Strategie inzake duurzame voeding van de gemeente Schaarbeek

Strategie inzake duurzame voeding

van de gemeente

Schaarbeek

Deze strategie beschrijft de context in Schaarbeek, de uitdagingen om belanghebbenden binnen Schaarbeek bij duurzame voeding te betrekken en ten slotte de visie, doelstellingen en acties van de strategie.

Deze duurzame voedselstrategie van Schaarbeek is opgesteld met het oog op 2035, de acties zullen daarom zorgvuldig overwogen worden rekening houdende met de mogelijkheden en beschikbare financiering.

Dit werk is het resultaat van een samenwerking tussen het gemeentebestuur van Schaarbeek, Schaarbeekse actoren en het consortium van Resilia Solutions, Strategic Design Scenarios en Coduco.

TECHNISCHE OPVOLGING

GEMEENTEBESTUUR VAN SCHAARBEEK COLIGNONPLEIN 100 1030 SCHAARBEEK

Strategie inzake duurzame voeding van de gemeente Schaarbeek

INLEIDING

Volgens de FAO zullen we in 2050 met meer dan 9 miljard mensen zijn. Als we dus niet van model veranderen, zal de voedselproductie tussen nu en 2050 met 70 % moeten toenemen. Deze realiteit maakt voedsel tot een belangrijke bezorgdheid en grote uitdaging voor onze samenleving, op alle gebieden van het menselijke leven, of het nu gaat om economie, cultuur, maatschappij, gezondheid of de kwaliteit van het milieu.

De keuze voor de voedingsmiddelen die we produceren en consumeren, waar deze vandaan komen en de manier waarop ze worden geproduceerd, verwerkt en gedistribueerd, hebben een aanzienlijke invloed op de toestand van de planeet, ons milieu, onze gezondheid en de sociale banden die ons verbinden.

Vanuit milieuoogpunt levert voeding een aanzienlijke bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen, namelijk een derde van de totale wereldwijde uitstoot 1. Ongeveer ¼ van de milieu-impact van een Brussels huishouden houdt verband met de consumptie van voedsel en drank 2

Vanuit gezondheidsoogpunt had in 2018 bijna de helft van de Belgische bevolking overgewicht en leed meer dan één persoon op zeven aan obesitas. Op 65-jarige leeftijd heeft een Belg 60 % kans op één of twee voedingsgerelateerde chronische ziekten (hypertensie, diabetes, hart- en vaatziekten, bepaalde kankers enz.). Deze effecten volgen een sociale gradiënt en verergeren bij mensen in precaire situaties 3 .

Vanuit sociaal oogpunt is het van cruciaal belang dat iedereen toegang heeft tot kwaliteitsvoeding. Naar schatting 90.000 mensen in Brussel doen een beroep op voedselhulp, gaande van de distributie van pakketten, sociale restaurants en sociale kruidenierszaken.

We merken eveneens een duidelijke vraag naar een terugkeer naar duurzamer, gezonder en toegankelijker voedsel en naar meer transparantie in het voedselproductieproces.

Onze reactie hierop impliceert noodzakelijkerwijs dat we de banden tussen het landelijke en het stedelijke herstellen, junkfood bestrijden en werken om voedsel toegankelijker te maken door middel van een lokaal openbaar voedselbeleid. Het doel van deze strategie is om de regionale GoodFood 2 strategie op lokaal niveau te operationaliseren en ervoor te zorgen dat de gemeente en gewestelijke uitdagingen op één lijn worden gebracht.

Om de uitdaging van een meer verantwoord voedselsysteem aan te gaan, moeten we alle lokale actoren verenigen. In Schaarbeek heeft deze ‘mobilisatie’ geleid tot de oprichting van een Lokale Raad voor Duurzame Voeding, met deze strategie als belangrijke verwezenlijking.

1. PREAMBULE

1.1. Wereldwijde en lokale actie

Acties binnen de gemeente op het gebied van voedsel maken deel uit van een:

• Europees kader (‘Van boer tot bord’ strategie 4)

• Gewestelijk kader (GoforBrussels2030 5 , Good Food strategie 6, PREC 7 ... )

• Gemeentelijk kader (Programma Gemeentelijke Legislatuur 2018-2024 van de nieuwe meerderheid 8, algemene beleidsnota 2022 9, strategische nota om de Gemeente Schaarbeek te voorzien van een Klimaatplan 10, Gezondheidsbevordering in de scholen 11, strategisch plan inzake duurzame overheidsopdrachten 12 en Klimaatplan 13).

In 2019 riep de gemeente Schaarbeek de noodtoestand voor klimaat en milieu uit. Bovendien engageerde ze zich om maatregelen uit te voeren om de directe en indirecte uitstoot van broeikasgassen te verminderen (40 % vermindering tegen 2030 in vergelijking met 2005) via een nieuw gemeentelijk klimaatplan dat in juni 2022 werd goedgekeurd. Dit klimaatplan bevat strategische doelstellingen met betrekking tot voedsel (binnen de gemeentelijke overheid en op gewestelijke schaal) en duurzame economische transitie: ‘De emissies van de aankopen van kantoorbenodigdheden en diensten verminderen’, ‘Een duurzame en voor iedereen toegankelijke voeding bevorderen’ en ‘De duurzame economische transitie bevorderen’.

De gemeentelijke acties sluiten eveneens aan op de gewestelijke Good Food 2 strategie in de vorm van de volgende 5 prioriteiten:

• Actielijn 1: Versterken en ondersteunen van agro-ecologische productie in Brussel en omgeving.

• Actielijn 2: Ontwikkelen van Good Food-ketens voor de bevoorrading van Brussel

• Actielijn 3: De distributie van een commercieel Good Food-aanbod garanderen

• Actielijn 4: Good Food-voeding voor iedereen garanderen

• Actielijn 5: Verminderen van voedselverlies en -verspilling.

1.2. Hoe staat het met de voeding in Schaarbeek?

Binnen de gemeente en het gemeentebestuur vinden tal van initiatieven plaats die rechtstreeks verband houden met het thema van duurzame voeding.. Hier volgen enkele concrete voorbeelden, die uiteraard niet volledig zijn.

• Actielijn 1: Versterken en ondersteunen van agro-ecologische productie in Brussel en omgeving

1.1 Professionele agro-ecologische productie

Op dit moment zijn er geen professionele stadslandbouwprojecten in Schaarbeek. De Frans Fisherschool heeft echter een tuinbouwafdeling die met zijn eigen moestuin de school in de Galletstraat voedt.

1.2 Een burger- en gemengde voedselproductie ontwikkelen en ondersteunen

Momenteel herbergt de gemeente collectieve tuinen, gemeenschapstuinen 14 en de Incroyables Comestibles 15 en zijn er 10 Guides Potager actief in Schaarbeek 16. De gemeente helpt ook bij het plaatsen van bakken in openbare ruimten 17

Zo maakte het Terdeltplein 18 bijvoorbeeld al deel uit van een proefproject met boomgaarden dat de gemeente ten behoeve van haar bewoners beheert 19. Het collectief DaillyPlein-Terre kon dan weer rekenen op financiële steun van de gemeente om een burgerproductieproject uit te werken en het collectief Helmet en Transition legde een eigen moestuin aan 20

Actielijn 2: Ontwikkelen van Good Food-ketens voor de bevoorrading van Brussel

2.1 De Good Food-ketens structureren en versterken

Naar aanleiding van een interne prospectie veranderde het gemeentebestuur zijn praktijken wat aankopen van voedingswaren betreft, zowel voor evenementen als voor vergaderingen. In het bijzonder staan we op het punt om vier overheidsopdrachten op te starten of bekend te maken:

• Een gecentraliseerde opdracht met betrekking tot catering met milieuclausules;

• Een opdracht voor verdelers van warme dranken (voor ‘fair trade’ dranken) en van koude dranken (met het oog op duurzamere dranken);

• Een opdracht inzake voedingswaren op openbare evenementen (paaseieren, sinterklaasspeculaas, chips, snacks, voor ‘fair trade’ en gezondere producten), met milieuclausules;

• Een opdracht van het gemeentelijke onderwijs (dat vandaag een voorbeeldfunctie vervult) voor de levering van schoolmaaltijden met vereisten op het vlak van sortering, recycling, bescherming van de koudeketen, alsook van kwaliteits- en seizoensgebonden voedingswaren en die aansluit op de logica van de korte keten.

2.2 Ontwikkelen van de Brusselse Good Foodvoedselverwerkingssector

Het grondgebied van Schaarbeek telt een aantal professionele voedselverwerkende bedrijven die vrij grote volumes kunnen verwerken, zoals bakkerijen en traiteurs.

• Actielijn 3: De distributie van een commercieel Good Food-aanbod garanderen

3.1 In de restaurants

Zeven restaurants in Schaarbeek ontvingen het Good Food-label 21. Daarnaast wordt het proces om de 16 lokale scholen te voorzien van het label voortgezet, waarbij we als doel stellen om 2-3 labels per jaar uit te delen 22

Tegelijkertijd organiseren we bewustmakingscampagnes rond seizoensfruit en -groenten in gemeentelijke kleuter- en basisscholen. Bovendien organiseert de dienst Gezondheidsbevordering op School eveneens bewustmakingscampagnes over het drinken van water in plaats van frisdrank en hoe we voedingsmiddelen van slechte kwaliteit die schadelijk zijn voor de gezondheid kunnen vermijden. Tot slot is de gemeente geassocieerd lid van het Europese Horizon2020 project ‘SchoolFood4Change’ 23

•

3.2 In de winkels

Op het grondgebied van Schaarbeek bevinden er zich 7 winkels (van verwerking tot distributie) met het Good Food label. Daarnaast zijn er een tiental winkels die biologische producten verkopen en worden er op punten biologische GASAP manden uitgedeeld . Tot slot is de TooGoodToGo app ook in Schaarbeek beschikbaar.

• Actielijn 4: Good Food-voeding voor iedereen garanderen

4.1 Burgers

Het project ‘Maak plaats voor de Chefs’, een initiatief van het Huis van de Vrouw onder leiding van een groep Schaarbeekse vrouwen, combineert intercultureel koken, gezonde en duurzame voeding, voedselverwerking, buurtdynamiek en sociale actie 26 .

In winkels en restaurants zien we het ontstaan van alternatieve modellen voor toegankelijke distributie (coöperaties, gedifferentieerde prijzen, vrijblijvende prijzen enz.).

Daarnaast stellen lokale actoren projecten voor om de meest precaire groepen bewust te maken van gezonde en duurzame voeding.

Tot slot worden er – weliswaar buiten het toepassingsdomein van de Good Food 2 strategie – tal van projecten uitgevoerd op het gebied van voedselhulp en gezondheid (vzw, medische centra, enz.). We vermelden hier eveneens het project ‘Onverkocht? Niet verloren’ 27 van de gemeente dat mensen in moeilijkheden wil helpen, voedselverspilling tegengaat en de aandacht vestigt op het probleem van overproductie.

4.2 Op scholen en met jongeren

In de natuurtuin en pedagogische moestuin van het Josaphatpark organiseert de gemeente bewustmakingscampagnes over biodiversiteit in relatie tot voedsel, in het bijzonder voor scholieren en vzw’s in Schaarbeek 28 .

Projecten van burgerverenigingen en vzw’s met financiële steun van de gemeente zijn specifiek gericht op jongeren, zoals workshops brood bakken en de ontwikkeling van een fruiten kruidentuin in het Rasquinetpark.

1.3 Voeding in Schaarbeek, wat zijn de grote uitdagingen?

In samenspraak met de Schaarbeekse actoren die binnen het voedselsysteem actief zijn, van productie over distributie tot gezondheid en milieu, heeft de gemeente Schaarbeek de gewestelijke voedselstrategie aan haar grondgebied aangepast.

Zo verenigden we tussen maart 2023 en februari 2024 producenten, verwerkers, distributeurs, voedselhulpverleners, politieke vertegenwoordigers, vertegenwoordigers van openbare instellingen, ngo's, consumenten en vertegenwoordigers van de gezondheids- en onderwijssector.

Deze actoren binnen het voedselsysteem van Schaarbeek werkten tijdens 4 plenaire vergaderingen, 2 werkgroepen en een workshop samen met de gemeente om een langetermijnvisie en een voedselactieplan op te stellen. De voorgestelde acties zijn rijk en divers en zijn binnen deze strategie gegroepeerd.

Aan de hand van een stand van zaken, gevolgd door overleg met actoren en experts in het voedselsysteem, zijn we erin geslaagd om de belangrijkste uitdagingen te identificeren en een visie voor het grondgebied voor 2035 uit te werken. De 6 gedefinieerde doelstellingen zijn als volgt:

• De stadslandbouw verhogen.

• Het aantal burgerprojecten inzake voedselproductie verveelvoudigen.

• Het aanbod van duurzame voeding in de gemeente vergroten.

• Duurzame voeding toegankelijker maken (ook voor mensen met een lage koopkracht).

• Een cultuur van duurzaam koken en eten ontwikkelen.

• Zorgen voor een geïntegreerd beheer van duurzame voeding in Schaarbeek.

2. DE LOKALE RAAD VOOR DUURZAME VOEDING

De missies

De missie van de Lokale Raad voor Duurzame Voeding (LRDV) bestaat erin om samen met de gemeente de gewestelijke GoodFood 2 strategie aan te passen tot een lokale strategie op maat van Schaarbeek. Bovendien leveren de LRDV en de gemeente de nodige inspanningen om deze strategie operationeel te maken door de implementatie van een actieplan.

Meer in het bijzonder is het de taak van de LRDV om:

• Te fungeren als ontmoetingsplaats en stimulans voor het Schaarbeekse voedselsysteem.

• Op te treden als centrale speler in de voedselstrategie.

• Een bron van voorstellen en een hulpmiddel voor publieke besluitvorming te zijn.

• Te fungeren als schakel tussen het terrein en het gemeentebestuur.

De rol

De LRDV heeft een adviserende rol. Hij kan op eigen initiatief adviezen uitbrengen. Hij kan eveneens advies uitbrengen over zaken die het college van burgemeester en schepenen of de gemeenteraad voorleggen.

Meer in het bijzonder is het de rol van de LRDV om:

• Een lokale voedselstrategie en een hieruit voortvloeiend actieplan te formuleren. Dit in samenwerking met de gemeente Schaarbeek.

• Werkterreinen te prioriteren op basis van lokale behoeften. Dit in samenwerking met de gemeente Schaarbeek.

• Deel te nemen aan de implementatie van het actieplan.

• Gefundeerde officiële adviezen uit te brengen:

- van het bestuur naar de raad (in het bijzonder informatieverstrekken en van gedachten wisselen voorafgaand aan de ondertekening van partnerschapsovereenkomsten, gemeentelijke projecten enz.);

- van de raad naar het bestuur (initiatief nemen en vragen stellen).

• Informatie uit te wisselen en te debatteren: - de beslissingen van de raad communiceren, vooruitgang laten zien en resultaten voorstellen.

3.

SCHAARBEEK ENGAGEERT ZICH VOOR EEN DUURZAMER, INCLUSIEVER EN VEERKRACHTIGER VOEDSELSYSTEEM

De lokale strategie inzake duurzame voeding zal een structurerend kader bieden voor de vele acties die de gemeente en de regio al ondernemen om ervoor te zorgen dat alle Schaarbekenaars toegang hebben tot duurzame voeding. Ze zal helpen om de initiatieven op het vlak van duurzame voeding op het hele grondgebied te coördineren, om de betrokken actoren te mobiliseren en om nieuwe acties voor te stellen.

De strategie heeft betrekking op het grondgebied Schaarbeek en zal worden uitgevoerd in overeenstemming met de richtlijnen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar ook in overeenstemming met het gemeentelijke Klimaatplan.

De Schaarbeekse strategie is een middel om concrete voorbeeldprojecten op een dynamische, duidelijke en coherente manier te verwezenlijken. Haar transformerende rol uit zich in het vermogen om te sensibiliseren en om knowhow en kennis te delen.

3.1 Visie voor 2035

Tijdens het proces stelden zowel de gemeente als de LRDV zich de volgende vragen: Wat is het ideaal van Schaarbeek op het gebied van duurzame voeding? Wat voor soort regionale dynamiek willen we in 2035 zien? Het antwoord hierop luidt:

In 2035, zal de voeding in Schaarbeek:

• Gezonder en toegankelijker zijn voor de inwoners van Schaarbeek.

• Duurzamer zijn voor de planeet.

• Meer solidair zijn met producenten.

De voeding zal dus meer biologisch, meer lokaal en meer seizoensgebonden zijn. Ze zal ook financieel en geografisch toegankelijker zijn en de inwoners van Schaarbeek zullen meer aandacht besteden aan de milieu-impact van hun voedsel (herkomst, pesticiden, additieven enz.).

▶ Duurzame voeding ligt binnen ieders bereik binnen een visie van sociale rechtvaardigheid.

▶ Zelfproductie is overal, ook op straat.

▶ Duurzame voeding ontwikkelt zich ook dankzij de ontwikkeling van zachte mobiliteit.

▶ Ondernemerschap binnen duurzame voeding wordt ondersteund door praktische, logistieke en financiële hulp.

▶ Duurzame voeding wordt een belangrijk onderdeel van het dagelijkse leven.

De acties zijn inclusief, zijn representatief voor alle inwoners van Schaarbeek en worden door een brede waaier van lokale actoren uitgevoerd. Tegelijkertijd zijn ze afgestemd op en toegankelijk (geografisch en financieel) voor iedereen.

De uitrol van de strategie berust op een sterk en gevarieerd netwerk, met een sterke coördinatie door de gemeente en een voortrekkersrol voor de LRDV.

3.2 Gewestelijke strategische actielijnen op maat van Schaarbeek

De acties staan niet in volgorde van prioriteit. De verwezenlijking ervan zal afhangen van de kansen die zich voordoen en de beschikbare middelen. Tenzij dat uitdrukkelijk wordt vermeld, vallen ze niet uitsluitend onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. Sommige acties kunnen door de actoren zelf worden uitgevoerd, waarbij de gemeente als facilitator optreedt (bijvoorbeeld door toe te staan dat de openbare ruimte wordt bezet, door procedures te vergemakkelijken, door acties meer op de voorgrond te plaatsen, enz.).

• Actielijn 1: Versterken en ondersteunen van agro-ecologische productie in Brussel en omgeving

Lokale strategische doelstelling 1: De oppervlakte voor stadslandbouw vergroten

Stadslandbouw vormt een bron van bevoorrading om de voedselzekerheid van een gebied te versterken. In verschillende steden, waaronder Brussel, ontstaan tal van initiatieven die aan dichtbevolkte stedelijke omgevingen zijn aangepast, zoals ondergrondse champignonteelt, microbrouwerijen, aquaponie en microspruiten. De talrijke groentetuinen op daken hebben eveneens hun waarde bewezen. Deze initiatieven bevestigen de noodzaak om te blijven experimenteren om de opbrengsten van deze productiesystemen te verbeteren.

• Operationele doelstellingen:

- De beschikbare ruimte voor stadslandbouw vergroten

- De productie in de openbare ruimte verhogen

- Projecten inzake bovengrondse productie ondersteunen

▶ Actie 1: Partnerschappen met publieke en private actoren uitbouwens

Naar het voorbeeld van het Parijse project ‘Les Parisculteurs’ is het mogelijk om projectoproepen te lanceren die op de ontwikkeling van stadslandbouw zijn gericht. Door middel van partnerschapsovereenkomsten kunnen private of openbare oppervlakken (bv. waterreservoirs, ongebruikte parkeerplaatsen, daken, muren en kassen die nauwelijks worden benut) beschikbaar worden gesteld om de geselecteerde initiatieven te huisvesten.

Andere potentiële hefbomen: Ontwikkelaars van stedelijke projecten (architecten, landschapsarchitecten) aanmoedigen om in hun voorstellen rekening te houden met landbouwmogelijkheden, om de voorbereiding van milieuvergunningsaanvragen te ondersteunen, om draagkrachtstudies en bodemverontreinigingstests vergemakkelijken, enz.

Lokale strategische doelstelling 2: Het aantal burgerprojecten inzake stadslandbouw verveelvoudigen

• Operationele doelstellingen:

- De lancering van projecten inzake burgerproductie aanmoedigen

- Bestaande projecten inzake burgerproductie uitbreiden

▶ Actie 2: Een systeem uitwerken om eigenaars van ongebruikte terreinen en kandidaat-telers samen te brengen (co-tuinieren)

Dit initiatief houdt in dat we de eigenaars van ongebruikte en/of onverzorgde terreinen en tuinen in contact brengen met burgers of groepen die op zoek zijn naar kweekruimte.

De gemeente kan bijeenkomsten helpen organiseren en helpen bij de opstelling van bezettingsovereenkomsten (bijvoorbeeld door een model te verstrekken.

▶ Actie 3: Toegang tot informatie en ondersteuning vergemakkelijken

De gemeente kan de inwoners van Schaarbeek aanmoedigen om zich te engageren en/of om te blijven investeren in permacultuur – die een ecologische productie op kleine oppervlakten mogelijk maakt - door verschillende opleidingsprogramma's en bestaande informatiebronnen te promoten. Zo kan ze initiatieven ondersteunen of opstarten om kennis en apparatuur door te geven, zoals de organisatie van zaadbeurzen, netwerkavonden enz.

• Actielijn 2: Ontwikkelen van Good Food-ketens voor de bevoorrading van Brussel

Deze gewestelijke actielijn maakt geen deel uit van de lokale strategie. Uit besprekingen binnen de LRDV bleek dat de bijbehorende strategische doelstellingen niet onder de verantwoordelijkheid van de gemeente vallen.

• Actielijn 3: De distributie van een commercieel Good Food-aanbod garanderen

Lokale strategische doelstelling 3: Het aanbod van duurzame voeding in de gemeente vergroten Steeds meer mensen kiezen voor lokale kwaliteitsvoeding. Zo ontstaan er tal van kleine onafhankelijke initiatieven die consumenten gemakkelijker toegang geven tot de lokale productie van alledaags eten en drinken. Het is daarom zeer belangrijk dat we de diversificatie van het voedingsaanbod aanmoedigen en dit aanbod in achterstandswijken uitbreiden. Werken aan een betere spreiding van het aanbod over het grondgebied houdt in dat we kleine leveranciers van duurzame voedingsmiddelen een stabiele afzetmarkt bieden en dat er een plaats wordt voorbehouden voor ambulante handel, dat er distributiepunten voor producenten (binnen een korte keten) worden geopend en dat gebruikers toegang krijgen tot lokale buurtwinkels met een uitgebreid dienstenaanbod en duurzame voeding. Evenementen in deze multifunctionele centra helpen om mensen bewuster te maken van gezond eten en verbeteren de sociale banden.

• Operationele doelstellingen:

- De overgang van handelszaken naar duurzamere producten ondersteunen

- Ondernemerschap op vlak van duurzame voeding bevorderen

▶ Actie 4: De oprichting van buurtmarkten aanmoedigen

Buurtmarkten kunnen voorzien in de behoefte aan sociale cohesie, aan een link tussen stad en platteland, aan diversificatie van het aanbod en aan steun voor lokale producenten. Via de samenwerking tussen de gemeente en een groep bewoners kan er een testfase worden opgestart en beoordeeld.

▶ Actie 5: De handel nieuw leven inblazen in buurten met een tekort aan duurzame voedingsproducten

Deze actie houdt in dat we raadplegingen per wijk houden (zie lokale strategische doelstelling 7) om achterstandsgebieden en de behoeften van de plaatselijke bewoners te identificeren. Vervolgens kunnen we informatiecampagnes over bestaande ondersteuning organiseren in samenwerking met de relevante organisaties (Hub. Brussel, CityDev ...). Deze actie is zowel gericht op de omschakeling van bestaande winkels als op de vestiging van nieuwe winkels.

▶ Actie 6: Incubatoren en pooling

Er zijn een aantal manieren om infrastructuur ter beschikking te stellen en met weinig of geen investeringen een project op te starten: een partnerschap met Hub.Brussels om in Schaarbeek een horeca-incubator zoals ‘Kokotte’ op poten te zetten, de pooling van professionele apparatuur aanmoedigen door beschikbare ruimte te identificeren en huurovereenkomsten voor lokalen op te stellen.

Andere potentiële hefbomen: De mogelijkheid bestuderen om criteria die de organisatie van activiteiten op het vlak van duurzame voeding aanmoedigen, toe te voegen aan de milieuvergunningen voor winkeloppervlakten. Een prioriteitenlijst voor de vestiging van winkels opstellen op basis van de kwaliteit en geschiktheid van de winkel binnen de wijk, de behoeften van de buurtbewoners en bestaande winkels. De mogelijke samenwerking met wijkcontracten bestuderen.

• Actielijn 4: Good Food-voeding voor iedereen garanderen

Lokale strategische doelstelling 4: Kwaliteitsvoeding toegankelijker maken (ook voor mensen met een lage koopkracht)

We onderscheiden twee extreme consumentenprofielen: een welvarende bevolking wiens financiële situatie hen in staat stelt om hun consumptie in de richting van duurdere producten van hogere kwaliteit te sturen, en een bevolking met een bescheiden inkomen, soms in een situatie van voedselonzekerheid, waar voedsel de belangrijkste aanpassingsvariabele in het budget is en de toegang tot kwaliteitsproducten niet altijd gemakkelijk is. Het is belangrijk om actie te ondernemen om een lokale duurzame voedselvoorziening in alle wijken te ontwikkelen. Bovendien moeten we de economische toegankelijkheid van deze voedingsmiddelen versterken en ons toespitsen op alle lagen van de bevolking. Zo is de toename van het aandeel biologische, lokale en seizoensproducten in collectieve restauratie, in combinatie met een sociale prijsstelling die de minst bedeelden bevoordeelt, een uitstekende manier om duurzame voeding te democratiseren.

• Operationele doelstellingen:

- De mogelijkheid onderzoeken om op solidariteit gebaseerde ondersteuningsmechanismen op te zetten voor toegang tot gezonde en duurzame voeding

- Het aanbod aan openbare infrastructuur verbeteren

- Actoren die duurzame producten tegen verminderde prijzen aanbieden, identificeren en ondersteunen

▶ Actie 7: Solidariteitsmanden

Kwalitatieve voeding toegankelijk maken voor iedereen, zelfs voor mensen met mobiliteits problemen. Door middel van kwalitatieve voedselmanden die rechtstreeks van de producent komt en per bakfiets wordt geleverd bij mensen met een laag inkomen en beperkte mobiliteit (via artikelen 60).

▶ Actie 8: De lokale ‘solidariteitskassa’

Dit initiatief is geïnspireerd op het project van de stad Montpellier: bijdragen naar draagkracht, ontvangen naar behoefte. Een bedrag dat op specifieke, democratisch aangewezen punten voor voedseldistributie kan worden uitgegeven.

▶ Actie 9: Solidariteitswinkels ondersteunen

Deze actie betreft de steun voor participatieve plaatsen waar mensen samen kunnen koken tegen lagere kosten. Maar eveneens de steun voor verkooppunten die gedifferentieerde prijzen aanbieden voor ‘begunstigden’ met een laag inkomen en ‘solidaire klanten’, waarbij de marges opnieuw worden geïnvesteerd om begunstigden gemakkelijker toegang te geven tot biologische en lokale producten.

▶ Actie 10: De ontwikkeling van groepsaankopen ondersteunen

Via bulkaankopen in verenigingen/scholen/medische centra, vergezeld van een communicatiecampagne over gezondheid in prioriteitsbuurten waar de nood aan sociale cohesie hoog is. De aankopen zijn erop gericht om zoveel mogelijk mensen toegang te geven tot goedkope kwaliteitsproducten van biologische/ fair trade landbouw.

Lokale strategische doelstelling 5: Een cultuur van duurzaam koken en eten ontwikkelen

Met als doel om bewoners de best mogelijke ondersteuning te bieden, moeten er op het hele grondgebied gerichte en aangepaste bewustmakingsinitiatieven worden ontwikkeld. Het komt er dus op neer om boodschappen aan specifieke categorieën en leeftijden van de bevolking –zoals financieel minder bedeelden, jongeren of ouderen – aan te passen. Er zullen steeds meer collectieve culinaire workshops worden opgezet om de diversificatie en balans van maaltijden op basis van rauwe, verse en seizoensgebonden producten aan te moedigen. Deelnemers leren over de kwaliteit en voedingswaarde van biologische producten. Deze initiatieven zullen ook helpen om eetgewoonten te bevorderen waarbij peulvruchten worden gebruikt en het aandeel dierlijke eiwitten wordt verminderd. De uitrol ervan zal door lokale verenigingen worden ondersteund, vooral in populaire, drukbezochte consumptieplaatsen (supermarkten, markten enz.).

• Operationele doelstellingen:

- Activiteiten en bewustmakingsactiviteiten die op doelgroepen zijn afgestemd (kookworkshops, bezoeken enz.), promoten

- Gezonde en duurzame voeding promoten

▶ Actie 11: Huis van de voeding

Een plek creëren om burgers bewust te maken van de uitdagingen en voordelen van een gezondere, duurzamere en voor iedereen toegankelijke voeding. Een open, gratis ruimte met een moestuin, bibliotheek, kookhoek, enz. Een programma met lezingen, debatten, workshops, spelletjes, tentoonstellingen, enz. En last but not least, educatieve activiteiten voor jongeren, met een ontmoetingsplaats voor geëngageerde jongeren.

▶ Actie 12: Het kampioenenveld

Een link leggen tussen lokale producenten en consumenten en kinderen kennis laten maken met agrarische en culinaire beroepen. Door middel van bezoekjes die kinderen aan boerderijen in en rond Brussel brengen en leren hoe ze kaas en honing maken en groenten verbouwen en verwerken.

▶ Actie 13: Feest van de soep

Met als doel om mensen bewuster maken van duurzame voeding, hen aan te moedigen om te koken en lokale producten onder de aandacht te brengen. Door middel van twee jaarlijkse feesten (in de winter en de zomer) van collectief koken in de openbare ruimte.

▶ Actie 14: Van moestuin tot speeltuin

Om mensen bewust te maken van duurzame voeding en de bodemdoorlaatbaarheid te vergroten. Met behulp van de moestuinen die al in de scholen aanwezig zijn, helpen de kinderen lichte maaltijden bereiden.

▶ Actie 15: Stop junkreclame

Bestuderen hoe reclame voor junkfood in openbare ruimten kan worden beperkt aan de hand van een haalbaarheidsstudie, de identificatie van bestaande praktijken elders (benchmark) en van wettelijke hefbomen.

▶ Actie 16: Communicatie rond gezond bord

Door middel van een ludieke en duidelijke informatiecampagne via verschillende media, zoals een ‘gezond recept’ dat op regelmatige tijdstippen in Schaarbeek Info wordt gepubliceerd.

▶ Actie 17: Gastronomisch duo

Met als doel om nieuwe vaardigheden aan te leren, de band tussen ouder en kind te versterken en het gezondheidsaspect van voeding onder de aandacht te brengen.

Door middel van momenten waarop ouders en kinderen van een voedingsdeskundige kunnen leren hoe ze lekkere, gezonde maaltijden kunnen koken en gebruikmaken van een professionele keuken.

• Gewestelijk principe: Participatief, open en gezamenlijk gedragen bestuur

Lokale strategische doelstelling 6: Zorgen voor een geïntegreerd beheer van duurzame voeding in Schaarbeek

De dialoog tussen actoren in het lokale voedselsysteem is een belangrijk element in de ontwikkeling naar meer duurzaamheid en veerkracht. Sommige steden die bij lokaal voedselbeleid zijn betrokken, met name in Angelsaksische landen, hebben bestuursstructuren opgezet om acties te coördineren, de voortgang te monitoren en uitwisselingen te bevorderen. Dit is ook de missie van de LRDV. In het bijzonder moet er aandacht worden besteed aan de permanente en goede werking. Het succes van dit initiatief hangt namelijk af van de toewijzing van personele en financiële middelen.

• Operationele doelstellingen:

- De rol van de LRDV bij de uitvoering van de strategie inzake duurzame voeding van Schaarbeek versterken

- Zorgen voor crossfunctionaliteit op gemeentelijk en gewestelijk niveau

- Overlegprogramma's opzetten of faciliteren

▶ Actie 18: Volksraadpleging

Met het oog op informatie over duurzame voeding in Schaarbeek verstrekken, adviezen verzamelen en mensen mobiliseren rond het thema voeding. Door middel van regelmatige ‘voedingskompassen’ om informatie tussen het publiek en lokale actoren uit te wisselen (via stands), directe raadplegingen (enquêtes op straat, online enquêtes, brieven enz.) en burgervergaderingen (discussieworkshops) waar burgers via loting worden geselecteerd om mee te zoeken naar oplossingen en deel te nemen aan de LRDV.

▶ Actie 19: De governance van de LRDV ondersteunen

Instaan voor de coördinatie van de LRDV binnen het bestuur, samenwerken met de andere relevante afdelingen van de gemeente en deelnemen aan de lokale coördinatie van de GSGF2.

CONCLUSIE

Deze strategie is het resultaat van een eerste jaar van experimenten. Aan het einde van het tweede jaar is het belangrijk om conclusies te trekken en de Lokale Raad voor Duurzame Voeding een permanent karakter te geven, zodat deze een echt ondersteunend orgaan voor het voedselbeleid van Schaarbeek kan worden.

Het zal zaak zijn om tijdens de implementatie van deze strategie te blijven samenwerken met verschillende partners om rekening te houden met de veranderingen en behoeften op het grondgebied.

NOTEN

1 Crippa, M., Solazzo, E., Guizzardi, D. et al. Food systems are responsible for a third of global anthropogenic GHG emissions. Nat Food 2, 198–209 (2021). https://doi.org/10.1038/s43016-021-00225-9

2 Good Food 2.0 strategie

3 FIAN België, Système alimentaire, nutrition et santé, Beet the system, pag. 23

4 https://food.ec.europa.eu/system/files/2020-05/f2f_action-plan_2020_strategy-info_en.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

5 https://go4.brussels/Textes/S2030_FR%20%20DEF%204.0%20RV%20MR.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

6 https://goodfood.brussels/sites/default/files/inline-files/GF_A4_strat_FR_def_11.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

7 https://document.environnement.brussels/opac_css/elecfile/PROG_160308_PREC_DEF_FR [geraadpleegd op 15 mei 2023]

8 http://www.listebourgmestre.be/files/uploads/2018/09/2018-2024-programmelbschaerbeek.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

9 https://www.1030.be/sites/default/files/files/Vivre_ensemble_Solidarite/CPAS/npg_fr_2022.docx.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

10 https://www.1030.be/sites/default/files/file_attach/note_strategique_plan_climat_mars_2020.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

11 https://www.1030.be/fr/pse [geraadpleegd op 15 mei 2023]

12 https://www.1030.be/nl/duurzame-overheidsopdrachten [geraadpleegd op 15 mei 2023]

13 https://www.1030.be/nl/leefomgeving-milieu/het-klimaatplan/het-klimaatplan [geraadpleegd op 15 mei 2023]

14 Gemeente Schaarbeek (2020) Strategische nota om de Gemeente Schaarbeek te voorzien van een Klimaatplan, https://www.1030.be/sites/default/files/file_attach/note_strategique_plan_climat_mars_2020.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

15 https://www.facebook.com/IncredibleEdibleSchaerbeek/ [geraadpleegd op 15 mei 2023]

16 https://goodfood.brussels/sites/default/files/inline-files/bottin%20guide%20potager%202023.pdf [geraadpleegd op 15 mei 2023]

17 https://www.1030.be/nl/in-uw-straat [geraadpleegd op 25 mei 2023]

18 https://www.1030.be/nl/schaarbeek-draagt-zorg-voor-zijn-groene-ruimtes [geraadpleegd op 25 mei 2023]

19 NB: in het kader van een eerdere studie deelde de gemeente haar frustratie over de beperkte toe-eigening van de productie door de burgers. Aan de andere kant vertelden burgers die we hebben ontmoet, over het succes van deze boomgaarden, waarvan ze bij gebrek aan een onmiddellijke reactie niet hadden kunnen profiteren.

20 https://transitionhelmet.be/?fbclid=IwAR1rd-0iE69Y6h74Uud6f9sib-BAYvSiXOakjPczTAAp9z5yogiEYZIN-3E [geraadpleegd op 15 mei 2023]

21 https://goodfood.brussels/nl/gids?domain=cit [geraadpleegd op 15 mei 2023]

22 https://goodfood.brussels/nl/contributions/het-good-food-kantine-label?domain=cit [geraadpleegd op 15 mei 2023]

23 https://schoolfood4change.eu/ [geraadpleegd op 15 mei 2023]

24 https://gasap.be/carte/ [geraadpleegd op 20 juli 2023]

25 https://www.toogoodtogo.com/nl-be [geraadpleegd op 20 juli 2023]

26 https://www.facebook.com/PACMdF/ [geraadpleegd op 23 juni 2021]

27 https://www.1030.be/nl/onverkocht-niet-verloren-100-ton-onverkochte-goederen-herverdeeld, https://goodfood.brussels/nl/news/onverkocht-niet-verloren?domain=cit [geraadpleegd op 15 mei 2023]

28 https://www.1030.be/nl/leefomgeving-milieu/natuur-biodiversiteit/opvoeding-rond-respect-voor-netheid-en-milieu [geraadpleegd op 15 mei 2023]