Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Στο πλούσιο κοσμικό γεύμα της μικρογραφίας χειρογράφου του 1362, η "χλωρίδα δαύκοι" κοινώς ραπανάκια, κατέχει πλέον σημαντική θέση μαζί με το κρασί, τον άρτο, τα πουλερικά και το γουρουνόπουλο (Eθνική Bιβλιοθήκη Παρισιού).
Η Διατροφή στο Βυζάντιο Η οικογένεια της βυζαντινής περιόδου, όταν καθόταν για φαγητό γύρω από το στρωμένο με το μεσάλι τραπέζι, είχε μπροστά της διάφορα σκεύη για τις τροφές και τα ποτά. Γύρω γύρω, στα πόδια των συνδαιτυμόνων, ακουμπούσε το μαντήλι, ένα ενιαίο και μακρύ ύφασμα που χρησίμευε για το σκούπισμα των χεριών. Στη διατροφή των Βυζαντινών βασικό ρόλο είχαν το ψωμί, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα δημητριακά, που τα μαγείρευαν με διάφορους τρόπους. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος μαγειριάς ήταν το βράσιμο, όπως ειρωνικά μας αφήνει να καταλάβουμε και η βυζαντινή παροιμία "αργώ μαγείρω πάντα έκζεστα", δηλαδή "ο τεμπέλης μάγειρας όλα τα μαγειρεύει βραστά". Οι Βυζαντινοί έτρωγαν επίσης πουλερικά, που υπήρχαν σχεδόν σε κάθε σπίτι, καθώς και αυγά, με τα οποία έφτιαχναν τα περίφημα σφουγγάτα, τις γνωστές μας ομελέτες, που αναφέρονται και από τον Θεόδωρο Πρόδρομο. Από το γάλα έφτιαχναν τυριά, όπως το ανθότυρο, το βλάχικο . Κρέας εξασφάλιζαν και με το κυνήγι, αγαπημένη απασχόληση των ανδρών που τους παρείχε συνάμα ευκαιρίες για προσωπική διάκριση. Κυνηγούσαν με σκυλιά και γεράκια. Δεν περιφρονούσαν όμως και άλλες μεθόδους όπως τις παγίδες, τα δίχτυα και τις ιξόβεργες.
•
Τα μεγαλύτερα ζώα αποτελούσαν ακριβότερη και λιγότερο διαδεδομένη τροφή. Τα χοιροστάσια, που γίνονταν κάθε χειμώνα, προμήθευαν την οικογένεια με τα λουκάνικα, τα παστά και το μαγειρικό λίπος όλης της χρονιάς. Το αρνί ήταν προσιτό μόνο στα πιο ευκατάστατα νοικοκυριά. Σπανιότερα έτρωγαν οι Βυζαντινοί τα βοοειδή, μια και τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για την καλλιέργεια των χωραφιών. Αγαπούσαν επίσης τα κάθε λογής ψάρια, φρέσκα ή παστά, και τα θαλασσινά. Τα διάφορα κρασιά, για τα οποία φημιζόταν η Μακεδονία, καθώς και τα φρούτα, συνόδευαν τα τραπεζώματά τους μαζί με μελωμένα και σιροπιαστά γλυκά. Τα γεύματα μπορούσαν να είναι απλά αλλά και εξαιρετικά πολύπλοκα και πλούσια, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση κάθε οικογένειας. Εξάλλου, όπως και οι ίδιοι έλεγαν, καταλαβαίνει κανείς "από του γεύματος τον πίθων".
Εάν δούμε με προσοχή την παραπάνω απεικόνιση θα παρατηρήσουμε το τραπέζι (τάβλα), τον οινοχόο, το, σερβιτόρο, καθώς και τον υπεύθυνο επί του σερβιρίσματος
Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΥΖΙΝΑ
Το ψωμί, τα λαχανικά, τα ψάρια, το λάδι και το κρασί ήταν τα κύρια είδη κατανάλωσης των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης. Τα ίδια αγαθά βλέπουμε να αποτελούν και την τροφή των μοναχών, που με λεπτομέρειες ρυθμίζουν και καθορίζουν τα μοναστηριακά Τυπικά. Πρόκειται για τη διαχρονική δίαιτα μιας τυπικά αγροτικής και μεσογειακής κοινωνίας, που διαφοροποιείται κάπως στις καταναλωτικές συνήθειες των ανώτερων κοινωνικά και οικονομικά ομάδων, όπως οι αξιωματούχοι, οι αυλικοί, οι άρχοντες, οι πλούσιοι γαιοκτήμονες κ.ά.
ΟΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ
Για πολλές εκατονταετίες δηλ. από την πρώιμη βυζαντινή εποχή (324-610) μέχρι και τον δωδέκατο αιώνα οι διατροφικές συνήθειες παραμένουν σχεδόν ίδιες, όπως σχεδόν ίδια παραμένουν τα σχήματα και τα μεγέθη των μαγειρικών και επιτραπέζιων σκευών που χρησιμοποιούνται. Η σημαντική αλλαγή μαρτυρείται μετά το 1204, όταν την Πόλη την καταλαμβάνουν οι Φράγκοι, οπότε τα σκεύη γίνονται μικρότερα και βαθύτερα, γεγονός που υποδηλώνει τη μετάβαση από την κοινή στην ατομική χρήση τους, ένδειξη διατροφικών συμπεριφορών και κοινωνικών εξελίξεων. .
•
Μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση των διατροφικών συνηθειών αυτής της περιόδου έπαιξε ο Χριστιανισμός, η νέα θρησκεία που διδάσκει ταπεινοφροσύνη στην ανθρώπινη συμπεριφορά καθώς νηστεία και απλότητα στη διατροφή. Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ορισμένα λαχανικά όπως τα ραπανάκια που εικονίζονται μεταξύ των επιτραπέζιων σκευών και των εδεσμάτων σε διάφορες τοιχογραφίες, λειτουργούν ως σύμβολα τόσο ασκητικής χορτοφαγίας όσο και καταπράυνσης των σαρκικών ορέξεων, καθώς και της άκρατης οινοποσίας που επικρατούσε τα χρόνια αυτά. Στην καθημερινή ζωή βασική επιδίωξη ήταν η αυτάρκεια του νοικοκυριού και γι' αυτό κάθε οικογένεια καλλιεργούσε τα βασικά λαχανικά και εξέτρεφε κατοικίδια ζώα, συνήθως πουλερικά. Αυτό συνέβαινε στην επαρχία, στις μεγάλες πόλεις και ιδιαίτερα στη Κωνσταντινούπολη που την περίοδο της ακμής της, ξεπερνούσε τις 500.000 κατοίκους, επενέβαινε η κρατική μέριμνα, κυρίως μέσω του διοικητή (έπαρχου) της πόλης. Πολλές φορές η έλλειψη ψωμιού, προκαλούσε στάσεις.
Τα γεύματα των Βυζαντινών
Τα κύρια γεύματα των Βυζαντινών ήταν: Το πρόγευμα ή πρόφαγον Το άριστον ή μεσημβρινόν (γεύμα) Ο δείπνος. Έτρωγαν χρησιμοποιώντας κυρίως τα χέρια, αφού το πιρούνι ήταν άγνωστο μέχρι το 10ο αιώνα και η χρήση του σπάνια στους επόμενους αιώνες. Χρησιμοποιούσαν επίσης κοχλιάρια ή κουτάλια και μαχαίρια. Πριν και μετά το φαγητό έπλεναν τα χέρια τους, χρησιμοποιώντας το χέρνιβ(ι)ον (πήλινο ή μεταλλικό αγγείο) δηλ. κάτι αντίστοιχο με την σημερινή λεκάνη.
Βυζαντινό Σαλτσάριο (σαλτσιέρα)
Επιτραπέζια σκεύη και σκεύη μεταφοράς πρώτων υλών Ως αποθηκευτικά ή επιτραπέζια σκεύη, καθημερινής χρήσης καθώς και δοχεία μεταφοράς τροφίμων ή άλλων αγαθών, οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν την κεραμική. Η πρώιμη «βυζαντινή» κεραμική, η οποία συνέχισε την παράδοση των Ύστερων Ρωμαϊκών χρόνων, διαδόθηκε ευρέως στις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο, ως αποτέλεσμα των ασφαλών θαλάσσιων μεταφορών. Τα συνηθισμένα αγγεία για τη μεταφορά υγρών (και μερικές φορές στερεών) προϊόντων, όπως ελαιόλαδο, κρασί, γάρος (είδος σάλτσας από ψάρι), φρούτα και σιτηρά, ήταν οι αμφορείς, ένα αγγείο δηλ. με δύο λαβές και επίμηκες ή στρογγυλεμένο σχήμα. Κατά τη μεταφορά, οι αμφορείς στοιβάζονταν κάθετα στο κύτος του πλοίου. Μεγάλα πλοία μπορούσαν να μεταφέρουν μέχρι τέσσερις επάλληλες σειρές αμφορέων, δηλαδή χιλιάδες αγγεία σε κάθε αποστολή. Ήδη από τον 5ο αιώνα, λίγα κέντρα στο Αιγαίο, την Κιλικία, τη Γάζα, τη Ναγέβ, την Αίγυπτο και τη βόρεια Αφρική παρήγαγαν το μεγαλύτερο αριθμό των αμφορέων που χρησιμοποιούνταν στο εμπόριο όλης της Μεσογείου
Ψαράδες στη βυζαντινή εποχή
ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΣΚΕΥΗ ΚΟΥΖΙΝΑΣ
Συμπεραίνουμε λοιπόν πως οι διατροφικές συνήθειες των Βυζαντινών έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με την σημερινή εποχή π.χ όπως τότε έτσι και σήμερα το ψωμί , το λάδι, αλλά και το κρασί αποτελούν βασικά συστατικά και των δύο εποχών. Η διατροφή των Βυζαντινών επηρεάζεται από αυτή των Ρωμαίων και με αυτή των Αρχαίων Ελλήνων.
Εργασία του μαθητή της Β΄1 τάξης, Αχτσή Σίμου