ας ελπίσουμε πως μια μέρα θα συναντηθούμε πάλι στην αγαπημένη Αίγινα. Η γυναίκα μου κ' εγώ Σας χαιρετούμε κι ο Θεός μαζί Σας πάντα. Ν. Καζαντζάκης.

ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΣΤΟΝ Δ. ΛΟΡΕΤΖΟ

ΣΧΟΛΙΑ Ο παραλήπτης των επιστολών ήταν κάτοικος Κυψέλης Αίγινας. Συ χνά φίλευε τον Καζαντζάκη με κηπευτικά και άλλα είδη από την αγροτική οικονομία του νησιού στα χρόνια της Κατοχής. 2 3

Θρακιές: βαθουλώματα εδάφους όπου οι ντόπιοι φυτεύουν δέντρα. Πολύτιμα δώρα: δέκα αυγά και χόρτα. Οικονόμου: φαρμακοποιός της Αίγινας, στο φαρμακείο του οποίου εργαζόταν ο Δ. Λορέτζος. Ο μικρός με τρέλανε: ο αδελφός του παραλήπτη των επιστολών Αντώνης Λορέτζος είπε στο ζεύγος Καζαντζάκη στην Αθήνα, ότι διώκουν μέλος της οικογενείας του ως αριστερόν. Η ζάχαρη ήταν του ζεύγους. Την πήρε ο Λορέτζος με το δελτίο του Κα ζαντζάκη. Λέφας: γείτονας του Καζαντζάκη στην Αίγινα. Κίντζιος Β.: ειρηνοδίκης Αίγινας, φίλος του Καζαντζάκη και του Σικελιανού, όταν και ο δεύτερος κατοικούσε στο σπίτι του ζωγράφου Καλμούχου στην Αίγινα, στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής.

Civa: σχεδόν πάντα οι καρτ ποστάλ που έστελνε ο Καζαντζάκης είχαν εντυπωσιακές παραστάσεις, τις οποίες πάντα κατάφερνε να ερμηνεύει έτσι ώστε να παίρνουν ένα ξε χωριστό νόημα.

Γλυκύτατο δώρο: λουκούμια.

Σκίτσο: που του έκανε ο Λορέτζος. ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

i '.; '

ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΣΤΟΝ Δ. ΛΟΡΕΤΖΟ

t *:;

~™.

=="

pavì-t«

""•il : Ut"

ΕΒΗ ΤΟΥΛΟΥΠΑ

Έξι επιφυλλίδες για την Aiywa ;

Λναππιε κύριε Μπόγρη -Γΐταν μια ευχάριστη έκπληξη η βιβλιοκρισία της φίλης Μαίρης Κρητικού στην τελευταία «Αιγιναία» σχετική με τις επιφυλλίδες μου που εκδόθηκαν από την Ένωση Φίλων Ακροπόλεως. Στην έκδοση αυτή περιέλαβα τις δημοσιευ μένες στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ που αφορούσαν κυρίως την Αθήνα. Ελπίζω ότι κάποτε θα αναλάβει κάποιος άλλος να εκδώσει και τις υπόλοιπες. Στο με ταξύ σας στέλνω έξι επιφυλλίδες που έγραφα στην Αίγινα και που θα μπο

ρούσαν ίσως να δημοσιευθούν στο αγαπημένο μας περιοδικό. 13-10-04

Με όλη μου την εκτίμηση Έβη Τουλουπα

Ι m •••• • Ά.. • ΐ

• 'f

*? ìli! ||-

SfJFf

•

r ri HNilj.|h

Γ • J

Ρ*ϋ#

JL":

ti ι 1

!Ί

Τ α σόκα, σ ύ κ α

Οταν αγοράσαμε το κτήμα στην Αίγινα, μια από τις μεγάλες μας χαρές ήταν ότι απο κτήσαμε μαζί και μια θεόρατη συκιά. Τα σύκα της, μικρά και γλυκά, ωρίμαζαν χον Σε πτέμβριο και ώς τον Οκτώβριο δεν προφθαίναμε να την τρυγούμε. Συχνά έρχονταν νωρίς το πρωί τρεις φίλες που έμεναν κοντά και γέμιζαν τα καλαθάκια τους με σάκα. Άλλες φορές τα βράδυα έρχονταν φίλοι από άλλες γειτονιές και μας έφερναν τα δικά τους σάκα που ήταν, έλεγαν, «πιο μεγάλα», «αλλά όχι τόσο αρωματικά», λέγαμε εμείς. Με τα χρόνια χάθηκαν οι φίλες, η μια μετά την άλλη (μακάρι να έχει συκιές ο πα ράδεισος) και στην οικογένεια ένας σταμάτησε να τρώει σύκα γιατί απέκτησε κοιλιακές ευαισθησίες, άλλος είχε προβλήματα με τα δόντια του και άλλη για να μη προσθέτει κι λά. Έτσι χάσαμε τη συνήθεια να πηγαίνουμε πρωί-πρωί στη συκιά. Ούτε και τα παι διά της γειτονιάς νοιάζονται για σύκα. Σκυμμένα πάνω από το ψυγείο του μπακάλη μελετούν τις διάφορες ποικιλίες παγωτών που θέλουν να δοκιμάσουν. Ακόμη και οι Αλβανοί ανακάλυψαν στον τόπο μας άλλες λιχουδιές και περιφρονούν τα σύκα. Βέβαια εξακολουθούμε να παρασκευάζουμε σάκο μαρμελάδα που τόσο αρέσει στους ξένους φίλους μας. Οι Βορειοευρωπαίοι γνωρίζουν μόνο τα ξερά σόκα (αφού τα φρέσκα δεν μεταφέρονται) και είναι τα μόνα ελληνικά προϊόντα που βρίσκει κα νείς στα μεγάλα καταστήματα τροφίμων του εξωτερικού. Έτσι ήταν μεγάλη η χαρά μας όταν μάθαμε ότι θα έρθει να μείνει ένα διάστημα μαζί μας ο ανηψιός μας από το εξωτερικό, αλλά και μεγάλη η απογοήτευση όταν αυ τός αγνόησε τη συκιά μας. Γρήγορα το ωράριο του προσαρμόσθηκε με εκείνο της νε ολαίας που παραθερίζει στο νησί. Έξοδος μετά τα μεσάνυχτα, επιστροφή τα ξημε ρώματα, ύπνος έως το μεσημέρι. Μπάνιο, ποδήλατο, διάβασμα. Πού ώρα για σύκα; Όταν είμασταν παιδιά τρελλαινόμασταν για μούρα. Δεν κατάλαβα πώς εξαφανί σθηκαν. Ποιος καταδέχεται πια να κόψει ένα έστω μούρο από μουριά; Μόνο αγανά κτηση προκαλούν σήμερα οι μαύροι καρποί που ρυπαίνουν την άνοιξη τα αθηναϊκά πεζοδρόμια. Στα μανάβικα ούτε για δείγμα δεν θα βρεις μούρα, αλλά και τα σύκα γί νονται λιγοστά. Θα τα αγοράζουν ίσως κάποτε κάποιοι παλιοί νοσταλγοί. Φαίνεται ότι και τα φρούτα έχουν την μόδα τους. 1995

•η, , ^m ^ Γ Τ ^ '••'••••>:•••

Ι ilk

••••••"• '

MìpS.

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

Το τάμα Αντιγράφω από την «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος» της 10ης Οκτωβρίου 1828 που εκδιδόταν στην Αίγινα: «Μεταξύ των διαφόρων δημοσίων έργων, τα οποία επιχειρίσθησαν από της αφίξεως του Κυβερνήτου,

και εις τα οποία η Α.Ε. αφιέρωσε μέρος των αδιάλειπτων φρο

ντίδων της διά το διττόν συμφέρον, πολυαρίθμων

ενδεών, διαπρέπει

Ορφανοτροφείου,

του τε δηλαδή πολιτισμού και της θεραπείας των μάλιστα

ήτις και μετ ου πολύ

η ενταύθα ανεγειρόμενη

οικοδομή

του

αποπερατούται.

Το λαμπρόν τούτο κτίριον θέλει περιέχει εν εαυτώ και ναόν ανάλογον, του οποί ου προχθές κατεβλήθησαν

τα θεμέλια με την πρέπουσαν

συνήλθον εις το Ορφανοτροφείον

τελετήν. Περί την 7ην ώραν

οι Αρχιερείς, ο Έκτακτος Επίτροπος του Τμήμα

τος των Δυτ. Σποράδων, ο επί της Οικονομίας Πρόβουλος στρατηγός

του Πανελληνίου,

Κολοκοτρώνης, ο προσωρινός Διοικητής της Αιγίνης, οι

Δημογέροντες

και πλήθος λαού. Γενομένης δε της συνήθους ιεροπραξίας και αγιααθέντων των θε μελίων, ετέθη ο πρώτος λίθος, φέρων την εξής 'Εκ μέρους τοϋ 'Ελληνικού

επιγραφήν:

'Έθνους ό Κυβερνήτης

ναόν τούτον εις τον Σωτήρα της Ελλάδος

της 'Ελλάδος καθιερώνει

τον

θεόν.

Η δημόσιος αύτη τελετή γενομένη την 8-20 Οκτωβρίου μας αναμιμνήσει μπράν ημέραν καθ' ην οι χριστιανικοί στόλοι κατέθραυσαν τας ναυτικός

τηνλα-

Οθωμανικός

δυνάμεις εις το Νεόκαστρον

και διεγείρει εις όλων των Ελλήνων τας φυχάς αισθή

ματα βαθείας ευγνωμοσύνης

προς τους τρεις Συμμάχους Βασιλείς, οίτινες αξιοπρε

πώς ένευσαν να υπάρξη η Ελλάς». Είναι σαφές ότι με αυτή την πράξη το Τάμα του Ελληνικού Έθνους εκπληρώθη κε και δεν χρειάζονται περισσότερα σχόλια. Αξίζει όμως να εξετασθεί σε ποια κατά σταση βρίσκονται σήμερα τα κτήρια στο χώρο αυτόν που στέγασε διάφορες τεχνικές σχολές για την μόρφωση των ορφανών της Επαναστάσεως και που διέθετε χώρους για αρχαιολογικό Μουσείο, Βιβλιοθήκη, Τυπογραφείο κ.ά. Άλλαξε πολλές φορές χρήση και στέγασε ακόμη τις γνωστές σε όλους φυλακές. Η συντήρηση των οικοδο μών όλα αυτά τα χρόνια ήταν η στοιχειώδης. Από τότε που μεταφέρθηκε και ο τε λευταίος κρατούμενος -εδώ και 12 χρόνια- το πρώτο δημόσιο κτήριο της ελεύθερης Ελλάδος εγκαταλείφθηκε στην τύχη του. Προγραμματίσθηκε να γίνει το μεγάλο δια χρονικό Μουσείο της Αίγινας, εγκρίθηκαν τα σχέδια από το Αρχαιολογικό Συμβού λιο και τα χρήματα από την Ε.Ε. Τα πράγματα δεν προχώρησαν και κανείς δεν γνω ρίζει γιατί, ενώ πολλοί το συνδυάζουν με την απομάκρυνση του Κέντρου Περίθαλ ψης των πουλιών. Το κτήριο εν τω μεταξύ καταρρέει... Ο Ναός του Σωτήρος δεν καταρρέει, χάρις στις φροντίδες κάποιων καλών γυ ναικών της γειτονιάς. Χρειάζεται όμως άλλου είδους συντήρηση που θα πρέπει να γί νει από ειδικούς και με την βοήθεια της Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα μικρό Ναό και απορεί κανείς γιατί ο αρθρογράφος της Εφημερίδας λέει ότι είναι «ανάλογος» προς ΕΞΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

το Ορφανοτροφείο. Μήπως υπονοεί ότι τα 800 ορφανά του πολέμου είχαν ανάγκη από ένα μεγάλο κτήριο ενώ ο Θεός Σωτήρ της Ελλάδος δεν χρειαζόταν μεγάλο περικαλλή Ναό για να τιμηθεί; 1999

Ο Ι. Κ α π ο δ ί σ ι ρ ι α ς και ο θ . Καί'ρης

1 ην τελευταία Κυριακή του Ιανουαρίου γιορτάστηκε στην Ι. Μητρόπολη της Αίγι νας η επέτειος της ορκωμοσίας του Ι. Καποδίστρια και διαβάστηκαν αποσπάσματα από την προσφώνηση του Θεόφιλου Κάίρη και την επομένη ο καλός μας παπα-Μανώλης μίλησε για το έργο του Κυβερνήτη. Ο Καποδίστριας έφθασε στο νησί στις 11 Ιανουαρίου 1828 και αποβιβάστηκε στην Περιβόλα (όπου το περιβόλι του Βούλγα ρη), αφού το σημερινό λιμάνι δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί. Ο λαός και το Ιερατείο που είχαν σπεύσει να τον υποδεχτούν, τον συνόδευσαν έως την πόλη με ύμνους και ζητωκραυγές, ενώ οι μαθητές του σχολείου προπορεύονταν κρατώντας κλάδους μυρ σίνης και δάφνης. Ο Καποδίστριας «με χαρίεν και σοβαρόν ύφος και βάδισμα», όπως γράφει ο Ν. Κασομούλης, έφτασε στο προαύλιο της Μητρόπολης, που έως τότε χρη σίμευε για Βουλευτήριο. Έμεινε όρθιος και ασκεπής σε όλη τη διάρκεια της δοξολο γίας, αν και είχε στηθεί γι' αυτόν θρονίσκος. Ο λόγος του Καΐρη, που ως Διδάσκαλος του Γένους εκλήθη να τιμήσει τον Καπο δίστρια, ήταν μακρύς και οξύς. Κάποιος από τους Μαυρομιχαλαίους προσπάθησε να τον σταματήσει όταν είπε: «Μη συγχώρησης εις κανένα να πράξη μηδέ το παραμικρόν από όσα έκαμαν να κινδυνεύη να σπαραχθή η Ελλάς...». Ήταν ένας δημόσιος στιγ ματισμός της κυβερνητικής ανικανότητας κατά τα επαναστατικά χρόνια που προκάλεσε τη δυσφορία μερικών προκρίτων αλλά και την ευφροσύνη του λαού, που από την επο μένη μπορούσε να μπαίνει ελεύθερα στο Κυβερνείο και να εκθέτει τα προβλήματα του. Ποια ήταν η τύχη του Καποδίστρια σε λίγα χρόνια τη γνωρίζουμε... Ας θυμη θούμε τώρα και την τραγική μοίρα του φιλόσοφου και θεολόγου Κάίρη. Είχε γεννη θεί στην Άνδρο το 1784 και εκπαιδεύτηκε πρώτα στην περίφημη Σχολή των Κυδω νιών (Αϊβαλί) και αργότερα στην Πίζα και το Παρίσι. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και το 1822 πολέμησε για την ανεξαρτησία στα χωριά του Ολύμπου. Δίδαξε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και των Κυδωνιών και από το 1836 στο Ορφανο τροφείο της Άνδρου, όπου εφοίτησαν πολλοί επιφανείς Έλληνες. Διώχτηκε από την Ι. Σύνοδο για τη θρησκευτική του θεωρία, τη «Θεοσέβεια», καταδικάστηκε και πέθα νε στη φυλακή της Σύρου το 1853. Αίγες μέρες μετά το θάνατο του ο Άρειος Πάγος ανήρεσε την καταδικαστική απόφαση του Πλημμελειοδικείου Σύρου. ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

Ο βιογράφος του Δ. Πασχάλης γράφει ότι πριν από τη δίκη του είχε εξορισθεί στη Σκιάθο και κατόπιν στη Μονή Προφ. Ηλιου της Θήρας. Όμως η αφοσιωμένη στην ιστορία της Αίγινας φιλόλογος Γ. Κουλικούρδη μου έκανε γνωστό ότι σε ένα φύλλο της Εφημερίδας «Αθηνά» του 1839 αναφέρεται ότι εκείνο το χρόνο ο Καϊρης μεταφέρθηκε στο ορεινό μοναστήρι της Χρυσολεόντισσας στην Αίγινα και αργότερα στη Σκιάθο. Έτσι είναι διπλά δεμένος με το νησί ο «ιεροσοφολογιώτατος κύριος Θεόφιλος Καΐρης» όπως τον αποκαλεί ο συμπολεμιστής του Ν. Κασομούλης. 1998

Θρήνος για το Καποδιοχριακό μνημείο -h/ivai κρίμα που «Ο Μέντωρ», το ενημερωτικό Δελτίο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, δεν είναι ευρύτερα προσιτό και έτσι μόνον οι Εταίροι μπόρεσαν να διαβάσουν στο τεύχος του Ιουνίου τη μελέτη της αρχιτέκτονος κας Μ. Καρδαμίτση-Αδάμη για το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο της Αίγινας. Είναι γραμμένη με αγάπη και βαθειά γνώση της αρχιτεκτονικής και κυρίως της ιστορίας του κτηρίου. Απορείς και θαυμάζεις πώς μπόρεσε ο Καποδίστριας, μόλις έφθασε στην Αίγινα, όπου δεν βρήκε παρά φτώχεια και προσφυγιά, να προγραμματίσει και να πραγματο ποιήσει τόσο μεγάλα έργα σε τόσο μικρό διάστημα. Τον Μάρτιο του 1828 -δηλαδή λίγους μήνες μετά την άφιξη του- άρχισαν οι εκσκαφές για την ανέγερση του Ορφα νοτροφείου σε σχέδια του Βαλλιάνου που είχε σπουδάσει στη Στρατιωτική Ακαδημία της Πετρούπολης. Μετά ένα ακριβώς χρόνο ένα λαμπρό οικοδόμημα 11.200 τ.μ. από λαξευμένους κυβόλιθους και πλαίσια παραθύρων και θυρών από πωρόλιθο ήταν έτοιμο. Βέβαια χρησιμοποιήθηκαν 1.000 ειδικευμένοι εργάτες με χαμηλό ημερομί σθιο και 2.000 ανειδίκευτοι που δούλευαν για ένα πιάτο φαγητό, αλλά χωρίς τα ση μερινά μέσα... Τα έξοδα καλύφθηκαν από το Εθνικό Ταμείο και από εισφορές Φι λελλήνων και Ελλήνων του εξωτερικού. Σκοπός του Κυβερνήτη ήταν να περιθάλψει τα ορφανά του πολέμου και να τα βοηθήσει να μάθουν γράμματα και τέχνες. Έτσι εκτός από τους ευρύχωρους κοιτώ νες, το Ορφανοτροφείο είχε αίθουσες διδασκαλίας και εργαστήρια ξυλουργικής, ρα πτικής, βιβλιοδετικής κ.ά. Μπορούσαν ακόμη τα παιδιά να μάθουν κηπουρική και δενδροκομία σε ένα χώρο 55 στρεμμάτων που προσέφεραν οι πολίτες της Αίγινας και που εκτεινόταν από το Ορφανοτροφείο έως τη θάλασσα. Όταν Πρόεδρος του Ορφανοτροφείου ήταν ο Α. Μουστοξύδης στο κτήριο λει τουργούσαν Βιβλιοθήκη, Σχολή για την εκπαίδευση δασκάλων και Τυπογραφείο με δυο πιεστήρια. Συγκεντρώθηκαν ακόμη σε γειτονικούς χώρους της εκκλησίας του ΕΞΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

Σωτήρα, που ανεγέρθηκε στον άξονα της μεγάλης εσωτερικής αυλής, αρχαία ευρή ματα από την Αίγινα και άλλα μέρη της ελεύθερης Ελλάδος. Αυτό λοιπόν ήταν το πρώτο μας Εθνικό Μουσείο! Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια το Ορφανοτροφείο παρακμάζει και το 1834 έκλεισε οριστικά. Για ένα χρόνο εγκαταστάθηκε εδώ η Σχολή Ευελπίδων και αρ γότερα το λοιμοκαθαρτήριο. Χρησίμευε ακόμη το κτήριο ως φρενοκομείο, άσυλο προσφυγών Κρητών και από το 1884 έως το 1894 ως φυλακή. Κλείνουν 10 χρόνια που το πρώτο και το μεγαλύτερο από τα καποδιστριακά μνημεία είναι χωρίς συντή ρηση και καταρρέει. Ο κήπος με τα δέντρα από χρόνια μετατράπηκε σε γήπεδο... Και να σκεφθεί κανείς ότι η Αίγινα είναι ουσιαστικά χωρίς Μουσείο. Πολλά και σπουδαία ευρήματα της εποχής του Χαλκού, των αρχαϊκών, κλασσικών και ελληνι στικών χρόνων, ακόμη άφθονα βυζαντινά και νεώτερα, που σήμερα είναι σκορπι σμένα σε αποθήκες της Αίγινας, της Αθήνας και του Πειραιά, θα μπορούσαν να στε γασθούν και να προβληθούν στο θαυμάσιο αυτό κτήριο. Χώρος υπάρχει και για έρ γα σύγχρονων καλλιτεχνών που έχουν συνδέσει το όνομα τους με το νησί και για διά φορες άλλες πολιτιστικές χρήσεις. Και δεν είναι τα χρήματα που θα λείψουν, όλο και κάποιο «πακετάκι» θα περισσέψει για την πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδος. Θέληση, φαντασία και πρακτικό μυαλό χρειάζεται. 1993 •

•Κ

Μνήμη και «μνήμες»

.-•

•••",

Σαο τελευταίο τεύχος του περιοδικού ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ διάβασα μια είδηση που με εξέπληξε: «Φυλακές Αίγινας. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και η Δι εύθυνση Μελετών Μουσείων του ΥΠ.ΠΟ ενέκριναν τη διατήρηση του καποδιστριακού κτηρίου των φυλακών της Αίγινας, που είχε κατασκευασθεί αρχικά ως άσυλο ψυχοπα θών. Το σχέδιο προβλέπει τη διατήρηση στοιχείων και των δύο χρήσεων του κτηρίου». Η διεύθυνση του περιοδικού με βεβαίωσε ότι η πληροφορία εστάλη από το Υπουργείο. Διατηρούνται δηλαδή στοιχεία από τις φυλακές και από το άσυλο ψυχοπαθών. Αγνο ούν οι αρμόδιοι την αρχική χρήση του πρώτου δημόσιου κτηρίου της ελεύθερης Ελλά δος που ανήγειρε ο Καποδίστριας για να στεγάσει τα 600 ορφανά παιδιά των ηρώων της Επαναστάσεως; αγνοούν ότι εδώ αυτά τα παιδιά μάθαιναν γράμματα και τέχνες; αγνοούν ότι εδώ ιδρύθηκε από τον Μουστοξύδη το πρώτο εθνικό μουσείο και το πρώ το τυπογραφείο; Το κτήριο βέβαια είχε και άλλες πολλές χρήσεις και ως πριν από δέκα χρόνια ήταν φυλακή. Μέσα σ' αυτά τα 10 χρόνια η εγκατάλειψη έφερε στο κτήριο τις μοιραίες φθορές για τις οποίες κανείς δεν ενοχλήθηκε, ούτε κανείς διαμαρτυρήθηκε ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

που οι χώροι του χρησιμεύουν ως νοσοκομείο αγρίων ζώων και πουλιών και ως κατα φύγιο αδέσποτων σκύλων. Άξιοι βέβαια επαίνου όσοι έχουν αφοσιωθεί σε αυτά τα έρ γα αλλά είναι βέβαιο ότι δεν έχουν την πιο καλή εγκατάσταση. Υπάρχουν και από άλ λους καταλήψεις, όπως από ένα συμπαθητικό κουκλοθέατρο... Όταν όμως με πρωτοβουλία των «Φίλων της Αίγινας» και ενέργειες των αρχών του τόπου δέχτηκε το Υπουργείο να διαμορφωθεί το κτήριο σε μουσείο διαχρονικό του νησιού και όταν πια υποβλήθηκαν στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τα αρ χιτεκτονικά σχέδια από ένα σοβαρό γραφείο, άρχισαν οι περιπέτειες. Ξεσηκώθηκαν διαμαρτυρίες γιατί δεν διαφυλάσσονταν όσο θα έπρεπε οι «μνήμες» των φυλακών! Αποτέλεσμα να μη υπογράφεται επί μήνες η Απόφαση, με κίνδυνο να χαθούν τα κοι νοτικά χρήματα. Τελικά αποφασίστηκε να διατηρηθούν τόσες «μνήμες» από τις φυ λακές που να χάνεται τελικά η μνήμη από το λιτό καποδιστριακό κτήριο. Θα χαθεί έτσι και η γοητεία της μεγάλης εσωτερικής αυλής, που θα μπορούσε να χρησιμεύει για εκθέσεις, διαλέξεις, παραστάσεις κ.λπ. Γιατί άραγε δεν ακούστηκαν, διαμαρτυρίες, όταν κατεδαφίστηκαν τα κτήρια της Ακροναυπλίας, οι φυλακές Αβέρωφ, τα στρατόπεδα της Λάρισας και του Χαϊδαρίου, τα σπίτια της οδού Μέρλιν και της Μπουμπουλίνας; Έντονες διαμαρτυρίες άρχισαν όταν αποφασίστηκε να αποκατασταθεί το βυζαντινό φρούριο του Επταπυργίου, αλ λά εδώ είναι σεβαστή η γνώμη των Θεσσαλονικέων που κρατούν ζωντανή τη μνήμη του Γεντί Κουλέ. Όμως οι κάτοικοι της Αίγινας μόνο εμπορικές σχέσεις είχαν με τις φυλακές. Έπειτα το κτήριο της Αίγινας αλλάζει χρήση: επιτέλους θα συγκεντρωθούν εδώ όλα τα αρχαία του νησιού που βρίσκονται διασκορπισμένα στα Μουσεία της Κο λώνας, της Αφαίας, της Αθήνας και του Πειραιά και θα εκτεθούν για πρώτη φορά τα βυζαντινά και τα νεώτερα. Πιστεύω ότι όσοι πέρασαν φυλακισμένοι στην Αίγινα θα προτιμούσαν να δουν τα ονόματα τους χαραγμένα σε μια πλάκα παρά να βλέπουν να διατηρούνται οι σαθροί τοίχοι μιας πτέρυγας των φυλακών. Για «μνήμες» συνήθως μιλάνε όσοι δεν πέρασαν ούτε το κατώφλι ενός ανακριτικού γραφείου. 1997

»fi! Ιούλιος και Ιουλιανός Γ ι Παχειαράχη είναι ένας παλιός οικισμός της Αίγινας, στο δρόμο προς το Όρος, με μικρά πέτρινα μονόχωρα σπίτια. Ήταν σχεδόν εγκαταλελειμμένος έως τα 1980, οπότε άρχισαν μερικοί Αθηναίοι και αλλοδαποί να αγοράζουν σπίτια και να τα επισκευάζουν. Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στους Αγίους αδελφούς Ιούλιο και ΕΞΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

Ιουλιανό, γεννημένους πιθανότατα στη Παχειαράχη τον 4ο αι. π.Χ. Η μνήμη τους γιορτάζεται στις 19 Μαΐου. Σύμφωνα με την παράδοση τα δυο αδέλφια ταξίδεψαν στη Β. Ιταλία για να διαδόσουν τον Χριστιανισμό. Εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της λίμνης Lago di Orta όπου έκτισαν 98 εκκλησίες. Ο Giuliano έμεινε στο δάσος κοντά στην πόλη Gozzano, ενώ ο Giulio θέλησε να πάει σ' ένα νησάκι στη μέση της λίμνης. Οι ψαράδες της όχθης δεν θέλησαν να τον διεκπεραιώσουν επειδή το νησί ήταν γε μάτο φίδια και δράκους. Ο Giulio έριξε τότε τον μανδύα του επάνω στο νερό και με τη βοήθεια του μπαστουνιού έφθασε στο νησί. Το επεισόδιο εικονίζεται σε τοιχογρα φία της εκκλησίας και αντίγραφο της υπάρχει και στη Παχειαράχη. Καθένας από τους δυο αδελφούς έκτισε την εκκλησία του στο σημείο που διάλε ξε, αλλά φαίνεται ότι δεν είχαν αρκετά εργαλεία και ότι με μια θαυμαστή δεξιοτεχνία τα πετούσε ο ένας στον άλλον για να συνεχίζει το κτίσιμο. Οι εκκλησίες τους, παρα λές τις μετατροπές που υπέστησαν, διασώθηκαν μαζί και τα λείψανα των αδελφών αγίων και λειτουργούνται... Το νησί του San Giulio έγινε ένα ισχυρό κέντρο της Κα θολικής Εκκλησίας. Η εκκλησία που έκτισε ο Giuliano στο Gozzano είναι αφιερωμέ νη στον Αγιο Λαυρέντιο. Ο πατήρ Carlo και ο πατήρ Giuliano έχουν επισκεφθεί την Παχειαράχη το 1991 οπότε έγινε και η αδελφοποίηση των δυο χωριών και εντειχίσθηκε σχετική πλάκα στην εκκλησία. Χρωστώ τα στοιχεία που ανέφερα στη φίλη Ρένα Dumas Γρηγοριάδη, κάτοικο Παρισίων και Παχειαράχης, που διηγείται με συγκίνηση την επίσκεψη της στο Lago di Orta San Giulio, όπου έγινε θερμά δεκτή από τους κατοίκους. Δεν ξέρω αν οι οικοδόμοι της Αθήνας έχουν άγιο-προστάτη. Αν όχι θα πρότεινα να δεχθούν τους κτίστες Ιούλιο και Ιουλιανό προστάτες τους, και να τους τιμούν με ένα νέο αγώνισμα στα γήπεδα (όχι στους δρόμους) που θα συνίσταται στη ρίψη οι κοδομικών εργαλείων. 1995

•

;

•

;

iïïîG!«î

•<! ë •%

^^pm

KEIMENA, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

- *-•' * ^ J , .ΪΙΓ'"'"

„:#.'<Ç..W'-f-

'. -

:?':•:«««»

.*"5 '":.*:*•' •'; ':"

•|"1.»;

Ι ψ

•*;;;..-:ì I pi

Üv^,

'• î

'•

9 ΑΦ Ì E P Û M A

ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

**-***£

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

ΛΙΝΑ ΜΠΟΓΡΗ-ΠΕΤΡΙΤΟΥ

Στην ιστορικό της Αίγινας, Γεωργία Κουλικούρδη «Όσο γνωρίζεις πιο καλά, τόσο αγαπάς πιο πλέρια...» Κ. Παλαμάς

έρασαν κιόλας δύο χρόνια, από την ημέρα που η Γωγώ Κουλικούρδη «έφυ γε» για το μεγάλο ταξίδι... Πλούσιο το πνευματικό έργο που άφησε στην Αί

γινα, στην Αίγινα που αγάπησε, και λάτρεψε... Όνειρο της να γίνει το Λαογραφικό Μουσείο μας πόλος έλξης όλων των Αιγινητών, όπως επίσης η καταγραφή και ανά δειξη λαογραφικών στοιχείων του Αργοσαρωνικού (κάτι ανάλογο με το Λαογραφικό Πελ/σιακό Ίδρυμα). Χαρά της μεγάλη οι συζητήσεις με τις ομάδες των παιδιών, που έρχονταν στο σπί τι της με τους καθηγητές τους. Είχαμε κάνει «σχέδια» για το ισόγειο που εκτός από χώρος υποδοχής θα λειτουργούσε και ως βιβλιοθήκη-αναγνωστήριο! Ευτύχησα να ζήσω πολλά από τα χρόνια της ζωής μου κοντά της! Μ' έμαθε να μελετώ και να ερευνώ. Πόσο τυχερά τα παιδιά που δίδαξε στη διάρ κεια της εκπαιδευτικής της ζωής, και ήταν πάνω από 3000!!! Της έλεγα πόσο θά 'θε λα να ήμουν ένα από εκείνα τα τυχερά παιδιά, να την είχα καθηγήτρια και με «παρη γορούσε», λέγοντας ό,τι ίσως έτσι είναι πιο καλά, γιατί δεν θα είχαμε την δυνατότητα της αμεσότητας σε συνεργασία, σε οικειότητα, αλλά και σε...αντιθέσεις!!! Μ' έμαθε ν' αγαπώ την Αίγινα μέσα απ' την ιστορία της και τη λαογραφία. Και το πιο σπουδαίο απ' όλα, μου δίδαξε πως για να «πιάσει τόπο» αυτή η αγάπη έπρεπε όλοι να είμαστε ενωμένοι γιατί «κανείς δεν περισσεύει»! Σήμερα, και μετά από τα δύο χρόνια της «απουσίας» της, αντί μνημόσυνου, ας θυ μηθούμε μέσα από δικά της κείμενα τους στόχους που έβαζε για το Λαογραφικό, την λειτουργία της Επιτροπής, τα αιτήματα της προς τους Δημάρχους: Γ. Γιαννούλη (1986), Γ. Τζίτζη (1989), και Τρ. Γκότση (1992), το κείμενο που έγραψε τον Αύγου στο του 1985, για το φυλλάδιο που μοιράζαμε στους επισκέπτες των εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν στο Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο, χαιρετισμός και ευχές στην πρωτοχρονιάτικη πίτα του 1987, την ομιλία της παλιάς της μαθήτριας, κ. Χαρί κλειας Στασινόπουλου, διευθ. Ερευνών στο Ινστιτούτο Βιολογίας στο Δημόκριτο, στην εκδήλωση-αφιέρωμα για την ιστορικό, εκπαιδευτικό Γωγώ Κουλικούρδη, το ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

1995, από τον Μορφωτικό Σύλλογο Αίγινας, και από την ίδια εκδήλωση μια επιστο λή της κ. Κατερίνας Βουτέρη-Θανοπούλου, ένα κείμενο που έδωσε η Γωγώ σε όλους μας και αφορούσε την «ελληνική παράδοση» και ένα άρθρο της στο μηνιαίο περιοδι κό «ΚΗΡΥΞ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ» τον Φεβρουάριο 1949, με τίτλο «ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΜΠΑΡΜΠΑ ΓΙΑΝΝΗ».

Θέμα: Το έργο της λεγόμενης Επιτροπής του Λαογραφικού

και η ανάγκη να

αναγνωριστεί και να διατηρηθεί στο σημερινό της σχήμα για την υλοποίηση των σκοπών του Λαογραφικού

Κύριε Δήμαρχε, Κύριοι

Μουσείου.

Σύμβουλοι

Όπως είναι γνωστό από τη διαθήκη της Πολυμνίας Ηρειώτου-Θωμάκου έχω την τι μή να επιβλέπω την εκτέλεση των θελήσεων της δωρήτριας για την συγκρότηση και λειτουργία του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου. Το μουσείο αυτό δεν θα γίνει ένας απλός χώρος εκθεμάτων, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που θα διατηρηθεί και θα γνωρίζει στις νέες γενιές τις παραδόσεις και την ιστορία του νησιού μας και ένα πνευματικό κέντρο λαογραφικών και άλλων μελετών, εκδηλώσεων, αναβίωσης εθίμων, συζητήσεων, εκδόσεων κ.λπ. Οι σκοποί του μουσείου αναλυτικά περιγρά φονται στο συνημμένο σημείωμα. Για την υλοποίηση αυτών των στόχων δεν μπορεί ούτε και πρέπει ν' ασχοληθεί ένα μόνο πρόσωπο. Πρέπει να κινηθεί το ενδιαφέρον και η προσπάθεια όλων αν εί ναι δυνατόν των συμπατριωτών μας. Γι' αυτό από το καλοκαίρι του 1985 συγκρότη σα μια ομάδα εθελοντών, αυτή που ονομάζομε επιτροπή του λαογραφικού. Η επι τροπή αυτή δεν είναι σύλλογος. Αποτελείται από πολλούς Αιγινήτες και φίλους της Αίγινας που αγαπούν το Λαογραφικό και πιστεύουν στην χρησιμότητα του για τον τόπο και που πρόσφεραν προσωπική εργασία και εισφορές, έτσι ώστε το Λαογραφι κό Μουσείο, πριν ακόμα οργανωθεί, να προβληθεί στον τόπο μας και έξω απ' αυτόν με εκδόσεις ημερολογίων, καλλιτεχνικές αφίσες, συγκεντρώσεις με θέμα την ιστορία της Αίγινας, διαλέξεις και εκδηλώσεις διάφορες, που είχαν πάντα χαρακτήρα ανα βίωσης παλιών εθίμων και επιμόρφωσης. Με τις εκδηλώσεις αυτές, τις προσφορές και την εθελοντική εργασία των μελών της επιτροπής, συνεχίστηκε η επισκευή του χτιρίου του Λαογραφικού και καθαρίστηκε η αυλή από τους όγκους μπάζων και

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

σκουπιδιών και διαμορφώθηκε σε χώρο κατάλληλο για συγκεντρώσεις και εορτές. Η αξία των εργασιών που προσφέρθηκαν ξεπερνάει το ενάμισυ εκατομμύριο. Αυτή εί ναι η προσφορά η δική μου και προπαντός των μελών της επιτροπής και όσων την βοήθησαν για την υλοποίηση των σκοπών του μουσείου ώς τώρα. Έχομε σκοπό να προσφέρομε στο μέλλον περισσότερα. Για την ώρα ετοιμάζεται μια μεγάλη αγορά για τις ημέρες των Χριστουγέννων. Από το δημοτικό συμβούλιο ζητούμε να προσπαθή σει και να επιβλέψει ώστε ώς τις 10 Δεκεμβρίου τουλάχιστο να τελειώσει ο χώρος της μεγάλης αίθουσας του ισογείου για να γίνει εκεί η αγορά και ώς το τέλος του χρόνου 1986 να ολοκληρωθούν οι επισκευές του εσωτερικού επάνω και κάτω με τα χρήματα το δανείου και του ταμείου ανεργίας, ώστε να λειτουργήσει επί τέλους πραγματικά και όχι πλασματικά το Λαογραφικό Μουσείο της Αίγινας, να συγκεντρωθούν παλιά αντι κείμενα και ποικίλο λαογραφικό υλικό και να πάψουν να καταστρέφονται και να φθείρονται τα πολύτιμα έγγραφα και τα άλλα έπιπλα και τα πράγματα που κληροδό τησε η Πολυμνία Ηρειώτη. Το Μουσείο βέβαια μετά την οργάνωση του θα έχει τον κανονισμό και ελπίζω τους υπαλλήλους του. Για να πραγματοποιήσει όμως όλους του τους στόχους θεωρώ απαραίτητο να εξακολουθεί να λειτουργεί η ομάδα που λέγεται Επιτροπή του Λαο γραφικού πλουτισμένη μάλιστα και με όποιον άλλον έχει διάθεση να προσφέρει ερ γασία για την πραγματοποίηση αυτών των στόχων. Η ομάδα αυτή, η επιτροπή, είναι ανοιχτή και ακομμάτιστη. Νομίζω ότι με κάποιον τρόπο θα πρέπει και επίσημα ν' αναγνωριστεί. Εγώ προσωπικά διατηρώ το δικαίωμα να υπηρετώ τους σκοπούς του Λαογραφικού, όπως τους είχαμε χαράξει από πολύ παλιά μαζί με την Πολυμνία Ηρειώτη με την ομάδα εθελοντών της δικής μου επιλογής, αυτή που είναι γνωστή στην Αίγινα ως Επιτροπή του Λαογραφικού. Με τιμή Γ. Κουλικούρδη ΣΥΝΗΜΜΕΝΟ ΑΡ. Ι

Οι σκοποί του Ιδρύματος Πολυμνίας Ηρειώτη είναι αναλυτικά οι παρακάτω: 1. Συγκέντρωση, τεκμηρίωση και έκθεση του ιστορικού και λαογραφικού υλικού που σχετίζεται με την Αίγινα 2. Οργάνωση σεμιναρίων, μαθημάτων και συζητήσεων σχετικών με την ιστορία, τη λαογραφία, τη λαϊκή τέχνη και παράδοση και τα προβλήματα του νησιού μας 3. Αναβίωση παλιών εθίμων, συνηθειών και εορτών της Αίγινας 4. Πολιτιστικές διάφορες εκδηλώσεις 5. Λειτουργία βιβλιοθήκης με βιβλία που αναφέρονται στην Αίγινα 6. Εκδόσεις περιοδικού, βιβλίων, σχεδίων, φωτογραφιών και άλλων στοιχείων που αναφέρονται στην Αίγινα 7. Ταινιοθήκη παραδοσιακών τραγουδιών, διαλέκτου, μύθων κλπ. ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

8. Λειτουργία εντευκτηρίου, όπου όλοι οι Αιγινήτες και οι φίλοι της Αίγινας θα μπορούν να συναντιούνται 9. Οργάνωση εκθετηρίου για την πώληση παραδοσιακών αντικειμένων και έργων της αιγινήτικης οικοτεχνίας 10. Το Ίδρυμα θα βοηθήσει στην ίδρυση συνεταιρισμού και την προώθηση της αιγινήτικης παραδοσιακής τέχνης.

Στην Επιτροπή γίνονται δεχτοί ως τακτικά μέλη Αιγινήτες και φίλοι της Αίγινας, που επιθυμούν να προσφέρουν εθελοντική εργασία για την πραγματοποίηση των σκοπών του Ιδρύματος και συμμετέχουν στις διάφορες συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις.

Η Επιτροπή είναι ανοιχτή, ακομμάτιστη και ο στόχος της είναι αποκλειστικά η πραγ

Τα μέλη της Επιτροπής είναι ισότιμα και για την προσφορότερη λειτουργία της είναι

ματοποίηση των σκοπών του Ιδρύματος.

χωρισμένα σε ομάδες δουλειάς, η καθεμιά τους με χωριστό αντικείμενο. Οι ομάδες με απόφαση του συνόλου των μελών, συγκροτούνται ανάλογα με τις ανάγκες και το κά θε μέλος επιλέγει την ομάδα, όπου θέλει ν' απασχοληθεί, ανάλογα με τα ενδιαφέρο ντα και την προοπτική καλής συνεργασίας με τα λοιπά μέλη. 4. 5.

Οι αποφάσεις της Επιτροπής λαμβάνονται κατά πλειοψηφία. Ο υπεύθυνος κάθε ομάδας συντονίζει την προσπάθεια της και οι υπεύθυνοι όλων των ομάδων αποτελούν ένα συντονιστικό συμβούλιο, που συντονίζει τη γενική προ σπάθεια. Μια ειδική επιτροπή έχει την ευθύνη των οικονομικών σε συνεργασία με τους υπεύθυνους των διαφόρων εκδηλώσεων.

Η Επιτροπή είναι πάντοτε ανοιχτή για όσους θέλουν να προσφέρουν εργασία. Η Επιτροπή είναι πολυπρόσωπη και η επιθυμία μας είναι να γίνεται όλο και μεγαλύ τερη. Κατά καιρούς συνεργάστηκε με πολλούς Αιγινήτες. Ως προς τις Δημοτικές αρ χές, εκτός από σας προσωπικά συνεργάστηκε με τον κ. Π. Πρωτονοτάριο, Πρόεδρο του Δημοτ. Συμβουλίου και τον κ. Α. Λαμπαδάριο. Αλλά και ολόκληρο το Δημοτ. Συμβούλιο πάντοτε ενέκρινε παμψηφεί όλα τα αιτήματα της Επιτροπής. Το ευχαρι στούμε θερμά. Τα μέλη της Επιτροπής, τα οποία αυτή τη στιγμή συμμετέχουν ενερ γά, φαίνονται στο σημείωμα αρ. 3. Με την αίτηση μου αυτήν που εκφράζει και την επιθυμία όλων των μελών της Επιτροπής, ζητώ από τον Δήμο και τις αρμόδιες αρχές να αναγνωριστεί η εγκυρότη τα της Επιτροπής, ώστε οι πράξεις της να θεωρούνται έγκυρες, με στόχο την υλοποί ηση του κληροδοτήματος της 1 Ιολύμνιας Ηρειώτη και την λειτουργία του Λαογρα φικού Μουσείου ως ζωντανού οργανισμού, που θα βοηθήσει, όπως πιστεύω, από κάθε άποψη τον τόπο μας. Με τιμή Γ.

Κουλικοόρδη

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

Β. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Αίγινα Ιανουάριος 1987

Αγαπητοί

φίλοι,

η Επιτροπή του Λαογραφικού, με ιδιαίτερη χαρά και συγκίνηση σας υποδέχεται σή μερα στην αίθουσα αυτή, την πρώτη που επισκευάστηκε με τη φροντίδα του Δήμου, τις προσφορές σας και τις προσπάθειες της Επιτροπής. Η προηγούμενη Δημοτική αρχή φρόντισε για την εξεύρεση χρημάτων και υπο στήριξε τον αγώνα της Επιτροπής για την επισκευή του κτιρίου. Ελπίζομε ότι γρή γορα θα παραδοθεί στην Αίγινα έτοιμο και σε όλα εξοπλισμένο, το Ιστορικό και Λα ογραφικό μας Μουσείο, για να γίνει ένα κέντρο επιστημονικό, καλλιτεχνικό και κοι νωνικό, που θα ανήκει σε όλους τους Αιγινήτες. Όπως έχομε πει πολλές φορές, προσπάθεια μας θα είναι να συγκεντρώσομε εδώ ό,τι αναφέρεται στην ιστορία και την παράδοση του νησιού μας, που είναι τόσο ση μαντική και μακραίωνη. Με στόχο μελλοντικό τη συγκέντρωση στοιχείων με σκοπό τη μελέτη και την έρευνα και για τα άλλα νησιά, σε επίπεδο Αργοσαρωνικού, και τη σχέση που είχαν αναπτύξει με την Αίγινα. Ακόμα θέλομε να συμβάλλομε στην ανάπτυξη της αιγινήτικης οικοτεχνίας. Πι στεύομε ότι η Αίγινα, με τη μεγάλη της τουριστική κίνηση, προσφέρει πολλές ευκαι ρίες για την ανάπτυξη αυτή και μπορεί να δώσει ένα πρόσθετο σημαντικό εισόδημα σε όσους θελήσουν να ασχοληθούν με τη λαϊκή μας τέχνη, παράλληλα με τη χαρά της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ελπίζομε να στεγαστούν στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο και σχολές για τη διδασκαλία της παραδοσιακής τέχνης. Η αίθουσα αυτή (και αργότερα μετά την ολο κλήρωση της επισκευής κάποια άλλη), θα γίνει ένα μόνιμο εκθετήριο, όπου ο καθένας θα μπορεί να βρει γνήσια χειροποίητα αιγινήτικα γλυκά και εργόχειρα. Ό,τι προσφέ ρει ως σήμερα το Λαογραφικό, προέρχεται από δωρεές των μελών της Επιτροπής. Στο εξής κάθε αιγινήτης και αιγινήτισσα, θα μπορεί να εκθέτει εδώ έργα και χει ροτεχνήματα. Θα γίνονται ακόμα εδώ καλλιτεχνικές εκθέσεις, εκδηλώσεις, κουκλοθέ ατρο, γιορτές για τα παιδιά μας, αναφορές και παρουσίαση εθίμων, εκδόσεις σχετικές με την Αίγινα. Για όλ' αυτά, ζητάμε τη βοήθεια όλων! Εκείνο που περισσότερο θέλει η επιτροπή, είναι αυτός ο χώρος να γίνει το κέντρο συνάντησης όλων των Αιγινητών! Εδώ, θα βρισκόμαστε να διασκεδάσομε, να συζητήσομε, να καταγράψομε τις αναμνήσεις μας! ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΟΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΑΗ

Καθένας θα ξέρει ότι μπορεί εδώ να περάσει ευχάριστες ώρες, πιο πολύ εκείνοι που είναι μόνοι, με φιλική συντροφιά! Ας βρεθούμε πάλι όλοι μαζί, όπως παλιά!!! Αυτή τη στιγμή, στρέφομε με συγκίνηση και σεβασμό τη σκέψη μας στη μνήμη της Πολυμνίας Ηρειώτη, που τόσο απλόχερα πλούτισε την Αίγινα. Δεν μορφώθηκε ιδιαίτερα, η Πολυμνία Ηρειώτη, γιατί έτσι το συνήθιζε η εποχή της για τις γυναίκες! Όμως μεγάλωσε σ' ένα περιβάλλον επιστημονικό, όπου καημός ήταν η Αίγινα, η Λαογραφία και η ιστορία της! Από το σπίτι της πέρασαν όλοι οι Ευρωπαίοι αρχαιο λόγοι και μελετητές, για να πάρουν πληροφορίες από τον πατέρα της. Δισέγγονη του Γεώργιου Λογιωτατίδη, εγγονή του αρχαιολόγου και βουλευτή Σπύρου Λογιωτατίδη, κόρη του Σχολάρχη Παναγή Ηρειώτη, φλεγόταν από αγάπη για τον τόπο της, και εί ναι η μόνη αιγινήτισσα που διατήρησε με θρησκευτική προσήλωση, όσα χειρόγραφα βρέθηκαν στα χέρια της. Έφτιαξε το μικρό της μουσείο, πρόγονο αυτού που θα ορ γανωθεί εδώ, ελπίζομε σύντομα. Ευχαριστούμε θερμά, τον προηγούμενο Δήμαρχο, κ. Γεώργιο Γιαννούλη και το Δημοτικό Συμβούλιο, και τους ζητάμε να εξακολουθήσουν να εργάζονται μαζί μας, για την ολοκλήρωση του Λαογραφικού. Χαιρετίζομε τη νέα Δημοτική Αρχή και ευχόμαστε να συνεχιστεί η φροντίδα για το Λαογρ. Μουσείο. Ευχόμαστε σε όλους τους φίλους μας, σε όλους τους Αιγινήτες Καλή Χρονιά, Ει ρηνική και από κάθε άποψη Ευτυχισμένη!!! (Το πιο πάνω κείμενο ήρθε ταχυδρομικά από την Γωγώ Κουλικούρδη - τότε ήταν στην Αθήνα- και διαβάστηκε την ημέρα που κόψαμε την πρωτοχρονιάτικη πίτα στο Λαογραφικό.)

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

Προς τον Κύριο Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο

του ΔΗΜΟΥ ΑΙΓΙΝΗΣ Θέμα: Αίτηση της Επιτροπής του Λαογραφικού

Μουσείου

για οικονομική ενί

σχυση, ώστε να αποπερατωθεί και να αρχίσει να λειτουργεί ο επάνω όροφος του χτιρίου του Λαογραφικού

Μουσείου.

Είναι γνωστή σε όλους η προσπάθεια της επιτροπής του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου για την ολοκλήρωση και αποπεράτωση της επισκευής του χτιρίου, ώστε να αρχίσει κάποτε να λειτουργεί. Τον τελευταίο καιρό η επιτροπή αγωνίζεται σχεδόν μό νη χωρίς καμμία ουσιαστική βοήθεια. Παρ' όλα αυτά, με όσα χρήματα κατόρθωσε να συγκεντρώσει από εκδηλώσεις και δωρεές, φρόντισε να τοποθετήσει καινούρια πα ραθυρόφυλλα και τζάμια στο επάνω πάτωμα, να τελειώσει το σοφάντισμα και την προετοιμασία των τοίχων ώστε να είναι έτοιμοι για το τελικό βάψιμο, να καθαρίσει και να ασφαλίσει την αυλή, που έχει διαμορφωθεί όπως ξέρετε αμφιθεατρικά για τις εκ δηλώσεις και διαλέξεις του Λαογραφικού. Υπολείπεται να τοποθετηθεί το πάτωμα στον επάνω όροφο και να ολοκληρωθεί το χτίσιμο και η επισκευή γενικά του κάτω ορόφου. Ακόμα πρέπει να στερεωθεί και να σοφαντιστεί όλο το χτίριο εξωτερικά. Αυτά όλα χρειάζονται κάποια εκατομμύρια και θα παρακαλούσαμε τον κ. Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο να προβεί σε σχε τικές ενέργειες. Αυτή τη στιγμή όμως προέχει να τοποθετηθεί το πάτωμα στον επάνω όροφο και να ολοκληρωθεί η εσωτερική επισκευή, ώστε να μπορέσομε να μεταφέρομε και να τοποθετήσομε τα έπιπλα, αντικείμενα, βιβλία και χειρόγραφα που κληρο δότησε η Πολυμνία Ηρειώτη-Θωμάκου. Ο καθαρισμός, η επισκευή, η καταγραφή και η τοποθέτηση των πραγμάτων αυτών απαιτούν και χρήματα και κόπο πολύ. Η επιτροπή είναι διατεθειμένη να κάνει αυτήν τη προσπάθεια με τη βοήθεια όλων και να φροντίσει ακόμα να συγκεντρώσει και άλλα πράγματα από δωρεές Αιγινητών, που θα τοποθετηθούν στο Μουσείο με το όνομα του καθενός που δωρίζει για να μεί νουν για πάντα. Έτσι το Λαογραφικό Μουσείο θα πάρει την μορφή παλιού αιγινήτικου σπιτιού και θα δίνει μια εικόνα της ιστορίας και της παράδοσης της Αίγινας. Η επιτροπή όμως διαθέτει αυτή τη στιγμή ελάχιστα χρήματα. Γι' αυτό παρακαλεί από τους τρέχοντες λογαριασμούς του Δήμου να διατεθούν τουλάχιστον 500.000 δραχΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

μες για να ολοκληρωθεί η επισκευή του επάνω πατώματος και ν' αρχίσει το Μουσείο να λειτουργεί. Είναι κρίμα με την ιστορία και την παράδοση της να είναι η Αίγινα ο μόνος ίσως τόπος στην Ελλάδα που δεν έχει ακόμα Ιστορικό Αρχείο και Λαογραφικό Μουσείο, την ώρα μάλιστα που χάρη στη δωρεά της Πολυμνίας Ηρειώτη-Θωμάκου διαθέτει ένα τέτοιο χώρο γι' αυτόν το σκοπό. Με την ευκαιρία αυτή θα θέλαμε να σας γνωρίσουμε ότι ιδρύθηκε Σύλλογος Φί λων του Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας με σκοπό να συμβάλει στην ίδρυση και λει τουργία του. Του Συλλόγου αυτού όλοι πρέπει να γίνομε μέλη. Ακόμη ότι προσεχώς θα δημοσιευθεί ένας μεγάλος τόμος με δημοτικά τραγούδια από την Αίγινα, που εί χαν συγκεντρωθεί από τα 1960 και ύστερα από την Πολυμνία Ηρειώτη και την Γωγώ Κουλικούρδη. Τη μουσική των τραγουδιών θα γράψει ο κ. Μάρκος Δραγούμης. Τα έξοδα της έκδοσης αυτής, που θα ξεπεράσουν το ένα εκατομμύριο θα προσφέρει με τη φροντίδα του κ. Μάρκου Δραγούμη η Μπάγκειος Επιτροπή. Ή δ η σε λίγες μέ ρες θα σταλούν στο Λαογραφικό Μουσείο οι πρώτες 500.000 γι' αυτόν τον σκοπό. Οι εκδόσεις αυτές που ελπίζομε θα συνεχιστούν, θα έχουν την επιγραφή ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ και θα ανήκουν στο Λαογραφικό. Με την ελπίδα ότι το Δημοτικό Συμβούλιο θα φροντίσει να βρεθούν τα χρήματα τουλάχιστο για την επισκευή του εσωτερικού το ορόφου και με τιμή

Αίγινα 5-7-1989

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ Τ. Κουλικούρδη ΑίληΜαίλλη Φλώρα Αλυφαντή Λίνα Πετρίτου Άννα-Μαρίνα Λεούση-Χαρτοφύλακα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

Β. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Προς τον Κύριο Δήμαρχο, τον Κύριο Αντιδήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο του ΔΗΜΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ Θέμα: Σύντομη ιστορική αναδρομή στα σχετικά με την επισκευή και προσπάθεια για την ολοκλήρωση της επισκευής, την οργάνωση και την λειτουργία του Λαο γραφικού Μουσείου του Δήμου Αίγινας. Κύριοι Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Αίγινας στεγάζεται, όπως είναι γνωστό, στο σπίτι του Σχολάρχη Παναγή Ν. Ηρειώτη (Οδός Σπύρου Ρόδη 16), που κληρο δότησε στον Δήμο Αίγινας από την κόρη του Πολυμνία Ηρειώτου-Θωμάκου, με τον συγκεκριμένο και αποκλειστικό σκοπό να γίνει Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο. Το σπίτι αυτό πρέπει να έχει χτιστεί γύρω στα 1828 από τον παππού του Πανα γή Ηρειώτη, τον Γιώργη Ηρειώτη ή Κοντογιώργη. Ο Παναγής Ηρειώτης σπούδασε φιλολογία στην Γερμανία και έγινε διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο της Εργάγκης. Στο Δημαρχείο υπάρχει το διδακτορικό του δί πλωμα. Ήταν σοφός μελετητής της αρχαίας φιλολογίας, αρχαιολογίας και λαογρα φίας και έχει δημοσιεύσει πολλές σχετικές μελέτες και εκδόσει πολλά σχολιασμένα αρ χαία κείμενα. Παρ' όλο που είχε τα προσόντα να γίνει καθηγητής σε οποιοδήποτε Παν/μιο, προτίμησε να μείνει στην Αίγινα, όπου είχε και μεγάλη κτηματική περιουσία και να διδάξει όλη του τη ζωή ως τον θάνατο του (1925), στο Ελληνικό Σχολείο της Αίγι νας (σήμερα αίθουσα Καποδίστριας και επί Καποδίστρια το Προκαταρκτικό Σχολείο) ως Διευθυντής (Σχολάρχης). Ο Παναγής Ηρειώτης πήρε γυναίκα του την κόρη του Σπύρου Λογιωτατίδη Ελε νίτσα, που η μητέρα της καταγόταν από την οικογένεια Δεληγιάννη. Ο Σπύρος Λογιωτατίδης ήταν γυιός του πρόκριτου, βουλευτή και αρχηγού της επανάστασης του 1821 στην Αίγινα Γεωργίου Λογιωτατίδη. Σπούδασε και αυτός φιλολογία και αρχαι ολογία στην Γερμανία και έγινε Διδάκτωρ. Πολλές φορές έγινε βουλευτής της Αίγι νας. Πνίγηκε νέος (44 ετών) στην Αγία Μαρίνα. Ήταν από τους πρώτους που έγρα ψαν για την αρχαία Αιγινήακη γλυπτική και που έκανε γνωστά τα μνημεία της ΑίγιΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

νας στην Ευρώπη με άρθρα του σε Γερμανικά αρχαιολογικά περιοδικά. Ήταν πλού σιος και συλλέκτης, ιδίως παλαιών βιβλίων. Στην βιβλιοθήκη του Λαογραφικού σώζονται αρκετά παλαιά βιβλία του, όσα κα τόρθωσε η Πολυμνία Ηρειώτη να διασώσει. Στο σπίτι του Σχολάρχη Παναγή Ηρειώτη έρχονταν όλοι οι μεγάλοι Ευρωπαίοι αρχαιολόγοι που μελετούσαν ή έκαναν ανασκαφές στην Αίγινα, για να πάρουν απ' αυτόν πληροφορίες. Σώζεται στο Λαογραφικό ένα μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας του με τους διάφορους μεγάλους επιστήμονες, Έλληνες και ξένους. Το μεγαλύτερο μέρος από την παλιά επίπλωση του σπιτιού δόθηκε προίκα στις μεγαλύτερες κόρες του Ηρειώτη (είχε νομίζω πέντε κόρες και τρεις γιους), μεταφέρ θηκαν στην Αθήνα και θα βρίσκονται στα χέρια της οικογένειας. Η βιβλιοθήκη του Ηρειώτη όπως γράφει ο ίδιος είχε λεηλατηθεί όταν διέρρηξαν το σπίτι του. Λίγα βι βλία του έμειναν και μάλιστα σε κακή κατάσταση. Τα έπιπλα του σπιτιού είναι σχετικά καινούργια. Πολύ λίγα είναι παλιά. Η Πολυμνία, η μικρότερη κόρη του Παναγή Ηρειώτη, παρ' όλο που δεν είχε σπουδάσει -δεν το συνήθιζαν τότε για τις κοπέλες- κράτησε από την διπλή παράδο ση του πατέρα της και του παπού της την αγάπη για τα παλιά πράγματα. Από τα 1940 άρχισε να συγκεντρώνει σε ένα δωμάτιο του σπιτιού της διάφορα παλιά πράγματα και έγγραφα. Το έλεγε «το Μουσείο μου». Μετά τον θάνατο της το 1980, το σπίτι, που έμεινε εκτεθειμένο, λεηλατήθηκε κυ ριολεκτικά. Οι επιδρομείς αναζητούσαν χρήματα, πήραν ό,τι θεώρησαν πιο πολύτιμο, αναστάτωσαν και ξέσχισαν τα πάντα. Τα παραθυρόφυλλα είχαν μείνει ανοιχτά μεγαλώ νοντας τη φθορά. Τελικά ήρθε ο σεισμός του 1981 και αποτελείωσε την καταστροφή. Τότε οι τοίχοι άνοιξαν και έχασκαν έτοιμοι να σωριαστούν. Η στέγη έτρεχε. Όλο το εσωτερικό μέρος του σπιτιού (κουζίνα-τουαλέτα) γρκεμίστηκε με τα πράγματα που είχε μέσα. Τα παράθυρα και οι πόρτες ήταν άχρηστα τελείως. Για να αρχίσουμε την επισκευή έπρεπε να μεταφερθούν τα πράγματα που είχαν απομείνει μέσα στο ετοιμόρροπο σπίτι. Αυτή την δουλειά την ανέλαβε τότε ο φιλόλο γος Σπύρος Παπαγεωργίου μαζί με τους εργάτες του Δήμου. Τα πράγματα κλείστη καν σε κιβώτια και μεταφέρθηκαν στο κυβερνείο, όπου κλείστηκαν σε ένα δωμάτιο ώσπου να τελειώσει η επισκευή. Ο Δήμος πήρε τότε με την φροντίδα της Στέλλας Παπαδοπούλου, αρχιτέκτονος, που είχε αναλάβει την επισκευή, του Παναγιώτη Πρωτονοτάριου, πρόεδρου του Δημοτικού Συμβουλίου και της Κατερίνας Θανοπουλου, Δημοτικού Συμβούλου, και φυσικά του τό τε Δήμαρχου Γεώργιου Γιαννούλα, που όλοι ενδιαφέρονταν για την επισκευή του Λαο γραφικού, ως σεισμόπληκτο, δάνειο 1.250.000 δρχ. περίπου, και έτσι άρχισε η επισκευή. Στα 1985 άνοιξαν οι φυλακές (το Ορφανοτροφείο του Καποδίστρια). Μέσα σε δύο δωμάτια της πρώτης αυλής είχαν πεταχθεί σε σωρό για να πολτοποιηθούν, όσα έγγραφα θεωρήθηκαν άχρηστα. Με την ιδέα ότι μέσα εκεί θα υπήρχαν πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία της φυλακής, αποφασίσαμε με μία ομάδα εθελοντών

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

(Λίνα Πετρίτου, Μάρθα Κρεοόζη, Γιώργος Πετρίτης, Σπύρος Παπαγεωργίου, ο μα θητής Άγγελος Παπαχατζής κ.ά.) να μαζέψουμε αυτά τα χαρτιά, που πράγματι ήταν πολύτιμα και απετέλεσαν την βάση του τοπικού Ιστορικού Αρχείου της Αίγινας. Επί σης οι κυρίες Ρούλα Σοφιανού, Μαίρη Σταυρίδου βοήθησαν λίγες ημέρες. Με την ευκαιρία του ανοίγματος των Φυλακών οργανώσαμε ένα μεγάλο αιγινήτικο πανηγύρι, με την βοήθεια μιας μεγάλης ομάδας εθελοντών που είχε επικεφαλής τον ηθοποιό Στέφανο Ληναίο, που κατάγεται από την Αίγινα. Ο Ληναίος πρόσφερε τότε πολλά από την προσωπική του εργασία ως την καλλιτεχνική οργάνωση. Με την βοήθεια του Δήμου και την προσωπική εργασία της επιτροπής καθαρίστηκε όλο το κτίριο, ηλεκτροφωτίστηκε η κεντρική περιοχή και η ακτίνα, όπου έγιναν οι εκδηλώ σεις, και μπήκαν επιγραφές κατατοπιστικές. Έγιναν ομιλίες και ξεναγήσεις στο κτί ριο. Στην κεντρική αυλή οργανώθηκαν εκθέσεις. Η εορτή τελείωσε με μία μεγάλη εκ δήλωση θρησκευτική και καλλιτεχνική όπου διαβάστηκαν αποσπάσματα από σχετικά με το Ορφανοτροφείο έγγραφα και επιστολές του Καποδίστρια. Στο τέλος συγκλονι στική ήταν η απόδοση μερικών σκηνών από το έργο του Θρ. Σταύρου «Καληνύχτα Μαργαρίτα» από τον Στέφανο Ληναίο και την Έλλη Φωτίου. Οι εκδηλώσεις αυτές παρουσιάστηκεν ως έργο της Επιτροπής του Λαογραφικού Μουσείου. Η Επιτροπή αποφάσισε να δουλέψει για την επισκευή του κτιρίου. Κατ' αρχήν έπρεπε να αδειάσει το ισόγειο που η Πολυμνία Ηρειώτη το είχε νοικιάσει. Χρειάστηκε όλη η φροντίδα του Τάκη Πρωτονοτάριου, που πλήρωσε τότε και μία με γάλη αποζημίωση και του Σπόρου Παπαγεωργίου για να αδειάσει το κτίριο. Επειδή πλησίαζε ο χειμώνας και η στέγη ήταν ετοιμόρροπη και έτρεχε, η Επιτρο πή αποφάσισε να την επισκευάσει. Τα πρώτα χρήματα βρέθηκαν από την δωρεά ενός πίνακα του Αιγινήτη ζωγράφου Φραγκίσκου Κάππου, που βγάλαμε στην λοταρία. Αυτή ήταν και η πρώτη επισκευή με την φροντίδα της Στέλλας Παπαδοπούλου, που έκανε και τα σχέδια της επισκευής, αυτά που βρίσκονται στο Δημαρχείο. Προηγούμενα είχαν έρθει τα χρήματα του δανείου ως σεισμόπληκτο και με αυτά καθαρίστηκαν τα ερείπια του επάνω ορόφου, γκρεμίστηκαν οι εσωτερικοί τοίχοι, που ήταν ετοιμόρροποι, έπεσε πλάκα σ' όλη την έκταση του σπιτιού και στο μπαλκόνι για να κρατήσει τους τοίχους, σοφαντίστηκε το εσωτερικό των τοίχων με πλέγμα και ξαναχτίσθηκαν τα πίσω δωμάτια που είχαν γκρεμιστεί. Με κάποια χρήματα που πήρε ο Δήμος για την ανεργία ξαναχτίστηκε και το πί σω μικρό δωμάτιο της βεράντας. Αργότερα ο Δήμος πήρε άλλο ένα δάνειο (2.500.000) νομίζω από το Ταμείο Πα ρακαταθηκών και Δανείων και έδωσε την εργολαβία στον πολ. μηχανικό κ. Βασίλειο Μουσουλέα. Έρριξε τότε γκρο-μπετόν στο ισόγειο, σοφάντισε με πλέγμα τα εσωτερικά κάτω δύο δωμάτια και έκανε κουζίνα και τουαλέτες. Έβαλε και τα κάτω κουφώματα. Στο μεταξύ η Επιτροπή, που ήταν στην αρχή ανοιχτή και πολυπρόσωπη, περιορί στηκε με την επιθυμία του Δήμου σε 6 τακτικά μέλη και 6 αναπληρωματικά. Η επιτρο πή αναγνωρίστηκε από τον Δήμο και της ανατέθηκε η συνέχιση της προσπάθειας για ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

την επισκευή του κτιρίου και η επίβλεψη της επισκευής. Την φροντίδα για τα οικονο μικά προβλήματα, τις συμφωνίες και τις πληρωμές των εργατών και γενικά τα οικονο μικά θέματα είχε ένα τμήμα της Επιτροπής, που το αποτελούσαν στην αρχή οι κυρίες Φλώρα Αλυφαντή, Μάρθα Κρεούζη και Λίνα Πετρίτου. Έπειτα απεχώρησε η κ. Μάρ θα Κρεούζη προσωρινά, και έμειναν οι άλλες δύο. Στην κ. Λίνα Πετρίτου είχε ανατεθεί και ο σύνδεσμος με τον Δήμο. Αντιπρόεδρος της επιτροπής ήταν η κα Λιλή Μαΐλλη. Για τις εκδηλώσεις και την συγκέντρωση χρημάτων φρόντιζαν όλα τα μέλη της Επιτροπής και οι φίλοι του Λαογραφικού με επικεφαλής την Κα Λιλή Μαΐλλη, που έχει προσφέρει πολλά σ' αυτές τις εκδηλώσεις. Αργότερα διορίστηκε από τον Δήμο Γεν. Γραμματέας της Επιτροπής ο κ. Κώστας Γαλάνης. Στα μέλη αυτής της Επιτροπής εκτός από εμένα που με όρισε το Δημ. Συμβούλιο πρόεδρο, συμμετείχαν επίσης οι κυ ρίες Κούλα Μαλτέζου και Αννίτα Λεούση. Από τα 1985 έως σήμερα η Επιτροπή κατόρθωσε να συγκεντρώσει σύμφωνα με τα βιβλία που κρατεί η κ. Φλώρα Αλυφαντή από εκδηλώσεις και δωρεές 7.576.000 (επτά εκατομμύρια πεντακόσιες εβδομήντα έξη χιλιάδες δρχ.) και ξόδεψε γενικώς για εκδηλώσεις, αγορές πραγμάτων, καθισμάτων, τραπεζιών, μικροφώνων κ.ά. αλλά προπαντός για τις επισκευές 7.537.694 δρχ. (επτά εκατομμύρια πεντακόσιες τριάντα επτά χιλιάδες εξακόσιες ενενήντα τέσσερις δρχ.) για τις παρακάτω επισκευές: 1. - Αυλή: Καθαρισμός από τα μπάζα, που έριχναν διαρκώς διάφοροι στον ανοιχτό χώρο και διαμόρφωση της αυλής με χτιστά πεζούλια από πελεκητό πουρί σε ένα είδος απλού αμφιθεάτρου, που βλέπουμε σήμερα τόσο ωραία λειτουργεί. Τα σχέδια και η επίβλεψη είναι προσφορά της κ. Στέλλας Παπαδοπούλου. Η αυλή φυτεύθηκε με λουλούδια, προσφορά του κ. Ν. Λάκκου, με εθελοντική εργασία των μελών της Επιτροπής. Κατασκευή της μεγάλης ξύλινης πόρτας εισόδου. Κάγκελα και μεγάλη εξωτερική καγκελόπορτα πίσω στην αυλή. Καθαρισμός και πρόχειρο κλείσιμο της πλαϊνής στενής αυλής. Η πλαϊνή αυλή με τον φίκο στρώθηκε με πλάκες Πηλίου, δωρεά του Κου Γεωργίου Τσάλα. 2. - Ισόγειο: Σοφάντισμα των τοίχων της μεγάλης αίθουσας με πλέγμα, ψιλό σοφάντισμα και βάψιμο των τοίχων και ταβανιών. Βάψιμο των κουφωμάτων και τις σι δεριές των κουφωμάτων. Στρώσιμο του πατώματος της αίθουσας και των πίσω δω ματίων με πλάκες Πηλίου. Κατασκευή ξύλινου παταριού πάνω από τις τουαλέτες. Τοποθέτηση κλειδαριών ασφαλείας. Τελευταία τοποθετήθηκε κατάλληλος λεκτροφωτισμός. Η επίβλεψη της διαμόρφωσης της μεγάλης αίθουσας είναι προσφορά του ζωγράφου κ. Δημήτρη Χατζίνα. Στο εσωτερικό στερέωση της σκάλας, χτίσιμο ενός ακόμα δωματίου προς την αυ λή κατά το σχέδιο και σοφάντισμα των δύο εσωτερικών δωματίων. Κατασκευή βιβλιοθηκών για την τοποθέτηση της βιβλιοθήκης της Φανής Μετα ξά που κληροδοτήθηκε στο Λαογραφικό με την φροντίδα της Μαρίας Αποσκίτη. Στο εσωτερικό δωμάτιο τοποθετήθηκαν και τα έπιπλα του γραφείου του συμβολαιογρά φου κ. Ιωάννη Σπυριδάκη, που χάρισε στο Λαογραφικό. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

Στην αίθουσα αυτή φυλάγονται και οι δίσκοι και οι κασέτες που τυπώθηκαν για το Λαογραφικό από τον κ. Μάρκο Δραγούμη, μουσικολόγο με προσφορά της Μπαγκείου Επιτροπής. 3. - Στο επάνω πάτωμα: Κατασκευή κουφωμάτων, βάψιμο ταβανιών, τοίχων, ντουλαπιών κ.λπ. Την επιλογή των χρωμάτων έκανε ο ζωγράφος κ. Δημήτριος Χατζίνας. Στρώσιμο πατωμάτων με ξύλο (παρκέ) εκτός από το μικρό δωμάτιο δεξιά στην είσοδο που θα στρωθεί πολύ σύντομα. Εγκαταστάσεις. Κλειδαριές ασφαλείας. Τζάμια. Κατασκευή εξωτερικού μπαλκο νιού σκεπαστού με κεραμίδια. Οι λεπτομέρειες για όλες αυτές τις δουλειές κρατούνται στα βιβλία της κ. Φλώρας Αλυφαντή και Λίνας Πετρίτου. Από τον Αύγουστο 1989 άρχισε να λειτουργεί και ο Σύλλογος Φίλων του λαο γραφικού. Σύμφωνα με το καταστατικό του ο Σύλλογος έχει σκοπό να οργανώνει διά φορες εκδηλώσεις και να συμβάλει οικονομικά στην προσπάθεια για την ολοκλήρω ση της επισκευής. Από τα 1989-1992 ο Σύλλογος διέθεσε από το Ταμείο του για τις επισκευές 1.457.145 δρχ. (ένα εκατομμύριο τετρακόσιες πενήντα επτά χιλιάδες εκα τόν σαράντα πέντε) και πολλά άλλα για την οργάνωση των εκδηλώσεων. Τα τελευταία χρόνια η Επιτροπή και ο Σύλλογος φρόντισαν για την οργάνωση μιας σειράς εκδηλώσεων που έχουν καθαρά επιστημονικό και καλλιτεχνικό χαρακτή ρα και σκοπό να προβάλλουν την ιστορία και την οικονομική ζωή της Αίγινας. Στους ετήσιους χορούς και στις φιλοξενίες επιστημόνων και άλλων που καλεί το Λαογραφικό έχει συμβάλλει πολύ και η κ. Μαργαρίτα Πετροπούλου, μέλος από την αρχή της ευρύτερης Επιτροπής του λαογραφικού, πολλά ξενοδοχεία της Αίγινας και διάφοροι φίλοι του Λαογραφικού Αιγινήτες και ξένοι. Των καλλιτεχνικών εκθέσεων, που αναφέραμε, όλη την φροντίδα για την επιλο γή του υλικού και την τοποθέτηση έχει αναλάβει ο ζωγράφος κ. Δημήτριος Χατζίνας. Στην συγκέντρωση του υλικού και την οργάνωση γενικά συνέβαλλαν η κ. Κατερίνα Θανοποάλου και την εμπορική ναυτιλία και σπογγαλιεία η κ. Άννα Γιαννούλη. Το κοπανέλι παρουσίασε η κ. Κούλα Μαλτέζου. Η κ. Κατερίνα Θανοπούλου είχε και την πρωτοβουλία για την οργάνωση αυτών των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Προσπάθεια μας είναι να γίνονται όλα αυτά με λίγα έξοδα και κυρίως με προσφορές, αφού τα πε ρισσότερα χρήματα τοποθετούνται στις επισκευές. Ιδιαίτερες προσφορές είναι των ζωγράφων κ.κ. Φραγκίσκου Κάππου και Δημ. Χατζίνα, που έχουν πολλές φορές προσφέρει πίνακες τους για την ενίσχυση του Λα ογραφικού. Επίσης μεταξοτυπίες έργων προσέφεραν γνωστοί καλλιτέχνες Ν. Νικο λάου, Χρ. Καπράλος, Νεκτ. Κοντοβράκης. Το ίδιο έχει κάνει και η ερασιτέχνης κεντήστρια-καλλιτεχνικών ταπισερί με θέμα τα από την Αίγινα κ. Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού. Η Κα Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού τον Νοέμβριο του 1991 οργάνωσε με έξοδα της στο σπίτι της μια ωραία μουσική βραδιά με κλασικό τραγοόδδι και πιάνο, που προσεφέρθηκε από τις καλλιτέχνιδες Μαρία Γουσέτη (τραγούδι), και Σεραφίνα Μυρικτοπούλου ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

(πιάνο), που είχε μεγάλη επιτυχία και τα έσοδα της προσφέρθηκαν στο Λαογραφικό. Η Έκθεση μικροναυπηγικής μεταφέρθηκε και στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιώς και στην Ραφήνα. Τα έξοδα αντιμετωπίστηκαν με προσφορές του κ. Κώστα Γαλάνη και άλλων Αιγινητών. Και άλλες από τις εκθέσεις θα μπορούσαν να μεταφερθούν, αν δεν μας επόδιζε η οικονομική στενότητα, ιδίως λόγω των επισκευών. Φέτος το καλοκαίρι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ήταν, εκτός από τις ατομικές, η έκ θεση για το κοπανέλι, που προσπαθεί να αναβιώσει την παλιά αυτή ωραία οικοτεχνία και οι δύο εκθέσεις φωτογραφίας του κ. Γιάννη Μαίλλη και του κ. Δημήτρη Μωραΐτη που μας έδωσε εικόνα της παλιάς και της σύγχρονης Αίγινας. Το Σεπτέμβριο και Οκτώβριο 1989 τα πράγματα της Πολυμνίας Ηρειώτη, όσα σώθηκαν, μεταφέρθηκαν στο Λαογραφικό. Στην μεταφορά και τον καθαρισμό τους εργάσθηκαν οι κ.κ. Κούλα Μαλτέζου, Χριστίνα Πετροπουλου, Χριστίνα Κολιοποΰλου, Ελένη Κουπαρούσου. Μια πρώτη καταγραφή αρχίσαμε να κάνουμε με την υπάλληλο του Δήμου Δ/δα Φρόσω Γριβοπούλου, που πρέπει να ολοκληρωθεί. Για μια πρώτη τοποθέτηση εργάσθηκαν οι κ.κ. Λιλή Μαίλλη, Κατερίνα Θανοπούλου, Πιπίτσα Οπροπούλου, Σοφία Αθανασίου. Σημαντική είναι για το Λαογραφικό και η προσφορά του κ. Βαγγέλη Αθανασίου, πρόθυμη πάντοτε σε σχέδια, προγράμματα, αφίσες κ.ά., και γενικά πολλές προσφορές. Η δίδα Ευθαλία Δενδρινού, υπάλληλος του Ιστορικού Αρχείου Αίγινας, και ο κ. Αχιλλέας Χαλδαιάκης, Θεολόγος, Πρόεδρος του Συλλόγου για την διάσωση της πο λιτιστικής μας κληρονομιάς και παράδοσης, βοήθησαν να βγουν από τα δέματα, να ξεσκονιστούν τα βιβλία και τα έγγραφα και να γίνει μια πρώτη πρόχειρη καταγραφή. Η ίδια δίδα Δενδρινού και η κ. Αννα Γιαννούλη -φιλόλογος- ανέλαβαν στις ελεύ θερες ώρες τους -είναι υπάλληλοι του Ιστορικού Αρχείου Αίγινας- να καταγράψουν τα βιβλία και τα έγγραφα, ενώ η φιλόλογος Μυρτώ Μαρμάρινου ανέλαβε να κατα γράψει τα βιβλία του κληροδοτήματος της Φανής Μεταξά. Μερικά από τα παλιά έπιπλα επισκευάστηκαν με προσφορά του κ. Νικ. Ρωκ Με λά που υποσχέθηκε να χαρίσει στο Λαογραφικό, μόλις τακτοποιηθεί το επάνω πάτω μα, μια σειρά από αυθεντικές γκραβούρες σχετικές με την Αίγινα (η υπόσχεση πραγ ματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο '93). Η κ. Ελένη Καζαντζάκη, με την μεσολάβηση του κ. Μήτσου Λορέντζου μας υπο σχέθηκε να προσφέρει μια σειρά από τα βιβλία του Καζαντζάκη και άλλα αναμνη στικά που θα τοποθετηθούν στο μικρό δωμάτιο δεξιά στην είσοδο κατά την συμφω νία μας (αυτό δεν έγινε τελικά). Αυτές είναι οι πρώτες προσφορές και θα ακολουθήσουν και άλλες νομίζω, μόλις τακτοποιηθεί το επάνω πάτωμα και ανοίξει και οργανωθεί το Μουσείο. Κατάλογο των δωρητών ονομαστικό κρατεί η Οικονομική Επιτροπή και ο Γραμματέας του Συλλό γου κ. Κώστας Γαλάνης. Έγραψα αυτό το υπόμνημα, τόσο εκτεταμμένο με την ελπίδα ότι οι εκάστοτε ΔήΑΦΙΕΡΟΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

μαρχοι και τα Δημοτικά Συμβούλια, αλλά και οι άλλοι Αιγινήτες θα μπορούν να μα θαίνουν πώς άρχισε και πώς συνεχίστηκε αυτή η επισκευή, πώς έγιναν οι διάφορες εκδηλώσεις και με ποιών τις προσπάθειες. Θα ήθελα να τονίσω ότι η επιθυμία της Πολυμνίας Ηρειώτη που συνειδητά προ σέφερε το σπίτι της και από πολλά χρόνια το λογάριαζε και η δική μου επιθυμία και όλων εκείνων που πρόσφεραν σ' αυτή την προσπάθεια χρήμα και εργασία είναι να γί νει το Λαογραφικό ένα κέντρο πνευματικό και επιστημονικό, να παρακινεί τους νέους σε επιστημονικές και Λαογραφικές Μελέτες και να σκορπίζει παντού την γνώση και την αγάπη για την μακραίωνη ιστορία και την παράδοση του νησιού μας. Αυτό θα ήθελα να το έχουν υπόψη τους πάντα, όσοι αναλάβουν την οργάνωση και την λειτουργία του. Όσοι δουλέψουν στο λαογραφικό, μπορεί να έχουν και τις προσωπικές φιλοδο ξίες τους. Είναι ανθρώπινο. Όμως ας βάζουν πρώτα την αγάπη για το Λαογραφικό και για την Αίγινα. Έτσι θα μπορέσει αυτή η προσπάθεια να επιζήσει. Αύγουστος 1992

Με αυτή την ελπίδα ΓΩΙΏ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ, ΓΕΟΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

: "' '

Πρωτοδιόριστη στη Σαν Ζοζέφ.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ*

Η Γεωργία Κουλικούρδη στην τάξη

Γεωργία Κουλικούρδη ήταν υπεύθυνη καθηγήτρια της τάξης μου από την 4η έως και την 6η δταξίου, όταν δηλαδή διανύαμε τα τρία πιο κρίσιμα χρόνια της

εφηβείας: 13-16. Στο διάστημα αυτό μας δίδαξε τα τρία φιλολογικά μαθήματα Αρχαία-Νέα-Ιστορία και έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στη διάπλαση του χαρακτήρα μας. Το έργο της αναπτύχθηκε σε δύο άξονες, την διδασκαλία και την διαπαιδαγώγη ση. Παρόλο που τα δυο αυτά διαπλέκονται θα επιχειρήσω να τα διαχωρίσω για λό γους απλοποίησης. Διδασκαλία Μία βασική αρχή της Γεωργίας Κουλικούρδη είναι ότι αν γνωρίζεις το αντικείμενο σου μπορείς να το εξηγήσεις στον καθένα, σχετικό ή άσχετο, μικρό παιδί ή ώριμο άνθρωπο. Εκείνη είχε τη γνώση, όντας βαθειά καταρτισμένη, και μας την μετέδωσε ανάλογα με το προσωπικό μας ενδιαφέρον και τις ικανότητες μας. Νομίζω πως όλες της οι μαθήτριες έμαθαν να ξεπερνούν την ξερή αντιμετώπιση του αρχαίου κειμένου ως γύμνασμα συ ντακτικού και γραμματικής και να διαβλέπουν μέσα από την παράγραφο του Θουκυ δίδη την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου. Οι καλύτερες μαθήτριες δεν χρειά ζονταν φροντιστήριο για τις εισαγωγικές στο πανεπιστήμιο και ξεπετούσαν άγνωστο θέ μα χωρίς ορθογραφικά ή μεταφραστικά λάθη. Όλες αποκόμισαν το μήνυμα ότι η ελ ληνική γλώσσα είναι συνεχής και ενιαία και ότι αν μάθεις καμμιά διακοσαριά λέξεις και κάτι «περίεργους» γραμματικούς τύπους ο Όμηρος ανοίγεται μπροστά σου. Έκθεση γράφαμε στη γλώσσα που μιλούσαμε. Διαβάζαμε, εκτιμούσαμε και σχο λιάζαμε δημοτικά τραγούδια, Παλαμά, Καβάφη. Μέχρι και ερευνητική φιλολογική εργασία κάναμε! Πολύ πριν τις μεταπτυχιακές μου σπουδές η Κουλικούρδη μας είχε μιλήσει για αποδελτίωση πληροφοριών και μας έβαζε να καταγράφουμε ιδιωματικές λέξεις στον Παπαδιαμάντη (τριγλί=μπαρμπούνι). «Το» μάθημα όμως ήταν η Ιστορία. Η παράδοση δεν γινόταν ποτέ από καθέδρας. Κατέβαινε και «σφηνωνόταν», μία τελείως χαρακτηριστική στάση, στη γωνιά του πρώτου θρανίου από όπου αγόρευε παρασύροντας μας πίσω στο χρόνο. Ζωντάνευ αν τόποι, άνθρωποι, συνθήκες, πάθη, σκευωρίες, μικρότητες και ιδανικά. Πήγαινε και στον πίνακα και παρέτασσε αντιμέτωπα στρατεύματα, σχεδίαζε πολιορκητικά σχή

*Η Χαρίκλεια Στασινόπουλου

ματα, λοξές φάλαγγες, σάρισσες και κριούς. Η τάξη παθιαζόταν και χωριζόταν σε

«Δημόκριτος»

εργάζεται στο ΕΚΕΦΕ

Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

αντίπαλες ομάδες: Στην 5η οκταταξίου είμασταν Ρωμαίοι και Καρχηδόνιοι, οι τελευ ταίες γνωρίζοντας καλά ότι ο Αννίβας θα ηττηθεί. Είμασταν με την αξία φίλαθλες όχι οπαδοί. Παιχνίδι ήταν βέβαια, διέξοδος δεκαπεντάχρονων κοριτσιών αλλά δείχνει τη συμμετοχή μας στο μάθημα. Ένα σημαντικό πράγμα που επέτυχε η Γεωργία Κουλικούρδη είναι η απομυθοποί ηση του «επίσημου» διδακτικού κειμένου. Μας διάβαζε σελίδες από τον Σάθα και τον Μακρυγιάννη, με ολοζώντανες περιγραφές μαχών και Εθνοσυνελεύσεων. Στα διαγωνί σματα έριχνα μια ματιά στο βιβλίο κυρίως για τις ημερομηνίες και τόκλεινα γιατί οι ερω τήσεις βασίζονταν στην κρίση και όχι στην παπαγαλία π.χ. «Χαρακτηρίοτε τον Αλκι βιάδη», «Σύγκριση του στρατηγού Α με τον Β». Θέλω να σταθώ λίγο ο' αυτό γιατί το θεωρώ μέγα επίτευγμα να διδάξεις στον νέο άνθρωπο ότι υπάρχουν πηγές στις οποίες πρέπει να ανατρέχει και να μη χάφτει ό,τι του σερβίρεται, έστω και υπό τον μανδύα του επίσημου ανακοινωθέντες ή μάλλον, κυρίως τότε. Για μένα προσωπικά το «σύγγραμμα» ήταν τόσο υπονομευμένο από την Γ.Κ. που στα μαθήματα που με ενδιέφεραν στο Πα νεπιστήμιο διάβαζα από δύο και τρία βιβλία, ξενόγλωσσα κατά προτίμηση. Τελειώνοντας με τη διδασκαλία πρέπει να μην παραλείψω να αναφέρω τις αξέ χαστες ξεναγήσεις της: Ακόμη και τώρα, όταν βρεθώ σε ιστορικούς ή αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, χρησιμοποιώ τα κριτήρια της για το τί πρέπει να προσέξω και πώς να το εκτιμήσω.

Παιδαγωγική Στην παιδαγωγική της πολιτικής νομίζω ότι βοηθούσε πολύ το φλέγμα της, η ολύ μπια αταραξία της. Όταν η βαβούρα από τα πίσω θρανία ξεπέρναγε τα όρια του επι τρεπτού χτύπαγε με την σφενδόνη του γιαννιώτικου δαχτυλιδιού της το θρανίο ή την έδρα και έλεγε, υψώνοντας μια ιδέα τη φωνή «Ε!». Αρκούσε. Ήξερε να κρατά τη σωστή απόσταση από τα παιδιά. Πρέπει να μεταφερθεί κα νείς τεσσαράμισυ δεκαετίες πίσω στο σχεδόν αμιγώς γυναικείο περιβάλλον του τυπι κού παρθεναγωγείου: Συμμαθητές δεν υπήρχαν ενώ οι αρσενικοί καθηγητές, επιμε λώς διαλεγμένοι, ήταν ή γέροι ή απωθητικοί. Έβραζε η εφηβεία και η ανάγκη συ ναισθηματικής έκφρασης και προσήλωσης εύρισκε διέξοδο με προσκολλήσεις σε κα θηγήτριες με ή χωρίς ράσο, πράγμα που πρέπει να ήταν μεγάλος μπελάς γι' αυτές. Όσο ξέρω, αν και όλες μας είμασταν σαν φανταράιαα πιστές στη Γωγώ, καμμιά μας δεν εμφάνισε παρόμοια συμπτώματα. Είχε το ταλέντο να δείχνει ενδιαφέρον, να κα θοδηγεί, να ανοίγει ορίζοντες αλλά να μην επιτρέπει οικειότητες. Η καθοδήγηση σεβόταν τις προσωπικές μας προτιμήσεις και επιλογές. Μας υπο δείκνυε εξωσχολικά αναγνώσματα αλλά ανεχόταν την μανία μας για τον Ιούλιο Βερν: «Ε, διάβασε και τίποτε άλλο!». Φρόντιζε να αναβαθμίζει τα ενδιαφέροντα μας. Σε μια ηλικία όπου η μουσική παιδεία πολλών περιοριζόταν στο «Άστα τα μαλλάκια σου ανα κατωμένα», μας πήγαινε να ακούσουμε κλασσική μουσική... Μας δίδασκε να παίρνουμε την ευθύνη των αποφάσεων μας. Της γράφαμε, εγώ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, χ. 10

τουλάχιστον, μέχρι και το καλοκαίρι στην Αίγινα, να ζητήσουμε συμβουλές προσα νατολισμού σπουδών. Εκείνη σχολίαζε τις επιλογές μας και κατά την προσφιλή της τακτική τις υπονόμευε και έκανε νύξεις για αλλαγές κατεύθυνσης με τελική επωδό: «Είναι δική σου η ζωή, εσύ θα αποφασίσεις». Κοιτάζοντας πίσω, με την απόσταση τόσων δεκαετιών, αντιλαμβάνομαι ότι η Γε ωργία Κουλικούρδη κατάφερε να μας δημιουργήσει πυρήνες και μεθοδολογίες μά θησης που σχημάτισαν υπο δοχές για τον καταιγισμό πληροφόρησης που χαρα κτηρίζει την εποχή μας. Ακό μη, μας οδήγησε στις πηγές απόλαυσης που προσφέρουν

WÊÊÊ

η τέχνη, τα γράμματα και η επιστήμη. Το σημαντικότερο

Η Ι

όμως είναι ότι αποτέλεσε για μας πρότυπο ισορροπημένης

'*àkS

ανεξάρτητης γυναίκας. Στις δεκαετίες του '40 και του '50 η ελληνική αστική τάξη και η

Ρ**

μέση εκπαίδευση ήθελε τη

ΗΗ

γυναίκα βασίλισσα του σπιτι ού, μάνα ή, το πολύ, ασχο λούμενη περί την φιλανθρωπίαν. Γυναίκες με επάγγελμα, στόχους, καριέρα σπάνιζαν

JÊM

στον περίγυρο μας. Η παιδα γωγική της εποχής τις απέ-

,. : 1

κλειε σχεδόν και τις ήθελε

'!•

'•

ss ϊ* li

άσχημες, κατσούφες, ανικα νοποίητες, δυστυχείς. Η γλυκύτατη και φανερά ικανοποιημένη από τη ζωή της Γε ωργία εξέπεμπε άλλο μήνυμα. Την εντύπωση αυτή συνόψισε πρόσφατα σε μια φρά ση η παλιά μου συμμαθήτρια Ρένα Κεχριμπάρη: Η Κουλικούρδη είναι μια σωστή γυ ναίκα. Εύχομαι να συνεχίσει για πολλά πολλά χρόνια ακόμη την ερευνητική και πολιτι στική της δραστηριότητα δίνοντας φωτεινό παράδειγμα στους νέους και σε μας τους λιγότερο νέους. Εισήγηση για το αφιέρωμα του Μορφωτικού στη

Συλλόγου Αίγινας

ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

20 Οκτωβρίου 1995

Η ΓΕΟΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

,;.·:;

-^'""

^ *as

V ì i * t.

* «'ψ

' 1' i t

1940! Τραυματίες ίου Αλβανικού Έπους στην Αίγινα. Αδελφές εθελόντριες. Από αριστερά: Νίκη Λεούση, Ιουλία Μπήτρου, Ζηνοβία Γαλάνη, Λιλή Μαίλλη, Μαριάνα Ζέρβα.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΟΥΤΕΡΗ-ΘΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Πόλεμος, κατοχή, απελευθέρωση σε εισαγωγικά, εμφύλιος. Λέξεις ηρωικές, μεγαλειώδεις, τραγικές, οδυνηρές. Οσοι ζυμωθήκαμε με αυτές δεν τις ξεχνάμε ούτε λεπτό. Είναι μέσα στα κύτταρα μας και μας ακολουθούν. Πόλεμος του σαράντα. Σειρήνες, ενθουσιασμός, αγωνία. Οι πρώτοι άνδρες, νέοι και μεγάλοι, ντύνονται στο χακί και η περιπέτεια αρχίζει. Άραγε έχει τελειώσει ή μήπως συνεχίζεται με άλλους τρόπους, σε άλλους τόπους. Ο ίδιος, αδυσώπητος, καταβροχθίζοντας το μόχθο των ανθρώπων και τους ίδιους. Αρχή του πολέμου η ήσυχη Αίγινα βρίσκεται στην δίνη του. Κάποιοι άστοχοι βομβαρδισμοί από τους Ιταλούς ήταν τα μόνα επεισόδια που θύμιζαν πως είμαστε σε πόλεμο. Βέβαια το ραδιόφωνο στο καφενείο, η εφημερίδα, δεν μας άφηναν έξω από το ΑΦΙΕΡΟΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

«παιχνίδι». Άλλο είναι όμως η πρώτη γραμμή και άλλο να κάθεσαι στο καφενείο και να διαβάζεις εφημερίδα. Μια νέα κοπέλα, μια Ελληνίδα, μια φανατική Αιγινήτισσα, η Γωγώ Κουλικοάρδη, η κόρη του μπάρμπα Παντελή του φίλου όλων των παιδιών πολλών γενεών και της κυρά Λένης, θέλησε να βάλει την ήσυχη πόλη στο παιχνίδι του πολέμου με μια θεατρική παράσταση που έγραψε με τον συνεργάτη της τον θαυμάσιο Γιώργο Αλφαρά, που δυστυχώς δεν ζει πια. Την σκηνοθέτησαν και ο Γιώργος έφτιαξε και τα σκη νικά. Η ντροπή σας, εγώ που σας βύζαξα με το γάλα μου, πώς μπορέσατε να επιτε θείτε στην Ελλάδα; Αυτά τα λόγια έβαλε στα χείλια των δέκα μου χρόνων η Γωγώ και εγώ απευθυνόμουνα στο Ρέμο και στο Ρωμύλο, τους ιδρυτές της Ρώμης. Η Στέλλα και η Ελένη Καλαμαρά, η Βιβή και η Βούλα Σαββίδου, η αδελφή μου η Μαρία που δεν ζει πια, η Στέλλα Κουλικούρδη, η αδελφή της Γωγώς, η Μάρθα Λυκούρη, η Γεωργία Ηλία και άλλα νέα παιδιά από 10 έως 16 περίπου, είμαστε οι ηθοποιοί που παίζαμε πάνω στις τέσσερις πόρτες που χώριζαν τις δύο αίθουσες του Α' Δημοτικού Σχολείου. Ο κόσμος ενθουσιάστηκε και το ηθικό τους ανέβηκε, σ' αυτό άλλωστε στόχευε και η προσπάθεια της Γωγώς. Ο πόλεμος τελείωσε, οι Γερμανοί μπήκανε στα σπίτια μας, κάψαν χωριά, αφήσανε πίσω τους χιλιάδες νεκρούς. Και πάλι η Γωγώ η πατριώτισα να γράφει πάνω στα χαρτιά συνθήματα εναντίον του κατακτητή. Μετά το τέλος του πολέμου και τι δεν έκανε για να δώσει ζωή και ελπίδα σε μας τους πιο μικρούς αλλά και στους μεγάλους. Μαζί με την ακούραστη Άννα Καρακατσάνη-Ράκη (Αλυφαντή) και την αείμνηστη Πολυμνία Ηρειώτη-Θωμάκου οργάνω ναν λαογραφικές Εορτές. Με την Άννα και αρκετές νέες κοπέλες φτιάξαμε κουκλο θέατρο για τα παιδιά με βάση τη μικρή αποθήκη του σπιτιού της. Η Γωγώ μας βοήθησε να φτιάξουμε μια ομάδα κοριτσιών στο Μορφωτικό Σύλ λογο το 1949, μας υποδεχότανε στον Πειραιά. Μας ξεναγούσε στα Μουσεία και το βράδυ θεατριζόμαστε στο Εθνικό Θέατρο. Για κείνες τις κοπέλες της μεταπολεμικής εποχής ήταν το πολιτιστικό κέντρο που τόσο κραυγαλέα σήμερα πλασάρεται. Έως σήμερα η Γωγώ δουλεύει ακούραστα με όλη την αγάπη που έχει για την Αί γινα, στα αρχεία, στις βιβλιοθήκες και σε κάθε άλλη πηγή προκειμένου να φέρει στο φως την αξιόλογη ιστορία της Αίγινας. Για τη Γωγώ την παιδαγωγό θα μιλήσουν οι μαθήτριες της, αυτές γνωρίζουν κα λύτερα από εμένα την αμερόληπτη και ανοιχτομάτα καθηγήτρια που δεν δίσταζε σε χρόνους αρνητικούς να λέει την αλήθεια. Οι Αιγινήτες και όχι μόνο, της χρωστάμε πολλά γιατί άνοιξε για μας δρόμους που σ' αυτούς κανείς ώς τώρα δε μας είχε οδηγήσει. Προσωπικά της χρωστάω ότι μου έμαθε δύο πολύτιμα πράγματα. Να διαβάζω ποίηση και να προσπαθώ να γνωρίσω την Αίγινα περισσότερο. Έγραψα αυτά τα ελάχιστα λόγια για την σπουδαία συμπατριώτισά μας, για να γνωρίσουν και οι νέες γενιές τη σεμνή γυναίκα. ΓΩΓΩ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ Η ΑΙΓΙΝΗΤΙΣΣΑ

: .*•

*H:i«-Vvv;-V:',*4'i.-',''»^y-i.-· ••

•:.v

•

••

•

••'

•'

•

Κοπέλες και νέοι της Αίγινας στην αναπαράσταση ηθών και εθίμων του νησιού. Δεξιά με τα μαύρα η Πολυμνία Ηρειώτη, πίσω της δεξιά η Γωγώ Κουλικούρδη και αριστερά η Στέλλα Ξεφλούδα. Στο κέντρο με τα λευ κά ο Αντώνης Καρακατσάνης.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

F·

· • · • '••

%g>,'4mMHë» Qt^Mvit ΐ ϊ * ' ί 3 , .«il -•* : ••>: Ι * 3

ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

Ελληνικά παράδοση

'*'ψ':

" 1-ÉÌ '" :

γ:

Αιγινήτικοι χοροί οργανωμένοι από τη Γωγώ που διακρίνεται στην άκρη, δεξιά.

αράδοση είναι όλη η ζωή ενός λαού και τα έργα του όπως μας παραδόθηκαν από γενιά σε γενιά. Είναι ο μόχθος, η πείρα της ζωής, η πολιτική και κοινωνι

κή οργάνωση, τα πολιτιστικά του κατορθώματα, οι αγώνες για επιβίωση και ελευθερία. Είναι ακόμα ο χαρακτήρας που διαμόρφωσε κάθε λαός και η φιλοσοφία του για τη ζωή, όπως εκφράστηκαν στα έργα του λόγου και της τέχνης του, και που διαμορφώ θηκαν από το περιβάλλον, από τις συνθήκες της ζωής από τα διάφορα γεγονότα που έζησε κάθε λαός και πιο πολύ από την ίδια τη γεύση της ανθρώπινης μοίρας, την γνω ριμία με τη ζωή και τον θάνατο, με τη χαρά και τη λύπη, την αγάπη και τη στέρηση. Έτσι η παράδοση είναι η ίδια η ιστορία ενός λαού σε ό,τι πιο βαθύ και ουσιαστικό έχει.

Ο παράδοση έχει δυο όψεις: είναι η λόγια που διαμορφώνεται και συντηρείται με την παιδεία, δηλαδή η τέχνη, τα γράμματα, η επιστήμη, και είναι και η λαϊκή

παρά

δοση που γεννιέται από τον αγώνα και την πείρα της ζωής αιώνες μέσα στο ίδιο φυ σικό περιβάλλον και κληρονομιέται από γενιά σε γενιά. Και οι δυο ξεκινάνε από την ίδια ρίζα, το λαό. Όμως η δεύτερη, η λαϊκή παρά δοση είναι η πιο γνήσια, μόνιμη και πλούσια έκφραση του χαρακτήρα ενός λαού. Αυ τή διατηρεί την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του μέσα στους αιώνες και αυτή πρέπει να τρέφει αδιάκοπα τη λόγια παράδοση για να την κάνει μεστή και γόνιμη. Ο ελληνικός λαός, που μοχθεί αιώνες τώρα, άλλοτε φωτεινούς, άλλοτε σκοτει νούς, πάνω σε τούτη τη γη, έχει μια παράδοση πάρα πολύ πλούσια. Με τη διάσπαση μάλιστα και την ποικιλία το ελληνικού χώρου πρέπει να μιλάμε όχι για παράδοση αλ λά για παραδόσεις. Η λαϊκή παράδοση σαν έκφραση της λαϊκής ψυχής αλώνεται σε όλη την έκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας: στη λατρεία, στην πολιτική και κοινωνική οργάνω ση, στη γνώση και στην τέχνη. Σχετικά με τη λατρεία πρώτα: ο πρωτόγονος άνθρωπος καθώς ζει σ' ένα κόσμο εχθρικό και έχει ν' αντιμετωπίσει τεράστιες δυσκολίες, αισθάνεται πολύ αδύνατος και απροστάτευτος. Με τη φαντασία του προσωποποιεί τις φυσικές δυνάμεις και βλέπει παντού μέσα στη φύση θεούς μεγάλους και μικρούς, καλούς και κακούς, που πρέπει να τους εξευμενίσει. Ο μόνος τρόπος είναι η μαγεία. Χρησιμοποιεί δηλαδή τα στοι χεία που κι' εκείνον τον επηρεάζουν, όπως είναι ο χορός, το τραγούδι, η μουσική, η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

'iL*'

μαγική ευχή, η μίμηση. Από τις πανάρχαιες αυτές μαγικές τελετές κατάλοιπα σώζο νται ώς σήμερα. Τέτοιες είναι οι μεταμφιέσεις, ο Ζαφείρης, ο Λειδινός στην Αίγινα, τα Αναστενάρια. Από τέτοιες μαγικές τελετές ξεκίνησε ίσως το θέατρο, ο χορός, η μου σική, η ποίηση. Σημαντικό είναι να προσέξομε πως αυτές οι τελετές δεν ήταν καθό λου παιχνίδι, προϋπέθεταν την ολόψυχη συμμετοχή του ανθρώπου, τόσο μεγάλη, που μπορούσε να ανατρέψει τους φυσικούς νόμους και να φτάσει ώς το θαύμα. Έτσι στα Αναστενάρια π.χ. δε μπορούμε λογικά να εξηγήσομε γιατί δεν καίονται οι άν θρωποι που χορεύουν πάνω στη φωτιά. Κάποιες άγνωστες ψυχικές δυνάμεις λει τουργούν εκείνη την ώρα και ανατρέπουν τον φυσικό νόμο. Από κοινωνική άποψη η παράδοση μας φυσικά εκφράζει την παλιά πατριαρχική κοινωνία: η απόλυτη εξουσία του πατέρα, ο παραγκωνισμός της γυναίκας, η προτί μηση στα αρσενικά παιδιά, η βεντέτα κ. ά. προέρχονται από παλιές πατριαρχικές συ νήθειες, σήμερα ξεπερασμένες. Αξίζει όμως πάλι να μελετήσει κανείς τις ιδιορρυθμίες που υπάρχουν στον ελληνικό χώρο. Η γυναίκα ήταν νομικά και κοινωνικά παραμε ρισμένη. Όμως στην πράξη πολέμησε ισότιμα με τον άντρα στους αγώνες της ανε ξαρτησίας και πολύ συχνά - η γυναίκα του ναυτικού ή του μετανάστη- σήκωνε μόνη της το βάρος μιας οικογένειας. Η κοπέλλα δεν είχε το δικαίωμα να ρυθμίσει όπως ήθελε τη ζωή της όμως η γνώμη της μάνας ήταν σεβαστή μέσα στο σπίτι. Στην περιοχή της γνώσης η λαϊκή παράδοση είναι απέραντα πλούσια. Ρωτείστε έναν άνθρωπο του λαού, από κείνους τους σοφούς γέρους που σιγά σιγά χάνονται να σας πει για τα φυτά, τα ζώα, τα ψάρια, για τα τοπωνύμια, για τις καιρικές μεταβολές. Θα θαυμάσετε το πλήθος των ονομάτων , τις γνώσεις για τις ιδιότητες ή τις συνήθει ες των ζώων και των φυτών. Στην Ευρώπη έχουν αρχίσει να πειραματίζονται για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών με βάση τη λαϊκή παράδοση και να φτιάνουν φάρ μακα αποτελεσματικά και ακίνδυνα. Το ίδιο πρέπει να γίνει και στην Ελλάδα, όπου έχομε τόσο μεγάλη ποικιλία φυτών και τόσο μακραίωνη σχετική παράδοση. Στο χώρο της ποίησης και της μουσικής ξέρομε ότι ο λαός μας ζώντας μέσα σε μια όμορφη φύση και μια λαγαρή ατμόσφαιρα καλλιέργησε την ευαισθησία του και μας έδωσε θαυμάσια δημοτικά τραγούδια όπου τραγουδάει τη φύση, τα νιάτα και την ομορφιά. Λέει: «Όποιος δεν επερπάτησε τη νύχτα ρε φεγγάρι και την αυγή με τη δροσιά, τον κόσμο δεν εχάρη»

Επιθυμεί: «Ήθελα νά 'μουν όμορφος, νά 'μουν και παλληκάρι νά 'μουνα και τραγουδιστής, δεν ήθελ' άλλη χάρη» Τραγουδάει την ομορφιά της γυναίκας: «Βάζει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αστήθι και του κοράκου το φτερό βάζει καμαροφρύδι»

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

Ο πλούτος των δημοτικών μας τραγουδιών στάθηκε πηγή ακένωτη για τη νεώτερη ελληνική λογοτεχνία. Στο χώρο της τέχνης η παράδοση βρίσκεται στην προβιομηχανική εποχή, τότε που κάθε πράγμα της καθημερινής ζωής γινόταν στο χέρι και ήταν μια προσωπική δημιουργία, ένα καλλιτέχνημα που έδινε χαρά σ' εκείνον που το έπλαθε. Σώθηκαν πολλά τέτοια έργα. Μια λύρα της Κρήτης π.χ. του περασμένου αιώνα είναι στολισμέ νη μ' ένα κεφάλι φτερωτού ταύρου, ένα μοτίβο που μας έρχεται από τη μινωική επο χή. Έχομε ακόμα ωραίες ξυλόγλυπτες κασέλλες, σκαλιστά τέμπλα, κεραμικά από κά θε ελληνική περιοχή με θαυμαστή διακόσμηση. Το ίδιο θαυμάσια είναι τα χρυσά και ασημένια κοσμήματα, τα υφαντά και τα κεντήματα με τις ωραίες συνθέσεις και τους θαυμάσιους χρωματικούς συνδυασμούς. Είναι κρίμα που αφήνομε αχρησιμοποίητα τα θαυμάσια μοτίβα της λαϊκής μας παράδοσης και κυκλοφορούμε στην αγορά ξένα σχέδια και αντιγραμμένα ευρωπαϊκά χνάρια. Καθώς ο Έλληνας έχει ζήσει αιώνες μέσα σ' αυτή τη φύση αφομοιώθηκε με το περιβάλλον και η λαϊκή μας αρχιτεκτονική βγαίνει από τον χώρο και δένεται αβίαστα μαζί του. Πόσο όμορφα είναι τα αγροτικά παλιά σπίτια με τα λιακωτά, με την ωραία εσωτερική διακόσμηση με την ποικιλία της κατασκευ ής τους. Κάθε σπίτι έχει το δικό του χαρακτήρα, δεν αντιγράφει το διπλανό. Η διακόσμηση των τοίχων, τα χτιστά μπαλκόνια, τα ανοίγματα, οι καπνοδόχες, οι πε

Από τη βραδιά στο Ναό της Αφαίας που οργάνωσε η Γωγώ Κουλικούρδη. Η Μαίρη Γαλάνη απαγγέλλει Ηλέκτρα ανάμεσα στις Β. Χατζοπούλου και Α. Καρακαχσάνη.

ριστεριώνες των Κυκλάδων είναι αληθινά έργα τέχνης! Στις πλούσιες κοινότητες της τουρκοκρατίας, στην Ύδρα, στις Σπέτσες, στο Πήλιο, στην Καστοριά, στις πόλεις της Ηπείρου έχομε μεγάλα αρχοντικά με ωραία εσωτερική διακόσμηση. Πόσο διαφορετικά από τα στενά και απρόσωπα κουτιά-τις πολυκατοικίες που φτιάξαμε στις πόλεις, όπου οι άνθρωποι πνίγονται και τα παιδιά δεν έχουν χώρο να παίξουν! Από τις αρχές του 19ου αι. διαδόθηκαν στα αστικά ελληνικά κέντρα τα νεοκλασσικά χτίρια που ήρθαν από την Ευρώπη, αλλά ρίζωσαν στον ελληνικό χώρο γιατί οι αναλογίες και τα διακοσμητικά στοιχεία τους ήταν παρμέ να από την αρχαία ελληνική παράδοση. Στα σπίτια αυτά τονίζεται η οριζόντια γραμμή, τα παράθυρα διακοσμού νται με αετώματα, υπάρχει ποικιλία στα σχήματα της πέ τρας, τα χαρακτηρίζει αρμονία, ηρεμία και χάρη. Θαυμά σια είναι τα ακροκέραμα - στολισμένα με ανθέμια ή γλυ

ι.

πτές μορφές που διακοσμούν τη στέγη, τα μπαλκόνια με την ωραία διακόσμηση, οι σιδερένιες σκάλες. Πόσα από τα σπίτια αυτά καταστράφηκαν και καταστρέφονται!

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Γιατί άραγε ο Νεοέλληνας ξεκόπηκε από την παράδοση που άλλοι λαοί τη διατηρούν με τόση επιμέλεια. Βασικά νομίζω από έλλειψη παιδείας. Δεν την ξέρομε την παράδοση μας και δεν την εκτιμούμε. Προτιμήσαμε το εύκολο κέρδος και προτιμήσαμε την εύκολη αντι γραφή από την πραγματική δημιουργία που έπρεπε να εμπνέεται από το παραδοσιακό μας στοιχείο. Συνέβαλαν ακόμα οι περιστάσεις, οι αλλαγές στη ζωή μας, η συγκέντρωση σας πόλεις. Στα 1850 ο Πειραιάς ήταν σχεδόν έρημος KOJ η Αθήνα είχε λίγους κατοίκους. Με τά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο ο αγροτικός πληθυσμός μαζεύτηκε στην πρωτεύουσα, άρχι σε η μεγάλη ζήτηση από σπίτια και είδη σπιτικά. Οι ανάγκες καλύφθηκαν πρόχειρα με βά ση το κέρδος. Και ο κόσμος παρασύρθηκε με την ιδέα πως αυτά που του προσφέρονταν ήταν πιο ωραία, ήταν μοντέρνα! Τα άλλα ήταν δήθεν παλιά και ξεπερασμένα! Σήμερα όμως ο άνθρωπος πια αναζητάει ένα πιο ανθρώπινο τρόπο ζωής. Θέλει να ξεφύγει από τον ισοπεδωτικό εκβιομηχανισμό. Θέλει να συμφιλιωθεί με το περι βάλλον. Γι' αυτό αισθάνεται όλο και πιο έντονα την ανάγκη να γυρίσει και να μελετή σει και να εμπνευστεί δημιουργικά από την παράδοση του. Δε θ' αναστήσει και θ' αντιγράψει απλά το παλιό. Πρέπει να δημιουργήσει το δικό του το μοντέρνο εμπνευ σμένος από τα θετικά στοιχεία της δικής του παράδοσης και όχι αντιγράφοντας τα ξέ να. Ο αρχιτέκτονας πρέπει να εμπνευσθεί από τη λαϊκή αρχιτεκτονική, από το αρμο νικό δέσιμο του χτιρίου με την ελληνική φύση. Χρειάζεται ακόμα να σταθούμε στις αναντικατάστατες εκείνες αξίες που διαμόρ φωσε ο ελληνισμός: στη δημοκρατική μας παράδοση, στην οργάνωση, τη συνεργατικότητα, την αυτοδιοίκηση, τον σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Ακόμα στη στάση του Έλληνα γενικά απέναντι στη ζωή. Λέμε πως ο Έλληνας είναι αισιόδοξος. Αγαπάει τη ζωή και με τα βάσανα της. Ο όρος δεν είναι απόλυτα σωστός. Πρόκειται για κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο: Ο Έλληνας αγωνιζόταν σε τούτη τη γη, έχτι ζε σπίτι, όργωνε χωράφια, ανάσταινε δέντρα και παιδιά, στόλιζε τα αντικείμενα με την πνοή της ψυχής του. Ήξερε πως κάποτε θα γερνούσε και θα έφευγε και πως τα παι διά και τα εγγόνια του θα συνέχιζαν γενιές και γενιές το ίδιο έργο. Δενόταν με το φυ σικό νόμο. Η ζωή του ήταν δύσκολη αλλά ολοκληρωμένη μέσα στα ανθρώπινα σύ νορα. Δεν είχε άγχη. Αυτό δεν ήταν απλή αισιοδοξία. Ήταν η κατάφαση της ζωής. Άλλο σημαντικό στοιχείο της ελληνικής παράδοσης ήταν η κοινότητα της ζωής. Τα σπίτια ανοίγονταν στους δρόμους. Κάθε βράδυ στις αυλόπορτες, στα δρομάκια αυτά που δεν ήταν γεωμετρικά και ουδέτερα, αλλά είχαν τη δική τους προσωπικότη τα, οι γυναίκες κάθονταν και κουβέντιαζαν. Οι άνθρωποι γλεντούσαν, χαίρονταν και θρηνούσαν μαζί. Σήμερα αναζητώντας δήθεν την ανεξαρτησία ο άνθρωπος έφτασε στην απομόνωση. Ένα από τα βασικά σύγχρονα αιτήματα είναι να γίνει η ζωή πιο αν θρώπινη, πιο χαρούμενη. Ο άνθρωπος να νιώθει δίπλα του τον άλλον άνθρωπο. Χέ ρι με χέρι. Να μη ζουν και να μην πεθαίνουν οι άνθρωποι μόνοι! Σ' αυτή την προσπάθεια η μελέτη της παράδοσης και η ουσιαστική παιδεία μπο ρεί να μας δώσει λύσεις και να κάνει τον πολιτισμό μας πιο αληθινό, πιο γνήσιο, πιο ελληνικό σ' όλες τις μορφές του. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

ίναι το παλιό όνομα του Κυβερνείου, όπου στεγάσθηκε φέτος το Γυμνάσιο. Το θυμόντουσαν ακόμα μερικοί όταν το επισκέφθηκε ο ιστορικός Σπ. Λάμπρος,

που το περιγράφει σε μια μελέτη του (Εστία 1887 σ. 265 κ.ε.) το βρήκε σε άθλια κα

τάσταση' «Πολλοί τοίχοι γράφει, έχουνε πέσει και φαίνονται τα ξύλα που βαστούσαν το σοφάντισμα τα τζάμια είναι σπασμένα. Στο πάτωμα, βρώμικο και σαπισμένο βλέ πεις σκόρπια άχυρα παλιοπάπουτσα, κοπριές. Η αράχνη βασιλεύει μόνο μέσα στη φοβερή ερημιά του». Η καταστροφή δεν ήταν από το πέρασμα του καιρού μονάχα. Μετά την Κρητική επανάσταση ώς τα 1873 το μεταχειρίστηκαν για τη στέγαση προσφύγων από την Κρή τη. Φοβερό είναι να βάζουν ενοίκους μέσα σε ιστορικά χτίρια, που θάπρεπε να διατη ρούνται άθικτα, μουσεία της εποχής τους. Μα στην Ελλάδα οι συμφορές, που διαδέ χονται η μία την άλλη, δεν αφήνον τόπο για τέτοιες πολυτέλειες. Σήμερα το έχουν επι σκευάσει. Το χάλασαν κάπως με τις προσθήκες τους κι οι Γερμανοί. Έκλεισαν την κα μαρωτή του πόρτα κι έχτισαν δίπλα του ένα δυο δωμάτια. Να το περιγράψουμε; Μα είναι γνωστό στους σημερινούς μαθητάς κι αγαπημένο στους παλιούς που πέρασαν εκεί τα πρώτα μαθητικά τους χρόνια. Θυμάμαι μία μία τις τάξεις, τη μεγάλη αυλή, την καμάρα που βάζαμε σειρά τις καρέκλες και παίζαμε πριν από τις εξετάσεις. Σου επιβάλλεται με την απλότητα του. Παλάτι αυτό; Κάθε άλλο. Ένα άνετο διόροφο χτίριο. Στο κάτω πάτωμα βρισκόταν το νομισματοκοπείο. Ο Λάμπρος είχε δει στην αυλή ένα κομμάτι από το μηχάνημα παραχωμένο. Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα. Στο επάνω πάτωμα, που φέρνει μια πλατειά μαρμάρινη σκάλα αριστερά μόλις έμπαι νες, ήταν το Γραφείο του Καποδίστρια. Φωτεινό με πολλά παράθυρα που βλέπουν την εξοχή, το Ορφανοτροφείο, τη θάλασσα. Στο 1877 υπήρχε ακόμα ένα κομμάτι από ξύ λινο ταβάνι και ο κρίκος της λάμπας που φώτιζε τα ξενύχτια του Κυβερνήτη. Εκεί μέ σα καθισμένος δίπλα ο' ένα ξύλινο τραπέζι υπαγόρευε τις διαταγές. Απλός κι ο ίδιος όπως το παλάτι του, ένας Έλληνας που ήθελε να υπηρετήσει, να οργανώσει τον τόπον του ύστερα από 8 χρόνια αγώνες και δυο εμφυλίους πολέμους. Ήταν πολύ εύκολο να δης τον Κυβερνήτη -γράφει ο Ν. Δραγούμης στις αναμνήσεις του- ένας μικρόσωμος κλητήρας ο Νικολέτας «ευήθης το μειδίαμα» σου άνοιγε την πόρτα και σ' έσπρωχνε μέσα αφού σου πρόσφερε πρώτα εκ του περιεχομένου ταμβακοθήκης πλατυγάστορος». Δεν σου χρειαζόταν ένδυμα επίσημο. Ο Κυβερνήτης ήξερε και σεβόταν τη φοΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΜΠΑΡΜΠΑ ΓΙΑΝΝΗ

βερή δυστυχία του τόπου. Γιαυτό απαγόρεψε να γίνουν τελετές όταν ορκίσθηκε η Κυ βέρνηση. «Πάσα εορτή -γράφει- ήτις ήθελεν επιφέρει έξοδα αντιβαίνει εις την δυ στυχή θέσιν της πατρίδος μας. Ο μόνος τρόπος να εκτελεσθή η εις τον Θεόν και το Έθνος ευάρεστος αυτή τελετή είναι να γίνη πραγματική τις περίθαλψις εις τους δυ στυχείς πολίτας οίτινες έχασαν την καλύβαν των». Για τον ίδιο λόγο, αν και δεν ήταν πλούσιος αρνήθηκε κάθε μισθό. Τέτοιες αρετές που δεν είναι από τις συνηθισμένες, έκαναν το λαό να τον αγαπήσει τόσο, ώστε σε κάθε περιοδεία του -και έκανε συχνά για να βλέπει από κοντά τις ανάγκες- έτρεχαν όλοι για τον υποδεχτούν, όχι γιατί κανείς τους υποχρέωσε ή έγινε καμμιά επίσημη τελετή, αλλά αυθόρμητα, και τον χαιρετούσαν κλαίοντας. Ο Καποδίστριας έκανε λάθη σαν άνθρωπος. Δεν ξεχώρισε αρκετά καθαρά την ανικανότητα μερικών γύρω του, που τον κατάστρεψε. Προσπαθώντας ν αντιμε τωπίσει τη βία μόνο με βία, συντρίφτηκε ο ίδιος. Δεν μπορεί όμως να μη σεβαστή κα νείς την απλότητα, τη μεγάλη αγάπη στην Ελλάδα, την εργατικότητα του. Δούλευε αδιάκοπα και τον ενθουσιασμό του κατόρθωνε να τον εμπνέει στους υπαλλήλους του. Ελάχιστοι ήταν αυτοί και πιο φτωχοί από σήμερα «Δεν είχαμε δεύτερη φορεσιά οι περισσότεροι - γράφει ο Δραγούμης. Δουλεύαμε όλη την ημέρα τρώγοντας ένα κουλούρι το μεσημέρι με το αριστερό χέρι και γράφαμε με το δεξί. Μερικοί μένανε και τη νύχτα στο γραφείο και κοιμώντουσαν πάνω στο τραπέζι με πρωτόκολλα ή κα τάστιχα για μαξιλάρια. Πολλοί απ' αυτούς ήταν πριν από την επανάσταση και πλού σιοι και καλοαναθρεμμένοι. Όμως κανείς δεν βαρυγκόμησε ποτέ, ούτε έχασε το κέφι του. Όλοι πίστευαν πως το χάος θα γίνει κράτος, πως θάρθει μια καλύτερη εποχή. Όταν πραγματοποιηθούν οι ελπίδες που διαβάζομε για την Αίγινα, όταν θ' από χτηση καινούργια χτίρια σχολικά, ίσως το παλάτι του Μπάρμπα-Γιάννη γίνει ένα αρ χείο, ένα μουσείο, όπου να μαζευτούν όλα τα σχετικά με την νεώτερη ιστορία του νη σιού. Κοντά του είναι η Μητρόπολη και τα δυο σχολεία του Καποδίστρια. Ανάμεσα θα μπορούσε να είναι μια πλατεία μεγάλη στο κέντρο της πόλεως, πο κάνει σήμερα σχεδόν μη κατοικήσιμο ο θόρυβος της ηλεκτρικής. Και στη μέση η προτομή του. Έτσι θα μπορούσε να πραγματοποιηθή η συμβουλή που έδινε ο Λάμπρος πικραμέ νος κι αγανακτισμένος από το θέαμα που αντίκρυσε: «Αν ο Καποδίστριας είναι της Κερκύρας υιός αλλά της Αιγίνης δύναται να ονομασθή πατήρ και οικιστής. Ας δείξωσιν οι Αιγινήται ότι αισθάνονται οποία κειμήλια εκ των πρώτων χρόνων της ελλη νικής ελευθερίας εγκλείει η νήσος αυτών και ας μεταβάλωσιν εις προσκύνημα ό,τι εί ναι σήμερον θέαμα ανάξιον ανδρών ελευθέρων». Αυτά για τότε. Σήμερα και σαν Γυμνάσιο το Κυβερνείο μαζύ με την υλική άνεση που εξασφαλίζει στα παιδιά η ευρύχωρη αυλή και τα μεγάλα του δωμάτια, έχει μερι κά πράγματα ακόμα να διδάξει: Την απλότητα, την εργατικότητα, την αγάπη σε τού το τον τόπο, όχι με λόγια αλλά με έργα, αυτά που παραμερίζουνε το ατομικό συμφέ ρον μπροστά στην προκοπή του συνόλου.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

ΗΡΩ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ

Συνομιλία Μνήμη Γ. Κουλικούρδη Υπάρχεις σε διάσταση άλλη τώρα. Υπάρχεις σαν έπαψες πια να υπάρχεις ανάμεσα μας. Μάταια σ αναζητήσαμε στις έρημες αίθουσες του παλιού μας σχολειού που ζωντανεύει πια μονάχα στα όνειρα μας... Αναπολούμε νοερά τη γλυκύτητα της μορφής σου, τη θαυμαστή, την αφοπλιστική ηρεμία που μ' αυτή, εσύ μόνον ήξερες να μας επιβάλεααι! Δεν ζέρω αν πήρες μαζί το χαρτί και την πένα σου. Σε σκέφτομαι μέσα σε στοίβες βιβλίων -τόσα δικά σουίΣυνομιλούσες θαρρώ με την Ιστορία και σεργιάνιζες με μόχθο κι έρωτα μέγα στις ατραπούς και στους απέραντους δρόμους της. Με τη γενέθλια γη σου ταυτίστηκες εσύ Αιγιναία εσύ, Αίγινα! 69

; - ; • : ; : ;

:: Λ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ Α Ν Τ Ω Ν Ι Ο Υ *

«Γένοιο οίος έσσι μαθών» Πίνδαρος, 2οι; Πυθιόνικος στ. 114

ίναι παράξενες οι κουβέντες μ' αυτούς που βρίσκονται πια «παρά δήμον ονείρων». Ησυχες κι εξομολογητικές. Παραμερίζονται οι δισταγμοί, οι ενδοιασμοί μήπως προ

σκρούσεις στην εσωτερική αυστηρότητα ή στη μετριοφροσύνη του άλλου. Μένουν μόνο οι δύο άνθρωποι, οι ένας απέναντι στον άλλον, ο καθένας στη δική του όχθη. Κοιτάζο νται. Κι αυτός που είναι στην εδώ όχθη θυμάται και μετράει τα χνάρια του άλλου μέσα

1988. Η Γωγώ Κουλικούρδη «μιλώντας με τα παιδιά» στην παράσταση της «Ντενεκεδούπολης» στο Λαογραφικό Μουσείο.

του. Αλήθεια, πώς το καταφέρνατε αυτό; Πώς γινόταν το μάθημα να είναι ένα κάλε σμα για όλους τους μαθητές, να τους αφορά όλους, να ανταποκρίνονται όλοι; Από πού πήγαζε αυτή η σιγουριά ότι όλοι μπορούμε, χρειάζεται βέβαια δουλειά, αλλά ο Όμηρος είναι για όλους. Η Ιστορία είναι για όλους. Η Τέχνη είναι για όλους. Μπαίνατε στην τάξη κι απλωνόταν γύρω σας χαρούμενο φως. Ζεστασιά και γλυ κύτητα. Χαμηλοί τόνοι. Και γινόταν κάθε φορά το ίδιο θαύμα. Ακουμπούσαμε πάνω σας και δεν ήμαστε πια όπως πριν. Ανεβαίναμε λίγο ψηλότερα. Αισθανόμαστε λίγο πλατύτερα. Όλοι. Χωρίς διακρίσεις. Χωρίς εξαιρέσεις. Ποτέ δεν αρκεστήκαμε στο λίγο. Θέλατε από μας τον καλύτερο εαυτό μας. -Όχι δεν εννοώ τους βαθμούς. Αυτούς έτσι κι αλλιώς τους προσφέρατε χαμογελώνταςΘέλατε κάτι βαθύτερο. Αυτό που στην πραγματικότητα είμαστε: το μισοκρυμμένο, το αβέβαιο, το άγνωστο ακόμα σε μας. Θέλατε να γίνουμε άνθρωποι «οίοι εσμέν» i Ιολλά χρόνια τώρα, στο ίδιο σχολείο, καταπιάνομαι με τα ίδια μαθήματα, αντικρί ζω κι εγώ κάθε χρόνο καινούργια παιδιά. Διαβάζω και η σκιά που σκύβει τρυφερά πίσω μου, ξέρω ποια είναι. Γράφω και αισθάνομαι το βλέμμα της δασκάλας μου τα γραπτά μου. Εκεί που έμαθα, εκεί αναφέρομαι, αυτό προσπαθώ να φτάσω. Πόσο τα καταφέρνω; Στην Αναφορά του στο Γκρέκο, ο Νίκος Καζαντζάκης «συναντά» το μεγάλο ζωγρά φο και του ζητά μια προσταγή: - «Φτάσε όποσ μπορείς, παιδί μου...» είναι η απάντηση του. Αυτό σίγουρα κι εσείς το θελήσατε, και για τον εαυτό σας και για μας. Τώρα όμως

Η Αλεξάνδρα Αντωνίου είναι Φιλόλογος, καθηγήδεύτερη προσταγή, αυτή που «ακούγεται μέσα μας με φωνή όρθια και τρέμει ο αγέρας: τρία ^^ Ε)ιΧηνογαλλική

νομίζω ότι καταλαβαίνω καλύτερα. Αυτό που θέλατε κι ας μην το είπατε ποτέ, ήταν η - Φτάσε όπου δεν μπορείς!» «ΓΕΝΟΙΟ ΟΙΟΣ ΕΣΣΙ ΜΑΘΩΝ»

Σχολή «Άγιος Ιωσήφ» 71

Ä,i*:,...· ν*

ρ»

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

ΜΙΝΑ ΚΟΡΣΟΥ-ΚΑΠΕΛΛΟΥ*

Γεωργία Κουλικούρδη Το κάλλος το εγκόσμιον δεν πρέπει να λησμονηθεί για να φτάσεις στο Θεό. Αντίθετα πρέπει να το κρατάς ζωντανό μέσα σου, αν θέλεις να το πλησιάσεις. Κ. Τσάτσου, Διάλογοι σε Μοναστήρι

*Τ

Τ τ α ν ξαφνικό κι αναπάντεχο το τηλεφώνημα που δέχθηκα εκείνο το πρωινό του

J . Α Σαββάτου. Η είδηση του θανάτου της Γεωργίας Κουλικούρδη, της πολυαγαπη μένης μου καθηγήτριας με καθήλωσε. Έμεινα για λίγο να κοιτώ το κενό' εγώ η μικρή, η ασήμαντη εξακολουθώ να ζω, να αναπνέω, να κινούμαι, να υπάρχω ενώ εκείνη... Εκείνη που πάντα δίπλα στο παιδί δίδασκε, νουθετούσε, ξεδίπλωνε τη μεστή από γνώσεις και πείρα και σοφία προσωπικότητα της μπροστά στ' αθώα, τότε, μάτια των κοριτσιών που βρίσκονταν πίσω από τη μεγάλη σιδερένια πόρτα της Σχολής Καλο γραιών «Άγ. Ιωσήφ», εκεί στη Χαριλάου Τρικούπη. Εκείνη που οργάνωνε τη βιβλιοθήκη του σχολείου μαζί με μια ομάδα μαθητριών, εκείνη που μεριμνούσε για τη φιλανθρωπική κίνηση, εκείνη που πάντα ενθάρρυνε κι εμψύχωνε τα νέα παιδιά με λόγια γλυκά, ειρηνικά και αναμάρτητα και, όταν δίδασκε, μας μετέφερε στα προεπαναστατικά χρόνια ή στην εποχή του Καποδίστρια με σημει ώσεις και αναφορές και ιστορικές πηγές που ξέφευγαν από τα στενά πλαίσια του σχο λικού βιβλίου, σημειώσεις που θα ζήλευαν πολλοί καθηγητές Πανεπιστημίου. Ήταν η Γωγώ, όπως τη φώναζαν οι άνθρωποι που την αγαπούσαν. Η Γωγώ με την ευγενική μορφή, το πλατύ χαμόγελο, τα καθαρά καστανά μάτια. Η Γωγώ η σεμνή, η αξιοπρεπής επιστήμων, η Γωγώ η ΑΝΘΡΩΠΟΣ, όπως θάλεγε η Ζωή Καρέλλη. Ευτύχησα, μετά από χρόνια, να συναντήσω τη Γωγώ στο ίδιο σχολείο, όταν αρ γότερα μεταφέρθηκε στην Πεύκη. Ζήσαμε αξέχαστα συναδελφικά χρόνια. Καθόμα στε στο ίδιο τραπέζι, εκείνη απέναντι μου. Το καστανό, βελούδινο βλέμμα της πάντα βοηθός μου. Από εκείνη έμαθα να ξεπερνώ τις δυσκολίες του επαγγέλματος, από εκεί νη διδάχθηκα να αντιμετωπίζω το κάθε παιδί σαν μια ξεχωριστή προσωπικότητα, από εκείνη έμαθα να χαμογελώ.

*Η

Μ ί ν α

κόρσου-

Αρκετά χρόνια αργότερα ξαναβρεθήκαμε στην Αίγινα που εκείνη τόσο πολύ αγά- Καπέλλου είναι φιλόλογος ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

πησε. Η προσφορά της στο νησί υπήρξε προσφορά ζωής και αγάπης. Αυτό, άλλω στε, δηλώνει και όλο σχεδόν το συγγραφικό της έργο. Το 1950 εκδίδει τον «Οδηγό της Αίγινας» σε συνεργασία με τον Σπ. Αλεξίου. Το 1972, η διδακτορική της διατριβή με θέμα «Ο Αλέξανδρος του Χατζηαλεξανδρή: ένα πολεμικό καράβι των Ψαρών. Ημερολόγιο και δράση 1821-1838», είναι το αποτέλε σμα μιας πολύχρονης έρευνας των ανέκδοτων χειρογράφων των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Το 1977 εγκρίνεται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων η «Νεώ τερη Ευρωπαϊκή Ιστορία» για την Γ' τάξη του Γυμνασίου. Συγγραφέας του έργου η Γεωργία Κουλικούρδη. Το βιβλίο αυτό, αν και δεν διδάσκεται πλέον στα Γυμνάσια, είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό βοήθημα για τον εκπαιδευτικό. Είναι ένα από τα πρώ τα σχολικά βιβλία που παραθέτει ιστορικές πηγές, ερωτήσεις στο τέλος κάθε θεματι κής ενότητας καθώς και θέματα για συζήτηση. Το 1990 η Γεωγία Κουλικούρδη συγκέντρωσε σ' ένα διπλό δίσκο τραγούδια από την Αίγινα, με ένα πολύ εμπεριστατωμένο αφιέρωμα στη δημοτική ποίηση του νησι ού. Ο δίσκος κυκλοφόρησε από το Μορφωτικό Ίδρυμα Μέλπως Μερλιέ. Μετά από πολύχρονη και ενδελεχή έρευνα των Ιστορικών Αρχείων του Κράτους δημιούργησε το δικό της ιστορικό αρχείο συγκεντρώνοντας επί σειρά ετών υλικό για την ιστορία της Αίγινας κατά τους νεώτερους χρόνους. Καρπός αυτής της εργασίας τα βιβλία Αίγινα Ι και Αίγινα II (εκδ. 2000). Η Γεωργία Κουλικούρδη ήταν πάντα σε εγρήγορση, σαν πολεμιστής του φωτός, με όπλα της την αγάπη για τον άνθρωπο και την επιστήμη, την οξυδερκή γνώση, την αδάμαστη θέληση. Και στα στερνά της εκείνη ήξερε πάντα τι έπρεπε να κάνει, ήξερε πολύ καλά ότι το τέλος δεν ήταν μακριά. Και το αντιμετώπισε με ηρωισμό σαν τους ήρωες του νησιού της που με πλήρη επιστημονική γνώση μνημόνεψε στα βιβλία της. Αν είναι έγκυρη η μαρτυρία του Αέτιου, ο κόσμος, κατά τον Παρμενίδη, αποτε λείται από δακτυλίους, ζώνες επάλληλες. Κάποιες απ' αυτές περιβάλλονται από ένα στέρεο τείχος και κάτω απ' αυτό υπάρ χει μια πύρινη ζώνη. Εκεί, είμαι σί γουρη, βρίσκεται τώρα η Γωγώ με την ίδια φλόγα να πυρπολεί την όμορφη ψυχή της.

Πίσω: Λίνα Πετρίχου, Έλλη Παπαδοπούλου,

Βασιλική Παπανατζή, Δέσποινα ΑλεξίουΜαρνέζου, Αργυρώ Καρύδη. Εμπρός κάτω: Μαρ. Πετρίτου, Λένια Αλευροπούλου, Νίκος

Μαρνέζος, Κώστας Πετρίτης. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

ΑΔΕΛΦΗ ΕΣΠΕΡΑΝΣ

Η Γεωργία Κουλικούρδη, η αλησμόνητη Καθηγήτρια μας

ριάντα έξι χρόνια ακούραστη στο λειτούργημα της, της Φιλολόγου, από το Φε βρουάριο του 1946 μέχρι το Δεκέμβριο του 1982.

Ο Θεός την είχε προικίσει με το παιδαγωγικό χάρισμα της άμεσης επικοινωνίας και μάγευε τις μαθήτριες της με το δικό της προσωπικό τρόπο με τον οποίο προσέγ γιζε το αντικείμενο της, είτε αυτό ήταν ο Όμηρος ή τα λογοτεχνικά κείμενα των νεο ελλήνων συγγραφέων. Υπήρξε ο πνευματικός άνθρωπος με τις στέρεες και βαθιές γνώσεις, αλλά και με τους ανοιχτούς ορίζοντες και τις πρωτοποριακές αντιλήψεις και μεθόδους διδασκαλίας. Παλιά της μαθήτρια, καθηγήτρια - φιλόλογος σήμερα, αναπολώντας τα μαθή ματα των Ομηρικών επών στα Γυμνασιακά της χρόνια και συγκρίνοντας τα με τις αντίστοιχες πανεπιστημιακές παραδόσεις, θυμάται ότι ως φοιτήτρια είχε στέρεες και θεμελιωμένες γνώσεις στον Όμηρο ήδη από την Α' Γυμνασίου από το μάθημα της καθηγήτριας της, της Γωγώς Κουλικούρδη! Πάρα πολλά χρόνια δίδαξε στην τελευταία τάξη του Λυκείου μας Ιστορία. Το μά θημα αυτό διδάχτηκε από τη Γωγώ Κουλικούρδη όχι μόνο στα παιδιά του σχολείου μας, αλλά και σε όλα τα Ελληνόπουλα μέσα από το βιβλίο της, «Νεώτερη Ευρωπαϊ κή Ιστορία», που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1975 από τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχο λικών Βιβλίων. Ήταν το πρώτο σχολικό βιβλίο στον τόπο μας που περιλάμβανε στο τέλος κάθε ενότητας Ερωτήσεις - θέματα προς συζήτηση και τις τελευταίες του σελί δες, αποσπάσματα από τις ιστορικές πηγές. Οι παρόντες, βέβαια, γνωρίζουν καλύτερα από εμάς το συγγραφικό-ιστορικό της έργο που αφορά στη γενέτειρα της την Αίγινα. Ακούραστη ιστοριοδίφης, μελετούσε τα ιστορικά της αρχεία ώρες ατελείωτες, εμπνεόμενη από την ιδιαίτερη αγάπη που εί χε για το νησί της, αφού στο Σχολείο μιλούσε πάρα πολύ συχνά και με συγκίνηση με γάλη για την Αίγινα που λάτρευε. Η Γωγώ Κουλικούρδη υπηρέτησε την εκπαίδευση και λάμπρυνε με την παρου σία και την προσφορά της τη Σχολή μας. Οι Αδελφές που συνεργάστηκαν μαζί της δε βρίσκονται όλες στη ζωή, αλλά κάποιες νεότερες θυμούνται... Το πέρασμα του χρόνου άφησε αναλλοίωτο στην καρδιά μου το καλοσυνάτο και ήρεμο πρόσωπο της Κυρίας Κουλικούρδη και τις θαυμάσιες εμπειρίες που μας επέ τρεψε να ζήσουμε συντροφιά με τα ιστορικά γεγονότα της πατρίδας μας. Θυμάμαι τα Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΜΑΣ

τελευταία χρόνια του Λυκείου στη Χαριλάου Τρικούπη, τότε που μας δίδασκε Ιστο ρία. Το μάθημα της αν και ήταν πάντα τις τελευταίες ώρες του ημερησίου προγράμ ματος εμείς το περιμέναμε με ξεχωριστή χαρά και ποτέ δε μας έβρισκε κουρασμένες. Είχε το ξεχωριστό ταλέντο του «διδάσκειν». Ένας τίτλος, λίγες γραμμές από το βιβλίο της, της έδιναν φτερά για να αναλύσει, να εμπλουτίσει αυτό που ήθελε να μας μετα δώσει. Το πρόσωπο της έλαμπε και η γλυκιά φωνή της μας κρατούσε κρεμασμένες από τα χείλη της. Μας ξεκούραζε ο τρόπος διδασκαλίας της. Μας οδηγούσε πίσω στο χρόνο κοντά στους γενναίους προγόνους μας, και μαζί της μοιραζόμαστε τη δόξα, τις μάχες, τις επιτυχίες και την αγάπη τους για την Πατρίδα μας. Την ακούγαμε με θαυ μασμό. Ποτέ δε χρειάστηκε να κάνει την παραμικρή παρατήρηση σε καμιά μας. Η προσωπική μου ανάμνηση απ' αυτή τη σπουδαία επιστήμονα, είναι η πνευμα τικότητα που ανέδυε η ήρεμη μορφή της και το γλυκό χαμόγελο της. Σαν να είχε τη σφραγίδα του Θεού επάνω της, που της έδινε τη διάθεση και τη χαρά για δημιουρ γία, για έρευνα, για γνώση, για αγάπη, για διδασκαλία... Όσοι τη γνωρίσαμε προσω πικά, αλλά και όσοι τη γνωρίσαμε μέσα απ' το συγγραφικό της έργο, εκτιμούμε και θαυμάζουμε όχι μόνο την πνευματική της παρουσία αλλά και τη συνεχή της προ σφορά στο παιδί και στον άνθρωπο. Η προσωπικότητα της αφήνει μια γλυκιά ανά μνηση μέσα στην καρδιά μας και μια βεβαιότητα ότι η πολυαγαπητή μας φίλη και Καθηγήτρια Γωγώ Κουλικούρδη, αναπαύεται εκεί όπου οι δίκαιοι ευφραίνονται μέ σα στο φως του προσώπου του Κυρίου μας. Αίγινα, 14-11-2004

ι.*;

\'iwk

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

.-j-jmr.-^W

1 im

•jam,

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ Π Η Τ Ρ Ο Σ *

e.:·"

.• :•

; ;

Οι τελευταίοι μαθητές της Γωγώς

«Σήμερα δεν υπάρχουν αναμνήσεις,

ξεχνάμε...

Δε μαθαίνουμε από τους πιο παλιούς και επομένως δεν ξέρουμε». Με αυτή τη φράση ξεκίνησε η γνωριμία μου με τη Γωγώ Κουλικούρδη. Με αυτά τα λόγια -καταστάλαγμα ζωής- καλωσόρισε τους μαθητές του 2ου Γυ μνασίου Αίγινας στο ισόγειο του αρχοντικού της στην Αίγινα. Η είσοδος μας στο παλιό μα καλοδιατηρημένο αυτό σπίτι, ήταν συγχρόνως η εί σοδος μας στον κόσμο μιας άλλης γνώσης. Της γνώσης της τοπικής ιστορίας και του πολιτισμού του νησιού της Αίγινας. Θεωρώ ότι είναι μεγάλη τιμή σήμερα για μένα να αρθρώνω λόγο για τη Γωγώ. Τη Γωγώ που τόσο αγαπήσαμε όσο ζούσε και που η μνήμη της παραμένει έντονη και ανεξίτηλη. Συγχρόνως αισθάνομαι ανάμεικτα συναισθήματα για την πρόσκληση που μου απευθύνθηκε. Γιατί ίσως είμαι ο τελευταίος που θα έπρεπε να μιλήσει, ακριβώς επει δή την γνώρισα τελευταίος. Η γνωριμία μου με τη Γωγώ αριθμεί τρία έτη, και ήταν τα τρία τελευταία έτη της ζωής της. Ευτυχώς πρόλαβα. Είχα λοιπόν την τύχη να γνωρίσω, να μιλήσω, να συναναστραφώ δι' ολίγον με ένα μεγάλο πνευματικό κεφάλαιο της σύγχρονης Αίγινας, με ένα ζωντανό παράδειγ μα εργατικότητας, ενός ανθρώπου που δεν τον καταβάλλουν τα χρόνια και η ασθέ νεια και συνεχίζει με πείσμα, με νεανικό ζήλο και ορμή την επιστημονική έρευνα, που συνεχίζει να διδάσκει και να διδάσκεται, να μαθητεύει στη σύγχρονη τεχνολογία, το παράδειγμα ενός ανθρώπου που λατρεύει τον τόπο του, αλλά και αγωνιά για αυτόν, ένα παράδειγμα ήθους, αρχοντιάς και επιστημοσύνης.

Α φ ο ρ μ ή για την γνωριμία μας, υπήρξαν τα προγράμματα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που εκπονούσαμε στο 2ο Γυμνάσιο στην Κυψέλη. Δύο φορές την επισκεφτήκαμε στο αρχοντικό της. Η πρώτη τον Νοέμβριο του 1999 και η δεύτερη τον Νοέμβριο του 2000. r

ΓΓΓ

Εμπειρίες και εικόνες από αυτές τις δύο συναντήσεις μας θα ήθελα να σας μεταφέρω. Αλησμόνητες θα μείνουν στους μαθητές οι συναντήσεις που είχαμε μαζί της. ΚαΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΓΩΓΟΣ

, , * Ο ΜπητροςΙεωργιος είναι του

Καθηγητής-Θεολόνος 2ου Γυμνασίου Αίγινας

ταδεχτική οικοδέσποινα, αρχόντισσα, μας υποδεχόταν παρά την προχωρημένη της ηλικία αλλά και το φορτωμένο πρόγραμμα της -ήταν η εποχή όπου ολοκλήρωσε την συγγραφή του βιβλίου της ΑΙΓΙΝΑ 2-, μας μετάγγιζε την γνώμη και την εμπειρία της με απλότητα, αμεσότητα και αρκετές δόσεις χιούμορ και αυτοσαρκασμού. Πρόθυμη να απαντήσει σε κάθε ερώτηση, να ανατρέξει στο παρελθόν και να ανασύρει ακόμα και προσωπικά βιώματα προκειμένου να εκφράσει την απέραντη αγάπη της για το νησί μας, να κεντρίσει το ενδιαφέρον του συνομιλητή της για την Αίγινα και να δώ σει ερεθίσματα για έρευνα και μελέτη. Η Ομάδα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του 2ου Γυμνασίου Αίγινας της οφείλει πολλά. Μας προέτρεψε να ασχοληθούμε με άγνωστες σελίδες της αέναης ιστο ρίας τηςς Αίγινας, μας δημιούργησε ερεθίσματα, μας καθοδήγησε σε πολλά θέματα. Και εμείς, όσην ώρα εκείνη μιλούσε και έκανε κατάθεση γνώσης και ψυχής, εμείς δεν είχα με να κάνουμε τίποτε άλλο παρά αναλήψεις πληροφοριών από μία τράπεζα γνώσης. Αφορμή για τις συναντήσεις μας, ήταν κάθε φορά το θέμα που μελετούσαμε. Οι πρώτες ερωτήσεις όμως γινόντουσαν οι σταγόνες για να ξεχειλίσει ένα ποτήρι - μάλ λον ένα κανάτι Αιγινήπκο δροσερού νερού γνώσης της λαογραφίας, της τοπικής ιστορίας και του πολιτισμού. Έφευγε σαν τη μέλισσα από το ένα θέμα και πήγαινε στο άλλο, άνοιγε παρενθέσεις, ήθελε να καλύψει κάθε πτυχή, να δώσει ολοκληρωμένη εικόνα του θέματος στα νέα παι διά, να τους καθοδηγήσει, να τους εμπνεύσει στην έρευνα, στην αγάπη για τη μελέτη.

Ο . Γωγώ με αφορμή τις ερωτήσεις των νεαρών μαθητών, «έπαιρνε αμπάριζα και έβγαινε». Σε κάθε ερώτηση, η απάντηση ερχόταν σαν γάργαρο νερό από ανοιχτό κρουνό. Οι αναμνήσεις της γεμάτες μυρωδιές, λες και άνοιγες ένα βάζο γλυκό - αι γινήπκο κυδώνι με λευκά, ολόλευκα αμύγδαλα μέσα. Μιλούσε όπως το συνήθιζε χω ρίς να χρησιμοποιεί τελείες, κόμματα, παύλες. Παρασυρόμενη από την αγωνία της να πει όσο γίνεται περισσότερα, να διδάξει εάν είναι εφικτό όλη την ύλη, μιλούσε, μι λούσε, μιλούσε... χωρίς να στυλιζάρει το λόγο της, χωρίς να αφαιρεί ό,τι για άλλους δεν θα ήταν τυχόν απαραίτητο, κρατώντας όλα εκείνα τα στοιχεία που βοηθούσαν στην ιστορική μνήμη, εμπλουτίζοντας την με στοιχεία της παράδοσης και της καθη μερινότητας. Η Γωγώ με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να μεταδώσει στους νεαρούς συμπατριώτες και συνομιλητές της όσο μπορούσε περισσότερες γνώσεις, να τους σι τίσει με πλούσια και ωφέλιμη τροφή. Χωρίς ιδιαίτερη και επιμελημένη δομή στο λόγο της, χωρίς τη συνηθισμένη συγ γραφική κοκεταρία, χωρίς αρχή, μέση και τέλοςς, έτσι απλά, αυθόρμητα, περιέγραφε Αιγινήτικα τοπία, αφηγήθηκε Αιγινήτικες συνήθειες, παραδόσεις, ζωγράφισε παρα στάσεις από τη ζωή του νησιού. Μετέδιδε στους συνομιλητές της, την αύρα κάποιας άλλης εποχής. Ανακάτευε στη διήγηση της στοιχεία από την κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική πορεία του νησιού. Με την γνωστή ανθρώπινη τρυφερότητα που την διέκρινε, αναφέρθηκε σε γεγονότα και πρόσωπα.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

Θυμήθηκε τα περιπετειώδη ταξίδια με τα καΐκια του Νικολάτση και του Χαρα λάμπη, εξέφραζε - μετά από πόσα χρόνια την αγανάκτηση της και το θυμό για τις τσάντες που την υποχρέωνε η μητέρα της να κουβαλάει από την Αθήνα στην Αίγινα, το πανηγύρι στον Αη-Σώστη, τις αναβάσεις στην Παλαιά Χώρα, στην Αφαία, στον Άγιο Μηνά, συναντά τον Καζαντζάκη και τον Κακριδή στο Λιβάδι, στα χρόνια της Κατοχής να μεταφράζουν Όμηρο και κείνη ρουφά κάθε στιγμή της πνευματικής δη μιουργίας, θυμήθηκε ιστορίες της Κατοχής, τον Βρασερύζι, τον Αλυφαντή που ταξί δευε με το «Αδρίας». Ακόμη παραξενεύεται με την απόπειρα σύλληψης του Ν. Κα ζαντζάκη, τα τραγούδια που μαζί με την Κατερίνα τη Θανοποΰλου τραγούδησαν σε παραστάσεις και γιορτές για τους τραυματίες του πολέμου, θυμήθηκε τους Μπράουν, το Θωμά και τη Διονυσία, ανέβηκε στην Κυψέλη για να ακούσει το Λειδινό από την Ασπασία Γκίκα, θυμήθηκε τους βομβαρδισμούς, τους τραυματίες από το Υδράκι, την πείνα και τα συσσίτια του Ηλιόπουλου στην Κυψέλη, τις λεηλασίες των οχυρών του Τούρλου από τους κατοίκους της Βαγίας και του Μεσαγρού, αναπόλησε την επι στροφή των σφουγγαράδων και τα γλέντια τους, θύμωσε που δεν πρέπει γαϊδουράκια στα χωράφια αλλά πολλά μηχανάκια στους δρόμους, μίλησε με τρυφερότητα για τους αμαξάδες, αναρωτήθηκε αν ζουν κάποιοι κανατάδες στο Μεσαγρό, λαχτάρησε να πιεί κρύο νερό από Αιγινήτικο κανάτι, έδωσε συνταγές για ξερά σύκα και αιγινήτικο σαραγλί, μίλησε για τους χορούς της Αίγινας, έδειξε τα καΐκια που της ζωγρά φισε η Ελένη η Κάτσα και ο πατέρας της, μας προέτρεψε να επισκεφτούμε τους γέ ρους και τις γριές για να συγκεντρώσουμε λαογραφικά στοιχεία.

Α π ό αυτές τις δύο συναναστροφές έμεινε στα χέρια μας ένα πλούσιο υλικό από πλη ροφορίες, τις οποίες και εκδώσαμε το καλοκαίρι του 2003 σε μορφή μικρού βιβλίου με έξοδα της αδελφής της, Στέλλας Κουλικούρδη-Πατίστα. Μέσα από τις δύο αυτές συζητήσεις-συνεντεύξεις που είχαμε μαζί της, διακρίνει κανείς μερικές αλήθειες για την προσωπικότητα της, για τις αγωνίες της, τις τελευταίες επιθυμίες, τους οραματισμούς της για τον χαρακτήρα, το ήθος, την επιστημοσύνη της. Διαβάζοντας κανείς αυτά τα κείμενα εύκολα διαπιστώνει τα εξής:

- Την άσβεστη

λαχτάρα

ενδιαφέροντος

για τον τόπο και την ιστορία, μα κυρίως

ταλαμπάδευσής

και αγωνία της για την συνέχεια,

του στα νέα

την διατήρηση

του

την προσπάθεια

με-

παιδιά.

'Ελεγε χαρακτηριστικά: «Να βρείτε τους γέρους να ρωτάτε. Όταν άρουν εγώ μικρή υπήρχαν τους ρώταγα.

Τώρα είμαι εγώ γριά. Έτσι πάμε

Λοιπόν να προλαβαίνετε Πρέπει -έλεγε-

γιατί

γέροι και

σιγά-σιγά.

φεύγουν.

να ιδρυθεί ένας Σύλλογος

από Αιγινήτες

επιστήμονες,

καθη

γητές και δασκάλους, μελετητές που θα ασχοληθούν με την έρευνα της Ιστο ρίας του νησιού». ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΓΩΓΟΣ

- Τη λαχτάρα,

την όρεξη,

το κέφι για

- Την απλόχερη μετάδοση ους ανθρώπους

- μετάγγιση

δημιουργία. γνώσης

- γνώσεις που είναι καρπός

θειας. Αυτή η απλοχεριά - Το προσωπικό

δεν χαρακτηρίζει

- πληροφοριών

εξοντωτικής,

- πηγών σε νέ

εργώδους

τους επιστήμονες

προσπά

πολλές

φορές.

βίωμα.

- Τη λατρεία για την

Αίγινα.

Μας έλεγε: «Ξέρετε πόσα πράγματα έχει η Αίγινα, η Αίγινα έχει μεγάλη ιστορία. Άμα έχεις όρεξη να μελετήσεις, μια πέτρα να σηκώσεις, βρίσκεις μια μελέτη από κάτω». - Την αγωνία την σημερινή

για τα μνημεία αδιαφορία

της, την αγανάκτηση

και

και την πικρία

της για

απραξία.

Ανέφερε χαρακτηριστικά: «Πρέπει κάποτε ο κόσμος, η νεολαία να ξυπνήσει, γιατί οι παλαιοί

αδιαφορούν.

Στην Αίγινα όταν μιλάμε για μνημεία ο άλλος σε κοιτάει λιγάκι περίεργα. Σου λέει τώρα ονειρεύεται αυτός. Τι είναι αυτά που μας λέει. Άντε τώρα, τρέχα-γύρευε». «Αν ρωτήσεις έναν οποιονδήποτε Αιγινήτη, τι είναι η Παλιά Χώρα, μπορεί να ξέ ρει, μπορεί και να σου πει... τα ξωκλήσια. Ποια είναι τα σπουδαιότερα μνημεία της Παλιάς Χώρας; 77 γίνεται με τις τοιχογραφίες; Ακόμα και οι Αρχαιολόγοι δεν εν διαφέρονται. Κάναμε παλαιότερα αγώνα, τους λέγαμε: «πέφτουν οι αγιογραφίες». Κω έλεγαν: «θα τις ξαναστήσοσμε». Τίνα ξαναστήσειςβρε;Άμα

πέσει, γίνεται σκό

νη, χώμα. Γίνονται αυτά τα πράγματα; Το θέμα είναι να το διατηρήσεις όσο υπάρ χει, χωρίς να την ξεκολλήσεις και να την πας στο Μουσείο [την τοιχογραφία]. Αλλά δεν μπορείς να την σώσεις, άμα πέσει στο πάτωμα και γίνει σκόνη...» -Την

αγωνία

για το μέλλον

της Νέας

Γενιάς.

Έλεγε: «Πρέπει να δείτε τι ακριβώς πρέπει να μάθετε, ώστε μεθαύριο να σας προσλά βουν. Επίσης πρέπει να μάθετε τι απαιτήσεις έχουν, τι προσόντα πρέπει να έχε τε. Βασικά να ξέρετε ξένες γλώσσες και κομπιούτερ». «Είναι πολύ ενδιαφέρον να συνδέσετε τα αρχαία EλL·vlκά με τα νέα. Το λέω αυ τό, γιατί όταν αρχίζουν να κάνουν αρχαία, νομίζουν ότι είναι μια άλλη γλώσσα, δύσκολη, παράξενη, περίεργη. Τα αρχαία και τα νέα είναι περίπου το ίδιο πράγ μα. Τα νέα είναι τα αρχαία - Το λεπτό

διακριτικό

απλοποιημένα».

χιούμορ

και τον

αυτοσαρκασμό.

Ενδεικτικά: «Κάνω παρενθέσεις στο λόγο μου, αλλά βλέπετε οι γριές είναι φλύαρες... μπα τι λέω συνομήλικοι είμαστε περίπου... χαίρομαι με τα παιδιά και φαντάζομαι ότι εί μαι και εγώ δεκαπέντε χρονών».

Μετά από λίγο γίναμε ακροατές του παρακάτω διαλόγου όταν στο δωμάτιο μπήκε ο κ. Σ. Βελιώτης, αντιδήμαρχος τότε: ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

- Γωγούλα τι κάνεις, είοαι καλά. - Πάρε καρέκλα και κάτσε, πιασμένη είμαι, τι να κάνω, σαράβαλο - Ε καλά βαστάς...

είμαι.

ακόμα είσαι μικρά.

Για το καινούργιο βιβλίο που έγραφε oro κομπιούτερ, έλεγε: «Έρχεται ο κ. Ζήσης τώρα και με βοηθάει να το γράψουμε. Βλέπετε είμαι και μα θήτρια στο κομπιούτερ. Α' Δημοτικού

πάω».

Και ανάμεσα μας, κάπου-κάπου να περνά και ο γάτος της, που λες και πρόσεχε την κυρά του να μην την κουράσουν πολύ οι νιόφερτοι μαθητές. «Είναι ο Μπόμπι,

αυ

τός είναι αφεντικό εδώ μέσα».

Έτσι γνωρίσαμε τη Γωγώ.

Γ Ι Γωγώ μπορεί να μην μένει πια στην οδό Ν. Πέππα 8, αλλά είναι μετά το θάνατο της περισσότερο κοντά μας, φωτίζει την ζωή μας με το έργο και την προσωπικότητα της και θέλουμε να πιστεύουμε ότι η ψυχή της θα αναπαύεται όσο οι σημερινοί Αιγι νήτες θα συνεχίζουν τις προσπάθειες της για την γνώση, την μελέτη και την έρευνα ιστορίας της Αίγινας. Όταν θα αγωνίζονται για την προστασία του φυσικού περιβάλ λοντος, την διάσωση και την ανάδειξη των μνημείων της, την προβολή του πολιτι σμού και της πλούσιας λαογραφίας της. Όσο θα συναντιόμαστε στη μνήμη της και θα πιστοποιούμε και θα ανανεώνουμε την Αγάπη μας για την λατρεμένη της Αίγινα.

• WW * - , ί.

••ρ»; Σημειώσεις 1. Στη συγγραφή του παραπάνω κειμένου χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από τις δύο συνεντεύξεις-συνομιλίες που παραχώρησε η Γωγώ Κουλικούρδη στους μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αί γινας και έχουν κυκλοφορήσει σε βιβλίο με τον τίτλο:«Η ΓΩΓΩ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ». 2. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από τον πρόλογο του παραπάνω βιβλίου, τον οποίο έγραφε ο κ. Σ. Βελιώτης. 3. Μέρος ίου κειμένου αυτού, εκφωνήθηκε ως ομιλία την Κυριακή 14 Νοεμβρίου 2004 στην αί θουσα του Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας, στο μνημόσυνο για τα δύο χρόνια από το θάνατο της Γ. Κουλικούρδη. ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΓΩΓΟΣ

';: r%-^:^*.:y.i

*>:.*'*•*

ÊyM:- '••-

, "

Wll

Ili: j^ffi^l

-s

^ 4

'Γ .

è '- »

iilf ί φ * ., , · Ι Ì 11 1

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, χ. 10

ΣΟΦΙΑ ΠΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ*

Δύο χρόνια μετά!...

αι οι μνήμες δεν καταλαγιάζουν, δε θέλουν να σβήσουν, γιατί ο χρόνος που πέ. ρασε δεν μπόρεσε να καλύψει το μεγάλο κενό. Μας λείπει πάντα το ίδιο οδυ

νηρά η σεμνή παρουσία της Γωγώς Κουλικούρδη, το καλοσυνάτο χαμόγελο, το ξε χωριστό ήθος, ο φιλοσοφημένος στοχασμός, ο λόγος της που κρατούσε μόνιμα ισορ ροπίες σε δύσκολες στιγμές και ευαίσθητα γεγονότα. Μοναδική παρηγοριά μας σήμερα η αύρα του έργου της, που μας κατακλύζει και φωτίζει τον κόσμο μας. Τα δημιουργήματα της υπήρξαν έργα αγάπης και ανιδιοτε λούς προσφοράς στον άνθρωπο και στον τόπο, όπου γεννήθηκε. Πνεύμα ερευνητικό, πάσκισε να δει και να μάθει ό,τι σμίλεψε τον άνθρωπο και χάραξε την πορεία του νησιού της. Αναζήτησε με πάθος το παρελθόν μέσα από τα βι βλία και τις γραπτές μαρτυρίες, αλλά και από ό,τι κράτησε ο λαός με την προφορική παράδοση και όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Ιστορικά γεγονότα, λαϊκές παραδό σεις, παροιμίες, τραγούδια, ήθη και έθιμα, χειροτεχνήματα, όλα έγιναν κτήμα της και ο μοναδικός της πλούτος, που απλόχερα τον κληροδότησε στους σημερινούς για να φωτίσει την πορεία τους στο μέλλον. Με τέτοια πνευματική πληρότητα είχε σημαντική δράση. Το συγγραφικό της έργο κρίθηκε αξιόλογο και η ίδια διακρίθηκε ως ιστορικός και μάλιστα ως ειδική για την ιστορία της Αίγινας. Κινητοποίησε τους νέους και στάθηκε μπροστάρης για να σωθεί από τη σήψη και την πολτοποίηση το Αρχείο των φυλακών, που τώρα πρέπει να βρί σκεται στα Ιστορικά Αρχεία της Αίγινας και αποτελεί μέρος της ιστορίας του νησιού. Οργάνωσε πολιτιστικές εκδηλώσεις, που στόχευαν στο να αναβιώσουν παλαιά έθιμα και να διδάξουν το παρελθόν. Στο διπλό δίσκο με τα Τραγούδια της Αίγινας, που κυ κλοφόρησε από την Μπάγκειο Επιτροπή και το Ίδρυμα Μερλιέ, υπήρξε αξιόλογη η συμμετοχή της με υλικό από προσωπική της έρευνα και με εμπεριστατωμένη εισαγωγή. Θεώρησε έργο ζωής για την τοπική κοινωνία τη δημιουργία του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου. Ήταν το μεγάλο όνειρο της Πολυμνίας Ηρειώτη, που γι' αυτό το σκοπό κληροδότησε το σπίτι της στο Δήμο της Αίγινας, με τη γραπτή βαθιά επιθυμία η Γωγώ Κουλικούρδη να έχει την επίβλεψη για την οργάνωση και την όλη λειτουργία τους. Κι εκείνη δε διέψευσε τις προσδοκίες αυτές. Πραγμάτωσε το μεγά-

* ^ £ 0 φί α Γιαννακοπούλου

λο όνειρο με πολλές προσπάθειες και αμέτρητους κόπους.

είναι Φιλόλογος-Ιστορικός

ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ!

Το σπίτι, νεοκλασοικού τύπου κτίριο του 1826, ήταν ερειπωμένο από το χρόνο και τους σεισμούς, όταν άρχισε η σχεδόν από τα θεμέλια αναπαλαίωση του. Οι πόροι ήταν λιγοστοί έως ανύπαρκτοι. Η πορεία για το φτάσιμο υπήρξε τραχιά. Μόνο όσοι ζήσαμε πολύ κοντά στη Γωγώ Κουλικούρδη γνωρίσαμε την αφοσίω ση της, την αγωνία της, το πάθος της γι' αυτόν το μεγάλο σκοπό. Προσωπικότητα με κύρος και απήχηση στην κοινωνία δε δίστασε να υποβάλει αι τήσεις, να χτυπήσει πόρτες, να ευαισθητοποιήσει κόσμο, να ζητήσει προσφορές και εθελοντική εργασία. Βρήκε ανταπόκριση, που ήταν απόρροια σεβασμού και εκτίμη σης, που έχαιρε από παντού. Διοργάνωσε εκδηλώσεις που μπορούσαν να επιφέρουν έστω και μικρά, ασήματνα ποσά, όταν τα χρήματα τέλειωναν και «οι εργάτες έπρεπε να πληρωθούν» και η αγωνία και το άγχος φούντωναν. Ψηλάφισε η ίδια προσωπικά με πολλή προσοχή τις μελέτες για την αναστήλωση, στάθηκε δίπλα στους τεχνίτες και παρακολούθησε σπιθαμή προς σπιθαμή την εξέλι ξη των εργασιών, χωρίς να φείδεται του χρόνου και των δυνάμεων της. Και ήταν άγρυπνος φρουρός για ό,τι τέλειωνε και ανήσυχος πάντα δουλευτής για ό,τι έπρεπε ακόμα να γίνει. Ανώτερος και αξιοπρεπής χαρακτήρας, δούλεψε και πρόσφερε με ανιδιοτέλεια, σεβάστηκε αυτό που ορίστηκε αποκλειστικά για κείνη και δεν ορρώδησε μπροστά στις αμέτρητες δυσκολίες που βρήκε. Ένοιωσε βαθιά ικανοποίηση, όταν το έργο άρ χισε να φέρνει τη δική του πνοή και να συμβάλλει στην πολιτιστική ανέλιξη του νη σιού, έτσι όπως το ευχόταν. Η έγνοια του Λαογραφικού δεν την εγκατέλειψε μέχρι το τέλος της ζωής της. Διακαής πόθος της ήταν να στεριώσει και να γίνεται όλο και πιο λειτουργικό και ακμαίο. Με το ίδιο πνεύμα εμπιστεύτηκε την ύστατη επιθυμία της: να προσφέρει το σπίτι της στην Αίγινα, για να γίνει μια πνευματική-πολιτιστική γωνιά για τα παιδιά, για τους νέους, για όσους θελήσουν να δουν και να μελετήσουν κάτι από το ιστορικό αποθησαύρισμά της. Είναι προς τιμήν της αδελφής της, της κυρίας Στέλλας Κουλικουρδη-Πατίστα, που τήρησε στο ακέραιο τις θελήσεις αυτές. Κληροδότησε το σπίτι της Αίγινας με όλα τα βιβλία, με το συγγραφικό έργο της αδελφή της και τα αντίστοιχα πνευματικά δι καιώματα στο Σύλλογο «Οι Φίλοι του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου». Επί πλέον μια απλή ακίνητη περιουσία, που υπήρχε στην Αθήνα, δόθηκε ως οικονομική στήριξη για την κατευόδωση και την προώθηση του έργου. Όλα αυτά τα δημιουργήματα, όσα χρόνια κι αν περάσουν, θα φέρνουν πάντα κο ντά μας τη Γωγώ της Αίγινας και θα ακούμε τους παλμούς της καρδιά της, τον ήχο της φωνής της να μας στηρίζει, να μας ενθαρρύνει, να μας παροτρύνει, να μας οδη γεί στο δρόμο της ανθρωπιάς και της προόδου.

ΑΦΙΕΡΟΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

Ηθη και έθιμα της Αίγινας. Στην αναπαράσταση η Πολυμνία Ηρειώτη τακτοποιεί το σκηνικό.

' !

ι '

_ % Ì

» y

•

ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ!.

- β

•

;

Ν::

-;-

·ί

φί

: m :]

!'%

•g

•Hi-»

,,^ί

$ •

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

ΜΑΙΡΗ ΓΑΛΑΝΗ-ΚΡΗΤΙΚΟΥ

Η Γωγώ η Κουλικοόρδη Ένα ακόμη κομμάτι της ζωής μου που έφυγε... .. .και, τώρα που έφυγε προσπαθώ να κρατήσω στη μνήμη μου εικό νες που συνδέονται μαζί της, γεγονότα που ζήσαμε, τον ήχο της φω νής της -δεν είχε ιδιαίτερη μουσικότητα αλλά σε έπειθε και σε κατεύ ναζε- και το παιδικό της γέλιο.

ην θυμάμαι να μας επιβάλλεται -στην ομάδα που είχε επιστρατεύσει για τις ανά

γκες της Αίγινας- με την γαλήνη, την αξιοπρέπεια της και την παντελή έλλειψη

οποιουδήποτε complexe. Να μας εμπνέει με τον ενθουσιασμό των ιδεών της και να μας συνεπαίρνει όλους μας. Δεν ήταν φλογερή, αλλά ήταν συγκινητικά έντιμη και ήξερε να δημιουργεί οπα δούς για το έργο που πίστευε. Μας έκανε να νομίζουμε ότι τίποτα δεν ήταν πολυτιμότερο, σπουδαιότερο, συ ναρπαστικότερο από την ιστορία της Αίγινας. Με επιστράτευσε στο έργο της στα δώδεκα μου χρόνια, δηλαδή το 1949 όταν με συνάντησε στο Ναό της Αφαίας να ξεναγώ με τον τρόπο μου, Γάλλους φίλους της οι κογένειας μου. Με παρουσίασε στην Πολυμνία Ηρειώτου, η οποία έκτοτε με καλούσε να δείχνω τα μουσειακά κομμάτια -ιδιαίτερα βιβλία κι έγγραφα- του πατέρα της σε ντόπιους και αλλοδαπούς λόγιους. Η Γωγώ με έκανε να νοιώθω τρομερή περηφάνεια όταν κουβαλούσα τον κουβά με τον ασβέστη για να γράψουμε τα ονόματα των εκκλησιών της Παληαχώρας, «ώστε βρε παιδάκι μου, να ξέρουν οι ξένοι μας ποια εκκλησιά επισκέπτονται». Κι όταν απάγγειλα «Ηλέκτρα» στο Ναό της Αφαίας στην εκδήλωση που οργά νωσε η Γωγώ υπό το φως προβολέων φορτηγών αυτοκινήτων!, με συνεχάρη τόσο θερμά για την απαγγελία μου, που αισθάνθηκα σκέτη Κοτοπούλη. Την θυμάμαι στα πρώτα δύσκολα χρόνια του αγώνα για το στήσιμο του Λαογρα φικού Μουσείου όταν με την ερασιτεχνική δουλειά μας και την τρέλλα μας, ναι, την τρέλλα μας, εμπνευσμένοι όλοι από την Γωγώ, βγάζαμε κάποια εκατομμύρια, ναι, εκατομμύρια που μεταφράστηκαν σε στέγες, τοίχους, βαψίματα και... και... και... Η ΓΏΓΟ Η ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

Απτόητη, ατάραχη η Γωγώ από πάνω μας παρακολουθούσε με φυσικότητα όλον αυτό τον αγώνα... Σε μια από τις φορές -δεν ήταν λίγες- που είμαστε τελείως άφραγκοι είπε με ολύ μπιο ύφος: «Πρέπει να βρούμε ία άλλα χρήματα». Κι επειδή κανείς δεν απαντούσε και η Γωγώ με κοιτούσε επίμονα, της απήντησα με απελπισμένη αναίδεια «τί με κοι τάς Γωγώ; Έχω κάνει τα πάντα! Τί θες, να πάω περίπατο στην οδό Αθηνάς;» Το γε γονός μου θυμίζει η Λίνα η Πετρίτου που ήταν παρούσα, σε κάθε ευκαιρία. Μέσα σ' όλα αυτά, σκέπτομαι το τεράστιο επιστημονικό έργο της Γωγώς. Υπάρχει πολύ μοναξιά στη ζωή του ερευνητή. Κι όμως, εκείνη δεν ήταν ποτέ μόνη. Δίδασκε συγχρόνως. Και σαν δασκάλα λατρεύτηκε από τις μαθήτριες της γιατί εκτός των άλλων ήξερε να τους μεταδίδει με μαγικό τρόπο τις γνώσεις της. Σαν συ νταξιούχος επιστήμων έγινε ο οδηγός σπουδών και πληροφοριών σε ιστορία και λα ογραφία για μαθητές, φοιτητές, δασκάλους και μύριους άλλους. Το σπίτι της έμοιαζε με κυψέλη που μπαινόβγαιναν άνθρωποι-μέλισσες και ρου φούσαν τον χυμό των γνώσεων της. Δεν ξέρω πως είναι τα πράγματα σ' αυτό που ονομάζουν «την άλλη ζωή». Αν όντως υπάρχει, διασκεδάζω την θλίψη μου για την αναχώρηση της Γωγώς, λέγοντας στον εαυτό μου ότι ασφαλώς μπήκε στον Παράδεισο λέγοντας απλά - πολύ απλά:

«Νάμαι κι εγώ: Είμαι η ιστορία της Αίγινας».

ΑΦΙΕΡΟΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

kj χ

'''0?'.. ¥ 'iti f

MÌ

MMm=m^:A

Η ΓΩΓΩ Η ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

gHHIBJII

1 J

•Mr« ;^

• (l J

" " 4

li «

jî

I IH II * ;

Ι ι

(I I

p P ^ ^ ^ ! te 1.

> I

I 1 il

* * f.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, χ. 10

\ ; r.rA"' Η3ΕΓ •

• ν-..

,#fiS i

μ ι... •

Στους αρχαιολογικούς χώρους της Ολυμπίας.

ΕΡΙΦΥΛΗ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ

Για την Γωγώ Κουλικούρδη

ου είπαν να γράψω για την Γωγώ. Αυτή η υπέροχη γυναίκα που σεβόμουν και αγαπούσα υπερβολικά και η οποία με ενέπνευσε και μου προξένησε με

γάλο ενδιαφέρον για το σχολείο, για την γνώση. Με το ιδιαίτερο ύφος και την απεριόριστη απλότητα της μας ρωτούσε σαν ίσο προς ίσο την γνώμη μας, μας έδειχνε τον τρόπο που διάβαζε, που προσέγγιζε τα γεγονότα. Υπάρχουν πράγματα τα οποία δεν μπορούν να γραφτούν γιατί αποτελούν στρώ μα και υπόστρωμα μιας πραγματικότητας ρέουσας και όταν ειπωθούν φαντάζουν ανεκδοτολογικά. Η πραγματικότητα ήταν ότι η Γωγώ ήταν καθηγήτρια στην Ελληνογαλλική Σχο λή Αγ. Ιωσήφ -ένα καθολικό αυστηρό σχολείο θηλέων υψηλού επιπέδου- και η ελευ θερία της, η απλότητα και η χωρίς επίφαση προσωπικότητα της ενισχυμένη με την άριστη επιστημονικότητά της αποτελούσε έτσι κι αλλιώς μια πρόκληση για όλους. «Όποιος βαριέται το μάθημα μπορεί να βγει στην αυλή για βόλτα, δεν θα βάλω απουσία. Δεν θέλω να σας καταπιέζω». Δεν έβγαινε κανείς. Όταν μιλούσε και παρέδιδε το μάθημα δεν ακουγόταν ο παραμικρός θόρυβος. Η Γωγώ δίδασκε με έμπνευση, όχι με πίεση. Ποτέ δεν κάθησε στην έδρα αλλά πά ντα στα θρανία ανάμεσα στα παιδιά, μιλώντας για τον Καποδίστρια, τον Καζαντζάκη, τον Σικελιανό, τον Κακριδή, τον Βέη, την Αίγινα, το αττικό φως, πηγαίνοντας μας στα Αρχεία, στα Μουσεία, στους Αρχαιολογικούς χώρους. Αυτό το είδος δασκάλου και φίλου που υπήρξε η Γωγώ για τους μαθητές της, εί ναι πολύ σπάνιο και είμαι πολύ τυχερή που υπήρξα μαθήτρια της και σε μεγαλύτερη ηλικία φίλη της και πάντα θαυμάστρια της. 24/1/2005

ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΩΓΩ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

1985. Η Γωγώ Κουλικούρδη στον Πύργο του Μάρκελου. «Κλήδονας» με την Ε.Γ.Ε. Αίγινας. Κάτω: Από την παράσταση της «Ντενεκεδούπολης» στο Λαογραφικό Μουσείο.

νν

Ν:*\Γ •Β :--ν:

/•'ri- :•:•:}••

LÏ.11 JÊÊÊÊËËm

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, Η ΑΙΠNAIA, τ. 10

ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

1970. Η Γωγώ Κουλικούρδη μιλώντας για τον «Λειδινό» στην Κυψέλη.

Γωγώ Κουλικούρδη

ιμούμε τη μνήμη της Γωγώς Κουλικούρδη' της φιλολόγου, της λαογράφου, της ιστορικού του γενέθλιου τόπου, της εμπνευσμένης εκείνης μορφής που επιδίω

ξε ήρεμα αλλά επίμονα την άμεση πρακτική προβολή του κόσμου της Αίγινας, ιδιαί τερα κατά το πολιτιστικό της μόρφωμα. Ως αυθεντικός άνθρωπος τωνν γραμμάτων που ήταν και σοφή μαθήτρια του σο φού Νικολάου Βέη δεν περιαυτολόγησε για τις κατακτήσεις της και δεν καταναλώ θηκε σε θεατρική επίδειξη του έργου της, σεβόμενη πάντα τις ουσίες των χειρονομιών της και προτάσσοντας το ωραίο και το κοινωφελές. Από ένστικτο, η σπουδαία αυτή Αιγινίτισσα βρισκόταν διαρκώς στο δυσκολοκατάκτητο από εγωιστικές φύσεις «εμείς». Στο «εμείς» του στρατηγού Μακρυγιάννη κι όχι στο άθλιο «εγώ» πολλών αβαθών νεοελλήνων. Τα κείμενα της ήταν πάντοτε τεκμηριωμένα και διαβάζοντας τα, χαιρόταν κανείς τη γλωσσική τους επάρκεια. Αυτό τον δημιουργικό άνθρωπο, τον «πάθει μάθον θέντα» προσέγγισα πολλές φορές. Την τελευταία φορά με αφορμή τη δωρεά μερικών εκατοντάδων βιβλίων της βιβλιοθήκης μου προς την αρτυσίστατη τότε βιβλιοθήκη του Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας, που υπήρξε τέκνο της γνήσιο και πονεμένο. Κάποτε, για την ευγενική αυτή δέσποινα της Αίγινας, το παρελθόν είχε μεγαλύτερη σημασία από το παρόν και η ονειροπόληση μεγαλύτερη θέση από τη δράση. Ήταν η φιλόλογος, η ελληνίστρια, η ιστορικός που μιλούσε περισσότερο για λογαριασμό της. Ήταν εκείνη η επίμονη γυναίκα δοσμένη συνεχώς στην επίπονη μονομαχία μετα ξύ του ιδανικού και του πραγματικού. Κάποτε έμπαινε προς χάριν αναψυχής και στο εμποραίο της μεταφυσικής. Κι αυτό κυρίως όταν την πλήγωνε ο άμαθος κόσμος. Βασικά όμως η Γωγώ Κου λικούρδη μας θύμιζε με την παρουσία της το πάθος της λαϊκής ψυχής που αγωνίζε ται να εκφραστεί, και μέσω της έκφρασης να αποτάξει τον κόσμο της φθοράς. Ας μείνεις λοιπόν άφθαρτη στη μνήμη μας. Μνήμη δικαίου μετ' εγκωμίων.

ΓΟ.ΓΩ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

ΕΒΗ ΤΟΥΛΟΥΠΑ

Γωγώ Κουλικούρδη ^Υ

Τ τ α ν το 1975, όταν πια -μετά από διάφορες περιπέτειες στη διάρκεια της επτα-

X. Χετίας- μπορέσαμε να τελειώσουμε το σπίτι μας στην Αίγινα. Τότε πρέπει να γνώρισα τη Γωγώ Κουλικούρδη. Είχα ακούσει πολλά από παλιές της συμφοιτήτριες και μια μέρα αποφασίσαμε με τον άντρα μου να την επισκεφθούμε. Με κάποιο δι σταγμό θυμάμαι κτύπησα την αυλόπορτα της σοφής φιλολόγου... Την βρήκαμε στην αυλή της με τις πανέμορφες γλάστρες. Ο άντρας μου που είχε αποκτήσει, μετά τον μακρόχρονο εγκλεισμό του, μια ιδιαίτερη αγάπη για τα φυτά ένιωσε αμέσως άνετα σε αυτό τον χώρο. Ο χώρος όπου εγώ ένιωσα άνετα ήταν το δωμάτιο με τα βιβλία της. Βιβλία παντού, άλλα τακτοποιημένα στν βιβλιοθήκη, άλλα ακουμπισμένα στο γρα φείο, άλλα στιβαγμένα στο πάτωμα. Από το διπλανό δωμάτιο μας καλωσόρισε η γλυ κεία μορφή της μητέρας... Από τότε και όταν πια έμεινα μόνη, κάθε Σαββατοκύριακο θα περνούσα για καμμιά ώρα από το σπίτι της Γωγώς. Πάντα είχα κάτι να μαθαίνω από την ιστορία και τους ανθρώπους της Αίγινας. Ήθελε κι εκείνη να μαθαίνει από μένα αρχαιολογικά νέα, να μιλάμε για κοινούς μας παλιούς φίλους και να γνωρίζει καινούριους που με κάθε καλή ευκαιρία της παρουσίαζα. Όσο την γνώριζα, τόσο εκτιμούσα τον χαρα κτήρα της, όμως δυο φορές την θαύμασα ιδιαίτερα. Την πρώτη όταν την συνάντησα στο μεγάλο δωμάτιο του ισογείου τριγυρισμένη από παιδιά. Τους μάθαινε πώς να αρ χίσουν μόνα τους μια έρευνα για τα παλιά σπίτια της Αίγινας και να μην αντιγράφουν άρθρα από εγκυκλοπαίδειες. Την δεύτερη όταν την είδα να γράφει στον Η/Υ. Με πό ση υπομονή και επιμονή δούλευε για να δει τυπωμένα τα βιβλία της... Όταν αρρώστησε μερικοί ίσως νόμιζαν ότι την επισκεπτόμουν από υποχρέωση, αλλά εγώ πάντα πήγαινα με χαρά και έφευγα με μιαν ικανοποίηση από τις συζητή σεις μας. Την τελευταία φορά που την είδα δεν ήθελε να μιλήσει, νόμιζα ότι όταν πια φευγάτη... της χάιδεψα το μέτωπο και όταν με κατάλαβε μου έκανε νόημα να πάρω ένα περιοδικό που ήταν στο κομοδίνο της και να της διαβάσω μια σελίδα που είχε ση μειωμένη. Ήταν μια θαυμάσια κριτική για το τελευταίο της βιβλίο. Της το διάβασα και νομίζω ότι ήταν η τελευταία χαρά που πήρε από αυτή τη ζωή.

ΓΟΓΩ ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ

li: ; |Ï :; im*

:1!

. ι.

"'.'

M V <»·

Ή θ η και έθιμα στην Αίγινα. Αναπαράσταση. Οργάνωση: Γωγώ Κουλικούρδη.

»i*:'

ïifc

IBSWWBW

W^BÊÈÊÊÈÈÈBÊBÈ

Μάιος 1979. Εκδρομή στους Δελφούς με το γ' τμήμα της Β' τάξης.

1ί·«'?ϊΓ...,Ι

•••BEL.«*. *'

τ»

' • ' " • • • • •

•'•••• • j

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

ΛΙΝΑ ΜΠΟΓΡΗ-ΠΕΤΡΙΤΟΥ Ευχή γονιού, ευχή Θ ε ο ύ

(ΠΑΡΟΙΜΊΑ)

Σαν κόκκινη κλωστή δεμένη... με αλήθειες τυλιγμένη.

ε τα τελευταία φιλήματα του νυσταγμένου ήλιου, γέμιζε χρώματα χρυσαφέ

νια, το κτήμα της Περιβόλας. Αστράφτανε φανταχτερές οι σταγόνες, που

σκόρπιζε το νερό απ' τις κουτσούπες, καθώς έπεφτε στη γούρνα, για τη μεγάλη στέρ να, κι η παιδική μου φαντασία κάλπαζε, και τά 'βλέπε... νερένια διαμαντάκια, που στόλιζαν τις μικρές «ανεράϊδες», όπως έλεγε στα παραμύθια του ο παππούς! Γουργούριζαν τα περιστέρια στις φωλιές τους, κι εγώ περίμενα τον παππού, το γεροντάκο, (έτσι τον έλεγα, τον προππάπο μου, για να τον ξεχωρίζω από το γιό του, τον παππού μου) να λύσει το «ζωντανό με τα δεμένα μάτια», που γύριζε με τις ώρες γύρω απ' το μαγγανοπήγαδο, για να το στείλει να ξεκουραστεί, στο σταύλο. Στο κρώξιμο των παγωνιών, που καμάρωναν αρχοντικά, με ανοιχτές τις χρυσοπράσινες ουρές τους, βλέπαμε τις πιο πολλές φορές, ένα σκαντζόχοιρο να τρέχει, να κρυφτεί στη φωλιά του. Κι ο παππούς, γελώντας καθώς του φώναζε: «καλά να πάθεις, παγαπόντη, κλεφταράκο...», άρχιζε να μου λέει την ιστορία με τα σύκα, που ξέραινε η γιαγιά-Βασιλικώ, στο λιακό. Μια ιστορία, που την έλεγε συχνά, πυκνά... - «...τσάι πήγαινε, η Βασιλικώ, να γυρίσει τις ασκάδες, στο λιακό, τσάι τις θω ρούσε όλο τσάι πιο λιγοστές. Τις έστρωνε, τις άπλωνε, μα την άλλη μέρα, ξανά μανά, το ίδιο... όλο τσάι λιγοστεύανε... τσάι κανένα σημάδι, που να δείχνει τον άρπαγα! Όμως μια ετσείνη, μια εγώ, είχαμε το νου μας τσάι είχαμε έγνοια! Τσάι τι νομίζεις ότι βρήκαμε; Τόσο που δεν πιστεύαμε στα μάτια μας! Ακούσαμε πρώτα ένα σούρσιμο στα ξερόφυλλα, πήγαμε με προσοχή, τσάι να, ο σκαντζόχοιρος, να περνάει αφ' την ξερολιθιά στο λιακό, να γυρίζει ανάποδα, τσάι να κυλιέ ται με τη ράχη του, πάνω στις ασκάδες, που καρφωνόντουσανε στ' αγκάθια του! Στολισμένος με τα σύκα της γιαγιάς σου, πήγαινε τρέχοντας στη φωλιά, για να ταΐσει τα παιδιά του!

Απέναντι: Ο παππούς ο «γεροντάκος»

Τι να σου πω, κορικάτσι μου, ούτε που οργίστηκα... τσάι που να γελάσεις;

Σπύρος Γ. Χατζίνας

θύμωνε τσάι η Βασιλικώ..., μόνο θάμασα την εξυπνάδα του, τσάι αφ' την άλ

κρατώντας τον εγγονό του Σπύρο,

λη είπα μέσα μου να, που η τιμωρία του, μπορεί να του βγήκε σε καλό!» Με την κουβέντα, φτάναμε στην αυλή και μέχρι να' ρθει η ώρα του φαγητού, περίμενα ανυπόμονα, τον παππού, το γεροντάκο, ν' αρχίσει την ιστορία του... ΕΥΧΗ ΓΟΝΙΟΥ, ΕΥΧΗ ΘΕΟΥ

παιδί του πρώτου γιου του Γιώργου που είναι στα αριστερά του και της νύφης του Μαρίας στα δεξιά του. 99

- «.. .τα χρόνια τα αλαργινά, κορικάτσι μου, που ούτε άνθρωπος ζει να τα θυμά ται, ένα σωρό βουνά τσάι θάλασσες πέρα από δω, ζούσανε σ' ένα σπιτικό το αντρό γυνο με τα τρία παιδιά τους, έναν υγιό τσάι δύο δυχατέρες. Με τη γης καταγινόντουσανε ο πατέρας με τον υγιό, με του σπιτιού τις δουλειές, η μάννα με τις δυχατέρες... Περάσανε τα χρόνια, μεγαλώσανε τα παιδιά, κάνανε οικογένειες, ανοίξανε δικά τους σπιτικά... Μεγαλώσανε όμως τσάι τα γονικά τους, και σαν όπως τα γράφει η ζωή, «έκλει σε» πρώτα τα μάτια ο γερο-πατέρας, τσάι έμεινε η μάννα τους μονάχη... Κάποτε όμως, έπεσε ο' αρρώστια, η έρμη μάννα, τσάι στείλανε να φωνάξουνε τον υγιό, που ήτανε πιο κοντινά αφ' τις αδερφές του. Ο άνθρωπος, που πήγαινε το μα ντάτο, τόνε βρήκε στο χωράφι. - «Τσάι βέβαια θά 'τρέχα να συντρέξω τη μάννα, αλλά βλέπεις... αφ' το πρωί, κουβαλάω πασσάλους να φράξω το χωράφι μου, που τους φορτώνουμαι στην πλά τη γιατί μ' αρρώστησε, το "ζωντανό"...» Τσάι δεν πήγε... Πικράθηκε η μάννα, το' αγανάχτησε... - «Να κουβαλάει σ' όλη του τη ζωή, με την πλάτη, τους πασσάλους, για το φρά χτη του, τσάι σωσμό να μην έχουνε». Στέλνουνε τον άνθρωπο να πάει στο πέρα χωριό, να εύρει τη πιο μεγάλη δυχατέρα. - «Τώρα έτυχε; Τώρα πού' βαλα το πανί στ' αντί, για να υφάνω; Τσάι πότε να τε λειώσω; Μένουνε τέτοιες δουλειές στη μέση; Να δω, τσάι αν προκάνω...» Τσάι δεν πήγε... Διπλοπικράθηκε η μάννα... - «Να' ναι δουλευταρού όπως τα τώρα, τσάι να στήνει τον αργαλειό της ετσεί που δεν το πεθυμούναι, τσάι το πανί της, άσωστο να μένει...» Όμως, ο άνθρωπος, είπε να πάει τσάι ακόμα μακρύτερα να εύρει την πιο μικρή δυχατέρα να' ρθει να συντρέξει τη μάννα της, τώρα πού' χε την ανάγκη... Τηνε βρή κε στη σκάφη να ζυμώνει... - «Ωχού, λαχτάρα μου, η μάννα μου ανήμπορη, τσάι 'γω, μακριά στα ξένα!...» Τόση ήτανε η βιάση της κόρης, που τ' άφησε όλα σύξυλα... φούρνο αναμμένο, το ζουμάρι στο σκαφίδι, τσάι με τα ζουμάρια στα δάχτυλα, έφτασε όσο πιο γοργά γι νότανε κοντά στη μάννα! - «Δυχατέρα μου, καλή, πως τ'άφησες έτσι δα τις δουλειές τσάι το σπιτικό σου; Ζουμάρια θωρώ στα χέρια σου... Πού σου' τυχα τσάι ' γω τώρα!»

..-•••-'•

- «Άκου μάννα μου,το σπιτικό, στη θέση του, τσάι η κόρη στη μάννα που τη γέν να! Τσάι σα σταθείς, με το καλό στα πόδια σου, θάρθεις κοντά μου, να σ' έχω έγνοια.» Ανασκουμπώθηκε, που λες, κορικάτσι μου, η κόρη, έβρασε όρνιθα, έκαμε ζουμί δυναμωτικό, πήρε αγκαλιά τη μάννα,τσαι τηνε τάϊσε κουταλιά, κουταλιά, στο στόμα σαν όπως τό 'κάνε σε κείνη τότες που ήτανε μικρούλα. Τούτη η φροντίδα, η περισ σή μαζί με την αγάπη, την έγειανε τη μάννα. - «Κόρη μου, πάντα προκούσα τσάι καλή, αφ' το μέλι που στάζει το στόμα σου, πάντα γιομάτη να' σαι, τσάι το κερί της εκκλησιάς, εσύ μοναχά να το ζουμώνεις για να' χεις την ευλογία του Θεού τσάι των ανθρώπων!» Έ , από τσείνη την οικογένεια, κορικάτσι μου, είναι πού 'χουμε το σκαντζόχοιρο, για τούτο τσάι του μείνανε στη ράχη του οι πάσσαλοι για το φράχτη, να τους κουβα λάει μια ζωή... Έτσι δα, μας έμεινε τσάι η αράχνη, πού 'μείνε ανυφάντρα σ' όλη της τη ζωή, τσάι ού τε αποσώνει το 'φάδι της, γιατί όπου στήνει τον αργαλειό της, τόνε χαλάνε οι άνθρωποι... Όμως η πιο καλή τσάι συντρεχπκή κόρη, που μοιράθηκε μ' όλα τα καλά αφ' τις ευχές της μάννας, τσάι μας δίνει το μέλι της, τσάι το κερί αφ' την κερήθρα της, είναι η ευλογημένη, η μέλισσα. - «Να θυμάσαι, κορικάτσι μου, την κάθε φορά που θα τρως το μέλι και θ' ανά βεις το κερί, ότι και τα δυο είναι ευλογημένα, γιατί είναι αφ' την ευχή του γονιού!» Περάσανε «οι χρόνοι πολλοί από τότε», όπως θά 'λεγες κι εσύ, παππού γεροντάκο... Μετά το «ταξίδι» σου, αραιώσανε οι επισκέψεις μου στο κτήμα, που έμεινε βου βό, χωρίς τις κουτσούπες να ραντίζουν μ' αστραφτερά νερένια διαμαντάκια τις μικρές «ανεράϊδες» της στέρνας, χωρίς τ' ακούραστο «ζωντανό με τα δεμένα μάτια». Δεν γουργουρίζουνε τα «πιτσούνια»,και δεν φωνάζουνε οι κροκράνες και τα παγώνια που τρομάζανε τον σκαντζόχοιρο... Κι αν δεν ήταν τούτο το καλοκαίρι, η Χρυσουλία, η ανιψιά της θείας Ζωής, να μου θυμίσει την ιστορία με τα σύκα, που την ήξερε από τη γιαγιά Βασιλικώ, ούτε που θα τον είχα θυμηθεί τον καημένο... Και να σου πω κάτι παππού, τον είχα δει κι εγώ με στολισμένα τ' αγκάθια του, εκεί, στο αμπελάκι κατά της Λένας, να κυλιέται πάνω στις ρόγες των σταφυλιών και να φορτώνει την πλάτη του για να τα πάει στα παιδάκια του, αλλά δεν στο είπα...

Πειράζει, παππού;...

||i

102

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΥΚΟΥΡΗΣ

Η Αίγινα στην δεκαετία του 1930

άθε εποχή, στη ζωή των ανθρώπων, έχει τις ιδιαιτερότητες της, όπως είναι ο τρόπος ζωής, η ενδυμασία, τα μέσα τα οποία χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να

ικανοποιήσουν τις οικιακές ή επαγγελματικές ανάγκες, τα μηχανήματα, τα εργαλεία, οι συναλλαγές, τα χρήματα που κυκλοφορούν κ.λπ. Τα στοιχεία αυτά, εφόσον είναι αναγκαία για την εξαγωγή ορισμένων συμπερα σμάτων, πρέπει να είναι ακριβή. Ο ασφαλέστερος δε τρόπος είναι το έγγραφο και μά λιστα όχι υπό τη μορφήν, παραδείγματος χάριν, μυθιστορήματος εις το οποίον συγ χωρείται και κάποια υπερβολή ή φανταστική περιγραφή. Το έγγραφο από το οποίο περιμένουμε ακρίβεια πρέπει να είναι φωτογραφία ή ένα κείμενο από το οποίο λόγω της φύσεως του -της αποστολής του- είναι βέβαιον ότι γίνεται ακριβής κατά το δυ νατόν περιγραφή. Εις το επαγγελματικό αρχείο του δικηγόρου Ιωάννου Β. Λυκούρη (1901-1970), καταγόμενου εκ Κυψέλης Αιγίνης, ευρέθη μία έκθεσις απογραφής συνταγείσα, κατ' επιταγήν του Νόμου, την 1η Ιουλίου 1934. Ο Ιωάννης Β. Λυκούρης δυνάμει αποφάσεως του Πρωτοδικείου Πειραιώς διορίσθη οριστικός σύνδικος μίας πτωχεύσεως, της οποίας περιουσιακά στοιχεία ευρίσκοντο στην Αίγινα. Μία από τις πρώτες υποχρεώσεις του συνδίκου είναι να συντάξει έκθεσιν απογραφής, εάν υπάρχουν βεβαίως περιουσιακά στοιχεία. Ο πτωχεύσας είχε επιχείρηση παντοπωλείου και υαλοπωλείου. Στην έκθεση αυτή περιγράφονται λεπτομερώς τα ακίνητα του πτωχεύσαντος κατά θέσιν, έκτασιν, όρια και λοιπά, περιγράφεται ο τρόπος κτήσεως, ως και τα υφιστάμενα βά ρη επί της ακινήτου περιουσίας του πτωχεύσαντος. 1 α στοιχεία αυτά που αφορούν τα ακίνητα πιστεύω ότι δεν θα ενδιέφεραν τους μη νομικούς, γι' αυτό και για λόγους οικονομίας χώρου περιοριζόμεθα εις το τμήμα της εκθέσεως που αφορά την καταγραφή των κινητών. Μάλιστα δια να είναι κατά το δυ νατόν πιστή η απεικόνισις της εκθέσεως αυτός μεταφέρομεν εις το κείμενον την γλώσσαν, το ύφος και την ορθονραφίαν της εποχής εκείνης άνευ σχολίων.

Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930

"Εκθεσις 'Απογραφής Έν Αίγίνη σήμερον τήν 30ήν 'Ιουνίου 1934 ημείς ò οριστικός σύνδικος της πτωχεύσεως 'Ιωάννης Β. Λυκούρης δικηγόρος κάτοικος Πειραιώς διορισθείς τοιούτος δυνάμει της υπ' αριθμ. /1934 απο φάσεως του Πρωτοδικείου Πειραιώς παρουσία καί του πτωχεύσαντος /, προέβημεν είς τήν από γραφαν της πτωχευτικής περιουσίας καί έκτίμησιν αύτίΐς μή ένεργηθείσης σφραγίσεως κατά τήν υπ' αριθμ. /1934 εκθεσιν τοϋ κ. Ειρηνοδίκου Αίγίνης, καί άνευ βοηθού καί εκτιμητών προς οίκονομίαν εξόδων, ευρομεν δε τήν έξης περιουσίαν. Ακίνητα παραλείπονται 'Ενταύθα παρελθούσης της ώρας διεκόψαμεν τήν συνέχισιν της απογραφής τής περιουσίας. Έφ' φ συνετάγη ή παρούσα έκθεσις είς διπλούς ήτις άναγνωσθεϊσα καί βεβαιωθείσα υπογράφε ται ώς έπεται. Ό 'Οριστικός Σύνδικος

Ό πτωχεύσας

Έν Αίγίνη σήμερον τήν Ιην Ιουλίου 1934 ημείς ò ώς άνω οριστικός σύνδικος τής πτωχεύσεως πα ρουσία καί τοΰ πτωχεύσαντος μετέβημεν είς τό έν Αίγίνη καί επί τής όδοϋ ... κατάστημα τοΰ πτω χεύσαντος φέρον τήν έπιγραφήν ... καί Σία προς συνέχισιν τής απογραφής τών έν αυτή εμπορευ μάτων καί κινητών. Πρό της ενάρξεως τής απογραφής ό πτωχεύσας μας έδήλωσεν ότι τά έν τω καταστήματί του κι νητά δέν άνήκουσιν είς αυτόν καθ' όσον Ημείς μηδαμώς άναγνωρίζοντες ώς αληθή καί ισχυρά τά ώς άνω συμβόλαια αλλά τουναντίον αποκρούοντες ταύτα ώς εικονικά καί σιωποΰντα τήν περίγραφαν τών δικαιωμάτων τών δανειστών προέβημεν είς τήν άπογραφήν τών έν τω καταστήματί εμπορευμάτων καί έν γένει κινητών, τοϋ κα ταστήματος συγκειμένου έκ δύο διαμερισμάτων ών τό έν χρησιμοποιείται ώς παντοπωλεϊον καί τό έτερον ώς ύαλοπωλεΐον. Ευρομεν δέ έν αΰτοϊς τά έξης εϊδη.

Παντοπωλεϊον Χρώματα άρτι φάκελλα

345 προς

Χρώματα άνιλήνης Κιλ:

Ταπιόκα Κυτία

5 220 20

ΡΧ- 1.725 » 660

Σπαρματσέτα Πάκα

Τεμπεσίρη Κυτία

Σαπουνάκια κυβ 1/2 χ 220

Γλυκά είς δοχεία

»>

110

240

Τσάι

Φυτίλια διά τσακμάκια Πάκ. 5

100

Βούρτσες Πατώματος

115

Κορφλάουρ

4,50

Μουστάρδα

800

Σόδα Κυτ.

400

Φυτίλια λαμπών πήχ. 36

114

Τσάι » τενέκ

15.00

270

Έλιαΐς » Κιλ:

206

κόνιν

Καμινέτων

Σολωμούς Α. Κυτ.

705

Β. Κ.

792

Κ.

Καλαμαράκια »

150

Γαρίδες

117

» 3.286

Εις Μεταφοράν

Ντομάτα Έκ Μεταφοράς Νεσιλέ Κυτία

104

3.286 15 πρός

ΡΧ·

180

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

1.10

Αχιβάδες

Γλάξι

Ύαλοπωλεϊον

Πιάτα διάφ. δωδ.

Σαρδέλες

106

530

Τόνοι

3 1/2 προς

100

Έκ μεταφοράς

Ποτά Διάφ.

555

Σουπιέρες Κομ.

Όζος

255

Πιατέλες »

Πήλινα αγγεία

254

Σαλατιέρες Α Κομ.

Πιάτα

180

Φουφοϋδες Α

120

Φουφοΰδες Β

2 1/2

120

Γλόμπους »

Καντίλια κρεμαστά »

Φλιτζάνια Καφφέ Δωδεκ . »

Λάμπες Α Δωδεκ.

Καβουρτιστίρια

Σκάρες

Πυθαράκια

τοίχου »

» 8.278

Είς Μεταφοράν

ΡΧ 8.278 » 200

Έκ Μεταφοράς

Σιδηρικά διάφορα

200

προς

Πιατάκια γλυκού » δίσκους μέ χέρι Α

» »

15 8

» Β

αλυσίδες ζώων

108

Χαρτοσακούλες

108

Φασόλες

» 1/2

Στουπίτοι

272

» 1/4

Χρώμα Νεροβίτο

3,50

126

Λίπος

360

Τσικάλια

184

;;;;

1.550

Σκαρπίνια γυν.

Σκαρπίνια παιδ.

Σκούπες άπλες

Φιάλες » 400/400

» 1/2

μέ βούλωμα οκάς » 1/2

» Βερολίνου 1/2

320

150

» πάγου

115

» Ταβέρνας

1 1/2

1/4

μέ ξύλο

μικρές

βαρελ.

Μαυροδάφνη φιάλη 1/2

300

κρασιού

1/4 17

))

170

Βαρελάκια σκέτα

1 1/2

Κονιάκ

560

Ποτήρια χονδρά Δωδεκ.

1/4 24

480

Εις Μεταφοράν

> 1/2

Κονιάκ

Ποτήρια Νερού Δωδεκ.

Λικιέρ

1/2

Λικιέρ

1/4

720

Λιαστό της φιάλη(;

1/2

620

Ποτήρια Νερού Δωδεκ. »

βαρελ.

κρασιού

1/4

700

Μαρκό »

1/2

300

Βαρελάκια σκέτα

608

Ποτήρια χονδρά Δωδεκ.

128

Είς Μεταφοράν

154

» »

Νερά Τσάγεζη » »

Κιλίνης »

1/4 1/2

» 16.762

'Εκ Μεταφοράς Κανδηλοπότηρα Κωμ. Βεντούζες »

Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930

ΡΧ·

ΡΧ

6 προς 12

4 4

Γιαλιά No 14

180

μηχανή λαμπών

Γιαλιά No 12

210

Καθίκια No 18-20-22

360

διάφορα

ιών 25

200

των 30

390

"Επιπλα καί σκεόη μαγαξειων

552

1 Χρηματοκιβώτιον

άλατιέρες

105

1 Γραφεΐον μέ κάγγελα

σταχτοδοχεία

1 Βιβλιοθήκη γραφ.

Κανάτια

140

175

120

360

γιάλινα

ΦοντανιέρεςΑ Φοντανιέρες Β

150

Βάζα γλυκού Α

100

200

Βάζα γλυκού Β

Ποτήρια με χέρι Δωδεκ.

225

Ανθοδοχεία Ζ

330

Κανδήλια εκκλησιών

Σερβίτσα ποτοϋ

100

Έμαγέ Λεκάνες Κομ.

112

160

165

132

Ταψάκια

Δίσκους

Πιάτα »

χρωμ.

Τηγάνια Σουπιέρες » »

έταμιέ

Εις Μεταφοράν

Έκ Μεταφοράς

9.446

δρχ. 9.446

Τιγάνια Έμαγέ

6 προς

Ζυμαρολόγους

Κανάτια

Τσαγιέρες

Τενεκεδάκια νερού

135

Πρίγκια

180

Τρίφτες

Τριφτάκια

Δίσκους

212

240

Κουτάλες Κουταλοπήρουνα Δωδ. Κατσαρόλες Κομ. »

ΡΧ·

2.000 1.000

2 κόπια μέ τραπεζάκι

» » »

1 Μόστρα τοίχου χρωμ. 2.25 υψ. 4

1.000

» » »

2.000

1 Μόστρα σιρτ. 24 κονοστρ. 4.15 υψ. 415 1 Μόστρα παπουσιών 2

ποτών

1 Μόστρα οίνοπωλ. ποτών μέ 6 θέσ. 10 σιρταρ.

» »

Εις Μεταφοράν Έκ Μεταφοράς 1 πάγκος ζυγαριάς 1

όριζίου

1 θέσις καραμελών 1 πάγκος σχοινιών 1 πάγκος πέσης περαστής 2 καναπέδες χ 300 2 κασέλες χ 50 1 κάσα αλεύρων 1

ποτήρων

στρογγυλή χρωμ.

1 λαδιέρα 1 κάσα στίβας ποτών 16 μετρ. ράφια τσικαλιών καί Σιδερ. 24 μ. ράφ. διά σκούπες 10 βαρελάκια ποτοϋ χ 50 1 πόστρα μπαχαρικών 1 βαρέλι ξυδιοϋ 1 γραφ. μικρόν μέ θέσεις φιαλών 1 μόστρα τυριών 8 θέσις χρωμάτων 5 ραφάκια στρογγυλά διά φιάλες 1 πλάστιγγα μέ δρ. 1/100 2/50 2/40 1/30 1/20 1/10 1/5

Σουφερτάσα

270

άλουμίνον ποτιρ.

1 ζυγαριά αντλίας χρωμ.

Σουφερτάσα

2 παλάτζες

106

Έταμέ

180

»11.4044

Βάζα γλυκού

60 »

1 ζυγαριά πάγκου μέ μαρμ.

300 500

500 1.000 1.500 9.800

δρχ-

9.800

» » » » » » » » » » » » » » » » » » » » »

700

» » » »

1.200 300 300 600 600 100 500 100 300 200 250 700 300 500 100 150 100 100 200 100 1.000 800 200 100

ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

1 μαχαίρι βουτύρου

100

3 μαχαίρια τυριού

100

Εις Μεταφοράν

2 μαχαίρια φέτας

μ π α χ·

100 24.800

100

Εις Μεταφοράν

19.400

Ύπόγειον Εις τό ύπόγειον τών ώς άνω καταστημάτων κατεχόμενον

Έκ Μεταφοράς

ΡΧ·

5 βάζα καραμελών 3 λιμπερ. ελαίου χ 4000

19.400 100

επίσης παρά τοϋ πτωχεύσαντος ευρομεν τά έξης κινητά. 5 μετρ. μόστρες

δρχ·

2.100

3.000

» γιαλιά

500

» μ. φιαλών

500

3 Πιθάρια ελαίου των 400

1.200

» μ. πιάτων

300

2 Πιθάρια ελαίου των 120

300

2 μοστράκια διά βάζα

100

3 μοστράκια χρ.

200

Εις μεταφοράν

5 Βαρ. ελαίου χ 100

1.500

4.500

Ε π ί σ η ς είς τό ώ ς ά ν ω κατάστημα τ η ς πτωχεύσαντος ευρομεν καί τά έξης κινητά τά ό π ο ι α ώ ς έδήλωσεν ό πτωχεύσας άνήκουσιν εις τόν Γεώργιον Στρίγκον, ημείς δε ά π ο γ ρ ά φ α μ ε ν ώ ς ανήκοντα εις τόν πτωχεύσαντα. 2

μηχανές

Έκ Μεταφοράς

Διάφορες τρόμπες

10 μαρκούτσια

1 γραφεΐον

2 σκάλες

1 βιβλιοθήκη

2 τακ. Μολίβια

1 καναπές

2 nop;;; κρασιού ;;;;;

1 τραπεζάκι γραφομηχανής

10 δαμιζάνες Σπίρτου

2 καρέκλες

Εις Μεταφοράν

Ένταϋθα παρελθούσης της ώρας διεκόψαμεν τήν συνέχισιν της απογραφής ταύτης. Έφ' ώ συνετάγη Α παρούσα καί υπογράφεται ώς έπεται. Ό 'Οριστικός Σύνδικος

Ό Πτωχεύσας

Έν Αίγίνη σήμερον τήν Ι4ην 'Ιουλίου 1934 ήμεΐς ό ώς άνω οριστικός σύνδικος της πτωχεύσεως Π. Ηλία παρουσία καί του πτωχεύσαντος μετέβημεν εις τήν έν Αίγίνη καί επί της όδοϋ Πηλέως κατοικίαν τοϋ πτωχεύσαντος προς συνέχισιν της απογραφής, ευρομεν δε τά έξης οικιακά έπιπλα καί σκεύη. 2 μπουφέδες έκ ξύλου καρυας

5 φωτογραφίες

2 μπουφέδες έκ ξύλου καρυας

2 θαλασσογραφίες

1 τραπέζι μέ τέσσαρα πόδια καρυδένιο

διάφορα σερβίτσια μή πολυτελή

2 καναπέδες ό ένας βελούδινος καί ό άλλος δαμάσκος

1 κρεβάτι διπλό

2 πολυθρόνες

1 ντουλάπα

6 καρέκλες πλεκτές

1 λαβωμάνο

1 λάμπα ηλεκτρική μέ τρία φώτα

1 κομοδίνο

Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930

107

1 ντουλάπα

1 τραπέζι μέσης

1 κρεββάτι διπλό

6 καρέκλες

1 νυπτήρα

1 σιφουνιέρα

1 ντουλάπα σανιδένια

22 κρεββάτια

1 μπουφέ

Διάφορα είδη ρουχισμού καί κουζίνας.

Μή υπάρχοντος έτερου περιουσιακού στοιχείου ουδέ απλών βιβλίων κατά τήν δήλωσιν τοϋ πτω χεύσαντος πλην των κατά τρίτων απαιτήσεων τοϋ πτωχεύσαντος, τά αποδεικτικά των οποίων ευρι σκόμενα εις διαφόρους δικηγόρους δέν μας παρεδόθησαν εισέτι, δι' δ καί έπιφυλλασσόμεθα μόλις τά συγκεντρώσωμεν, νά ΰποβάλομεν τήν δέουσαν έκθεσιν απογραφής, συνετάξαμεν τήν παροϋσαν ήτις υπογράφεται ώς έπεται. Ό 'Οριστικός Σύνδικος

Ό Πτωχεύσας

Ano την περιγραφή και συνεπώς την γνώσιν των αντικειμένων αυτών, της συγκε κριμένης εποχής, μπορούμε να τα συγκρίνουμε με ανάλογα αντικείμενα της σημερι νής εποχής και να εξαγάγουμε διάφορα συμπεράσματα εκ της μεταβολής η οποία επήλθε εις την ζωή των κατοίκων της Αιγίνης, σε διάστημα εβδομήντα ετών. Στο διάστημα αυτό, το οποίον δεν μπορεί να θεωρηθεί μεγάλο, το πρώτο συμπέ ρασμα είναι ότι επήλθε ραγδαία εξέλιξη στον τρόπο ζωής των Αιγινητών. Αλλα συμπεράσματα αναφέρονται στην μεταβολή χρήσεων ορισμένων αντικειμέ νων, στην κατάργηση άλλων κ.λπ. Η ανάγνωσις και μόνον αυτής της εκθέσεως στους μεν νεωτέρους ασφαλώς γεννά εύλογες απορίες σχετικά με τα μέσα φωτισμού, την επάρκειαν του νερού της Αιγίνης, την κυκλοφορία του χρήματος, τον μεγάλο αριθμό των τροχοφόρων που κυκλοφο ρούν στην Αίγινα σήμερα κ.λπ. ενώ στους μεγαλύτερους στην ηλικία προκαλεί γλυκές αναμνήσεις, διότι αναγκαίως γεννώνται και άλλοι συνειρμοί όπως, λόγου χάριν, ήρε μης ζωής, δεδομένου ότι τότε δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και μοτοποδήλατα, εκτός από ελάχιστα που εμετρώντο εις τα δάκτυλα της μιας χειρός, δεν υπήρχαν τα σύγχρονα κέ ντρα διασκεδάσεως με την εκκωφαντική μουσική, αλλά καφενεία τα οποία γέμιζαν τις Κυριακές και άλλες αργίες και ταβέρνες με την ξεχωριστή Αιγινήτικη ρετσίνα. Η εξέλιξη στην ζωή των ανθρώπων είναι αναμενόμενο και αναγκαίο φαινόμενο. Η ραγδαία όμως εξέλιξις πρέπει να ικανοποιεί τους νεωτέρους να τους συνετίζει και να τους κάμει να περιορίζουν τις αξιώσεις των για να είναι ευτυχείς, αφού σε σύ ντομο χρονικό διάστημα απολαμβάνουν περισσοτέρων αγαθών, τα οποία οι παλαιό τεροι δεν θα μπορούσαν εύκολα να διανοηθούν.

108

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ, χ. 10

•••IP

Fwf

Kmmì

ΜΑΙΡΗ ΓΑΛΑΝΗ-ΚΡΗΤΙΚΘΥ κασέ ορομος έχει την ιστορία toi tn Toill Χαΐί,Ε. Η Νότια πλευράτης^Άίγιναί

Γ ηγαίνοντας πρόσφατα στην Πέρδικα, είχα την εντύπωση πως περνούσα από JL δρόμους μιας άγνωστης πόλης. Τα νέα κτίρια non ξεφύτρωσαν μαζικά και ξαφνικά σ' αυτή την περιοχή με τρόμαξαν. Και τότε κατάλαβα γιατί τόσοί πολλοί αι γινήτες, μα και πιστοί πάρεπιδημούντες μόύ είπαν πόσο τους ενδιέφερε η νοσταλγική μου περιγραφή της Λεωφόρου' Καζαντζάκη ατό τεύχος No 8 της Αιγιναίας.

Έτσι σκέφθηκα να μιλήσω και για τον «άλλο» δρόμο π Η ι ; τ Λ στο Νότιο οητι ίο της Αίνινας, για τοικ < ·,-( <ί α ι-J.-~ Ν VI · ρ ι .

ι ; ί, για μερικούς πολι'πτμους φίλους

που το ονόματα τους S 'Onuov με την ιστορία του νησιού. Η Λεωφόρος «Τότη Χατζή» αρχίζει από την <·Παναγίτσα», την μεγάλη εκκλησία του λφανιοή και φτάνει έως το μικρό εκκλησάκι του Αη~Βασίλη, στην Περίβολο. -' Γ< <»·- < "ι ής ήιαν απ< κ>υς ίγουςκα) ύς και επιτυχημένους δημάρ\ υ ιου νησιού μας. Όταν χρειαζόταν κάιι για ιιι\ ,Λίγίνα, άρπαζε ιο μιιαστουνι του. , έπαιρνε tu ι-··ί; tj'j ι- .ti ορμ.>6υε ut â'k κως στα Υπουργεία και στους Υπουργούς. Και , απαιτούσε! Και είχε αποτελέσματα.

α Ι

er ÏLiif

l·

••1MB SSII Onda Γιάννη Μαΐλλη και Ξενοδοχείο Μπράουν.

· * ' •

^WWBWWBB Οικία Συριώτη με αμαξάκια.

Η «Παναγίτσα» η μεγάλη εκκλησία συγκέντρωνε τους κατοίκους όλης της περιο χής. Είχε την γιορτή της, τα Εισόδια της Θεοτόκου, στις 21 Νοεμβρίου. Και μεις, μα θήτριες του Δημοτικού με μπλε φούστες και άσπρες ταινίες στα μαλλιά, πλαισιώναμε την εικόνα στην περιφορά της. Αρχηγός και τελετάρχης ήταν η δασκάλα η κυρία Αγλαΐα (υπάρχει στάση «Δασκάλας» στα λεωφορεία του παράλληλου με την παραλία δρόμου). Η κυρία Αγλαΐα χρόνια πάλευε να μας νουθετήσει με το κατηχητικό σχολείο της (υποχρεωτικό για μας τότε). Το μόνο που θυμάμαι απ' αυτό, είναι ένας μαύρος πίνακας όπου με άσπρη κιμωλία η κυρία Αγλαΐα έγραφε: ΡΗΤΟΝ.. .ΔΙΔΑΓΜΑ... Και κάτι άλλο προσωπικό. Ένα ωραίο κοριτσάκι με μαύρες μπούκλες που καθό ταν πίσω μου να μου λέει με απίστευτη λεπτότητα και ευγένεια για παιδί: «Μαίρη, όταν πας σπίτι σου πες στη μαμά σου να φροντίσει το κεφάλι σου γιατί είδα μία ψεί ρα!!!» Κι εγώ να παγώνω από φρίκη και ντροπή... Το κοριτσάκι ήταν η Τασούλα η Μαλτέζου η αδελφή της Καίτης Αλεξίου που κι αυτές «μαθήτευσαν» στο κατηχητικό της κυρίας Αγλαΐας. Αμέσως μετά την Παναγίτσα και μετά το στενό όπου βρίσκεται το ωραίο σπίτι της Άννας και του Γιάννη Μαΐλλη με την γραφική εσωτερική αυλή, ήταν το σπίτι του Σταύρου του Γιαννούλη γνωστού υφασματέμπορου της Αίγινας. Εκεί έπαιζα πολύ με την συμμαθήτρια μου, πολύ φίλη μου, την Μπέλλα. Σήμερα το σπίτι αυτό με την ωραία βεράντα προς την θάλασσα είναι ερείπιο και καταρρέει. Αμέσως δίπλα μετά το μικρό στενό, το μεγάλο σπίτι του Γιάννη του Μαΐλλη και της Πηνελόπης. Το σπίτι αυτό ήταν πάντα ανοιχτό και η οικογένεια δεχόταν όλους τους επίσημους επισκέπτες της Αίγινας. Η οικογένεια έχει τρία παιδιά. Τον Τάσο, τον Χρήστο (γνωστό δημιουργό υψη λής ραπτικής στην Αθήνα) φίλοι μου πολύ, και ένα στερνοπαίδι, τον Λάκη που βου τούσε σε μεγάλα βάθη στην θάλασσα -χωρίς μπουκάλες- κι έπιανε ροφούς. Οι φωτογραφίες είναι

Στην συνέχεια το σπίτι και το ξενοδοχείο των Μπραουν. Η Διονυσία και ο ο ω 112

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

; | Α π ιΜ^ίΜ

i f fï-StA'

Βίλλα Πόλλιου.

Οικία Συριώτη με τον κινηματογράφο Ακρογιάλι.

μάς Μπράουν ήταν όχι ξενοδόχοι, αλλά οικοδεσπότες αυτής της επιχείρησης. Σήμε ρα συνεχίζουν το έργο τους ο γυιός τους ο Γιώργος και η γυναίκα του Γκάμπυ. Ο Γιώργος είναι ένας πολυτάλαντος άνθρωπος που εκτός των άλλων κατασκευάζει κα ταπληκτικές μινιατούρες καϊκιών. Μα θα ήταν παράλειψη να μην σταθώ λίγο στην Διονυσία την Μπράουν, τέως Φορτούνα και στην αδελφή της την Ελένη. Στην κατοχή, οι Γερμανοί είχαν την Κομαντατούρ τους εκεί που είναι το ξενοδο χείο Μπράουν. Εκτός από το κτίριο είχαν «επιτάξει» και αναγκάσει να δουλεύουν σαν διερμηνείς στην γραμματεία τους τις δύο αδελφές, την Διονυσία και την Ελένη, οι οποίες μιλούσαν τέλεια Γερμανικά από παιδιά. Και οι δυο είχαν σώσει άπειρους Αιγι νήτες με κίνδυνο της ζωής τους. Κάποτε αυτά τα γεγονότα θα πρέπει να γραφτούν γιατί αποτελούν την ιστορία της χώρας μας. Προχωρώντας προς το γήπεδο, θυμάμαι χίλια περιστατικά. Τους πρωτόγονους τότε ποδοσφαιρικούς αγώνες που παρακολουθούσαμε σαν μαθητές ελλείψει άλλων πιο θελ κτικών θεαμάτων, τα θέατρα και τις συναυλίες που γίνονταν εκεί αργότερα, τα μοντέλα φορεμάτων του Φραγκίσκου του Κάππου αλλά και τις γυμναστικές επιδείξεις που κά ναμε με το Γυμνάσιο. Θυμάμαι, μια φορά, η ορχήστρα που είχαμε κλείσει για να συνο δεύσει τις ασκήσεις μας, μας γέλασε και πήγε ο άλλη πόλη για περισσότερα χρήματα. Τότε ήλθαν σπίτι μου οι Γυμνασιάρχης ο Θάνος με τον μαθηματικό τον Γιώργο τον Αλυφαντή σέρνοντας την γυμνάστρια, δεσποινίδα Γκολφινοπούλου, σε κρίση υστερίας, στην ιδέα ματαίωσης των επιδείξεων. Στη γυμνασιακή αυλή, εγώ, επί ένα χρόνο έκανα τις πρό βες παίζοντας στο πιάνο του ωδείου της κυρίας Μπερτουμή (ένας γλυκύτατος άνθρω πος, μια κυρία!) και τα παιδιά εκτελούσαν ασκήσεις. Και τότε αποφασίστηκε να αντικα ταστήσω εγώ την ορχήστρα! Κατεβάσαμε στο γήπεδο το τεράστιο πιάνο με ουρά της κυ ρίας Μπερτουμή, πήραμε τα μεγάφωνα των φυλακών και οι επιδείξεις ήταν τέλειες. Η ΑΚΤΗ ΤΟΤΗ ΧΑΤΖΗ

113

Τον επόμενο χρόνο, ο νέος Γυμναστής δεν παρήγγειλε ορχήστρα. Με αγκαζιάρισε για τη σιγουριά του. Και προχωρούμε. Μετά το γήπεδο ήταν το σπίτι της Ρίτσας της Κορωρού. Ήταν η επίσημη κομμώτρια των σικ κυριών της Αίγινας. Έξυπνος και χαριτωμένος άνθρωπος. Όταν η μητέρα μου έλεγε: «Τώρα πάω στη Ρίτσα» ξέραμε πως πάει να κάνει κόμμωση... Πάνω στη στροφή του δρόμου, πριν από τον σημερινό κινηματογράφο «Ακρο γιάλι» ήταν και είναι το σπίτι των Συρίώτη. Εκεί, πήγαινα επίσκεψη με τη γιαγιά μου. Η κυρία Συρίώτη, ήταν μια ευγενέστατη δέσποινα από τις παλαϊκάτες παρουσίες που βοηθούσε ενεργητικά το Νοσοκομείο της Αίγινας και άλλους πολλούς συνδέσμους. Την φρόντιζε με ευγένεια και σεβασμό η φυχοκόρη της η Φιλοθέη που όπως έμα θα κατοικεί πάντα στο ίδιο σπίτι. Τον κύριο Συρίώτη δεν τον γνώρισα. Πρέπει να ήταν μεγάλης περιωπής, γιατί η φίλη μου η Ελπίδα η Θανοπούλου, που έχει τρομε ρό χιούμορ, μου διηγείτο πάντα το εξής περιστατικό ανάμεσα σε άλλα. Στην γειτονιά της μια γυναίκα, πρόσφυγας από την Μικρά Ασία, φτωχή μα πα νέξυπνη, έβαζε κάθε απόγευμα το καθαρό της φουστάνι, έβαζε και τα φτιασίδια της, καθόταν στο κατώφλι της πάνω στο δρόμο, καμάρωνε τον εαυτό της κι έλεγε: «Τι Συριώτης, τι Περόγλου... να ποια είμαι κι εγώ!!!» Εκείνο που θυμάμαι από τις επισκέψεις μου σ' εκείνο το δρόμο, είναι τους ψαρά δες με τα πανέρια τους που πουλούσαν τεράστιες λαχταριστές κατσούλες για πενταροδεκάρες. Το ωραίο αυτό ψάρι -που δεν το ξύνουν- είχε εξαφανιστεί από την Αίγι να για πολλές δεκαετίες. Τώρα ξανάκανε την εμφάνιση του προς χαρά των πιστών του. Μετά του Συρίώτη αρχίζει ο δρόμος που πάει σήμερα μέχρι την Πέρδικα. Τότε, ήταν ο μόνος ασφαλτοστρωμένος -μέχρι του Στρατηγού στην αρχή και ύστερα μέχρι τον Αγιο-Βασίλη. Γι' αυτό ήταν ο περίπατος μας με ποδήλατα. Θυμάμαι τις βόλτες μας με τη Ζωή τη Σπυρομήλιου που πηγαίναμε για ουζάκι σ' ένα μικρό μαγαζί κοντά στον Αγιο-Βασίλη. Ή τις ομάδες με ποδήλατα που ξαμολιόμαστε στην «Καβουρίνα» και αρ γότερα στην «Οινόη». Μα αυτά είναι μνήμες της δεσποινιδίστικης εποχής. Οι άρχοντες του δρόμου, που τον αλώνιζαν πηγαινοφέρνοντας τους ρομαντικούς κατοίκους της περιοχής, ήταν οι αμαξάδες, με αρχηγούς το γέρο Σεραφείμ και τον Μιχάλη το «Βάσανο». Οι πιο συχνοί πελάτες ήταν οι Πωπ που μένουν στο Φάρο. Η Μαρία η Πωπ μεταχειρίζεται ακόμα την ίδια έκφραση όταν είναι να κατεβεί στο λιμάνι:«Πάω στη Χώρα...». Μα ας ξαναγυρίσω στο «Ακρογιάλι». Μετά απ' αυτό είναι βίλλα «Βηθανία» που ανήκε στον αδελφό του Περόγλου, όπως με πληροφόρησε συν τοις άλλοις η φίλη Αννέτα Χιτζανίδου-Μανουηλίδου. Στην βίλλα αυτή η Αδελφή Αιμιλία έφερνε μαθήτριες από την Αθήνα για να πε ράσουν τις διακοπές τους στην Αίγινα μαθαίνοντας συγχρόνως Γαλλικά. Μετά ήταν το σπίτι των Γκιόλμαν. Σπάνια το βλέπαμε γιατί ήταν στο βάθος, στο τέλος μιας συστάδας διπλής με ψηλά κυπαρίσσια. ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 10

Και φτάνουμε στη βίλλα του Περόγλου. Σήμερα, πριν απ' αυτήν, στο χώρο του κτή ματος της οικογενείας Περόγλου είναι τα δύο καλαίσθητα σπίτια των αρχιτεκτόνων Βλαχάκη και Δεκαβάλλα. Στην βίλλα την παληά έμεναν οι δύο κόρες του Περόγλου με τις οι κογένειες τους. Η Ελίκα Χιτζανίδη-Περόγλου με τον άνδρα της Ηλία Χιτζανίδη, γνωστό Αθηναίο γιατρό και τις κόρες τους Τζούλια και Αννέτα και η άλλη κόρη Περόγλου-Δεκαβάλλα με τα δυο τους παιδιά, τον γνωστό αρχιτέκτοντα καθηγητή Πολυτεχνείου Κωνστα ντίνο Δεκαβάλλα και την Δίζα, μία πανέμορφη κοπέλλα με μαύρα μαλλιά και πράσινα μά τια που αγαπούσα πολύ και που με πείραζε πάντα καλωσυνάτα για τα κοντά σορτς μου. Η Λίζα παντρεύτηκε στην Βραζιλία και απέκτησε τρία παιδιά μα δυστυχώς έφυ γε γρήγορα. Κανείς δεν έμαθε ποτέ πόσο μου στοίχισε το φευγιό της. Με την οικογένεια Χιτζανίδη είχαμε πολύ φιλικό δεσμό! Η Ελίκα Χιτζανίδη, μια τρο μερά ενεργητική και όλο ζωή γυναίκα, δούλευε σα εθελόντρια σε πολλά κέντρα. Στην Αίγινα κατάφερε μέσω Ερυθρού Σταυρού και «έφερε τα γάλατα» -έτσι το λέγαμε τότε- πο λύ γρήγορα και σώθηκαν τα παιδιά του νησιού. Είχε επιστρατεύσει τη μητέρα μου στον σκοπό αυτό. Η μητέρα μου σαν δασκάλα έλειπε τη μισή ημέρα στο σχολείο, μετά βοη θούσε τον πατέρα μου στο ιατρείο του. Όταν ο πατέρας μου άκουγε την κυρία Χιτζανίδου στην πόρτα μας να φωνάζει με οτεντορεία φωνή: «Κυρία Γαλάνη. Ελάτε, πάμε. 'Ηλθαν τα γάλατα» -κι έπρεπε να τα παραλάβουν, να τα κουβαλήσουν, να τα μοιράσουν με αυστηρή επιτήρηση εκείνα τα δύσκολα χρόνια της φτώχειας, της πείνας- πάθαινε σοκ. Ήξερε ότι η μητέρα μου θα εξαφανιζόταν για την υπόλοιπη ημέρα... Έχω κι άλλες μνήμες από την βίλλα Περόγλου. Θυμάμαι όταν καθάριζαν οι ερ γάτριες τα φιστίκια παρέα με τη Τζούλια και την Αννέτα καλαμπουρίζοντας. Θυμάμαι μια φορά που στους λάκκους που άνοιγαν στον κήπο κι έριχναν τα φλούδια των φι στικιών, έβαλαν μέσα την Τζούλια και την σκέπασαν ολόκληρη με τα φιστικόφλουδα. Θυμάμαι ακόμα τα ωραία ρούχα της Αννέτας που κληρονομούσα μόλις της μί κραιναν και μια υπέροχη κούκλα με νταντέλλες που μου είχαν χαρίσει και που την εί χα βαφτίσει Τζούλια. Αφήνοντας την βίλλα Περόγλου φτάνουμε στην βίλλα των Πόλιου. Ο Πόλιος ήταν ένας αυστηρός άνθρωπος που έγινε και δήμαρχος της Αίγινας. Η Κακία η Πόλιου που είχε Αγινήτικη φλέβα είχε δουλέψει εθελοντικά σε πολλά κέ ντρα στην Αίγινα. Και εκεί με πήγαινε σε επίσκεψη η μητέρα μου μα έπληττα γιατί δεν υπήρχαν παιδιά. Προχωρώντας μετά την βίλλα των Πόλιου υπήρχε ένα μικρό μπλοκ από σπίτια. Όπως μου εξήγησε η Αννέτα Χιτζανίδου, εκεί ήταν ένα παληό παγοποιείο (το κτίσμα υπάρχει πάντα πίσω από την μάντρα), ένα σπίτι -το μοναδικό που νοικιαζόταν- όπου έμενε με την οικογένεια της πριν παντρευτεί η Νίκη η Φορτοΰνα και παραδίπλα ήταν το εξοχικό σπίτι της Άννας της Καρακατσάνη, της Ράκαινας. Η Άννα η Ράκαινα ήταν μια διαβολεμένα ικανή γυναίκα που βοήθησε πολό στην πο ρεία της ίδρυσης του Λαογραφικού μας Μουσείου, έκανε τον «Κλήδονα», έπαιζε σε ερα σιτεχνικά θέατρα, ήταν με λίγα λόγια ένα ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας της Αίγινας. Η ΑΚΤΗ ΤΟΤΗ ΧΑΤΖΗ

115

lïlfV; φ :».»,:>:

m m

Βίλλα Περόγλου, των οικογενειών Χιτζανίδου-Δεκαβάλλα.

Πριν φτάσω στον Φάρο -το ιστορικό καφενεδάκι- σταθμό της περιοχής, σταμα τώ μπροστά στον μεγάλο πέτρινο τοίχο του σπιτιού της Πώλας Σταυρίδη-Καράντζα. Η Πώλα είχε ακόμα δύο αδελφές, την Βέρα και την Ράνα. Ήταν Αθηναίες και συνδέονταν με όλες τις γνωστές προσωπικότητες της εποχής. Η Πώλα έχει δύο κόρες, την Κατερίνα και την Μιχαέλλα αρχπεκτόνισσες, με παι διά σήμερα. Ο άνδρας της Πώλας, ο Γιώργος ο Καράντζας είχε την μανία να μαστορεύει. Έκα νε μόνος του την αποκατάσταση το σπιτιού της Αίγινας, κάτι που κράτησε αρκετά χρό νια. Ανάμεσα στην τρέλλα του σπιτιού-γιαπιού η Πώλα, ο καταπληκτικός αυτός άνθρω πος, αυθόρμητη, υπομονετική, φιλική, δοτική, πολύ δοτική, τριγύριζε μ' ένα Καβάφη στο χέρι κρατώντας την ολύμπια γαλήνη της. Μας δεχόταν με ενθουσιασμό κατ αγάπη. Αν χρειαζόμαστε την βοήθεια της για να γνωρίσουμε κάποιον, πέταγε τον Καβάφη, άρ παζε την τσάντα της, δρασκέλιζε το γιαπί ία έλεγε:«Πάμε χρυσό μου, τους ξέρω,...». Ήταν μια θερμή γενναιόδωρη αγκαλιά που πάντρεψε αιγινήτισσες, που μόρφωσε άλ λες, που μύησε στην ποίηση που αγαπά τόσο, όποιον τυχερό ενδιαφερόταν. Στα σπίτια της, της Αίγινας και της Αθήνας, ο Σύλλογος των «Φίλων της Αίγινας» κάνεις τις συγκεντρώ σεις του, καμμιά φορά χωρίς να ειδοποιηθεί η Πώλα! Γιατί υπάρχει μεγάλος χώρος... Απέναντι από το καφενείο (που τελευταία έγινε εστιατόριο) «ο Φάρος» που έδω σε και το όνομα στην περιοχή, υπήρχε ο Στρατηγός, το εστιατόριο που συγκέντρωνε όλους τους παραθεριστές της Αθήνας αλλά και πολλούς Αιγινήτες. Εκεί, κάναμε και τους χορούς της περιηγητικής τις δεκαετίες '60-'70. Εκεί συγκεντρωνόταν ό,τι καλύ τερο είχε τότε η Αθήνα γιατί βλέπετε δεν υπήρχαν οι σημερινές δυνατότητες για πα ραθερισμό πιο μακρυά. Εκεί έγιναν έρωτες, γάμοι, ευτυχίες, δυστυχίες μεταξύ Αγινητών και Αθηναίων, ημεδαπών και αλλοδαπών. Απέναντι από το «Φάρο» υπήρχε το καλοκαιρινό σπίτι του μεγάλου εμπόρου της Αίγινας, του Γιώργου του Πάσχα. Το σπίτι του στην πόλη ήταν απέναντι από το σπίΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

" : " _ ; '

" " "

',•'••"

;

I » I, .

Οικία Ι Ιώλας Σταυρίδου-Καράντζ

Η εγγονή του Περογλου,

S ä f e ^ι^ΐτ

Μανουηλ1δου

τι του προπάππου του, που κατοικούσαμε εμείς. Το σπίτι του Πάσχα αγόρασε στην συνέχεια ο Διονυσάκης ο Σακκιώτης. Ο Πάσχας είχε τρία παιδιά, δυο κόρες και ένα γυιό. Η Μαρία έκανε ωραία ντουέττα με τον εξάδελφο της Μήτσο Πάσχα που πα ντρεύτηκε την Μπέλλα την Γιαννοόλη. Στ' αυτιά του μένουν ακόμα οι απόηχοι από το τραγούδι «Δυο πράσινα μάτια με μπλε βλεφαρίδες», τραγουδισμένο με πάθος... Στην Γερμανική Κατοχή φιλοξενήσαμε στο σπίτι μας το πολύτιμο στοκ από μετα ξωτά του Πάσχα για να τα σώσουμε από τους Γερμανούς. Τα θυμάμαι αυτά τα τόπια, μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο που χρησιμοποιούσε ο πατέρας μου για τα εργαλεία του της

μικροχειρουργικής και μαιευτικής και μέσα στις καταπακτές. Μετά το εστιατόριο του Στρατηγού το ωραίο ροζ σπίτι των Πώπ σκεπασμένο από

φοίνικες. Ο Γεώργιος Πωπ ήταν ο γνωστός λόγιος, δημοσιογράφος, δικηγόρος των Αθηνών που εξέδιδε και την εφημερίδα «Αθήναι». Αυτός είχε πει πριν από τον Τσα ρούχη το ότι «στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις». Είχε τρία παιδιά, τον Κωνσταντίνο, που

ήταν παντρεμένος με την ζωγράφο Μαρία Πωπ , τον Αλέξανδρο και τη Φρόσω. Εκεί, μένει μόνη πλέον τα καλοκαίρια η Μαρία η Πωπ, που με το έργο της εκτός

των άλλων έχει κρατήσει την εικόνα όλων των νεοκλασσικών σπιτιών της Αθήνας, του Πειραιά και πολλών άλλων πόλεων. Έχει κάνει έργα που αποτελούν μνήμες πολύτι μες για σπίτια, δρόμους, καφενεδάκια, φούρνους κι άλλα μαγαζιά της Αίγινας. Στην τιμητική έκθεση που της έκανε η Πινακοθήκη Αθηνών είχαμε την ευκαιρία να δούμε ένα

πολύ μεγάλο μέρος της συλλογής της. Μετά το σπίτι των Πωπ η περιοχή ήταν πολύ αραιοκατοικημένη. Ο Στέφανος ο Ληναίος ο ηθοποιός είχε κάνει εξοχικό και το πούλησε. Θα

σταματήσω στην ιδιοκτησία Αρβανίτη. Πριν γίνει το σπίτι που μένει τώρα η

κόρη του η Λίζα ήταν ένα καταπληκτικό κλαμπ, η «Καβουρίνα». Με ωραία μουσική Η ΑΚΤΗ ΤΟΤΗ ΧΑΤΖΗ

117

και άνετη ατμόσφαιρα. Εκεί όπου συνευρισκόμαστε όλες οι ηλικίες και διασκεδάζα με πολύ. Συνήθως πηγαίναμε με ποδήλατα, οι φίλοι της «Τότη Χατζή» με τα πόδια. Και εκεί θυμάμαι έντονα την Λίζα των Δεκαβάλλα που μου έκανε πλάκα. Αργότερα, στην εφηβεία των παιδιών μου, της Ίριδας και του Μιχαήλ πηγαίνα με στο κλαμπ «Οινόη». Κι εκεί, στην αρχή ήταν πολύ ωραία η ατμόσφαιρα κι εκεί συνδιασκέδαζαν μαζί όλες οι ηλικίες. Μετά, αυτό χάλασε. Θυμάμαι πολλές βραδυές που περίμενα τα παιδιά μου να τελειώσει η διασκέδαση και κοιμόμουν εξαντλημένη πάνω σε μια πολυθρόνα... Ο τελευταίος μαντρότοιχος που κάνει γωνιά με τον δρόμο που στρίβει για το εσωτε ρικό και γυρίζει στην πόλη από την μέσα μεριά, ανήκει στους Καραπάνου. Εκεί, φαίνε ται μόνο ένα μικρό σπιτάκι που όπως έμαθα έβαζαν βάρκες και σύνεργα της θάλασσας. Δεξιά η εκκλησούλα του Άη-Βασίλη, τέρμα των περιπάτων μας των παληών με το ποδήλατο. Εκεί σταματούσε η άσφαλτος. Ακολουθούσε τραχύς χωματόδρομος προς Μαραθώνα. Στις αρχές του εσωτερικού δρόμου υπάρχουν, δεξιά το ωραίο σπίτι της Ελένης της Κυπραίου, δημοσιογράφου, ηθοποιού του Εθνικού Θεάτρου, πρώτης παρουσιάστριας της Ελληνικής Τηλεόρασης, που έχει το κουράγιο και καλλιεργεί μόνη της το κτήμα της με τις φιστικές και αριστερά στο βάθος το σπίτι των Παπαευστρατίου, τέως οικία Βούλγαρη με τις φιστικιές. Δίπλα τους είχε χτίσει ένα πολύ εντυπωσιακό σπίτι η Μαντελέν Αγγελοπούλου η οποία πέθανε πρόσφατα. Μα το να μιλήσω για παληά αρχοντικά της Αίγινας είναι μια άλλη δουλειά, που ίσως γίνει αργότερα. Γράφοντας όμως γι' αυτούς όλους τους ανθρώπους που επιμένουν πάντα να μέ νουν στην Αίγινα, νοιώθω την ανάγκη να θαυμάσω δημοσίως το κουράγιο τους, σκε πτόμενη ότι όχι μόνο η πόλη μας δεν τους προσέφερε τίποτα, αλλά δεν εμπόδισε τους φαύλους να καταστρέψουν την ηρεμία τους. Επιτρέποντας π.χ. ενάντια στο νόμο να γίνουν θορυβώδη κλαμπ δίπλα στα σπίτια των Περόγλου και των Πωπ, όπου η μου σική παίζει μέχρι πρωίας. Μπορείς να μην αισθάνεσαι θλίψη και ντροπή για μια τόσο άμοιρη Αίγινα;

/» . —

- \

"Ì'A il

Ξενοδοχείο Μιράντα. ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑ1ΠΝΑΙΑ,

τ. 10

ΑΛΕΚΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

τελευταίος ψαρές με λατίνι ι Γιάννης Λάμπρου, σήμερα 77 ετών, είναι ο συμπαθέστατος και γραφικός ψα ράς στο λιμανάκι του Αγίου Βασιλείου στην Αίγινα, που ξεκινάει κάθε εργάσι μη ημέρα τα χαράματα με την βάρκα του με τα κουπιά, κι αν ο άνεμος είναι ευνοϊκός, ανοίγει και το λατίνι - το πανί του. Από τότε που έβγαλε το Δημοτικό σχολείο, ακριβώς στις παραμονές του Πολέ μου του 1940, ο Γιάννης άρχισε ν' ασχολείται αποκλειστικά με το ψάρεμα. Τα πράγ ματα ήταν δύσκολα με τον πόλεμο και την κατοχή, και περίπτωση να μάθει κάποια τέχνη δεν υπήρχε. Μόνη λύση ήταν η βάρκα του πατέρα του, που μόνον κουπιά και πανί διέθετε, κι έτσι ξεκίνησε αυτός να τον βοηθάει και να μαθαίνει το ψάρεμα και τα μυστικά του. Ήταν το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας. Είχε άλλα τέσσερα αδέλφια -δύο κο ρίτσια και δύο αγόρια- και ως πρωτότοκος που ήταν έπρεπε αυτός κυρίως να βοη θήσει στην επιβίωση της οικογένειας. Ο πατέρας του δεν ήταν επαγγελματίας ψαράς, αλλά αγρότης. Ο Γιάννης βέβαια σύντομα ξεπέρασε τον δάσκαλο του, κι άρχισε να ψαρεύει κάνοντας αυτός ο ίδιος κουμάντο στην βάρκα, κι έχοντας για βοηθό το μι κρότερο αδελφό του. Καλύτερα tìa ήταν να λέγαμε ότι άρχισε να οργώνει τον Σαρωνικό, γιατί μολονό τι δεν είχε τη σιγουριά της μηχανής, 6>ν δίσταζε να ταξιδεύει από τον Πόρο μέχρι την Βουλιαγμένη, Πόσες φορές το σπίτι του δεν τον λογάριασε για χαμένο. Γιατί με τα μέ σα της εποχής, δεν υπήρχε τρόπος να ειδοποιήσεις πού βρισκόσουν. Μια φορά που επέστρεφε από τον Πόρο ο καιρός, ϊιου ήταν φουρτουνιασμένος, τον ανάγκασε να καταφύγει στα Μέθανα, για να συνεχίσει το ταξίδι τού την επομένη. Βγήκανε στη

στε •ριά με τον αδελφό του βρεγμένοι ώς το κόκκαλο, κι έπρεπε ν'ανάψουν φωτιά, για νά κα ιαφέρουν γα στεγνώσουν και να διανυκτερεύσουν ασφαλείς. Ι i noia χρονιά, στη δεκαετία του '50, με δάνειο και με στερήσεις αποφασίζει ν' αγοράσει μηχανή για την βάρκα του. Καταφέρνει έτσι να βγάλει καλύτερο μεροκά ματο και να ξεπληρώσει τη μηχανή. Όμως, αργότερα, που είχε πάει μια μέρα να ψα ρέψει στη Μονή, η μηχανή τον πρόδωσε στην επιστροφή. Σταμάτησε στα μισά του σρόμου ξαφνικά, και δεν έπαιρνε μπροστά με τίποτα. Τον επήγε σε διάφορα μηχα νουργείο για επισκευή, αλλά γιατρειά δεν είχε. Έτσι αποφάσισε να ξαναγυρίσει στον παλιό καλό του γνώριμο - το πανί. Αυτός είναι ο Γιάννης Λάμπρου που όλοι στην περιοχή , από Μαραθώνα μέχρι Γ προ και παραπέρα, όπου ψαρεύει τον γνωρίζουν και χον καμαρώνουν, όταν με το λατίνι τού στολίζει τα πεντακάθαρα Ατνινήτικα νερά.

Âsf

•;iai!lis>iaiial,a ( =i[,ijp]

' '' •

· •

·•

•Ml

v.. H, *. ;, ;;:

ii um HP COLJLO

ί:βΡ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

ΓΕΩΡΓΙΑΣ Π ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ-ΣΠΥΡΟΥ Ν. ΑΛΕ5ΙΟΥ

Γεωργίας Π. Κουλικούρδη

Σπύρου Ν. Αλεξίου

iva.

ιστορία

S ΟΑΗΓΟΙ KAI TA

ΠΑ IHN ΙΣΤΟΡΙΑ Μ Ν Η Μ Ε Ι Α Τ H Χ

H επανέκδοση του «ΟΔΗΓΟΥ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ» των Γ. Κουλικούρδη και Σπ. Αλεξίου, μου έφερε στη μνήμη τις γεμάτες αγωνία συζητήσεις, προσπάθειες για την πρώτη έκ δοση του. Είναι φυσικόν επομένως η τωρινή επανέκδοση να με συγκίνησε ιδιαίτερα. Σκέφτηκα να γράψω δυο λόγια για το γεγονός της επανέκδοσης, όταν αναζητώντας κάποια στοιχεία στο προσωπικό μου αρχείο, ανακάλυψα την εφημερίδα «ΑΙΓΙΝΑ», που τότε εκδίδαμε με τον αείμνηστο Σπ. Αλεξίου, της 15ης Νοεμβρίου 1950. Εκεί βρήκα να έχουμε δημοσιεύσει κριτική για την έκδοση του Οδηγού, γραμμέ νη από τον μεγάλο λογοτέχνη μας Πέτρο Χάρη. Με αυτή την κριτική υποδέχομαι την επανέκδοση του «ΟΔΗΓΟΥ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ», που αποτελεί για μένα, την ώρα αυτή, κατάθεση ψυχής στη μνήμη της Γωγώς και του Σπύρου. ΣΩΖΩΝ ΒΕΛΙΩΤΗΣ

122

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

Ό οδηγός της Αίγίνης Κριτικές Ό Διευθυντής της «Νέας Εστίας» λογοτέχνης

γραφείς της «Αίγινας» δτι κάνουν επιστημονική

κ. Πέτρος Χάρης εις την εφημερίδα «Ελευθε

προσφορά, άλλα επιδιώκουν τήν έκλαΐκευσι επι

ρία» της 7ης 'Οκτωβρίου έγραψε την πάρα κά

στημονικών γνώσεων. Φιλοδοξία περιωρισμένη

τω κριτική για τον « 'Οδηγό της Αίγίνης»:

καί καθωρισμένη. Καί πρέπει να τους βεβαιώ

"Ηξερα την άνεση λόγου της δ. Γεωργίας Π.

σουμε, δτι φτάνουν στο αποτέλεσμα που θέλη

Κουλικούρδη άπο μια διάλεξη της στην Αίγινα.

σαν. Ό οδηγός τους κάθε άλλα παρά «ανιαρός

Καί με πολλή ευχαρίστηση είδα αυτή την ικανό

σύντροφος» γίνεται. Κι' ό αναγνώστης ακολου

τητα της στο βιβλίο που έγραφε μαζί με τον κ.

θεί τους συγγραφείς της «Αίγινας», μαθαίνει τήν

Σπϋρο Ν. Αλεξίου. Ή άπλίϊ καί καθαρή

ιστορία της, παίρνει πληροφορίες για τα μνη

έκφραση, που παρουσιάζει αμέσως τα πράγμα

μεία της, βλέπει τα τοπία της, κάνει μαζί τους

τα καί διευκολύνει τή συνεννόηση, δεν θα έπρε

έναν περίπατο, πού καθόλου δεν τον κουράζει,

πε να μας κάνη εντύπωση. "Οποιος θέλει να

γιατί ανανεώνει ολοένα το ενδιαφέρον του καί

πληροφόρηση τους άλλους για έναν τόπο, για

ούτε μια στιγμή δεν καταπονεί τήν σκέψη τους.

ένα πρόσωπο η για μια κατάσταση, πρέπει

Ή δ. Γεωργία Π. Κουλικούρδη κι' ό κ.

τουλάχιστον να γράψη ομαλά. "Οπου όμως λεί

Σπύρος Ν. Αλεξίου δείχνουν με την «Αίγινα» τί

πει ή αληθινή παιδεία, οί «μορφωμένοι» όχι μό

αξίζει ή καλά ώργανωμένη έκφραση.

νον δεν κατορθώνουν να δώσουν μια σελίδα

ΠΕΤΡΟΣ ΧΑΡΗΣ

αξία να τυπωθη, άλλα δεν μπορούν να γράψουν ούτε μιαν επιστολή. Την παρατήρηση αυτή με υποχρεώνουν να τήν κάνω τα περισσότερα επι στημονικά μας κείμενα. Κι δταν συναντώ εξαι ρέσεις σαν τήν «Αίγινα» δεν κρύβω τή χαρά μου, Γιατί ή «Αίγινα» είναι οδηγός. Κι' δσο κι' άν θέλη να άποβάλη τή μορφή τοϋ διδακτικού, του χρήσιμου βιβλίου για να είναι ευχάριστη στον αναγνώστη, μένει κείμενο που βασίζεται πρώτα στον επιστημονικό οπλισμό τών συγγραφέων του κι' έπειτα στις εκφραστικές τους ικανότητες. Άλλωστε, στην πρώτη κιόλας σελίδα της «Αίγι νας» διαβάζουμε: «Θα πρέπει άπ' τήν αρχή να ειδοποιήσουμε τον αναγνώστη: το βιβλίο τούτο δεν έχει επιστημονικές αξιώσεις, ούτε θέλει να πρωτοτυπήση. Ακολουθεί πιστά τους ειδικούς που μελέτησαν τήν Αίγινα, με σκοπό να γνωρίσει σε πιο ευρύ κύκλο τήν Ιστορία τοϋ νησιού καί να περιγράψει με δση γίνεται σαφήνεια κι' απλότη τα τα μνημεία του» Αρνούνται, δηλαδή, οί συγ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

123

«β&<ψ:~

Αχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη

Ο Πολυελεο^

στην

και Μεταβυζαντινή

^••"•'•ίψβξψίΐΐ-

ΐ-

;ί '' !:

^ •>•

Βυζαντινή Μελοποιία

(διδακτορική διατριβή), Αθήναι 2003

ΙΔΡΥΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΪΣΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μϊλέι«. 5

Άχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη

Με την ανάγνωση του τίτλου του βιβλίου του Αχιλλέα Γ. Χαλδαιάκη «Ο Πολυέλεος στην Βυ

Ο ΠΟΛΥΕΛΕΟΣ ΣΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΕΑΟΠΟΙΪΑ

ζαντινή και Μεταβυζαντινή Μελοποιία», δοκί μασα μια έντονη συγκίνηση, καθώς ο «Πολυέλε ος» με γύρισε 25 χρόνια πίσω, στη Γένοβα Ιτα λίας, στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Ξανάζησα εκείνες τις αλησμόνητες μυσταγωγίες τα κυριακάτικα πρωινά, με τον αείμνηστο αρχι ΑΘΗΝΑΙ 2003

μανδρίτη Νικήτα Μαντά να ιερουργεί μεγαλό πρεπος και εξαϋλωμένος, σε απόσταση ανα πνοής από το εκκλησίασμα, τους αυτοδίδακτους ψαλτάδες-φοιτητές να ψέλνουν μελωδικά και

στη, θα διατυπώσουν τις θέσεις τους. Ωστόσο,

σωστά και τον κόσμο να παρακολουθεί ξαφνια

μετά την ανάγνωση του βιβλίου και ο πιο αδαής

σμένος τη θεία λειτουργία, με το αίσθημα της νο

αναγνώστης, αποκομίζει έναν εσωτερικό πλούτο

σταλγίας της γλυκιάς πατρίδας στην άκρη της

μουσικής πανδαισίας, που, με τους ήχους της,

καρδιάς του. Εκεί, ιερέας, ψαλτάδες και εκκλη

ευφραίνει και γαληνεύει τα βάθη της ψυχής του.

σίασμα, ψέλναμε όλοι μαζί, ολόκληρον σχεδόν

Μετά τα κατατοπιστικά «Προλεγόμενα», ακο

τον γλυκύτατο ψαλμό «Εξομολογείσθε τω Κυ-

λουθούν οι «Βραχυγραφίες» (σσ. 25-32) εκδόσε

ρίω, ότι αγαθός, ότι εις τον αιώνα το έλεος αυ

ων, κωδίκων, μελετών, μουσικών βιβλίων κλπ.,

τού» και γέμιζε η ψυχή μας αγαλλίαση και θεία

και έπεται η σε 70 σελίδες (σσ. 33-103) εκτεινόμε-

χάρη, με αυτή τη μυστική επικοινωνία με τον

νη βιβλιογραφία, όπου γίνεται εξαντλητική ανα

Κύριο. Τι όμορφες, αλήθεια, στιγμές!

φορά στις πολυάριθμες πηγές (χειρόγραφους μου σικούς κώδικες) και στο πλήθος των βοηθημάτων

Το πόνημα του συγγραφέα, τυπωμένο σε καλλι

(γενικών και ειδικών, καταλόγων μουσικών χειρο

τεχνική διχρωμία, σε σχήμα μεγάλο και σε πολυ

γράφων, πατερικών έργων, λειτουργικών και μου

τελή έκδοση του «Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσι

σικών βιβλίων, ειδικών εκδόσεων κλπ.).

κολογίας», πλησιάζει τις 1.000 πυκνοτυπωμένες

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκτενέ

σελίδες. Στη συνέχεια δίνεται, σε γενικές γραμ

στατη και σημαντικότατη «Εισαγωγή» (σα 107-

μές, η ταυτότητα του έργου, στην οποίαν και στέ

154), στην οποίαν ο συγγραφέας, με γνώση, ερμη

κομαι, μη επιδιώκοντας να σχολιάσω τα ειδικά

νεύει τους χρησιμοποιούμενους στο βιβλίο όρους:

θέματα μουσικολογίας, για τα οποία άλλοι, αρ

πολυέλεος, αντίφωνο-αντίφωνα, εκλογή-εκλογές,

μοδιότεροι εμού, απλού φιλόμουσου αναγνώ-

επιχειρεί εμβριθή οχολίαση γενικής και ειδικής βι-

124

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

βλιογραφίας και επεξηγεί την ιδιαιτερότητα του εί

ενιαχου μόνον διευκρινίζεται

και η λειτουρ

δους του περιεχομένου του συγγράμματος και τον

γική διάστασις του όρου, ως

τρόπο, με τον οποίον το χειρίστηκε και το επεξερ

κατά την οποία -συμφώνως, πάντοτε, προς

γάστηκε. Χωρίς αυτή την «Εισαγωγή» ο αμύητος

τις ανωτέρω πηγές- προδίδεται

«μέρος του

στο θέμα του βιβλίου αναγνώστης, δεν είναι εύκο

όρθρου

λο να κατανοήσει την αξία και την προσφορά τού

μός, ou έκαστος στίχος καταλήγει εις έλεος».

του του τόσο εξειδικευμένου βιβλίου.

Σημειωτέον

Ο βασικός κορμός του πονήματος τούτου,

όταν αναγινώσκεται

ουσιαστικού,

ο 135ος ψαλ

ότι τοιαύτη ερμηνευτική

προ-

σέγγισις είναι μάλλον αδόκιμος, διότι, όπως είναι προφανές, ο όρος πολυέλεος δεν δύνα

ταξινομείται σε δυο πολυσέλιδα μέρη: Πρώτο Μέρος (σσ. 157-495): περιλαμβάνει

ται να σημαίνει το «μέρος του όρθρου», αλ

τρία κεφάλαια, όπου περιγράφεται πως ανθολο

λά τον συγκεκριμένο

γούνται οι πολυέλεοι και τα αντίφωνα στα μουσικά

αυτό μελωδείται και ως εκ του

χειρόγραφα των ιδ' έως και ιθ' αιώνων, σχολιάζο

του καλείται τοιουτοτρόπως, όπως ευστοχώ-

νται κριτικά και αναλύονται επιμελώς οι μελοποιη

τερα, όντως, επεξηγούν

μένες συνθέσεις πολυελέων-αντιφώνων της περιό

μελετήματα ή λήμματα εγκυκλοπαιδειών

δου από ιδ' -ιθ' αιώνες και παρουσιάζονται διεξο

λεξικών.

δικά οι μελουργοί κατά την ίδια χρονική περίοδο.

Εκ των μέχρι τούδε λεχθέντων

Δεύτερο Μέρος (σο. 499-931): το δεύτερο

ψαλμό ο οποίος κατ' ανακλωμένου

τον όρο ειδικώτερα και

καθίσταται

σαφές ότι ο όρος πολυέλεος, δηλών

μέρος συντίθεται από δυο κεφάλαια. Στο πρώτο

τον «διηνεκώς ελεούντα και ουδέποτε

κεφάλαιο ο συγγραφέας μελετά λεπτομερώς τις

μενον ευεργετούντα»

μελοποιήσεις των πολυελέων, των αντιφώνων και

αρχαιοτάτων χρόνων προς τον ρλε'

αρχικώς παυό-

Θεόν, συνεδέθη

από

ψαλμό,

των εκλογών και διατυπώνει ξεχωριστής βαρύτη

αδόμενο πάντοτε είτε προς επισυρμό του θε

τας και γνώσης μορφολογικές παρατηρήσεις, ενώ

ϊκού ελέους είτε προς δοξολογική

ευχαρι επεμβά

στο δεύτερο σχολιάζει ειδικά το corpus των πο

στία κατόπιν σωτηριώδους

λυελέων και αντιφώνων, οδεύοντας προσεκτικά

σεως. Προς τούτο συνετέλεσαν αφ' ενός μεν

προς μια κωδικοποίηση της μεθοδολογίας διεξο

το σχετικό περιεχόμενο του εν λόγω

δικής εξιχνίασης κάθε σύνθεσης πολυελέου.

αφ' ετέρου δε -και κατ εξοχήν- το απολύ

Τέλος, το βιβλίο ολοκληρώνεται με την παρά

τως χαρακτηριστικό

θεϊκής

ψαλμού,

εφύμνιο αυτού, ήτοι το

θεση των «Επιλεγομένων-Συμπερασμάτων», με

πολλάκις ήδη μνημονευθέν'

σύντομη περίληψη στην αγγλική γλώσσα και ανα

να το έλεος αυτού...»

ότι εις τον αιώ

(σσ. 111-112).

λυτικούς ευρετηριακούς πίνακες (σσ. 933-988). Η μελοποιία των πολυελέων και των αντιφώνων Στο σημείο τούτο δίνω ένα χαρακτηριστικό δείγ

της βυζαντινής παράδοσης αναπτύχθηκε κυ

μα γραφής, που αναφέρεται στον 135° ψαλμό και

ρίως στον ελλαδικό χώρο, ξεκινώντας αρχικά

εμπεριέχει τον τρόπον εργασίας του συγγραφέα:

από την Κωνσταντινούπολη, έπειτα τη Θεσσα

εγκυκλο

λονίκη και αργότερα μεταλαμπαδεύτηκε στην

ερμηνεύεται

Κρήτη και την Κύπρο, για να περάσει ύστερα τα

ακριβώς υπό το πρίσμα της ανωτέρω εννοί

ελληνικά σύνορα, στη Σερβία. Κορυφαίες στιγ

«...Στα πλείστα των λεξικών και παιδειών

ο όρος πολυέλεος

ας, ως συνήθης προσωνυμία σπλάγχνου

και πολλούς

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

του

ελεούντος

«πολυευ-

μές των πολυελέων συναντώνται στις συνθέσεις

Θεού» '

Λατρινού και Κουκουμά, ενώ, εκτός από τον 125

πρωτομάστορα του είδους μαΐστορα Κουκουζέ-

χρονης, μεγάλου μόχθου και πολύχρονης έρευ

λη, που θεωρείται ο πολυγραφότερος, επισημαί

νας. Πιστεύω ότι τόσο οι υποσημειώσεις όσο και

νονται και πολλοί άλλοι, όπως οι: Ξένος Κορώ

η βιβλιογραφία, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος

νης, Ι. Κλάδας, Μανουήλ Χρυσαφής κ.ά.

των κυρίως κειμένων, τα οποία τα διαφωτίζουν,

Η μεταβυζαντινή παράδοση έχει και αυτή την αφετηρία της στην Κωνσταντινούπολη και,

τα συμπληρώνουν και τους προσδίδουν ιδιαίτε ρο επιστημονικό κύρος.

μεταφερόμενη στο Άγιον Όρος, στη Θεσσαλονί

Ένα θεμελιώδες γνώρισμα της γραφής του

κη και στη Λέσβο, αναδεικνύει πολλούς επώνυ

Αχιλλέα Γ. Χαλδαιάκη είναι ο σεβασμός, η ευλά

μους μελουργούς, που ξεπέρασαν, κατά πολύ, σε

βεια θα έλεγα, με την οποίαν προσεγγίζει τα

παραγωγή, τους εκπροσώπους της βυζαντινής

μουσικά κείμενα (ψαλμούς, αντίφωνα κλπ.) και

παράδοσης. Σημειώνεται ότι η μετάβαση από τη

ο τρόπος σχολίασης με ηπιότητα, ευγένεια και

μια παράδοση στην άλλη, έγινε ομαλά, μέσα σε

κατανόηση, γνωρίσματα, που επισημειώνουν

μια ισορροπημένη εξελικτική πορεία των μελο

την αυτογνωσία του συγγραφέα και την άνεση

ποιημένων πολυελέων, αντιφώνων και εκλογών.

χειρισμού του θέματος του.

Επισημαίνεται με έμφαση το ρωμαλέο προσωπικό

και ιδιαιτερότητας έργα, δεν είναι να συγκε

Η μεγάλη δυσκολία σε παρόμοιας έκτασης ύφος του συγγραφέα, που χαράσσει με ενάργεια

ντρώσεις τις πηγές και να τις αξιοποιήσεις. Είναι

τις σκέψεις του, δίνοντας στον αναγνώστη όλη την

να μελετήσεις τ!ς πηγές, να εντοπίσεις την ουσία

πεμπτουσία των θέσεων του και κάνοντας τον κοι

τους, να αποκομίσεις τα στηρίγματα των δικών

νωνό του μελετήματος του, έστω και εάν αυτός δεν

σου θέσεων και μετά να επιδοθείς στην απόδοση

είναι ειδικός. Με τον σοβαρό λόγο, την οργανω

και σύνθεση των κειμένων, στα οποία οι πηγές

μένη διαστρωμάτωση λόγου και εννοιών, κατα

διαδραματίζουν πλέον επιβοηθητικό ρόλο, μετά

φέρνει να μεταδώσει αυτό, που στοχεύει με τη

από την εύστοχη αξιοποίηση τους. Αυτή η

δουλειά του. Ο κάλαμος του χαρακτηρίζεται από

ακρογωνιαία αρχή της σύνθεσης εδώ βρίσκει

μια βαθιά ευγένεια, που πολλαπλασιάζεται μέσα

την καλύτερη ώρα της. Ο συγγραφέας δάμασε

από το περιεχόμενο του βιβλίου.

το υλικό του και πέρασε στη συνθετική δημι

Η δομή του έργου, έτσι όπως συνοπτικά τη σκιαγράφησα πιο πάνω, είναι καθαρά επιστημο

ουργία ενός έργου αληθινά ανεπανάληπτου σε ποιότητα, όγκο και εργασία.

νική και διακρίνεται για την επαγωγική της μέ

Λάτρης της μουσικής ο ίδιος, και ιδιαίτερα

θοδο, η οποία συνειρμικά αποκαλύπτει την οξύ-

της εκκλησιαστικής, ο συγγραφέας, βαθυστόχα

νοια και το βάθος των γνώσεων, που κατέχει για

στος θεολόγος και πολυεδρικός ερευνητής, με

το θέμα του. Τούτο το πόνημα επιδιώκει και κα

πλούσιο συγγραφικό έργο γύρω από την εκκλη

ταφέρνει να αγκαλιάσει ολόκληρο το αντικείμενο

σιαστική και κοσμική μουσική, με το βιβλίο του

και να το εξαντλήσει από κάθε άποψη, ώστε να

«Ο Πολυέλεος στην Βυζαντινή και Μεταβυζα

το καταστήσει μοναδικό στο είδος του και πρώ

ντινή Μελοποιία», μας χάρισε μιαν υπέροχη εκ

τη αναφορά σε αυτό στο μέλλον, για κάθε ειδικό

κλησιαστική μουσική μελωδία, στην οποίαν

μελετητή. Οι υποσημειώσεις και η πλατιά βιβλιογρα φική τεκμηρίωση των κειμένων, συνιστούν την

ηχούν χαρμόσυνα τα αγγελικά θροίσματα και μοσχοβολάει λυτρωτικά αθάνατο το ζείδωρο άρωμα της αιώνιας Ορθοδοξίας.

αδιαμφισβήτητη εγγύηση μιας εργασίας μακρό

ΚΏΣΤΑς Mix.

126

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

ΣΤΑΜΆΤΗς

τ. 10

;•:,-. lip'ip;/::;;:: #:

''f V|f;:i":

:p : 4p^Ì:iM::P Ι "

|ίίί:'Ί^Γ'ρι:::;1;;::ΐ;ι;;;;;||

, ,;s

îîîï

IS ::|S

1 i

, Ϊ |

» I t

4 -

~ l'i kit

fs.

|'|

5 i».

•A·

;

| *

yft^

f #

,#4

ΛΓ

f t

H»

it»

ί J

» (f.* « i

ι ι

Ψ glitt

- ^i

Hü

?lf!

I » »

-, t

I i

"ä «

» I 1 »

r·«,

IM li "" i

, Γ

jfj« 128

Ι. ι

* *

••T.i ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΤΠΛΜίΑ, τ. 10

ΧΡΟΝΙΚΑ

Εκδήλωση μνήμης Σπύρου Αλεξίου

ο Καποδιστριακό Πνευματικό Κέντρο Αίγινας και το Κέντρο Κοινωνικού Προ βληματισμού «Σπύρος Αλεξίου», πραγματοποίησαν την 26η Σεπτεμβρίου 2004,

ημέρα Κυριακή και ώρα 7.30 μ.μ., στην αυλή του Λαογραφικού Μουσείου του Δή μου Αίγινας, εκδήλωση, αφιερωμένη στη μνήμη του Σπύρου Αλεξίου. Ο Δημοσιογράφος και Συγγραφέας Σπύρος Αλεξίου, που γεννήθηκε το 1923 και πέθανε το 1999 στην Αίγινα, υπήρξε ο εμπνευστής και θεμελιωτής του εκκλησιαστι κού ρεπορτάζ στην Ελλάδα, συνεργάστηκε με τις κυριότερες ημερήσιες εφημερίδες της Αθήνας και κυκλοφόρησε σημαντικά βιβλία θρησκευτικού και εκκλησιαστικού περιεχομένου. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης, υπό τον συντονισμό του Επικούρου Καθηγητού της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γενικού Γραμματέα του Φι λολογικού Συλλόγου Παρνασσός, Προέδρου του Καποδιστριακου Πνευματικού Κέ ντρου Αίγινας και του Συνδέσμου των εν Αθήναις Αιγινητών κ. Διονυσίου Χαρ. Καλαμάκη, περιελάμβανε: • Ευλογία από τον Επίτιμο Πρόεδρο του Κέντρου Κοινωνικού Προβληματισμού «Σπύρος Αλεξίου», Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης Κύριο Εφραίμ. • Προσφώνηση από τον Πρόεδρο του Καποδιστριακου Πνευματικού Κέντρου Αίγινας κ. Διονύσιο Χαρ. Καλαμάκη. • Χαιρετισμό από τον Πρόεδρο του Κέντρου Κοινωνικού Προβληματισμού «Σπύρος Αλεξίου», καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι στημίου Θεσσαλονίκης, κ. Αθανάσιο Καραθανάση. • Χαιρετισμός εκπροσώπων: - Εκ μέρους του Δήμου Αίγινας, από τον Δήμαρχο Αίγινας κ. Δημήτριο Μούρτζη. - Εκ μέρους του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, από τον Ομότιμο Καθη γητή της Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρο του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, κ. Ιωάννη Σερ. Μαρκαντώνη. - Εκ μέρους του Ιδρύματος Εθνικού και Θρησκευτικού Προβληματισμού, από τον καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλο νίκης, κ. Αθανάσιο Αγγελόπουλο. • Ομιλία από τον Δημοσιογράφο πρ. Πρόεδρο της Ένωσης Συντακτών Περιοδι κού και Ηλεκτρονικού Τύπου κ. Χρήστο Φιλ. Αναγνωστό με θέμα: «Η συμβολή του Σπόρου Αλεξίου στην ανάπτυξη των Χριστιανικών Σχέσεων και στην επίτευξη της Κοινωνίας των Εκκλησιών 1959-1964, όπως τον έζησα» ΧΡΟΝΙΚΑ

129

Μουοικό διάλειμμα με τη «Σονάτα αρ. 1, του D. Kabalewski-Συνομιλία με τον

Sergei Prokofief, του Μ. Χατζηδάκι», από τον πιανίστα κ. Γιώργο Βολονάκη. φ

Ομιλία από τον καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι

στημίου Θεσσαλονίκης κ. Ηλία Νικολακάκη, με θέμα: «Ο Ιερός πόλεμος στο Ισλάμ». • Επιλογικό χαιρετισμό από την Δημοσιογράφο κ. Σίλα Αλεξίου, κόρη του εκλι πόντος. Στην εκδήλωση μεταξύ άλλων, παρέστησαν: ο Σεβ. Μητροπολίτης Αττικής κ. Παντελεήμων, ο Πρόεδρος της Π.Ο.Ε.Σ.Υ. κ. Δημ. Γκλαβάς, ο Επίτ. Αντιπρόεδρος του Σ.τ.Ε. κ. Αν. Μαρίνος, ο Προϊστάμενος του Ι. Ναού Ζωοδόχου Πηγής (οδού Ακαδημίας) π. Ηλίας Δροσινός, ο π. Ανδρέας Λεούσης, ο Αντιδήμαρχος Αίγινας κ. Κων. Καλοκέντης, ο πρ. Δήμαρχος κ. Τρ. Γκότσης, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Νοσο κομείου Αίγινας κ. Σ. Βελιώτης, ο Πρόεδρος του Λιμενικού Ταμείου Αίγινας κ. Τζ. Σημαντώνης, ο Διοικητής του Α.Τ. Αίγινας, Κληρικοί, Δημοτικοί Σύμβουλοι, Δι πλωμάτες, Δημοσιογράφοι, η οικογένεια Αλεξίου και πλήθος κόσμου. Πολύ ενδιαφέρουσα, για τον τιμώμενο Σπύρο Αλεξίου, η ομιλία του κ. Χρήστου Φιλ. Αναγνωστού, την οποία και καταχωρούμε κατωτέρω:

ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ*

«Η συμβολή ίου Σπύρου Αλεξίου στην ανάπτυξη των διαχριστιανικών σχέσεων και στην επίτευξη της κοινωνίας των Εκκλησιών 1959-1964, όπως ιον έζησα». Τον Σπύρο Αλεξίου τον γνώρισα το 1959. Τον επισκέφτηκα στο σπίτι του, Σολωμού 50, κατ' εντολήν της Διευθύνσεως Εκκλησιών του Υπουργείου Εξωτερικών, για να του ανακοινώσω ότι, προτάσει της Διευθύνσεως Εκκλησιών του Υπουργείου Εξωτερικών, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας Α' με όρισε Γενικό Γραμματέα της συσταθείσης υπό την Προεδρεία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ρόδου Σπυρίδωνος Συνοδινού Επιτροπής Οργανώ σεως της Διασκέψεως του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών Ρόδου 1959, της οποίας, ωσαύτως, μέλος και Υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου είχε και ο Σπύρος Αλε ξίου οριστεί. Έκτοτε, παραμείναμε στενοί συνεργάτες στη Διαχριστιανική Κίνηση μέχρι το 1964 και φίλοι μέχρι το θάνατο του το 1999. * Ο Χρήστος Αναγνωστός είναι δημοσιογράφος-

Πορευτήκαμε, πάντα με την καθοδήγηση και την συνεργασία λαμπρών ιεραρχών τ Ι Κ · Ορθοδοξίας, σοφών πανεπιστημιακών δασκάλων, διακεκριμένων θεολόγων και

τ χν ρ τ ς πρ. ρο ρος π ε τ υ χ η μ £ ν ω ν ανωτάτων κρατικών λειτουργών του εσωτερικού και του εξωτερικού, με της Ενώσεως Συντακτών , _ _ „ , επιτυχία, εκείνος ως επίλεκτο μέλος και Υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου και ο υποπ Ηλεκτρονικού Τύπου φαινόμενος ως Γενικός Γραμματέας των Επιτροπών Οργανώσεως: 130

ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

• Της Διασκέψεως του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών Ρόδου 1959, • Της Α' Πανορθοδόξου Διασκέψεως Ρόδου 1961, • Της Β' Πανορθοδόξου Διασκέψεως Ρόδου 1962, • Των Εορταστικών Εκδηλώσεων της Χιλιετηρίδος του Αγίου Όρους στην Κων σταντινούπολη, στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στο Άγιον Όρος 1962-19633, • Της περιοδείας του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου Α' ανά την Ελλά δα και του Προσκυνήματος του στο γενέθλιο χωριό του (Τσαραπλανά / Βασιλικό Πωγωνίου Ιωαννίνων, 25 Μαρτίου 1886) 1963, • Της Συναντήσεως του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου Α' και του Πά πα Ρώμης Παύλου ΣΤ' στα Ιεροσόλυμα το 1964 και, τέλος, • της Γ' Πανορθοδόξου Διασκέψεως Ρόδου 1964, υπό την Προεδρεία και την Ευλογία του Πεφωτισμένου Μητροπολίτου Ρόδου Σπυρίδωνος Συνοδινού και την συνεργασία σοφών Ιεραρχών της Μεγάλης του Χρι στού Εκκλησίας και, εν τω μέτρω του δυνατού, βοηθήσαμε στην ανάπτυξη των Διαχριστιανικών Σχέσεων και στην επίτευξη της Κοινωνίας των Εκκλησιών. Σήμερα δεν πρόκειται να αναφερθώ στην προσωπικότητα, στο κύρος και στο ήθος του Σπύρου Αλεξίου. Αλλοι, αξιολογότεροι και ικανότεροι στη μνήμη, στο λόγο και στη γραφή εμού, προ πολλού και σήμερα με προκατέλαβαν. Θα περιοριστώ μόνο να σας με ταφέρω, επιγραμματικά, ορισμένες στιγμές αγωνιών και προσπαθειών του Σπύρου Αλε ξίου, που, τις περισσότερες φορές υπερέβαιναν ακόμα και τις ανθρώπινες δυνατότητες, για την εξεύρεση λύσεων, προς επίτευξη των επιδιωκομένων σκοπών των προαναφερο μένων Διασκέψεως Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, Πανορθοδόξων Διασκέψεων, Εορταστικών Εκδηλώσεων Χιλιετηρίδος Αγίου Όρους, Περιοδείας Οικουμενικού Πα τριάρχου και Συναντήσεως Οικουμενικού Πατριάρχου και Πάπα Ρώμης. Ενδεικτικά θα ήθελα να σας γνωρίσω: 1. Ως προς την οργάνωση και διεξαγωγή των εργασιών της Διασκέψεως του Πα γκοσμίου Συμβλουλίου Εκκλησιών Ρόδου 1959. Ο Σπόρος Αλεξίου είχε την πρωτοβουλία επαφής μεταξύ των συνέδρων, κληρι κών και λαϊκών και τον συντονισμό των εργασιών των υποεπιτροπών, με αποτέλεσμα την επίτευξη συμφωνιών επί όλων των συζητηθέντων θεμάτων. 2. Ως προς την Α' Πανορθόδοξο Διάσκεψη Ρόδου 1961. Ο Σπύρος Αλεξίου είχε ορισθεί σύνδεσμος μεταξύ των συμμετεχουσών στην Διά σκεψη Εκκλησιών, με αποτέλεσμα την επίτευξη συμφωνιών επί όλων των συζητηθέ ντων θεμάτων. 3. Ως προς την Β' Πανορθόδοξο Διάσκεψη Ρόδου 1962. Ο Σπόρος Αλεξίου είχε την πρωτοβουλία συντονισμού των συνεδριάσεων των Επιτροπών των συμμετεχουσών Εκκλησιών και την εποπτεία σύνταξης των ανακοι νώσεων, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καμία αμφισβήτηση επί των επιτευχθεισών συμφωνιών επί όλων των συζητηθέντων θεμάτων. 4. Ως προς τον εορτασμό της Χιλιετηρίδος του Αγίου Όρους στην ΚωνσταντιΧΡΟΝΙΚΑ

νούπολη, στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στο Άγιον Όρος, με προέκταση των εορ ταστικών εκδηλώσεων της μεταφοράς στην Αθήνα εκ της Ιεράς Μονής Ξηροποτάμου Αγίου Όρους του Μεγάλου Τεμαχίου του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού και του Ιερού Παλλαδίου του Αγίου Όρους, της Εφεοτίου του Πρωτάτου Εικόνος της Θεο μήτορος, της αποκαλούμενης «Άξιον Εστίν», 1963-1964. Ο Σπύρος Αλεξίου υπερέβαλε ακόμα και τον εαυτόν του. Προσωπικά ενήργησε και εξασφάλισε αεροσκάφη της Ολυμπιακής Αεροπορίας, παραχωρηθέντα δωρεάν από τον Αριστοτέλη Ωνάση, για την μετακίνηση των προσκεκλημένων, κληρικών και λαϊκών και του Οικουμενικού Πατριάρχου μετά της συνοδείας του από την Αθήνα στην Κωνσταντινούπολη και επιστροφή των στην Αθήνα, από την Αθήνα στη Θεσ σαλονίκη και επιστροφή στην Αθήνα, από την Κωνσταντινούπολη στην Ελλάδα και επιστροφή των στην Κωνσταντινούπολη, ως και ενός υπερωκεανίου, παραχωρηθέ ντος, ωσαύτως, δωρεάν από τον Ιωάννην Λάτσην, για την μεταφορά των προσκε κλημένων, κληρικών και λαϊκών, από τον Πειραιά στο Άγιον Όρος, τον κοιτωνισμό τούτων και την επιστροφή των στον Πειραιά. 5. Ως προς την Περιοδεία του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρα Α' ανά την Ελλάδα και του Προσκυνήματος του στο γενέθλιο χωριό του (Τσαραπλανά / Βασιλι κό Πωγωνίου Ιωαννίνων, 25 Μαρτίου 1886) 1963. Ο Σπόρος Αλεξίου όχι μόνο σχεδίασε το πρόγραμμα, αλλά είχε και την ευθύνη εφαρμογής του και ακολούθησε τον Οικουμενικό Πατριάρχη, με αποτέλεσμα να μην δημιουργηθεί καμία παραξήγηση ή να εκφραστεί κάποιο παράπονο. 6. Ως προς την Συνάντηση του Οικουμενικού Πατριάρχου και του Πάπα Ρώμης στα Ιεροσόλυμα 1964. Ο Σπόρος Αλεξίου παρουσίασε τον καλύτερο εαυτόν του. Από την 4ην Δεκεμβρίου 1963, ημερομηνία λήξης της β' περιόδου της Β' Βατικανής Συνόδου, κατά την οποία ο Πάπας Παύλος 6ος ανήγγειλε την απόφαση του να πραγματοποιήσει τον Ιανουάριο του 1964 προσκυνηματική πορεία στους Αγίους Τό πους, ο Σπύρος Αλεξίου, σε συνεργασία με την Διεύθυνση Εκκλησιών του Υπουργεί ου Εξωτερικών και το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, δραστηριο ποιείται για την προετοιμασία μετάβασης στους Αγίους Τόπους και του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου Α' και την συνάντηση των δόο εκκλησιαστικών ηγετών. Για το σκοπό αυτό κατέβαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες διά του τόπου και όχι μόνο, για την επίτευξη αυτή. Εργάστηκε μεθοδικότατα για την έγκριση της μετάβα σης στους Αγίους Τόπους του Οικουμενικού Πατριάρχου από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες και το πέτυχε, πλην της Ελλαδικής Εκκλησίας, πρωτοστατούντων στην άρνηση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσοστόμου Χατζησταύρου και του Μητροπολίτου Αργολίδος Χρυσοστόμου Ταβλαδωράκη. Έτσι, την 4ην Ιανουαρίου 1964, αναχωρεί με αεροσκάφος της Ολυμπιακής Αε ροπορίας, που του παραχώρησε δωρεάν ο Αριστοτέλης Ωνάσης, από την Αθήνα με το κλιμάκιο της Οργανωτικής Επιτροπής και τους λοιπούς επισήμους για την ΚωνΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑ1ΠΝΑΙΑ,

τ. 10

σταντινούπολη, την παραλαβή του Οικουμενικού Πατριάρχου και της συνοδείας του και από εκεί, μέσω Ρόδου, για την Ιερουσαλήμ. Την πρωίαν της Κυριακής, 5 Ιανουαρίου 1964, ο Οικουμενικός Πατριάρχης και οι συνεπιβαίνοντες του αεροσκάφους αφίχθησαν στην Ιερουσαλήμ περί την 1 μ.μ. ώραν. Κατά την παραμονή του Οικουμενικού στην Ιερουσαλήμ ο Σπύρος Αλεξίου είχε την δυνατότητα να παρακολουθεί τα γεγονότα από κοντά και την άριστη ενημέρωση του Τύπου επί των διαλαμβανομένων. Την 8ην Ιανουαρίου 1964 το αεροσκάφος της Ολυμπιακής Αεροπορίας με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τους λοιπούς συνεπιβαίνοντες αναχώρησε από την Ιε ρουσαλήμ για το Αμάν της Ιορδανίας και την επομένη για την Κωνσταντινούπολη μέ σω Ρόδου και από την Κωνσταντινούπολη για την Αθήνα. 7. Ως προς την Γ' Πανορθόδοξο Διάσκεψη Ρόδου 1964. Ο Σπάρος Αλεξίου είχε να αντιμετωπίσει πολύ σοβαρά προβλήματα. Η Γ' Πανορθόδοξος Διάσκεψης Ρόδου 1964, συνέχεια και συμπλήρωση της Β' Πανορθοδόξου Διασκέψεως Ρόδου 1963, που ενέκρινε την κατ αρχήν έναρξη του διαλόγου μετά της Καθολικής Εκκλησίας, έπρεπε να αποφασίσει περί του τρόπου έναρξης του διαλόγου μετά της Καθολικής Εκκλησίας, πιθανόν δε και μετά της Αγγλικανικής και της Παλαιοκαθολικής. Στη Γ' Πανορθόδοξο Διάσκεψη συμμετείχαν αντιπροσωπείες 14 Ορθοδόξων Εκκλησιών, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλαδικής Εκκλησίας. Η Διάσκεψη παρουσίαζε αρκετές δυσκολίες εξ αφορμής τωνν παρατηρουμένων αντιθέσεων, με τη σημαντικότερη της Ρωσικής Αντιπροσωπείας υπό τον Μητροπολίτην Λένιγκραδ Νικόδημον, με δεδομένη, άλλωστε, την προσπάθεια της Μόσχας να ελέγξει τα πράγματα και να υλοποιήσει το καλλιεργούμενο υπ' αυτής σχέδιο της λε γόμενης Τρίτης Ρώμης σε βάρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του οποίου την πρωτοκαθεδρία θα ήθελε πολύ να αμφισβητήσει. Αν και οι συνεδριάσεις εγένοντο κεκλισμένων των θυρών, ο Σπύρος Αλεξίου και ως μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής και ως Υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου κατέ βαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες, για την εύρεση λύσης εξύψωσης του Οικουμενι κού Πατριαρχείου. Οι Μητροπολίτες Ηλιουπόλεως Μελίτων και Μύρων, σήμερα Εφέσου, Χρυσό στομος παρουσίασαν τον καλύτερον εαυτόν τους και κατόρθωσαν, βοηθούμενοι από τον Σπόρο Αλεξίου, να υπερνικήσουν τα εμπόδια και να πετύχουν το επιθυμητόν αποτέλεσμα. Αυτός, με λίγα λόγια, ήταν ο Σπύρος Αλεξίου, που γνώρισα το 1959 και συνερ γαστήκαμε στενά μέχρι το 1964, εκείνος ως επίλεκτο μέλος και Υπεύθυνος του Γρα φείου Τύπου και ο υποφαινόμενος ως Γενικός Γραμματέας των προαναφερομένων Επιτροπών, για την οργάνωση και πραγματοποίηση των εκδηλώσεων, προς ανάπτυ ξη των Διαχρισπανικών Σχέσεων και επίτευξη της Κοινωνίας των Εκκλησιών.

ΧΡΟΝΙΚΑ

133

Β. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

ΜΑΙΡΗ ΓΑΛΑΝΗ-ΚΡΗΤΙΚΟΥ Μια έκθεση αλλοιώχικη από ιις άλλες Τα σκίτσα του Βαγγέλη Αθανασίου στην αυλή του αρχοντικού του

ωρίς τυμπανοκρουσίες και με μια σεμνότητα άνευ προηγούμενου ο Βαγγέλης Αθανασίου μας κάλεσε να δούμε τα έργα του εκτεθειμένα στην αυλή του αιγινήτικου αρχοντικού του. Οι χαμένοι είναι αυτοί που δεν είχαν την ευκαιρία να τα δουν. Είμαι από τους κερδισμένους. Μόλις ο Φραγκίσκος ο Κάππος μου έδωσε το «χαρτάκι» που έγραφε ημέρα-ώρα-τόπο, έτρεξα να τα χαρώ. Ήξερα ένα μέρος των σκίτσων του, τα αιγινήτικα σπίτια που είχε «δέσει» σ' ένα ημερολόγιο το 1987 και μας το είχε χαρίσει στο Λαογραφικό Μουσείο για να καλύψει μέρος από τα τεράστια έξο δα μας. Άλλωστε ήταν κι ο ίδιος μέλος του ενεργό. Στην έκθεση του όμως, είδα μία συνέχεια του έργου του που αγνοούσα. Σκίτσα με λεπτή πολιτική και κοινωνική σάτυρα όπως έναν αποκαμωμένο φουκαρά που KOÌμάται σ' ένα παγκάκι τον ύπνο του δικαίου κάτω από την λεζάντα του Αθανασίου «Δεν πιστεύω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι άνεργος» σε παράφραση από το γνω στό επίγραμμα του τάφου του Καζαντζάκη. Η μεγαλύτερη έκπληξη που με περίμενα όμως ήταν άλλη. Στην μέσα αυλίτσα, ήταν παρατεταγμένα τεράστια πιάτα κεραμικά στα οποία ο Βαγγέλης Αθανασίου είχε ζωγραφίσει σκηνές από το περιβόητο αιγινητικοαγγιστριώτικο έπος της γαϊδούρας, της Γαρούφως. (Τον πόλεμο μεταξύ Αίγινας και Αγγιστρίου για την απαγωγή μιας γάίδουρας, γραμμένο από τον Ν. Λίσβα).

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 10

Μετά τον θαυμασμό μου και την πρώτη κατάπληξη, χίλιες σκέψεις ζώσαν το μυα λό μου. Χαρά για την ευχαρίστηση που πήρα από την έκθεση, έκπληξη για την ανα κάλυψη ενός ακόμη εργάτη της τέχνης που συνεχίζει σιωπηλά και σταθερά να δημι ουργεί κατά το κέφι του, πίκρα για την έλλειψη προβολής αυτής της τόσο ωραίας, τό σο ενδιαφέρουσας για την Αίγινα έκθεσης. Θα μπορούσε νά ναι τουλάχιστον στην αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου, στην θέση μερικών ατυχών εκθέσεων που φι λοξενήθηκαν εκεί.

Άλλες εκδηλώσεις Μ,ε την ευκαιρία θα ήταν άδικο να παραλείψουμε όμως τις ενδιαφέρουσες εκδηλώ σεις των Φίλων του Λαογραφικού Μουσείου. Σημειώνω μερικές απ' αυτές: - Την έκθεση με τα σκαριά από τους Αιγινήτες μάστορες, πλαισιωμένα από τα κε ντήματα με θαλασσινά θέματα της Μαίρης Γαλάνη-Κρητικού. - Την έκθεση με αιγινήτικα θέματα του Δημήτρη του Χατζίνα. - Την καταπληκτική παρουσία των αιγινήτικων κανατιών που φιλοτέχνησαν Αι γινήτες και άλλοι Έλληνες και αλλοδαποί ζωγράφοι. - Την έκθεση της Φιστικιάς, στα πλαίσια της οποίας είχαμε την άκρως ενδιαφέ ρουσα ομιλία της Αννέτας Χιτζανίδου-Μανουηλίδου, εγγονής του Περόγλου, ο οποίος έφερε το δέντρο αυτό στο νησί μας. Ζιτα μέσα Δεκεμβρίου, στο Δανέζικο Ινστιτούτο της Πλάκας έγινε η παρουσίαση του πάρα πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου του Γιάννη Μαΐλλη, με ένα μέρος από τη συλλο γή των θαυμάσιων φωτογραφιών του. Σ' ένα από τα επόμενα τεύχη της η «Αιγιναία» θα κάνει αφιέρωμα με τη σπουδαία αυτή δουλειά! Πόσος καιρός θα πρέπει να χρειαστεί ώστε να βοηθήσουμε τον τόπο μας να μάθει να χαίρεται το πραγματικά ωραίο χωρίς να τον συνηθίζουμε ύπουλα ή και με άγνοια στα κακά θέματα, στα αντιαισθητικά έργα; Όλοι όσοι ξέρουν και μπορούν, έχουν τερά στια ευθύνη σ' αυτό τον τομέα! ΧΡΟΝΙΚΑ

136

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

ΘΕΑΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ «ΔΩΡΑ ΣΤΡΑΤΟΥ». ΟΙ ΒΡΑΔΙΕΣ

ΤΗΣ

ΠΕΜΠΤΗΣ

Εισηγήτρια: Λίνα Μπόγρη-Πειρίτου

Αίγινα. Ο χορός, τα τραγούδια και τα λαϊκά δρώμενα.

ήγαμε! Στο διάδρομο μας υποδέχτηκε μια Αίγινα, μέσα από φωτογραφίες, που ξεκινούσαν από το 1839, χαλκογραφία του Κρατσάιζεν. Φωτογραφίες από

λαϊκά δρώμενα, του Λειδινού (1965) και του Κλήδονα, τρατάρηδες, σφουγγαράδες, παλιούς οργανοπαίχτες, χορούς σε γάμους, τη θεία-Ασπασία Γκίκα, και μια φωτο γραφία της Γωγώς Κουλικούρδη με τη μητέρα της. Σε μια αίθουσα κατάμεστη, είδαμε πολλούς... και αναγνωρίσιμους !!! Τον εκδότη της εφημ. «ΠΟΝΤΙΚΙ», Κώστα Παπαϊωάννου ως Αιγινήτη, τον εκδότη της εφημ. «ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ» Σπύρο Νικολόπουλο ως Αιγινήτη, τον Αιγινήτη καθηγητή και πρόεδρο του Καποδιστριακού Πνευματικού Κέντρου Αίγινας Διονύση Καλαμάκη, τον σκηνοθέτη Νίκο Αλευρά, την δημοσιογράφο και παραγωγό τηλεόρασης Βάσω Κα νελλοπούλου, τον Ιάσωνα Μελισσινό, ιδιαίτερα γνωστό ως οικολόγο-καραγκιοζοπαίχτη, τον Βασίλη Οικονόμου της γνωστής «οικογένειας» Παναγ. Μυλωνά (ΕΤΙ), εκ πρόσωπους του Ελλην. Κέντρου Λαογραφικών Μελετών (ΚΕΑ), του Ελλην. Λογοτε χνικού Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) και άλλους (συγγνώμη για όσους δεν συγκρατήσα με τα ονόματα τους). Παρακολουθήσαμε μια διάλεξη από την Λίνα Μπόγρη-Πετρίτου, μεστή, πλήρη ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων, με σημείο αναφοράς τον 9ο αιώνα, την οποία και αφιέρωσε στην αείμνηστη συγγραφέα-ιστορικό Γωγώ Κουλικούρδη (κάτι που πάντα συνηθίζει κάθε φορά που μιλάει ή γράφει). Συναισθηματικά φορτισμένη, όπου αναφερόταν στο όνομα της Γωγώς, μας έδω σε μια Αίγινα, που οι περισσότεροι δεν γνωρίζαμε. Με καμβά την ιστορία και τη λαογραφία της, κέντησε με μύρια χρώματα μέσα από το στίχο, τους χορούς και τα λαϊκά δρώμενα, εικόνες από τη ζωή στην Παλιαχώρα, πέρασε από την Καποδιστριακή εποχή, «τας επισήμους συναναστροφάς» προς τιμήν του Κυβερνήτη, και το Αιγιναίον Ωδείον, στα τραγούδια της δουλειάς, του γά μου, της απόκριας, στα ταχταρίσματα, τα νανουρίσματα, στον Κλήδονα, στα ξωκκλήσια και τα πανηγύρια, έκανε μεγάλη αναφορά στο Χορό της Λαμπρής (της Παλιαχώρας), στο Λειδινό, στους τρατάρηδες, στο γυρισμό των σφυγγαράδων και στα Κάλαντα-παινέματα του Δωδεκαήμερου.

ΧΡΟΝΙΚΑ

137

Μια ομάδα αγοριών και κοριτσιών, με παραδοσιακές φορεσιές, από το χορευτι κό τμήμα του Μορφωτικού-Πολιτιστικού Συλλόγου Κυψέλης Αίγινας, στόλιζε την εναλλαγή των εικόνων και κεντούσε με τη δική τους ζωντανή βελονιά, χορεύοντας και τραγουδώντας αιγινήτικα τραγούδια. Μοιράστηκε έντυπο φυλλάδιο, «Χορός της Λαμπρής εν Αιγίνη ιδία εν τη Παλαιά Χώρα» του Π.Ν. Ηρειώτη, προσφορά της Δημόσιας Καποδιστριακής Βιβλιοθήκης Αίγινας. Και στο τέλος της εκδήλωσης ένας πλούσιος μπουφές με τοπικά αιγινήτικα κεράσματα, (μεζέδες, κρίθινες κουλούρες, γλυκά) που ετοίμασαν οι κυρίες του ΔΣ του Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Αίγινας «Η ΑΦΑΙΑ», και άφθονη βαρελίσια ρετσίνα, προσφορά του Χρήστου Σακκιώτη. Οι «χρυσοχέρες» κυρίες που ετοίμασαν τα εδέσματα είναι οι: Σοφία Κοντουδάκη, Πέρσα Τάχα, Βάντα Βάρτζελη, Νεκταρία Νιάτση. Τα παιδιά που χόρεψαν είναι: Αγγελική Λαζάρου, Αναστασία Ουντζή, Δέσποινα Παναγοπούλου, Παναγιώτης Κλήμης, Νίκος Μπάρνερ, Βασίλης Ουντζής και Βασι λική Παπαχατζή που είχε και την ευθύνη της διδασκαλίας της ομάδας, αναπληρώ νοντας την δασκάλα τους, Μάρθα Χαρτοφύλακα, που περιμένει το μωρό της. Μια «ζεστή» βραδιά, στο φιλόξενο χώρο, του κτιρίου των γραφείων της Δώρας Στράτου, μέσα στον παγωμένο χειμώνα ήταν ό,τι χρειαζόταν, για να γυρίσουμε... πί σω το χρόνο, να νιώσουμε παιδιά, να ζωντανέψουμε τρυφερές σκηνές με ταχταρίσματα και νανουρίσματα, και να «βρεθούμε ονειρικά σε μιαν άλλη εποχή» όπως χα ρακτηριστικά είπε ο Βασ. Οικονόμου. Η Λίνα Μπόγρη-Πετρίτου τιμώντας τη μνήμη της Γωγώς, μας είπε στην αρχή της εκδήλωσης, ότι «απόψε είναι κοντά μας, και μας συντροφεύει, γιατί είναι πάντα εκεί, όπου αγαπούν την Αίγινα», και χωρίς υπερβολή, εμείς που την είχαμε ζήσει από κοντά, νιώσαμε την παρουσία της. Και τέλειωσε με τα λόγια της Γωγώς «.. .ο πόλεμος, η κατοχή, η αλλαγή του τρό που ζωής, έσβησε την παράδοση. Αυτό δεν σημαίνει ότι θέλουμε ή μπορούμε να γυ ρίσουμε στα παλιά, που δεν ήταν σε όλα τους τέλεια. Θέλουμε μόνο να απαλύνουμε τα σημερινά. Σε μια εποχή σκληρή, που λατρεύει με πάθος το χρήμα, που μας ταλαι πωρεί με υπερβολκές ανάγκες, που θέλει να χωρίσει την κοινωνία σε πλούσιους, άχρηστα πλούσιους και σε απόκληρους, ονειρευόμαστε περισσότερη ανθρωπιά, με γαλύτερη αγάπη στον συνάνθρωπο και τη φύση, θέλουμε πιο ανθρώπινο τον κόσμο. Να μην κάνουμε μίζερη τη ζωή, που μας χαρίστηκε, για τη χαρά, τη δημιουργία, την αγάπη».

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

20-1-2005. Η Λίνα Μπόγρη Πετρίτου στο Θέατρο «Δώρας Στράτου».

t.,

Λυκούργος Κογεβίνας, Ο ναός τηςΑιγίνης, ιδιωτική συλλογή, Λονδίνο.

140

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 10

Ε Π Ι Σ Τ Ο Λ Η

Αγαπητή

«Αιγιναία»

1 ην Αίγινα βρίσκουμε σε πολλά ζωγραφικά έργα, φιλοτεχνημένα από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες. Έτσι, στη μεγάλη αναδρομική έκθεση για το ξεχωριστό χαράκτη και ζωγράφο Λυκούργο Κογεβίνα (γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1887, πέθανε στην Αθήνα το 1940), στην Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ, που άνοιξε στο Μέτσοβο, υπάρχει ένας πίνα κας «Ο ναός της Αιγίνης» (αρ. κατ. 65), που βρισκότανε σε ιδιωτική συλλογή, στο Λονδίνο. Είναι ένα έργο με ξεχωριστή «ματιά» από τον καλλιτέχνη. Ο ερειπωμένος ναός βρίσκεται σε «ηρωική μοναξιά», προβάλλεται μέσα σ' ένα δοξαστικό κι ελεγεια κό φως, καθώς και έξαρση του μνημειακού του χαρακτήρα με το κοντινό πλάνο και τη χαμηλή οπτική γωνία. Στον κατάλογο της έκθεσης δημοσιεύεται κι ένα ζωγραφικό έργο «Ο ναός της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα», του Edward Lear, του 1849, που βρίσκεται στη συλλο γή του Μουσείου Μπενάκη, στην Αθήνα. Εξάλλου, στη Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου, υπάρχουνε δυο ζωγραφικά έργα με θέμα την Αίγινα. Ο πίνακας «Σπίτια στην Αίγινα», ελαιογραφία σε ύφασμα (39 χ 56 εκ.), που φιλοτέχνησε ο Μιχάλης Οικονόμου (1888-1933), σ' ένα ποιητικό ρυθμό με μελωδικά χρώματα. Είναι σημαντικός ζωγράφος, που το έργο του δεν έχει εκτιμηθεί στην έκταση του. Οι καταβολές του Παρθένη και μαζί του Μαλέα λειτουργούνε σαν πρώτες αφετηρίες του, ωστόσο στην τελική τους σύνθεση διαπιστώνεται μια διάθεση προς την αφαίρεση και τη γενικευμένη απόδοση, σε συνδυασμό μ' έναν λυρισμό και μια εσωτερικότητα που κερδίζουν αμέσως τον θεατή. Επίσης, ο πίνακας «Αίγινα», ελαιογραφία σε μουσαμά (30 χ 55 εκ.), που φιλοτέ χνησε η Μαρία Πωπ. Το τοπίο που παρουσιάζεται είναι η Παλιαχώρα, με το μονα στήρι για τον Άγιο Νεκτάριο, κι άλλα κτίσματα στο πρώτο πλάνο, και πίσω ο λόφος με τα σπαρμένα εκκλησάκια.

Αίγενα Νοέμβρης 2004

Ευχαριστώ Βασίλης Πλάτανος

ΕΠΙΣΤΟΛΗ

141

Ν Ε Κ Ρ Ο Λ Ο Γ Ί Ε ς

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού

Έ φ υ γ ε γ ι α π ά ν ΐ α α π ό τ η ν Αίγινα Η Λιλή Μαΐλλη «ταξίδεψε» την επομένη των Χριστουγέννων

ο ταξίδι αυτό, η Λιλή, το είχε αποφασίσει «σαν έτοιμη από καιρό», από μόνη της. Μετά τον θάνατο του ανδρός της, του Βασίλη του Μαϊλλη, αυτού του σπά

νιου ευγενικού και ακέραιου ανθρώπου, το ζωντανό, ανοιχτό τους σπίτι μαράθηκε κι η Λιλή εγκαταστάθηκε στο κρεβάτι της αρνούμενη να βγει ακόμη και στον κήπο της, που η ίδια είχε δημιουργήσει με τόση αγάπη και φροντίδα. Λίγα χρόνια πριν ήταν ακόμα η δυναμική Πρόεδρος των Φίλων του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου, για το οποίο αγωνίστηκε με νύχια και με δόντια, δίνοντας μάχες για την ύπαρξη του και κρατώντας τις ισορροπίες ανάμεσα στα μέλη του συμ βουλίου, τις σχέσεις με τους εκάστοτε δημοτικούς άρχοντες, τις σχέσεις με τους οι κοδόμους που είχαν αναλάβει την αποκατάσταση του κτιρίου του μουσείου με τέτοια μαεστρία, που θα την ζήλευαν και οι πιο ταλαντούχοι πρέσβεις. Το σπίτι της ήταν ανοιχτό για όλο τον κόσμο. Κι όταν λέω ανοιχτό, κυριολεκτώ. Ανάλογα με τις ώρες που έμπαινε κανείς μπορεί να έπαιρνε μαζί της καφέ ή μεσημε ριανό ή βραδυνό! Και ποιος δεν έμπαινε! Άλλοι για να την συμβουλευτούν για τα προ βλήματα τους, άλλοι για να της καταθέσουν τα μυστικά τους -ήταν συμπονετική, εχέ μυθη και με μεγάλη κατανόηση για τα ανθρώπινα πάθη. Εκείνο που με είχε εντυπωσιάσει ήταν η δύσκολη θεραπεία που πετύχαινε σε αν θρώπους που έπασχαν από λεύκη. Η λεύκη είναι μία αρρώστια του δέρματος που αφή νει λευκούς σαν ασβέστη λεκέδες στο πρόσωπο και σε άλλα μέρη του σώματος. Αρχίζει από μικρά μπαλώματα και μπορεί να αλλοιώσει ολόκληρη περιοχή στον άνθρωπο. Η Λιλή η Μαΐλλη είχε μια συνταγή που έφερε μαζί της από ένα ταξίδι στην Αίγυπτο ενα ντίον αυτής της τόσο αντιαισθητικής δερματίτιδος. Θυμάμαι κοπέλλες που έρχονταν κρυφά το βράδυ στο σπίτι της για να τους εφαρμόσει την θεραπεία. Και έκανε θαύμα τα. Δεν μας εμπιστεύτηκε την συνταγή αυτή, γιατί έλεγε ότι είναι πολύ επικίνδυνο φάρ μακα και θα μπορούσε να καταστρέψει το δέρμα σε μια κακή δόση. Ξέρω -γιατί ζού σα πολύ κοντά της από μικρή- ότι είχε δεκάδες αποτελέσματα πλήρους ιάσεως. Τον τελευταίο καιρό που είχε πάψει ν' αντιλαμβάνεται τους γύρω -ένοιωθε την παρουσία των παιδιών της όμως, ειδικά της Εύας, που δεν την άφησε στιγμή μόνηπήγαινε σιγά μέσα στο δωμάτιο της, έμενα για λίγο μαζί της κι ένοιωθα πάντα την ίδια οδυνηρή έκπληξη για την τόση κατάπτωση αυτού του ζωντανού, αυτού του ενεργη τικού ανθρώπου.

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 10

Την τελευταία φορά που πήγα, πριν την δω, ξανάνοιωσα την ίδια οικεία μυρωδιά του σπιτιού, την μυρωδιά την δική της, τυλίχτηκα ξανά από την όψη των ίδιων γνω στών μου αντικειμένων κι ανέβηκα τα τρία σκαλάκια που οδηγούσαν στο δωμάτιο της. Κι όταν μπήκα μέσα είδα, όπως έβλεπα πάντα, δύο ανθρώπους. Την Λιλή βυθι σμένη στην ηθελημένη της νάρκη και την Λιλή την πάντα γελαστή και αγέρωχη τρι γυρισμένη από παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα, την Λιλή που γλυστρούσε ανάμεσα τους κι έκανε πάντα το δικό της πρόγραμμα. Η φιλία μου μαζί της ήταν πολύτιμη στη ζωή μου. Ο δεσμός των οικογενειών μας κρατάει τέσσερις γενιές. Είχα πάντα στο δωμάτιο μου μια φωτογραφία της, όπου κοπελλίτσα δεκαοκτώ χρονών ντυμένη με την λευκή στολή της, εθελόντρια νοσοκομείου, φρόντιζε δίπλα στην μητέρα μου και τις δασκάλες Νίκη Λεούση και Μαριάννα Ζέρβα τους τραυμα τίες του Έπους της Αλβανίας. Τους τραυματισμένους στρατιώτες που τους νοσήλευ αν στο κτίριο που σήμερα βρίσκεται το Ξενοδοχείο «Μιράντα». Όπως όλοι μας, η Λιλή Μαίλλη έζησε τις καλές και τις δύσκολες στιγμές της ζω ής. Έδωσε όμως πολλά στους συνανθρώπους της από τις ώρες της, την ψυχή της, την ευαισθησία της. Αυτό, το κάνουν λίγοι. Γι' αυτό, της είμαστε ευγνώμονες, εμείς οι συνάνθρωποι. Κι' εγώ, η παληά φίλη της, η παληά και πιστή φίλη όλης της οικογένειας της, της λέω ένα θερμό ευχαριστώ για ότι καλό έκανε, κρατώντας την μνήμη όχι της τελευταί ας περιόδου της ζωής της, αλλά της ζωντανής και γελαστής παρουσίας της.

"ht

Δ jk'"m

ρ m

ΗΛιλήΜαΑλη, δεύτερη από αριστερά, στην αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου όπου προλόγισε μία έκθεση. ΝΕΚΡΟΛΟΓΊΕς

143

Λίνα Μπόγρη-Πετρίτου Σ τ η ν Ά ν ν η Βριτνέα: Δ ε ν έτυχε ν α σε γ ν ω ρ ί σ ω α π ό π α λ ι ά . . .

Ζήτησα να σε συναντήσω απ' όταν διάβασα το πρώτο τεύχος της ΑΙΓΙΝΑΙΑΣ. Μας «σύστησε» ο Κώστας Διαφωνίδης... Με κέρδισες μ' εκείνο το άρθρο, όπου έκανες κατάθεση ψυχής για την αγάπη σου, στο νησί μας: «Για την Αίγινα... Ήμουν εκεί, είμαι εκεί, είναι εκεί που ήθελα να ζήσω». Το διάβασα στη Γωγώ (Κουλικούρδη)... Μου ζήτησε ία άλλες φορές να της το διαβάσω... της άρεσε πολύ... Ήθελε και κείνη να σε γνωρίσει... Της είπα πως είδα τη γνώριμη λάμψη στο βλέμμα σου. Εκείνη έλεγε πως όποιος αγαπά την Αίγινα παίρνει δώρο, κάτι απ' το φως της, στην ψυχή και στα μάτια του... «Είναι δικιά μας», ή «είναι δικός μας», λέγαμε, εννοώντας κάθε μια και καθ' έναν που αγαπούσε το νησί! Βιάστηκες Αννη... Δεν ξέρω πόσο πρόλαβες να χαρείς από το σπίτι σου «.. .την Αίγινα ν' ανοίγεται στο Αιγαίο, να συνομιλεί με την Επίδαυρο και τον Πόρο, ν' ανταμώνεται με τη Μονή...». Μια Αίγινα, που δεν ευτύχησε να σε δεχτεί, και να σε ξεκουράσει την ύστερη στιγ μή στην αγκαλιά της... Κι όμως το Νοέμβρη έλαμπες από της σιγουριά της κατάκτησης της νίκης της ζωής, και σε πίστεψα τόσο, που δεν ήθελα να πιστέψω τον Γιώργο (Μπόγρη), όταν μου είπε εκείνο το μεσημέρι πώς έφευγε για νά 'ρθει να σου πει, το τελευταίο αντίο. Τώρα στον άπειρο χρόνο που θάχεις, είμαι σίγουρη πως θα ψάξεις να βρεις τον Ροδάκη και έτσι να πάρεις τις απαντήσεις στα ερωτήματα σου για τη σοφία της λαϊ κής του αρχιτεκτονικής. Θα βλέπεις το λόφο της Παλιαχώρας, το σπίτι σου στο Σφεντούρι (ελπίζω πως δεν θα πονάς, έτσι μας λένε χρόνια τώρα), και ίσως οι λόφοι της Σουβάλας να μη σε πληγώνουν από κει πάνω, «που έχασαν το σχήμα τους»... Άννη, προσπάθησε να βρεις τη Γωγώ... Θάναι χωμένη στα γραπτά της , αλλά εί μαι σίγουρη πως θάχει βρει την πιο καλή θέση, για να βλέπει από κει πάνω όλη την Αίγινα, και θα το χαρεί πολύ να σε γνωρίσει... Μπορεί να τόπε κι ο Ελύτης, αλλά είναι κρίμα, γιατί «.. .είναι πολύ το μπλε και... δεν σας βλέπουμε»!...

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

» e

• * *

Ρ I «

lips

Ϊ: 1Ϊ ι

I«,

1 If

^1i

*i*

•Hk 1ï |

" -"

• L£ufl

Sill

^ --/

•ili

*-*·/

•

* * s ? ϊί

< ί

Γ::;

ί*. 9 |i

* p| * >

* i

ι i * t I II I I

ii«

· ι

"' ;ι

ιi ι

HHP

Γ 145

s -

ï!

•—-\J

I f i

* i

% :

-«

•

* |i j

Ρ ι,

iM »

Ti · .

ι »

I '

i f

τ *

i li

ι. »

.. 1 I

.,: »

»: «

( c

f a

*| * j «' * *

, s

J» i

» I

* * SSSSMHI

ä · s

, |

•η ΚΕΙΜΕΝΑ, Hj4jriNAM, τ. 10

Και πάλι για την ύδρευση του ΜΙΧΑΛΗ ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΥ*

ολλές απόψεις εκτέθηκαν στο αφιέρωμα του προηγούμενου τεύχους της ΑΙΓΙΝΑΙΑΣ για την ύδρευση του νησιού αλλά και πολλά συνέβησαν μέσα στο

εξάμηνο που πέρασε, σχετικά με το θέμα αυτό. Ορισμένα σημεία των απόψεων χρει άζονται σχολιασμό. Η κάλυψη επίσης των συμβάντων, μέσα στο εξάμηνο που πέρα σε, από τον τοπικό τύπο, αν και επαρκής, ήταν κατ' ανάγκην «δημοσιογραφική», χω ρίς -συνήθως- δυνατότητες ανάλυσης και σχολιασμού. Για τους λόγους αυτούς επι βάλλεται να επανέλθουμε στο ακανθώδες -όπως εξελίσσεται- θέμα της υδροδότησης του νησιού. Ιδιαίτερα σημαντικό θεωρώ ότι Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ αναδημοσίευσε (επί λέξει) άρθρο, που είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 20 του τοπικού περιοδικού ΤΟ ΦΙΣΤΙΚΙ (Δεκέμ βριος 2003-Ιανουάριος 2004) και στο οποίο αναφερόταν ότι δήθεν στην Αίγινα υπάρχει «μόλυνση των εδαφών και των υπογείων υδροφορέων χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων

από την αλόγιστη

ως και από την ελεύθερη βοσκή ζώων και

ανεξέλεγκτους χώρους σφαγής των». Στο επόμενο τεύχος του ΦΙΣΤΙΚΙΟΥ ζήτησα από τον συγγραφέα να αναφέρει έστω και ένα (αριθμός 1) στοιχείο στο οποίο στηρίζει τους ισχυρισμούς του αυτούς αλλιώς πρόκειται, εκτός από τελείως αντιεπιστημονική συμπεριφορά, για άκρα συ κοφαντία και δυσφήμηση του νησιού. Η «απάντηση» ήταν να δοθεί το κείμενο αυτό στην ΑΙΓΙΝΑΙΑ και να δημοσιευτεί, παρά τις σαφείς προειδοποιήσεις μου. Γιατί θα έπρεπε να «εξάγουμε» συκοφαντίες για το νησί και στην πρωτεύουσα, όπου διαβάζε ται η ΑΙΓΙΝΑΙΑ; Για να μας προτιμήσουν για τις καλοκαιρινές τους διακοπές; Έχοντας ένα μόνο τεύχος πριν (ΑΙΓΙΝΑΙΑ, αφιέρωμα στη φιστικιά) αποδείξει ότι η φιστικιά υπολιπαίνεται, ότι οι επεμβάσεις φυτοπροστασίας είναι πολύ λιγότερες των απολύτως αναγκαίων και έχοντας προκαλέσει να δοθούν -αν υπάρχουν- στοι χεία περί του αντιθέτου, πιστεύω ότι εγγίζουν τα όρια της πρόκλησης και της συνει δητής παραποίησης της αλήθειας οι δημοσιεύσεις και αναδημοσιεύσεις τέτοιων συ κοφαντικών και αυθαιρέτων ισχυρισμών, που δεν είναι τίποτε άλλο από περιγραφή καταστάσεων που έχουν κάπου αλλού συμβεί και μεταφέρονται εδώ ακρίτως, ως ιδι αιτερότητες μάλιστα του νησιού! Για όσους δεν το έχουν καταλάβει, ο συγγραφεύς του πονήματος ισχυρίζεται ότι το χώμα της Αίγινας είναι μολυσμένο και ότι το νερό 1χ

που πίνουμε περιέχει λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Κάπου αλλού αυτό θα ονομαζό-

0UTOCn:c,0

ταν διασπορά ψευδών ειδήσεων, εδώ γίνεται επιβράβευση με αλλεπάλληλες δημοσιΓ Τ ' n i l J ι

. Δημοσιογραφεί ano

εόσεις. Όσο για το ότι, τα ελάχιστα κοπάδια που υπάρχουν στα βουνά μολύνουν το

τ0

νερό των γεωτρήσεων, το αφήνω στην κρίση των αναγνωστών...

και περιοδικά της Αίγινας.

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ

j n · ^ σ ε εφημερίδες 149

Στις αρχές του φθινοπώρου του 2003 μάθαμε όλοι με χαρά την επίσκεψη του κ. δήμαρχου και του κ. αντιδημάρχου της Αίγινας στο εργοστάσιο βιολογικού καθαρι σμού της Σύρου και με ακόμα μεγαλύτερη χαρά ακούσαμε τις δηλώσεις του κ. δή μαρχου ότι θα αρχίσει η μελέτη για την κατασκευή ενός μικρού τέτοιου εργοστασίου πιλοτικά για ένα διαμέρισμα της Αίγινας, π.χ. του Μεσαγρού-Αγίας Μαρίνας. Έκτο τε τίποτε δεν ξανακούστηκε μέχρι το επόμενο καλοκαίρι, όπου έκπληκτοι ακούσαμε (σε συνέντευξη Τύπου) τον κ. δήμαρχο να λέει ότι δεν μπορεί να προχωρήσει ένα τέ τοιο έργο, λόγω περιβαλλοντικών επιπτώσεων! Είχα στο προηγούμενο τεύχος της ΑΙΓΙΝΑΙΑΣ σχολιάσει τη δήλωση αυτή, γράφο ντας ότι δίνει μια άλλη διάσταση στο θέμα της «ωριμότητας» της λύσης του προβλή ματος της ύδρευσης, εννοώντας βέβαια ότι το πρόβλημα δεν έχει «ωριμάσει», ώστε να επιδιώκεται συστηματικά η λύση του. Υπήρχε πάντα όμως μια απορία για το πρωτό τυπο της δικαιολογίας: Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις! Την απορία μου την έλυσε το ξαναδιάβασμα του άρθρου που σχολίαζα. Εκεί αναφέρονται οι πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον από την εγκατάσταση μονάδων αφαλάτωσης, το «επιχείρημα» που έλειπε για να δικαιολογηθεί η εγκατάλειψη της ιδέας ή μάλλον του πυροτεχνήματος. Ενώ λοιπόν σήμερα προσφέρονται διεθνώς λύσεις για αφαλάτωση δεκάδων χι λιάδων κυβικών ημερησίως σε τιμή κόστους 0,80 Ευρώ ανά κυβικό και μάλιστα δο κιμασμένες και αξιόπιστες, εμείς «κολλάμε» σας περιβαλλοντικές επιπτώσεις που μπορεί(;) να έχουν, ενώ ολοκληρώνουμε το περιβαλλοντικό έγκλημα της καταλή στευσης των υδάτινων πόρων του νησιού μέχρι την τέλεια αχρήστευση τους. Μα, η πρώτη αρχή που πρέπει να ξέρει κάποιος που αγγίζει οικολογικά θέματα και όχι απλώς τα μεταχειρίζεται για άλλους σκοπούς, είναι πως «δεν υπάρχει τσάμπα γεύμα» (there is no meal such a free meal)... Η λύση βέβαια που προτείνεται εδώ και μερικά χρόνια είναι αυτή του υποθα λάσσιου αγωγού σύνδεσης με την ΕΥΔΑΠ, μέσω της Σαλαμίνας. Υπενθυμίζω για άλ λη μια φορά ότι η ιδέα της σύνδεσης δεν είναι μεγαλοφαντασίες κάποιων Αιγινητών αλλά επίσημη πρόταση του κράτους εδώ και είκοσι χρόνια (γι' αυτό και έγινε ο αγω γός διαμέσου της Σαλαμίνας, μέχρι το νότιο άκρο της). Εντύπωση μου προκαλεί ότι ακόμα και σήμερα η ιδέα αυτή από κάποιους απορρίπτεται, μάλιστα κάπου αναφέ ρεται ότι μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή, ως προσφυγή σε μία και μόνη πηγή νε ρού (υποθέτω μαζί με το μισό πληθυσμό της Ελλάδας). Αναρωτιέμαι: Ποια είναι η άλλη πηγή νερού; Η αφαλάτωση; Θέλουμε και μετα φορά και αφαλάτωση για να έχουμε πολλές πηγές νερού; Θα περιμένουμε να γίνει δί κτυο αποχέτευσης και βιολογικός (αν γίνει), μετά θα φτιάξουμε δίκτυο άρδευσης από τις εγκαταστάσεις βιολογικού στα κτήματα και μετά θα πούμε «τώρα δεν είμαστε εξαρ τημένοι, ας κάνουμε και τη σύνδεση»; Προφανώς η σειρά είναι αντίθετη. Μένει η συγκέντρωση των ομβρίων και ο εμπλουτισμός των υπόγειων ταμιευτήρων νερού, τα οποία είναι καλά και άγια. Μπορούν όμως να λύσουν το πρόβλημα της ύδρευσης ενός νησιού που χρειάζεται πάνω από ενάμιση εκατομμύριο κυβικά μέτρα ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑ1ΠΝΑΙΑ,

τ. 10

νερού το χρόνο (με έντονες αυξητικές τάσεις), οι στέρνες; Μπορεί κάποιος να μας εξη γήσει τον τρόπο που θα υδρεύονται τα ήδη υπάρχοντα σπίτια και όχι αυτά που θα κα τασκευαστούν και θα υποχρεωθούν(;) να κάνουν στέρνες; Η πολύ διαφήμιση όμως της λύσης της στέρνας στα άνυδρα μικρά νησιά έχει και παρενέργειες. «Αβδηρίτες» μας ονόμασε σχόλιο της «Ελευθεροτυπίας», που θέλουμε -τρομάρα μας- να μας φέρουν (οι Αθηναίοι) το νερό στην Αίγινα για να ποτίζουμε τα λουλούδια μας, ξοδεύοντας (οι Αθηναίοι) δεκάδες δις δρχ. «Να φτιάξουν στέρνες» ήταν η λύση που μας πρότεινε... Καλά και άγια τα ανασχετικά φράγματα στους χείμαρρους για τον εμπλουτισμό των υπόγειων ταμιευτήρων και έχουν ήδη αρχίσει να εκτελούνται οι σχετικές εργασίες στους χείμαρρους Σκοτεινής και Βυρού. Το ερώτημα που μας διαφεύγει είναι: Για ποιο λόγο προτείνουμε ανασχετικά φράγματα; Η απάντηση δεν είναι «για να βελτιω θεί η ποιότητα του νερού των γεωτρήσεων και να σταματήσει η εφαλμύρωση». Η απάντηση είναι «για να τις εκμεταλλευτούμε περισσότερο», αν θέλουμε βέβαια να εί μαστε ειλικρινείς. Φυσικά για την ύδρευση, συνεχίζοντας έτσι την κλοπή του σχετικά καλύτερου νερού από τη γεωργία, στην οποία δίνουμε πια -αν περισσέψει- το πλέον αρμυρό νερό. Αυτό δεν είναι αυθαίρετο συμπέρασμα: «Τα περιθώρια αξιοποίησης τοπικών υδατίνων πόρων για την κάλυψη μέρους των υδρευτικών αναγκών της Αίγινας είναι μηδαμινά. Από τη μια μεριά οι υπόγειοι υδροφορείς έχουν σταδιακά υποβαθμιστεί λόγω της υπερεκμετάλλευσης τους, ενώ από την άλλη τα επιφανειακά νερά παρέχουν πολύ μικρές δυνατότητες αξιοποίησης τους και είναι προτιμότερο, όποια έργα εκτελεστούν, να έχουν ως στόχο την ενίσχυ ση των υπόγειων νερών στην κάλυψη των αρδευτικών ανανκών του νησιού.» Πρό κειται για απόσπασμα της ενδιάμεσης τεχνικής έκθεσης της ΕΥΔΑΠ του 2001, που έγινε για τη σύνδεση του νησιού με το δίκτυο της. Άλλωστε και τα έργα στους χεί μαρρους από το Υπουργείο Γεωργίας για το σκοπό αυτό γίνονται και όχι για να εντα θεί η ληστεία. Μόνο λοιπόν η απεμπλοκή της υπόθεσης «ύδρευση» από τους υπόγειους ταμιευτήρες νερού (με την ύπαρξη άλλης λύσης) -σε συνδυασμό βέβαια με τα ανασχετι κά φράγματα- μπορεί να βελτιώσει την υπάρχουσα κατάσταση. Είναι μεγάλο λάθος να συνδέουμε τη (μερική έστω) λύση του προβλήματος της ύδρευσης του νησιού με τη συνέχιση της ληστείας των υπόγειων νερών του. Όσο οι λύσεις που υπάρχουν θα είναι μερικές και θα περιλαμβάνουν μεταφορά νερού, καμιά δημοτική αρχή και κα μιά δημοτική επιχείρηση δεν θα μπορέσει να αντισταθεί στον πειρασμό να τους βάλει χέρι, αφού το νερό αυτό στοιχίζει πολύ λιγότερο από την αγορά από την ΕΥΛΑΠ και τη μεταφορά του. Με τις ανάγκες του νησιού να μεγαλώνουν αλματωδώς (εκατοντά δες οι νέες οικοδομές) και την τιμή μεταφοράς του (με υδροφόρες) να αυξάνει από το 2005 γύρω στο 20%, είναι ουτοπία να υποστηρίζουμε ότι δεν θα συνεχίσουμε την ίδια τακτική. Ποια δημοτική αρχή θα αλλάξει πολιτική, αφού η πρώτη συνέπεια θα είναι η μεγάλη αύξηση της τιμής του κυβικού στον καταναλωτή; Αλλά και να γινό ταν, θα έπρεπε οι εταιρείες μεταφοράς να μπορούν να ανταποκριθούν σε μεγάλη αύ-

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ

ξηση (τριπλασιασμό;) της μεταφερόμενης ποσότητας στο δίμηνο της αιχμής. Ως τώ ρα δεν μπορούμε να έχουμε τέτοιες βεβαιότητες. Υποστηρίζεται ακόμα από πολλούς ότι αυτά θα τα λύσει μια δημοτική επιχείρηση ύδρευσης-αποχέτευσης (Δ.Ε.Υ.Α.). Η ιδέα είναι της εποχής που ο τέως δήμος Αίγινας εξυπηρετείτο με ένα μόνο πλοίο. Σήμερα το νησί χρειάζεται τουλάχιστον πέντε, αν υπολογίσουμε και την Αγία Μαρίνα. Δεν θα πρόκειται λοιπόν για μια απλή Δ.Ε.Υ.Α. αλλά για μια ναυτιλιακή επιχείρηση. Το κύριο ερώτημα δεν είναι όμως αυτό αλλά το εξής: Τι μας κάνει να ελπίζουμε ότι μια Δ.Ε.Υ.Α. θα ακολουθήσει διαφορετική πολιτι κή από αυτή που ακολουθούν οι δημοτικές αρχές; Ακόμα δηλαδή και αν πείσουμε να γίνει Δ.Ε.Υ.Α., ακόμα κι αν καταφέρει αυτή να βρίσκει υδροφόρες, πως θα αλλάξει η μέχρι σήμερα πολιτική νερού, που -με λίγα λόγια- είναι «μισό ΕΥΔΑΠ και μισό γεω τρήσεις»; Εκτός αν, υπό την κάλυψη του θεωρητικού σχήματος «θα λειτουργεί με ιδιω τικοοικονομικά κριτήρια», παραβλέπουμε το γεγονός ότι το διοικητικό συμβούλιο κά θε Δ.Ε.Υ.Α ελέγχεται πλήρως από την εκάστοτε δημοτική αρχή. Εδώ όμως εισέρχεται και μια άλλη αντίφαση: Δεν πρέπει να είμαστε εξαρτημένοι από μία μόνο πηγή νερού αλλά πρέπει να κάνουμε δημοτική επιχείρηση με κύρια αποστολή να μεταφέρει νερό από την πηγή με την οποία δεν θέλουμε να συνδεθούμε! Υπάρχει ακόμα το επιχείρημα ότι οι εκάστοτε δημοτικές αρχές δεν θέλουν να απεμπλακούν από την ύδρευση (π.χ. με τη δημιουργία δημοτικής επιχείρησης) για τί με την ύδρευση αυξάνονται τα έσοδα του Δήμου, άρα και η αποζημίωση των τεσ σάρων (ίσως και πέντε) αμειβόμενων δημοτικών μας αρχόντων. Σύμφωνα όμως με δημοσίευμα των (πάντα ενημερωμένων) ΑΙΓΙΝΗΤΙΚΩΝ ΝΕΩΝ (φ. 286 της 5-82004), τα έξοδα παράστασης τους παραμένουν τα ίδια για έσοδα από 2.934.703 έως 5.869.406 Ευρώ, ενώ τα έσοδα του Δήμου ήταν (για το 2003) 5.700.608 Ε και τα έσοδα ύδρευσης 1.910.562,50 Ε. Άρα δεν θα «έπεφτε κλιμάκιο» η αποζημίωση τους, αν τα έσοδα της ύδρευσης αφαιρούνταν από τον προϋπολογισμό του Δήμου. Μπορεί βέβαια τώρα η δημοτική αρχή να προσπαθεί να αυξήσει λίγο τα έσοδα για να ανεβεί κλιμάκιο αλλά αυτό δεν μπορούσε να γίνει επί πολλά χρόνια στο παρελ θόν, όπου τα έσοδα ήταν αρκετά κατώτερα των σημερινών. Αλλού βρίσκεται η αλή θεια και αυτή δεν είναι άλλη από το ότι η ύδρευση είναι εξουσία και καθημερινή συ ναλλαγή με πολύ κόσμο... Έτσι κι' αλλιώς η ίδρυση δημοτικής επιχείρησης δεν θα έχει κανένα νόημα αν γί νει η σύνδεση του νησιού με την ΕΥΔΑΠ. Και τούτο γιατί το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα (5/11/2004) την παραχώρηση των δικτύων ύδρευσης και απο χέτευσης στην ΕΥΔΑΠ, για να μην υπάρχει ως δικαιολογία εκ μέρους της ότι δεν έχει γίνει επισήμως παραχώρηση, ότι οι Δήμοι ζητούν ακριβά για να εξαγοράσει η εται ρεία τα δίκτυα τους και δεν θα κάνει άλλες εξαγορές. Μπαίνουμε πια στην ουσία του θέματος, δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο θα αλλάξει (αν μπορεί να αλλάξει) η αρ νητική στάση της εταιρείας, αφού -ως γνωστόν- η ΕΥΔΑΠ έχει δηλώσει ότι η επέν δυση είναι ασύμφορη και για το λόγο αυτό δεν προχώρησε στη μελέτη σκοπιμότητας. ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 10

Καθόσον, καλά όλα τα λοιπά μέτρα που προτείνονται αλλά δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα του νησιού. Αντιθέτως, αν πούμε ότι με αυτά θα προσπαθήσουμε να λύ σουμε το πρόβλημα μας, θα απομακρύνουμε για πολύ τη λύση του και η κατάσταση συνεχώς θα χειροτερεύει. Έχω την εντύπωση ότι κανείς δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά με την ουσία της άρ νησης της ΕΥΔΑΠ. Άλλοι βολεύονται γιατί δεν θέλουν τη σύνδεοη και άλλοι γιατί βρήκαν τον ένοχο για τα δεινά μας. Άλλοι γιατί μπορούν να ασχολούνται με το θέμα και με την άκαρδη ΕΥΔΑΠ που δεν ενδιαφέρεται και δεν μας απαντά, «αποδεικνύο ντας» το ενδιαφέρον τους για τη λύση του προβλήματος. Με την ουσία του προ βλήματος, που είναι ότι (με τιμές 2001) η δαπάνη της σύνδεσης Αίγινας και Αγγιστρίου είναι (σύμφωνα με την προκαταρκτική μελέτη) 22,0 δις δρχ. = 65 εκατ. Ευρώ περίπου, κανείς δεν έχει ασχοληθεί, εκτός κι' αν έχουν βάση τα λόγια του κ. δή μαρχου ότι το έργο υπερκοστολογήθηκε (εκτός μιας πιθανής υπερκοστολόγησης, σε ένα σημείο της μελέτης αναφέρεται ότι ο υποθαλάσσιος αγωγός έχει κόστος 9,66 δις δρχ. και στον τελικό πίνακα κόστους 10,65 δις). Αν αποφασίσουμε να ασχοληθού με σοβαρά, θα βρεθεί το πραγματικό κόστος. Προς το παρόν όμως τα 22 δις είναι η βάση των υπολογισμών. Επειδή κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει μια Α.Ε. (ακόμα και υπό κρατικό έλεγ χο) να κάνει μια σοβαρή επένδυση με βέβαιη και μεγάλη ζημιά, το πρώτο που πρέ πει να βρεθεί είναι ο τρόπος απόσβεσης. Δηλαδή να βρεθεί ο αριθμός των κυβικών μέτρων νερού με τα οποία θα διαιρεθεί το ποσό αυτό. Ενώ λοιπόν οι υπολογισμοί των διαστάσεων των αγωγών (κυρίως του υποθαλάσσιου αλλά και των χερσαίων πάνω στο νησί) και των δεξαμενών γίνονται (φυσικά) με βάση τη μέγιστη ημερήσια ζήτη ση και έχει προβλεφθεί να εξυπηρετούν μέχρι 29.000 κυβικά μέτρα ημερησίως, η μέ ση ημερήσια ζήτηση (που δεν χρειάζεται στους υπολογισμούς) παρουσιάζεται ιδιαι τέρως χαμηλή. Η μέση ημερήσια ζήτηση μπορεί να μη χρειάζεται στους τεχνικούς υπολογι σμούς, είναι το πρώτο όμως που χρειάζεται στους οικονομικούς. Μπορεί μεν ο υπο λογισμός να έγινε βάσει του πληθυσμού (μόνιμου και εποχιακού) και μια σταθερά κα τανάλωσης που είναι τα 240 λίτρα κατ' άτομο την ημέρα αλλά τα προκύπτοντα μεγέ θη είναι καταφανώς λανθασμένα, αφού δίνουν σημερινή (2000) μέση ημερήσια κα τανάλωση 3.299 κυβ. μέτρα και μελλοντική (2030) 4.211 κυβ. μέτρα, δηλαδή ετήσια κατανάλωση 1.204.135 κ.μ. για το 2000 και 1.537.015 κ.μ. για το 2030, ενώ είναι γνωστό ότι οι ετήσιες αγορές, παρά τις δυσκολίες του καλοκαιριού, υπερβαίνουν σή μερα τα 2 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ενώ οι πωλήσεις το 1,5 εκατ. και αυτό ήταν κάτι που μπορούσαν να το μάθουν οι μελετητές με ένα τηλεφώνημα στο Δήμο. Θα έλεγε κανείς ότι μια πιθανή υπερκοστολόγηση του έργου και μια υποτίμηση των αναγκών μας δίνουν ένα «επιθυμητό» αποτέλεσμα. Πράγματι, αν θεωρήσει κανείς (σύμφωνα με τη μελέτη) ως μέση κατανάλωση για τα επόμενα χρόνια τα 1.400.000 κ.μ., και δεκαπενταετή διάρκεια απόσβεσης, τότε: ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ

(22 δις δρχ : 1.400.000 κ.μ.) : 15 έτη = 1047,6 δρχ. = 3,07 Ευρώ ανά κυβικό μό νο για αποσβέσεις, χωρίς τόκους! Με βάση τα δεδομένα αυτά, πολύ σωστά η ΕΥΔΑΠ δεν ξόδεψε κι' άλλα χρήματα για να κάνει μελέτη σκοπιμότητας. Πιστεύει κανείς ότι χρειαζόταν; Το αποτέλεσμα όμως αυτό προκύπτει δυστυχώς και μετά από τη διόρθωση των υπολογισμών. Αν δηλαδή η σημερινή μέση κατανάλωση είναι γύρω στα 1,5 εκατ. κ.μ. και με τη σύνδεση γίνει 2,25 (μέσος όρος επομένων ετών της σύνδεσης) τότε το αποσβεστέο ποσό μεταφράζεται σε 651,85 δρχ, = 1,91 Ευρώ ανά κ.μ., χωρίς τόκους (πε ρισσότερο από τη σημερινή τιμή καταναλωτή). Αν σε αυτά προστεθεί η τιμή αγοράς ή -αλλιώς- το κόστος νερού για την ΕΥΔΑΠ και τα λειτουργικά έξοδα του δικτύου της Αίγινας (πολύ μεγαλύτερα αυτού της πρωτεύουσας), τότε η τιμή του κυβικού με τά τη σύνδεση θα έπρεπε να είναι τόσο υψηλή, που δύσκολα θα γινόταν αποδεκτή, εκτός κι' αν έμπαινε μεγάλη κλιμάκωση στην κατανάλωση. Θα πλήθαιναν βέβαια οι απαιτήσεις για να πληρώνει ο καταναλωτής όσο και ο Αθηναίος. Υπάρχει εδώ όμως και μια άλλη δυσκολία. Είναι πολό δύσκολο, έως αδύνατο να βρεθεί δάνειο από το τραπεζικό σύστημα με δεκαπενταετία εξόφληση. Τα επιχειρημα τικά δάνεια δίνονται για τα μισά χρόνια και με επιτόκιο γύρω στο 8%. Υπάρχει δυνα τότητα δανεισμού από το εξωτερικό, με επιτόκιο γύρω στο 4,5% αλλά πάλι για τα μι σά χρόνια, κάτι που διπλασιάζει το αποσβεστέο ποσό ανά κυβικό (εκτός των τόκων). Νομίζω ότι κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει σοβαρά ότι η ΕΥΔΑΠ υποχρεούται τό σο να κάνει το έργο, όσο και να μας πουλάει το νερό φτηνότερα από το κόστος. Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι οι προσπάθειες μας να πείσουμε την ΕΥΔΑΠ να κάνει με ιδίους πόρους και με δανεισμό το έργο της σύνδεσης δεν πρόκειται να φέ ρουν κανένα αποτέλεσμα. Το να γίνει αυτό απόλυτα κατανοητό σε όλους τους δημό τες έχει πολό μεγάλη σημασία. Πρώτον για να σταματήσουν οι ενθουσιασμοί (παρα χώρηση δικτύου στην ΕΥΔΑΠ) και οι αστήρικτες αισιοδοξίες, που ακολουθούνται από απογοητεύσεις και αδρανοποίηση. Δεύτερον για να ασκηθεί πίεση στη σωστή κα τεύθυνση. Και η πίεση αυτή πρέπει να αρχίσει από τη δημοτική αρχή, που -όπως λέ ει- έχει στείλει εξήντα πέντε έγγραφα στην ΕΥΔΑΠ για το θέμα της σύνδεσης, εκτός των διακηρύξεων περί «σκοπού ζωής» κλπ. Με άρθρο μου στο αφιέρωμα στην ύδρευση του προηγούμενου τεύχους της ΑΙΠΝΑΙΑΣ είχα υποστηρίξει ότι η «ακραία συντηρητική αντίληψη» από την οποία κυριαρχείται το νησί, έχει σαν αποτέλεσμα την άρνηση ανάγκης σχεδιασμού και την προσφυγή στο κράτος για την επίλυση προβλημάτων μέσω προσωπικών επαφών και σχέσεων. Είχα χαρακτηρίσει μάλιστα τις αναλήψεις και συμπεριφορές αυτές ως «συ νταγή της αποτυχίας». Υποστήριζα επίσης ότι «Τα έργα ωριμάζουν όχι όταν συντάσ σεται η μελέτη αλλά όταν η τοπική κοινωνία (και οι εκπρόσωποί της) είναι βέβαιη ότι τα θέλει και ότι γνωρίζει τον τρόπο να τα διεκδικήσει». Κλασικό παράδειγμα οι έτοι μες εδώ και πολλά χρόνια οριστικές και εγκεκριμένες μελέτες για το Εϋνάρδειο και το Κυβερνείο. Η τοπική κοινωνία και η δημοτική αρχή δεν τα διεκδίκησαν και τα έργα ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 10

δεν έγιναν, παρά το ότι στέλεχος του αρμόδιου υπουργείου είχε χαρακτηρίσει «παρά τυπη» (για να μην πει -όπως μου είπε- καμιά χειρότερη λέξη) τη μη δημοπράτηση τους, μετά την έκδοση μάλιστα και των τευχών δημοπράτησης. Όταν λοιπόν (και αν) γίνει κατανοητό ότι λάθος πόρτα χτυπάμε, τότε μπορεί να βρούμε ποια είναι η σωστή. Όταν επιμένουμε στην πίεση προς την ΕΥΔΑΠ, θα ει σπράττουμε αόριστες απαντήσεις ή την άρνηση. Γιατί θα έπρεπε να περιμένουμε κά τι καλύτερο; Εν τω μεταξύ τα χρονάκια (ή οι τετραετίες) περνούν και η Αίγινα βρί σκεται κάθε χρόνο σε χειρότερη κατάσταση: αύξηση της κατανάλωσης, αύξηση του χρέους, διακοπές το καλοκαίρι, άγχος αν θα έρθει η υδροφόρα, νερό-αλάτι και λη στεία των υδάτινων αποθεμάτων. Εδώ και δύο χρόνια λοιπόν θα έπρεπε να έχουμε βρει τη σωοτή πόρτα, που δεν είναι άλλη από το Δημόσιο. Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς ότι -ιδιαίτερα μετά τις εκλογές- πιέζεται η κυβέρνηση να δώσει λύση. Λύση όμως δεν μπορεί να βρεθεί με προσωπικές επαφές και ικεσίες ή με αποστολή εγγράφων που απλώς παρακαλούν. Έχει παρέλθει πια αυτή η εποχή και το ερώτημα είναι αν υπάρχουν ακόμα τοπικοί πολιτικοί που δεν το έχουν καταλάβει. Αντί λοιπόν να στέλνονται επιστολές και να γί νονται παραστάσεις σε υπουργούς και πρωθυπουργούς (νέους και παλιούς), άλλη θα έπρεπε, εδώ και δύο περίπου χρόνια, να είναι η πολιτική μας: Η χρηματοδότηση του έργου μέσω του Δημοσίου αλλά με συγκεκριμένα και συντονισμένα βήματα. Έγραφα (ΑΙΓ. ΝΕΑ) στο τέλος του 2003, με τον απολογισμό δηλαδή της πρώτης τριετίας του Γ' Κ.Π.Σ., για το τι μπορεί να γίνει κατά τη δεύτερη τριετία: «Το γείο Εθνικής ύδρευσης,

Οικονομίας και Οικονομικών

αποχέτευσης,

δίνει ακόμα προτεραιότητα

διαχείρισης υδάτινων πόρων, διαχείρισης

υπουρ σε έργα

απορριμμάτων

και προστασίας περιβάλλοντος. Ειδικά για την ύδρευση πρέπει να uπoßL·θεί

διαχει

ριστική μελέτη, ενώ η περιοχή πρέπει να βρίσκεται σε "κρίσιμη κατάσταση"και

το έρ

γο να κρίνεται απολύτως αναγκαίο (...) Ενώ έτσι είναι τα πράγματα, εμείς αναλωνό μαστε σε καυγάδες με την ΕΥΛΑΠ και "κλαίμε πάνω από το χυμένο γάλα" της απόρ ριψης της αίτησης μας για σύνδεση με πρωτοβουλία

της ίδιας».

Και παρακάτω: «Όταν αρνιόμαστε με επιμονή να παραδεχτούμε

την

πραγματικό

τητα, ότι δηλαδή το νερό όχι μόνο δεν φτάνει και το καλοκαίρι γίνονται διακοπές, όχι μόνο ότι είναι παντελώς ακατάλληλο και θα γίνεται κάθε χρόνο χειρότερο, αλλά και ότι διαπράττουμε

τεράστιο οικολογικό έγκλημα, καταστρέφοντας

κάθε υπόγειο υδρο-

φορέα του νησιού, πώς θα πείσουμε ότι η περιοχή βρίσκεται "σε κρίσιμη

κατάσταση"

και το έργο είναι απολύτως αναγκαίο, ώστε να εγκριθεί και να χρηματοδοτηθεί

κατά

προτεραιότητα;» Μισό χρόνο αργότερα (27 Ιουνίου 2004) στη συνέντευξη που έδωσε ο κ. δήμαρ χος για το θέμα του νερού επανέλαβα τα παραπάνω ως ερώτηση περί του πρακτέου και η απάντηση ήταν τα "άπειρα έγγραφα" και τα "ραντεβού με υπουργούς". Μετά από επιμονή του ερωτούντος περί μελετών, η απάντηση ήταν ότι πρέπει να μας βοη θήσει το κράτος να κάνουμε την οριστική μελέτη, ενώ για άλλου είδους μελέτες ήταν ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΠΑ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ

155

η ερώτηση. Έστω και γι' αυτό όμως, δεν υπήρξε τίποτε νεώτερο. Πώς τη ζητήσαμε τη βοήθεια και τι μας απάντησαν; Υπάρχει ακόμα χρόνος, αφού το 2006 τελειώνει το Γ' Κ.Π.Σ.; Αν η δημοτική αρχή δεν πιεστεί και/ή δεν πειστεί ότι ο δρόμος προς τη σύνδεση περνάει από το ΥΠΕΘΟ και το ΥΠΕΣΔΔΑ τίποτε δεν θα γίνει πέρα από τις άκαρπες παραστάσεις, τα έγγραφα επί εγγράφων, τις καταγγελίες της άσπλαχνης ΕΥΔΑΠ, τις αόριστες υποσχέσεις της κυβέρνησης και το "δούλεμα" των βουλευτών, που σε αυτή τη φάση δεν μπορούν να προσφέρουν τίποτε, αν ο Δήμος δεν πάρει τις σωστές απο φάσεις και δεν αναλάβει πρωτοβουλίες. Τελειώνοντας -και προς επιπλέον ενίσχυση των προτάσεων και του τρόπου ενέργει ας που εξέθεσα- παραθέτω δύο δηλώσεις δημοτικής αρχής: α) «Θα σας ανακοινώσουμε σε λίγο καιρό για το νερό μια αγγελία που θα σας ευχαριστήσει. Δεν είναι καιρός τώρα. Είμαστε λίγο επιφυλακτικοί. Θα τα φέρουμε ενώπιον του δημοτικού συμβουλίου και ίσως ενώπιον του λαού.» β) «Όταν όμως δρομολογηθεί η σύνδεση με την ΕΥΔΑΠ, που πιστεύω ότι θα γίνει και στο επόμενο συμβούλιο θα είμαι σε θέση να σας πω τι θα γίνει...». Οι ημερομηνίες των δηλώσεων αυτών είναι 29/6/1984 και 5/7/2004. Όπως φαί νεται, καμιά σημασία δεν έχει πια έγινε πρώτα και πια μειά από είκοσι χρόνια... Αίγινα, Νοέμβρης - Δεκέμβρης 2004

Μειά τα νέα δεδομένα Οι πιέσεις φέρνουν πάντα κάποια αποτελέσματα. Η πρόταση για παραχώρηση του δικτύου και των εγκαταστάσεων ύδρευσης-αποχέτευσης του Δήμου στην ΕΥΔΑΠ χρονολογείται από ετών. Η υιοθέτηση της από την πλειοψηφία του Δήμου έγινε με μεγάλη καθυστέρηση και μόνο μετά από πίεση που ασκήθηκε από την ομάδα πολι τών για το νερό και από τη μειοψηφία. Η απόφαση χαρακτηρίστηκε ως ιστορική αλ λά και συμβολική, αφού από μόνη της δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Θα ανα γκάσει όμως την ΕΥΔΑΠ να "ανοίξει τα χαρτιά της", υποστήριζα με άρθρα μου (ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ φ. 9 και 10 του περασμένου Νοεμβρίου). Πράγματι αυτό και έγινε. Στις 5 Νοεμβρίου πάρθηκε η απόφαση περί παραχώ ρησης του δικτύου στην ΕΥΔΑΠ, στις 11 στάλθηκε το έγγραφο, στις 19 η εταιρεία απάντησε ότι δεν μπορεί να το κάνει με ίδιους πόρους και μας συνιστά να απευθυνΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

θούμε στην «Κεντρική Διοίκηση» για να μας εξασφαλίσει τους πόρους. Τότε θα μπο ρέσει να αναλάβει την εκτέλεση του έργου της υποθαλάσσιας σύνδεσης, της κατα σκευής των χερσαίων αγωγών και δεξαμενών και -στη συνέχεια- την ανάληψη του δικτύου ύδρευσης του νησιού και την ασφαλή υδροδότηση του μέσω του αγωγού που έχει από χρόνια φτάσει στο νότιο άκρο τη Σαλαμίνας. Το έγγραφο αυτό πρωτο κολλήθηκε στο Δήμο στις 24/11 και ανακοινώθηκε στη σύσκεψη δήμαρχου και αρ χηγών συνδυασμών που έγινε δυο βδομάδες αργότερα. Το πρώτο ερώτημα είναι γιατί έπρεπε να χάσουμε δόο χρόνια ακόμα. Η απάντη ση δεν είναι ότι η ΕΥΔΑΠ μας το είχε ήδη πει ότι δεν μπορεί, γιατί τότε μένει αναπά ντητο το ερώτημα γιατί συνεχίζαμε τις πιέσεις προς αυτήν. Γιατί δεν κάναμε εξ αρχής αυτό που πρέπει να κάνουμε τώρα; Το δεύτερο ερώτημα είναι αν θα πάμε «γυμνοί» στην πολιτική ηγεσία της χώρας, λέγοντας ότι θέλουμε να μας φέρετε το νερό. Θα ει σπράξουμε κάποιες υποσχέσεις, οι οποίες πιθανώς δεν θα διαφέρουν σε τίποτε από αυτές που ήδη έχουν δοθεί, προς θρίαμβον της μικροπολιτικής και όσων ήδη προη γούνται στην άσκηση της με «προσωπικές επαφές και παραστάσεις». Η εξασφάλιση των πόρων είναι το ζητούμενο. Και η εξασφάλιση αυτή δεν δίνε ται με ένα ξερό αίτημα. Ο τρόπος ένταξης σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα ή στις δημόσιες επενδύσεις έργων μεγάλου κόστους δεν χαρίζεται εύκολα από καμιά κυβέρνηση. Ένας τρόπος ένταξης (στο Γ' Κ.Π.Σ.) έχει ήδη περιγραφεί στο άρθρο αυτό: διαχειρι στική μελέτη, απόδειξη ότι η περιοχή βρίσκεται σε «κρίσιμη κατάσταση» και ότι το έρ γο κρίνεται απολύτως αναγκαίο, ώστε να χρηματοδοτηθεί κατά προτεραιότητα, αφού οι αιτήσεις για ένταξη έργων είναι εκατοντάδες και τα λεφτά δεν φτάνουν. Με τη ζητούμενη όμως εμπλοκή του Δημοσίου αλλάζουν και τα δεδομένα χρη ματοδότησης. Η χρηματοδότηση ακόμα και όλης της επένδυσης από το Ταμείο Πα ρακαταθηκών και Δανείων είναι εφικτή, με εικοσιπενταετή διάρκεια και με μικρό επι τόκιο. Οι σχετικές διαιρέσεις είναι τώρα οι εξής, αν —βασίμως- υποθέσουμε ότι η διάρκεια αποπληρωμής θα είναι μεταξύ των ετών 2010 και 2035 και -με το ρυθμό αύξησης της κατανάλωσης- το μέσο ετήσιο ύψος της τα χρόνια αυτά θα είναι 2.500.000 κυβικά: (65.000.000 Ευρώ : 2.500.000 κ.μ.) : 25 έτη = 1,04 ευρώ

Το κόστος αυτό μπορεί να φτάσει το πολό στα 1,20 Ευρώ ανά κυβικό μέτρο με τους τόκους και είναι πολό κατώτερο αυτού που πληρώνουμε σήμερα για την αγορά νε ρού από την ΕΥΔΑΠ και τη μεταφορά του. Δεδομένου ότι σήμερα, με την ποιότητα «μισό ΕΥΔΑΠ, μισό γεωτρήσεις», η τιμή καταναλωτή είναι 1,41 και πρέπει να ακρι βύνει κατά πολύ όχι μόνο λόγω της αύξησης της τιμής μεταφοράς αλλά και για να καλυφθούν οι ζημιές παρελθόντων ετών, είναι δυνατόν, μετά την πρόσθεση στα 1,20 Ευρώ, του κόστους του νερού και των λειτουργικών εξόδων της υπηρεσίας ύδρευ σης, η τιμή καταναλωτή -για «νερό πρωτεύουσας»- να είναι όχι πολύ μεγαλύτερη από τη σημερινή. Αυτό το σενάριο και αυτή η τιμή είναι αν δεν γίνει ένταξη του έρΚΑΙ ΠΑΛΙ ΠΑ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ

you σε πρόγραμμα που θα εξασφαλίζει -μερική έστω- χρηματοδότηση. Αν θα γίνει, η τιμή αυτή μειώνεται αισθητά. Το ερώτημα λοιπόν παραμένει: Τι θα ζητήσουν από την κυβέρνηση οι εξουσιο δοτημένοι από το δημοτικό συμβούλιο για ενέργειες δήμαρχος και οι τέσσερις (δη λαδή τρεις) αρχηγοί συνδυασμών; Νερό ή συγκεκριμένα βήματα βάσει ενός προ γράμματος ενεργειών που θα φέρουν συγκεκριμένο αποτέλεσμα σε τακτό χρονικό διάστημα; Αν ζητήσουν νερό, η αποτυχία είναι μάλλον δεδομένη. Το δεύτερο αίτημα προϋποθέτει σύμπνοια και χρειάζεται προεργασία, διερεύνηση των δυνατοτήτων και υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων-οεναρίων, πάνω στα οποία θα ζητηθεί η δέ σμευση και η συνεργασία της Πολιτείας. Γι αυτό και είναι το μόνο ρεαλιστικό.

•

Hill

158

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 10

i'Ä- ! i-A#-i>iv.i»ii·»

•^•^i^-^fy^.'t:^<-.)yf^-j^f-r •i';;-Îf ••/: ν Γ ΐ ' ΐ ΐ ΐ

*'ί

[3E£