Grijze Goesting - inkijkexemplaar

Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Verlangen Salomon (81) staat open voor een nieuwe liefde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Uit de praktijk: experts over verlangen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Albert Vroome (81) voelt nog vaak vlinders. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Melanie is seksueel dienstverlener . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Uit de praktijk: experts over verlangen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Voor Marianne (67) omvat de liefde alles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Verleiding Hilde (73) blaast een oude liefde nieuw leven in. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Uit de praktijk: experts over verleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Voor Paula Marckx (92) is intimiteit een kwestie van mentaliteit. . . . . . . . . . . 38 Frans werkt in de seniorenzorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Uit de praktijk: experts over verleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Corinne (82) was de eerste transvrouw in BelgiĂŤ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Opwinding Annie (85) en Staf (89) flodderen nu meer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Uit de praktijk: experts over opwinding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Zaki (73) houdt een pleidooi voor ondeugend ouder worden. . . . . . . . . . . . . . 58 Samuel (56) is transman, gehuwd met een transvrouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Uit de praktijk: experts over opwinding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Bertrand (65) kijkt uit naar de eerste seksuele dienstverlening . . . . . . . . . . . . 68

Spel Jeanne (89) viel anderhalf jaar geleden voor Marcel (81). . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Uit de praktijk: experts over het spel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Goedele Liekens (55) leert ons praten over seks. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Xavier is seksueel dienstverlener. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Uit de praktijk: experts over het spel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Frans (55) komt openlijk uit voor zijn huwelijk met Hans. . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Hoogtepunt Arnold (74) en Annie (73) vrijen nu gewoon wat trager . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Uit de praktijk: experts over het hoogtepunt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 An Nelissen (63) over de bevrijding van ouder worden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Ann Cuyvers is eigenares van de Erotische Verbeelding. . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Uit de praktijk: experts over het hoogtepunt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Jef (65) is gek op Mats. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Op adem komen Ans (90) werd op haar zestigste opnieuw verliefd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Uit de praktijk: experts over op adem komen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Will Ferdy (91) voelt zich geliefd en geaccepteerd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Patrick is Regenboogambassadeur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Uit de praktijk: experts over op adem komen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Loslaten en opnieuw verbinden Tilde (72) mist haar overleden man. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Uit de praktijk: experts over loslaten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Pieter Aspe (65) brengt eerbetoon aan zijn Bernadette . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Christian is coรถrdinator bij een expertisecentrum dementie . . . . . . . . . . . . . 140 Uit de praktijk: experts over loslaten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Monique (62) vond haar tweede liefde in een dienstencentrum . . . . . . . . . . 148

Nawoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Over de experts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Goesting in meer?.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Voorwoord

Intimiteit is een woord waar ieder van ons een individuele invulling aan geeft. Het is iets waarover we zelden openlijk met elkaar praten. We hebben het soms wel over seks, maar ons echt uitspreken over diepere verlangens, wensen en voorkeuren doen we veel minder. Hoe intiemer het wordt, hoe moeilijker om erover te spreken.

Dat geldt voor iedereen, op elke leeftijd. Soms lijkt ‘goesting’ samen te hangen met jeugdigheid. Het is alsof heel de samenleving heeft afgesproken iedereen na een bepaalde levensfase te a-seksualiseren. Een beetje zoals wij er in onze jeugd van overtuigd waren dat onze ouders, gezien hun leeftijd, vast niet meer seksueel actief waren.

Toch is het iets waaraan we allemaal behoefte hebben, jong en oud. Iedereen heeft nood aan intimiteit en het beleven daarvan is een deel van het leven. Soms is het vervullend, soms is het een gemis maar goesting is er altijd. Een universele behoefte, die wel eens naar de achtergrond verdwijnt maar toch altijd zijn plaats opeist in ieders leven.

Dat is ook zo voor wie zorgbehoevend wordt. Net op een moment dat je aangewezen bent op anderen, sta je noodgedwongen vaak veel privacy af.

Toch is er ook dan goesting: alle dagen worden we geconfronteerd met expliciete en impliciete vragen hierover en manifesteert deze zich in verschillende vormen. Dit boek geeft er genoeg voorbeelden van.

We vinden het belangrijk dat mensen comfortabel kunnen ouder worden en onze medewerkers ondersteunen onze klanten daarin dagelijks. Als dat betekent dat we het gesprek moeten aangaan rond goesting en ook op

8 — Voorwoord

dat vlak mensen oplossingen aanreiken, dan moet deze openheid er zijn. Daar werken we aan, samen met organisaties en mensen die in dit boek aan het woord komen.

Duizenden mensen zijn net als onze medewerkers met hart en ziel actief in de zorgsector. We mogen nooit vergeten dat de mensen voor wie zij zorgen in de eerste plaats ook doodgewone mensen zijn. Met dezelfde gevoelens en verlangens als u en ik. Dat tonen de verhalen in dit boek duidelijk aan, allemaal op hun manier.

Dit boek benadrukt dat goesting een fundamenteel menselijke behoefte is. We hopen bij te dragen tot meer openheid om erover te spreken. Wij geloven dat hoe meer ruimte er is voor goesting, hoe meer goesting wij allemaal zullen krijgen met het ouder worden. Want vergis je niet, de getuigenissen in dit boek zijn duidelijk: goesting blijft in alle omstandigheden even levendig en speels.

Johan De Muynck algemeen directeur Zorgbedrijf Antwerpen

Voorwoord —

9

verlangen

Open voor een nieuwe liefde

Als je op latere leeftijd nog een relatie wil, is dat niet makkelijk.

Maar voor een homo of lesbienne in een woonzorgcentrum is het extra moeilijk. Toen ik nog zelfstandig in het centrum van de stad woonde, kwam ik meer mensen tegen. Mensen van verschillende leeftijden ook, want het liefst zou ik iemand ontmoeten die jonger is dan ik. Mannen van mijn eigen leeftijd hebben vaak al beperkingen.

Als je al lang met iemand bent, neem je dat erbij, maar om er nu zelf voor te kiezen... Ik kom aardige mannen tegen, maar dan denk ik: wat moet ik met die scootmobiel? Ik ben zelf nog redelijk fit, al heb ik soms wat moeite om mijn evenwicht te bewaren.

Toen we hier met de Roze Salons begonnen, was er nog wat weerstand. Inmiddels heerst hier in huis een redelijk verdraagzame sfeer, al is het niet honderd procent vanzelfsprekend dat je mag zijn wie je bent. Binnenskamers kan er veel, maar je zou hier als homostel, denk ik, niet moeten gaan zoenen. Heterokoppels zie ik dat trouwens ook niet zo veel doen. Oude mensen zijn niet zo zoenerig meer. (Lacht.)

Het kan ook iets van onze generatie zijn.

De bijeenkomst op woensdag is het belangrijkste voor me. We komen dan samen met een klein groepje en bespreken allerlei onderwerpen die met seksuele diversiteit te maken hebben. Ook seks komt aan bod.

Mannen spreken daar anders over dan vrouwen. Ik moet ze weleens afremmen, het is soms echt kantje boord. (Grijnst.) Ik ben het die dat signaleert en weer in goede banen leidt. Ik ben van nature invoelend en mijn loopbaan als maatschappelijk werker heeft dat nog versterkt.

12 — Verlangen

Salomon

81 jaar

Zou dolgraag weer een vriend hebben

Woont in een woonzorgcentrum

Mijn allerbeste vriend Chiel woont hier in huis op de derde verdieping, ik op de tweede. We hadden ooit een korte relatie, van een jaar ongeveer, maar dat is overgegaan in een diepe boezemvriendschap.

Toen ik vorig jaar tachtig werd, hebben we ook onze vijftigjarige vriendschap gevierd. We eten vaak samen, kijken samen tv en ik vertel hem alles. Ik ben heel blij met Chiel. Liefde is een ruim begrip en tussen ons is er na al die jaren een grote liefde gegroeid. Ik hou van Chiel en ik spreek dat soms ook uit. Maar de seksuele aantrekkingskracht ontbreekt en dat vind ik jammer, want ik wil ook graag zo’n relatie met iemand. Ik ben geen uitgeblust oudje.

Als puber ben je nog heel onstuimig en dat zwakt mettertijd wel wat af, maar de lichamelijke verlangens blijven. Misschien heb ik iets in te halen. Mijn coming-out was niet gemakkelijk. Ik noem de periode dat ik als jongeman in de kast zat ‘de grote verdrukking’. Toen ik rond mijn zestiende in de puberteit kwam, was het pas 1953. Ik kon niks met mijn gevoelens. Ik kwam erachter dat ik homo was toen ik een boekje over homoseksualiteit las, dat mijn ouders – misschien met opzet – hadden laten slingeren. Met mijn eerste vriend – die ik nog steeds als mijn grootste liefde beschouw – moest alles stiekem. De relatie liep stuk omdat ik nog niet goed onder woorden kon brengen wat ik voelde. In diezelfde periode moest ik in het reine komen met mijn Joodse afkomst. Dat alles bij elkaar zorgde ervoor dat ik rond mijn dertigste in een depressie belandde. Mede dankzij mijn werkgever van toen en een steengoede psychiater kwam ik er weer bovenop.

Misschien is het daarom dat ik optimistisch ben over het vinden van een nieuwe vriend. Genoeg mensen van mijn leeftijd verlangen nog naar de liefde, maar ik zie dat veel van hen de hoop op het vinden ervan opgeven. Ik niet. Ik wil nog heel graag iets doen met mijn gevoelens van verliefdheid en mijn verlangens.

Wat die verlangens betreft, kan ik mijn toevlucht zoeken in zelfbevrediging, porno, chatsites. Ik voel me veel gezonder als mijn seksuele behoeften vervuld worden. Als dat niet zo is, ben ik een beetje ongelukkig en chagrijnig. Echt iemand ontmoeten voor een relatie lukt online niet, maar seksueel contact is wel te regelen, al is dat vaak wel betaalde seks. Het is niet mijn streven, maar in geval van nood doe ik het wel eens.

14 — Verlangen

Binnenskamers kan veel, maar je zou hier als homostel, denk ik, niet moeten gaan zoenen.

Heterokoppels zie ik dat trouwens ook niet zo veel doen.

Oude mensen zijn niet zo zoenerig meer.

Ik vraag me soms af of ik nog verliefd kan worden op mijn leeftijd.

Ik denk van wel, want ik ben heel snel verkocht. Kort geleden was ik nog gecharmeerd door een buddy van iemand hier in huis. Een net afgestudeerde psycholoog van een jaar of dertig: groot en sportief, helemaal mijn type. Iemand die van wanten weet en met wie ik goed kan praten. Als ik hem zie, word ik altijd een beetje onrustig. Hij weet het trouwens wel. Ik ben heel open en zei tegen hem: ‘Jij bent leuk.’ Tegenwoordig durf ik dat gewoon te zeggen. Hij antwoordde: ‘Je bent een geile ouwe man.’ (Lacht.) Ik dacht: ja, dat klopt wel.

Binnenkort komt hier misschien een groep studenten in het woonzorgcentrum wonen, op proef. Ze betalen weinig huur maar ze moeten dan in ruil daarvoor een beetje vrijwilligerswerk doen: ons helpen met klussen en boodschappen doen. Ik zou het leuk vinden op die manier nog een jongen te vinden met wie ik goed kan praten.

Studenten zijn meer bij de tijd en daar ben ik in geïnteresseerd. Mijn geest is heel jong. Het zou ook leuk zijn iemand te vinden die een interesse of hobby met mij deelt. Het mogen trouwens ook meisjes zijn.

Als hier meer jongeren rondliepen, zouden de mensen minder chagrijnig zijn, denk ik.

Tot die tijd geef ik mijn leven hier vorm, samen met Chiel en een groepje van vijf, zes andere bewoners. We eten samen en drinken daarna koffie of een glaasje wijn. We zitten soms tot tien uur in het atrium. Er is dan verder niemand, want na het eten is het er uitgestorven. Samen zorgen we dat er wat leven in de brouwerij is. Ik ben trots op mezelf dat ik hier nog iets doe. Als je niks meer doet, ga je dood.

Verlangen —

15

Uit de praktijk Iedereen heeft het recht om te verlangen, ongeacht hoe oud je bent, op wie je valt of waar je woont. Het is aan het woonzorgcentrum of het ziekenhuis om een opening te maken. Zij moeten tonen dat iedereen welkom is om zijn of haar seksualiteit te beleven. Er moeten natuurlijk grenzen zijn, zowel vanuit de huisregels als grenzen tussen mensen onderling. Binnen die grenzen is alles mogelijk, ook seksuele dienstverlening. Als je luistert naar de lichamelijke noden van iemand en er is ruimte om seksualiteit te uiten, zowel verbaal als lichamelijk, dan zal zo iemand openbloeien. Ongeacht hoe het verlangen dan wordt ingevuld: door masturbatie, of in een (nieuwe) relatie, of door seksuele dienstverlening.

Christian Vanhecke S E K S U O LO O G

Zelfvertrouwen is essentieel bij verlangen. Je aantrekkelijkheid verandert als je ouder wordt. Daarover moet je leren spreken. In eerste instantie met jezelf, zodat je tevreden kan zijn over je eigen lichaam. Voor vele oudere mensen werkt het echter ook bevrijdend als ze kunnen praten met hun partner en/of zorgmedewerker over hun intieme verlangens, wensen, behoeften, angsten en onzekerheden‌

Els Messelis G E RO N TO LO G E

16 — Verlangen

Alfons Vansteenwegen P S YC H O LO O G

Oudere mensen en seks, het is nog altijd een taboe in deze samenleving. Dat is onterecht. Zelf vind ik het belangrijk seksualiteit heel breed te zien. Bij oudere mensen zien we heel vaak dat de behoefte aan affectie erg groot is. Een knuffel, een streling, een massage, een kus: dat zijn seksuele handelingen die tot heel hoge leeftijd kunnen, omdat ze niet afhankelijk zijn van de fysieke toestand. Je hebt alleen je handen nodig voor die liefkozingen en daartoe zijn de meeste oudere mensen zeker in staat.

Het is hoog tijd om het taboe te doorbreken, het onderwerp senioren en seksualiteit bespreekbaar te maken en er wat mee te doen.

Seks en intimiteit hebben veel gezichten, kleuren en tinten.

Seks en intimiteit evolueren mee met de tijd, de leeftijd en de context waarin mensen ouder worden.

Els Messelis

OPGEMERKT

G E RO N TO LO G E

Een vrouw belde me op. Het gesprek ging onder meer over seksuele hulpmiddelen.

Plots zei de vrouw: ‘Ja, ik kan dildo’s gebruiken. Maar weet je wat? Een dildo kan niet knuffelen.’ Dat zegt heel veel. Aandacht, lichaamswarmte, samenzijn… daar verlangen heel wat mensen naar.

Miek Scheepers C O Ö R D I N AT O R A D I T I V Z W

Verlangen —

17

Albert Vroome 81 jaar

Levensgenieter & happy single Deelnemer tv-programma Hotel Römantiek

Ik ben 81 jaar en pas nu begin ik te voelen dat ik ouder word. Elke week speel ik nog tennis en ik ga dagelijks zwemmen. Dat houdt me fit.

Verder werk ik veel in de tuin, reis ik graag en ga ik regelmatig naar Spanje. Tot mijn tachtigste heb ik gewerkt. Eerst runde ik met mijn twee broers een familiebedrijf, vanaf mijn 55ste werkte ik op de openbare markten: publiciteit voor veranda’s. Tot vorig jaar! Mijn kleindochter schreef me in voor het tv-programma Hotel Römantiek, waarin senioren de kans krijgen om te daten. Een hele belevenis! Ik koos de knapste vrouw van de hele bende uit om mee op date te gaan, maar echt verliefd werd ik niet.

Op mijn 54ste ben ik weduwnaar geworden, mijn vrouw is overleden na 28 jaar huwelijk. Dat was een zware klap, want wij hadden een zeer goed huwelijk. Mijn vrouw had charisma, uitstraling, ik vond haar een prachtige verschijning. Zij gaf yogales en ik werkte in het bouwbedrijf, samen kregen we twee kinderen. Wij hebben op elk gebied een fantastisch leven gehad en nog elke dag moet ik haar bedanken voor alles wat ze me in die jaren gegeven heeft. Na een jaar of twee kreeg ik een LAT-relatie met een vrouw. Zij was

18 — Verlangen

wel een beetje jonger en ik werd een zestiger, maar ik voelde me toch te jong om alleen te zijn. Dat waren ook heel fijne tijden: samen op reis gaan, uit eten, plezier maken… We waren intiem, ook al werd ik een grijsaard. Acht jaar na de dood van mijn vrouw verloor ik ook mijn dochter. Dat woog zwaar door en de relatie die ik had, liep stuk.

Ik neem er genoegen mee af en toe nog eens vlinders in mijn buik te voelen voor een vrouw.

Meer moet dat vandaag niet meer zijn.

De deelname aan Hotel Römantiek heeft me een fantastische boost gegeven. Al heb ik daaruit toch voor mezelf geleerd dat een relatie voor mij geen prioriteit is. Dat was een beetje een verrassing, voor de andere deelnemers, voor de crew maar ook voor mezelf. Ik kan best nog verliefd worden, daar ben ik zeker van, maar dat

is toen gewoon niet gebeurd. Misschien omdat de deelneemsters eerder mijn eigen leeftijd hadden en ik blijkbaar toch een voorkeur heb voor vrouwen die een beetje jonger zijn. Ik voel me jong. Als ik mezelf in de spiegel zie na het douchen, herken ik mezelf niet in die grijze, oudere man. En toch is het zo.

Ik hou van mooie vrouwen. De laatste jaren, tijdens mijn werk op de markt, heb ik vaak kriebels gevoeld als ik in contact kwam met mooie, boeiende vrouwen. Ik zie die vrouwen echt heel graag.

Of in het zwembad… Drie keer per week komt er een jonge vrouw zwemmen: een postkaartje! Ze zwemt als een pijl door het water. Ze geeft me altijd een zoen. ‘Dag Alberto!’… Ja, tot haar voel ik me aangetrokken. Niet dat ik met dat gevoel iets zal doen. Ten eerste gaat ze trouwen en ten tweede ben ik veel te oud voor haar, maar dat soort energie en uitstraling doen zeker nog wat met mij, zowel met mijn buik als met mijn hoofd! Als ik heel eerlijk ben, zou ik echt verliefd op haar kunnen worden en zo met haar de kerk willen binnenwandelen.

Maar natuurlijk zal ik dat nooit doen, zelfs geen aanstalten maken.

Een relatie met een van die prachtige vrouwen…? Dat hoeft niet. Omdat ze vaak bezet zijn, maar ook omdat mijn prioriteit daar niet meer ligt. Mijn leven is ingericht op single zijn.

Ik ben vrij om te gaan en te staan waar ik wil.

Een nieuwe relatie zou nieuwe engagementen vragen, investeren in elkaar, in elkaars familie en vrienden… Ik weet niet of ik dat nog wil. Zeg nooit nooit, natuurlijk, misschien ontmoet ik

morgen iemand voor wie ik opnieuw door het vuur zou gaan. Mijn huisarts, die regelmatig een check-up doet, vraagt me soms ook of ik nog seksuele behoeftes heb. Wel, als er morgen een bloedmooie vrouw zich voor me uitkleedt, kleed ik me ook uit. Maar ik ga niet meer jagen, veroveren. Die fase is voorbij, ik voel dat ik in de herfst van mijn leven gekomen ben. Bergen verzetten om bij iemand te zijn, dat heb ik losgelaten. En ik voel me daar heel goed bij, ik ben een gelukkig man. Er zijn veel bezigheden, ik heb een grote sociale kring en ik neem er genoegen mee af en toe nog eens vlinders in mijn buik te voelen voor een vrouw. Meer moet dat niet zijn.

Verlangen —

19