Paryż. Mały atlas hedonistyczny

MAŁY ATLAS HEDONISTYCZNY

PARYŻ

HÉLÈNE ROCCO | SOPHIA VAN DEN HOEK

Tłumaczenie Agnieszka Dywan

Kraków 2025

WSTĘP

S. 7

SERCE PARYŻA GOBELINS LEWY BRZEG

DZIELNICE I–IV

S.11

WYTWORNE DZIELNICE

DZIELNICE VIII I XVI

S.105

DZIELNICE V, XIII I XIV

S.45

DZIELNICE VI, VII I XV

S.75

BASTILLE

DZIELNICE XI, XII I XX

S.199

MONTMARTRE

DZIELNICE IX, XVII I XVIII

S.135

BRZEGI KANAŁU

DZIELNICE X I XIX

S.167

WIELKI PARYŻ

DEPARTAMENTY 92, 93, 94

S.229

Paryż od wieków rozpala wyobraźnię. Podziwiany na całym świecie, obecny w niezliczonych powieściach i setkach lmów, wymaga jednak od zwiedzających pewnego oswojenia – tak by naprawdę móc zanurzyć się w jego wielowymiarową tożsamość. Niezależnie od tego, czy oglądany ze szczytu Montmartre’u, czy z tarasu jednego ze słynnych bistr, Paryż nieustannie pozostaje źródłem odkryć i zadziwienia. Miasto można zrozumieć, przemierzając jego dwadzieścia dzielnic* i trzy okalające je departamenty.

Stolicę Francji, która rozciąga się na powierzchni 105 km², zamieszkuje ponad 2,1 miliona osób. Jeśli dodamy do tego Małą Koronę, czyli departamenty Sekwana-Saint-Denis, Dolina Marny oraz Hauts-de-Seine, liczba populacji wzrasta do 6,8 miliona, a obszar obejmuje około 762 km². Przy gęstości zaludnienia wynoszącej 8951 osób na kilometr kwadratowy metropolia Wielkiego Paryża jest znacznie gęściej zaludniona niż Berlin.

Jakobińska spuścizna sprawiła, że Paryż stał się tętniącym sercem życia politycznego i administracyjnego kraju. Stolica Francji jest również jednym ze 101 departamentów, a od trzynastu wieków także siedzibą władz.

W III wieku p.n.e. ta galijska osada wzbudza zainteresowanie Rzymian. Urzekają ich jej wzgórza, żyzne ziemie oraz rzeka. Od około 53 roku p.n.e. mieszkańców nazywa się Paryzjami (łac. Parisii), a osadę Lutecją. Rzymscy zdobywcy przekształcają jej topogra ę: miasto sytuują na lewym brzegu Sekwany i stopniowo zbliżają się w stronę rzeki. Nazwa Parisius jest używana od IV wieku. Dopiero najazdy Normanów oraz pożary z IX wieku sprawiają, że bagnisty prawy brzeg rzeki zostaje zagospodarowany.

W  XI wieku powierzchnia miasta obejmuje obszar czterdziestu hektarów otoczonych murami. W odpowiedzi na rosnącą liczbę wiernych biskup Maurice de Sully postanawia wznieść monumentalną świątynię – katedra Notre Dame zostaje ukończona w 1345 roku. Dotknięty zarazą czarnej dżumy Paryż zmaga się z wojną stuletnią i okupacją angielską – kryzysami, z których wyjście zajmie wiele czasu. Za panowania Henryka IV (1589–1610) francuska stolica doświadcza bezprecedensowego rozkwitu i osiąga 400 hektarów powierzchni. Liczba mieszkańców wzrasta wówczas do 250 000, czego następstwem są liczne place budowy.

* W 1860 roku Napoleon III podzielił miasto na dzielnice-okręgi (fr. arrondissement). W obrębie każdego z dwudziestu okręgów znajdują się cztery dzielnice (fr. quartiers). W tekście będziemy używać terminu dzielnica (wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczki).

W 1670 roku mury obronne okalające Paryż zostają zburzone, a kilka lat później król Ludwik XIV przenosi się do Wersalu. Wkrótce Miasto Świateł wchodzi w kon ikt z dworem. Stolica Francji zyskuje bardziej nowoczesny wygląd dzięki bulwarom i licznym budynkom użyteczności publicznej. Jednak ów wzrost gospodarczy gwałtownie wyhamowuje, a w 1789 roku wybucha wielka rewolucja francuska – w ciągu kolejnej dekady wielu mieszkańców popada w ruinę i opuszcza miasto.

Po zamachu stanu w 1799 roku na czele kraju staje generał Bonaparte, który postanawia uczynić z Paryża stolicę Europy. Inicjuje między innymi wybudowanie canal de l’Ourcq i nabrzeży oraz wprowadza numerację domów. Liczba mieszkańców ponownie wzrasta, zwłaszcza za sprawą imigracji. Wraz z wybudowaniem kilku linii kolejowych rozwój przemysłowy opiera się na towarach luksusowych i przetwórstwie bawełny przy jednoczesnym wzroście dysproporcji społecznych – niektóre dzielnice miasta dotyka epidemia cholery.

Napoleon III odpowiada na wybuch rewolucji w 1848 roku polityką wielkich prac prowadzonych przez prefekta departamentu Sekwany, barona Haussmanna. Stolica Francji zostaje przebudowana – utworzone parki oraz sieć wodociągowa, a także wytyczone ulice i aleje, nadają miastu nowe oblicze. W 1860 roku dziesięć peryferyjnych miejscowości – w tym La Villette, Belleville i Charonne – włączono w obręb Paryża, który odtąd liczy dwadzieścia dzielnic.

Populacja wzrasta do 1,4 miliona mieszkańców. To wówczas powstaje wiele emblematycznych budowli, zwłaszcza bazylika Sacré-Cœur oraz wieża Ei a, których budowa zbiega się w czasie z wystawami światowymi z roku 1878 i 1889… i wywołuje spore kontrowersje.

Paryżanie stopniowo opuszczają centrum miasta. Lepiej sytuowani przenoszą się za zachód, najbiedniejsi zmuszeni są do przeprowadzki na obrzeża miasta lub przedmieścia. Podczas wystawy światowej w 1900 roku, która odbywa się w stolicy Francji, otwarta zostaje pierwsza linia metra. Ten nowy środek lokomocji ma na celu odciążenie już istniejących sieci transportu.

Belle époque na przełomie XIX i  XX wieku jest okresem szczególnego rozkwitu kulturalnego oraz artystycznego – teatry, kabarety i kawiarnie wyrastają jak grzyby po deszczu, a impresjonizm toruje drogę fowizmowi i secesji.

Jednak wielka wojna brutalnie kładzie kres tym optymistycznym czterem dekadom. Paryż często jest bombardowany przez samoloty i działa dalekiego zasięgu, co skutkuje licznymi o arami i poważnymi zniszczeniami. Gdy rząd przenosi się do Bordeaux, miasto pustoszeje, a wojna przybiera na sile. Zawieszenie broni 11 listopada 1918 roku wywołuje w Paryżu wybuch powszechnej radości.

Następuje dekada uniesienia, którą określano mianem „szalonych lat”. Populacja aglomeracji paryskiej ponownie wzrasta i w 1920 roku osiąga liczbę 4,8 miliona mieszkańców. Paryż staje się miastem awangardy – unosi się w nim powiew wolności, który można odnaleźć zarówno w burleskowych tańcach Josephine Baker, jak i w wygodnych ubraniach zaprojektowanych przez Coco Chanel. Kryzys gospodarczy z 1929 roku kładzie kres zabawie.

W 1940 roku, zaledwie kilka miesięcy po wybuchu drugiej wojny światowej, do Paryża wkracza armia niemiecka, a miasto staje się stolicą okupowanej Francji. Codzienność mieszkańców wyznaczają walka o zaopatrzenie oraz organizowanie sieci ruchu oporu. Po lądowaniu aliantów w Normandii w czerwcu 1944 roku paryżanie mają nadzieję na wyzwolenie miasta i 14 lipca organizują nawet demonstrację, by pokazać swoją determinację. Miasto wyzwolono ostatecznie 25 sierpnia, mimo rozkazu Hitlera o jego całkowitym zniszczeniu.

W połowie lat 50. aglomeracja paryska liczy 6,5 miliona mieszkańców, ale w latach 60. tempo wzrostu ludności zaczyna wyraźnie spowalniać. Odwrotna sytuacja ma miejsce na przedmieściach, gdzie wzrost populacji trwa nieprzerwanie. Dzięki rozbudowie sieci autostrad oraz RER aglomeracja rozszerza się na zachód i południe. Wygląd dzielnic peryferyjnych stopniowo ulega zmianie wraz ze wzrostem liczby nowych budynków, podczas gdy centrum przekształca się w latach 70. dzięki przeniesieniu targowiska Les Halles do Rungis oraz budowie Centre Georges Pompidou i nadrzecznych bulwarów. To w tej dekadzie powstaje obwodnica miasta.

Paryż, podobnie jak Nowy Jork i Londyn, cieszy się międzynarodową sławą. Po zamachach z 2015 roku i pandemii powraca na listę najczęściej odwiedzanych miast świata. Jego niepowtarzalny klimat odkrywa się podczas spacerów: w wyczuciu stylu, wyjątkowej architekturze, muzeach, targach i niekończących się aperitifach w ogródkach restauracyjnych… Dzięki 16 000 restauracjom, w tym 115 wyróżnionym gwiazdkami Michelin, Paryż stanowi obowiązkowy cel podróży dla smakoszy.

We francuskiej stolicy regularnie odbywają się wielkie wydarzenia sportowe. Każdego roku na legendarnych Polach Elizejskich odbywa się nał wyścigu kolarskiego Tour de France, a wiosną w XVI dzielnicy rozgrywany jest tenisowy turniej Roland Garros. Po organizacji letnich igrzysk olimpijskich w 1924 roku stolica Francji ponownie była ich gospodarzem w 2024 roku.

DZIELNICE IIV

SERCE PARYŻA

Chociaż geograficzne centrum stolicy Francji znajduje się dokładnie na końcu Wyspy

Cité, wyrażenie „centrum Paryża” dotyczy czterech pierwszych dzielnic. Mieści się tu wiele znanych obiektów turystycznych: muzeum Luwru, Bourse de commerce, katedra Notre Dame czy La Samaritaine.

S. 

260 ośmiokątnych kolumn w czarno-białe pasy stojących

w Jardins du Palais Royal to dzieło artysty Daniela Burena.

PO PRAWEJ

W XVIII wieku paryżanie fascynowali się kulturą antyczną, o czym świadczą posągi rozmieszczone w Palais Royal.

Galo-rzymska Lutecja została założona na dzisiejszej Wyspie Cité po opanowaniu Galii przez Rzymian w 52 roku p.n.e. Rozwijające się na lewym brzegu Sekwany miasto w średniowieczu przeniosło się na jej prawy brzeg. W kolejnych stuleciach centralne dzielnice przekształcały się w centrum działalności gospodarczej. Nadal znajduje się tu wiele sklepów, zwłaszcza w Châtelet Les Halles, oraz biur w pobliżu Opery Paryskiej, które w ciągu dnia roją się od pracowników opuszczających tę część Paryża tuż po skończonej pracy.

Ogród Tuileries to punkt wyjścia na spacer po centrum. Zaprojektowany przez André Le Nôtre’a, uosabia wizję fantazyjnego Paryża i stanowi symbol eleganckiej dzielnicy Luwr, nazwanej na cześć muzeum i słynnej piramidy. Znajdujące się w pobliżu Palais Royal i Comédie-Française również sprawiają, że jest to główna atrakcja turystyczna. Place Vendôme i rue Saint-Honoré, gdzie mieszczą się wykwintne salony jubilerskie i domy mody, przyciągają tych, którzy cenią sobie luksus i elegancję. Miłośnicy kuchni azjatyckiej spotykają się zaś na rue Sainte-Anne.

Rue de Rivoli ciągnąca się od placu Zgody na wschód, obok Hôtel de Ville, stanowi łącznik między I a IV dzielnicą. Jednak by przejść z jednej dzielnicy do drugiej, znacznie przyjemniej jest wybrać się przez parc Rives-de-Seine, który ciągnie się wzdłuż rzeki od pont Neuf. Nie jeżdżą po nim samochody, można go przemierzać pieszo, na rolkach lub rowerze, pozwala odkryć wyspy – Cité i Świętego Ludwika – z zupełnie innej perspektywy. Przy ładnej pogodzie można się tu spotkać z przyjaciółmi na aperitif o zachodzie słońca – światła z łodzi i widok na zabytki zapewniają niesamowitą scenerię.

Najmodniejszą spośród dzielnic centralnych jest bez wątpienia Marais. Mokradła, którym zawdzięcza nazwę, już dawno zniknęły. Obecnie w pejzażu dominują brukowane uliczki i prywatne rezydencje. W tych majestatycznych siedemnastowiecznych budynkach z ciosanego kamienia działalność prowadzi kilka instytucji kultury, takich jak Muzeum Picassa i Muzeum Carnavalet. Nie wahaj się i zajrzyj do Marais w porze lunchu, bo to idealne miejsce, by skosztować falafeli na wynos. Albo skieruj kroki na uwielbiany przez wszystkich targ Enfants-Rouges, gdzie możesz spróbować potraw z całego świata… pod warunkiem że zjawisz się tam dość wcześnie, by uniknąć kolejek.

NAJWAŻNIEJSZE MIEJSCA

MUZEUM LUWRU ( I DZ. )

W dawnym zamku królewskim znajduje się 150 000 dzieł sztuki. Na dziedzińcu od 1989 roku wznosi się kultowa szklana piramida.

Wzniesiony w 1633 roku przez kardynała Richelieu pałac i otaczający go ogród to miejsce, w którym paryżanie spotykają się na piknikach lub podziwiają kolumny autorstwa Burena.

ELŻBIETY II ( VI DZ. )

Od początku XIX wieku ten malowniczy targ oferuje wszelkiego rodzaju kwiaty, rośliny i krzewy.

MUSÉE DE L’ORANGERIE ( I DZ. )

Położone w sercu Tuileries muzeum dawniej chroniło drzewa pomarańczowe podczas zimy. Od 1927 roku można w nim podziwiać słynny cykl obrazów Claude’a Moneta Lilie wodne.

KATEDRA NOTRE DAME DE PARIS ( IV DZ. )

Wzniesione na przełomie XIII i XIV wieku arcydzieło stylu gotyckiego jest dziś symbolem Paryża. Po gwałtownym pożarze w 2019 roku zostało z niezwykłą pieczołowitością odrestaurowane.

PLACE DES VOSGES ( IV DZ. )

Ten szesnastowieczny plac z arkadami, fasadami z czerwonej cegły i ogrodem należy do najbardziej rozpoznawalnych w stolicy.

TARG KWIATOWY KRÓLOWEJ

JARDIN DU PALAIS ROYAL ( I DZ. )

LA SAMARITAINE ( I DZ. )

Ten słynny paryski dom towarowy, założony w 1870 roku, jako pierwszy wprowadził zwyczaj umieszczania cen towarów w widocznym miejscu. Zamknięty na piętnaście lat z powodu prac remontowych, otworzył ponownie swe podwoje w 2021 roku.

COMÉDIEFRANÇAISE ( I DZ. )

Od momentu założenia trupy teatralnej w 1680 roku najbardziej znane sztuki klasycznego repertuaru wystawiano w sali Richelieu w Palais Royal.

Na najstarszym targu spożywczym w Paryżu, otwartym w 1615 roku, który mieści się w Haut-Marais, stoiska ze świeżymi produktami przeplatają się ze znakomitymi restauracjami.

MAISON EUROPÉENNE DE LA PHOTOGRAPHIE ( IV DZ. )

Centrum współczesnej sztuki fotogra cznej, zwane MEP , prezentuje dzieła wybitnych twórców (Rheims, Sidibé, Parr i innych), a także wschodzących gwiazd.

CENTRE GEORGES POMPIDOU ( IV DZ. )

Ukryte za fasadą z niebieskich i czerwonych rur muzeum od 1977 roku prezentuje zbiory najważniejszych dzieł sztuki współczesnej i nowoczesnej na świecie.

PLACE VENDÔME ( I DZ. )

Plac będący ucieleśnieniem władzy absolutnej według Ludwika XIV i przyozdobiony przez Napoleona wysoką na czterdzieści trzy metry kolumną z brązu stanowi obecnie epicentrum luksusu w stylu francuskim.

TARG ENFANTSROUGES ( III DZ. )

POWYŻEJ

Przy place Vendôme, symbolu wyra nowania, znajdują się sklepiki jubilerskie i luksusowe hotele.

PO LEWEJ

Rue de Rivoli, biegnąca wzdłuż Tuileries od placu Zgody do Saint-Paul w dzielnicy Marais, ma ponad trzy kilometry długości.

ZWIEDZANIE

CHÂTEAU VOLTAIRE

Château Voltaire, położony kilka przecznic od Luwru i Opery Paryskiej, to kameralny pięciogwiazdkowy hotel, który wygląda jak wyjęty wprost z filmów Wesa Andersona. Luksusowy, lecz bez ostentacji, uwodzi wyjątkowością.

Intrygująca złota muszla wyrzeźbiona w kamieniu natychmiast przyciąga uwagę przechodniów na rue Gomboust w dzielnicy I . Okalające ten rokokowy ornament kiście winogron i złocistobrązowe kwiaty wskazują wejście do dawnego domu uciech. Od tego czasu fasady trzech budynków wzniesionych w XVII i XVIII wieku zostały wpisane na listę zabytków. Przed przebudową, która zmieniła to miejsce w ponadczasowy elegancki hotel, mieściła się tu siedziba rmy Zadig & Voltaire. Za tą wielką zmianą stoi ierry Gillier, założyciel tej marki modowej.

Przed debiutem w branży hotelarskiej ierry Gillier zwrócił się do dyrektora artystycznego Francka Duranda, który współpracował z architektami Charlotte de Tonnac i Hugo Sauzayem, założycielami pracowni architektonicznej Festen. Wspólnie stworzyli stonowany wystrój zabarwiony prawdziwą elegancją, który składa hołd paryskiej sztuce życia.

W holu dyskretny kontuar oddziela tablicę z wiszącymi na niej trzydziestoma dwoma kluczami ozdobionymi frędzlami, a posadzka z czarno-białych płytek kojarzy się z urokiem angielskich dworków i gościnnością. Uważne spojrzenie pozwoli dostrzec liczne muszelki , które stały się symbolem budynku. Inne fantazje

architektów, takie jak malarstwo iluzjonistyczne i ukryte schody, można znaleźć prawie wszędzie. Zamiłowanie do piękna doprowadziło nawet do pojawienia się na ścianach kubistycznych obrazów – w tym jednego autorstwa Picassa – pochodzących z prywatnej kolekcji właściciela lokalu.

Mieszcząca się na parterze brasserie Émil przyciąga mieszkańców dzielnicy wyszukaną elegancją oraz daniami w stylu śródziemnomorskim. Po określonej godzinie warto zajrzeć do Coquille d’or, hotelowego drink-baru, ukrytego za sekretnymi drzwiami. Gruba kwiecista wykładzina i czarne drewniane panele to atrybuty tego kameralnego lokalu.

W piwnicy znajduje się równie urzekająca, wykończona białym kamieniem strefa relaksu, zarezerwowana wyłącznie dla klientów Château Voltaire. Minimalistyczny basen, sauna oraz gabinet odnowy biologicznej kuszą obietnicą odprężenia. Po całym dniu miejskich wędrówek czas na odpoczynek w jednym z komfortowych pokoi na pięciu piętrach. Oto mała wskazówka: poproś o klucz numer 32 – otwiera on drzwi do pokoju o powierzchni czterdziestu metrów kwadratowych. Z pełnego roślin tarasu roztacza się widok na dachy Paryża. Idealne miejsce dla estetów.

1/4/ BRASSERIE ÉMIL

Dania brasserie Émil są pełne śródziemnomorskich niespodzianek kulinarnych.

2/ WYSTRÓJ WNĘTRZ

Główni wykonawcy, Charlotte de Tonnac i Hugo Sauzay z pracowni architektonicznej Festen, współpracowali z rzemieślnikami, by stworzyć stonowany i elegancki wystrój.

3/ W DUCHU WSPÓŁCZESNOŚCI

Zamiast odtworzyć osiemnastowieczną aranżację, Thierry Gillier postawił na współczesny pięciogwiazdkowy hotel, w którym gdzieniegdzie można dostrzec puszczenie oczka w stronę przeszłości.

Zaprojektowany w XVII wieku przez André Le Nôtre’a ogród Tuileries oddziela Muzeum Luwru od placu Zgody. Wielu paryżan przychodzi tu, by poczytać lub się poopalać.

W średniowieczu na terenie obecnego Cour Carrée Luwru stał warowny zamek Filipa Augusta.

Wokół Palais Royal znajdują się liczne ogródki kawiarniane, gdzie można coś wypić lub przekąsić, ciesząc się słonecznym dniem.