Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα στο Ψυχικό Σερρών
Εργασία της μαθήτριας της Β 1 τάξης, Αναστασίας Κοτσαγγελίδου
• Το Ψυχικό Σερρών δημιουργήθηκε από πρόσφυγες της Μ. Ασίας, σε μία περιοχή που απέχει 12 χιλ. από την πόλη των Σερρών. Οι πρόσφυγες από το χωρίο Αγινάτοι της Μ. Ασίας και με καταγωγή από τη Μάνη, εγκαταστάθηκαν σε μία περιοχή με το όνομα Βερτζανί . Το όνομα προέρχεται από την ερμηνεία του ονόματος αυτού και σημαίνει «Δώσε ψυχή». • Οι άνθρωποι αυτοί είχαν έντονο θρησκευτικό συναίσθημα και από τις πρώτες μέρες τις εγκατάστασης τους, έχτισαν στο κέντρο του χωριού μια Εκκλησία. Για να διατηρήσουν τη μνήμη της χαμένης τους πατρίδας, αφιέρωσαν το ναό στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο, στον ίδιο Άγιο που ήταν αφιερωμένος και ο ναός στη Μ. Ασία. • Οι μεγάλες γιορτές όπως τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, της Ανάληψης και η Πεντηκοστή γιορτάζονταν με ευλάβεια. • Κατά τη διάρκεια των γιορτών διοργανώνονταν αγώνες, όπως η ιππασία, το πήδημα εις μήκος και το τρέξιμο. Ο πιο σημαντικός όμως αγώνας ήταν η πάλη.
• Οι πρόγονοί μας μετέφεραν τα έθιμα τους από τις χαμένες πατρίδες τους, το 1922, στη Μητέρα Ελλάδα. • Πολλά από αυτά τα κρατάμε μέχρι τώρα.
• Οι γιορτές των Χριστουγέννων διαρκούσαν όλο το Δωδεκαήμερο και οι νοικοκυρές από νωρίς ξεκινούσαν τις προετοιμασίες. Να καθαρίσουν το σπίτι, να προμηθευτούν την απαραίτητη ξυλεία για το τζάκι και τη μαγειρική. • Το πολύ κρύο της παλαιότερης εποχής βοηθούσε να γίνονται παχιά «μουχαμπέτια» στα σπίτια, όπως τα αποκαλεί η γιαγιά μου και να μαζεύεται όλη η οικογένεια με συγγενείς και φίλους στο σπίτι. Ήταν η κατάλληλη εποχή για τις διηγήσεις με τους καλικαντζάρους και άλλες χριστουγεννιάτικες ιστορίες πραγματικές ή φανταστικές.
• Την παραμονή των Χριστουγέννων οι βαριές δουλειές του σπιτιού είχαν τελειώσει και οι νοικοκύρηδες πηγαινοέρχονταν στα καταστήματα για να εφοδιαστούν τα απαραίτητα για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Οι άντρες κάποιες μέρες πριν , έσφαζαν ένα γουρούνι το οποίο έτρεφαν έναν ολόκληρο χρόνο. Αφού το έγδερναν και κρατούσαν το κρέας που θα χρειάζονταν άμεσα, εκμεταλλεύονταν ό,τι μπορούσαν, όπως το δέρμα για την κατασκευή παπουτσιών και το λίπος του, ενώ το υπόλοιπο κρέας το έκαναν παστό ή λουκάνικα.
• Οι νοικοκυρές καταγίνονταν με την προετοιμασία των γλυκών, όπως τα φοινίκια ,τους μπακλαβάδες και τα χριστόψωμα.
• Ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα έδιναν στην παρασκευή του χριστόψωμου, το οποίο θα έκοβαν πρώτο στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Πρόκειται για ένα είδος γλυκού ψωμιού, που το διακοσμούσαν με ξηρούς καρπούς η με έναν Σταυρό που έφτιαχναν με το ζυμάρι.
• Παρέες παιδιών τη παραμονή των Χριστουγέννων το βράδυ και όχι το πρωί όπως γίνεται σήμερα , κρατώντας πολύχρωμα , φωτεινά φαναράκια ξεχύνονταν στους γιορτινούς δρόμους για να πουν σε συγγενικά και φιλικά σπίτια το «Καλήν Εσπέραν άρχοντες» που ήταν και στους στίχους και στη μουσική ίδια όπως τα λέμε σήμερα. • Τα κάλαντα ψάλλονταν και ψάλλονται επίσης και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. • Αλλά και την Πρωτοχρονιά οι νοικοκυρές προετοίμαζαν το τραπέζι της πρώτης ημέρας του χρόνου, που έπρεπε να έχει όλα τα καλά του Θεού για να πάει καλά η χρονιά. Γλυκίσματα για να είναι γλυκιά η νέα χρονιά, καρπούς για καλή σοδειά, δύναμη και υγεία, κρέας , πίτες, πολλά φαγητά – όλα σερβιρισμένα πάνω σε μεγάλο τραπέζι με τα καλύτερα τραπεζομάντιλα και τα καλύτερα σερβίτσια. • Αυτό κάνουμε κι εμείς στις μέρες μας.
•
Όταν η νηστεία του Σαρανταημέρου έφθανε στο τέλος της οι οικογένειες προετοιμάζονταν για να μεταλάβουν στη μεγάλη Χριστουγεννιάτικη Λειτουργία. Την παραμονή έπρεπε να λούσουν τα μαλλιά τους, να πάρουν το μπάνιο τους μικροί και μεγάλοι, να ζητήσουν συγγνώμη μεταξύ τους και τα παιδιά να ζητήσουν την ευχή των παππούδων, των γιαγιάδων και των νονών τους κάνοντας μετάνοια και φιλώντας τους το χέρι, επειδή όφειλαν να δεχθούν τη Θεία Κοινωνία καθαροί στο σώμα και στην ψυχή. Οι περισσότεροι τώρα δίνουμε το χέρι και λέμε συγχωρεμένα, στους οικείους μας και στους γνωστούς μας . • Αξημέρωτα ετοιμάζονταν για την εκκλησιά. Μόλις χτυπούσε η καμπάνα όλη η γειτονιά ήταν στο δρόμο προς την Εκκλησία για να λάβει τη Θεία Κοινωνία. Ετσι γίνεται και στις μέρες μας, με μόνη εξαίρεση φέτος που λόγω του ιου covid 19 ήταν ελάχιστος ο κόσμος που πήγε στην Εκκλησία.
• Πρωτοχρονιά τα πάντα ήταν έτοιμα και περίμεναν τον καινούριο χρόνο. • Πρωί – πρωί ξεκινούσαν οι οικογένειες, με τα καλά τους, να πάνε στην εκκλησία. Ο νοικοκύρης ή η νοικοκυρά στην πόρτα του σπιτιού έσπαζαν ένα ρόδι όταν γύριζαν. Μερικοί το έσπαζαν το βράδυ με την αλλαγή του χρόνου για το καλό του χρόνου και για πολλά μπερικέτια, όπως λέγανε οι παππούδες. Μέσα στο σπίτι έμπαιναν με το δεξί για να πηγαίνουν όλα καλά. • Αφού τέλειωναν οι ευχές, όλη η οικογένεια καθόταν γύρω στο αγιοβασιλιάτικο τραπέζι. Η μητέρα έφερνε αμέσως το θυμιατό, και θύμιαζε με μοσκολίβανο, πρώτα την πίττα και μετά έναν – έναν κάνοντας το σημείο του σταυρού. Ο πατέρας έκοβε τη βασιλόπιττα με την ίδια κάθε χρόνο σειρά: • Το πρώτο κομμάτι του Χριστού,/ της Παρθένου/ και μετά κατά ηλικία, αρχίζοντας από τους παππούληδες. Το νόμισμα ήτανε πάντα μεταλλικό χρυσό και σ’ εκείνον που θα έπεφτε, θ του έφερνε μεγάλο γούρι. • Όλα αυτά τα τηρούμε ακόμη, με τη μόνη διαφορά πως κάποιοι κόβουμε Βασιλόπιτα και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το βράδυ.
• Με την γιορτή των Θεοφανείων στις 6 Ιανουαρίου κλείνει ουσιαστικά ο κύκλος του Δωδεκαημέρου. • Πρόκειται για τη μέρα που καθαγιάζονται τα νερά και επομένως όλη η φύση, ενώ τα ουράνια γίνονται ένα με τα επίγεια, αφού, όπως λέγεται στις ευχές του Μεγάλου Αγιασμού: «Σήμερον τὰ ἄνω τοῖς κάτω συνεορτάζει, καὶ τὰ κάτω τοῖς ἄνω συνομιλεῖ». • Την παραμονή γινόταν και γίνεται η πρωτάγιαση, δηλαδή η ακολουθία του Μικρού Αγιασμού και όλοι νήστευαν αυστηρά και έτρωγαν φαγητά χωρίς λάδι, ενώ θεωρούνταν ημέρα που έπρεπε να αποφεύγονται οι βαριές δουλειές και οι αγροτικές εργασίες. Με το Μικρό Αγιασμό ραντίζει ο Παππάς τα σπίτια όλου του χωρίου .
• Ανήμερα των Φώτων, αφού παρακολουθήσουμε τη λειτουργία και την ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού, συνεχίζεται καθαγιασμός των υδάτων. Όσοι βρίσκονται στην Εκκλησία ,βγαίνουν έξω για να ρίξει ο Παππάς τον Σταυρό στο σιντριβάνι που βρίσκεται στο κέντρο της πλατείας ,ακριβώς έξω από την Εκκλησία. Σε περιπτώσεις που κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό, λόγω καιρικών συνθηκών, βυθίζουν το Σταυρό μέσα σε μια κολυμπήθρα στο κέντρο της Εκκλησίας. Όταν έριχναν το Σταυρό στο σιντριβάνι, αρκετά παιδιά, κορίτσια και αγόρια έπεφταν στα παγωμένα νερά για να τον πιάσουν και όποιος τα κατάφερνε θεωρούνταν ο τυχερός της χρονιάς. • Όποιος έπιανε το Σταυρό έπαιρνε Δώρο από τον Ιερέα ένα Σταυρό κόσμημα. Παλιότερα ο νικητής γύριζε από σπίτι σε σπίτι με ένα δίσκο, πάνω στον οποίο είχε το Σταυρό, τον οποίον οι πιστοί τον προσκυνούσαν και έδιναν ένα χρηματικό ποσό για το νικητή. • Τέλος, την ημέρα εκείνη έπιναν μα και πίνουμε το Μεγάλο Αγιασμό, τον οποίο πρόσεχαν να μην τον χύσουν, καθώς είναι ισάξιος με τη Θεία Κοινωνία, όπως λένε οι μεγαλύτεροι. Είναι καλό να φυλάξουμε λίγο Μέγα Αγιασμό για όλο τον χρόνο.
.
• Τέλος με τη γιορτή της σύναξης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 7 Ιανουαρίου, η καθημερινότητα επανέρχεται και όλοι προετοιμάζονται για τις αγροτικές εργασίες της άνοιξης.
• Ευχαριστώ για την προσοχή σας