NR 2 - ZOMER 2016
Beleef! DE ZONNEBLOEM MAAKT MEER MOGELIJK
Toegankeli jk of ni e t?
Uitgelicht
ALLES OVER GEZONDE VOEDING
De Nederlandse wateren Cora V ermaa s
Rollend achter de schapen aan De lucht in!
met de Zonnebloemballon
o t w i n va n d ij k
‘ Toegankelijkheid is een vorm van gastvrijheid’
Inhoud 12 Beleef! Mensen
04 In contact 06 Aan tafel met... 20 Arjo Wijnhorst 30 Otwin van Dijk
Reacties, berichten, tweets en meer
Rolstoelbasketballer Daphne van den Broek
‘Durf eens iets uit te proberen’
‘Ik vier elke overwinning, hoe klein ook’
Actief
10 12 15 18
Hoe toegankelijk is… Het Nederlandse water
Op maat
Mee met de Zonnebloemballon
Beleef! actief
Tips om buiten de deur te genieten
Drijvend hotel
Op reis door Nederland en België
Dichtbij
24 Column Jaap Bressers 26 Cora Vermaas 28 Puzzel 29 Beleef! thuis
‘Voor mij is het een wereldwonder’
‘In mijn rolstoel ga ik achter de schapen aan’
En win een dagje Zonnebloemauto!
Tips & tricks voor in en om het huis
Praktisch
16 Update 22 Uitgelicht 25 Beleef! praktisch
Nieuws en achtergrond van de Zonnebloem
2
29 Beleef!
Meer weten over gezonde voeding
Nieuwtjes en tips
Duo
6
18 Wie: Stien van Heusden (66) Is: vrijwilliger Woont in: Almen Werk: gepensioneerd administratief medewerker Gezin: getrouwd, 2 kinderen, 3 kleinkinderen Hobby’s: schilderen, tuinieren, breien, borduren
10
Meneer Stevenhagen: “Ik kijk ernaar uit dat Stien langskomt. Vaak gaan we naar buiten. Even lekker wandelen. Laatst hebben we een foto-expositie bezocht, in een museum hier in het dorp. Dat was Meneer Stevenhagen: leuk, ik houd van kunst. Stien en ik praten over van alles. Ze is heel geïnteresseerd in wat ik doe en heb gedaan. Het doet me altijd weer plezier als ik haar door het raam zie aankomen. Laatst, ik was net terug van de Zonnebloemvakantie, stond ze spontaan voor de deur. Ze was benieuwd hoe ik het had gehad. Dat ze die moeite neemt, vind ik geweldig.”
‘ Ze is heel geïnteresseerd in wat ik doe’
Stien: “Soms is hij aan het schilderen. Dan bekijken we samen wat hij heeft gemaakt. Later, onder de koffie, hebben we het over van alles. Zijn jeugd, zijn overleden vrouw, maar ook over boeken en reizen. Hij heeft veel gereisd. Als ik vakantieplannen heb, vind ik in zijn Stien van Heusden: kast meestal wel een plakboek van mijn bestemming. Dat bekijken we dan samen. Het leuke is: hij herbeleeft alles en ik verheug me op mijn vakantie. Als ik wegga, zwaait hij me altijd na. Als ik hem zie staan voor het raam, word ik elke keer weer blij. Hij laat me echt voelen hoe goed mijn bezoekjes hem doen.”
‘Als ik wegga, zwaait hij me altijd na’
Beleef!
Tekst: Manon van Wijnen
22
26
Wie: Meneer Stevenhagen (100) Is: Zonnebloemdeelnemer Woont in: Almen Gezin: Weduwnaar, 3 kinderen Beperking: is zeer slecht ter been Vervoermiddel: rolstoel Hobby’s: schilderen, lezen, rummikuppen
3
In contact Sexy met rolstoel
Fotografie: Steven Klein
Voor een fotoshoot in het tijdschrift Interview kroop Kylie Jenner in een rolstoel. Het leverde het halfzusje van Kim Kardashian veel kritiek op. Terecht, of kun je het ook anders bekijken? Draagt een celebrity die een rolstoel gebruikt als modestatement bij aan positieve beeldvorming? Bijvoorbeeld aan het besef dat je je niet hoeft te schamen, omdat het iedereen kan overkomen? Gaan sexy en een rolstoel prima samen? Wij zijn benieuwd wat jij vindt. Laat het ons weten. Reageer op de stelling en licht je standpunt vooral toe.
Eens of oneenys’s?d e
r it L a at c e l e b e o o ra l in d v l e to s l o r z e t t e n! s pot l ig h t s e-mail
r een weten en stuu .nl Laat het ons zonnebloem naar beleef@
Doe mee
Gondels, smalle boogbruggen en overal trappen. Ze maken Venetië beroemd, maar ook ontoegankelijk. Twee gondeliers willen daar verandering in brengen en zamelen via een website geld in voor de aanleg van rolstoeltoegankelijke kades. De eerste pier is net gereed. Bekijk het filmpje van een dolenthousiaste gebruiker op www.gondolas4all.com Verbaas jij je ook wel eens over de (on)toegankelijkheid van publieke ruimtes? Maak een foto en post deze op de Zonnebloem Facebookpagina. De leukste foto wordt geplaatst in Beleef!
Onlangs ontving de redactie een bijzonder kaartje. De afzender is een mevrouw die aangeeft dat ze door veel tegenslagen het leven even somber inzag. Totdat ze in Beleef! begon te bladeren. “Ik lees over een jonge vrouw die leert met één arm te leven, over een entertainer met een dwarslaesie, over dappere mensen die zich niet laten kisten... Daar klaar ik van op. Wat een kanjers. Wat een voorbeelden! De boodschap van Beleef! is bij mij binnengekomen.” Namens de redactie: Dáár doen we het voor. Hartelijk dank voor deze kaart!
Beleef! is een tijdschrift voor mensen met een lichamelijke beperking en is een uitgave van Nationale Vereniging de Zonnebloem. Beleef! verschijnt in maart, juni, september en december.
4
Beleef!
Hoezo
toegankelijk?
DAAR DOEN WE HET VOOR!
Colofon
Post, mail, tweet...
Oplage 60.000 exemplaren. Verspreiding per adres. Speciaal voor mensen met een visuele- of leesbeperking is er ook een gesproken versie beschikbaar. Deze kun je met streaming beluisteren of als daisy-cd aanvragen bij Dedicon; bel voor beide opties 0486-486486.
Contact: Nationale Vereniging de Zonnebloem, t.a.v. Beleef!, Postbus 2100, 4800 CC Breda. Tel: 076-5646464 E-mail: beleef@zonnebloem.nl, internet: www.zonnebloem.nl Redactie: Natalie de Neef (hoofdredactie), Saskia de Jong (managing editor), Christel Geense (art-director) Concept&Realisatie: Bindinc. Custom Media
Samen
De Facebookpagina van de Zonnebloem heeft 50.000 likes. Bedankt allemaal! Blijf ons volgen voor leuke filmpjes, foto’s en verhalen van deelnemers, en interessante wetenswaardigheden en tips!
De stelling in het lentenummer van Beleef! luidde: ‘Alle gebouwen in ons land moeten toegankelijk worden.’ Die mening ontlokte reacties zoals: • “Natuurlijk moet alles toegankelijk worden. Maar hoe los je dat praktisch op? Hoe overbrug je een behoorlijk hoogteverschil in een oude binnenstad, waar het vaak woekeren is met de ruimte?” • “Ik vind het een slechte zaak dat in Nederland zo weinig gebouwen, instanties en horecagelegenheden toegankelijk zijn. In de VS zijn ondernemers verplicht om hun bedrijf toegankelijk te maken. Anders riskeren ze een gigantische boete en kunnen klanten een claim indienen. Die claimcultuur kennen wij (nog) niet.”
94% Eens
6% Oneens
Tijdens tv-opnames voor het Zonnebloemprogramma ‘Er kan zoveel meer’ pakte deelnemer Thea haar kans en vroeg André van Duin om een selfie met haar te maken. Het Van Gogh Museum deelde dit leuke moment op Twitter.
Toptweet
Coverfoto: Marloes Bosch. Druk: Senefelder Misset BV. Doetinchem Auteursrechten voorbehouden: Overname van (delen van) artikelen kan uitsluitend na toestemming van de redactie. Wilt u Beleef! niet meer thuis ontvangen? Mail dan naar beleef@zonnebloem.nl
Kees: “Na de middelbare school hadden we een paar keer contact over praktische dingen, zoals autorijles en Fokus-wonen. Later gingen we eens een hapje eten, naar de bioscoop of een festival. Het was telkens heel gezellig.” Leonie: “Het klikte zó goed dat we ons samen opgaven voor een citytrip van de Zonnebloem naar Londen. Dat is alweer zes jaar geleden. Ik vond het best spannend. Je vraagt je toch af of het op reis ook ‘werkt’. Gelukkig ging het super. We houden allebei van iets ondernemen, dingen beleven. Dat klikt.” Kees: “We hebben samen echt iets waardevols opgebouwd, en dat is
‘ We hebben echt iets waardevols opgebouwd’ door de vakanties alleen maar versterkt. Op reis delen we een kamer, we gaan samen op pad, maar doen ook allebei ons eigen ding. Dat is het bijzondere van onze vriendschap.” Leonie: “Als ik een aankondiging zie van een leuk festival denk ik: wie zal ik vragen? Dan komt Kees als eerste bij me op. Hij staat overal voor open en is altijd vrolijk. Dat vind ik zo leuk aan hem.”
!
Tekst: Manon van Wijnen
Dikke duim
Kees (28) en Leonie (28) zaten op dezelfde middelbare school. Pas jaren later vonden ze elkaar weer terug door de Zonnebloem en ze werden goede vrienden én reisgenoten. Samen gingen ze naar Londen, Parijs en Toscane.
Ook een bijzonder contact gelegd? Laat het ons weten! Mail naar beleef@zonnebloem.nl
Beleef!
5
Aan tafel met...
Funda Müjde ontmoet Daphne van den Broek
‘ Heerlijk om zo bezig te zijn’
6 Beleef!
veel met sport Ze heeft een topsportmentaliteit, dat was na haar te vroege geboorte snel duidelijk. Door complicaties moesten haar ouders vier keer afscheid van haar nemen, omdat artsen dachten dat ze het niet zou redden. Daphne van den Broek haalde het wel en hoe: ze zit in het Nederlands rolstoelbasketbalteam. Nu traint ze keihard om een plaats te bemachtigen in de selectie voor de Paralympische Spelen. Beleef !
7
Daphne van den Broek (1992) is bewegingsagoog. Ze werd te vroeg geboren en verloor haar rechtervoet door complicaties die een infectie veroorzaakten. Op haar 11de begon ze met rolstoelbasketbal, op haar 15de speelde ze haar eerste jeugdEK in het Turkse Adana. Sinds 2014 traint ze fulltime op het Centrum voor Topsport en Onderwijs in Papendal. In hetzelfde jaar werd ze geselecteerd voor het Nederlands team. In 2015 maakte ze deel uit van de selectie die in het Engelse Worcester zilver won op het EK. Daarmee kwalificeerde het team zich voor de Paralympische Spelen Rio 2016. Funda MĂźjde (1961) werd bekend als actrice door rollen in Medisch Centrum West, GTST en Vrouwenvleugel. In 2007 raakte ze in Istanbul bij een auto-ongeluk zwaargewond en liep een dwarslaesie op. De rolstoel weerhoudt haar er niet van te blijven acteren, presenteren en schrijven. Ze wordt ingehuurd als motivatiespreker en in 2014 fietste ze op een BerkelBike van Amsterdam naar Turkije. Ze werkt aan een boek over haar leven en een voorstelling die eind 2016 in het theater komt (fundam.nl). Op 16 juni doet ze mee aan de HandbikeBattle in Oostenrijk. handbikebattle.nl
8 Beleef!
F
unda: “Je hebt een moeilijke start gehad. Komt daar je vechtersmentaliteit vandaan?” Daphne: “Ik denk het wel. Ik werd tweeënhalve maand te vroeg geboren. De meeste baby’s die dat destijds overkwam stierven, maar ik bleef leven. Mijn ouders hebben tot vier keer toe afscheid van me moeten nemen, omdat de artsen dachten dat ik zou overlijden. Dat gebeurde niet. Ik bleef gewoon leven.” Funda: “Hoe kwam het dat je je been kwijtraakte?” Daphne: “Toen een infuus in mijn rechterlies een bloedprop veroorzaakte, hadden de artsen dat te laat in gaten. Mijn rechtervoet stierf af en mijn rechterbeen is klein gebleven.” Funda: “Jeetje. Dus je hebt een beperking vanwege een medische fout?” Daphne: “In principe wel, maar mijn ouders hebben er nooit werk van gemaakt. Zij hadden niet het gevoel dat er sprake was van verwijtbaar handelen. Eigenlijk denk ik er nooit over na. Ik heb er vrede mee. Voor mijn gevoel ben ik zo geboren. Ik weet niet anders.” Funda: “Je gebruikt nu een rolstoel. Is dat altijd zo geweest?” Daphne: “Ik heb ook een prothese gehad, maar dat vond ik een verschrikkelijk ding. Ik kon er wel mee lopen, maar had nooit mijn handen vrij omdat ik krukken nodig had. Bovendien moest ik bij die prothese een korset dragen, dat heel vervelend zat. Mijn ouders hoopten dat ik de prothese bleef gebruiken, omdat ze wilden voorkomen dat ik het lopen zou verleren en spijt zou krijgen. Maar halverwege de dag was ik doodmoe van dat zware ding aan mijn been. Als je eenmaal een rolstoel gebruikt, is het moeilijk om weer te wennen aan lopen met een prothese. Vanaf mijn 13de wilde ik dat niet meer. Ik had met mijn ouders afgesproken dat ik het ding tot de lunch zou dragen, maar als ik ’s morgens op school kwam, gooide ik het uit en ging lekker verder in de rolstoel. Toen mijn ouders dat in de gaten kregen, lieten ze de keuze aan mij.” Funda: “En nu, heb je spijt dat je het lopen met een prothese hebt opgegeven?” Daphne: “Ik vind het dubbel. Ik kan nu niet gemakkelijk een trapje op, met een prothese kan dat wel. Aan de andere kant heb ik nu altijd mijn handen vrij, omdat ik geen krukken nodig heb. En ik ben niet halverwege de dag bekaf omdat met een prothese lopen zoveel energie kost. Misschien zou ik het weer eens moeten proberen, want de techniek is inmiddels tien jaar verder. Er zijn vast lichtere modellen.”
een clinic rolstoelbasketbal en dat was het helemaal voor mij. Eindelijk kon ik me meten met anderen. Eindelijk was ik gelijk.” Funda: “Ik heb een tijdje rolstoelbasketbal gespeeld in een team met alleen maar mannen. Ik vond het zo ruw! Af en toe had ik het gevoel dat ik in de botsauto’s zat. Ik werd zó bang dat ik mijn handen zou bezeren, dat ik ermee ben gestopt. Omdat ik mijn benen niet kan gebruiken, zijn mijn handen en armen des te belangrijker voor me. Hoe ervaar jij dat?” Daphne: “Dat ruwe heb je bij de dames ook. Soms lok ik het uit, door bijvoorbeeld te remmen waardoor er iemand op me knalt en mijn team voordeel krijgt. Dat is het spelletje. Nee, ik ben niet bang. Het is juist een onmisbare uitlaatklep voor me. Ik vind het een heerlijke sport.”
Focus op Rio Funda: “Ik doe op 16 juni mee aan de HandbikeBattle in Oostenrijk. Als training doe ik aan krachtsport en fiets ik elke dag een stuk. Hoe train jij?” Daphne: “Ik train elke dag, ’s morgens en ’s middags. Ik krijg afwisselend bal- en krachttraining. Ik vind het heerlijk om er zoveel mee bezig te zijn.” Funda: “Je woont en traint in Papendal. Heb je nog tijd voor een sociaal leven of de liefde?” Daphne: “Ja hoor, er blijft tijd genoeg over. Verkering heb ik niet – ik ben niet zo snel verliefd – en mijn focus ligt op Rio. Namens Nederland mag een team naar de Paralympics. Eind mei is de selectie bekend gemaakt. Er is nu nog 1 plek over. Samen met twee andere ben ik daarvoor in de running. Ik ben ontzettend hard aan het trainen, want ik wil natuurlijk heel graag mee.” Funda: “Ik duim voor je! Maar als je niet wordt geselecteerd, wat dan?” Daphne: “Daar durf ik niet aan te denken. Dat zal een gigantische teleurstelling zijn, maar daar ben ik nu niet mee bezig. Dat zie ik dan wel.” Funda: “Je bent in 2014 afgestudeerd als bewegingsagoog, maar sindsdien sport je fulltime. Heb je al eens gewerkt?” Daphne: “Ik had op mijn 17e een bijbaantje, achter de kassa in een supermarkt. Omdat iedereen werkte, wilde ik dat ook. Ik heb me nooit anders gevoeld, totdat ik ging solliciteren. In een sollicitatiebrief is niet te zien dat je een beperking hebt. Als ik in mijn rolstoel aan kwam rollen, zag ik mensen schrikken. Vervolgens kreeg ik te horen dat er een geschiktere kandidaat was. Eigenlijk neem ik aan dat men een meisje in een rolstoel niet zag zitten. Dat kassabaantje kreeg ik uiteindelijk omdat de baas van de supermarkt in onze wijk me kende en het me gunde. Toch vraag ik me soms af hoe het straks moet. Of ik leuk werk zal kunnen vinden, of mensen het me gunnen? Tegelijkertijd heb ik er alle vertrouwen in dat het wel zal loslopen. Voorlopig lekker ballen – én duimen dat ik geselecteerd word voor de Paralympische Spelen!”
Meten met anderen Funda: “Er is een leuk toeval. Jij speelde je eerste Europees Kampioenschap van de jeugd in 2008 in Adana, mijn geboorteplaats! Rolstoelbasketbal is daar een belangrijke sport. Hoe was het om er te spelen?” Daphne: “Dat was een belevenis! Er kwamen drommen mensen op af en het publiek op de tribune was ongelooflijk fanatiek. Zoiets had ik nog nooit meegemaakt. Ik vond het geweldig.” Funda: “Waarom koos jij op je 11de voor rolstoelbasketbal?” Daphne: “Ik wist niet dat er zoiets als gehandicaptensport bestond, daarom deed ik altijd met de rest mee. Ik heb een tijdje getennist – met die prothese – maar was altijd minder snel dan de rest. Ik ben best fanatiek, dus dat frustreerde me enorm. In groep acht deed ik mee aan
!
Ben jij in voor een stevig gesprek? Geef je
dan op als Funda's volgende gast. Stuur een mail met je motivatie naar: beleef@zonnebloem.nl
Beleef !
Tekst: Deborah Ligtenberg Fotografie: Janita Sassen
‘Rolstoelbasketbal was het helemaal voor mij. Eindelijk kon ik me meten met anderen’
9
Hoe toegankelijk is
Het Nederlandse
water
Zeilen in je eigen bootje, of zelf het stuurwiel hanteren. Flamingo’s en zeehonden spotten vanaf een comfortabel dek. Op de Nederlandse wateren valt veel te beleven, ook als je gebruikmaakt van een rolstoel. Beleef! maakt een rondje langs meerpalen om waterliefhebbers naar hun ervaringen te vragen. 3 2 4 Test 1 Weerribben
5
6
Nico Bergman (40): “Ik ben zo’n beetje opgegroeid op het water. Dit dagje Weerribben is mijn eerste vaart op een elektrische boot, maar voelt als thuiskomen. Het is zo stil: je hoort alleen vogels fluiten en riet wuiven. De Groene Wensboot is volledig aangepast en te huren met familie of vrienden. Vanaf de steiger rijd je zo de boot in, want een deel van de vloer kan omhoog en omlaag. Alles wat je maar wenst is aan boord: een keukentje, een aangepast toilet en een plafondlift voor wie op de stretcher wil liggen. Ik zit het liefst in het stuurhuis. Het stuurkastje kan op je rolstoelblad wor1 kunt2 den vastgezet, zodat je met het pookje sturen.” groenewensboot.nl
Tekst: Manon van Wijnen Illustratie: Saskia Rasink
3 5 1 2 Randmeren 4 Test
1
6
Mevrouw Goedhart (89): “Ik woon in Almere Haven. Dat ligt aan het Gooimeer, een van de randmeren in Flevoland. Als de zon schijnt, zit ik graag met mijn kinderen op een terras aan de waterkant. Lekker bootjes kijken. Een rondvaart maken is nóg leuker. Deze boot is bijzonder goed toegankelijk. Ik kan zelf met de lift naar het zonnedek, waar je eerste rang zit. Mooi meegenomen als we een kolonie flamingo’s passeren!” rederij-randmeer.nl
3 1 2 3 5 6 2 4 Test Loosdrechtse Plassen Anita Janssen (54): “Mijn kinderen zijn zeilfanaten. Omdat ik een rolstoel gebruik, dacht ik dat zeilen voor mij geen optie is.
10 Beleef!
Totdat ik ging nachtzeilen met Stichting Sailwise. Vanaf hun vakantiewoning op een eiland in de Loosdrechtse Plassen rol je zo naar de steiger. Een tillift helpt je aan boord. Daar zit je veilig, dankzij allerlei kussens en riempjes. Het motto van Sailwise is: jij zegt wat je wilt en wij zorgen dat het kan. De volgende dag zeilde ik dus alleen in een bootje. Dat is enorm vermoeiend, maar geeft veel voldoening. Dat ik in staat ben om kapitein te zijn van mijn eigen 3 aan4 1 denk 2 je niet schip, doet me goed. Even je rolstoel en ben je gewoon een watersporter die geniet van het zeilen.” sailwise.nl
3 5 6 4 Kagerplassen Test Pieter Posthuma (56): “Op de Kaagervaaring ervaar je de Kagerplassen optimaal. Vertrekpunt van de aangepaste fluisterboot is Kaag, een pittoresk dorp dat een bezoekje waard is. Onderweg zie je de mooiste waterplanten en vogels, terwijl een verhalenverteller er boeiend over vertelt. Aan boord is alles toegankelijk, je kunt zelfs sturen vanuit je rolstoel. Onderweg picknicken, zwemmen of de kroeg in? Het kan allemaal! Op de website is te zien voor hoeveel (elektrische) rolstoelen er plaats is.”
en toegankelijk. Zoals het zonnedek, dat bereikbaar is met een rolstoellift. Ik vaar zelden, dus dit is voor mij echt een belevenis. Ik heb al zes ijsvogels geteld. Van al die verschillende vogelsoorten kan ik enorm genieten. Uniek is de burcht die bevers in het water hebben gebouwd!” Fluisterbootje Balsemien is te besturen vanuit je rolstoel. Er passen twee rolstoelen aan boord. biesboschcentrumdordrecht.nl
5 6 Oosterschelde Test Jan Kosten (50): "Mijn beste vriend heeft mij, als rolstoelgebruiker, gevraagd te helpen hun schip aan te passen. Met uitzondering van het bovendek is het MPS Adriana prima toegankelijk. Op het open achterdek kun je de Oosterschelde voelen en bijna letterlijk proeven. Want je kunt ook lekker eten aan boord: vers gevangen mosselen, kreeft en oesters. Wie wil kan zelf een hengel uitgooien. Onderweg passeren we mosselkotters en kun je zien hoe de netten worden opgehaald. Tijdens een zeehondentocht, bij laag water, kun je zeehonden op de zandbanken zien liggen. De boot is af te huren, maar je kunt je ook inschrijven voor een vaartocht.” marstrand.nl
kaagervaaring.nl
5 Biesbosch 6 4 Test Francien van Glabbeek (55): “Dit schip vaart op energie van zonnepanelen. Via een brede brug met leuningen ga je aan boord. Daar is alles verrassend comfortabel
Help mee en vul de Ongehinderd-app.
!
Gratis te downloaden via de appstore of Play store.
‘Onderweg picknicken, zwemmen of de kroeg in? Het kan allemaal!’ Beleef!
11
Op maat
12 Beleef!
Eropuit... in de Zonnebloemballon
‘Wat een sensationele belevenis!’ Je kunt op veel manieren op stap met de Zonnebloem. Daarom houdt Janet Bijland (61) de website van de Zonnebloem scherp in de gaten voor leuke uitjes. Ze deed mee aan een actie en won een ballonvaart. Ze beleeft een middag om nooit te vergeten.
Een vrijwilligster van de Zonnebloem begeleidt Janet tijdens deze onvergetelijke middag.
Janet: "Ik vind het best spannend, vooral omdat ik hoogtevrees heb."
De Zonnebloemballon vaart af vanuit Breda.
Beleef!
13
Janet: "Dat ik ooit in een luchtballon zou zitten, had ik niet durven dromen."
V
anuit haar woonplaats Driebergen is het even rijden naar Breda, waar de ballon zal afvaren. Dat geeft Janet Bijland (61) volop tijd om stil te staan bij de vlinders in haar buik. “Vandaag gaat het gebeuren, dacht ik meteen toen ik vanmorgen wakker werd. Ik vind het best spannend, vooral omdat ik hoogtevrees heb. Maar ik heb er ook veel zin in. Ik hou wel van een avontuur.” Dat je met de Zonnebloem individueel op stap kunt, is voor Janet een uitkomst. “Ik vind het fijn om zelf wat te kunnen ondernemen, zonder me ergens druk om te hoeven maken. Er hoeft niemand mee om me te helpen, want de Zonnebloemvrijwilligers zorgen voor alles. Heerlijk, dat gevoel van vrijheid. Ik heb hartstikke leuke vrienden hoor, maar ik ga graag op stap wanneer het mij uitkomt. Dat maakt de Zonnebloem mogelijk.” De rimpelingen van de Waal lijken gezellig met de auto mee te kabbelen. “Ik hou van water”, zegt Janet, terwijl ze naar buiten tuurt. “Naar de zee kan ik eindeloos kijken, maar dicht erbij
Tekst: Manon van Wijnen Fotografie: Joshua Rood
‘De doodse stilte boven maakt het extra bijzonder’ komen lukt mij alleen niet meer. Daarom ga ik graag naar de stranddagen van de Zonnebloem. Het liefst zit ik dan met mijn voeten in de branding.” Ze heeft ook eens een paradijselijke vakantie beleefd op het Zonnebloemschip. “De vrijwilligers staan continu voor je klaar. Ongelooflijk. Zo’n zorgzaamheid maak je nergens anders mee.”
Hoogtevrees De tweede brug naar het zuiden biedt een mooi uitzicht over de Bergsche Maas. “Straks hang ik daar ergens in de lucht”, lacht Janet. “Dat ik ooit in een luchtballon zou zitten, had ik niet durven dromen. Mijn vader wilde het dolgraag, maar het is er nooit van gekomen. In mijn omgeving reageerde iedereen verbaasd: ‘Jij in een luchtballon? Zo lang kun je toch niet staan?’ De monden vielen open toen ik antwoordde dat ik lekker kon zitten.
14 Beleef!
Naam: Janet Bijland Leeftijd: 61 Is: Zonnebloemdeelnemer Houdt van: de zee en thrillers Woont: in een appartement in Driebergen
Een aangepaste luchtballon is ook wel heel bijzonder. Geweldig dat de Zonnebloem dit mogelijk maakt.” De chauffeur kondigt aan dat we er zijn. Janet stapt in de rolstoel die al klaarstaat. “Ik voel ze weer hoor, de vlinders”, roept ze als ze de ballon in een weiland ziet liggen. “Wat is-ie enorm!” Na het opblazen is zover: tijd om in te stappen en op te stijgen. Janet zegt dat ze comfortabel zit. “Omdat je achter de wand zit, voel je je veilig en heb je toch een geweldig uitzicht. Ongelooflijk, zo ver als je over de landerijen kunt uitkijken. Je ziet de mensen kleiner worden. Ze zwaaien naar me. En ik heb helemaal geen last van hoogtevrees!” Ze had nog wel langer willen varen, verzucht ze als de ballon uiteindelijk een zachte landing maakt. “Wat een sensationele belevenis! De doodse stilte boven maakt het extra bijzonder. Ik heb nog tegen mijn vader gefluisterd: zie je mij zitten hier?” Ze is moe, maar voldaan, zegt ze. “Als ik mijn ogen dichtdoe, heb ik het gevoel of ik weer daarboven zit. Hier ga ik nog dagen van dromen, dat weet ik zeker. Het is onvergetelijk.”
!
Ook op pad met de Zonnebloem? Kijk op zonnebloem.nl/evenementen
toe
actief
Beleef!
Getest jokpheid! gankeli
Ook als je minder mobiel bent, zijn er genoeg redenen om naar buiten te gaan. Zeker in de zomer. Beleef! geeft tips. BELEVEN
Waar een wiel is…
FESTIVALLEN
Wie Beleef!-columnist Jaap Bressers live wil zien, kan op 1 juli terecht in De Enck in Oirschot. Jaap Bressers geeft daar samen met singer/songwriter Tom Meulman een theatervoorstelling gebaseerd op zijn boek ‘Waar een wiel is, is een weg’. € 25,- Kaarten via: deenck.nl
OVERNACHTEN
Aan zee
Middelkerke is een gezellige badstad op slechts 2,5 uur rijden vanaf Utrecht. Een ideale basis voor uitstapjes naar Brugge, Nieuwpoort of Oostende. Of zeehonden spotten in Sea Life in Blankenberge. Gewoon lekker luieren aan het strand kan natuurlijk ook. Er loopt een verhard pad vanaf het Casinoplein en er zijn allerlei toegankelijke voorzieningen, zoals sanitair, omkleedruimte en strandrolstoelen. Wie liever een duik neemt in het zwembad kan dat doen bij het Duinenbad. Een fijn logeeradresje in Middelkerke is hotel Middelpunt. Het ligt op wandelafstand van het strand en is volledig toegankelijk. middelpunt.com
Voorstellingen met gebarentaal Knusse theatertentjes, openluchtconcerten en gezellig buiten eten en drinken aan de voet van de Sint-Jan. Van donderdag 4 t/m zondag 14 augustus is de Parade in Den Bosch ondergedompeld in het jaarlijkse festival Boulevard. Het festival wil toegankelijk zijn voor iedereen en biedt dit jaar voor het eerst voorstellingen aan met gebarentaal, ringleiding en audiodescriptie. Tips en suggesties zijn van harte welkom. Dus ga je festivallen? Deel je ervaringen via festivalboulevard.nl
REKENEN
Benieuwd hoeveel je zelf moet bijdragen aan zorg vanuit de Wmo? Met de nieuwe app van het CAK (Centraal Administratiekantoor) kun je het zelf uitzoeken. Wel zo handig om te weten waar je aan toe bent. Zeker nu gemeenten zelf de hoogte van je eigen bijdrage mogen bepalen. De ‘EB app Wmo’ is beschikbaar voor Android en iOS.
Buurtsuper toegankelijk!
Wil je dat jouw buurtsuper toegankelijker wordt? Deel dan jouw ervaringen via het onderzoek op de website van Winkeltoegankelijkheid en geef in één klik aan wat jouw grootste ergernis is. Ga naar ‘oproep aan supermarktklanten’ (of tik ‘oproep’ in als zoekterm) op winkeltoegankelijkheid.wordpress.com.
Beleef!
Tekst: Manon van Wijnen
App voor eigen bijdrage
MEEDOEN
15
Update
Nieuws en achtergrond van de Zonnebloem
Zonnebloemagenda 25 juni, 2 en 9 juli: Zonnebloem stranddagen met verschillende typen strandrolstoelen 27 juni: Jaarverslag online op zonnebloem.nl/jaarverslag 6 augustus: Canal Parade Gay Pride
te Nie t ve rge
11 augustus: Vaar mee in de aangepaste Zonnebloemballon (zie pag. 16) 29 augustus: Geniet van muziek op Strandfestival Zand in Almere 10 september: Nationale Ziekendag 22 september t/m 1 oktober: Week tegen Eenzaamheid 30 september: Laatste kans om Zonnebloemloten te kopen op zonnebloem.nl/loterij NB. Kijk voor alle andere landelijke evenementen op: zonnebloem.nl/evenementen
OP NAAR EEN TOEGANKELIJKER NEDERLAND De Zonnebloem werkt aan een toegankelijker Nederland. We doen onderzoek, geven workshops en delen onze bevindingen met musea, pretparken en dierentuinen. Hiervoor werken we samen met onder meer Paleis Het Loo, het Van Gogh Museum, Keukenhof en Safaripark Beekse Bergen. De Zonnebloem heeft bijna zeventig jaar ervaring met het organiseren van dagjes uit en sinds 1962 bieden we aangepaste vakanties aan voor mensen met een lichamelijke beperking. Noud van Rooij, directeur van de Zonnebloem: “Vaak zijn kleine, betaalbare aanpassingen al grote verbeteringen voor rolstoel-, rollator- en scootmobielgebruikers. Wij zeggen niet voor niets: er kan zoveel meer dan je denkt.”
16 Beleef!
n!
Rolstoelauto
Ruim 1000X verhuurd In juli 2014 is de Zonnebloemauto geïntroduceerd. En nu kun je deze rolstoelauto al op maar liefst 25 locaties in Nederland huren. De auto is inmiddels al ruim duizend keer gehuurd voor een trip in binnen- of buitenland. Enkele reacties: “Toen ik hoorde dat ik niet meer beter zou worden, wilde ik nog één keer terug naar mijn ‘roots’. Hiervoor hebben we de Zonnebloemauto gehuurd. Ik ben heel dankbaar dat ik deze plekken nog heb mogen zien.” “We hebben onze familie en vrienden weer kunnen opzoeken. Zonder de Zonnebloemauto was dit niet gelukt.” “Dit is echt een aanwinst. Zeker als je kinderen of kleinkinderen hebt, is het leuk om met z’n allen te rijden.” “Dit is pas écht je eigen plan trekken.” Kijk voor informatie en locaties waar je de auto kunt huren op zonnebloem.nl/zonnebloemauto
Vrijwilliger vertelt
Kans op 15.000 euro! Ons werk steunen en kans maken op een leuke prijs? Speel mee met de Zonnebloemloterij! Je hebt al een lot voor 2 euro. Om zo veel mogelijk loten te verkopen, kom je onze vrijwilligers tot half september overal tegen: voor de supermarkt, op de braderie en op straat. Met de opbrengst maken we allerlei uitstapjes, vakanties en projecten mogelijk, zoals de Zonnebloemauto. Speel mee en maak kans op de hoofdprijs van 15.000 euro of een van de andere 5.019 geldprijzen. Als je je lot registreert op de website, ontvang je als dank een exclusieve aanbieding van Specsavers, zoals 20 procent korting op een (zonne)bril naar keuze. Kijk op
Naam: Carolien van Os Leeftijd: 28 Werk: eigenaar van een dansstudio in Bodegraven Is: projectvrijwilliger sinds 2015
zonnebloem.nl/loterij Speel bewust, 18+
abonnees ontvangen Beleef!
Nieuwe commercial Onze nieuwe commercial is in mei en juni volop te zien geweest op tv en internet. We laten hierin het belang van het Zonnebloemwerk zien en roepen op ons werk te ondersteunen met donaties. Spotje gemist? Eind augustus en begin september is het opnieuw te zien op SBS6, Net5 en Veronica. Je kunt het ook bekijken op youtube.com/zonnebloemvideo
men. Daar ben ik erg druk mee. Toch had ik het gevoel dat ik iets extra’s wilde doen. Ik vind dat ik bevoorrecht ben, omdat ik gezond ben en kan doen wat ik wil. Ik wilde graag iets voor een ander betekenen. Toen ik de Zonnebloem op televisie zag, dacht ik: ik bel eens op. Toevallig startte kort daarna een project waarbij je met z’n tweetjes iets leuks naar
‘Ik geef een ander een goed gevoel, en mezelf ook’ keuze kunt doen. Ideaal voor mij, omdat je samen een uitje kunt plannen en niet gebonden bent aan vaste momenten. De eerste keer ben ik met een jonge vrouw naar een tuincentrum geweest. Dat was erg leuk. Ik heb dit gedeeld op Facebook, omdat jongeren vaak niet weten dat je als projectvrijwilliger mee kunt met de Zonnebloem. Binnenkort ga ik weer met iemand op pad. Lekker wandelen in het park, een terrasje pakken. We hopen op mooi weer. Ik ben blij dat ik deze stap heb gezet. Ik geef een ander een goed gevoel, en mezelf ook.”
Beleef!
Tekst: Manon van Wijnen
54.661
“Op mijn 21ste heb ik een dansschool overgeno-
17
Actief
‘Als ik de rust over hem heen zie komen, doet mij dat goed’
Antwerpen
Petra en Ronny
Genieten in een Petra Kaal (49) wordt fulltime verzorgd door haar man. Alleen tijdens een Zonnebloemreis is hij echt vrij en kunnen ze samen vakantie vieren. Vooral varen met het vakantieschip is hen geweldig goed bevallen. “De vrijwilligers doen alles voor je.” “Mijn man en ik gaan graag op vakantie, maar het bleek lastig om iets geschikts te vinden. Tot we de Zonnebloemreizen ontdekten. Ik kende de Zonnebloemafdeling in onze woonplaats wel, maar wist niet dat er ook zo’n gevarieerd vakantieaanbod is. Ondertussen hebben we busreizen gemaakt naar Trier, Spa en het Zwarte Woud, en twee bootreizen. Vorig jaar hebben we door Nederland en België gevaren. Daar zagen we eerst een beetje tegenop. Nederland, wat
18 Beleef!
valt daar nou aan te ontdekken? Het werd onze leukste reis ooit. Na het vertrek uit Arnhem voeren we langs Nijmegen, dicht bij onze woonplaats. Maar vanaf het water oogt alles compleet anders. Dat heeft ons enorm verrast. Je ervaart je omgeving op een totaal andere manier. Je ontdekt tuinen van slaperige dorpjes langs de waterkant en stuwen waarin sluizen het waterpeil regelen. Vooral de aankomst in Antwerpen was indrukwekkend, met al die kolossale zee-
schepen en havenbekkens. De stad zelf is ook de moeite waard. We hebben er gezellig gewinkeld en een terrasje gepakt. Ik zie mijn man nog zitten, met zijn Belgisch biertje. Thuis wil hij nuchter blijven voor het geval er iets gebeurt en hij met mij naar het ziekenhuis moet. Echte vrije tijd heeft hij eigenlijk nooit. Heerlijk om hem onbezorgd van zijn biertje te zien genieten."
Zorg loslaten "Tijdens een Zonnebloemreis kunnen we samen voor de volle honderd procent genieten. De vrijwilligers geven mij dan mijn medicijnen, helpen me in bed en wassen me, terwijl hij geniet van zijn koffie. Hij
Vuurtoren van Hellevoetsluis
Haven van Antwerpen
Nijmegen
drijvend hotel pad: een eindje wandelen, winkelen in een leuke stad of naar het theater. Maar alleen vermaak ik me ook prima. Ik gebruik mijn tablet om te puzzelen en te mailen, ik lees veel en ben verslaafd aan lego. Soms ligt de hele tafel vol steentjes en ga ik op in een auto die ik wil bouwen.”
Vreselijk verwend “Voor mij is een onbekende aan mijn bed altijd weer even wennen, maar de verzorgenden zijn stuk voor stuk schatten. Het ijs was zo gebroken. Ze doen alles voor je en lijken er nog lol in te hebben ook. Werkelijk niets is ze te veel. Ze douchen me elke dag, wat nogal een onderneming is, want ik ben geen kleintje. Muziekje erbij, kaarsjes aan,
ik voel me vreselijk verwend. Dat is echt onbetaalbaar. Het schip is ook een feest. Het eten wordt mooi opgediend in een eetzaal die oogt als een sfeervol ingericht restaurant. Er is een zithoek met lekkere banken en een leestafel met tijdschriften waar je je even terug kunt trekken. Je hebt er alles wat je maar wensen kunt. Het is net een drijvend hotel!”
Wil je dit jaar nog met de Zonnebloem op vakantie? Bekijk dan snel
!
de laatste beschikbare plekken op zonnebloem.nl/lastminutes
Beleef!
Tekst: Manon van Wijnen
kan de zorg dan helemaal loslaten. Als ik de rust over hem heen zie komen, doet mij dat ook goed. Op mijn twaalfde kreeg ik pijnklachten. Ik bleek posttraumatische dystrofie te hebben en gebruik vanaf mijn 19de een rolstoel. Op een gegeven moment moest ik stoppen met mijn vrijwilligerswerk op een basisschool omdat ik te veel pijn en te weinig energie had. Nu kan ik alleen mijn rechterarm nog een beetje bewegen. Mijn man is een paar jaar geleden gestopt met werken om voor mij te zorgen. We veronderstelden dat het moeilijk zou worden als hij elke dag thuis zou zijn, maar we hebben het gezellig samen. We raken nooit uitgekletst en gaan graag op
19
Sport heeft Arjo Wijnhorst veel gebracht. Vooral veel lol, en dat gunt hij andere mensen met een beperking ook. Hij bedacht een app waarmee met één druk op de knop te zien is waar je in je eigen buurt kunt sporten. “Het aanbod is er. Je hoeft alleen maar op pad om het te ontdekken.”
‘Enthousiasme sleept je mee’
20 Beleef!
Mijn inspiratie
Nieuwe ervaringen “Ik herken dat wel. Ik vraag me ook wel eens af: gaat dat wel lukken met mijn beperking? Ik had het bijvoorbeeld met autorijden. Rijles nemen kwam niet in mijn hoofd op, totdat een vriend zijn rijbewijs haalde in een aangepaste auto. Als hij met zijn beperking kan autorijden, waarom zou ik het dan niet proberen, vroeg ik me toen af. Je realiseert je vaak niet wat allemaal mogelijk is, simpelweg omdat je het nooit hebt gezien of er nooit bij hebt stilgestaan. Ik ben gaan rolstoelhockeyen en autorijden omdat anderen me meesleepten. Ze hebben me geïnspireerd, waarschijnlijk zonder zich er bewust van te zijn. Want je moet je wel open durven stellen voor nieuwe ervaringen en vervolgens moet je zélf op pad om het allemaal te ontdekken. Zo heb ik vorige zomer voor het eerst gezeild. Ik heb me laten meeslepen door mensen die ik kende van mijn werk. Ik hou van water en van zwemmen, maar ik veronderstelde altijd dat zeilen voor mij niet was weggelegd. Je moet ervoor uit je rolstoel en uit je comfortzone komen, en je overleveren aan de elementen. Tot mijn verrassing vond ik het juist heel
bevrijdend om het samenspel van wind en water te ervaren. Het smaakt naar meer. Durf eens iets uit te proberen. Het kan veel opleveren, is mijn ervaring. Dat was ook mijn belangrijkste drijfveer om een jaar of zeven geleden vanuit een gespreid bedje in de accountancy een studie sportmanagement te gaan volgen. Daardoor heb ik nu deze mooie baan als coördinator aangepast sporten. Ik wil mensen met een beperking stimuleren te gaan sporten, omdat het mijzelf zo veel heeft gebracht. Ik heb een aantal basisvaardigheden geleerd, zoals winnen en verliezen. Het heeft me geholpen om te worden wie ik ben.”
Mogelijkheden “Niet opgegeven bij de eerste de beste tegenslag sluit ook aan op de mentaliteit waarmee ik ben opgevoed. Eigenlijk besefte ik al op de lagere school dat ik naar mijn mogelijkheden moest kijken in plaats van naar onmogelijkheden. Net als de meeste jongetjes had ik toen vriendjes die voetbalden. Door mijn spierziekte (SMA, spinale musculaire antrofie; red.) was dat voor mij uitgesloten. Maar zíj kunnen niet rolstoelhockeyen, bedacht ik dan. We hebben allemaal wel iets wat we niet kunnen. De website en de app laten zien dat er voor bijna iedereen wel een sport bestaat, ook voor iemand met een bijzondere beperking. Ik hoop dat het mensen aanzet tot actie. Komend najaar willen we de app uitbouwen met een community, zodat mensen de mogelijkheid hebben met elkaar in contact te komen. Verenigingen doen veel om mensen met een beperking binnen te halen. Op de adressen die in de app zijn opgenomen, staan trainers en coaches klaar om hen te begeleiden. Maar uiteindelijk kunnen mensen met een beperking het beste elkáár inspireren en motiveren om te gaan sporten. Ik hoop dat men elkaar dankzij de app weet te vinden. Zelf ben ik tenslotte ook gaan sporten omdat ik toevallig iemand kende die aan rolstoelhockey deed. Zo gaat dat: iemand die enthousiast is, sleept je mee.”
!
Kijk voor het aangepaste sportaanbod bij jou in de buurt op unieksporten.nl of
download de app via de website.
Tekst: Maria Aarts Fotografie: Marloes Bosch
“Ik ben gaan sporten door een klasgenoot van de lagere school die aan rolstoelhockey deed. Hij sleepte me mee in zijn enthousiasme. Ik raakte er snel aan verknocht. Ik heb op een hoog niveau wedstrijden gespeeld en was manager van de Nederlandse rolstoelhockeyploeg. Als je eenmaal hebt ontdekt dat iets leuk is, zet je zelf wel de volgende stap. Dat sporten gezond is en bijdraagt aan de participatie weten de meeste mensen met een beperking wel. Lol er in hebben, samen met anderen plezier maken, is voor mij de belangrijkste drijfveer om te sporten. Anders ervaar je de andere voordelen immers ook niet. Maar waar twee op de drie Nederlanders op de een of andere manier aan sport of beweging doen, is dat bij mensen met een beperking jammer genoeg slechts één op de drie. En dat lage percentage is niet te wijten aan een gebrek aan faciliteiten, ook al zou je dat misschien veronderstellen. Voor negen op de tien mensen met een beperking bestaat wel degelijk een geschikte sport, maar dat weten ze niet. Gewoon, omdat ze zich er ooit bij hebben neergelegd dat sporten met hún beperking uitgesloten is. Een afgesloten hoofdstuk.”
Beleef!
21
Uitgelicht
Informatie en achtergrond over een actueel thema
Meer weten over gezonde voeding
50% van de
bevolking ge bruikt in de winter vo edingssupplemente n (B
volksgezondh
ron:
eidenzorg.in
fo)
Vol vezels
Voedingsvezels dragen bij aan een verzadigd gevoel na het eten en zorgen voor een goede spijsvertering en stoelgang. Ze voorkomen obstipatie, aambeien en uitstulpingen van de dikkedarmwand. Voldoende vezels eten hangt bovendien samen met minder kans op hartziekten, een beroerte, darmkanker, borstkanker en diabetes type 2. Vezelrijke producten zijn groenten, fruit, aardappelen, volkorenbrood, zilvervliesrijst, ontbijtgranen, peulvruchten en noten.
3x minder
zout eten
Etiket lezen: natrium en zout worden in de praktijk door elkaar gebruikt. Op het etiket staat het zoutgehalte vaak vermeld als natrium per 100 gram. 0,4 gram natrium is gelijk aan 1 gram keukenzout. Bekijk het etiket van voorverpakte producten en vergelijk verschillende producten. Door etiketten te vergelijken kun je voor minder zoute varianten kiezen. Boodschappen doen: kies voor mineraalzout. Dit bevat 40 procent minder natrium dan keukenzout en daarnaast mineralen, zoals kalium en magnesium. Zuinig zijn met: brood, vleesproducten en kaas zijn de belangrijkste bronnen van zout in onze voeding.
Feit of fabel? Je wordt minder snel dik van honing dan van gewone suiker. Fabel: alle soorten suikers leveren 4 kilocalorieën per gram. Veelvoorkomende soorten suiker zijn: kristalsuiker, glucosestroop, glucosefructosestroop, honing, siropen en fruit.
22 Beleef!
86% van
de Nederlanders eet één of meer dagen per week geen vlees en is dus flexitariër. (Bron: Natuur en milieu)
Feit of fabel? Met vezels verrijkt witbrood is net zo gezond als volkorenbrood. Fabel: volkorenbrood bevat meer vezels en belangrijke voedingsstoffen.
Gezond kiezen
Websites voor onafhankelijke informatie die helpt bij het maken van gezonde keuzes: 1. v oedingscentrum.nl: dé autoriteit op gebied van gezond eten. Hier vind je de nieuwe Schijf van Vijf en kun je je persoonlijke voedingsmeter bijhouden. 2. c onsumentenbond.nl: veel testen, feiten en fabels over gezond eten. 3. voedingnu.nl: een neutraal platform over voedingskeuzes, met aandacht voor voeding en ziekte.
3x minder
suiker eten
‘Streven naar een stabiel gewicht’ Diëtist Coby Wijnen is gespecialiseerd in het adviseren van mensen met een beperking. Doordat zij zelf een spierziekte heeft, kan zij ook uit eigen ervaring putten.
Etiket lezen: er zijn maar liefst 50 verschillende benamingen voor suiker. Je kunt de lijst vinden op de website van de consumentenbond. Boodschappen doen: de gratis Suikerteller App laat van honderden voedingsmiddelen zien hoeveel suiker ze bevatten en of ze geschikt zijn voor een suikerarm dieet. Suikervrij: wie volledig suikervrij wil eten, moet ook afzien van fruit, mais, tomaten, melk, ontbijtgranen en brood.
Feit of fabel?
“Een groot deel van de Nederlandse bevolking vindt het moeilijk om volgens de schijf van vijf te eten. Dat geldt ook voor mensen met een
Diepvriesgroenten bevatten minder vitaminen dan verse groenten. Fabel: diepvriesgroente bevat net zo veel vitaminen als verse groenten. Binnen een paar uur na de oogst wordt de groente verwerkt.
beperking. Die bewegen daarbij
darmen en kan leiden tot obstipatie.
minder dan leeftijdgenoten zonder
Daarom is het belangrijk om vol-
beperking, waardoor ze ook minder
doende vezels te eten, zoals volko-
calorieën nodig hebben. Omdat hun
renbrood, twee ons groente en twee
eetlust niet verschilt, neemt hun
stuks fruit per dag. Zorg ook dat je
gewicht in de loop der tijd langzaam
voldoende drinkt, minimaal 1,5 liter,
toe. Afvallen is vrijwel onmogelijk
ouderen zelfs 1,7 liter. Helaas zie
als je niet kunt bewegen. Daarom
ik in de praktijk vaak dat mensen
adviseer ik cliënten om vooral te
met een beperking de neiging heb-
zorgen dat ze niet blijven aankomen.
ben de toiletgang uit te stellen door
Ik moet er zelf ook op letten, sinds
juist minder te drinken. Als je nooit
ik niet meer kan lopen. Iedere keer
staat of loopt heeft dat een nadelige
als ik weer minder stappen kon zet-
invloed op je botten. Met calciumrijk
ten, ben ik een half sneetje brood
voedsel in combinatie met voldoende
minder gaan eten. Op een gegeven
vitamine D is dat deels op te vangen.
Kleine lettertjes
moment bleef ik op 1200 calorieën
Vitamine D zit in voedingsmiddelen
De kleine lettertjes op het etiket bevatten
stabiel in gewicht. Maar het is vrijwel
zoals margarine, halvarine en vette
vaak de meest waardevolle informatie.
ondoenlijk om op een verantwoorde
vis. Zonlicht stimuleert de aanmaak.
Schreeuwt het etiket van light-pindakaas
30%
van de vrouwen en
22%
van de mannen eet voldoende fruit. (Bron: CBS)
binnen te krijgen als je zo weinig eet.
Als je je afvraagt of je wel vol-
suiker toegevoegd dan aan de gewone
Daarom beveelt de Gezondheidsraad
doende van alles binnenkrijgt, kun
variant. Ook zetten fabrikanten soms de
mensen die langdurig minder dan
je een persoonlijk voedingsadvies
uitgeschreven naam van een stof (ci-
1500 calorieën eten een multivitami-
vragen aan een diëtist. De eerste
troenzuur) op het etiket in plaats van een
nesupplement aan.
drie behandeluren worden vergoed
E-nummer (E330). Dit klinkt natuurlijker,
Weinig bewegen is slecht voor je
vanuit de basisverzekering.
terwijl het hetzelfde stofje is, namelijk een conserveermiddel.
Beleef!
Tekst: Zamarra Kok
‘30% minder vet!’ dan is er vaak meer
manier alle vitaminen en mineralen
23
Column Jaap Bressers heeft van jongs af aan een doel: alles uit het leven halen. Als Nederlands eerste Sitdown Comedian treedt hij op in bijna alle grote theaters in Nederland. Met zijn columns in Beleef! wil hij iedereen inspireren om op eigen wijze het verschil te maken.
Ik vier vakantie op Bonaire. Een paar jaar na mijn duikongeluk ga ik daar voor het eerst weer de zee in. Onder begeleiding van twee Nederlandse duikinstructeurs lig ik met mijn gezicht naar beneden in het klotsende zeewater. Alle angst en paniek van toen komen weer keihard naar boven. Tot ik merk dat ik adem kan halen. Ik heb tenslotte een snorkelpijpje. Langzaam groeit het vertrouwen. Het lukt me
De challenge is bedoeld om het dagelijks leven van mensen met een lichamelijke beperking makkelijker te maken. Toen ik destijds na mijn duikongeluk vanuit de veilige wereld van het revalidatiecentrum weer in de ‘gewone’ wereld ging meedraaien, merkte ik dat daar niet alles meer vanzelfsprekend was. Die wereld was niet altijd afgestemd op mijn beperking. Ik ontdekte al snel dat het een enorm verschil
om een beetje onder water rond te kijken. En ineens ontdek ik hem: een vis van amper twee centimeter. Heel onopvallend, misschien wel het meest oninteressante visje in deze wateren. Maar voor mij is het een wereldwonder. Er zit leven in de zee! De zee die me zoveel heeft afgenomen en die ik associeer met gevaar en dood, die zee heeft me ineens veel te bieden. Door mijn angst onder ogen te zien, kon ik een stukje leven terug pakken. Sterker nog: ik heb ontdekt hoe je met een kleine inzet een groot verschil kunt maken, voor jezelf en voor anderen. In april heb ik meegewerkt aan radio- en tv-spotjes voor de Dwarslaesie Challenge van het Revalidatiefonds.
maakt hoe je er zelf in staat. Zo geven aanpassingen aan mijn auto mij veel vrijheid. Ik kan zelf op pad, zonder afhankelijk te zijn van anderen. Ook al blijf je natuurlijk soms obstakels tegenkomen. Dan kun je om hulp vragen of er zelf iets aan doen. Dat is precies wat de zes helden uit de Dwarslaesie Challenge doen. Zoals Koen, die tijdens het rooien onder een boom terechtkwam en een dwarslaesie opliep. Voor de Challenge gaat hij voor het eerst sinds het ongeluk weer een boom in. Of Martijn die bij een fietsongeluk een dwarslaesie opliep. Hij rijdt met een aangepaste fiets langs revalidatiecentra om te laten zien dat er meer mogelijk is dan je misschien denkt als je net een dwarslaesie hebt. Deze helden hebben het lef om hun angst onder ogen te zien. Ik weet waar ze doorheen gaan.
!
Hoe iedereen op zíjn manier een held kan zijn, lees je in mijn e-book De kracht van het kleine. Lezers van Beleef! kunnen het tijdelijk gratis downloaden op jaapbressers.nl/gratis
Jaap 24 Beleef!
Tekst: Jaap Bressers Fotografie: Janita Sassen
‘Helden die hun angst onder ogen zien’
praktisch Beleef!
Tips en tricks die altijd van pas kunnen komen. Beleef! zet de leukste voor je op een rij.
Gesloten boek
VEILIG
MAKKELIJK
Dit naslagwerk staat gewoon tussen de andere boeken in de boekenkast, maar heeft een geheim kluisje voor je kostbare spullen. Makkelijk te openen met de meegeleverde sleutel. € 14,-, cadeau.nl, klik op cadeaus en dan op gadgets.
Persoonlijk
getoetst
Cool! SLIM
Een zonnetje is heerlijk, maar het té warm hebben is minder. De Cobber cool shawl draag je om je nek en geeft de hele dag verkoeling. Leg hem enkele minuten in het water en hij kan dagenlang mee. Mensen met MS blijken proefondervindelijk baat te hebben bij verkoeling (zie msweb. nl). Voor hen is de Cobber dus ook een uitkomst. € 16,95, bijzonderhandig.nl,
Het toetsenbord van je pc moet je gemakkelijk kunnen bedienen. Voor mensen met een motorische of visuele belemmering is dat niet altijd vanzelfsprekend. Toch is er veel mogelijk. Zo kan bijvoorbeeld de indeling van de toetsen aan persoonlijke mogelijkheden worden aangepast. Kijk voor hulpmiddelen om communicatief te kunnen blijven op commap.nl
SCHOON
kijk onder persoonlijke verzorging.
Tuinman te huur
Knippen, snoeien, wieden. Je tuin ontkomt niet aan een onderhoudsbeurt. Dan is een tuinman wel zo handig. Om de verhouding tussen prijs en kwaliteit in te kunnen schatten, moet je offertes vergelijken. Vraag er in één keer zes aan bij verschillende hoveniers in de buurt via hovenier-weetjes.nl
Als het filter vervangen moet worden, kleurt het led-lampje rood. Verder doet de Medisana Air luchtreiniger geruisloos en energiezuinig zijn werk. Stof, pollen, geur en bacteriën hebben geen kans. Dat betekent: vrijer ademen en minder last bij allergie of longaandoeningen. € 68,50, onder meer bij FonQ.nl
Beleef!
Tekst: Ariëtte Ettema
HANDIG
Vrij ademen
25
“Als de schapen mijn sleutels weer eens van mijn rolstoel proberen te eten en ze vallen in het gras, dan kan mijn hulphond Ziva ze dankzij dit beertje makkelijk oppakken.”
“Mijn outdoor rolstoel is een Permobil 850, die bekend is onder de bijnaam Trax. De banden met extra profiel zorgen voor meer grip: handig bij het schapenhoeden.”
26 Beleef!
“Als ik een schaap een beetje moet bijsturen, pak ik soms mijn stok. Deze heeft Thomas voor mij uit hout gesneden en gegraveerd. Ik ben er superblij mee.”
Dichtbij
“Thomas kan spontaan fluiten naar de schapen. Ik niet. Als ik wil dat mijn honden komen, pak ik mijn fluitje uit mijn zak.”
Rollend achter de schapen aan “De polder is mijn achtertuin. Als het effe kan, rijd ik er elke dag naartoe. Ik ben echt een buitenmens. Zalig die frisse lucht, dat gevoel van vrijheid. Als ik eens minder lekker in mijn vel zit, is dat hier zo over. Ik gebruik een rolstoel omdat mijn voet door artrose scheef is gegroeid, waardoor ik moeilijk loop. Omdat ik graag in de polder ben, waar het vaak blubberig is, heb ik een speciale outdoorrolstoel. Banden met extra profiel zorgen voor meer grip en grote accu’s voor meer vermogen en trekkracht dan een gewone rolstoel. Dat komt van pas als ik over een heuvel of door een kuil moet crossen om een schaap te vangen. Ik ga achter de kudde aan om te voorkomen dat er schapen achterblijven. Thomas en zijn schaapshond Maggie kunnen dat niet altijd zien, omdat ze voorop lopen. Soms is er een lammetje dat niet mee kan komen, of een schaap met een manke poot. Mijn honden helpen me met alles. Ziva, mijn hulphond, helpt me in en uit mijn jas en
raapt mijn sleutels op als de schapen die in het gras hebben getrokken. Schaapshond Joy, een bordercollie, is mijn extra paar ogen. De schapen kennen ons ondertussen en reageren op mijn stem. Ik heb één kleinzoon die elke dag wel mee wil naar de schapen. We gaan regelmatig samen en dan rijdt hij mee op mijn stoel. Ze noemen me ook wel ‘oma schaap’. Als de lammetjes geboren worden kom ik helemaal viezig en onder de melk weer thuis. Laatst werd ik gebeld dat er vijf waren uitgebroken. Thomas woont ver weg, daarom ben ik in mijn eentje naar de schaapskooi gegaan. Dan vergeet ik dat ik in een rolstoel zit. Ik ga overal gewoon op af.”
!
Wil je Cora in actie zien? Bekijk het filmpje op zonnebloem.nl/beleef
Beleef !
Tekst: Manon van Wijnen Fotografie: Marloes Bosch
Cora Vermaas is het liefste buiten. In de polder, dicht bij haar huis, ontmoette ze schapenhoeder Thomas. Het klikte en nu helpt ze hem met schapenhoeden. In haar outdoorrolstoel gaat ze achter de kudde aan.
27
Puzzel
Genieten van een leuke puzzel en er nog een prijs mee winnen ook. Onder de goede oplossingen van de Zweedse puzzel verloten we een dagje huur van de Zonnebloemauto!
Win mooie prijzen! Zweedse puzzel: prijspuzzel lastdier lastdier ongeongedwongen dwongen
deurdeurbeslag beslag sportterm sportterm
vent vent
wandelwandelweg weg
bedekte bedekte spot spot
radium radium (symbool) (symbool)
1 1 binnenbinnenkort kort tijdvak tijdvak
gevulde gevulde koek koek
3 3 vlaktevlaktemaat maat
afmeting afmeting
familielid familielid
daarna daarna
Kans op een dagje huur van d Zonnebloeme auto!
richel richel
4 4
8 8
doping doping
zangstuk zangstuk
eis eis
2 2
5 5
Hoe doe je mee
getal getal 6 6
7 7
Š Sanders puzzelboeken, Vaassen
Breng de letters uit de overeenkomstig genummerde hokjes over naar de hokjes hieronder. Indien de puzzel correct is opgelost, ontstaat er een trefwoord. 11
22
33
44
55
66
77
88
Woordzoeker
Onderstaande woorden zijn in alle richtingen in het diagram verborgen. De letters mogen meer dan eenmaal gebruikt worden. De overgebleven letters vormen van boven naar beneden gelezen de oplossing.
BADGAST BADJAS BRUIN DUIKEN FILE HOOIEN HORREN IJSTHEE
JULI JUNI KANO KERMIS LEEUW LUIFEL MEER MELOEN
MUGGEN ONWEER RUGZAK SHORTS SIESTA STRAND TENT TERRAS
TOERIST WARMTE ZEILEN ZWEET ZWOEL
Stuur je oplossing van de Zweedse puzzel voor 1 september 2016 naar Nationale Vereniging de Zonnebloem, t.a.v. redactie Beleef!, Postbus 2100, 4800 CC Breda. Mailen kan ook: beleef@zonnebloem.nl. Graag je volledige naam en adres vermelden. De juiste oplossing en de winnaar worden in het volgende nummer bekend gemaakt. De prijswinnaar krijgt persoonlijk bericht.
N
E
R
R
O
H
N
U
E
E
H
T
S
IJ
T
R
E
E
W
N
O
E
S
J
U
L
I
I
M
N
S
T
T
T
S
N
L
A
T
E
E
W
Z
E
E
S
A
N
S
E
T
I
J
I
S
F
A
G
L
T
T
Z
R
I
A
W
E
D
T
N
I
G
F
O
O
R
W
O
R
U
G
Z
A
K
D
U
I
K
E
N
O
O
M
E
E
R
D
B
P
M
L
J
J
N
A
H
E
E
O
E
T
B
A
K
E
R
M
I
S
K
S
L
E
T
M
R
A
W
B
S
T
R
A
N
D
Š Sanders puzzelboeken, Vaassen
Oplossing Zweedse puzzel voorjaar 2016: midzomer. Oplossing Doorloper voorjaar 2016: uitstapje. Het dagje huur van de Zonnebloemauto is gewonnen door: Mw. Nieske Vooijs uit Doorn. Proficiat!
28 Beleef!
thuis Beleef!
Leuke gadgets, boeken en dvd's. Beleef! zet ze voor je op een rij. INSPIREREND
Positief ouder worden
DUBBEL GENIETEN
Voor Zin in je Leven had André M. Leijenhorst boeiende gesprekken en ontmoetingen met senioren. Daarnaast putte hij uit eigen ervaringen. Zijn boek bevat reflecties over bezieling en omgaan met tegenslag, en mijmeringen over optimisme, plannen maken en communiceren. € 17,50, bol.com
LIEF
Muurbloempjes Hoe weinig ruimte je in je huis ook hebt de fleurige, platte muurvazen van Cedon kunnen er altijd nog bij. Bevestig ze aan de muur met de bijgeleverde plakstrip of schroeven. Verse bloemen zet je in een reageerbuisje met water aan de achterkant van de muurvaas.
Dvd én kinderboek
Voormalig Beleef!-interviewer Marc de Hond komt met twee bijzondere producties: Zijn eerste kinderboek De fantastische scheve toren van Pisa gaat over de 8-jarige Stan, die niet kan accepteren dat hij een rolstoel nodig heeft. Op vakantie in Pisa hoort hij dat de toren per ongeluk scheef is gebouwd. Mislukt… Maar wat blijkt? Iedereen wil juist deze toren zien. Voor het eerst begrijpt Stan dat het ook heel bijzonder kan zijn om anders te zijn. De fantastische scheve toren van Pisa, € 12,50, onder meer verkrijgbaar via marcdehond.nl
Zijn theatertour Scherven brengen geluk is op dvd uitgebracht. Te bestellen via marcdehond.nl/product/zonnebloem. Gebruik kortingscode 'Beleef' en krijg 40% korting op de normale prijs van €14,95. .
40% korting op dvd Scherven brengen geluk
€ 18,-, cadeau.nl
HANDIG
Downton Abbey
compleet
Het meeslepende verhaal van de aristocratische familie Crawley en hun bedienden is pure nostalgie. Nu de serie op tv is afgelopen, verschijnt de complete collection op blu-ray. € 145,- bol.com
Geen beestjes
Ideaal glas om van te drinken in de zomer. De gesloten deksel zorgt ervoor dat er geen insecten in je drinken komen en dat er wordt gemorst.
Tekst: Ariëtte Ettema
GENIETEN
Drinkglas Summertime met rietje €1,99, lobbes.nl
Beleef!
29
n Dijk (41) Wie: Otwin va de Kamerlid ee Tw Beroep: beid rtij van de Ar namens de Pa eesem rg bu rt enko en wordt binn ek re e IJsselst ter van de Oud er van het em fn ie at iti in : Wat eganleggen van to wettelijk vast g om in ht lic rp ve e kelijkheid. D maken egankelijk te gebouwen to 17 januari 20 gaat in op 1 zijn tinchem, met oe D in : nt oo W echtgenote een arslaesie en Beperking: dw tie nc fu m ar - en beperkte hand kwervel ne en ok br ge door een ke obstakels Passie: politie n ne overwin
30 Beleef!
De overwinning
‘ Kwestie van een uurtje metselen’ Obstakels bedwingen, dat drijft Tweede Kamerlid Otwin van Dijk. Zowel in zijn dagelijks leven als in de politiek. Onlangs heeft hij het klaargespeeld om van toegankelijkheid de norm te maken. “Een overwinning – ook al is Nederland hiermee rijkelijk laat.” fase voorbij was en tot me doordrong dat het minder tijdelijk was dan ik had gehoopt, heb ik tranen met tuiten gehuild. Het was vooral confronterend te moeten constateren dat ik plotseling hulp nodig had bij handelingen die voorheen heel gewoon waren. Na 24 uur bij de pakken te hebben neergezeten, heb ik de schouders eronder gezet. Elke overwinning, hoe klein ook, heb ik sindsdien gevierd. De eerste keer dat ik er in slaagde om tandpasta op mijn tandenborstel te doen zonder de hele badkamer onder te smeren. De eerste keer dat het me lukte om zonder hulp mijn bed uit te komen. Ik stapelde overwinninkje op overwinninkje. Dat daagde me uit om te blijven proberen, ook als ik op mijn bek was gegaan. Daardoor slaagde ik er uiteindelijk ook in om met een serie brieven aan politici een taxivergoeding voor elkaar te krijgen om te kunnen gaan studeren aan de universiteit.”
Extra zetje “Mouwen opstropen is mijn motto. In het verleden werd vaak te weinig gevraagd van mensen met een beperking. Vanzelfsprekend kan niet iedereen uit een sociale werkvoorziening (SW) aan de slag in een gewone baan, maar de wetgeving is nu veel meer gericht op eruit halen wat mogelijk is. Destijd als wethouder heb ik daar in de gemeente Doetinchem een aanzet toe gegeven. Dankzij een project dat enige ondersteuning bood, zijn tien SW’ers erin geslaagd een gewone baan te vinden. Dat zag ik niet alleen als een overwinning voor deze mensen, maar ook als een voor mijzelf. Het gaat er niet om of je benen of wielen onder je kont hebt, met een extra zetje kan
bijna iedereen hetzelfde bereiken. Dat is een confronterende stellingname – die blijkbaar eerder van mij wordt geaccepteerd dan van een ambtenaar zonder beperking.”
Assertiviteit “Mensen met een beperking moeten zich inzetten om hun eigen broek op te kunnen houden. Maar dan moeten we de maatschappij daar ook op inrichten. Toegankelijk zijn is geen kwestie van ‘ze’ ook mee laten doen. Het is een vorm van gastvrijheid waarmee organisaties tegemoetkomen aan cliënten die diensten afnemen. Een vereiste voor bedrijven om in contact te kunnen komen en blijven met klanten. Als een ondernemer zijn vastgoed niet toegankelijk maakt, laat hij een groeiend marktaandeel liggen. Door de vergrijzing komen er immers ook steeds meer ouderen die minder goed ter been zijn. En toegankelijkheid hoeft niet ingewikkeld te zijn. Vaak is het een kwestie van een uurtje metselen of een loopplank neerleggen, ontdekte ik bij horecagelegenheden aan het Plein in Den Haag. Als ondernemers hun toekomstige klanten even laten meedenken, kunnen ze met kleine inspanningen veel bereiken. En van mensen met een beperking mogen ze wel wat assertiviteit verwachten. Zíj kunnen aangeven hoe het beter kan.”
!
Deel het verhaal van jouw overwinning. Stuur een
mail aan beleef@zonnebloem.nl
Beleef!
Tekst: Maria Aarts Fotografie: Marloes Bosch
“Een gebouw toegankelijk maken is vaak veel gemakkelijker dan het lijkt. Ik heb dat zelf ervaren toen ik mijn entree maakte in de Tweede Kamer, in 2012. Met een paar mensen van de technische dienst heb ik eerst een rondje gemaakt door het gebouw, vanuit de parkeergarage naar de plenaire vergaderzaal. Omdat de interruptiemicrofoon voor mij onbereikbaar bleek te zijn, kreeg ik voorlopig een plekje toegewezen naast de voorzitter. Het spreekgestoelte was ook niet berekend op een rolstoel. Als ik moest spreken, zag je vanuit de zaal alleen mijn kruin er bovenuit steken. De technische dienst voorzag nogal wat problemen bij het aanpassen. Het zou flink in de papieren lopen, maar de kosten bleken een fractie van wat was geraamd. De console was eenvoudig verstelbaar te maken, en met een flexibele standaard kon ik gewoon de microfoon gebruiken. In maart 2013, bij de begrotingsbehandeling Volksgezondheid, kon ik niet alleen spreken vanaf dezelfde plek als de andere Kamerleden, ook alle publieksruimten van het Tweede Kamergebouw waren toen toegankelijk gemaakt. Eind januari 2016 is bovendien een grote Kamermeerderheid akkoord gegaan met mijn initiatief om gebouwen toegankelijk te maken voor mensen met een beperking. Een overwinning – ook al is Nederland hiermee rijkelijk laat. In de VS, maar ook in een minder welvarend land als Spanje, is toegankelijkheid al jarenlang de norm. Ik maak gebruik van een rolstoel sinds een onschuldig lijkende val op mijn 18de. Aanvankelijk veronderstelde ik dat het allemaal wel goed zou komen. Toen de ontkennings-
31
Omdat het uitzicht niet naar Omar komt... ...gaan wij met Omar naar het uitzicht. In onze aangepaste heteluchtballon. Want bij de Zonnebloem vinden we dat een lichamelijke beperking geen belemmering mag zijn. Wij denken in oplossingen. Daarom is er de Zonnebloemballon. Hiermee kan Omar van het uitzicht genieten. We zeggen niet voor niets:
Er kan zoveel meer dan je denkt - ZOME R 201 6
! f B e ! e e l f leef! e Be
le e B
OV
T2 FS ER -H
5 01
M M AAKT EBLOEM DE ZONN K LIJ EN E JN I W OGNI QU E MO M ER
3 NR
HOE JK KELI TOEGAN DE ZIJN DSE LAN NEDER ODIA? PP PO
NR 2
TER 2014 NR 4 - WIN
t ich gel LES JN Uit AL ER PI
DEEL IJK ZO NNEB EER MOG LOEM
To eg
a n ke
M A AK
T MEE
li jk o f n i et ? buitenDe Ne E denk graahogkjes’ waterednerlandse Ik ‘ TM K A ers en d ka MA C o ra EM LO d HO E EN WAT ? eringenRollenV er m a a s EB NN rand ZO ve Hon iD e d DE e schadpachter e s en rc d t tar in de zorg
R MO
GELIJK
aan D e lu Mantmoesecre sma c met dhte in ! an de rs o aats Klijn x 3 s io st tta Naar de b Zonneblo emballo Je in n ers d ond e an 3 x il Diamo Dom aanan k en Ne Zigg ? g n IET n a N i e d O F ron JK l dewil g l blij’ G ELI a t NK r A l a EG en a k a TO dsh alle ema rd i Sta as ha de da li n A a rt s ot w i n e r Ad va n db i k I c eh a n d ij k
‘Toegarnal fzien en de ’ ikek alke,liwjkothreotseren ‘Lv‘eAoklsrkm m a elew tielidvneartenenngastvirdijhis een eid’ sch 15
-09-
08
:25
23
04-12-14
12:41
coverb.in
dd 1
coverc.indd
1
07-06-16
dd
rc.in
ve
co
1
10:20
Uitgelicht
ALLES OVER GEZONDE VOEDING
Word abonnee en ontvang Beleef! gratis thuis
Een tijdschrift met inspirerende interviews, tips&tricks over toegankelijke uitjes en vakanties én veel nieuws en gadgets voor mensen met een lichamelijke beperking. Ontvang dit kleurrijke magazine gratis! Meld je aan via zonnebloem.nl/beleef en ontvang Beleef! 4x per jaar thuis. Je kunt je daar ook aanmelden voor een digitaal abonnement.