Heus 11 voorjaar 2018 a3 boeken

HEUS 6e jaargang • nummer 1

Een heus magazine over oude wijsheden nieuwe inzichten v o o r J A A r 2018 leven met de natuur – een uitgave van A3 boeken

I N TE R VI E W

INTE R V I EW

TIENERs EN DE kRACHT VAN kRuIDEN

Als de bijen spreken

I N TE R VI E W

Verdiep je relatie met je hond

T H EMA

Creatief mediteren in de zomer n IEuw : hE T LI E D vA n D E BIJ – JACQuELInE Fr E E M A n

K L uI vEn u I T DE hEMEL – SuZ AnnE CLoTh I E r K ru I DEnK rAC hT voor TIEnEr S – MAr JAnn E h uI S I n G

Heus 11-2018.indd 1

13-05-18 10:35

24-10-17 19:46 ren.indd 58

n 95x138 contou

Krachtdierkaarte

Heus 11-2018.indd 2

Krachtdieren

13-05-18 10:35

voorwoord Wonderlijk hoe alles op z’n plek kan vallen. Eind vorig jaar dacht ik een volle bak te hebben voor dit voorjaar, maar de ene na de andere nieuwe uitgave viel af of schoof door in de planning. Help, een groot gat! Dan komt er ineens een mailtje over een prachtig boek over honden en hoe we onze relatie met ze kunnen verdiepen. Helemaal in mijn straatje en ik wist meteen welke foto er op de cover moest. Die foto is gemaakt toen ik voor het eerst op Texel was met Angel en Belco, hun hondenvriendjes en hun baasje. Het was een magisch moment in de mist met een ruisende zee op de achtergrond. We waren één, één met elkaar en één met alles om ons heen…

Kort daarna nog een mail: of ik interesse had in een boek over bijen, maar niet zomaar een boek over bijen, maar een boek over onze relatie met bijen en hun wijsheid. Ja, natuurlijk heb ik interesse!

Ik ben ook heel blij dat het boek over kruiden voor jongeren dat Marjanne Huising al heel lang van plan was te schrijven er nu eindelijk komt. Mooi, kruidenkracht voor tieners! f oto: ingrid tim m e rm a ns

adrie beyen, hoofdredacteur en uitgever info@A3boeken.nl – twitter @AdrieA3boeken – www.facebook.com/A3boeken

inhoud INTERVIEW

THEMA

“Ik heb een leven vol vuurvliegjes geleefd”

Niet in, maar boven de wolken

Suzanne Clothier

2

Creatief en ontspannen de zomer door

“Er is meer mogelijk dan een paracetamolletje slikken” Marjanne Huising

“Als de bijen spreken, luister ik” Jacqueline Freeman

10

12

D I T & D AT

16

Jan de Graaf

6

20 24 26 27 Wendy Smit

DE LEZER Ingrid Timmermans CITAAT Groot en bloot

OVERPEINZING

De gelukkige groenmens

Anna Maria van den Berg

Fondslijst

28

L egenda Boek(en)

Spel(len)

Boek(en)/ spel(len)

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 1

13-05-18 10:43

interview

S u zanne C lothier:

“Ik heb een leven v geleefd.”

Dieren in allerlei soorten en maten begeleiden Suzanne Clothier al vele decennia op haar levens­ pad. Voor haar is reizen in het gezelschap van dieren als lopen met engelen, gidsen, beschermers, jokers, schaduwen en spiegels. Ze is ervan over­ tuigd dat in elke relatie tussen mens en dier twee zielen samenkomen en er over en weer lessen zijn te geven en te leren. “

M

ijn enige vergissing was, dat ik haar knie likte. Daarvoor vond iedereen het wel goed dat ik zachtjes lag te hijgen onder de eettafel, een fijne plek om te liggen op een warme zomeravond. Ik was een slimme hond. Ik wist dat het op de tegelvloer in de badkamer waarschijnlijk wel koeler zou zijn net zoals buiten onder de struiken langs het huis, maar daar zou ik het gezelschap van mijn familie missen. (...) Ik ging zitten, zodat ik tegen een vrouwenknie kon leunen; mijn ogen gesloten terwijl ik de zoete bekende lucht inademde die opsteeg uit de holte bij haar enkel. Afwezig bukte ze zich om mij een aai over mijn hoofd te geven en dankbaar voor de aandacht likte ik haar knie. Mijn tante slaakte een kreet en daarmee kwam een eind aan mijn gelukzalige momenten als familiehond. ‘Het is niet eerlijk’, dacht ik verontwaardigd toen ik onder de tafel vandaan werd gehaald en resoluut in een stoel gezet: ‘Blijf zitten en eet als een mens!’ Ik wilde alleen maar een hond. Als ik geen hond mocht hebben, dan moest mijn familie mij minstens toestaan een hond te zijn.

Iedereen weet toch dat een hond mensen die hij aardig vindt likt.” Zo begint het boek van Suzanne Clothier, waarin ze je meeneemt op reis door haar leven en je deelgenoot maakt van haar vele ontmoetingen met dieren. Ook vertelt ze over de baasjes, die net als zij een diepe relatie met hun hond willen, maar niet weten hoe.

B ont gezel s chap In haar werkzame leven richt Suzanne zich voornamelijk op honden. Ze werd vermeld in de eerste Ame-

2

Heus 11-2018.indd 2

rikaanse ‘Wie is wie voor honden’ in 1997 en gaf les in vele landen, onder meer op het gebied van gehoorzaamheid, behendigheid, reddingswerk, kennelbeheer en programmaontwikkeling. Op haar boerderij in de staat New York woont ze samen met haar echtgenoot en een bonte verzameling honden, katten, papegaaien, schildpadden, paarden, ezels, Schotse hooglanders, varkens en kippen. Uit eigen ervaring weet ze dat je met veel dieren een enorm diepe band kunt opbouwen: “Uiteraard is dit voor een groot deel afhankelijk van het dier en de diersoort. Ik heb bijvoorbeeld een bijzondere relatie met reptielen gehad, waaronder onze doosschildpad Chickopay, die was klein maar groots in communiceren. Er zijn echter grenzen en die worden bepaald door wat reptielen nodig hebben en waarin ze zijn geïnteresseerd.

Honden zijn als soort zeer geschikt om een diepe relatie mee te hebben. Ze zijn sociaal en passen zich zo aan dat ze heel dicht bij ons kunnen leven zonder gek te worden. Paarden zijn ook in staat om zo’n diepe band op te bouwen, maar ze leven een ander leven en ik denk dat de meeste het moeilijk zullen vinden om de hele dag dicht bij ons in de buurt te zijn. Ik spreek nu in het algemeen, he. We hebben bijvoorbeeld vijf maanden een ezel bij ons in huis gehad toen hij moest herstellen na een ernstige ziekten.

Ook hebben er aardig wat kalfjes en tien varkentjes in ons huis geleefd, gewoon in de woonkamer, en ze waren net zo meegaand en vriendelijk als een hond.”

L ess en Welke rol of betekenis een dier voor je kan vervullen is afhankelijk van wie je bent, waar je staat in het leven en welk dier er met je meeloopt op je levenspad. In haar boek heeft Suzanne het over haar engelen, gidsen, beschermers, jokers, schaduwen en spiegels, omdat dit de rollen zijn die de verschillende dieren voor haar persoonlijk hebben vervuld in de loop der tijd: “Ik hoop dat ik de ogen van de mensen kan openen voor de realiteit dat je ook met andere dieren dan een hond een relatie kunt opbouwen. Als ik terugkijk naar de vele dieren waarvan ik heb

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

foto: s uz a n ne w e bb

n vol vuurvliegjes

gehouden, zie ik dat sommige zorgden voor de lach en vreugde, andere beschermden mij op verschillende niveaus, zowel fysiek als emotioneel. Andere daagden me uit en waren niet makkelijk. Zij leerden mij de donkere hoeken in mijn ziel kennen en hoe ik die lichter kan maken, terwijl ik een gezonde relatie met hen ontwikkelde en hen hielp om de best haalbare balans in het leven te vinden. Ik kan me niet voorstellen hoe het is om te reizen zonder dit uitgelezen gezelschap. Tijdens mijn reis streef ik ernaar om dieren volledig te leren kennen, dwaal ik in vreemde landen, worstel ik om die andere talen vloeiend te spreken en vind ik veel meer dan de dieren zelf. Zoals alle reizigers – ongeacht hoe ver ze gaan en hoe exotisch het gebied of bizar de cultuur – ontdekte ik mezelf.”

Mijn vraag naar de belangrijkste les die ze ooit van een hond heeft geleerd, kan en wil Suzanne niet beantwoorden. Dat zou namelijk de indruk wekken

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 3

dat de ene les belangrijker is dan de andere of dat er op enig moment een openbaring plaatsvond. Ze refereert aan de uitspraak ‘verlichting is niet een zonsopgang, maar vuurvliegjes’ van Boeddha: “Ik heb een leven vol vuurvliegjes geleefd en nooit een zonsopgang gezien.”

Ook mijn vraag of je de hond krijgt die je verdient of nodig hebt, vindt ze niet gepast: “Het gaat niet om onze behoeften, om wat wij verdienen. Bij een relatie gaat het altijd om twee wezens die verwikkeld raken in een relatie. In mijn ervaring komen twee zielen samen en zijn er over en weer lessen te geven en te leren. Een relatie is altijd een samenkomen van twee.

Altijd.”

C omm u nicatie Als er een lesboek speciaal voor honden zou zijn, dan zou daarin precies hetzelfde staan als in elk ander lesboek over relaties, stelt Suzanne. Te weten: leer de

3

13-05-18 10:35

N I E UW Kluiven uit de hemel Suzanne Clothier Vertaling: Adrie Beyen A5, circa 200 pagina’s, € 19,50 isbn 978 949155739 2 nur 431, 728 Verschijnt augustus 2018

4

Heus 11-2018.indd 4

foto: c ind y k now lton

ander kennen en vind uit hoe je het beste met die ander kunt communiceren, terwijl je zo min mogelijk conflicten veroorzaakt en zo veel mogelijk vreugde en vrede brengt. Het is niet zo dat er sprake is van één grote fout die iedereen altijd maakt: “Alle relaties zijn een aaneenschakeling van fouten en successen. Dat geldt net zo goed voor een mens-mensrelatie als voor een hond-mensrelatie. Het succes van de relatie is afhankelijk van vele factoren. Je moet bereid zijn zelfbewust te zijn, jezelf te analyseren, werkelijk nieuwsgierig naar die ander te zijn en je eigen behoeften en wensen opzij te zetten voor die ander. Vergeving voor jezelf en de ander is ook een belangrijk ingrediënt. Als je op een lijn zit met die ander, dan ontstaat er communicatie. Communiceren zonder dat er iemand werkelijk luistert is als tegen jezelf praten.”

In haar boek schrijft Suzanne over de ontmoeting met Hobbs, een zwartwit hondje dat vijf mensen had gebeten. Andere trainers hadden zijn baasje geadviseerd hem te laten inslapen. Toen hij door het baasje naar de praktijkruimte werd gebracht, spartelde Hobbs aan zijn lijn als een zalm aan een vislijn.

Suzanne wist dat zijn baasje haar laatste hoop op haar had gevestigd. “De vrouw was zeer gespannen en zenuwachtig. Ze fladderde van opwinding. Maar ik kon zien dat ze van het hondje hield. We praatten even, terwijl ik hem observeerde. Hij was heel levendig. Hij trilde van de energie die hij niet kwijt kon, liep op zijn tenen, amper in staat zijn eigen gedachten te beheersen. Elk geluidje, elke beweging kreeg onmiddellijk zijn aandacht. Toen onze ogen kort contact maakten, zag ik even veel intelligentie als wantrouwen. In gedachten zocht ik contact met hem en vroeg ‘Wil jij zo zijn?’ Heel even kwam er geen reactie. Toen draaide hij zijn hoofd en keek lange tijd in mijn ogen. Zijn antwoord klonk helder in mijn hoofd: ‘Niemand luistert naar mij.’ Ik beloofde hem dat ik dat wel zou doen, nam de riem over van zijn baasje en ging op zoek naar hoe we het beste konden beginnen.”

Het begin werd gevonden en uiteindelijk leidde dit tot een dans tussen Hobbs en Suzanne. De dans is een metafoor die Suzanne gebruikt voor op elkaar afgestemd zijn, bewegen op dezelfde ‘muziek’ met dezelfde timing en begrip van het moment, je aanpassend aan de behoeften en beperkingen van je partner, zodat je samen beweegt met hetzelfde doel en dezelfde wens. Volgens Suzanne kan in principe iedereen met een dier dansen: “Dit kan altijd wanneer er geen conflict is en wanneer je het met elkaar eens bent over wat je op dat moment doet. Dit kan bijvoorbeeld alleen al ademhalen zijn of er gewoon voor elkaar zijn, maar het kan ook actief samen bezig zijn. Ook dieren dansen met elkaar. Kijk maar eens naar een groep dieren die spelen, rennen door een veld of simpelweg een ruimte delen.”

kLuIVEN “If a dog’s prayers were answered, bones would rain from the sky” is de volledige titel van haar boek. Het is een Turks gezegde en voor Suzanne geeft de titel aan dat dit een boek is met een andere insteek dan het gebruikelijke boek voor hondenbaasjes: “Ik wilde een titel die de lezer meteen duidelijk zou maken dat het niet gaat over wat ze hun hond kunnen leren, maar dat het perspectief van de hond de sleutel is. Bij onze gebeden gaat het om heel iets anders dat uit de hemel zou moeten vallen dan waar de honden om bidden. Zij willen graag dat het kluiven regent. Of misschien wel een paar eekhoorns.”

Ze was al die simplistische boeken over de vaak eenrichting manier van trainen zat. Boeken waarin honden worden gezien als iets wat moet worden gemotiveerd, gemanipuleerd, getraind of aan het werk gezet zoals het de baas of begeleider goeddunkt.

“Ik zag dat er behoefte was aan iets stevigers, iets wat mensen uitdaagt om dieper te gaan, om honden en andere dieren te zien als meer dan een verlengstuk

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

foto: c ind y k now lton

van hun eigen wensen of behoefte. Maar bovenal was er behoefte aan een boek dat tevens bevestigt wat velen al uit eigen ervaring weten: de relatie met een hond kan heel diep gaan, zelfs je leven veranderen en net zo krachtig zijn als de relatie met een mens. Voor degenen die dit nog nooit hebben ervaren is het boek als een plattegrond van een vreemd land dat werkelijkheid wordt zodra de lezer weet dat het mogelijk is om dat land te vinden.” In haar boek beschrijft ze haar motivatie als volgt: “Ik ben niet de enige met een zucht naar een diepgaander begrip van de dieren en de wens om een relatie met hen te hebben. Overal waar ik kom, vind ik anderen die net zo gepassioneerd zijn als het om dieren gaat en meer willen weten. Met grote vreugde heb ik het mijn levenswerk gemaakt om anderen te helpen de honden met wie ze hun leven delen beter te begrijpen en ze te helpen nieuwe diepten in hun relatie met dieren te verkennen. Dit is geen eenzijdig proces van simpelweg uitleggen wat de mooie nuances zijn in de communicatie van honden of de structuren en het protocol van de hondencultuur. Het is belangrijk dat je begrijpt hoe en waarom onze honden zich gedragen zoals ze zich gedragen en jezelf openstelt voor een andere kijk op de wereld: de kijk van de hond op het leven, liefde en relaties. Dit boek biedt de lezer de kennis die nodig is om die lieve roofdieren die ons bed delen ten volste te waarderen en met deze kennis komen nieuwe inzichten en een groter bewustzijn.

Maar er is meer nodig. Als je een relatie wilt die zo diep en intiem is dat je ziel ervan zingt, dan is die niet alleen gebouwd op goede informatie over hoe en waarom anderen zich zo gedragen. Zoals bij elke relatie is ook inzicht in jezelf en wat jij inbrengt noodzakelijk. Van alle geschenken die dieren ons kunnen

bieden, is wellicht het grootste geschenk de kans om diep bij jezelf naar binnen te gaan. Zonder oordeel, zonder agenda, maar met een verbazingwekkend vermogen om te vergeven, zijn dieren de idealen gidsen voor ons innerlijke landschap. Zowel op momenten van gelukzalige overeenstemming als op momenten van gefrustreerd niet-begrijpen, hebben we baat bij onze relatie met onze hond, die ons zachtjes duwt in de richting van een beter begrip van de dynamiek tussen twee wezens die partners willen zijn en van nieuwe inzichten in wie we zijn. Als we eenmaal zijn begonnen aan de reis naar de authentieke verbinding waarnaar we verlangen, kan het niet anders dan dat we ten diepste veranderen, vaak op een onverwachte, maar zeer welkome manier. Een leven dat je samen met een dier leeft, heeft de kracht om ons meer mens en menselijker te laten worden.

Onze ziel raakt er vol van, beroert onvermijdelijk ook andere relaties en de magie ervan beïnvloedt ons hele leven.

Dit boek is voor iedereen die misschien wel zijn hele jeugd de wereld heeft bekeken vanonder de eettafel, voor iedereen die net als ik wanhopig verlangde naar een kwispelende staart. Ook voor iedereen die nooit een knie heeft gelikt of naar de pizzabezorger heeft geblaft. Het is een boek voor iedereen die honds en andere talen vloeiend heeft leren spreken en voor iedereen die voor het eerst deze meest welsprekende talen leert kennen. Het is voor iedereen met een hart gevormd en gevuld door de dieren die er niet meer zijn en voor iedereen waarvan het hart nog moet worden gebroken zoals alleen een dier dan kan doen.

Maar bovenal is dit boek voor iedereen die op zijn levensreis vergezeld wordt door honden en andere dieren en zo mogelijk zichzelf ontdekt.”

Cathleen met rescuehond Lola uit Macedonië

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 5

5

13-05-18 10:35

interview

M ar janne H u is ing :

“Er is meer mogelijk d paracetamolletje sl Tieners maken een enorme ontwikkeling door en hebben zo hun eigen problemen en klachten. Ze willen graag zelf uitzoeken wat goed voor hen is. Het nieuwe boek van kruidenvakvrouw Marjanne Huising geeft handvatten hoe ze na bewustwording met behulp van de energetische kracht van kruiden van klacht naar kracht kunnen komen.

A

l heel lang, vanaf dat haar dochter klein was, wilde Marjanne een verhalend kruidenboek schrijven. Enkele verhalen werden geschreven om vervolgens op de plank te belanden en daar stof te vergaren. Op de een of andere manier was het toch niet wat ze moest doen. In het najaar van 2017 spraken we elkaar onder het genot van een kop kruidenthee en saliebonbons.

Ik vroeg wanneer dat kinderboek over kruiden nou eindelijk eens klaar zou zijn. Blijkbaar was het nodig dat ik haar even opporde, want daarna ging ze voortvarend aan de slag. In eerste instantie richtte ze zich op jonge kinderen, maar dat dreigde een boek voor ouders te worden: “Daar werd ik helemaal niet blij van. Na er verder over nagedacht en gewandeld te hebben voelde ik dat het een boek voor tieners moest worden. Mijn dochter heeft nu die leeftijd en mijn gedachten als moeder gaan uit naar allerlei vragen en thema’s die bij deze levensfase horen. Toen ik dit idee bij vrienden neerlegde, kwam er een storm van reacties op gang. Waarin DOEN het voornaamste woord was, want er is zo weinig voor tieners te vinden op dit gebied. Het gebied van kruiden en dan met name de achtergrond van klachten en de energetische kracht van kruiden.”

I n ge s pre k “Er was direct een verlangen om jongeren te spreken en hen te vragen wat ze bezighoudt. Wat ze zien, ervaren en meemaken. Het eerste gesprek was met de oppas van mijn dochter. De openheid ontroert me nog. We hebben gepraat over menstruatieklachten en het waarom. Ze heeft een klasgenootje met anorexia, wat doe je dan? Over seks en wat ze ontdekt heeft. Een andere ontmoeting is ook bij me gebleven tijdens het schrijven. De neef van een vriendin wilde wel met mij praten en wat een prachtig gesprek

6

Heus 11-2018.indd 6

vloeide hieruit voort. Hij gaf me de woorden en de inhoud van ‘impulsliefde’, ‘mooiboy’ en ‘de blik op meiden die seks hebben’ om erbij te horen. Dat raakte me diep. Hij vertelde heel open over seksualiteit en hoe het voor hem is en over zijn vrienden en de vragen die ze hebben. Op de vraag waaraan het boek moet voldoen, zei hij: ‘Antwoorden vinden op vragen is het belangrijkste.’ Er volgden veel gesprekken met jong en oud. Het gesprek met een vriend bij ons in de tuin terwijl het steeds donkerder werd gaf een rijkdom aan informatie, omdat hij kon terugkijken naar toen hij tiener was en hoe het vuur in hem ervoor zorgde dat hij maar aan een ding dacht. Later in het gesprek stonden de tranen in zijn ogen, toen hij vertelde over een meisje dat later aan hem vertelde dat ze een orgasme had gefaket. Wat dus een onderwerp is geworden bij de witte dovenetel. Vele gesprekken hebben helderheid gegeven over wat er speelt onder tieners en waarover ze vragen hebben.”

In eerste instantie dacht Marjanne een boek voor jongens en meiden te schrijven, maar dat vond ze lastig: “Ik heb een meidengezin en hoe kan ik nou voor jongens vertellen hoe het werkt en zit?” Een kennis die met meidencirkels werkt, zette grote ogen vol ongeloof op, toen Marjanne vertelde dat ze het boek toch alleen maar voor meiden zou gaan schrijven: “Er volgde een gesprek over dat we als vrouwen en meiden de opdracht hebben om onszelf te leren kennen maar ook de jongens te leren wie we zijn.

Hoe kan dat beter dan een boek waarin jongens en meisjes een rol spelen?!”

Kracht Naar aanleiding van de vragen die in de gesprekken naar voren kwamen heeft Marjanne gekeken welke kruiden daarbij pasten. Soms liet een kruid zich

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

k dan een je slikken”

meteen zien in een gesprek en een andere keer wist ze dat ze een bepaald thema kon vertalen via een kruid (dat ook een boom kan zijn). Terwijl ze aan het schrijven was zijn er kruiden bijgekomen en ook weer doorgestreept. Een organisch proces dat steeds veranderde tot er 28 kruiden overbleven.

In haar boek en de kaartenset ‘Kruidenwijsheid’ gaat het om het wakker maken van de wijsheid van de kruiden die al in eeuwen in ons ligt te sluimeren, de wijsheid die uit ons bewustzijn is verdwenen. Kruidenkracht gaat over het hernieuwen van de kruiden, het in deze tijd plaatsen van kruiden bij de onderwerpen die tieners heden ten dage bezig houden. “‘Kruidenwijsheid’ heb ik geschreven uit een verlangen om oude kennis te delen. ‘Kruidenkracht’ is een bron van informatie voor de toekomst. Het gaat over jongens en meiden zelf de kracht geven om te kijken naar hun klachten en verstrikkingen. Het gaat over de kracht van de kruiden. Misschien een beetje afgezaagd ‘de kracht van’... Maar het gaat ook over de geweldige kracht die tieners ontwikkelen als ze in deze periode groeien, als ze van jongen naar man groeien, van meisje naar jonge vrouw. Het is de tijd van groeien in bewustzijn en een tijd waarin je zelf wilt uitzoeken wat goed voor je is.”

Van k lacht naar k racht Uit de gesprekken kwamen niet alleen de kruiden naar voren, maar ook wat de tieners graag per kruid besproken wilden zien. Marjanne vond het vreemd dat de jongeren vroegen om wetenschap. Dat heeft ze

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 7

allemaal geleerd toen ze kruidenvakvrouw werd, maar in haar werk vormt dat niet de basis: “Dus heb ik met mijn hoofd in de inhoudsstoffen gezeten en onder dit kopje in het boek noem ik de stoffen en geef ik af en toe uitleg over de werking ervan. De grootste waarde zit ‘m in van klacht naar kracht. Daar neem ik een onderwerp bij de kop dat hoort bij het kruid en bij de tieners. Iets wat ze hebben gevraagd en onder dat bepaalde kruid kan worden uitgewerkt.

Hier ga ik dieper in op de problematiek die zich voordoet en hoe je naar dat thema kunt kijken. Daar hoort ook bij dat je met begrip kijkt naar degene die deze klacht heeft. Ik begin met de klacht en hoe die eruit ziet. Daarna omschrijf ik wat die klacht kan betekenen of waarom je deze klacht hebt ontwikkeld. Vervolgens geef ik aan hoe je het kruid kunt gebruiken en in welke mate. Ook komen de verschillende geneeskrachtige aspecten aan bod en hierbij noem ik ziektes die van oudsher al worden genezen met dat kruid.”

Z el f doen Ter ondersteuning van het zelfhelend vermogen staan er oefeningen in het boek. “Ik noem het alleen geen oefeningen, want dat staat zo schools. Het zijn manieren en mogelijkheden om anders te kijken naar de klacht. Je kunt er inzicht door vergaren.

Er zijn veel lijfgerichte oefeningen, omdat het de kunst is om in je lijf te wonen als je zo gedwongen wordt om in je hoofd te leven. Gedwongen in de zin van school, leren, beargumenteren, nadenken,

7

13-05-18 10:35

enzovoort. Voelen is niet echt een werkwoord dat een plek heeft in de huidige maatschappij, maar dat is wel waar jongeren behoefte aan hebben. Gezien en gehoord worden en ik hoop dat dit boek hierin voorziet. Wat ook naar voren kwam in de gesprekken is dat het zo leuk is om testjes te doen om aan de weet te komen wie je bent. Daar heb ik ook ruimte voor gemaakt. De ene keer met een echte vragenlijst, de andere keer door te kijken in een spiegel of iets te doen waarvoor je bang bent.”

Natuurlijk horen er in een kruidenboek ook recepten thuis. Als het kruid zich ervoor leent, geeft Marjanne gerechten die je kunt maken, drankjes die je kunt brouwen en snacks voor onderweg. Er staan ook geneeskrachtige bereidingen in voor zalf, tinctuur, bloesemremedie, siropen en je eigen medicijn.

I nnerli j k v u u r

D ieren Als groot liefhebber van dieren was ik heel blij dat Marjanne in het boek ook ruimte heeft gemaakt voor dieren: “Ik kon niet om het feit heen dat dieren bij tieners horen. Ik maakte een vreugdesprongetje toen ik dit besefte, omdat er veel kennis is over kruiden en dieren. Veel paarden krijgen dagelijks kruiden en de afgelopen jaren heb ik verschillende keren advies gegeven aan paardenvriendinnen. Hun kennis, soms ook even de kijk van de dierenarts en mijn kennis van kruiden maakten een prachtige cirkel waarbij kruiden een medeoplossing bleken voor jeuk, leverstuwing, winderigheid. Wat nog mooier was is de ontspanning die kruiden kunnen brengen omdat ze tevens iets doen aan het geestelijk ongemak. Even niet in de groep passen, verliefdheid en afscheid van een trouwe makker. Soms krijgen baasjes hetzelfde kruid, omdat dieren bijna altijd iets spiegelen van hun baas.

Mijn honden en katten krijgen zo nu en dan kruiden ter ondersteuning of als geneesmiddel. Jeukerige oren, krabben op het einde van de rug, wat ook leidde tot het bezoeken van de hondenfysiotherapeut.

Andere hondenbaasjes vragen me ook om raad.

Vooral angstige jonge honden die vaak al van alles hebben meegemaakt zijn gevoelig voor de energie van kruiden. Oude honden zijn vaak opgewekter als de lever of nieren worden ondersteund met kruiden.

Katten zijn een hoofdstuk apart, zo gevoelig, veel kruiden zijn te heftig voor ze. Ze reageren direct op kruiden en bloesemremedies. Soms nog wel wat trucjes bedenken om het in te nemen. Wat ook goed werkt is het druppelen in de nek, ja, ook de kruiden, omdat ze via de huid ook binnenkomen.

Ook knaagdieren, kippen en vogels zijn vaak gebaat bij kruiden, die ze in gevangenschap niet altijd zelf kunnen vinden. Er groeit heel veel om ons heen wat we kunnen inzetten bij klachten van dieren. Er is ook

8

Heus 11-2018.indd 8

Mannenvuur gaat over het innerlijk vuur dat hoog oplaait in de tienertijd, maar ook over vuurtje stoken en in het donker praten over mannen en levensdingen.

Dit hoort bij wilgenroosje.

Drie meiden bij het vuur: vrouwenvuur, warmen bij het vuur. Hoort bij linde, die gaat over innerlijke kou door teveel weg te geven. f oto’s: andre sie tsm a

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

veel verkrijgbaar bij dierenwinkels, zelfs stukje wilg voor konijnen in een pakje. Wat is er nou leuker om dat zelf te zoeken als je aan het wandelen bent?! Ja, een vreugdesprongetje om deze kennis ook te delen.

Ervaringskennis met de verdieping van de kruidengeneeskunde.”

f OTO’s EN ME E R In het boek kunnen foto’s natuurlijk niet ontbreken, omdat ze een ‘echt’ beeld geven van het kruid zoals het in de natuur of de tuin groeit. De foto’s kunnen je raken door de kleur, de manier van groeien of de energie die er vanaf komt. Door de vraag naar wetenschap van de tieners kwam Marjanne bij determineren uit: hoe weet je zeker dat de plant die je ziet, ook echt die plant is: “Hier kwam mijn liefde voor oude botanische platen naar voren. Ik heb mooie platen gevonden met de details van de stengel, de bloem, het blad, de stamper en meeldraden, zaden, vruchten enzovoort. Echte determineerweetjes in beeld. In een oogopslag kun je de plant bij het plaatje passen en verder onderzoeken. Ik hou van korte zinnetjes die veel zeggen. Bulletjournals zijn erg in en ik zag steeds handlettering langskomen. Maar ook de ‘Keep calm and…’-teksten kwam ik steeds tegen. Hieruit zijn quotes ontstaan die door mijn vrouw Ria met handlettering zijn omgetoverd tot leuke ‘plaatjes’. Zo’n quote kan de aandacht trekken, je nieuwsgierig maken en de behoefte om verder te lezen aanwakkeren. Bij jongens ontstaat interesse vaak door te kijken, iets te zien wat raakt of mooi is. Daar ontstond bij mij het idee om niet zo voorspelbare plaatjes te zoeken. Clipart heb ik het genoemd omdat het plaatjes zijn die stripverhaalachtig zijn. Maar vooral is het me te doen dat ze raken en nieuwsgierig maken, waardoor dit een andere ingang is om een kruid verder te willen lezen.”

NAT uuRL Ijk E MANIER VAN L E VE N Marjanne is realistisch en verwacht niet dat alle tieners met de recepten aan de slag gaan. Ze vindt het helemaal oké als ze het kant en klaar in de winkel gaan halen of wanneer hun ouders een recept uitproberen. Het leukst vindt ze het als tieners het samen

N I E UW

Kruidenkracht voor tieners Marjanne Huising 21 x 21 cm, fc, 144 pagina’s isbn 978 90 77408 41 5 nur 253,728, € 27,50 Verschijnt augustus 2018

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 9

met een vriend(in) doen: “Ik zou het boek niet geschreven hebben als het niet bewaarheid kan worden. Ik zie dat er onder tieners veel belangstelling is voor een natuurlijke manier van leven.

Minder consumeren. Dat leeft! Ik besef heel goed dat er ook een groep tieners is die dit niet aanspreekt.”

Ze vindt het des te beter als tieners ouders hebben die niet openstaan voor een meer natuurlijke manier van leven: “Ze doen toch niet wat hun ouders zeggen.

Rechtstreeks advies is niet zo’n goede strategie, weet ik inmiddels uit ervaring. Tegenstand maakt dat tieners het juist wel willen doen of uitproberen. Ze weten heel goed wat ze willen. Wie weet zetten ze hun ouders wel aan het denken.”

B E Wu sT WO RDI NG Gevraagd naar wat ze met dit boek wil bereiken, zegt Marjanne heel beslist: “Bewustwording. Dat er meer mogelijk is dan een paracetamolletje slikken. Dat er achter klachten, ziektes en gedrag een levensthema zit. Dat klinkt zwaar, maar het hele leven trekt aan tieners voorbij. Ze gaan meer en meer een eigen kijk op de wereld krijgen. Daar hoort ook bij hoe je met het milieu, de natuur en elkaar omgaat. Mijn grootste doel is, ook met dit boek, om mensen in verbinding te brengen met wat de natuur ons te bieden heeft. Dat blijft mijn drijfveer om te schrijven en om de kruiden zo aantrekkelijk mogelijk in het licht te zetten. Dicht bij de belevingswereld en prikkelend om meer te willen weten en ontdekken.

Ik hoop dat dit boek nieuwsgierig maakt en er volop gegoogled wordt naar verdere of diepere informatie.”

Kruidenwijsheid – boek Kruidenwijsheid – kaarten De heilige buxusmoeder Levensbomen 9

13-05-18 10:35

Dit& dat D I T & D AT

N ATuuR BINGO

Levensopgave Bij Zwaan ligt de lat voor eigen normen en waarden hoog, want ze wil het graag heel goed doen. Het is dan ook een hele klus om aan zichzelf te voldoen.

Het is voor Zwaan een levensopgave om te leren zien dat ze goed genoeg is en haar eigen schoonheid bezit. Haar les is te leren haar eigen ideaal na te leven, zichzelf te zijn.

Dit spel wordt gespeeld als het gewone bingo, maar dan niet met cijfers en fiches, maar met onderwerpen en voorwerpen uit de natuur.

De kaarten maken vraagt wel wat werk, maar dat is een eenmalige investering in tijd, energie en creativiteit. En hartstikke leuk om te doen.

Ga voor het bingo spelen eerst met de deelnemers buiten op zoek naar kleine voorwerpen om het afgeroepen onderwerp te markeren.

Sharing Nature

Krachtdieren

“Mannen zijn geen vrouwen. Ze zijn tegenpolen, die niet zonder elkaar het hoogst bereikbare kunnen bereiken. Alleen de hereniging van vrouwen en mannen leidt naar een nieuwe Aarde, een nieuwe tijd, waarin we volkomen gelijk zijn, volkomen één en toch twee.” jos kester Mannen zijn geen vrouwen 10

Heus 11-2018.indd 10

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

Wie ben ik? Wat voel ik? Wat vind ik belangrijk?

Waarvoor ben ik dankbaar? Waar ligt mijn kracht?

Welk verschil kan ik maken? Hoe kan ik met mijn angsten omgaan. Op al deze en ook andere levensvragen vinden kinderen antwoord als ze bezig zijn met de collages en gedichten voor hun zelfiekaarten.

MeCards4Kids™

MAGENTA Magenta is de kleur die je hebt jezelf een plek te geven in de omgeving, het universum. Magenta leert je hoe je de kosmische levensstroom zich verhoudt tot jou als persoon en helpt je jouw persoonlijke weerstanden aan te pakken.

In je kracht door kleur

Blauwdruk De blauwdruk van jouw levensverhaal vind je terug in de Tzolkin aan de hand van je geboortedatum. Dit wil niet zeggen dat alles in je leven al van tevoren is bepaald. Je krijgt wel een blauwdruk mee bij je geboorte, denk aan kwaliteiten en talenten en hoe je die kunt inzetten. Wat je er daadwerkelijk mee doet, is aan jou.

Zo vul je dus zelf je blauwdruk verder in.

Maya wijsheid voor je levensreis h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 11

11

13-05-18 10:35

interview interview

Jacqu eline Freeman :

“Als de bijen

spre k

Al lang geleden begon ik met het planten van bomen en bollen en het zaaien van bloemen uit zorg om de bijen. Maar een bijenhouder wilde ik nooit zijn tot ik het ‘natuurlijke imkeren’ ontdekte waarbij het welzijn van bijen voorop staat en niet het winnen van honing.

Toen ik het boek ‘Song of Increase’ van Jacqueline Freeman in handen kreeg, wist ik dat dit een verhaal is dat breder verteld zou moeten worden.

I

k ben al heel lang gefascineerd door bijen.

Door de verhalen die al eeuwenlang over hen worden verteld en door de bijen zelf; hun schoonheid, de fijnzinnige manier waarop ze communiceren en hoe ze in totale symbiose leven met hun omgeving. Hoe ze ons een spiegel voorhouden over onze omgang met die omgeving, met de Aarde. Als het goed gaat met de Aarde gaat het goed met de bijen. En gaat het uiteindelijk ook goed met ons.

Sinds ik bijen in mijn tuin en in mijn leven heb, is de wereld veranderd. Of liever gezegd, mijn kijk op de wereld is veranderd. Er is heel veel ruimte voor verwondering. Als ik in het diepst van de winter, wanneer het doodstil is bij de kasten, heel zachtjes tegen de kastwand tik hoor ik een mysterieus gefluister.

Als ik in de lente een zwaar gezoem bij de kasten hoor, weet ik dat er darren voor de kasten rondvliegen en dat de zwermtijd nabij is. Als ik een paar weken later dan mijn oor tegen de kast leg, hoor ik het tuutgeluid van de jonge koningin die net is uitgelopen en in reactie daarop, het kwaakgeluid van de koninginnen die nog in hun cellen zitten. Wanneer de bijen eenmaal besluiten te gaan zwermen, kan ik alleen maar hopen dat ik thuis ben om dat prachtige, magische schouwspel te mogen aanschouwen. Wie ooit middenin een zwerm heeft gestaan, het geluid heeft gehoord van die duizenden bijen die rondvliegen en zich uiteindelijk samen met hun koningin verzamelen aan een tak of in een struik, vergeet dat nooit meer. In de honing, dat kostbare geschenk van de bijen waarvan ik alleen in tijden van overvloed iets durf te nemen en het dan in grote dankbaarheid ontvang, proef ik gestold zonlicht.

Door bijen ben ik anders naar mijn omgeving gaan kijken. Aan de kleuren van het stuifmeel waarmee ze terugkomen naar de kasten kan ik zien wat er bloeit.

Rood stuifmeel is paardenkastanje en blauw phace-

12

Heus 11-2018.indd 12

lia. Als ik de wilgen in bloei zie staan of de zoetgeurende linde ruik, weet ik dat het feest is voor de bijen. Als het te lang regent of juist te lang droog blijft, weet ik dat het armoe is voor de bijen. Bijen en hun omgeving zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wie zich dat realiseert kan niet anders dan doordrongen raken van het enorme belang van biodiversiteit en dus ook van ons eigen handelen ten behoeve daarvan. Want inmiddels weten we dat het niet goed gaat met de bijen. De aantallen en variatie in drachtplanten zijn afgenomen, de landbouw is grootschalig geworden, het landschap monotoon en er wordt veel gif gebruikt.

En dus begon ik al lang geleden met het planten van bomen en bollen en het zaaien van bloemen. Uit zorg om de bijen. Maar een bijenhouder wilde ik nooit zijn. Want de reguliere imkerij stond me tegen. Een imkerij waarin bijen gedwongen worden in het keurslijf van bouwen op kunstraat en waar de koningin de toegang tot een deel van de kast wordt ontzegd, zodat ze daar geen eitjes kan leggen. Waar geen broed is, is plek voor honing. Waar darrenraat wordt weggesneden omdat zij als overbodig en lastig

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

re ken, luister ik” voor me open. Toen was het tijd en was ik om. En toen kwamen de bijen ook feitelijk in mijn leven. Ik kreeg een eerste volk van een vriendin, zes weken later stond ik middenin de eerste zwerm die van dat volk afkwam en de rest is geschiedenis, zoals dat heet. Ik wilde nooit een bijenhouder zijn, maar ik werd wel een bijenhoeder. Soms is dat een wat eenzaam avontuur. De imkerij in Nederland is nog overwegend regulier en in mijn directe omgeving word ik vaak scheef aangekeken als ik vertel dat ‘mijn’ bijen mogen zwermen, dat ik nauwelijks in de kasten kom, vrijwel nooit honing oogst en nooit behandel. Maar de beweging van het natuurlijke imkeren is gelukkig groeiende. Steeds meer mensen raken geïnteresseerd in een andere omgang met de Aarde en met bijen. Ik vind mijn inspiratie in boeken, in organisaties als de BD imkers en de Engelse Natural Beekeeping Trust en vooral in de contacten met andere natuurlijke imkers, inmiddels van over de hele wereld. En bovenal in de bijen zelf.

H oeder s

gezien worden, als nietsnutten die alleen maar honing eten die de imker voor zichzelf wil hebben.

Waar ze niet langer nodig zijn voor bevruchting, omdat er inmiddels technieken zijn waarmee dat kunstmatig kan gebeuren. Waar het zwermen, de natuurlijke manier waarop bijen zich vermeerderen, wordt verhinderd door koninginnendoppen weg te breken en de vleugels van koninginnen af te knippen. Waar bijen op gezette tijden met chemische middelen worden behandeld om ziekten te voorkomen die deels door menselijk handelen veroorzaakt zijn. Kortom, een imkerij die verdacht veel lijkt op intensieve veehouderij waar bijen nooit gewoonweg bij mogen zijn. Aan zo’n imkerij kon en wilde ik me niet verbinden.

H et k an ander s Tot ik het ‘natuurlijke imkeren’ ontdekte en zag dat het anders kon. Dat er een vorm van bijenhouden is waar het welzijn van bijen voorop staat en niet het winnen van honing. Waar de imker zich laat leiden door de aard en het wezen van bijen en daar een eventueel handelen op afstemt. Er ging een wereld

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 13

Een paar jaar geleden zag ik de prijswinnende documentaire Queen of the Sun, waarin een aantal wetenschappers, hoeders van de Aarde en van bijen uit verschillende landen werd geportretteerd die hun antwoord proberen te vinden op de crisis waarin bijen zich bevinden. Elk op hun eigen, zeer persoonlijke wijze, maar allen vanuit verwondering, respect en een diepe verbondenheid met de Aarde. In hun verhalen herkende ik mijn eigen zoektocht en mijn eigen beweegredenen om voor bijen te willen zorgen. Ik was diep onder de indruk, ontroerd en geïnspireerd.

Een van de gefilmde bijenhoeders was Jacqueline Freeman. Op zekere dag kreeg zij een verwaarloosd bijenvolk van iemand die een nieuw huis had gekocht en geen bijen op zijn land wilde. Maar haar fascinatie voor bijen was al meer dan twintig jaar daarvoor begonnen. Op Friendly Haven, de biodynamische boerderij die ze samen met haar man heeft opgezet, waar natuur en landbouw hand in hand gaan, wonen inmiddels meerdere bijenvolken die daar in totale vrijheid mogen leven. Jacqueline heeft van de generaties vrouwen die haar voorgingen een gave van scherpe intuïtie en sensitiviteit geërfd. Van haar bijen ontvangt zij bijzondere boodschappen die ze doorgeeft aan anderen die ook in vrede met bijen

13

13-05-18 10:35

willen leven. Ze geeft les, schrijft over bijen en spreekt op symposia en conferenties over natuurlijk bijenhouden en duurzame landbouw. Over haar ervaringen met bijen en wat bijen voor de wereld te betekenen hebben schreef ze het bijzondere boek ‘The Song of Increase’.

W ij s heid Jacquelines verhaal over haar fijnzinnige, wellicht voor velen onbegrijpelijke, communicatie met haar bijen intrigeerde me. Toen ik eenmaal haar boek in handen kreeg, wist ik dat dit een verhaal is dat breder verteld zou moeten worden. Ik vroeg haar waarom bijen zo’n belangrijke plek in haar leven innemen. Ze antwoordde me het volgende: “Vele jaren geleden nam ik deel aan een paar maanden durende gezondheidsopleiding in Californië. De trainingslocatie had een zwembad en daar vond ik een bij die in het water aan het verdrinken was. Ik pakte een stokje en viste de bij uit het water. Toen zag ik er nog één, en nog één. Elke dag tijdens de lunch en het avondeten haalde ik bijen uit het zwembad. Allerlei soorten bijen. Ik voelde een sterkte behoefte om elke bij te redden en dat deed ik dus. Het gaf me enorme voldoening. Zo redde ik twintig jaar lang bijen; uit water, uit spinnenwebben of als ze binnen opgesloten zaten.

In eerste instantie wilde ik hen alleen maar helpen.

Maar na verloop van tijd realiseerde ik me dat bijen een enorme wijsheid hebben; een schat aan kennis over hoe samen te leven en hoe elkaar te helpen.

Bijen leerden mij over zachtheid en harmonie. Als er iets mis gaat, als ik iets fout doe – en natuurlijk heb ik dingen fout gedaan zoals het laten vallen van een raat bij warm weer zodat het een kleverig zootje werd – dan is er geen sprake van schuld. Ze lossen het gewoon weer op. Ze werken doelgericht samen om het volk tot ontwikkeling te brengen, om het vooruit te dragen. Als wij mensen dat ook maar eens konden!

14

Heus 11-2018.indd 14

“Als de bijen spreken luister ik. Mijn boek gaat niet over imkermethodes of technieken. De enige ‘methode’ die ik je aanreik is die van aandachtige observatie, het creëren van een ondersteunend thuis voor bijen en van bloeiende plekken om te leven. En vooral ook van het cultiveren van de hartverbinding die we met bijen hebben. Ze hebben ons zoveel te leren. Bijen zijn een levend voorbeeld van een gemeenschap van onderlinge afhankelijkheid. Als we bijen leren begrijpen, begrijpen we ook hoe we voor de Aarde kunnen zorgen.” – Jacqueline Freeman

Door ons gedrag brengen wij de bijen, en daarmee de natuur, in gevaar. Als we niet uitkijken is dat onherroepelijk. Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor de moeilijke situatie van bijen, maar dat is wel vooral vanuit de gedachte dat zij ons voedsel bestuiven en stel je voor dat dit in gevaar zou komen. Ik vind dat zo kortzichtig en egocentrisch. Alsof ze alleen maar waardevol zijn omdat ze toevallig voor mensen waarde hebben. Ik vind dat bijen een onvervreemdbaar recht op hun eigen bestaan hebben.

Het mooiste dat zou kunnen gebeuren is als we zouden stoppen met het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in de landbouw. Het is natuurlijk idioot dat we gif spuiten op voedsel dat we tot ons nemen en het is funest voor bijen. Maar ook imkers zelf brengen vaak schade toe aan bijen. De moderne imkerij barst van de verkeerde informatie en is vooral industrieel van aard. Mensen willen vaak

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

bijen redden en beginnen met de beste intenties aan het houden van bijen. Maar omdat ze zich niet verdiepen in het wezen van de bij en in het natuurlijke verloop van het bijenleven doen ze meer kwaad dan goed. Mijn advies is altijd om een paar jaar mee te lopen met een mentor, een ervaren biodynamisch of natuurlijk imker voordat je überhaupt aan bijenhouden begint. Eigenlijk zouden bijenhouders duizend of misschien zelf wel tienduizend uur moeten doorbrengen met hun bijen. Dan bedoel ik dus niet met het verrichten van allerlei imkertaken zoals het controleren of tegen ziektes behandelen van de volken of het oogsten van honing, maar het gewoon in een stoel bij de volken zitten en kijken. Echt kijken. Zie hoe ze zich onderling gedragen, de taken die ze uitvoeren maar vooral: leer van de zorg waarmee ze elkaar omringen en helpen. Als je daar met een open hart zit, deel je in hun vrede en je voelt de liefde die er uitgaat van een bijenvolk. Op die momenten voel ik me gezegend.

NIEUW Het lied van de bij Luister naar Het lied van de bij de wijsheid van de bijen luister naar de wijsheid van de bijen Jacqueline Freeman Vertaling: Alberthe Papma A5, circa 200 pagina’s € 19,50 isbn 978 90 77408 40 8 nur 432, 728 Verschijnt augustus 2018 Jacqueline

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 15

Freeman

Mensen vragen me vaak of ze mogen komen om me te helpen met mijn werk met de bijen. Maar om eerlijk te zijn, ben ik in de loop der jaren steeds minder gaan ‘werken’ met de bijen. Ik vind het fijn om in hun gezelschap te zijn, om te zien hoe ze van bloem tot bloem gaan, hoe ze in en uit hun kasten vliegen of drinken uit de waterplekjes die ik voor ze heb gecreeerd. Als ik bij mijn bijen ben voel ik alleen maar liefde. Ze gunnen mij een inkijk in hun wereld, de wijsheid van de Imme en waarom ze doen wat ze doen. Ik vind dat zó inspirerend voor mijn eigen leven. Ik ben hen daar dankbaar voor.

Een paar dagen geleden vond ik drie bijen die door het natte lenteweer niet in staat waren geweest om naar huis te vliegen. Ze leken dood maar ik hoopte dat ze alleen maar verkleumd waren. Ik bracht ze naar binnen, legde ze op een stuk raat met honing en wachtte af. In een paar uur tijd kwamen ze weer tot leven. Ik opende het raam en ze vlogen naar huis. Dat is wat me gelukkig maakt. Het redden van bijen geeft voldoening maar geeft me bovenal vreugde in de zekerheid dat zelfs het kleinste gebaar van zorg naar een medeschepsel voldoende is om verschil te maken.”

Wie zich in bijen verdiept, wie met bijen leeft, kan niet anders dan ontzag voelen en zich verwonderen.

En kan niet anders dan doordrongen raken van de verantwoordelijkheid die wij hebben om ervoor te zorgen dat ze naar eigen aard en wezen kunnen voortbestaan. Een relatie met de bijen kan niet anders dan een relatie van wederkerigheid zijn. Net als Jacqueline hoop ik dat het lied van de bijen mensen zal inspireren tot het nemen van die verantwoordelijkheid en tot verandering ten goede.

Alberthe Papma natuurliefhebber, bijenhoeder

15

13-05-18 10:35

thema

NIET IN, MAAR BO V In de wereld van Harry Potter is magie heel gewoon. De auteur, J.K. Rowling, beschrijft een parallelle werkelijkheid, een tover­ wereld. Hierin zie je de puberteit en de volwassenwording van haar eigen kinderen weerspiegeld. Het eerste boek ‘De orde van de Fenix’ is avontuurlijk en spannend, de sfeer wordt in latere boeken beklemmender en serieuzer. De tragiek van vriend en vijandschap, van macht en verraad, van leven en dood krijgt magistraal vorm door haar verbeeldingrijke pen. De boeken zijn opgedragen aan haar man en kinderen “die mijn wereld magisch maken”.

16

Heus 11-2018.indd 16

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

O VEN DE WOLKEN

W

at maakt de wereld magisch? Het is wel zeker dat in elk mens ook een Magiër woont, anders zou Potter nooit zo populair zijn geworden. Onze Magiër wordt ook wel het magische kind genoemd, omdat dit deel van onze persoonlijkheid vooral in onze kindertijd actief is. Dit gevoelige en dromerige deel is vaak ook nog je kwetsbare kant.

Elke Magiër staat open voor een parallelle wereld vol wonderen, waarin niets toeval is of ‘gewoon zomaar’.

Natuurlijk kom je in deze materialistische tijd ook mensen tegen die hun Magiër op non-actief hebben gezet. Ze geloven niet meer in sprookjes en over het algemeen zijn ze daardoor geen leukere mensen geworden.

Volgens Jung hoort de Magiër bij de ‘inferieure’ functie, dat deel van ons bewustzijn dat zich ten opzichte van de andere delen minder heeft gespecialiseerd.

Hier staan we meer open en zijn we onbevangener.

Tot de wondere belevingswereld van de Magiër hoort een gevoel van verbondenheid met de natuur, de beleving van de wisseling van de seizoenen en de jaarfeesten. Pasen, de wederopstanding van het licht in het voorjaar en de zonnewende met Kerst zijn daarin hoogtepunten. Dit is de opening naar de astrologie, die ons helpt oriënteren in de wereld boven de wolken, als we uitstijgen boven de dingen van de dag.

Deze kosmische ordening is gebaseerd op de elementen vuur, aarde, lucht en water. Elk teken van de dierenriem hoort bij een bepaald element. Zo kun je bijvoorbeeld bepalen of je een vuurtype bent of een watertype. Hoewel je hele horoscoop complexer is dan dit ene feit, is deze typering altijd heel herkenbaar.

B oven de wol k en Boven de wolken zien we de Zon, de Maan en de planeten hun majestueuze banen trekken door de dierenriem. Dit is de ring van sterrenbeelden die de Aarde omspant. De Zon doet er een jaar over om een rondje te maken. In elk van de twaalf sterrenbeelden maakt hij andere dingen mee. In de oudheid werd dit wel voorgesteld als de levensreis van de held Hercules. Elk mens draagt wat in zich van Hercules: een held die op weg gaat in de Ram en weer thuiskomt in de Vissen. Onderweg worden we voor dilemma’s geplaatst en moeten we strijd leveren, we komen ook behulpzame goden en godinnen tegen, we krijgen goede raad en leren zo van onze ervaringen.

Het teken waaronder je bent geboren is een bron van verhalen. Elke maand van het jaar is weer anders en levert nieuwe perspectieven. Als de Zon door de lentetekens Ram, Stier en Tweelingen trekt hoor je andere verhalen en word je met andere thema’s geconfronteerd dan in de zomer, de herfst of de winter.

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 17

De Magiër in de Tarot is een alchemist. Zoals je ziet heeft hij een bloeiende tuin van Venus gecreëerd, hij verbindt zich met hemel en aarde en draagt op zijn kruin de lemniscaat, het symbool van oneindigheid. Zo is hij in contact met het wezenlijke Zijn.

Op tafel liggen zijn instrumenten: de staf van het vuur, de munt van aarde, lucht is het scherp scheidende zwaard van het verstand en de beker is symbool van water. Je ziet hier kaart 1 van de Tarot – eigenlijk wordt hiermee gezegd dat je pas met de Tarot kunt werken als je je op deze manier hebt voorbereid.

17

13-05-18 10:35

D e M agi ër al s tegenpool Je type is geen vast maar een dynamisch gegeven. In het samenspel van de vier elementen polariseert jouw element altijd het sterkst met een van de andere. Twee paren van tegenstellingen springen er uit: vuur – aarde en lucht – water.

Als voorbeeld nemen we de Ram. Als dit teken in het oosten op de horizon verschijnt, heeft de Steenbok net het hoogste punt bereikt. Deze twee tekens hebben een speciale band. De Ram hoort bij de ochtend, bij de lente, bij het element vuur, bij ongedurigheid en zin om de wereld in te trekken. Als je onder dit teken bent geboren, draag je iets van de onstuimigheid van de lente in je mee.

De Ram is een vuurtype, de tegenpool van vuur is aarde. Voor de Ram wordt dit het sterkst vertegenwoordigd door het aardeteken Steenbok. In de mensen die onder deze tekens zijn geboren zie je de tegenstelling tussen idealisme (vuur) en realiteitszin (aarde) belichaamd. Ram en Steenbok hebben zoals gezegd een bondje. Als tegenpolen stoten ze elkaar af maar trekken ze ook aan; er kan zowel vriendschap als vijandschap ontstaan. De tegenpool is magisch, de ongrijpbare ander, die zowel inspirerende muze als schrikwekkend monster kan zijn – Beauty en Beast ineen. In deze strijd leren ze van elkaar. Zonder weerstand geen ontwikkeling.

Dikwijls zijn mensen eerder te herkennen aan hun tegenpool die ze aan het integreren zijn, dan aan hun element. Je kent ze vast wel: een bedachtzame Ram, een ongeduldige Steenbok!

Wat is jouw tegenpool, met andere woorden, hoe ziet jouw Magiër er uit? Dat is het teken dat haaks staat op het jouwe. En voor jouw tegenpool ben jij zelf natuurlijk die magische, ongrijpbare figuur. Als volgt: Vuur staat haaks op Aarde Ram Steenbok Leeuw Stier Boogschutter Maagd

Lucht staat haaks op Water Tweelingen Vissen Weegschaal Kreeft Waterman Schorpioen

Net als aarde- en vuurtekens hebben de lucht- en watertekens een haat-liefdeverhouding. Nogal wat relaties ontstaan door de fascinatie die deze polariteiten voor elkaar hebben.

In menig klein kamertje hangt daarvoor een belangrijk studieobject: elke verjaardagskalender laat de bijzondere geaardheid zien van al die familieleden en kennissen naar het teken waaronder ze werden geboren. De meeste mensen kennen wel wat eigenschappen van de tekens, maar het wordt meteen spannend als je ook de tegenpool ervan kent en de

18

Heus 11-2018.indd 18

dynamiek die hieruit ontstaat. Wie wat langer blijft zitten krijgt zo een opwindend kijkje in de psyche van al zijn relaties!

Wat valt er nog meer te vertellen over deze tegenpool?

D e M agi ë r en de H eld Elk mens kent niet alleen een innerlijke Magiër maar ook een Held/Heldin. Deze kennen we het best. De Held(in) staat elke ochtend op tijd op. Er zijn nu eenmaal verplichtingen waaraan je als volwassene moet voldoen en die ga je aan. Je bent een realist, je hebt geleerd om jezelf te handhaven. De Held(in) staat vaak alleen, je moet zelfstandig zijn, het alleen kunnen opknappen, niet zielig doen, laten zien wat je waard bent. Je eenzame geploeter en de offers die je brengt worden zelden gewaardeerd. Deze Held(in) die we zo goed kennen is een belangrijk deel van je totale psyche.

Het heroïsche in ons is verbonden met je ego, de Ikkracht die je hier op aarde helpt om te overleven en gedaan te krijgen wat je nodig hebt. De Magiër is verbonden met je ziel. Een derde instantie is je Zelf (je wezenlijke zelf, je kern). Ik situeer je kern in je hart.

Je hebt je Magiër dringend nodig om iets van jezelf te begrijpen, maar ook als tegenwicht tegen teveel in je hoofd zitten. En uiteindelijk om vanuit je kern, je hart te kunnen leven. Mijn boek ‘Mythen van de Dierenriem’ gaat daarover.

L in k s en recht s: rationeel en magisch bewu stzi j n We hebben een linker en een rechter hersenhelft, een bèta- en een alfakant, een innerlijke scepticus en een holistisch denkend, kunstzinnig deel. De Held en de Magiër zijn voor deze heel verschillende kanten van onszelf de kampioenen.

De Held(in) is verbonden met het ego en is een positieve benaming voor de volwassene in ons, onze strijdbare overlevingsdrang. Hij/zij is onze rechterhand, de bekwame, deskundige doe-kant van ons lijf.

Rechts zetten we de dingen naar onze hand, zoeken we controle, sturing. We zijn er rationeel en gericht op resultaat. Deze realist kan daardoor de Magiër, die nog kan dromen, behoorlijk klem zetten. Je kunt wel zien dat de Held(in) de trekken van ons sterrenbeeld het sterkst vertegenwoordigt. Vooral in de heroïsche kant ervan herkennen we onszelf. De impulsiviteit van de Ram, de zorgzaamheid van de Kreeft, de zorgvuldigheid van de Maagd.

De Magiër is verbonden met de ziel. Hij bevindt zich aan de linkerkant van ons lichaam en symboliseert onze ontvankelijke, inlevende en meelevende kant.

Hierbij hoort de bindende kracht van de Maan en de lieflijkheid van Venus. Hij staat voor fantasie, humor, creativiteit, we kunnen met hem nog dromen.

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

Onze magische kant zoekt contact met de Held(in), maar dat gaat niet van harte. Links zijn we gevoelig en kwetsbaar. Rechts kijk hierop neer en voelt deze verlegenheid en onhandigheid als een zwaktebod.

Dit speelt onder meer een rol in man-vrouwverhoudingen.

De Magiër vertegenwoordigt onze tegenpool en wordt daarom eerder als struikelblok dan als hulp ervaren. Hij is zowel inspiratiebron als bron van zorg. Zo ontstaat een creatieve spanning, die we terugvinden in de mythische verhalen die bij ons sterrenbeeld horen.

So u l : de wereld van de ziel Zowel de Held(in) als de Magiër heeft uitdaging nodig. De egoïstische held Hercules leert afzien en rekening houden met anderen. De intuïtieve Magiër heeft als belangrijke taak een gids te zijn naar de diepere lagen van onze psyche. We zoeken helende en overstijgende ervaringen om te groeien en onszelf te leren kennen.

De valkuil voor de Magiër is verslaving: allerhande middelen bieden een gemakkelijke vlucht naar die andere wereld. De valkuil voor de Held is verbittering, je komt droog te staan door teleurstelling, je raakt ontmoedigd en wanhopig. Je voelt je eerder een slachtoffer dan een held. Het gevoel van verlies, van schuld en tekortschieten maakt angstig en depressief. Er is dus werk aan de winkel. Het is de magische wereld van kunst, toneel, literatuur en muziek die troost biedt en duiding geeft aan de pijn van het leven. Als het goed is leert kunst je om je ziel te bereizen.

Maar omdat de Magiër zo goed kan betoveren en in sprookjes geloven ontstaat evenzogoed een parallelle werkelijkheid. Daar ligt verlossing in vrijheid, aanzien en geluk voor het grijpen. Denk bijvoorbeeld aan de totaal opslokkende virtuele werkelijkheid van computergames; in de wondere wereld van sport met roem en eer en het grote geld, waarin bovenmenselijke helden en heldinnen glorieus winnen of tragisch verliezen. En wat te denken van het klatergoud in marketing en reclame? Zonder erg leven we voortdurend in een illusie, een bubbel. We zijn in de wolken, we worden betoverd. Hoe stijgen we daarbovenuit?

Hiervoor gaan we te rade bij Odysseus, de man van de duizend listen, eveneens een reiziger door de dierenriem en nog steeds een inspiratiebron voor wie op zoek is naar zichzelf.

O dy sse u s bij Kalyp s o De kwetsbare Odysseus is in de wereld van de ziel een betere leidsman dan de onverslaanbare Hercules.

De meest treffende episode is zijn verblijf in het huis van de Kreeft. Hij is aangespoeld bij de godin Kalypso op het verre, noordelijke eiland Ogygia, ‘een navel in een lege zee’. Haar naam betekent ‘de gesluierde’, ze woont in een grot en weeft zingend aan een groot wandkleed. Ze is blij. Eindelijk een leuke man!

Ze doet er alles aan om hem te houden en haar aanbod is niet mis: eeuwig leven! Ze kan een einde maken aan zijn ongedurigheid, aan zijn pijn en zijn leed. Waarom gaat Odysseus daar niet op in? In het verhaal heet het, dat zijn verlangen naar huis zijn voornaamste drijfveer is. Bij nader inzien was er ook nog iets anders aan de hand. Wat doet hij daar eigenlijk bij die gesluierde godin met de mooie vlechten en met een eeuwige droom van huiselijkheid en geluk?

Zeven jaar zit hij op het strand, starend naar de horizon. Dat dit geen ledig staren was maar meditatief werk zie je pas als hij vertrekt. Hij vaart weg op een zelfgebouwd vlot, dat de woedende zeegod Neptunus uit elkaar rukt, zodat hij bijna verdrinkt. Dan is het de sluier van de godin die hem redt. Kennelijk heeft Odysseus van Kalypso geleerd om met versluierende, droomachtige energie om te gaan, hij is afgestudeerd. Kalypso heeft hem uit de droom geholpen.

Toen mocht hij pas weg.

Odysseus vecht met zijn tegenpool, zijn anima, zijn vrouwelijke kant. Aan het begin van het verhaal is hij een oorlogsveteraan, die er niet voor terugschrikt een stad plat te branden. Op zijn thuisreis leert hij om te luisteren naar zijn ziel. Want op elk van de vier eilanden waarop hij verzeilt raakt is het een godin die hem belemmert verder te gaan en intussen zorgt voor inwijding in haar geheimen.

Ook Harry Potter wordt dwars gezeten en uiteindelijk ingewijd door zijn tegenpool Voldemort. Hij leert dat de krachten van licht en duister elkaar in evenwicht houden, tot op het laatst is het niet duidelijk wie zal winnen. Zo is het ook in ons eigen verhaal, dat elke lente opnieuw begint als de dagen lengen en het schitterende licht kleur brengt. Als het goed is hijsen we de zeilen weer, op weg naar onszelf.

Jan de Graaf Astroloog, docent/trainer Mythen van de dierenriem

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 19

19

13-05-18 10:35

thema

C reatief en ontspannen de zomer door Kijk je ook al uit naar de zomervakantie? Reizen door binnen- of buitenland inspireert en motiveert. Hoewel ik best georganiseerd ben, ontkwam ik jaarlijks niet aan de vakantiestress. Gelukkig heb ik een manier gevonden om voor, na en tijdens mijn reis dagelijks te zorgen voor een moment van rust, ontspanning en stilte. Om op adem te komen en stil te staan bij waar ik ben. Mijn manier is creatief mediteren. Gewoon minimaal 10 minuten per dag alleen met mijn pen, potlood of camera aanwezig zijn op de plaats waar ik ben. Dat maakt voor mij een wereld van verschil. Probeer het zelf deze zomer en kom ontspannen en opgeladen terug.

20

Heus 11-2018.indd 20

O nnozele patronen Samen met een collega organiseer ik inspiratiereizen in Spanje. Ook daar komen diverse creatieve werkvormen terug en een belangrijke is het creatief mediteren, of ‘luisteren met je handen’ zoals ik het noem.

Een soortgelijke foto-oefening zoals hierboven beschreven doe ik met de deelnemers in de levendige stad Tarragona. De eerste reactie is vrijwel altijd: dat gaat nooit lukken creatief mediteren in de wirwar van mensen. Maar zodra de deelnemers van start gaan met de oefening, verandert hun blik op hun omgeving en daarmee ook hoe zij daar zelf in aanwezig zijn. Als je met aandacht door een stad loopt, met een andere focus, ontspan je vrijwel vanzelf. Schouders zakken naar beneden, denkrimpels verdwijnen, het hele lichaam ontspant en het lopen vertraagt. Een van de deelnemers schreef in haar evaluatie het volgende. “Nadat Wendy mij uitdaagde het gewoon een half uurtje te proberen en alle verwachtingen en oordelen die ik had voor even los te laten, pakte ik mijn camera en ging patronen die mij opvielen fotograferen. Het eerste voorbeeld dat ze gaf, bleek vlak voor mijn voeten te liggen. Na dat eerste beeld ging er een wereld voor mij open. De stad die daarvoor nog vol rondkronkelende mensen was, liet ineens een andere schoonheid zien. Het maakte niet meer uit of er veel mensen waren of niet. Ik voelde me na een paar stappen ontspannen en vrij. Dit was een nieuwe

w i lle mi jn w ol te rs

E

en van mij favoriete manieren van creatief mediteren, niet alleen tijdens de vakantie, is fotograferen. Het zorgt ervoor dat ik echt in verbinding kom met de plek waar ik ben. Veel mensen kunnen zich na een vakantie soms lastig herinneren wanneer of waar een foto is genomen. Je hebt op de automatische piloot op het knopje van je camera gedrukt en bent daarna meteen verder gelopen. Waar was je met je gedachten? Waarschijnlijk niet bij het nemen van de foto, maar bij het volgende wat je van plan was te doen. Ik ken mensen die pas echt zien waar ze zijn geweest als ze thuis de foto’s bekijken. Het ontspannen en vrije gevoel dat je ook had, kan zo bij thuiskomst al weer snel vervliegen.

Door met creatief mediteren echt aanwezig te zijn op de plek waar je bent, maak je op een andere veel bewustere manier contact met je omgeving. Probeer het eens een paar dagen uit deze vakantie en wees 5 minuten bewust aanwezig op de plek waar je bent.

Maak alleen een foto van dat wat je opvalt, waarnaar je met aandacht hebt gekeken. Vraag je eens af wat er in het beeld hoort en loop er eventueel wat dichter naar toe. Pas als je zeker weet dat je het beeld dat je aandacht trok te pakken hebt, druk je op de knop. Je zult verbaasd zijn wat een beetje aandacht kan doen met je vakantieherinneringen als je weer thuis bent.

heus 11 – 2018

13-05-18 10:35

e s the r s c ha l w ij k

w i lle mi jn w ol te rs

ervaring. En de stad, hoe prachtig is die wel niet.

Door te kijken viel mijn oog op een paaltje dat een patroon op de muur doorkruiste. Ik weet niet hoelang ik ernaar heb gekeken, maar ik werd geraakt door het lijnenspel, de kleuren. Het was alsof de stad ineens zijn ware aard aan mij liet zien en ik was daar deel van. Ik kreeg er geen genoeg van, overal zag ik patronen die mij mijn leven spiegelden. Toen ik weer op de afgesproken plaats terugkwam, bleek ik de laatste te zijn, want voordat ik er was werd mijn oog toch nog even getrokken naar een patroon dat mijn naam riep. Ik kon het niet laten om daar stil bij te blijven staan en uiteindelijk een foto te nemen. Wat in eerste instantie een lange tijd leek om te fotograferen op deze manier, was voorbij gevlogen. Gelukkig had ik op advies de timer van mijn mobiel gezet, anders was ik nooit op tijd teruggekomen. Tijdens de oefening en daarna voelde ik mij stil van binnen, gelukkig, verbonden met mijzelf, met mijn reisgenoten en de stad op een intiemere manier dan als ik er gewoon doorheen was gelopen. Hetzelfde gevoel dat ik ook kan ervaren als ik op een ander manier mediteer, maar waarmee ik nu bijna moeiteloos contact kreeg door het fotograferen van schijnbaar onnozele patronen”.

Dit is de kracht van creatief mediteren. Het maakt je los van je gedachten en gevoelens die je de hele dag

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 21

kunnen beheersen en laat je hier en nu aanwezig zijn. Het maakt niet uit welke vorm van creatief mediteren je kiest, het effect is hetzelfde. Kies een vorm die bij jou past. Op reis kies ik vaak voor de camera, maar ook voor tekenen om bijvoorbeeld mijn omgeving te tekenen. De kijk-zie-tekenoefening in mijn boek ‘Creatief mediteren voor meer bewustzijn, ontspanning en creativiteit’ is zo’n oefening. Je kijkt naar je omgeving en laat je potlood of pen tekenen wat je ogen zien. Ik gebruik hiervoor een klein tekenblokje en een fineliner die makkelijk in mijn tas passen. Zo creëer ik iedere dag een moment voor mezelf en land ik op de plaats waar ik ben. Ik ga daar waar ik ben met andere ogen zien. Ik kijk niet meer, maar zie waar ik ben en dat geeft me een ander perspectief op de wereld om mij heen en tegelijkertijd ook op mijzelf. Door mijn aandacht in eerste instantie naar buiten te richten en mijn handen in beweging te brengen, ga ik ook met mijn aandacht naar binnen en word stil. Even verstommen gedachten, gevoelens en lichamelijke ongemakken en breng ik mijzelf in een meditatieve staat.

Creatief of kunstzinnig bezig zijn wordt zo een actieve vorm van meditatie die het brein traint om meer bewust aanwezig te zijn. Doordat je alle gevoelens, gedachten en lichamelijke gewaarwordingen oordeelloos accepteert, al is het alleen maar voor de

21

13-05-18 10:35

lijks waar ik was behalve de vergaderzalen. Sinds ik creatief mediteer ben ik me meer bewust van de stad waar ik ben en voel ik me steeds meer een wereldreiziger dan een internationale forens. Sinds ik dit doe voel ik me minder gestresst en dit valt ook thuis en op mijn werk op. Het was voor mij een eyeopener om tijdens de lunchpauze creatief te mediteren. Juist op de tijd dat ik dacht geen tijd te hebben, blijkt voor mij de beste tijd.”

agne s m e ijs

10 minuten dat je de oefening doet, ontspan je zowel je lichaam als je geest. Creatief mediteren helpt zo als het ware de ruimte tussen twee gedachten of gevoelens te vergroten, ‘nen’ noemen ze dat in de zentraditie. Door deze ruimte steeds groter te maken, eigenlijk steeds stiller te worden, kom je in contact met je ware zelf, je natuurlijke staat van zijn. Dat deel van jezelf waar je anders de hele dag door vanalles overheen legt. Je bent even helemaal hier en nu aanwezig.

O P RE Is Of NIET

a le xa n d re k ü hl ol ivi e ra

Je hoeft niet op vakantie te gaan deze zomer om creatief te mediteren. Creatief mediteren kan overal en altijd. Met minimale middelen en minstens 10 minuten kun je jezelf waar je ook bent en wat je ook aan het doen bent een moment van verstilling en rust gunnen. Een van mijn studenten die al schilderend creatief mediteert vertelde me dat hij de lunchpauze hiervoor gebruikt. Hij neemt dan 15 minuten de tijd om buiten een klein schilderijtje te maken met waterverf. Hij heeft hiervoor een klein schilderpaletje en een A5 schildersblok. Hij vertelde mij het volgende: ”Mijn werk als projectmanager brengt veel stress met zich mee, dat hoort bij het vak. Aan de ene kant vind ik dit prettig, ik vaar er wel bij, maar het kan ook teveel worden. Sinds de introductiecursus ga ik iedere dag meditatief schilderen. Iedere dag een klein schilderijtje van waar ik ben. Of het lijkt op het origineel of niet dat maakt niet uit. Voor 15 minuten laat ik hoe het hoort of zou moeten los en schilder.

Meer niet.”

Dezelfde man reist voor zijn werk vaak naar het buiteland. Ook dan neemt hij zijn schilderspullen mee.

“Ik reis voor mijn werk de hele wereld over en kwam er achter dat creatief mediteren me onderweg helpt te concentreren en het lijkt of mijn jetlag minder is.

Hiervoor was ik op reis van A naar B en zag nauwe-

22

Heus 11-2018.indd 22

Dus pak je pen, je fototoestel of potlood en zoek een plek waar je even kunt zitten (of staan). Ga met je aandacht naar een bepaalde plek in je omgeving die om wat voor reden dan ook je aandacht trekt. Als je het nog niet zo vaak gedaan hebt, neem dan iets wat stilstaat. Als je bijvoorbeeld creatief gaat tekenen is het handig als je onderwerp niet kan weglopen.

Neem iets wat je aanspreekt en laat dan je handen hun gang gaan. Die weten de weg: de woorden die naar buiten willen, de potloodstreep op het papier of wanneer je de foto neemt. Denk er niet over na, experimenteer maar. Laat voor even alles los en luister naar je handen.

Wendy Smit Psychosynthese en kunstzinnig therapeut en trainer Creatief mediteren Ontdek jezelf door tekenen en reflectief schrijven

heus 11 – 2018

13-05-18 10:36

Over schrijven...

“Schrijven over de gebeurtenissen, gedachten en gevoelens die je pijn doen, is in veel gevallen helend, zolang er gezorgd wordt voor een gezonde balans. Wanneer we een donkere periode in ons leven ervaren, moeten we moeite doen om het licht te zien. Schrijf daarom niet alleen over de duisternis, maar zoek ook naar het licht. Het kan op een heel eenvoudige manier…”

Christine de Vries Dagboek als spiegel

“Door te schrijven of iets anders moois te maken voegen we iets toe aan de wereld. Dat is wel zo eerlijk: we halen er ook een heleboel vandaan. We zien in onze teksten onszelf weerspiegeld en leren onszelf beter kennen, soms met heel verrassende eigenschappen en kwaliteiten, die we nog niet eerder zo duidelijk zagen. Het schrijfproces is minstens zo belangrijk als de uiteindelijke tekst zelf.”

Yoeke Nagel Schrijven met het creatiepentagram

“Schrijvend terugkijken op de ervaringen in de dag is een manier waarop je aandachtig waarnemen kunt oefenen. Wanneer we onze zintuigen uitnodigen om hier aanwezig te zijn, ontdekken we steeds meer in de wereld om ons heen en in ons zelf.”

Christine de Vries Innerlijk pelgrimeren

“Elk woord heeft een eigen beleving. Woorden klinken rauw of zacht, voelen blij of muzikaal, maken stil of gelukkig. Als je op deze manier naar woorden kijkt, word je je bewust van hun effect op jouw verhaal en uiteindelijk op de lezer. Woorden willen met zorg gekozen worden. Welke invloed hebben ze op het geheel van de zin? Moeten woorden een gevoel aanzetten of juist de opmaat zijn voor een gevoel?”

Margreet Schouwenaar Woordenregen

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 23

23

13-05-18 10:36

de lezer Ingrid Timmermans (53 jaar) is relatiecoach voor baas en hond.

Ze helpt de baas inzicht te krijgen in gedrag, emotie en taal van de hond, zodat ze inzicht krijgen in wat er in de relatie gebeurt, waar de openingen liggen voor verdieping, een andere kijk, verbinding, nieuwe ervaringen, gevoel.

Wat is het eerste boek dat je je kunt herinneren?

Het eerste boek dat ik me met details kan herinneren is ‘De Kameleon’. Ik weet nog dat dit in mijn kindertijd werd beschouwd als een jongensboek. Dat was geen boek voor meisjes. Ik vond het geweldig. Het ging over de Friese tweelingbroers Hielke en Sietske die met hun boot de Kameleon allerlei avonturen beleven. Ik kon echt in die boeken duiken, was er ter plekke aanwezig en beleefde alles mee. Ik weet nog dat ik jaren later aan een zeilweek meedeed in Friesland en van alles herkende. Vooral de vele sloten naar de meren toe, de rust, langs het riet varen en alles mee zien bewegen. En ook dat je met je boot tussen de weilanden doorvoer. Vlak langs de koeien. Je kon overal aanmeren, in de weilanden picknicken. Het was één groot avontuur.

Hoe belangrijk zijn boeken voor jou?

Heel belangrijk. Wat ik al zei, als kind kon ik erin verdwijnen. Het gaf ontspanning en stimuleerde me, je deed nieuwe ideeën op. Je was ook even in een andere wereld. Later kwamen er naast boeken voor pure ontspanning ook een ander soort boeken bij.

Meer gericht op persoonlijke ontwikkeling en spiritualiteit. Het verrijkte me, gaf inspiratie, inzichten.

Hoeveel boeken heb je in huis en waar zijn die te vinden?

Ik heb veel boeken, hoeveel weet ik niet. In mijn woonkamer staan twee boekenkasten vol met boeken. Daarnaast liggen er naast de bank twee dubbele stapels boeken op een tafeltje. Boven op de logeerkamer staat een boekenkast vol boeken en in mijn slaapkamer heb ik twee boekenplanken vol met boeken. Naast mijn bed liggen ongeveer acht boeken.

Welk soort boeken spreekt je aan en waarom?

Dat wisselt. Momenteel spreken thrillers me erg aan voor de ontspanning. En boeken die met mijn werk te maken hebben, over emoties, trauma en de kracht van stilte vind ik erg interessant. Soms kan je iets lezen wat opeens heel erg verhelderend is. Je herkent

24

Heus 11-2018.indd 24

het, wist het eigenlijk al wel, maar nu word je je er weer even bewust van. Je blijven ontwikkelen vind ik belangrijk en is ook helpend in hetgeen ik doe voor anderen.

Welk soort boeken zul je nooit lezen en waarom?

Ik lees geen horror, daar heb ik niks mee. Ik vind dat te onwaarschijnlijk en te ver gezocht. En ook economieboeken trekken me niet. Dat vind ik te droge kost.

Is er een boek dat voor jou heel belangrijk is?

Ik weet nog dat toen ik jaren geleden ‘De kracht van het NU’ van Eckart Tolle las er allemaal ahaaaamomenten waren. Ik verslond het boek. Wilde niet gestoord worden. En als ik moest werken legde ik het met moeite opzij en keek uit naar het moment dat ik weer verder kon lezen. Nu hierover pratende kom ik op het idee om het boek weer eens te lezen en te kijken wat me nu aanspreekt. Dit is zo’n boek dat altijd gelezen kan worden, is niet aan tijd gebonden.

Echt een klassieker.

Mag ik er nog een noemen? ‘Ruiter tussen twee werelden’ van Linda Kohanov, prachtig boek over paarden en de connectie met hen, over bewustzijn, angst, intuïtie en wie we werkelijk zijn.

Welk boek ben je nu aan het lezen?

Ik lees nu een thriller van James Patterson en daarnaast ‘Boek van de universele wetten’ van Willem Glaudemans. De thriller lees ik als ik in bed lig, dus ja, ik ga een half uur eerder naar bed en verheug me erop om dan heerlijk een aantal hoofdstukken te lezen. Totdat mijn ogen dichtvallen. Het boek van Glaudemans kan ik niet in bed lezen, want elke keer wil ik dingen opschrijven, aantekeningen maken.

Wat een heerlijk helder boek, met een nieuwe doordenking. Hij formuleert ook een aantal niet eerder beschreven wetten, in een compleet nieuwe ordening. Alles heel nuchter, simpel en duidelijk. Echt een aanwinst dit boek.

heus 11 – 2018

13-05-18 10:36

Wie is jouw favoriete auteur en waarom?

Oei dat zijn er meerdere. Ik vind Paulo Coelho erg goed, vooral zijn eerste boeken. Ze zijn diep rakend, ik zit echt in zijn verhalen.

Ook Anne Rivers Siddons vind ik mooi schrijven. Zij schrijft romans waarin je zelf aanwezig bent, je kunt de personen voelen, kwaad op ze worden. Dat vind ik knap, als je zo kunt schrijven. En Nicolas Evans heeft een paar boeken geschreven die ik verschillende keren heb gelezen. En dat zegt wat. Dat is een man die zoveel gevoel in zijn schrijven kan leggen, dat je wordt geraakt.

Welk boek wil je anderen van harte aanbevelen?

Dat is heel makkelijk, want ik heb het onlangs gelezen: ‘ABC van 15 emoties’ van Marja Postema.

Dit is een boek waarin Marja duidelijk maakt dat er geen positieve of negatieve emoties zijn, maar dat elke emotie zowel constructieve als destructieve aspecten heeft. Ze legt elke emotie heel helder uit en benoemt daarbij onder andere de valkuil, het effect op de omgeving, mogelijke oorzaken en de uitdaging. En dat vond ik een verademing. Het maakt namelijk dingen duidelijk, helpt om van een afstand

h eus 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 25

naar je eigen emoties te kijken en hoe je zinvol met een emotie kan omgaan die je nu in de weg kan zitten. Ik werk veel met angstige honden. Hun bazen hebben vaak al van alles geprobeerd en komen niet verder. Ze zijn vaak zelfs wanhopig dat niets werkt.

Ze hebben bijvoorbeeld een getraumatiseerde hond en zoveel adviezen gekregen, dat ze door de bomen het bos niet meer zien. Ik laat mensen ontdekken hoe ze samen met hun hond kunnen werken aan een betere relatie op basis van veiligheid, vertrouwen en verbinding. Ik kijk tijdens mijn coachsessies niet alleen naar gedrag van de hond, maar vooral naar de achterliggende emotie en hoe we voor de hond ondersteunend kunnen zijn bij angst en verdriet.

Marja omschrijft de emotie angst zeer uitgebreid, ook hoe je ermee kunt omgaan en wat kan helpen.

Wat ik vooral erg goed aan het boek vind is dat ze je bewust maakt van het belang van emoties, dat die er mogen zijn. Want als je niet weet wat je voelt, weet je niet wat je nodig hebt. Zowel baas als hond hebben emoties en die mogen er zijn. Zodra je ze accepteert, komt er ruimte en kunnen er andere stapjes genomen worden in herstel van een relatie.

25

13-05-18 10:36

C I TA AT

Groot en bloot

Het is een onuitwisbaar beeld gebleken: ik kwam op een ochtend na een lange busrit – ik weet niet meer of het lente of herfst was, maar het strijklicht maakte dunne, lange schaduwen – aanlopen bij een biologische boerderij waarvan ik de eigenaar zou interviewen.

In de wei zag ik een groepje bolle, roze wezens liggen. Vanuit mijn ooghoeken gezien leken het enorme, blote mensen. Het beeld was schokkend en imponerend. Het waren varkens. Pas toen realiseerde ik me dat ik sinds mijn zesde levensjaar, toen buren één varken hielden om aan huis te slachten, geen enkel varken buiten had zien liggen. Veertig jaar lang niet.

De boer was op een niet-sentimentele manier goed voor zijn dieren. Als een oudere zeug niet meer voldoende biggen kreeg, streek hij soms over zijn hart en liet hij haar nog even blijven. Zijn varkens hadden staarten, van die ouderwetse krulstaartjes, die onze kinderen alleen kennen van prentenboeken en tekenfilms. Hij maakte ze op een eenvoudige manier zindelijk, door op jonge leeftijd hun binnenruimte in te perken met een hek. Ze vonden dan binnen geen plek om hun behoefte te doen en gingen naar buiten. Dat werd al snel de gewoonte en dan kon het hek weg.

Varkens eet men in Nederland, honden niet. Terwijl de dieren wat betreft intelligentie en bewustzijn veel op elkaar lijken. Het had net zo goed andersom kunnen zijn. Hier neemt een enkeling een varken als huisdier, maar dan bij voorkeur wel een klein hangbuikzwijntje; dat past beter in onze kleine huizen. Moslims en joden eten geen varkensvlees.

26

Heus 11-2018.indd 26

In Vietnam, Zuid-Korea en China eet men hond. De maatschappelijke acceptatie neemt langzamerhand af. In Zuid-Korea is het verboden, maar het gebeurt nog veelvuldig, zo meldt de WSPA, die zich met een campagne verzet tegen de roep om legalisering.

Alleen al in dat land worden er jaarlijks twee miljoen honden gefokt en verhandeld voor de eetpot. In kleine draadkooien zonder beschutting (een soort legbatterij maar dan buiten) hebben ze een verschrikkelijk leven, dat eindigt in een pijnlijke dood door elektrocutie of verwurging.

Vegetariërs hebben allerlei redenen om geen vlees te eten: omdat ze niet van vlees houden, omdat ze niet verantwoordelijk willen zijn voor het doden van dieren, omdat ze een eind willen maken aan de vee-industrie (dit was voor mij als veertienjarig kind de reden, maar het ruime aanbod van biologisch vlees maakt dat ik het minder goed uit kan leggen nu, daarom misschien wel dit boek), omdat ze hun ecologische voetafdruk klein willen houden, of gewoon, even egocentrisch als verstandig, voor hun eigen gezondheid. Het is dan ook niet raar dat filosofen vanuit totaal verschillende ethische kaders tot dezelfde conclusie kunnen komen: eet geen vlees.

Uit: Dieren en wij – hun welzijn, onze ethiek monique janssens

heus 11 – 2018

13-05-18 10:36

overpeinzing

De gelukkige groenmens H

et lijkt wel een constante waterval, de nieuwsberichten over het klimaat en het milieu. We doen niet genoeg om de Aarde te sparen en als we zo doorgaan zijn we hopeloos verloren. We halen de CO2-normen niet, we eten nog steeds te veel vlees, we hebben te veel spullen en laten we het over de hoeveelheid plastic in de oceanen maar niet hebben. Er gaan elke dag dieren dood met plastic in hun maag. Dat is heel erg en iets om je zorgen over te maken.

Stop het moeten Maar hebben we iets aan deze berichten om groener te gaan leven en meer in verbinding te zijn met de natuur? Volgens mij niet. De media zeggen dat de groenmens aan het

worstelen is en ik snap dat wel. Van al dat moeten word je toch doodmoe. Eet bewust, reis slim, bespaar energie. Het is nooit genoeg wat je doet. En hoe weet je of wat jij doet echt effect heeft op de lange termijn? Dat weet je helemaal niet en kunnen wetenschappers ook niet berekenen. Je hebt de toekomst niet in de hand. De groene ‘je moet dit, moet dat’-berichten zijn een vervan-mijn-bed-show die snel moet stoppen. Het enige wat we doen is elkaar laten zien hoe goed we bezig zijn. Want voor wie ontspullen we eigenlijk? Voor wie beginnen we een moestuin?

D oe het voor j ezel f Persoonlijk geloof ik dat de Aarde heel goed voor zichzelf kan zorgen en dat ze heel flexibel is. Moeder

Aarde beweegt continu mee met ons doen en laten. Ik zie haar als onze grootste spiegel. De vraag of we goed genoeg voor de Aarde zorgen, draai ik liever om: zorgen we wel goed genoeg voor onszelf? In plaats van naar de toekomst te kijken, kunnen we beter naar het nu kijken.

Groen leven is een stuk makkelijker als je het voor jezelf doet en zaken verandert waar jij blij van wordt.

Ook geloof ik dat jij zelf weet wat goed voor je is. Ecocentrisme in plaats van egocentrisme. Je zorgt voor jezelf en het leven om je heen omdat het je goed doet, niet om iets te laten zien aan de rest van de wereld. Deze boodschap hoor ik liever: “Je bent een geweldig mens, zorg goed voor jezelf en het leven om je heen, dat doet ook de Aarde goed.”

Persoonlijk ben ik allesbehalve moe van groen leven. Het is namelijk geweldig leuk om te doen en ik voel me er goed bij. Ik wandel, kook en eet zoveel mogelijk vegetarisch, verzamel stenen, teel kruiden en ik stuur mezelf regelmatig met een vraag het bos in. Ik sta in verbinding met mezelf en met het leven om me heen en dat maakt me blij en gelukkig. Volgens mij doe ik dan genoeg om een gelukkig groen mens te zijn.

Jij ook?

Anna Maria van den Berg wandelcoach

Groen leven doet je goed

h eu s 11 – 2018

Heus 11-2018.indd 27

27

13-05-18 10:36

f ond s li j s t

‘Aardevrouwen spreken’, Manon Tromp 978 90 77408 99 5 (red.), ‘ABC van 15 emoties’, Marja Postema, 978 94 91557 36 1 ‘Ademtocht, verhalen over de dood’, Linda Wormhoudt, 978 90 77408 68 1 ‘Beschermheer – kind van de wegen deel 2’, Linda Wormhoudt, 978 94 91557 06 4 ‘Blijvend meer energie volgens de vijf elementen’, Jeanine Hofs, 978 90 77408 95 7 ‘Clusters – shodo schrijfboekje 2’, Chris978 90 77408 64 3 tine de Vries, ‘Creatief mediteren voor meer bewustzijn, ontspanning en creativiteit’, 978 94 91557 32 3 Wendy Smit, ‘Dagboek als spiegel’, Christine de Vries, 978 90 77408 43 8 ‘De aarde roept... ontdek de natuur als bron van inzicht en heling’, Gerwine 978 90 77408 60 5 Wuring, ‘De absolute werkelijkheid’, 978 90 77408 92 6 Jaap Dijkstra, ‘De geheimen van Hildegard von Bingen’, Gerrit Jan Keizer, 978 94 91557 03 3 ‘De glimlach van de sirene’, Selma 978 90 77408 49 0 Sevenhuijsen, ‘De Groene Man en de Groene Vrouw’, Joke en Ko Lankester, 978 90 77408 86 5 ‘De heilige buxusmoeder en 33 andere levensbomen’, Marjanne Huising, 978 94 91557 23 1 ‘De kracht van water, aarde, lucht en vuur – leven met de natuur’, Gerwine 978 90 77408 37 7 Wuring e.a., ‘De sneeuwkoningin’, Hans Christian Andersen, pastels Juke Hudig, 978 90 77408 81 0 ‘De sterren van je leven’, Ria Borst, Ineke Bergman, Paula van Kersbergen, 978 90 77408 12 4 Vera Verhagen, ‘De sterrenpas’, Petra Stam, 978 94 91557 26 2 ‘De verborgen boom’, Gerrit Jan Keizer, 978 90 77408 98 8 ‘Dieren en wij – hun welzijn, onze ethiek’, Monique Janssens, 978 90 77408 85 8 ‘Dionysos, de vegetatiegod’, Joke en 978 94 91557 19 4 Ko Lankester, ‘En de drummers waren vrouwen’, Layne Redmond, vertaling Isabella 978 90 77408 97 1 Verbruggen, ‘Gaia’s kracht’, Roelien de Lange, 978 90 77408 75 9 ‘Godinnen van eigen bodem’, Ineke 978 90 77408 35 3 Bergman,

28

Heus 11-2018.indd 28

• isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn •

• • • • • • • •

‘Heilige bronnen in de Lage Landen’, ‘Rondelen - shodo schrijfboekje 3’, ChrisLinda Wormhoudt e.a. tine de Vries, isbn 978 90 77408 72 8 978 94 91557 09 5 ‘Schrijven met het creatiepentagram’, ‘Groen leven doet je goed’, Anna Maria Yoeke Nagel, isbn 978 94 91557 13 2 978 94 91557 31 6 ‘Seidr, het Noordse pad’, Linda Wormvan den Berg, ‘Het lied van de bij’, Jacqueline Freeman, houdt, isbn 978 90 77408 74 2 978 94 91557 40 8 ‘Sharing nature’, Joseph Cornell, ‘Het oergevoel’, Agnes Meijs, isbn 978 94 91557 04 0 978 90 77408 77 3 ‘SoulCollage®, werken met je eigen ‘In het licht van de Maan’, Petra Stam zielenkaarten’, Seena B. Frost, vertaling en Marja de Zeeuw, Adrie Beyen, isbn 978 94 91557 21 7 978 90 77408 00 1 ‘ Vingerlabyrintlopen’, John Musterd, ‘In je kracht door kleur’, Margo Ruiter, isbn 978 94 91557 22 4 978 94 91557 27 9 ‘ Witte wieven en elfen, fluisteringen ‘Innerlijk pelgrimeren’, Christine uit de Andere Wereld’, Ruud Borman, 978 90 77408 82 7 isbn 978 90 77408 90 2 de Vries, ‘Isis en de 14 sleutels tot heelwording’, ‘ Woordenregen, 1 jaar schrijven’, Petra Stam en Els Lijesen, Margreet Schouwenaar, 978 94 91557 11 8 isbn 978 90 77408 91 9 ‘Kaboutersoep en wonderblaadjes’, 978 94 91557 14 9 ‘De essentie van edele stenen’, Anneke Ity Busstra, ‘Kluiven uit de hemel’, Suzanne Clothier, Agterberg, isbn 978 94 91557 07 1 978 94 91557 39 2 ‘De Maan, 66 mystieke kaarten voor ‘Krachtdieren, inspiratie en wijsheid bewustwording’, Petra Stam, isbn 978 94 91557 16 3 uit het dierenrijk’, Petra Stam, 978 94 91557 35 4 ‘Het levenskunstspel’, Anky Floris, ‘Kruidenkracht voor tieners’, Marjanne isbn 978 9077408 51 3 978 94 91557 41 5 ‘Het Heidehofse Natuur- en Inzichtspel’, Huising, ‘Kruidenwijsheid’, Marjanne Huising, Annetje Braat, isbn 978 90 77408 61 2 978 94 91557 02 6 ‘Isis mysteriekaarten’, Petra Stam en ‘Lijstjes - shodo schrijfboekje 4’, ChrisEls Lijesen, isbn 978 94 91557 24 8 978 90 77408 73 5 ‘Krachtdieren, 66 boodschappen uit het tine de Vries, ‘Mannen zijn geen vrouwen’, Jos Kester, dierenrijk’, Petra Stam, 978 94 91557 37 8 isbn 978 94 91557 38 5 ‘Maya wijsheid voor je levenspad, het ‘Kruidenwijsheid – 66 affirmatie- en Tzolkin profielenboek’, Elvira van Rijn, actiekaarten’, Marjanne Huising, 978 90 77408 89 6 isbn 978 94 91557 15 6 ‘Maya wijsheid voor je levensreis, het ‘Levensbomen, 68 zielskrachtkaarten’, levenspadenboek’, Elvira van Rijn, Marjanne Huising, 978 94 91557 18 7 isbn 978 94 9155734 7 ‘Maya wijsheid voor je levensreis ‘Luister naar je ziel, 50 troost- en krachtlogboek’, Elvira van Rijn, kaarten’, Janet Werner, 978 94 91557 20 0 isbn 978 90 77408 84 1 ‘MeCards4Kids™’, Nancy Weiss en ‘Maak werk van je droom! 52 realisatie978 94 91557 25 5 Jane Raphael, kaarten’, Louisa Perreyn, ‘Mensen verhalen over bomen’, isbn 978 90 77408 93 3 978 90 77408 04 9 ‘Maya wijsheid creatiekaarten’, Adrie Beyen, ‘Mythen van de dierenriem’, Jan de Elvira van Rijn en Patricia Mooren, 978 94 91557 33 0 isbn 978 94 91557 10 1 Graaf, ‘Nephilim – kind van de wegen deel 1, ‘13 manen – Verjaarskalender’, Linda Wormhoudt, 978 90 77408 96 4 Petra Stam, isbn 978 94 91557 12 5 ‘Nevelvrouw – kind van de wegen deel Vrijwel alle titels zijn verkrijgbaar in 3’, Linda Wormhoudt, 978 94 91557 29 3 (web)boekwinkels en alle titels zijn te koop ‘Ontdek jezelf door tekenen en reflectief in de webshop op www.A3boeken.nl schrijven’, Wendy Smit, 978 94 91557 05 7 ‘Pythia, de hogepriesteres -symboliek en mythologie in de tarot’, Petra Stam, isbn 978 94 91557 01 9

• • • • • • • • • • • •

(Prijs)wijzigingen voorbehouden

• isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn

HEUS verschijnt twee keer per jaar en is een uitgave van A3 boeken,

Oosterveldweg 15, 7274 DZ Geesteren, T 0545 48 11 40, info@A3boeken.nl

Een online versie van HEUS is te vinden op www.A3boeken.nl HEUS wordt gratis verspreid via A3 auteurs, diverse boekwinkels en spirituele centra, en derden. heus 11 – 2018 abonneren is niet mogelijk. Overname van artikelen is toegestaan na toestemming van de uitgever en met bronvermelding. vormgeving: Villa Y, Den Haag – drukwerk: Damen Drukkers

13-05-18 10:36

Liefde is altijd het antwoord Matt Kahn

ISBN 978-94-6331-008-6

De kom van licht

HawaĂŻaanse wijsheid van voorouders Hank Wesselman

In jouw zoektocht naar heling ben je volledig vastgelopen, het is tijd geworden om die impasse te doorbreken.

- Love yourself enough to do this! -

ISBN 978-94-6331-007-9 Bezoek onze webwinkel

www.hajefa.nl

www.heelbewust.com/actueel/consulten/consult-de-doorbraak info@heelbewust.com

Jouw weg ontdekken?

JOHN MUSTERD Training & Coaching www.vingerlabyrinten.nl

Authentiek overnachten in de Ardennen (Prijs)wijzigingen voorbehouden

voor gezinnen en groepen

Paws of Silence www.pawsofsilence.eu Foto collages van (overleden) dieren Dierencommunicatie Begeleiding bij verlies Bach Bloesem Remedies Voordrachten - Lezingen

www.lafermedewerpin.be

Betty Heideman info@bmh-begin.nl

EN. ITGEVER ukkERs

Heus 11-2018.indd 29

13-05-18 10:36

ill us t ra tie : ru zic a pa rs ons

Compassie voor jezelf en voor anderen is als emotionele voeding voor je ziel. Door jezelf en anderen liefdevol te omarmen voorkom je gevoelens van angst, machteloosheid en eenzaamheid. Voorwaarde is dat je accepteert, dat niemand perfect is. Ieder mens heeft gevoeligheden en beperkingen, maar is ook uniek en goed zoals hij is. marja postema

ABC van 15 emoties

Heus 11-2018.indd 30

13-05-18 10:36