Παρά το γεγονός ότι στα παλιά χρόνια οι Έλληνες ήταν διασκορπισμένοι στα παράλια ολοκλήρου της Μεσογείου Θαλάσσης και δεν αποτελούσαν ένα κράτος, δεν έπαψαν ποτέ να έχουν ζωηρή την συνείδηση ότι αποτελούν μια οικογένεια και ανήκουν στην ίδια φυλή, την ΕΛΛΗΝΙΚΗ. Και ενώ κατά τους προϊστορικούς χρόνους είχαν διάφορα ονόματα – Αχαιοί, Ίωνες, Αιολείς, Δωριείς ονομάζονται Έλληνες από τον Έλληνα γιο του Δευκαλίωνα και της Πείρας. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν τα κοινά ιερά, ναοί και μαντεία, κοινοί αθλητικοί αγώνες, τα ήθη έθιμα και η γλώσσα, τα κοινά συνέδρια και οι αμφικτιονίες.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την ίδια θρησκεία. Τα ιερά ήταν κοινά για όλους τους Έλληνες. Προσέρχονταν σε αυτά για να κάνουν θυσίες οι κάτοικοι απ’ όλες τις ελληνικές πόλεις. Τέτοια ιερά ήταν ο Ναός της Αρτέμιδος στο Ταΰγετο, το Ασκληπιείο στην Επίδαυρο και ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς κ.α.
Οι θεοί φανέρωναν τη θέλησή τους στους ανθρώπους με τους μάντεις στα μαντεία. Το σπουδαιότερο και σεβαστότερο μαντείο ήταν εκείνο των Δελφών, αφιερωμένο στον Θεό Απόλλωνα. Η φήμη του μαντείου ήταν πανελλήνια. Ρωτούσαν για να μάθουν τα μέλλοντα, όχι μόνο Έλληνες, αλλά και πολλοί ξένοι από την Ασία, την Αφρική και την Ιταλία.
Οι πιο ξακουστοί αγώνες ήταν τα Πύθια, τα Νέμεα, τα Ίσθμια και οι Ολυμπιακοί Αγώνες που τελούνταν κάθε 4 χρόνια στην Ολυμπία προς τιμή του Δία. Στους αγώνες αυτούς δεν γίνονταν μόνο αθλητικοί αγώνες, αλλά και πνευματικοί. Οι αγώνες αυτοί έδιναν ζωηρή εικόνα όχι μόνο της ενότητας τον Ελλήνων αλλά και του μεγαλείου και της ζωτικότητας της φυλής.
Ονομαστότεροι από όλους τους πανελλήνιους αγώνες ήταν οι Ολυμπιακοί που τελούνταν κάθε 4 χρόνια στην Ολυμπία. Κατά τη διάρκειά τους έπαυαν οι πόλεμοι, γινότανε εκεχειρία μεταξύ των πόλεων και συνέρρεαν στην Ολυμπία θεατές και αθλητές απ΄όλα τα μέρη του Ελληνισμού. Οι αθλητές έδιναν όρκο ότι θα γυμναστούν σύμφωνα με το νόμο στην πατρίδα τους και ότι θα αγωνιστούν τίμια και χωρίς δόλο. Ο λαός τιμούσε εξαιρετικά τους Ολυμπιονίκες. Ήταν μεγάλη τιμή να ανακηρυχτεί νικητής ένας αθλητής, με βραβείο τον κότινο της Ολυμπίας.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολλά κοινά ήθη και έθιμα. Κάποτε οι Αθηναίοι είπαν στους Σπαρτιάτες ότι «Έχουμε το ίδιο αίμα, ανήκουμε στην ίδια φυλή και έχουμε τα ίδια ήθη και έθιμα». Όλοι οι αρχαίοι Έλληνες έχτιζαν τα σπίτια τους, τους βωμούς και τους ναούς με τον ίδιο τρόπο. Τα όπλα τους ήταν επίσης ίδια, καθώς και η ενδυμασία τους.
Πριν από τους αρχαίους Έλληνες είχαν προοδεύσει στον πολιτισμό οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Πέρσες, οι Φοίνικες, οι Αιγύπτιοι. Από τους πολιτισμούς όμως των λαών αυτών πολύ λίγο ωφελήθηκε η ανθρωπότητα.
Αντίθετα ο πολιτισμός των αρχαίων Ελλήνων, όπως παραδέχονται οι ιστορικοί και οι μελετητές των αρχαίων πολιτισμών, αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκε και αναπτύχθηκε ο σημερινός πολιτισμός της ανθρωπότητας. Κι αυτό γιατί μόνο οι αρχαίοι Έλληνες κατόρθωσαν να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το ανθρώπινο πνεύμα και να δημιουργήσουν τις ιδέες της ελευθερίας της δικαιοσύνης, της φιλοπατρίας και γενικά όλα εκείνα τα ιδανικά που ονομάζουμε αξίες.