23 Dopuszczalne wartości liczbowe mikroorganizmów w 1 m3 powietrza Typ pomieszczenia użytkowego Ogólna liczba drobnoustrojów na pożywce MPA
Liczba drobnoustrojów hemolizujących na pożywce agarowej z krwią
Ogólna liczba grzybów na podłożu Sabouraud
Powietrze zewnętrzne (atmosferyczne)
3,0 x 103
1,0 x 102
1,0 x 103
Pomieszczenia produkcyjne: - przemysł farmaceutyczny: • boksy dozowni • hale produkcyjne - przemysł spożywczy - przemysł fermentacyjny - przemysł mięsny
1,0 x 102 3,0 x 103 6,0 x 102 6,0 x 102 5,0 x 102
0 5,0 x 101 0 5,0 x 101 0
0 1,0 x 102 0 0 5,0 x 101
Tab. 5. Dopuszczalny stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza i pomieszczeń użytkowych.
sedymentacyjną w oparciu o pomiar ogólnej liczby drobnoustrojów, liczby drobnoustrojów hemolizujących oraz ogólnej liczby grzybów przedstawia tabela 5.
Metodyka badań Oceniając zanieczyszczenie mikrobiologiczne powietrza należy ustalić rodzaj i liczbę drobnoustrojów za pomocą odpowiednio dobranej metody poboru próby. Co ważne, taka próba powinna być reprezentatywna, tzn. by miała dokładnie znaną objętość i aby znajdowały się w niej możliwie wszystkie drobnoustroje występujące w powietrzu. Badania oceny zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza obejmują m.in. metody hodowlane. Metody te polegają na wydzieleniu drobnoustrojów z powietrza i przeniesieniu ich na odpowiednią pożywkę. Próby do badań można pobierać metodą sedymentacyjną, zderzeniową lub filtracyjną. Metoda sedymentacyjna (tzw. metoda płytkowa Kocha) opiera się na grawitacyjnym osiadaniu bioaerozolu wraz z występującymi w nim drobnoustrojami na pożywkę stałą pod wpływem siły ciężkości. Przyjmuje się, że w czasie 5 minut na płytce o powierzchni 100cm2 osiada tyle drobnoustrojów, ile znajduje się w 10 dm3 powietrza. Stąd można oszacować liczbę mikroorganizmów w 1 m3 powietrza, wg wzoru:
L = a · 10000 / π · r 2 · k gdzie: L – liczba drobnoustrojów w 1m3 powietrza [jtk/m3], a – średnia liczba kolonii na płytkach (z trzech powtórzeń), π - 3,14 r – promień płytki Petriego [cm], k – współczynnik czasu ekspozycji płytki, k = t · 1/5; gdzie t – czas ekspozycji [min].
e-w ydanie do pobrania na :
w w w.farmacom.com.pl
Metoda sedymentacyjna jest prosta w wykonaniu, ale ma pewne wady – niemożliwym jest określenie pobranego powietrza oraz nie wszystkie mikroorganizmy osiadają na powierzchni płytki podczas ekspozycji. Dodatkowo, ruch powietrza wpływa znacząco na ostateczny wynik pomiaru, a współczynnik zmienności przy tej metodzie jest bardzo wysoki i wynosi aż 50%. Mimo tych ograniczeń metoda płytkowa jest często stosowana, szczególnie w badaniach wstępnych. Ma ona zastosowanie w ocenie powietrza pomieszczeń o dużym stopniu zapylenia, gdzie ułatwiona jest sedymentacja mikroorganizmów razem z cząstkami pyłów. Informacje na temat proponowanych pożywek stosowanych w metodzie sedymentacyjnej znajdują się u autorów. Metoda zderzeniowa jest metodą polegającą na zderzeniu strumienia pobranego przez próbnik powietrza razem z drobnoustrojami z powierzchnią pożywki stałej umieszczonej w głowicy urządzenia. Po pobraniu próby, płytki inkubuje się w odpowiednich warunkach wzrostowych dla danej grupy drobnoustrojów, a następnie liczy się wyrosłe na płytkach kolonie. Ponieważ urządzenie dokładnie odmierza objętość zassanego powietrza, łatwo można ustalić liczbę mikroorganizmów w 1 m3 powietrza. Zaletą tej metody jest szybkość i prostota wykonania. Informacje na temat oferowanych próbników powietrza firmy PBI dostępne są u autorów. Jeszcze inną, ale rzadziej stosowaną metodą poboru prób powietrza jest metoda filtracyjna, która polega na przepuszczeniu określonej objętości powietrza przez filtr membranowy, który następnie umieszcza się na powierzchni pożywki stałej. Filtr po
4/2013
kontakcie z wilgotną powierzchnią ulega rozpuszczeniu.
Podsumowanie Monitorowanie stanu higienicznego środowiska produkcji wyrobów kosmetycznych poprzez kontrolę czystości powietrza jest jednym z kluczowych elementów pozwalających spełnić wymogi GMP. Otrzymywanie produktów najwyższej jakości zależy nie tylko od doboru odpowiednich surowców i stosowanej technologii, ale także m.in. od kontroli czystości mikrobiologicznej powietrza w miejscu wytwarzania i magazynowania. Kluczem do sukcesu jest wprowadzenie odpowiednich kryteriów czystości powietrza. W pracy przedstawiono jedynie wybrane i sugerowane zakresy wartości referencyjnych, które powinny ułatwić interpretację otrzymanych wyników badań.
Piśmiennictwo • Górny R.L.: Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości dopuszczalnych. Podst. i Met. Oceny Środ. Pracy. 41, 17-39, 2004. • Libudzisz Z., Kowal K., Żakowska Z. i wsp.: Mikrobiologia techniczna. Mikroorganizmy w biotechnologii, ochronie środowiska i produkcji Żywności. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa, 2008. • PN – EN ISO 14644:2005P. Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane - Część 1: Klasyfikacja czystości powietrza. • PN – EN ISO 22716:2009. Kosmetyki. Dobre Praktyki Produkcji (GMP). Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji. • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania. Dz.U. nr 224, poz. 1882.