Η κοινωνιολογία του καφέ εργασία αμπατζή α

10o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΑΞΗ Α΄ Σχολικό Έτος: 2013-14

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η Κοινωνιολογία του Καφέ»

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ηλιούδης Αχιλλέας, Κακαδιάρης Σπύρος, Κάρτος Θωμάς, Κολοβός Θοδωρής, Λάιου Ευαγγελία, Μακρής Θανάσης, Μακρίδου Δέσποινα, Μάρκου Γεωργία, Ματζιώκας Βασίλης, Μεμάι Αλέξανδρος, Νταής Άγγελος, Ντάφης Νίκος, Οικονόμου Μαρία, Παπαδούλης Δημήτρης, Παρασκευούδη Χρύσα, Πόσιου Ευαγγελία, Στερνάκα Φανή, Τεμπέλη Βασιλική, Γκοτσάι Διονύσης,

Συντονίστρια: Αμπατζή Χρυσούλα (ΠΕ10)

1η Ομάδα 1.Μεμάι Αλέξανδρος 2.Νταής Άγγελος 3.Κολοβός Θοδωρής 4.Θανάσης Μακρής 5.Μακρίδου Δέσποινα

2η Ομάδα 1.Ηλιούδης Αχιλλέας 2.Κάρτος Θωμάς 3.Ντάφης Νίκος 4.Ματζιώκας Βασίλης 5.Κακαδιάρης Σπύρος

3η Ομάδα 1.Παρασκευούδη Χρύσα 2.Πόσιου Ευαγγελία 3.Λάιου Ευαγγελία 4.Στερνάκα Φανή 5.Γκοτσάι Διονύσιος

4η Ομάδα 1.Μάρκου Γεωργία 2.Τεμπέλη Βασιλική 3.Οικονόμου Μαρία 4.Παπαδούλης Δημήτριος

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή………………………………………………………….. 5 Μεθοδολογία……………………………………………………… 6 Α΄ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΑΦΕ 1. Πρόλογος………………………………………………………

1.1 Προέλευση και μύθοι του καφέ………………………………..

1.2 Ιστορία του καφέ……………………………………………….

1.3 Πηγές γα το πέρασμα του καφέ στον αραβικό κόσμο…………

1.4 Το πέρασμα του καφέ στην Ευρώπη…………………………..

- Βενετία: Το ταξίδι αρχίζει - Αγγλία - Γαλλία - Βιέννη-Αμβούργο-Bερολίνο - Ολλανδία - Βιομηχανικός κόσμος και καφές 1.5 Καφές στην Ελλάδα του χθες …………………………………

- Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι - Το ψήσιμο του καφέ 1.6 Τα καφενεία στην Ελλάδα του χθες……………………………

- Οι άνθρωποι που συχνάζουν στα καφενεία - Ποίημα «Καφενεδάκι» - Τα καφενεία πριν και μετά την τουρκοκρατία - Τούρκικο χαμάμ, πρόγονος των καφενείων της ανατολής - Τα πρώτα καφενεία - Χωριάτικα καφενεία - Παραδοσιακά παλιά καφενεία της Αθήνας - «Η Ωραία Ελλάς» - Το πρώτο καφενείο – «Το Πράσινο Δεντρί» - «Ζόναρ’ς» - Το καφενείο «Το Νέον» - Το «καφενείο των Αγωνιστών» - Το «καφενείο της Ανατολής» μετέπειτα «Ζαβορίτη» - Το καφενείο «Ζαχαράτου»

7 7-8 8-9 9 10-13

13-17

17-31

Β΄ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΚΑΦΕ 2. Εισαγωγή ………………………………………………………

2.1 Το καφεόδεντρο……………………………………………..…

- Τα άνθη του δέντρου του καφέ - Οι καρποί και οι σπόροι του καφέ 2.2 Η παραγωγή του καφέ…………………………………………

2.3 Η συγκομιδή …………………………………………………..

- Συλλογή με το χέρι - Τίναγμα 2.4 Απομάκρυνση του κόκκου από τον καρπό…………………….

- Υγρή επεξεργασία - Ξηρή επεξεργασία

32 32-34

34 34-35

35-37

3

2.5 Ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση…………………………….

2.6 Καβούρντισμα…………………………………………………

- Η τέχνη του καβουρντίσματος - Τα τρία είδη καβουρντίσματος 2.7 Άλεσμα………………………………………………………..

2.8 Παραγωγή του ελληνικού καφέ στο εργοστάσιο……………..

- Παραλαβή - Αποθήκευση - Φρύξη - Άλεσμα - Συσκευασία τελικού προϊόντος 2.9 Ποικιλίες του καφέ………………………………………….....

2.10Χώρες προέλευσης……………………………………………

2.11 Πολυεθνικές εταιρείες……………………………………..…

2.12 Κλάδος καφέ…………………………………………………

2.13 Ο καφές των Ζαπατίστας……………………………………..

2.14 Ο πιο ακρινός καφές……………………………………….....

- Kopi Luwak

37 37-39

39 39-42

42-43 43 44-46 47 47-48 49-50

Γ΄ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΦΕ 3. Κοινωνιολογία του καφέ…………………………………….... 51-52 3.1 Η κοινωνική διάσταση του καφέ………………………………. 53-54 3.2 Καφές και υγεία………………………………………………. 54-55 - Η δράση του καφέ στην υγεία - Καφεΐνη, το κύριο συστατικό του καφέ 3.3 Θετικές επιπτώσεις του καφέ…………………………………. 55 3.4 Αρνητικές επιπτώσεις του καφέ…………………………….… 56-57 3.5 Καφεΐνη………………………………………………………. 57-58 3.6 Καφεμαντεία………………………………………………….. 58-60 - Εξήγηση συμβόλων 3.7 Καφές και κοινωνικές εκδηλώσεις………………………….... 61 Δ΄ Ο ΚΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ 4. Γενικά για την κατανάλωση του καφέ σήμερα………………...

4.1 Λάρισα, η πόλη του καφέ………………………………………

4.2 Καφές κερασμένος από έναν άγνωστο φίλο!..............................

4.3 Η κοινωνική μας δράση……………………………………..…

4.4 Τα είδη του καφέ………………………………………………

62-63 64 65-66 67 67-70

Ε΄ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

71-77

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

77-78

4

Εισαγωγή Ο καφές στους 5-6 αιώνες ζωής που του αναγνωρίζεται έχει απλωθεί και απλώνεται ραγδαία αφήνοντας θεατές ή αθέατες επιδράσεις σε όλο το φάσμα της ζωής : οικονομία, κοινωνιολογία, υγεία, πολιτισμό κ.α. Τι μπορεί να κρύβεται πίσω από ένα φλιτζάνι καφέ; Πρωί-πρωί μόλις ανοίξουμε τα μάτια μας, μάς περιμένει στο τραπέζι αχνίζοντας και στην συνέχεια ξεκινούμε τη μέρα μας στη δουλειά μας. Ο καφές ως προϊόν ευρείας κατανάλωσης, σε καθημερινή βάση κατέχει στην παγκόσμια οικονομία σημαντική θέση. Έχει εξισωθεί με τη βαρύτητα του πετρελαίου, χρυσού και άλλων υλικών. Οι χρηματιστές στα διεθνή χρηματιστήρια προσέχουν ιδιαίτερα τις όποιες διακυμάνσεις της τιμής του καφέ και μαζί μ’ αυτούς εταιρίες, πολυεθνικές, κυβερνήσεις που οι χώρες τους είναι σημαντικά ή απόλυτα εξαρτημένες από την παραγωγή του, άλλες κυβερνήσεις που οι χώρες τους διαθέτουν τεράστια ποσά για τη κατανάλωση του καφέ και ακόμα εισαγωγείς, μεταφορείς, εργοστασιάρχες, καφεκόπτες έχουν στραμμένη τη προσοχή τους κάθε μέρα στις ειδήσεις του καφέ. Περίπου ένας στους δύο ανθρώπους στο κόσμο κάθε μέρα χρειάζεται κάποιες ποσότητες καφεΐνης για να βρει το ρυθμό του, να δραστηριοποιηθεί και να αποκτήσει τη κατάλληλη ψυχοσύνθεση που του επιβάλλουν οι σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες. Ο ρυθμός ζωής στην ανθρωπότητα καθορίζεται από τις χιλιάδες κούπες καφέ που οι άνθρωποι κάθε μέρα καταναλώνουν. Έτσι σκεφτήκαμε να ανακαλύψουμε τι κρύβεται πίσω από ένα φλιτζάνι καφέ. Θέματα που μας απασχόλησαν ήταν τα παρακάτω: Στην αρχή ασχοληθήκαμε με την προέλευση και την ιστορική του διαδρομή. Στο δεύτερο μέρος, μας απασχόλησαν θέματα που είχαν σχέση με την οικονομία του καφέ, επειδή πολλοί άνθρωποι σε πολλές χώρες εξαρτώνται από την παραγωγή και την εμπορία. Στο τρίτο μέρος, προσπαθήσαμε να μελετήσουμε τις κοινωνικές προεκτάσεις του καφέ, γιατί ο καφές αποτελεί ένα μέσο κοινωνικοποίησης των ανθρώπων, αφού τους δίνει λόγο για συνάντηση και συζήτηση και επίσης τι θετικές και αρνητικές επιδράσεις του καφέ. Τέλος, στο τέταρτο μέρος μελετήσαμε τον καφέ στη σύγχρονη κοινωνία, τις διαστάσεις που έχει πάρει ο καφές σήμερα και μέσα από το ερωτηματολόγιο θέλουμε να δούμε κατά πόσο οι συμμαθητές μας καταναλώνουν καφέ.

5

Μεθοδολογία Στην αρχή χωριστήκαμε σε (4) ομάδες. Τα ερωτήματα που μας απασχόλησαν ήταν τέσσερα, επίσης συντάξαμε και ένα ερωτηματολόγιο το οποίο απάντησαν οι συμμαθητές και οι καθηγητές του σχολείου μας. Για να βρούμε πληροφορίες σχετικά με τα υποθέματά μας ανατρέξαμε στο διαδίκτυο το οποίο μας πρόσφερε ότι χρειαζόμασταν. Σημαντικές πληροφορίες πήραμε για τη συγγραφή της ερευνητικής εργασίας από βιβλία που είχαν σχέση με τον καφέ, από περιοδικά, εφημερίδες και από την τοπική εφημερίδα της Λάρισας «Ελευθερία». Τις πληροφορίες τις μορφοποιήσαμε και τις προσαρμόσαμε αφού τις επεξεργαστήκαμε κατάλληλα. Η εκπόνηση της εργασίας μας έγινε με βάση τη συνεργασία μεταξύ των μελών της κάθε ομάδας, το σεβασμό στη διαφορετικότητα των απόψεων, το δημιουργικό διάλογο, πολλή υπομονή και συνεχή προσπάθεια.

6

Α΄ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΑΦΕ 1.Πρόλογος Τα πρώτα φυτά καφέ εμφανίστηκαν στην Μαύρη ήπειρο και συγκεκριμένα στην Αιθιοπία. Εκεί οι γηγενείς φυλές συνήθιζαν να αναμειγνύουν άνθη καφέ με ζωικό λίπος με αποτέλεσμα να φτιάχνουν έναν πολτό. Στη συνέχεια, τον πολτό αυτό τον έπλαθαν σε μικρά μπαλάκια τα οποία κατανάλωναν οι πολεμιστές στις μάχες για να παίρνουν ενέργεια. Στα αρχαία χρόνια πολλοί πίστευαν ότι οι διεγερτικές ιδιότητες του καφέ αποτελούσε το αποτέλεσμα θρησκευτικής έκστασης. Έτσι, το ρόφημα, πολύ σύντομα, προσέλαβε υπερφυσικές δυνατότητες, συνδέοντας το όνομα του με ιερείς και γιατρούς. Ο καφές έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πληθώρα θρύλων, παραδόσεων και δοξασιών. Δύο από αυτές είναι πράγματι ξεχωριστές στην προσπάθεια τους να ερμηνεύσουν την ανακάλυψη του καφέ.

1.1 Προέλευση και μύθοι του καφέ Η ιστορία του καφέ ξεκινάει στην Αιθιοπία, όπου η Coffea arabica μεγάλωνε ελεύθερα με τη μορφή θάμνου. Αρχικά, ο καρπός χρησιμοποιούνταν αυτούσιος από τους τοπικούς πληθυσμούς, οι οποίοι, είτε τον μασούσαν, είτε τον άλεθαν σε μικρούς σβώλους. Το όνομα του καφέ προέρχεται από την αραβική λέξη qahhwa (κάουα), που σημαίνει «αυτό που εμποδίζει τον ύπνο», η οποία είναι παραφθορά τμήματος της αρχικής αραβικής ονομασίας του καφέ, qahwat al-būnn, που σημαίνει «κρασί του κόκκου». Η σημασία αυτή αναφέρεται στο γεγονός ότι ο καφές χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο του κρασιού, αφού το Κοράνι απαγορεύει 7

το αλκοόλ. Έτσι, όταν ο καφές πρωτοήρθε στην Ευρώπη, ήταν γνωστός ως «Αραβικό κρασί». Μια άλλη εκδοχή αποδίδει το όνομα του καφέ στο Βασίλειο της Κάφφα, την περιοχή της Αιθιοπίας όπου άρχισε να χρησιμοποιείται ο καφές. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η προέλευση του καφέ και η ανακάλυψη των ιδιοτήτων του, έδωσε τροφή σε αρκετούς μύθους. Οι σημαντικότεροι είναι δύο. Ο πρώτος αποδίδει την ανακάλυψη των ιδιοτήτων του καφέ σε έναν Αιθίοπα γιδοβοσκό, τον Καλντί. Εκείνος, σύμφωνα με το μύθο, παρατήρησε ότι τα ζώα του γίνονταν πιο δραστήρια όταν έτρωγαν τους καρπούς του φυτού του καφέ (μύθος των κατσικών που χορεύουν). Έτσι, αποφάσισε να δοκιμάσει ο ίδιος και έμεινε έκπληκτος, όταν ένιωσε τις ενεργειακές ιδιότητες του καρπού. Εκεί κοντά βρισκόταν ένα μοναστήρι, το οποίο επισκέφτηκε ο βοσκός και το συζήτησε. Τότε, οι μοναχοί μάζεψαν τους καρπούς και μετά από πολλές επεξεργασίες κατέληξαν να τους κάνουν αφέψημα, το οποίο χρησιμοποιούσαν ώστε να μένουν ξάγρυπνοι για τις ολονύχτιες προσευχές τους. Έτσι, ως πατρίδα του καφέ αναγνωρίζουμε την Αιθιοπία. Υπάρχει όμως και δεύτερη πατρίδα του καφέ και αυτή είναι η Αραβία. Διότι σε αυτήν ξεκίνησε η μέγιστη δυνατή επεξεργασία και διακίνηση του και σε αυτήν οφείλει το όνομα του. Ο δεύτερος μύθος λέει ότι ο καφές δόθηκε στον Μωάμεθ από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, προκειμένου να του χαρίσει δύναμη και αντοχή.

1.2 Ιστορία του καφέ Αρχικά ο καφές καταναλώνονταν σε θρησκευτικές τελετές, όπως προαναφέρθηκε, αλλά και μετά από ιατρική συνταγή. Μετέπειτα απέκτησαν την συνήθεια να πίνουν καφέ, όλες οι θρησκευτικές κοινότητες και πέρα από αυτές. Η καλλιέργεια του φυτού του καφέ και η επεξεργασία του, γινόταν, για πολλά χρόνια, στην Υεμένη, η οποία κρατούσε το μονοπώλιο. Η κατανάλωση του νέου ποτού εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα και σε πολίτες που το έπιναν είτε στα σπίτια τους είτε σε δημοσίους χώρους. Έτσι ο καφές σε ένα σύντομο, σχετικά, διάστημα έγινε γνωστός στην Αραβία, στην Αίγυπτο, στη Συρία, στη Βόρεια Ευρώπη, στην Ισπανία, στη Βόρεια Αφρική και στην Ινδία μέσω των Μουσουλμάνων. Τα δε δυο πρώτα καφενεία δημιουργηθήκαν στην Κωνσταντινούπολη τον 16ο αιώνα από ένα ζευγάρι Συρίων. Σταδιακά, τα καφενεία γίνονταν όλο και περισσότερα, πιο πολυτελή με αναπαυτικά καθίσματα, ώσπου τελικά, σύχναζε κόσμος από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Μάλιστα, ο Sir Gorge Sandys γραφεί «Στην Τουρκία κάθονται όλη την ημέρα

8

και απολαμβάνουν το μαύρο ποτό, που ονομάζεται καφές, σε μικρό σκεύος από πορσελάνη, με γεύση που κάνει καλό στην πέψη και αυξάνει την εγρήγορση. Την πρώτη περίοδο, ο καφές δεν καταναλώνονταν ψημένος, ούτε οι άνθρωποι έφτιαχναν ροφήματα καφέ. Ένα από τα πρώτα ροφήματα με καφέ, ήταν ένα αφέψημα από τα φύλλα και τα κεράσια του καφέ. Επίσης, ένα άλλο ρόφημα, παρασκευαζόταν με τη ζύμωση του καφέ, το οποίο περιείχε και αλκοόλ. Περίπου πέντε αιώνες αργότερα, άρχισε για πρώτη φορά να ψήνεται ο καφές, το γνωστό καβούρδισμα. Έπειτα, ο καβουρδισμένος καφές παρασκευαζόταν σύμφωνα με τον παραδοσιακό τρόπο (άλεσμα με πέτρες και βράσιμο).

1.3 Πηγές για το πέρασμα του καφέ στον αραβικό κόσμο O καφές πέρασε από την Αφρική στην Υεμένη. Εκεί τον έφεραν σκλάβοι από το σημερινό Σουδάν. Οι Μουσουλμάνοι αναφέρονται για πρώτη φορά στον καφέ γύρω στα 900 μ.Χ., πράγμα το οποίο αποκαλύπτεται στα γραπτά του Πέρση γιατρού Ραζί. Παράλληλα, υπολογίζεται, ότι η παρασκευή του καφέ όπως τη γνωρίζουμε σήμερα (δηλαδή με καβούρδισμα των σπόρων και βράσιμό τους) άρχισε γύρω στον 14ο αιώνα. Η πρώτη λεπτομερής αναφορά που έχουμε για την προέλευση και τη χρήση του καφέ είναι μια εργασία του Αμπντ Αλ Καντίρ Αλ-ΤΖαζίρι το 1587, στην οποία αναφέρεται ότι ο μουφτής του Άντεν τον 14ο αιώνα ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε τη χρήση του καφέ. Από την Υεμένη ο καφές διαδόθηκε βορειότερα, στη Μέκκα και τη Μεδίνα και από εκεί στις μεγάλες πόλεις της βόρειας Αφρικής. Ο καφές έγινε γρήγορα δημοφιλής ανάμεσα στους Σούφι λόγω της ιδιότητάς του να καταπολεμά την υπνηλία. Επιπλέον, καθώς το Κοράνι απαγορεύει τη χρήση του αλκοόλ, ο καφές θεωρήθηκε ο «τέλειος» αντικαταστάτης, ενώ από κοινωνικής άποψης η χρήση του ήταν ίδια με αυτή του αλκοόλ στη Δύση, όπου τα καφεποτεία αποτελούσαν τόπο συνάθροισης, συζητήσεων, διασκέδασης ή και τζόγου. Τα πρώτα καφεποτεία άνοιξαν στη Μόκα. Εκεί βρισκόταν το κύριο λιμάνι διακίνησης του καφέ. Πολλές φορές, τα καφεποτεία έγιναν τόπος πολιτικής συζήτησης και δραστηριότητας, εξαιτίας του χαρακτήρα τους. Έτσι έγιναν αρκετές προσπάθειες να κλείσουν, χωρίς όμως αποτέλεσμα λόγω της μεγάλης δημοτικότητας του ροφήματος. Αντίστοιχη κατάληξη είχαν και οι προσπάθειες να απαγορευτεί γενικά ο καφές, ως διεγερτική ουσία, τόσο από σκληροπυρηνικούς ιμάμηδες στη Μέκκα και το Κάιρο, όσο και από την Αιθιοπική Εκκλησία σε μεταγενέστερους χρόνους.

9

1.4 Το πέρασμα του καφέ στην Ευρώπη Η ταχύτητα με την οποία διαδόθηκε ο καφές στην Ευρώπη φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Βενετία Λονδίνο Μασσαλία Χάγη και Άμστερνταμ Παρίσι Αμβούργο Βιέννη Λειψία Στουτγάρδη Βερολίνο

1645 1652 1659 1663 1675 1679 1683 1694 1712 1721

Βενετία: Το ταξίδι αρχίζει Η επέκταση της Βενετικής Δημοκρατίας στην Ανατολική Μεσόγειο κάνει τους βενετούς κυρίαρχους στο διαμετακομιστικό εμπόριο με τους λαούς της Ανατολής, γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίο πως ανεξάρτητα από ό,τι θρυλείται (Βιέννη – Κολτσίνσκι), ο καφές ουσιαστικά έρχεται στην Ευρώπη μέσω τω Βενετών. Το 1645, απ’ ό,τι λέγεται, άνοιξε το πρώτο καφενείο στη Βενετία και σύντομα το αρωματικό ρόφημα διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ιταλία. Ο καφές διαδίδεται και γίνεται απαραίτητος για το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας, για το διάστημα της ενεργούς ζωής που απαιτεί οξύνοια, διαύγεια, ελευθερία πνεύματος. Αυτά τα ιδιαίτερα ρευστά, ανησυχητικά κινητικά χρόνια, του Διαφωτισμού, της Μεταρρύθμισης, του Ανθρωπισμού, των Εξερευνήσεων, της Βιομηχανοποίησης, των Επαναστάσεων και γενικά των ριζοσπαστικών αναπροσαρμογών, οι λαοί φαίνεται να επωφελήθηκαν από τη διάδοση των καφεινούχων και τον παράλληλο περιορισμό των αλκοολούχων ποτών. Με την εμφάνιση των πρώτων καφενείων στην Βενετία και την δημοτικότητα που απέκτησαν, παρατηρήθηκε μια σταδιακή μετατροπή των καπηλειών στην πλατεία του Αγίου Μάρκου σε χώρους μεικτούς, τόσο ποτού όσο και καφέ. Γνωστά καφέ των Ιταλών, ήταν στη Ρώμη (Café Greco), στην Βενετία (Café Florian), στην Πάδουα (Café Petrocbi) και άλλα. Το καλό γούστο των Ιταλών κυριάρχησε στη διακόσμηση αυτών των χώρων.

10

Οι καλλιτέχνες και οι διανοητές βρίσκουν το στέκι τους και το ποτό που αν για τους εμπόρους, αμαξάδες, μεσίτες, εργάτες και αγρότες φαίνεται να σημαίνει ερεθισμό, φλυαρία και ενεργητικότητα, για αυτούς σημαίνει όλα αυτά, αλλά ταυτόχρονα μοιάζει σαν η καφεΐνη να θρέφει την έμπνευση και την επαναστατικότητα. Ζωγράφοι, γλύπτες, μουσικοί, συγγραφείς καταναλώνουν το ανατολίτικο ρόφημα και με την παρουσία τους, στα καφενεία καταξιώνουν τους χώρους, κάνοντάς τους να δείχνουν εξαιρετικά όμορφοι, ενδιαφέροντες και ελκυστικοί.

Αγγλία Ο επόμενος σταθμός του οδοιπορικού που ακολούθησε το ανατολίτικο αρωματικό ποτό είναι η Αγγλία. Το 1652, ο έμπορος Daniel Edward επιστρέφοντας από τη Σμύρνη έφερε μαζί του μια ποσότητα καφέ. Ο υπηρέτης του, Pascqua Rossee σερβίριζε το εξωτικό ρόφημα στους φίλους που επισκέπτονταν το σπίτι τους, το οποίο γρήγορα έγινε δημοφιλές με αποτέλεσμα να προκαλείται εκεί συνωστισμός. Ο Edward άνοιξε στον υπηρέτη του ένα μαγαζί, στο οποίο οι φίλοι του απολάμβαναν το μαγικό προϊόν της Ανατολής. Με αυτόν τον τρόπο το Λονδίνο απέκτησε το πρώτο του καφενείο, το οποίο συγκέντρωσε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, μεγάλη πελατεία. Το 17ο αιώνα δημιουργήθηκαν οι πρώτοι φανατικοί καφεπότες. Τα πρώτα βρετανικά καφενεία είναι χώροι όπου συγκεντρώνονται για να διασκεδάζουν και να συζητούν οι άνδρες και αυτό προκαλεί την αντίδραση των γυναικών. Οι γυναίκες ισχυρίζονται ότι ο καφές έχει βλαβερές συνέπειες στην αντρική σεξουαλικότητα, ενώ οι άνδρες εξυψώνουν τα προτερήματα του καφέ, χαρακτηρίζοντας ανάξιες τις

11

γυναικείες επικρίσεις. Η δημιουργία των καφενείων ήταν η αφορμή για την εμφάνιση ενός επαναστατικού κινήματος, συγκροτημένο από γυναίκες που έψαχναν να βρουν τον ρόλο τους στις διαμορφούμενες κοινωνικές σχέσεις. Το 1675, ένα μόλις χρόνο μετά το γυναικείο λίβελο κατά του καφέ, ο Κάρολος επιβάλλει το κλείσιμο των καφενείων, με το πρόσχημα ότι υποδαυλίζουν τις κοινωνικές αναταραχές που ξεσπούν εκείνη την εποχή. Ο Κάρολος Β΄ αναγκάστηκε να αποσύρει το μέτρο, λίγες εβδομάδες μετά την εξαγγελία του. Γαλλία Στα χρόνια που κατακτά τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς, το Παρίσι έχει ιδιαίτερα βαρύνουσα αξία. «Η τύχη του καφέ στην Ευρώπη παίχτηκε κυρίως στην αγορά του Παρισιού». Πριν όμως φτάσει και εγκατασταθεί στο Παρίσι, η Μασσαλία θα είναι η πρώτη πόλη που θα υποδεχτεί τον καφέ. Ο καφές στη χώρα του κρασιού και του έρωτα χρειάστηκε να δώσει σκληρό αγώνα για την επικράτησή του. Ο Monsieur de la Rogue φέρνει στη Μασσαλία το 1644, ύστερα από ένα ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη, τον πρώτο καφέ στο σπίτι του και με το ανατολίτικο ρόφημα που παρασκεύασε κατέπληξε τους φίλους του. Στην αυλή του Λουδοβίκου του XIV, ο Τούρκος πρέσβης Soliman Aga, το 1669 με πολύ πομπώδη ανατολίτικο τρόπο παρουσίασε τον καφέ. Ο καφές άρχισε να πουλιέται δημόσια για πρώτη φορά στο παζάρι του Saint Germain στα 1672. Βιέννη-Αμβούργο-Βερολίνο Ένα από τα λάφυρα Πολωνών, Αυστριακών και Γερμανών μετά την νίκη τους στη Βιέννη το 1683 ήταν τα πολλά σακιά με καφέ που άφησε πίσω του ο ηττημένος Οθωμανικός στρατός. Ο Φραντσίζεκ Κουλτζίτσκι, Πολωνός αξιωματικός στον οποίο χαρίστηκαν τα σακιά του καφέ σαν δώρο για τη γενναιότητά του, άνοιξε ένα καφεκοπτείο, ενώ πρωτοτύπησε και με την προσθήκη ζάχαρης και γάλακτος στον καφέ. Έτσι η νίκη αυτή έγινε και αφορμή για τη διάδοση του καφέ στην Αυστρία, την Πολωνία και τη Γερμάνια. Συγκριτικά με τις άλλες χώρες της Ευρώπης, ο καφές στη Γερμανία έφτασε αργά. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στην αυλή του μεγάλου Kurfursten Bradenburg, στο 1674. Αλλά για άλλη μια φορά, μια πόλη-λιμάνι είναι αυτή που θα υποδεχτεί τον καφέ. Είναι το Αμβούργο, όπου ένας Εγγλέζος έμπορος καφέ θα ανοίξει το πρώτο καφενείο στα 1679. Για πολλά χρόνια οι εγγλέζοι έμποροι καφέ θα τροφοδοτούν το 12

βόρειο μέρος της Γερμανίας, ενώ στο νότιο θα επιβάλλουν την παρουσία τους οι Ιταλοί. Στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, ο καφές άρχισε να βρίσκει το δρόμο του για το γερμανικό σπίτι εκτοπίζοντας την ζεστή μπύρα από το συνηθισμένο πρωινό των Γερμανών. Ολλανδία Το 1706, ο βοτανικός κήπος του Άμστερνταμ παρέλαβε από την Ιάβα της Ινδονησίας (ολλανδική αποικία τότε) ένα φυτό καφέας, προορισμένο να εμπλουτίσει τη συλλογή του. Οκτώ χρόνια αργότερα, κάποιος είχε τη φαεινή ιδέα να στείλει σπόρους του φυτού στο Σουρινάμ, όπου το 1718 οι Γάλλοι το μεταφύτευσαν στη διπλανή αποικία τους τη Γαλλική Γουιάνα. Κατά τις αρχές του 1720, ο καφές περνά τα βόρεια βραζιλιάνικα σύνορα και καλλιεργείται για πρώτη φορά σε μια περιοχή, γύρω από τις εκβολές του Αμαζονίου. Βιομηχανικός κόσμος και καφές Η εμφάνιση του καφέ στις αγορές της Ευρώπης συνοδεύτηκε με την διοχέτευση δύο ακόμη καφεϊνούχων ροφημάτων (του τσαγιού και της σοκολάτας). Σ’ αυτό το χρονικό διάστημα (από το 1700 περίπου) φαίνεται να δρουν μαζί όλοι οι παράγοντες που ευνόησαν τη διάδοση του καφέ στις μάζες: η επιδίωξη κέρδους, οι αλλαγές στη διατροφή, η ιατρική, η ανάγκη για πνευματική και σωματική ανθεκτικότητα βοηθούν στο να αποδεχτούν τα λαϊκά στρώματα τα καφεϊνούχα προϊόντα. Οι αιώνες, από το τέλος του 17ου που οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν τον καφέ, το καφενείο, την κοινωνικότητα και ενεργητικότητα που συνεπάγονται, τα αλκοολούχα ποτά χάνουν τον κυρίαρχο ρόλο τους. Κύριο παράδειγμα αυτής της τάσης είναι οι εργάτες εκείνης της εποχής, καθώς αντικατέστησαν τα αλκοολούχα ποτά, δηλαδή την μπύρα, με το ποτό των αστών, τον καφέ, που όπως έλεγαν, κρατάει ξύπνιο τον κόσμο.

1.5 Καφές στην Ελλάδα του χθες Η ιστορία του καφέ στην Ελλάδα αρχίζει από τα χρόνια της Τουρκίας. Ιδιαίτερα οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Θεσσαλονίκης και γενικότερα της Βορείου Ελλάδας γνωρίζουν και συνηθίζουν πρώτοι τον καφέ μαζί με τους Τούρκους. Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στην Θεσσαλονίκη τον 17ο αιώνα και σύμφωνα με πηγές υπήρχαν παραπάνω από 300 καφενεία όπου σύχναζαν Έλληνες 13

και Τούρκοι. Στην Αθήνα, τα πρώτα καφενεία εμφανίζονται αργότερα και στην αρχή είναι μικρά με τους περισσότερους θαμώνες να είναι Τούρκοι. Με τον καιρό όμως η πελατεία τους εμπλουτίζεται και με Έλληνες και σύμφωνα με τον Παπαδιαμάντη, από το 1760 η συνήθεια του καφέ μεταδίδεται και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, τα καφενεία έκαναν και τη δουλειά του καφεκόπτη, δηλαδή προμηθεύονταν ακατέργαστο καφέ και τον άλεθαν σε μικρούς χειροκίνητους μύλους. Τα πρώτα ειδικά καταστήματα για τον καφέ, τα καφεποτεία, που γρήγορα μετονομάστηκαν καφεκοπτεία εμφανίζονται στις αρχές του 20ου αιώνα και ασχολούνται αποκλειστικά με την εισαγωγή, επεξεργασία και πώληση καφέ έτοιμου προς κατανάλωση. Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι Εν αρχή οι λέξεις καφές / καφενές / καφετζής / ταμπής / γεντέκι / μπρίκι / φλιτζάνι / ντελβές / καβουρντιστήρι / καϊμάκι / τσεσβές / θεριακλής κτλ. σχεδόν όλες τούρκικης προελεύσεως. Η λέξη καφές [μάλλον συγκερασμός του γαλικού cafe, του ιταλικού caffe, των νεοελληνικών καβές <γκαιβές<καχβές (<τουρκικό kahve}] κυριαρχεί. Ο ταμπής (<τουρκικό yedek) είναι ο παρασκευαστής των καφέδων, ο ειδικός εκείνος μάστορης που ψήνει τους καφέδες πίσω απ’ τον μπάγκο των καφενείων. Ο ταμπής δουλεύει, όρθιος, μπρος στο γεντέκι (τουρκικό yedek), μεταχειρισμένος με μαεστρία τα μπρίκια (<τουρκικό ibrik), τους τσεσβέδες (<τουρκικό cezve) και τα φλιτζάνια (τουρκικό fincan, ή filcan). Το κάθε καφεδάκι έχει διαφορετικό καϊμάκι (<τουρκικό kaymak) και ντελβέ (ή τελβέ < τουρκικό telve), ανάλογα με τα γούστα του κάθε θεριακλή (θεριακή + κατάληξη -λης, με ταυτόχρονη επίδραση του τούρκικου tiryaki).

14

Τα επίσημα ονόματα (της επαγγελματικής αργκό) που ακούγονται περισσότερο είναι: με ολίγη (τρεις κουταλιές καφέ + μισή κουταλιά ζάχαρη· αυτός ο καφές ονομάζεται επίσης: ναι-και-όχι}, βαρήγλυκος (τρεις κουταλιές καφέ + τέσερεις ζάχαρη), πολλά βαρήγλυκος (τέσσερις κουταλιές καφέ + έξι ζάχαρη), ελαφρύς γλυκός (μιάμιση κουταλιά καφέ + πέντε ζάχαρη), οθωμανικός (τρεις κουταλιές καφέ + έξι ζάχαρη· με πολλές-πολλές φουσκάλες· είναι πιο βραστός απ’ τον γλυκήβραστο), γλυκήβραστος (τρείς κουταλιές καφέ + έξι ζάχαρη· σηκώνεις το μπρίκι για να κάνει ο καφές κάμποσες φουσκάλες), μέτριος (τρεις κουταλιές καφέ + δύο ζάχαρη), μέτριος βαρύς (τρεις κουταλιές καφέ + τρεις κουταλιές ζάχαρη), μέτριος βραστός (τρεις κουταλιές καφέ + τρεις ζάχαρη· σηκώνεις το μπρίκι για να γίνουν φουσκάλες· αυτός ο καφές λέγεται και βραστός-και-όχι), βαρύς σε μισό (τρεις κουταλιές καφέ + έξι ζάχαρη· σε μισό φλιτζάνι νερό· αυτός ο καφές είναι πηχτός σα γιαούρτι), σκέτος (τρεις κουταλιές καφέ· διόλου ζάχαρη). Μερικοί πίνουν τον καφέ τους σε κρασοπότηρο. Κάποιοι άλλοι ζητάνε διπλό καφέ, σε χοντρό νεροπότηρο. Πολλοί ναυτικοί πίνουν τον καφέ τους σε ποτήρι, όπου ρίχνουν μέσα κι ένα κονιάκ. Οι σμυρνιοί βάζουν στον καφέ ταχίνι. Η αγιορείτικη παράδοση επιβάλει έναν δικό της καφέ- οι καλόγεροι στάζουν μες στο μπρίκι δυοτρεις σταγόνες ούζο. Αυτό είναι κάτι πολύ γνωστό. Άλλα ο Ν. Γ. Πεντζίκης το αναφέρει δυο φορές, με αυταρέσκεια. Ο Παπαδιαμάντης, στο διήγημα «Η πεποικιλμένη » (1909), γράφει: « μεγάλην κούπαν καφέ, μοναστηριακόν θαυμάσιον». Ο αγιορείτικος καφές (με άρωμα ούζου) μου θυμίζει, συνειρμικώς, τα μερακλίδικα κεφτεδάκια της Σμύρνης, που στη ζύμη τους (εκτός από άφθονα μπαχαρικά και χόρτα 15

αρωματώδη) βάζουν και ελάχιστο ρακί. Ο κάθε θεριακλής έχει έναν προσωπικό τρόπο πού πίνει τον καφέ του. Άν το χοντρό φλιτζάνι έχει κάνα ραγισματάκι ο καφές επιστρέφεται. Μερικοί θεριακλήδες απαιτούν τον καφέ τους αυτοστιγμεί. Άν αργήσει η παραγγελία ο θεριακλής γκρινιάζει (τι απόγινε μ” εκείνον τον καφέ;…. κόκαλα έχει;). Άλλοι θεριακλήδες αργούν να παραγγείλουν τον καφέ (άγνωστον διατί). Η παρασκευή του καφέ γίνεται μπροστά στο γεντέκι. Το νερό στο γεντέκι είναι πολύ ζεστό, αλλά ποτέ βραστό. Το βραστό νερό κόβει τον καφέ. Ο καφές ψήνεται μες στο μπρίκι.

Η τουρκική λέξη ibrik δηλώνει: τον μαστραπά που χρησιμοποιούσαν οι τούρκοι στο απτέσι· το μπρίκι του καφέ· ένα είδος καϊκάκι (το βρίκιον των καθαρευουσιάνων ιστορικών). Υπάρχουν διαφόρων μεγεθών μπρίκια, για έναν, ή δύο, ή τρεις, ή τέσσερεις, ή πέντε καφέδες. Τα μπρίκια είναι από τενεκέ κι έχουν μακρί ξύλινο μπράτσο, για να μην καίγονται τα χέρια του ταμπή. Το καφεκούτι είναι δεξιά από το γεντέκι. Τα φλιτζάνια βρίσκονται αριστερά από το γεντέκι. Πλάι στο καφεκούτι ένα ποτήρι· μες στο ποτήρι στέκει το ξυλαράκι πού ανακατώνουν τον καφέ. (Απόσπασμα από το βιβλίο: «Τούρκικος καφές εν Ελλάδι», Ηλία Πετρόπουλου.) Το ψήσιμο του καφέ Το ψήσιμο του καφέ ακολουθεί αυτή τη σειρά: ο ταμπής παίρνει το κατάλληλο μπρίκι>γυρίζει δεξιά και μετράει κουταλιές καφέ και ζάχαρη>στρέφει στο γεντέκι, ανοίγει τη βρυσούλα κι αφήνει να τρέξει στο μπρίκι το ανάλογο νερό ανακατεύει το περιεχόμενο του μπρικιού>χώνει το μπρίκι στην

16

χόβολη>παρακολουθεί το βράσιμο μόλις βράσει (ή φουσκώσει) ο καφές, γυρίζει αριστερά και αδειάζει τον καφέ στο φλιτζάνι. ‘Αν τα φλιτζάνια είναι περισότερα από ένα, ο ταμπής αδειάζει το μπρίκι σε δυο-τρεις δόσεις, ώστε όλα τα φλιτζάνια να πάρουν από λίγο καϊμάκι. Βεβαίως, το μπρίκι έχει ένα σοφά υπολογισμένο σχήμα, που αφ’ενός, βοηθά το γρήγορο βράσιμο του καφέ, και, αφ’ ετέρου, κάνει να δημιουργείται πολύ καϊμάκι (ή φουσκάλες). Το ύψος απ’ όπου κενώνει ο ταμπής το μπρίκι έχει την σημασία του.

Το ψήσιμο του τούρκικου καφέ έχει βασική σημασία. Ακριβέστερον η βραδύτητα στο ψήσιμο. Δηλαδή, καλός ταμπής είναι ο υπομονετικός ταμπής. Για να γίνει ένας καφές μερακλίδικος πρέπει να ψηθεί σε σιγανή φωτιά, σχεδόν επί είκοσι λεπτά της ώρας. Ταυτοχρόνως, ο ταμπής πρέπει να ανακατώνει, σιγά-σιγά, τον καφέ· άλλοτε γυρίζοντας το ξυλαράκι κι άλλοτε χτυπώντας το, πολύ ελαφρά, στον πάτο του μπρικιού. Τότε μόνον χυλώνει ο καφές. Γιατί, το ψήσιμο του καφέ είναι εξίσου δύσκολο με το ψήσιμο του σαλεπιού. (Απόσπασμα από το βιβλίο: «Τούρκικος καφές εν Ελλάδι», Ηλία Πετρόπουλου.)

1.6 Τα καφενεία στην Ελλάδα του χθες Τα καφενεία της Ελλάδας, χώροι συνάντησης των ανδρών, τόποι παιχνιδιών και απολαύσεων, τόποι συνεύρεσης και κοινωνικής συναναστροφής, τόποι ενημέρωσης αλλά και πολιτικών αντιπαραθέσεων, επαγγελματικών συναλλαγών αλλά και τόποι των γλεντιών της παρέας, τόποι του καλαμπουριού και της πλάκας, αποτελούσαν και αποτελούν την καρδιά της ανδρικής κοινωνίας κάθε τόπου, ο χώρος όπου συζητιούνταν και επιλύονταν όλων των ειδών ανδρικά ζητήματα. Στο καφενείο οι άντρες περνούσαν την ώρα τους, πίνοντας τον καφέ τους, παίζοντας χαρτιά ή παρτίδες τάβλι, παρακολουθώντας τις ειδήσεις, σχολιάζοντας τα γεγονότα, 17

συζητούσαν και κυρίως διαφωνούσαν πολιτικά. Τί είναι αυτό που κάνει τα καφενεία της Ελλάδας ένα από τα πιο γοητευτικά δείγματα του πολιτισμού της; Είναι μικρά διαμαντάκια γνησιότητας και αλήθειας, χαμένοι παράδεισοι κρυμμένοι στις εσχατιές της ελληνικής επικράτειας. Ιστορίες ανθρώπων, που κουβαλούν την πίκρα της λησμονιάς, τον αγώνα της επιβίωσης, αλλά και την περηφάνια της καταγωγής, την εμμονή της τοπικότητας, εκεί που τα χρόνια μετρούν σαν μέρες, και οι μέρες σαν αιώνες. Μνήμες τόπων, με βαρύ το αποτύπωμα της ιστορίας, μέρη που «μιλούν» για όσα πέρασαν και είδαν, κομμάτια μιας Ελλάδας που δεν μπορεί να μην υπάρχει, γιατί είναι δεμένη με την κοινωνία των ανθρώπων που πάλεψαν γι’ αυτήν. Τα καφενεία της Ελλάδας, πρωταγωνιστές της καθημερινής ζωής κάθε τόπου, χώροι κοινωνικότητας, με όλους τους συμβολισμούς και τους μυστικούς κώδικες, αποτελούσαν σημαντικό θεσμό των τοπικών κοινωνιών, μάρτυρες μιας εποχής όπου «των Ελλήνων οι κοινότητες» διαμόρφωναν την ιδιαίτερη τους ταυτότητα. Και στις μέρες μας, όταν τα πολλά χωριά ερημώνουν, τελικά τα καφενεία είναι οι τελευταίοι χώροι κοινωνικής συνάθροισης, «οι ακρίτες» που βαστούν, την ζωή στις εσχατιές της χώρας. Οι άνθρωποι που συχνάζουν στα καφενεία Στα παλιά καφενεία αισθάνεσαι την ίδια ιδιότυπη θαλπωρή, χώροι από τους οποίους ήταν και είναι αποκλεισμένες οι γυναίκες. Λες και ή απουσία κάθε θηλυκού στοιχείου να υπαγορεύει μια ξεχωριστή συμπεριφορά, πού εκδηλώνεται μόνον όταν οι άντρες είναι μεταξύ τους. Υπάρχει ελάχιστος ναρκισσισμός ή ένας ναρκισσισμός άλλου τύπου, καθώς και μεγαλύτερη φυσικότητα στον τρόπο πού εκφράζονται. Οι φωτογραφίες πού δημοσιεύονται εδώ είναι από ένα καφενείο πού υπήρχε στη γωνία Πατησίων και Αγίου Μελετίου, απέναντι από το «Μπρόντγουαιη». Οι περισσότεροι θαμώνες είναι ηλικιωμένοι πού φορούσαν κοστούμια, γραβάτες και καπέλα. Υπήρχε ένας μόνιμος θόρυβος από ομιλίες πού έφτανε ως ένα ορισμένο ύψος και σε προστάτευε από τη σιωπή. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, οι άνθρωποι αυτοί ήταν πολύ ήρεμοι, απολάμβαναν με αργές κινήσεις τον καφέ τους, κάπνιζαν, έπιναν ούζο, ρακή, κονιάκ ή μπύρα, και έπαιζαν τάβλι, σκάκι ή χαρτιά. Κουβαλούσαν σχεδόν πάντα μια εφημερίδα, πού διάβαζαν με μεγάλη προσοχή. Όταν ήταν με παρέα, σχολίαζαν κάποιο γεγονός, οπότε άρχιζε μια συζήτηση γύρω από την πολιτική, τα τελευταία νέα, την ακρίβεια και τα επιτεύγματα της ιατρικής. Μερικοί είχαν μαζί τους φάρμακα πού έπρεπε να πάρουν μια ορισμένη ώρα, οπότε σε λίγο ή κουβέντα επικεντρωνόταν σε θέματα υγείας πού ταλαιπωρούσαν αυτούς τους ίδιους, αλλά και 18

τους συγγενείς και φίλους τους. Σκέφτομαι πώς οι περισσότεροι από αυτούς θα πρέπει να έχουν πεθάνει κι έτσι δεν θα μάθουν ποτέ ότι έχουν εγκλωβιστεί για πάντα στις σελίδες ενός περιοδικού.

19

Ποίημα αφιερωμένο στα παραδοσιακά καφενεία: Κ Α Φ Ε Ν Ε ΔΑ Κ Ι ΕΙΣΑΙ : ΚΑΦΕΝΕΔΑΚΙ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟ ΜΕ ΜΠΛΕ ΤΡΑΠΕΖΑΚΙΑ ΚΙ ΑΣΠΡΟΥΣ ΦΡΕΣΚΟΣΟΒΑΝΤΙΣΜΕΝΟΥΣ ΤΟΙΧΟΥΣ . ΜΕ ΗΧΟΥΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥΣ ΚΑΙ ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΤΙΚΑ ΜΕΛΤΕΜΙΑ . ΜΕ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΚΑΙ ΓΕΡΑΝΙΑ , ΜΕ ΜΙΑ ΓΑΡΔΕΝΙΑ ΣΕ ΠΑΛΙΟ ΒΑΡΕΛΙ ΣΚΟΥΡΙΑΣΜΕΝΟ . ΜΕ ΜΥΡΩΔΙΑ ΟΥΖΟΥ ΚΑΙ ΧΤΑΠΟΔΑΚΙ ΣΤΑ ΚΑΡΒΟΥΝΑ . ΣΕ ΒΡΙΣΚΩ : Τ’ ΑΠΟΜΕΣΗΜΕΡΑ Μ’ ΑΓΑΠΕΣ ΠΥΡΩΜΕΝΕΣ , ΣΕ ΓΛΥΚΙΑ ΗΡΕΜΙΑ ΟΥΡΑΝΟΥ ΑΝΕΦΕΛΟΥ ΠΑΡΑΔΟΜΕΝΟ . ΜΕ ΒΡΙΣΚΩ : ΣΤΙΣ ΜΙΚΡΕΣ ΚΙ ΑΓΑΠΗΜΕΝΕΣ ΣΟΥ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ .ΊΣΩΣ ΚΑΙ ΝΑ’ΝΑΙ ΤΟ ΜΟΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟ ΣΗΜΕΙΟ , ΤΟ ΜΟΝΟ ΣΤΗΡΙΓΜΑ ΟΤΑΝ ΟΛΑ ΓΥΡΩ ΤΑ ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ΝΑ ΚΑΤΑΡΡΕΟΥΝ . ΕΣΥ ΠΑΝΤΟΤΕ ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟ ΘΑ ΤΙΝΑΖΕΙΣ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ . ΤΑ ΦΡΥΔΙΑ ΣΟΥ ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΡΑ, ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟΞΟ ΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΝ . ΕΙΣΑΙ : ΚΑΦΕΝΕΔΑΚΙ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟ ΣΕ ΜΠΛΕ ΒΑΘΥ ΝΤΥΜΕΝΟ , ΜΕ ΜΥΡΩΔΙΑ ΚΑΦΕ ΦΡΕΣΚΟΚΟΜΜΕΝΟΥ, ΣΕ ΦΛΙΤΖΑΝΙ ΑΣΠΡΟ ΧΟΝΤΡΟ. ΣΕ ΣΟΥΡΟΥΠΟ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΜΕ ΑΝΑΣΕΣ ΝΥΧΤΕΡΙΝΕΣ ΚΑΙ ΨΙΘΥΡΟΥΣ ΦΟΡΤΩΜΕΝΟ .

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ

20

Τα καφενεία πριν και μετά την τουρκοκρατία Πριν από την επανάσταση του 1821 υπήρχαν στην Αθήνα μερικά καφενεδάκια που θύμιζαν τα γνωστά ρυπαρά καφενεία των τουρκικών μικροπόλεων. Αυτά κατά μία εκδοχή είχαν προέλθει από τα γνωστά σε όλους μας, χαμάμ (λουτρά). Οι Τούρκοι κατά την προσφιλή τους τακτική, όταν κατακτούσαν μια πόλη έκτιζαν χαμάμ, καθώς θεωρούσαν ότι το πλύσιμο του σώματος εξαλείφει τα αμαρτήματα της ψυχής.

Τούρκικο χαμάμ, πρόγονος του καφενείου της ανατολής Στα χαμάμ με τη πάροδο του χρόνου εκτός από τις παρεχόμενες υπηρεσίες του λουτρού, προσφέρονταν και περιποιήσεις του σώματος όπως μασάζ, κόψιμο μαλλιών, ξύρισμα καθώς και υπηρεσίες όπως αυτές του καφετζή. Ο καφετζής έφερνε μαζί του όλα του τα σύνεργα, να φτιάχνει τον καφέ στους λουόμενους καθώς το τάβλι και το ναργιλέ ώστε να περνά ευχάριστα η ώρα τους. Όταν ο Άγγλος φίλος του Λόρδου Βύρωνα, «Hobblouse» επισκέφθηκε την Αθήνα λίγο πριν την ελληνική επανάσταση χαρακτήρισε τα λιγοστά χαμάμ που είχαν απομείνει με αυτή τη μορφή, ως «καφενεία της Ανατολής» Με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης τα λιγοστά καφενεία που υπήρχαν στην Αθήνα, εξαφανίσθηκαν τελείως και όταν οι Τούρκοι εγκατέλειψαν την Αθήνα, δεν υπήρχαν παρά ένα ή δύο μικρά εργαστήρια τα οποία μεταξύ άλλων καβούρντιζαν και πουλούσαν καφέ. Το 1834 πριν από τον ερχομό του Όθωνα στην Αθηνά, στις αρχές της Ιεράς οδού με την Πειραιώς, λειτουργεί το πρώτο καφενείο της πόλης, με την επωνυμία το «Πράσινο Δεντρί». Οι θαμώνες του επιδίδονταν σε αγώνες τοξοβολίας 21

στην αυλή του καφενείου. Σχεδόν ταυτόχρονα ένας παλιός αγωνιστής του 21 ανοίγει «μικρόν σανιδόπληκτον καφενείον» μέχρι την εποχή που φτάνουν στη νέα πρωτεύουσα της Ελλάδας, οι Βαυαροί που συνοδεύουν τον πρώτο βασιλιά της Ελλάδας, Οθωνα. Αυτή την εποχή παρατηρούνται διεσπαρμένα καφενεία εδώ κι εκεί, ένα στέκι φοιτητών στη Βρύση του Λέκκα, δύο άλλα στην Πλάκα, ένα στους στύλους του Ολυμπίου Διός και ένα κάτω από τον Λυκαβηττό. Τα πιο συστηματικά και τα πλέον αξιόλογα καφενεία της περιόδου που ακολουθεί, είναι το «Bella Grecia», το «Καφενείο των Αγωνιστών», το «Καφενείον της Ανατολής» και μετέπειτα τα πιο σύγχρονα για την εποχή τους το «Καφενείο του Ζαχαράτου», το «Νέον» και το «Ζόναρ’ς». Τα καφενεία της περιόδου αυτής είχαν συνδεθεί άρρηκτα με τη ζωή των νεοελλήνων στη μετά τουρκοκρατίας εποχή και ήταν κέντρα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής της Αθήνας. Ήταν οι χώροι όπου έπαιρναν μέρος οι συζητήσεις των ανθρώπων της τέχνης και της διανόησης της εποχής, χώροι πολιτικών διεργασιών και πολιτισμικών ζυμώσεων. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, τα καφενεία των πρώτων χρόνων της ελεύθερης Αθήνας ήταν αυστηρά ανδροκρατούμενα. Ελάχιστες οι γυναικείες παρουσίες και παντελώς ανύπαρκτη η γυναικεία συμμετοχή.

Υπαίθριο Τούρκικο καφενείο του 18oυ αιώνα

22

Τα πρώτα καφενεία Τα καφενεία χωρίστηκαν σε δυο τύπους, τα πρώτα ήταν τουρκικής προέλευσης, καφενέδες με τους ναργιλέδες, και όλα τα σχετικά και από την άλλη πλευρά του ευρωπαϊκού τύπου (ιταλιάνικα ή βιενέζικα). Τα δεύτερα φιλοξενούσαν στους χώρους τους από μπιλιάρδα έως τάβλι και τράπουλα. Στους τοίχους κρεμόντουσαν χριστιανικές εικόνες και λιθογραφίες ρομαντικού ή και εθνικό-πατριωτικού περιεχομένου και κάποτε πίνακες του Κάιζερ ή της Σίσσυ. Οι μέντες, το ρακί, το ρούμι, η μπύρα, η τζιτζιμπίρα, το τσάι ήταν μερικά ποτά της εποχής που μπορούσε να απολαύσει κάποιος σε ένα καφενείο. Όταν τα πρώτα καφενεία έκαναν την εμφάνισή τους στην Αθήνα, η Αττική είχε ακόμα δάση και ρουμάνια. Τα μεσόγεια χάνονταν μέσα στις βελανιδιές, όπου μπορούσε κανείς να κυνηγήσει μέχρι και αγριογούρουνα. Οι Αμπελόκηποι ήταν όντως γεμάτοι αμπελώνες, ενώ στο κέντρο της Αθήνας οι αστοί, απολάμβαναν τους εξοχικούς περιπάτους ανάμεσα στα μποστάνια. Από τη δεκαετία του 1830, εμφανίζονται οι πρώτοι τόποι ψυχαγωγίας, κάτι σαν τα αρχαία θερμοπώλια, όπου «συνέρχονταν οι πολίτες συνομιλώντας». Τα πρώτα καφενεία είχαν τον ρόλο που στην υπόλοιπη Ευρώπη είχαν οι λέσχες και στην ιστορία τους είναι λίγο-πολύ καταγεγραμμένη η ιστορία της Αθήνας και της Ελλάδας. Χωριάτικα καφενεία Στα χωριά τα καφενεία είχαν μια πορεία εντελώς διαφορετική από αυτή της πόλης, αφού μετά την πλατεία αποτελούσαν το κέντρο του χωριού. Ήταν και μπακάλικα και κρασοπουλειά και χώροι στους οποίους πωλούνταν φωτιστικό πετρέλαιο, μπαμπάκι και οινόπνευμα. Οι πελάτες το πρωί έπιναν τον καφέ τους που φτιαχνόταν συχνά από υποκατάστατα π.χ. καβουρδισμένο ρεβίθι ή κριθάρι, και το βράδυ υπό το φώς ενός λυχναριού ή φαναριού, συζητούσαν τα πάντα για ώρες ατελείωτες. Στα τραπέζια ο ταχυδρόμος άφηνε την αλληλογραφία του χωριού, εκεί τοποθετούνταν το μοναδικό τηλέφωνο που εξυπηρετούσε όλο το χωριό, εκεί βρισκόταν ο φωνογράφος, το ραδιόφωνο, το Τσουκ-μποξ και αργότερα η πρώτη και μοναδική τηλεόραση του χωριού. Οι ίδιοι χώροι λειτουργούσαν και ως πολιτικά κέντρα όπου πήγαινε ο υποψήφιος βουλευτής ή ο νομάρχης.

23

Παραδοσιακά παλιά καφενεία της Αθήνας «Η Ωραία Ελλάς» Εγκαινιάσθηκε το 1836 από τον Ιταλό Μπιρινταρέλλι στην πρωτεύουσα Αθήνα του τότε νεοσύστατου ελληνικού κράτους, με την ονομασία «Bella Grecia» . Το καφενείο βρισκόταν στη διασταύρωση Ερμού και Αιόλου και για 45 χρόνια θα αποτελέσει το κέντρο της πολιτικής ζωής του νεοσύστατου κράτους. Με το πέρασμα των χρόνων το καφενείο θα εξελληνιστεί και θα μετονομαστεί «Ωραία Ελλάς». Υπήρξε για χρόνια το σημαντικότερο στέκι διανοουμένων και πολιτικών της εποχής. Κατά την παράδοση, όταν ο Όθων διόριζε νέα κυβέρνηση, έβγαινε για περίπατο με την βασίλισσα Αμαλία στην Αιόλου (ο σημαντικότερος δρόμος της εποχής) και περνούσε μπροστά από το καφενείο. Αν οι θαμώνες έβγαιναν έξω και τον χειροκροτούσαν, σήμαινε ότι η νέα κυβέρνηση είχε λαϊκό έρεισμα. Αν αντίθετα έμεναν στις καρέκλες τους, καθώς περνούσε το βασιλικό ζεύγος, δήλωναν την αντίθεση τους. Το καφενείο ήταν το πιο μοντέρνο της εποχής (διέθετε και μπιλιάρδο) και γι αυτό ήταν το στέκι των διανοούμενων και των προοδευτικών Αθηναίων. Συγκέντρωνε πλήθος κόσμου όλων των τάξεων και κυρίως αγωνιστές του '21, πολιτευτές και λόγιους. Σύχναζαν επίσης εκεί και ξένοι, κυρίως διπλωμάτες, πρεσβευτές, περιηγητές. Έτσι αποτέλεσε κέντρο πληροφόρησης, πολιτικών διεργασιών και συζητήσεων κι επίσης το χώρο που συνδέεται με επαναστατικές τάσεις και κινήματα. Μπορούσε κανείς να ενημερωθεί για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση όχι μόνο την ελληνική αλλά και την ευρωπαϊκή, αφού δεν υπήρχαν τότε ειδησεογραφικά πρακτορεία και εφημερίδες. Με τον καιρό έγινε το κέντρο της αντιβασιλικών. Η Ωραία Ελλάς εθεωρείτο το άντρο των αντί-οθωνικών και γι’ αυτό Βαυαροί στρατιώτες αλλά και «αγανακτισμένοι πολίτες» συχνά – πυκνά εισέβαλαν και ξυλοκοπούσαντους θαμώνες. Ειδικά όσους φορούσαν ψάθινα καπέλα (σκιάδια), τους λεγόμενους σκιαδιστές. Την εποχή εκείνη (1859-1861) όποιος φορούσε ψάθινο καπέλο εθεωρείτο αντιβασιλικός και τον χτυπούσαν απροειδοποίητα.

24

Το 1870, στο ίδιο κτήριο με το καφενείo (αλλά στον πρώτο όροφο), λειτούργησε η «Λέσχη των Εμπόρων Αθηνών» που χρησίμευε ως τόπος συνάντησης των επαγγελματιών, αλλά και για να διαπραγματεύονται τα ομολογιακά δάνεια και τις μετοχές (η Αθήνα δε διέθετε τότε χρηματιστήριο). Και όταν δεν τους χωρούσε ο πρώτος όροφος κατέβαιναν και στο καφενείο όπου συνέχιζαν τις διαπραγματεύσεις με ούζο και κονιάκ. Γύρω από το μπιλιάρδο του καφενείου «Ωραία Ελλάς» λειτούργησε το πρώτο λαϊκό χρηματιστήριο και φυσικά οι αετονύχηδες κορόιδευαν τον κοσμάκη, με αποκορύφωμα τις υπερτιμημένες μετοχές των μεταλλείων του Λαυρίου.

H Ωραία Ελλάς (https://www.facebook.com/Orea Hellas)

25

Το πρώτο καφενείο- «Το Πράσινο Δεντρί» Ένα ζεύγος Βαυαρών στήνει το πρώτο καφενείο των Αθηνών το 1834, στη διασταύρωση Ιεράς Οδού και Μ. Αλέξάνδρου. Μια πράσινη ταμπέλα με σκιτσαρισμένο ένα δέντρο είχε τοποθετηθεί στην είσοδο. Το "Πράσινο Δεντρί" (Zum Gruner Baum). Για μισό αιώνα ήταν τόπος συνάντησης των στρατιωτικών, όπου μπορούσαν να πιουν τον καφέ τους στην κύρια αίθουσα, να απολαύσουν αυγά, λουκάνικα και το δυσεύρετο ζαμπόν στην αίθουσα του εστιατορίου και να διαβάσουν τις ευρωπαϊκές εφημερίδες στο αναγνωστήριο. Αργότερα, το καφενείο προσέφερε και ζωντανή μουσική και για πρώτη φορά, σοκαρισμένο το αθηναϊκό κοινό θα παρακολουθούσε την είσοδο γυναικών στον ανδροκρατούμενο χώρο. Ζευγάρια ξεφάντωναν με τους μοντέρνους χορούς της Ευρώπης. Εδώ σερβιρίστηκε για πρώτη φορά η μπύρα, εδώ οι έλληνες αξιωματικοί είχαν την ευκαιρία να εξασκηθούν στην ξιφομαχία. Λόγω της καταγωγής των ιδιοκτητών, το μαγαζί καθιερώθηκε ως στέκι των φιλοβασιλικών και λέγεται πως ακόμα και ο ίδιος ο Όθων το είχε επισκεφτεί μερικές φορές. Ακόμα και μετά την εκδίωξη των Βαυαρών, το καφενείο παρέμεινε δημοφιλές στέκι για πολλά χρόνια. Ανάμεσα στους διάσημους θαμώνες του ήταν ο Αχ. Παράσχος, που εδώ διάβασε τα πρώτα του ποιήματα. Ο Φιλήμων, ο Παπαρρηγόπουλος, ο Δραγούμης και ο Βυζάντιος το προτιμούσαν. Στη δεκαετία του 1880, έχουν ήδη εμφανιστεί πολλά καφενεία και η κίνηση της πόλης μετατοπίζεται πιο κεντρικά. Σταδιακά, το "Πράσινο Δεντρί" αρχίζει να παρακμάζει. Το 1893 αναφέρεται ως ένα ταπεινό αγροτικό καφενείο, σταθμός για τους παραγωγούς που ταξίδευαν προς τη Θήβα. Έκλεισε το 1922 και μετατράπηκε σε αποθήκη του ταχυδρομείου.

26

« Ζόναρ’ς » Ιδρύθηκε το 1939 από τον Έλληνα ομογενή Κάρολο Ζωναρά, ο οποίος είχε επιστρέψει στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, όπου είχε ανοίξει μια επιτυχημένη και επικερδή σοκολατοβιομηχανία. Τα εγκαίνια του «Ζόναρ’ς» έγιναν το Δεκαπενταύγουστο του 1940 και συνέπεσαν με τον τορπιλισμό της « Έλλης» στο λιμάνι της Τήνου. Στεγάζεται στο κτήριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, που θεμελιώθηκε το 1938 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Βασίλη Κασσάνδρα και Λεωνίδα Μπόνη. Ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα έχει χαρακτηριστεί από το 1994 ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο της Αθήνας και δείγμα της αρχιτεκτονικής των δημοσίων κτιρίων της εποχής του Μεσοπολέμου. Το καφέ-ζαχαροπλαστείο του «Ζόναρ’ς», με τη μακρά ιστορία του, ήταν επί πολλές δεκαετίες κομμάτι της καθημερινότητας στο κέντρο της πόλης. Αποτελούσε προσφιλές στέκι της πολιτικής, καλλιτεχνικής και κοσμικής Αθήνας, ακόμη και στα χρόνια της Κατοχής. Ιδιαίτερα, από το 1950 ως το θάνατο του Ζωναρά (1968), το «Ζόναρ’ς» γνώρισε μεγάλες δόξες. Οι χώροι του έχουν γράψει τη δική τους ιστορία. Εδώ έγραφε ο Σπύρος Μελάς τα χρονογραφήματά του για τον τορπιλισμό της «Έλλης». Εδώ έδωσαν τηλεοπτική συνέντευξη στη γαλλική τηλεόραση ο Μάνος Χατζηδάκις με την Μελίνα Μερκούρη. Εδώ σύχναζε και η πολιτική ηγεσία του τόπου, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Ηλία Ηλιού, τον Γεώργιο Μαύρο, τον Ευάγγελο Αβέρωφ, τον Γεώργιο Ράλλη και τον Ξενοφώντα Ζολώτα μέχρι τους Γιώργο Γεννηματά, Λεωνίδα Κύρκο και Αναστάσιο Πεπονή. Θαμώνες του «Ζόναρ’ς» από τον κύκλο των συγγραφέων και καλλιτεχνών ήταν μεταξύ άλλων ο Σπύρος Μελάς, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσος ο Γιώργος Κατσίμπαλης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Μίνως Βολανάκης, ο Μάνος Χατζηδάκις, η Μελίνα Μερκούρη, η Τζένη Καρέζη, ο Φρέντυ Γερμανός, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης. Αλλά και ξένες διασημότητες, όπως οι συγγραφείς Λόρενς Ντάρελ και Χόρχε Λουίς Μπόρχες και οι ηθοποιοί Άντονυ Κουίν και Σοφία Λόρεν επισκέπτονταν το «Ζόναρ’ς», όταν βρίσκονταν στην Αθήνα. Το καφέ-ζαχαροπλαστείο του «Ζόναρ’ς», το ιστορικό στέκι των Ελλήνων πολιτικών και διανοουμένων του περασμένου αιώνα, έξι χρόνια μετά το κλείσιμό του το 2001, άρχισε ανακαινισμένο την επαναλειτουργία του στο νέο εμπορικό συγκρότημα του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, διατηρώντας ανέπαφα τα χαρακτηριστικά «Αρ – Ντεκό» στοιχεία του.

27

Το καφενείο «Το Νέον» Το καφενείο «Το Νέον» βρίσκεται στην πλατεία Ομονοίας στην Αθήνα, στεγαζόμενο κάτω από το τέως ξενοδοχείο «Κάρλτον». Ιδρύθηκε το 1920 από τον Περικλή Γκόσιο και τον Γιάννη Δούκα και η αρχική του ονομασία ήταν «Νέον Βυζάντιον», αλλά τελικά επικράτησε το όνομα «Νέον». Ο χώρος του θύμιζε μέχρι τα τελευταία χρόνια χαρακτηριστικό δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής (κλασικά θέματα στις οροφές, απομιμήσεις μαρμάρου και αρκετές ελαιογραφίες). Αποτέλεσε εκτός από τον τόπο που γεννήθηκαν πολλοί σκακιστές, χώρος που σύχναζαν ο Γιάννης Ρίτσος, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Γιάννης Τσαρούχης. Είχε 100 τραπέζια, όλα μαρμάρινα και δούλευαν μέσα εννέα σερβιτόροι, ποτηριέρηδες και ταμπήδες (αυτοί που ψήνουν τους καφέδες), σε δύο βάρδιες. Μετά από πολλά χρόνια ξανάνοιξε και με μια προσεγμένη ανακαίνιση άνοιξε τις πόρτες του τον Απρίλη του 2009. Όμως η υποβάθμιση της περιοχής της Ομονοίας συνετέλεσε ώστε μετά από έναν ακριβώς χρόνο να κλείσει οριστικά. Ο τακτικός θαμώνας του καφενείου, Τσαρούχης έχει απαθανατίσει το «Νέον» σε δυο ελαιογραφίες που βρίσκονται σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας: «Το καφενείο Νέον ημέρα» (1956-66) και «Το καφενείο Νέον - βράδυ» (1965-66).

28

Το «καφενείο των Αγωνιστών» Το δεύτερο από τα ονομαστά καφενεία ήταν «των Αγωνιστών» στη πλατεία Συντριβανιού κάτω από το σπίτι του ήρωα της επανάστασης Τζαβέλλα. Η ατμόσφαιρα σ' αυτό ήταν διαφορετική από την «Ωραία Ελλάς». Η πελατεία του είχε καθαρά ελληνικό χρώμα. Η φουστανέλα και η νησιώτικη βράκα κυριαρχούσαν. Στο «καφενείο των Αγωνιστών» οι συζητήσεις δεν ήταν τόσο πολυθόρυβες, όσο στην «Ωραία Ελλάς». Αν στα άλλα αθηναϊκά καφενεία καλλιεργούταν κατεξοχήν η πολιτική, «το καφενείο των Αγωνιστών» υπήρξε το σπουδαιότερο θερμοκήπιο της Μεγάλης Ιδέας. Το «καφενείο των Αγωνιστών» δεν ήταν το μοναδικό όπου συγκεντρώνονταν οι φουστανελοφόροι του Απελευθερωτικού Αγώνα. Τα καφενεία του Ψυρρή ήταν γεμάτα. Ο Βλαδίμηρος Νταβίντοφ, που επισκέφθηκε την Αθήνα το 1835, γράφει για την Πλατεία Ανωνύμων: «Παρά το καφενείο δύναται τις ν’ απαντήση προς την εσπέραν Έλληνας φορούντας πλουσίας εθνικάς στολάς, οίτινες κατά το φαινόμενον μένοντες αργοί, κάθηνται καπνίζοντες και συνομηλούντες βεβαίως περί των χρόνων εκείνων ότε τα ξίφη αυτών δεν εσκωρίαζον εν ταις θήκαις και ο ταραχώδης βίος ήτο ωφέλιμος εις την πατρώαν αυτών γην...» Προτού αφήσουμε την πλατεία, να πούμε ότι δεν άργησε να αποκτήσει και τρίτο όνομα. Αυτό που τελικά υπερίσχυσε: «Πλατεία Δημοπρατηρίου». Φτιάχτηκε μάλιστα και ειδική σκιάδα, για να στεγάσει τους συμβολαιογράφους και τους κλητήρες που καθημερινά ασχολούταν με κάθε είδους δημοπρασίες.

29

Το «καφενείο της Ανατολής» μετέπειτα «Ζαβορίτη» Tο «καφενείο της Ανατολής» μετέπειτα «Zαβορίτη», στεγάζονταν στο ισόγειο της οικίας Aνδρέα Kορομηλά, στο Σύνταγμα στη γωνία της Ερμού που χτίζεται το 1850 από τον αρχιτέκτονα Παναγή Kάλκο και λειτουργεί ανελλιπώς ως την κατεδάφιση του κτιρίου, το 1964. Αρχικά το καφενείο ανήκε στο Bασίλη Βασιλείου, ενώ ο Γεώργιος Zαβορίτης ήταν ο οδηγός του ατμοκίνητου τροχιοδρόμου της Αθήνας, του περιβόητου «κωλοσούρτη» και θαμώνας του καφενέ. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε φιλία και καθώς ήταν και οι δύο δυσαρεστημένοι με τη φύση της εργασίας τους αποφάσισαν να κάνουν αμοιβαία αλλαγή επαγγέλματος. Έτσι, ο μεν Βασιλείου έγινε οδηγός του «κωλοσούρτη», ο δε Zαβορίτης διέπρεψε ως επιχειρηματίας του ομώνυμου Καφενείου! Στη συνέχεια λειτούργησε ως ζαχαροπλαστείο με την ονομασία «Αϊ Λάιφ», με τις ονομαστές σοκολατίνες, που το θεωρούσαν και ως τόπο συνάντησης συνοικεσίων! Στη δεύτερη νεότητά του διέθετε κρυστάλλινους καθρέφτες, βελούδινα βυσσινί καθίσματα και μαρμάρινα τραπέζια. Στο απέναντι τετράγωνο άνοιξε μετά τον πόλεμο του ΄40 το ζαχαροπλαστείο του Παπασπύρου.

Το καφενείο «Ζαχαράτου» Το 1895 στην πλατεία Συντάγματος ανοίγει το καφενείο «Ζαχαράτου», στο ισόγειο της οικίας Βούρου, εκεί που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο «Athens Plaza», ίσως το σημαντικότερο καφενείο της περιόδου εκείνης. Στα 75 χρόνια της ζωής του στα μαρμάρινα τραπέζια του κάθισαν σχεδόν όλοι οι σημαίνοντες άνδρες της εποχής μεταξύ άλλων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που ήπιε εκεί τον πρώτο του αθηναϊκό καφέ όταν ήρθε από την Κρήτη. Τις Κυριακές τα απογεύματα, οι νοικοκυραίοι της καλής κοινωνίας θεωρούσαν καθήκον τους να επισκέπτονται το καφενείο του Ζαχαράτου για να πάρουν τον καφέ ή το γλυκό της εποχής και να 30

ακούσουν μουσική από την ορχήστρα που διηύθυνε διάσημος μαέστρος. Για το χειμώνα υπήρχαν δύο ευρύχωρες σάλες, όπου φιλοξενούνταν απόστρατοι αξιωματικοί, λόγιοι, καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι. Η παρουσία της γυναίκας σ' αυτούς τους κατεξοχήν ανδροκρατούμενους χώρους ήταν ανύπαρκτη. Όταν εμφανίζονταν ο γυναικείος πληθυσμός, συνοδεύονταν από τους άρρενες της οικογενείας και πάντοτε ήταν τόσο διακριτική η παρουσία της γυναίκας, που έμοιαζε ανύπαρκτη.

31

Β΄ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΚΑΦΕ 2. Εισαγωγή Αρχικά, η παραγωγή του καφέ ξεκινάει από τον παραγωγό/αγρότη, ο οποίος καλλιεργεί τον καφέ. Στη συνέχεια, ο καφές οδηγείται στους μεσάζοντες-εμπόρους, ο αριθμός των οποίων μπορεί να είναι μεγάλος. Ακολούθως, ο καφές φτάνει στα χέρια του καφεπώλη, ο οποίος με την σειρά του, τον προσφέρει στον κόσμο, όπως και στους μεσάζοντες- εμπόρους. Εκείνοι πωλούν τον καφέ στα σουπερ μάρκετ απ’όπου ο καφές φτάνει στους καταναλωτές. Ο καφές περνάει από πολλές πολυεθνικές εταιρίες, οι οποίες εκμεταλλεύονται με την διαφορά κέρδους από την πώληση του καφέ, τους καταναλωτές, αλλά κυρίως τους παραγωγούς.

2.1 Το καφεόδενδρο Το καφεόδεντρο (επιστ. Καφέα, Coffea) αποτελεί φυτό υπό μορφή αειθαλούς και κορμώδους θάμνου που μοιάζει πολύ με την κεράσια. Από τους κόκκους του προέρχεται ο καφές. Ανήκει στην οικογένεια των Ερυθροδανοειδών και έχει 66 αναγνωρισμένες ποικιλίες. Τα καφεόδενδρα ζουν περίπου 25 - 30 χρόνια και ευδοκιμούν κυρίως σε τροπικά κλίματα. Τα άγρια φτάνουν σε ύψος τα 10 μέτρα, το ύψος όμως των καλλιεργούμενων περιορίζεται, για ευκολότερη συγκομιδή. Υπάρχουν δυο βασικά είδη καφεόδενδρου, η Καφέα η αραβική (Coffea arabica) που προέρχεται από την Αιθιοπία και δίνει τους καρπούς με την καλύτερη γεύση και άρωμα, και η Coffea canephora (robusta - Καφέα η εύρωστη), οι καρποί της οποίας περιέχουν περισσότερη καφεΐνη, και προέρχεται απ' την Ουγκάντα. Οι κάλυκες του καφέ (καρπού) αναπτύσσονται κατά μήκος των κλαδιών και χρειάζονται σχεδόν ένα χρόνο μέχρι να ωριμάσουν, παίρνοντας ένα κοκκινωπό χρώμα. Ο κόκκος του καφέ είναι ο πυρήνας (κουκούτσι) του καρπού του δέντρου· βρίσκεται στο κέντρο του, κάτω από τη σάρκα και το φλοιό του καρπού, που απομακρύνονται κατά την προεπεξεργασία του καφέ. Ο κόκκος χωρίζεται συνήθως σε δύο μέρη ή μπορεί να είναι ακόμη και μονός, γνωστός και ως μαργαριταρένιος (Pearl Coffee).Το καφεόδενδρο (η καφέα) ανήκει στην οικογένεια Rubiaceae, στην οποία συμπεριλαμβάνονται πολλά είδη. Τα πλέον γνωστά δένδρα είναι αυτά που παράγουν τον καφέ «Coffea Arabica» (Arabica) και τον καφέ «Coffea Canephora» (Robusta). Το δέντρο του καφέ ευδοκιμεί σε υγρές περιοχές χωρίς κρύο και πάγο με ήπιες σταθερές θερμοκρασίες της τάξεως 18-24° C. Το κρύο και οι ξαφνικές αλλαγές της θερμοκρασίας επίσης βλάπτουν τα δέντρα.

32

Η καφέα καλλιεργείται στις τροπικές ζώνες όπου υπάρχουν τακτικές βροχοπτώσεις. Απέξω το καφεόδενδρο θυμίζει το φυτό Καμέλια. Έχει βαθυπράσινα, λαμπερά και αιχμηρά στις άκρες φύλλα. Μπορεί να φτάσει μέχρι 18 μέτρα ύψος, συνήθως όμως κλαδεύεται στο 2-3 μέτρα ώστε να ευκολυνθεί το μάζεμα των καρπών. Τα άνθη του είναι λευκά και ελαφρά σαν του γιασεμιού και είναι πολύ αρωματικά, ενώ οι καρποί του είναι πράσινοι. Για να καρπίσει παίρνει 3-4 χρόνια και ο καρπός ωριμάζει μερικές φορές το χρόνο. Τα άνθη του δένδρου του καφέ Μετά από άφθονες βροχοπτώσεις το καφεόδενδρο ανθίζει δύο ή τρεις φορές το χρόνο, ενώ τα άνθη του είναι λευκά. Το άρωμα των ανθών είναι δυνατό και θυμίζει γιασεμί, μερικές φορές θυμίζει και τα άνθη πορτοκαλιού. Στα κλαδιά ενός δένδρου που άρχισε να ανθίζει μπορεί να βρεθούν 20-30 χιλιάδες καρπούς μέσα σε ένα χρόνο. Λίγες ώρες μετά την άνθησή τους, τα άνθη του καφέ ξεκινάνε να μαραζώνουν και βαθμιαία μετατρέπονται σε καρπούς. Οι καρποί και οι σπόροι του καφέ Το άνθος του καφέ έχει λευκό χρώμα και η μυρωδιά του είναι όμοια με το γιασεμί. Το μέγεθος, η μορφή και το χρώμα του καρπού του μοιάζουν με κεράσι γι’αυτό και ονομάζεται επίσης «το κεράσι του καφέ». Ο εξωτερικός φλοιός του κερασιού ονομάζεται εξωκάρπιο. Κάτω από αυτόν βρίσκεται το μεσοκάρπιο, το οποίο είναι ένα λεπτό στρώμα σάρκας, το οποίο διαδέχεται εσωτερικά ένα λεπτότερο στρώμα που αποκαλείται παρέγχυμα. Το ζεύγος των κόκκων του καφέ, καλύπτεται από ένα περγαμηνοειδές περίβλημα, το ενδοκάρπιο, γνωστό και ως περγαμηνή. Μέσα στην περγαμηνή συγκατοικούν δύο κόκκοι, καθένας εκ των οποίων περιβάλλεται ξεχωριστά από ακόμα ένα στρώμα λεπτής μεμβράνης, το σπερμόδερμα ή αλλιώς ασημένιο φλοιό. Όταν χρησιμοποιείται ως σπόρος, ο κόκκος του καφέ δεν ξετυλίγεται από το περίβλημα του. Το πιο συνηθισμένο είναι κάθε καρπός να εμπεριέχεται από δύο σπόρους, αλλά κάποιοι καρποί έχουν μόνο από ένα. Ο σπόρος αυτός (peaberry) είναι πιο ωοειδής από τους άλλους, ξετυλίγεται, περνάει στη 33

παραγωγική διαδικασία και η τιμή του είναι υψηλότερη από την τιμή του κανονικού καφέ. Οι καρποί του καφέ πρόκειται να παρακολουθούνται τακτικά, γιατί 14 μέρες μετά την ωρίμανσή τους αρχίζουν να χαλάνε.

2.2 Η παραγωγή του καφέ Οι φυτείες καφέ βρίσκονται σε παραπάνω από 75 χώρες σε όλο τον κόσμο. Η καλλιέργεια του καφέ είναι κοπιαστική διαδικασία η οποία περνάει από πολλά στάδια πριν φτάσει στις εταιρείες παραγωγούς. Οι εργασίες συνεχίζουν ένα χρόνο και συμπεριλαμβάνουν τη συγκομιδή των ωριμασμένων καρπών και η απομόνωση κόκκων από τον καρπό. Ο τρόπος εκτέλεσης αυτής της διαδικασίας επηρεάζει την ποιότητα του καφέ.

2.3 Η συγκομιδή Η συγκομιδή των καρπών με τον πλέον σωστό τρόπο είναι σημαντική για την ποιότητα της σοδειάς. Οι καρποί του καφέ μαζεύονται μόλις ωριμάσουν. Η διαδικασία αυτή μπορεί να μην είναι τόσο εύκολη γιατί ακόμα και στο ίδιο καφεόδενδρο οι καρποί ωριμάζουν σε διαφορετική χρονική στιγμή. Είναι πιθανόν στο ίδιο κλαδί να υπάρχουν ώριμοι καρποί και καρποί που δεν έχουν ωριμάσει. Είναι σημαντικό οι ωριμασμένοι να ξεχωρίζονται από τα άλλα, αλλιώς η ποιότητα βλάπτεται. Υπάρχουν διαφορετικοί μέθοδοι συγκομιδής των καρπών του καφεόδενδρου, τα πλέον συνηθισμένα είναι: - Συλλογή με το χέρι - Τίναγμα. Συλλογή με το χέρι Σε πολλά μέρη όπου καλλιεργείται καφές είδος Arabica οι εργάτες συλλέγουν από κάθε δέντρο μόνο τους καρπούς που έχουν ωριμάσει, έναν έναν και τους τοποθετούν σε καλάθια. Οι εργάτες παίρνουν μεροκάματο ανάλογα με την ποσότητα των καρπών που έχουν μαζέψει σε ένα καλάθι. Το βάρος ενός καλαθιού μπορεί να φτάσει έως 100 κγ. Η τελευταία φάση είναι λίγες μέρες πριν παραωριμάσουν οι καρποί γι’αυτό χρειάζεται συχνή επανάληψη της διαδικασίας. Η μέθοδος αυτή είναι χρονοβόρα και κουραστική καθώς οι καρποί συλλέγονται με το χέρι, πράγμα που την κάνει αρκετά ακριβή. Χρησιμοποιείται μόνο για εξαιρετικές ποικιλίες καφέ.

34

Τίναγμα Αυτή η μέθοδος συγκομιδής χρησιμοποιείται κυρίως από τις μεγάλες φυτείες καφέ στη Βραζιλία. Την κατάλληλη χρονική στιγμή, δηλαδή όταν στο δέντρο βρίσκονται οι περισσότεροι δυνατοί ώριμοι καρποί, τα κλαδιά τινάζονται με το χέρι. Συνεπώς, δεν λαμβάνεται υπόψη ο βαθμός ωρίμασης του κάθε καρπού. Οι καρποί πέφτουν μαζί με τα φύλλα και μικρά κλαριά σε ένα μεγάλο πανί που έχει στρωθεί στο έδαφος. Τα φύλλα και τα κλαριά απομακρύνονται με το χέρι και έπειτα οι κόκκοι του καφέ τοποθετούνται σε σακιά. Εν μέρη χρησιμοποιούνται και μηχανήματα, τα οποία μαζεύουν τους καρπούς των καφεόδενδρων όπως μια τσουγκράνα. Στη μέθοδο αυτή χρησιμοποιούνται βαριά μηχανήματα συγκομιδής σε μεγάλες φυτείες. Τα μηχανήματα συγκομιδής τινάζουν με δόνηση τους καρπούς από το φυτό και τους ρίχνουν κάτω στο έδαφος. Μετά οι εργάτες μαζεύουν τους καρπούς από το έδαφος και με τη βοήθεια ενός κόσκινου ξεχωρίζουν τους καρπούς από τα κλαδιά, τα φύλλα και το χώμα. Στη συνέχεια οι καρποί θα πρέπει να υποβληθούν σε προσεκτική επεξεργασία, πρέπει να διαχωριστούν οι βαθμοί ωρίμανσης και να απομακρυνθούν οι ελαττωματικοί καρποί.

2.4 Απομάκρυνση του κόκκου από τον καρπό Για την αποφυγή μιας πρόωρης σήψης είναι σκόπιμο η επεξεργασία των κόκκων μετά τη συγκομιδή να γίνει γρήγορα. Η επεξεργασία του καφέ διακρίνεται σε δύο βασικούς μεθόδους: - υγρός καθαρισμός - ξηρός καθαρισμός

35

Υγρή επεξεργασία Η μέθοδος αυτή απαιτεί μεγάλη προσοχή, γι αυτό όμως διατηρείται καλύτερη η ποιότητα των κόκκων του καφέ. Οι καρποί πλένονται και κοσκινίζονται ώστε να απομακρυνθούν τυχόν ακαθαρσίες. Στη συνέχεια, το μηχάνημα συμπιέζει το καρπό, ώστε να βγει η σάρκα. Οι κόκκοι του καφέ αποξηραίνονται αμέσως και η σάρκα του καρπού που έχει παραμείνει προσδίδει περισσότερη γλυκύτητα. Τα υπολείμματα της σάρκας απομακρύνονται με μηχανικό καθαρισμό των κόκκων, πριν ο ακατέργαστος καφές χάσει την υπόλοιπη υγρή σύστασή του, που είναι προσκολλημένη στην κιτρινωπή μεμβράνη, κατά το ψήσιμο ζύμωσης. Η ζύμωση δεν πρέπει να διαρκέσει πάνω από 36 ώρες. Η διαδικασία αυτή προσδίδει στον καφέ έντονη φρουτώδη γεύση και περισσότερη οξύτητα. Τέλος, ο καφές πλένεται ξανά και αποξηραίνεται. στον ήλιο ή με τη βοήθεια μηχανών, η διαδικασία αυτή κρατάει περίπου για άλλες δέκα ημέρες. Για να είναι έτοιμοι οι κόκκοι για επεξεργασία το επίπεδο υγρασίας τους δεν πρέπει να ξεπερνάει 11-12%. Η διαδικασία αυτή είναι πολύ σημαντική για τη διατήρηση της γεύσης του καφέ. Ο υγρός καθαρισμός λόγω της χρήσης νερού, ενέργειας και μηχανημάτων είναι σαφώς πιο δαπανηρός. Ξηρή επεξεργασία Πριν ξεκινήσει η ξηρή επεξεργασία γίνεται καθαρισμός των κόκκων από εξωτερικά σκουπίδια. Ο καθαρισμός αυτός γίνεται με τη χρήση αέρα υπό υψηλή πίεση, μετά οι κόκκοι ξεσκονίζονται και στο τέλος πλένονται. Μόλις απομακρυνθούν τα κλαδιά, τα φύλλα, οι πέτρες και άλλα σκουπίδια, πρέπει να αρχίσουν να αποξηραίνονται. Επίσης κατά το πλύσιμο των κόκκων οι πιο ώριμοι καρποί βγαίνουν στην επιφάνεια και έτσι αποχωρίζονται ευκολότερα. Μετά οι καρποί αποξηραίνονται για δύο εβδομάδες περίπου στον ήλιο, ενώ γυρίζονται μερικές φορές την ημέρα. Η διαδικασία αυτή κρατάει 2 έως 3 εβδομάδες. Τη νύχτα και όταν βρέχει οι κόκκοι καλύπτονται ώστε να προστατευθούν από τις κλιματικές συνθήκες. Σε πιο ξηρές περιοχές οι κόκκοι μπορεί να μην πλένονται αλλά κατευθείαν να αρχίσουν να αποξηραίνονται.

36

Μόλις περάσουν αυτή τη διαδικασία, οι κόκκοι περνάνε από ειδική μηχανή αποξήρανσης ώστε τα επίπεδα υγρασίας στους κόκκους πέφτουν σε 11-12%. Όταν οι κόκκοι είναι ήδη ξηροί αρχίζει η διαδικασία απομάκρυνσης της σάρκας. Οι μηχανές είναι παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούνται στην υγρή επεξεργασία καθαρισμού. Μετά από όλες αυτές οι διαδικασίες οι κόκκοι καφέ ξεχωρίζονται ανάλογα με το βάρος και τα μεγέθη τους. Τέλος οι κόκκοι τυποποιούνται σακούλες συνήθως 60 κγ.

2.5 Ταξινόμηση και Κατηγοριοποίηση Αφού ο καφές αποξηραθεί καθαρίζεται, είτε με το χέρι, είτε με μηχανήματα για να απομακρυνθούν τα υπολείμματα επεξεργασίας και οι ελαττωματικοί κόκκοι. Έπειτα οι κόκκοι ταξινομούνται κατά μέγεθος.

2.6 Καβούρντισμα Τεράστια σημασία έχει το καβούρδισμα. Με το καβούρδισμα παρατηρείται απώλεια βάρους. Αφότου ολοκληρωθεί η διαδικασία του καβουρδίσματος ο καφές πρέπει να κρυώσει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό πραγματοποιείται σε αλώνι με κυκλώνες φυσικού αέρα. Η τέχνη του καβουρντίσματος Οι πράσινοι κόκκοι του καφέ που εμπορεύονταν οι έμποροι, δεν είχαν ούτε γεύση, ούτε άρωμα. Όμως από τον πράσινο καρπό μέχρι τον καφέ κόκκο που είναι έτοιμος για καφέ, μεσολαβεί μια χημική και φυσική μετατροπή, που κάνει την διαδικασία του καβουρδίσματος εξαιρετικά σημαντική για την παραγωγή καλής ποιότητας καφέ. Οι ψήστες του καφέ έχουν μια μεγάλη ευθύνη. Όταν οι κόκκοι καφέ καβουρδιστούν σωστά μπορούν να μετατραπούν σε έναν υπέροχο καφέ. Αντίθετα όταν δεν καβουρδιστούν σωστά, μπορεί να είναι τελείως άχρηστοι. Για αυτόν το λόγο οι καλύτεροι ψήστες καφέ δοκιμάζουν πολλούς τρόπους καβουρδίσματος μέχρι να καταλήξουν στον ιδανικό. Στα καταστήματα όπου ο καφές καβουρδίζεται με τις παραδοσιακές μεθόδους, οι μηχανές καβουρδίσματος είναι εντυπωσιακά μηχανήματα, που μοιάζουν με παλιές ατμομηχανές, με βαλβίδες, σωλήνες, θερμοστάτες και μοχλούς. Η διαδικασία καβουρδίσματος κρατάει από 12 έως 20 λεπτά, ανάλογα με την μηχανή, και οι κόκκοι ψήνονται σε θεοκρασία 180°C έως 250°C. Κατά το ψήσιμο το χρώμα του καφέ αλλάζει από ανοιχτό πράσινο σε καφέ.

37

Επίσης διαστέλλονται και αφυδατώνονται. Και βέβαια στο τέλος της διαδικασίας, τα απαραίτητα έλαια που προσδίδουν αυτό το υπέροχο άρωμα, απελευθερώνονται.

Ενώ οι μηχανές καβουρδίσματος έχουν ένα γυάλινο παραθυράκι για να φαίνονται οι κόκκοι που καβουρδίζονται, οι ψήστες του καφέ συνήθως αντιλαμβάνονται το στάδιο του καβουρδίσματος από τους διάφορους ήχους που κάνουν οι κόκκοι όταν θερμαίνονται. Έτσι οι έμπειροι ψήστες καταλαβαίνουν πότε ακριβώς πρέπει να κλείσουν τη μηχανή. Όταν η πρώτη φάση έχει ολοκληρωθεί, ανοίγει μια "κάνουλα" από τον χώρο που βρίσκονται οι κόκκοι, και πέφτουν σε ένα μεγάλο "βαρέλι" το οποίο διαθέτει εξαερισμό όπου οι κόκκοι κρυώνουν πολύ γρήγορα. Η τέχνη του καβουρντίσματος είναι πολύ ιδιαίτερη, αφού επιδρά στη μυρωδιά και τη γεύση του καφέ, ανάλογα με το προσωπικό γούστο του καθένα. Μερικοί ψήστες ισχυρίζονται πως οι κόκκοι δεν πρέπει να ψήνονται ως το τέλος καθώς αυτό καταστρέφει το άρωμα τους. Η γκάμα από το πιο ανοιχτό μέχρι το πιο σκούρο χρώμα που μπορεί να πάρουν οι κόκκοι του καφέ κατα την διαδικασία του καβουρδίσματος είναι τεράστια. Αντίστοιχη είναι και η γκάμα των αρωμάτων. Τα τρία είδη καβουρντίσματος I. Το ελαφρύ ή χρυσαφί καβούρδισμα που δίνει στο καφέ ένα ελαφρύ άρωμα. Αυτός ο τρόπος καβουρδίσματος είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στις Σκανδιναβικές χώρες και στην Ελλάδα.

II. Το μεσαίο καβούρδισμα που δίνει στον καφέ ένα ελαφρύ καφέ χρώμα και πιο δυνατή γεύση. Αυτόν τον τρόπο καβουρδίσματος τον συναντάμε περισσότερο στη 38

Κεντρική Ευρώπη και στην Αμερική.

III. Το δυνατό καβούρδισμα το οποίο δίνει στον καφέ μια έντονη και λίγο ξινή γεύση. Συνήθως ο καφές αυτός πίνεται σκέτος, και είναι πιο δημοφιλής στις χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ιταλία, Ισπανία κ.τ.λ.)

2.7 Άλεσμα Η συνολική και πλήρη αίσθηση της γεύσης του καφέ, η μυρωδιά του, το ευχάριστο άρωμα, η γεύση σοκολάτας δεν θα επιτευχθεί, παρά μόνο αν οι κόκκοι του καφέ αλεστούν αμέσως πριν ο καφές ετοιμαστεί. Υπάρχει ένας επίσης πολύ σημαντικός κανόνας: για διαφορετικά είδη καφέ απαιτούνται διαφορετικοί τρόποι αλέσματος. Συγκεκριμένα θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον πέντε τύποι αλέσματος. Ο υπερβολικά λεπτός για τον ελληνικό καφέ, ο πολύ λεπτός για τον espresso, ο λεπτός για τον espresso και τον καφέ φίλτρου, ο μεσσαίος για παραδοσιακές μηχανές espresso (μη ηλεκτρονικές) και ο χοντροκομμένος για τύπου percolator και plunger pots. Ο σωστός καφές φτιάχνεται μόνο όταν επιλέγεται ο κατάλληλος τρόπος καβουρδίσματος, και στην συνέχεια ο ιδανικός τρόπος αλέσματος.

2.8 Παραγωγή του ελληνικού καφέ στο εργοστάσιο Η παραγωγή ελληνικού καφέ στο εργοστάσιο αποτελείται από πέντε διαφορετικά στάδια τα οποία φαίνονται παρακάτω σε ένα απλοποιημένο πίνακα Παραλαβή Ωµού καφέ

Αποθήκευση Ωµού καφέ

Φρύξη (Καβούρδισµα) Ωµού καφέ

Άλεση Πεφρυγµένου Καφέ

Συσκευασία τελικού προϊόντος

Όπως φαίνεται και στο πινακάκι, το εργοστάσιο παραλαμβάνει ωµό καφέ από εγκεκριμένους προμηθευτές και τον αποθηκεύει σε σιλό ανάλογα µε την ποικιλία του. Στη συνέχεια ο καφές αυτός καβουρδίζεται και αλέθεται ώστε να πάρει τη µορφή πούδρας που όλοι ξέρουµε και περιµένουµε να δούµε όταν ανοίγουµε ένα φακελάκι ελληνικού καφέ. Τέλος, µετά την άλεση ο καφές συσκευάζεται και διατίθεται στο εµπόριο. Παρακάτω, περιγράφονται αναλυτικά καθεµία από τις διαδοχικές φάσεις παραγωγής ελληνικού καφέ.

39

Παραλαβή Το εργοστάσιο χρησιμοποιεί πολλές ποικιλίες ωµού καφέ για την παραγωγή των προϊόντων του. Γι’ αυτό το λόγο παραλαμβάνει διαφορετικά είδη ωµού καφέ από εγκεκριµένους προµηθευτές, χρησιμοποιώντας το παγκόσμιο δίκτυο προµηθειών Logistics της Nestle. Ο πιο συνήθης τρόπος παραλαβής ωµού καφέ είναι σε container των 20 τόνων. Εναλλακτικά, µπορεί να παραληφθεί ωµός καφές σε σακιά των 60 κιλών και σε µεγασάκους (big bags) των 600 κιλών. Σε κάθε περίπτωση το φορτηγό ζυγίζεται κατά την άφιξή του και κατά την αποχώρησή του ώστε να υπολογίσουµε το καθαρό βάρος του καφέ που παραλάβαµε. Αποθήκευση Ο ωµός καφές, ανεξάρτητα του τρόπου παραλαβής, αποθηκεύεται σε σιλό χωρητικότητας άνω των 20 τόνων. Κατά την αποθήκευση, το κάθε σιλό περιέχει µόνο µία ποικιλία καφέ ο οποίος προέρχεται αποκλειστικά από µία παραλαβή ώστε να διασφαλίζεται η ιχνηλασιµότητα (trace ability) της πρώτης ύλης. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η ικανότητα του εργοστασίου να γνωρίζει ανά πάσα στιγµή ποια πρώτη ύλη χρησιμοποιήθηκε για οποιοδήποτε τελικό προϊόν. Αν ο ωµός καφές παραληφθεί σε container, καταλήγει από το container κατευθείαν σε κάποιο σιλό. Αν παραληφθεί σε σακιά ή big bags, ξεφορτώνονται αυτά στην αποθήκη και από εκεί αδειάζονται µε τη σειρά τους σε σιλό. Αφού καταλήξει ο ωµός καφές στο σιλό, το Τµήµα ∆ιασφάλισης Ποιότητας του εργοστασίου παίρνει αντιπροσωπευτικό δείγµα από κάθε παραλαβή. Το δείγµα αυτό ελέγχεται ώστε να διασφαλιστεί ότι πληροί τις προδιαγραφές που έχει ορίσει η εταιρεία καθώς και τις απαραίτητες νοµοθετικές τεχνικές προδιαγραφές. Στη συνέχεια το δείγµα καβουρδίζεται και αλέθεται σε εργαστηριακή κλίµακα ώστε να δοκιµασθεί γευστικά. Αν το αποτέλεσµα είναι αποδεκτό και σύµφωνο µε το δείγµα αναφοράς της εταιρείας, το οποίο έχει ορισθεί βάσει των γευστικών προτιµήσεων των καταναλωτών, το Τµήµα ∆ιασφάλισης Ποιότητας ελευθερώνει το καφέ προς χρήση από το Τµήµα Παραγωγής. Φρύξη Η κάθε ποικιλία καβουρδισµένου καφέ αποτελείται από µίγµα (χαρµάνι) διαφόρων ποικιλιών ωµού καφέ. Το χαρµάνι αυτό γίνεται µε την ανάµιξη των απαιτούμενων ποικιλιών ωµού καφέ που είναι αποθηκευμένα στα σιλό. Η φρύξη του ωµού καφέ είναι µια ηµι-συνεχής διεργασία. Πραγματοποιείται σε διαδοχικές 40

παρτίδες. Αυτό σηµαίνει ότι το σύστημα προγραμματισμού παραγωγής, μετακινεί παρτίδες καφέ, ώστε ενώ µία ποσότητα ωµού καφέ προζυγίζεται, µια άλλη οδηγείται στο καβουρδιστήρι για καβούρδισµα, και µια άλλη, ήδη καβουρδισµένη, απομακρύνεται προς αποθήκευση. Το καβούρδισµα είναι µία φυσικοχηµική διεργασία κατά την οποία ο καφές θερµαίνεται σε κατάλληλα υψηλές θερµοκρασίες µε αποτέλεσµα να αποβάλλει κάποιες πτητικές ουσίες και υγρασία αλλά παράλληλα να ελευθερωθούν ή να σχηματιστούν ενώσεις οι οποίες προσδίδουν στον καφέ το γνωστό άρωµα και τη γεύση του. Τα συστήµατα ασφαλείας επιτρέπουν την εκτέλεση των παραπάνω κρίσιµων διεργασιών µε απόλυτη ασφάλεια για τους εργαζόμενους, το προϊόν και το περιβάλλον. Το σύνολο των παρτίδων της ίδιας ποικιλίας καβουρδισµένου καφέ αποθηκεύεται στη συνέχεια στο ίδιο silo καβουρδισµένου καφέ απ’ όπου οδηγείται στους µύλους για να αλεσθεί. Κατά τη διάρκεια του καβουρδίσµατος και σε τακτά χρονικά διαστήματα ελέγχεται το χρώµα και η υγρασία του πεφρυγµένου καφέ. Το Τµήµα ∆ιασφάλισης Ποιότητας ελευθερώνει κάθε σιλό προς άλεση µετά την ολοκλήρωση των επιµέρους ελέγχων. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η διατήρηση του χρώµατος, του αρώµατος και της γεύσης που συνάδουν στο δείγµα αναφοράς που έχει καθοριστεί. Άλεσμα Ο µύλος άλεσης καφέ αποτελείται από διαδοχικά ζευγάρια κυλίνδρων. Η απόσταση µεταξύ των κυλίνδρων του κάθε ζευγαριού είναι σταθερή αλλά μειώνεται από ζευγάρι σε ζευγάρι καθώς ο καφές περνάει από αυτά, µε συνέπεια να αλέθεται σταδιακά για να αποκτήσει την επιθυμητή κοκκοµετρία. Οι προδιαγραφές άλεσης έχουν οριστεί ώστε να επιτυγχάνεται η βέλτιστη εκχύλιση αρωµατικών ουσιών στο φλιτζάνι του καταναλωτή. Συστήµατα διατηρούν σταθερές συνθήκες παραγωγής που επιτρέπουν την προστασία και την ομοιομορφία των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών του προϊόντος. Αν ο καφές αλεσθεί υπερβολικά αυτό θα έχει σαν αποτέλεσµα την απώλεια βασικών αρωµάτων. Αν ο καφές αλεσθεί σε χαµηλότερα από τα επιθυμητά επίπεδα, τότε τα εσωκλειόμενα αρώµατα δε θα µπορέσουν να αναδειχθούν κατά την παρασκευή ενός φλιτζανιού καφέ από τον καταναλωτή. Το Τµήµα ∆ιασφάλισης Ποιότητας ελέγχει σε τακτά χρονικά διαστήµατα την κοκκοµετρία και το χρώµα του αλεσµένου καφέ ώστε να είναι σίγουροι ότι το προϊόν που θα φτάσει στον καταναλωτή έχει πάντοτε τα ίδια ποιοτικά και τεχνικά χαρακτηριστικά.

41

Συσκευασία τελικού προϊόντος Ο αλεσµένος καφές συσκευάζεται άµεσα σε τελικό προϊόν. Πριν φτάσει στα συστήµατα συσκευασίας, µία σειρά κρίσιµων σηµείων ελέγχου διασφαλίζει την ασφάλεια του καταναλωτή από όλα τα σώµατα διαφορετικής κοκκοµετρίας από τον καφέ καθώς και ξένες ύλες που µπορεί να επιµολύνουν το προϊόν. Μετά τους ελέγχους αυτούς ο καφές καταλήγει στις συσκευαστικές μηχανές. Τα υλικά συσκευασίας που χρησιμοποιούν οι εταιρείες είναι πιστοποιημένα ως προς την καταλληλότητα επαφής τους µε τα τρόφιµα µε σκοπό να διασφαλίζουν την προστασία του τελικού προϊόντος από την ηλιακή ακτινοβολία, την υγρασία και τις εξωτερικές οσµές. Κατά τη διάρκεια συσκευασίας του καφέ, αντικαθιστάται ο ατμοσφαιρικός αέρας της συσκευασίας µε αδρανές αέριο (άζωτο) ώστε να απομακρυνθεί το οξυγόνο του φακέλου. Με αυτόν τον τρόπο, ο καφές παραµένει φρέσκος µε τη γεύση και το άρωµα που είχε όταν αλέσθηκε, καθ’ όλη τη διάρκεια της εµπορικής του ζωής. Οι επιµέρους συσκευασίες, ομαδοποιούνται και τοποθετούνται σε κιβώτια και στη συνέχεια μεταφέρονται στο τµήµα Logistics για αποθήκευση. Πριν προωθηθούν στην αγορά όµως πρέπει να ελευθερωθούν από το Τµήµα ∆ιασφάλισης Ποιότητας πιστοποιώντας ότι όλες οι παράµετροι παραγωγής βρίσκονται εντός των επιτρεπόμενων ορίων. Γι’ αυτό το λόγο ένα πιστοποιημένο πάνελ δοκιμαστών που έχουν την ικανότητα αλλά και έχουν εκπαιδευτεί να εντοπίζουν την παραμικρή γευστική διαφορά από το δείγµα αναφοράς, δοκιμάζουν αντιπροσωπευτικά δείγµατα των παραχθέντων ποσοτήτων. Αν το αποτέλεσµα είναι θετικό, τότε το τελικό προϊόν χαρακτηρίζεται κατάλληλο για κατανάλωση και µπορεί να φύγει στο εµπόριο.

2.9 Ποικιλίες του καφέ Η ποικιλία arabica. Είναι η αρχαιότερη από τις δύο ποικιλίες. Πιστεύεται ότι προέρχεται από την Αιθιοπία αλλά όπως δηλώνει και η ονομασία της, καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στην Αραβική Χερσόνησο. Το 78% της παγκόσμιας παραγωγής καφέ είναι της ποικιλίας arabica. Ευδοκιμεί καλύτερα σε μεγάλα υψόμετρα, διαθέτει μία πολύ ραφιναρισμένη γεύση σε σύγκριση με τα υπόλοιπα είδη καφέ και περιέχει 1% καφεΐνη. Η ποικιλία arabica στις μέρες μας παράγεται κυρίως σε χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής και είναι γνωστή για την έντονη αρωματική γεύση που δίνει στον καφέ. Από υψηλής ποιότητας ποικιλία arabica παρασκευάζονται οι διάφοροι τύποι ελαφρού καφέ (mild coffees).

42

Η ποικιλία robusta (εύρωστη). Η ποικιλία robusta είναι ανθεκτικότερη στις ασθένειες του φυτού από την arabica, λόγω της σχεδόν διπλάσιας ποσότητας καφεΐνης που περιέχει (η καφεΐνη μπορεί να παραλύσει και σκοτώσει ορισμένα από τα έντομα που απειλούν το καφεόδεντρο). Είναι ένα εύρωστο είδος με υψηλή παραγωγή ανά φυτό. Ευδοκιμεί σε χαμηλότερα υψόμετρα και διαθέτει μία πιο δριμεία, σκληρή γεύση. Η ποικιλία robusta, που αποτελεί το υπόλοιπο 22% της παγκόσμιας παραγωγής, έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται στα θερμά-υγρά κλίματα, στα οποία η arabica δεν ευδοκιμεί. Παρά την περισσότερο ουδέτερη γεύση του σε σχέση με την arabica, η ποικιλία robusta έχει αυξημένη δημοτικότητα, ιδιαίτερα στη μορφή του διαλυτού καφέ. Τα περισσότερα διακινούμενα σήμερα προϊόντα καφέ είναι συσκευασμένα μίγματα σε διάφορους συνδυασμούς των δύο ποικιλιών με διαφορετικά χαρακτηριστικά προκειμένου να ικανοποιήσουν την επιθυμητή γεύση και άρωμα του καταναλωτικού κοινού.

2.10 Χώρες προέλευσης Ενδεικτικά, ορισμένες από τις μεγαλύτερες χώρες παραγωγής καφέ είναι οι ακόλουθες: ARABICA 

Βόρεια και Κεντρική Αμερική: Costa Rica, Cuba, El Salvador, Jamaica, Mexico, Nicaragua.



Νότια Αμερική : Brazil, Ecuador, Colombia, Paraguay, Peru.



Ασία: India, Indonesia, Papua New Guinea.



Αφρική:Angola,Cameroon,Tanzania,Uganda,Madagascar,Burundi,Ethiopia,K enya,Rwanda,Zambia,Zimbabwe

ROBUSTA  Βόρεια και Κεντρική Αμερική: Trinidad & Tobago. 

Νότια Αμερική: Brazil, Ecuador.



Ασία: India, Indonesia, Vietnam



Αφρική: Angola, Cameroon, Tanzania, Uganda, Madagascar

43

2.11 Πολυεθνικές εταιρείες Στα πλαίσια μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, όσοι είναι υπέρ των εργασιακών δικαιωμάτων, επιδιώκουν την καθιέρωση διεθνών ρυθμίσεων που θα επικουρήσουν στην διακυβέρνηση των παγκόσμιων αγορών, με απώτερο σκοπό να διασφαλίζονται με κάθε τρόπο τα δικαιώματα των εργαζομένων στην προοπτική της διασφάλισης των ευρύτερων κοινωνικών συμφερόντων και της αρμονικής συνεργασίας των λαών. Ωστόσο, η εξέλιξη διεθνών μηχανισμών για την προστασία των εργατικών δικαιωμάτων βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό επίπεδο. Χαρακτηριστική εξαίρεση αποτελεί το Ευρωπαϊκό εργατικό δίκαιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις συνομιλίες που πραγματοποιήθηκαν στο Γύρο της Ντόχα, στα πλαίσια του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου, ένα από τα ζητήματα που απασχόλησαν τους παρευρισκόμενους, ήταν και η υιοθέτηση κάποιων ελάχιστων μέτρων για την προστασία των εργαζομένων. Κεντρικό θέμα υπήρξε το ερώτημα για το εάν η άρση των εμποδίων στις διακρατικές εμπορικές συναλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να ωφελήσει τους καταναλωτές, ενώ ταυτοχρόνως, να επαυξήσει τις δυνατότητες των πολυεθνικών επιχειρήσεων να συμπιέζουν το κόστος εργασίας τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις υπό ανάπτυξη χώρες. Η δυνατότητα των μεγάλων επιχειρήσεων να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους από τη μία χώρα στην άλλη με σχετική ευκολία μπορεί να έχει προκαλέσει μια γενικευμένη απορρύθμιση στην αγορά εργασίας πιέζοντας τα κράτη να αμβλύνουν την προστασία της εργασίας και των εργαζομένων προκειμένου να προσφέρουν ανταγωνιστικές συνθήκες για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Παράλληλα, με τη θέσπιση ευνοϊκών φορολογικών μέτρων και την ανάπτυξη υποδομών και δημοσίων υπηρεσιών, επιδιώκεται η προσέλκυση επενδύσεων από μεγάλους πολυεθνικούς ομίλους. Σε αντίθετη περίπτωση, τα κράτη θεωρούνται ότι απειλούνται με μειωμένες ξένες επενδύσεις, και ακόμη χειρότερα με φυγή κεφαλαίων. Αυτό έχει ως συνέπεια τη μείωση της παραγωγικής δραστηριότητας και την αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας. Έτσι, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ο ανταγωνισμός των κρατών για επενδυτικά κεφάλαια μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στην καλύτερη αξιοποίηση των παραγωγικών συντελεστών σε διεθνές επίπεδο, τα οφέλη δεν επιμερίζονται δίκαια. Ταυτόχρονα, η επικράτηση της κερδοσκοπικής λογικής ανατρέπει τα πιθανά οφέλη και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις. Αυτές δύναται να προκαλέσουν φαινόμενα «ντόμινο» σε

44

παγκόσμια κλίμακα, λόγω της ταχύτατης της ροής πληροφοριών και του κυρίαρχου ρόλου του χρηματοπιστωτικού συστήματος επί της πραγματικής οικονομίας. Οι εξελίξεις στις παγκόσμιες αγορές υπήρξαν ιδιαίτερα ραγδαίες όπως και η πρόοδος του Δίκαιου Εμπορίου, υποχρέωσε ένα σημαντικό αριθμό εταιρειών να επαναπροσδιορίσουν τη στάση τους ως προς αυτό. Μάλιστα, πριν το πέρασμα επτά χρόνων από τη δήλωση αποκήρυξής του, η Cadbury ανακοίνωσε πως όλες οι σοκολάτες γάλακτος της εταιρείας στο Ηνωμένο Βασίλειο θα αρχίσουν να εφαρμόζουν τους κανόνες του Δίκαιου Εμπορίου. Αυτή η απόφαση έκανε τον γύρο του κόσμου και ήρθε να προστεθεί σε μια σειρά από άλλες αντίστοιχες αποφάσεις γνωστών πολυεθνικών εταιρειών. Ειδικότερα από το 2005 κιόλας η εταιρεία Νestle εισήγαγε στη βρετανική αγορά τη μάρκα καφέ «Νescafe Ρartner΄s Βlend», που αποτελεί το πρώτο προϊόν Δίκαιου Εμπορίου στο χαρτοφυλάκιο του κολοσσιαίου οργανισμού. Επίσης, η παγκόσμια εταιρεία Starbucks έχει μετατρέψει σε Δίκαιο Εμπόριο ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό του καφέ της, σε αρκετές χώρες όπου δραστηριοποιείται, ενώ έχει θέσει ως στόχο της, την επέκταση αυτής της ενέργειας σε διεθνές επίπεδο. Ο Ρaul Rice, διευθύνων σύμβουλος της Τransfair USΑ, του μεγαλύτερου οργανισμού Δίκαιου Εμπορίου στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού, και ο Dub Ηay, ανώτερος αντιπρόεδρος των Starbucks, έκαναν κοινή διαδικτυακή εμφάνιση στις 12 Οκτωβρίου, προβάλλοντας τα οφέλη από τη συνεργασία του Δίκαιου Εμπορίου με τη γνωστή πολυεθνική αλυσίδα καταστημάτων. Αποτελεί πραγματικότητα το γεγονός ότι, μέσω της στήριξης των Starbucks και άλλων γνωστών εταιρειών, οι πωλήσεις του Δίκαιου Εμπορίου έχουν «εκτοξευθεί» στα ύψη διεθνώς. Το 2008 η αξία των πωλήσεων των προϊόντων Δίκαιου Εμπορίου ανήλθε σε σχεδόν 3 δισεκατομμύρια ευρώ, παρουσιάζοντας εντυπωσιακή αύξηση της τάξεως του 250% μέσα σε πέντε χρόνια. Παράλληλα, εκτιμάται, πως από τις πωλήσεις αυτές, επωφελούνται περίπου 1,5 εκατομμύριο αγρότες, η πλειονότητα των οποίων, ανήκει σε συνεταιρισμούς του αναπτυσσόμενου κόσμου. Αυτή η ραγδαία ανάπτυξη εξαρτάται, σε μεγάλη κλίμακα, από την πιστοποίηση των όλο και περισσότερων γνωστών μαρκών με το σήμα του Δίκαιου Εμπορίου, καθώς σε πολλές χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Μεγάλος αριθμός εταιρειών καταναλωτικών αγαθών και λιανέμπορων έχουν αρχίσει να αναζητούν τρόπους σύγκλησης με το Δίκαιο Εμπόριο, προκαλώντας 45

συχνά κύματα συζητήσεων και αντιδράσεων. Σε παγκόσμια κλίμακα, το Δίκαιο Εμπόριο έχει πλέον περάσει στην εποχή του «κυρίαρχου ρεύματος» (mainstream). Έτσι, αποτελεί, συχνά, επίκαιρο θέμα στα διεθνή μέσα ενημέρωσης και προσελκύει ως υποστηρικτές σπουδαίες προσωπικότητες από τον χώρο του θεάματος και της τέχνης. Το όψιμο ενδιαφέρον των μεγάλων εταιρειών για το Δίκαιο Εμπόριο ακολουθεί την αυξανόμενη καταναλωτική απαίτηση για «ηθικά προϊόντα» και ταυτόχρονα δημιουργεί ένα αλυσιδωτό φαινόμενο περαιτέρω ζήτησης. Είναι όμως δυνατό, το Δίκαιο Εμπόριο να είναι συγχρόνως και «εντός και εναντίον της αγοράς»; Αυτή η συγκρουόμενη κατάσταση έχει δημιουργήσει στο εσωτερικό του Δίκαιου Εμπορίου δύο διαφορετικές τάσεις, ανάλογα με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τις πρόσφατες συμμαχίες. Από τη μία μεριά, οι υποστηρικτές της συνεργασίας με τις πολυεθνικές εταιρείες δίνουν έμφαση στην αύξηση των πωλήσεων και στα οφέλη που προκύπτουν για ένα σημαντικό αριθμό επιπλέον παραγωγών. Ακόμη συμμερίζονται την άποψη κατά την οποία, η προοδευτική εναρμόνιση των εταιρειών με τις αξίες του Δίκαιου Εμπορίου θα οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε ένα βιώσιμο και δικαιότερο εμπορικό σύστημα. Από την άλλη πλευρά, όσοι ασκούν κατακρίνουν τις πρόσφατες συνεργασίες του Δίκαιου Εμπορίου υπενθυμίζουν «πως σημασία δεν έχει να ευνοείς κάποιους, αλλά να μην αδικείς κανέναν». Παράλληλα, κατακρίνουν τις εταιρείες για υποκρισία, καθώς συνεχίζουν να διατηρούν τους συμβατικούς κανόνες της αγοράς για ένα μεγάλο τμήμα της παραγωγής τους. Επιπλέον, αντιμετωπίζουν τις πολυεθνικές επιχειρήσεις ως μέρος ενός ευρύτερα άδικου εμπορικού συστήματος που δεν αρκεί να μεταρρυθμιστεί επιφανειακά, αλλά χρειάζεται ριζικές τομές. Καθώς το κίνημα του Δίκαιου Εμπορίου συνεχίζει να διαμορφώνεται και να αναπτύσσεται, είναι σχεδόν αναπόφευκτη η δημιουργία αντιθέσεων μεταξύ των διαφορετικών φορέων. Όταν όμως η εσωτερική αντιπαράθεση λαμβάνει μορφή ανθρωπίνων διλημμάτων, είναι πιθανό το Δίκαιο Εμπόριο να απομακρυνθεί από την εύρεση μιας πολύτιμης ισορροπίας μεταξύ των αυξανόμενων πωλήσεων και της ιδεολογικής του ακεραιότητας.

46

2.12 Κλάδος καφέ Τον κλάδο του καφέ μονοπωλούν τρεις πολυεθνικές, μέσω των θυγατρικών τους, ενώ μονοπωλιακές τάσεις εμφανίζονται και στα σημεία παρασκευής του, μέσω μεγάλων αλυσίδων. Αυτό προκύπτει από την κλαδική μελέτη της ICAP με τίτλο «Καφές - Αλυσίδες Cafe». Όπως διαπιστώνεται από τη μελέτη, κύριο χαρακτηριστικό του κλάδου του καφέ αποτελεί το γεγονός ότι η αγορά ελέγχεται ουσιαστικά από τρεις μεγάλου μεγέθους επιχειρήσεις που είναι θυγατρικές πολυεθνικών ομίλων με σημαντική παρουσία στην αγορά του καφέ παγκοσμίως. Εκτός από τις μεγάλες πολυεθνικές δραστηριοποιούνται και αρκετές μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις που εισάγουν, επεξεργάζονται και εμπορεύονται καφέ, οι περισσότερες εκ των οποίων, διαθέτουν μη τυποποιημένο προϊόν. Ο καφές διανέμεται κυρίως από σούπερ μάρκετ, καφεκοπτεία και χώρους μαζικής εστίασης. Η συνολική κατανάλωση καφέ παρουσιάζει ανοδική πορεία, ενώ παρατηρούνται διαφορετικοί ρυθμοί εξέλιξης μεταξύ των επιμέρους κατηγοριών των προϊόντων καφέ. Παράλληλα, καταγράφεται αξιοσημείωτη ανάπτυξη των αλυσίδων καταστημάτων που σερβίρουν καφέ. Προκύπτει έτσι και η τάση δημιουργίας μονοπωλιακών καταστάσεων ακόμη και στα σημεία παρασκευής του καφέ, η οποία αναμένεται να εμφανίσει εντονότερα τις αρνητικές επιπτώσεις της με την πάροδο του χρόνου. Η συνολική εγχώρια κατανάλωση καφέ εμφάνισε ανοδική τάση την περίοδο 2003 - 2008 με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 1,75%. Ο ελληνικός καφές αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς με ποσοστό 50% περίπου το 2008. Ο καφές φίλτρου (espresso) είχε ποσοστό 26% και ο στιγμιαίος 23%. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όσον αφορά στα καταστήματα που σερβίρουν καφέ, σημαντικό μερίδιο φαίνονται να καταλαμβάνουν οι επώνυμες και οργανωμένες αλυσίδες καταστημάτων, ενώ τα τελευταία χρόνια το δίκτυο των αλυσίδων αναπτύσσεται μέσω franchising. Οι πωλήσεις των μεγαλύτερων αλυσίδων καφέ σημείωσαν αύξηση πωλήσεων τα έτη 2006 - 2008 με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 12,7%. Το ποσό που προήλθε από τις πωλήσεις του σερβιρισμένου καφέ εκτιμάται ότι κάλυψε ποσοστό 55% το 2008.

2.13 Ο Καφές των Ζαπατίστας Λίγοι μπορούν να αντισταθούν σε ένα φλιτζάνι μυρωδάτου καφέ ή μια κούπα αχνιστής σοκολάτας. Όλοι όμως θέλουν να αγνοούν πώς παράγονται και φτάνουν στην κουζίνα μας αυτά τα ροφήματα, μαζί με τα μπαχαρικά, τις μπανάνες και τα άλλα εξωτικά προϊόντα του Νότου, της Δύσης και της Ανατολής. Είναι γεγονός πως αν 47

τραβήξεις την κουρτίνα της πολυτελούς συσκευασίας ενός κουτιού καφέ, από πίσω θα βρεις συνήθως σκλάβους και μικρά παιδιά να εργάζονται κάτω από συνθήκες εκμετάλλευσης σε οργανωμένες φυτείες στη Λατινική Αμερική, την Αφρική, το Βιετνάμ, την Ινδονησία. Θα βρεις επίσης μεσάζοντες και πολυεθνικές εταιρείες που αποκομίζουν τεράστια κέρδη με αθέμιτα μέσα. Αντίθετα με τον γαλλικό, τον τούρκικο ή τον ελληνικό, που πήραν το όνομά τους από τους αγοραστές, ο ζαπατιστικός καφές το παίρνει από τους παραγωγούς του. Είναι ένας καφές που φτάνει στα φλιτζάνια μας μαζί με την ιστορία, τη ζωή και τον αγώνα των παραγωγών του. Οι παραγωγοί οργανώνονται σε συνεταιρισμούς με σκοπό να αναζητήσουν συλλογικά εναλλακτικές μορφές διάθεσης του καφέ, ώστε να αποφύγουν την εξάρτηση από τους μεσάζοντες και τις πολυεθνικές εταιρίες. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν τέσσερις ζαπατιστικοί συνεταιρισμοί καφέ στην επαρχία των Τσιάπας (Mut Vitz, Yachil Xojobal Chulchan, Yochin Tayel Kinal και Ssit Lequil Lum), στους οποίους συμμετέχουν περίπου 2.500 παραγωγοί. Ο ζαπατιστικός καφές διακινείται στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ από συλλογικότητες ανθρώπων και συνεταιρισμούς εναλλακτικού εμπορίου, που νιώθουν αλληλέγγυοι με τα αιτήματα των Ζαπατίστας για δημοκρατία, ειρήνη και δικαιοσύνη και επιλέγουν να στηρίξουν έμπρακτα τον αγώνα τους. Αυτό το αλληλέγγυο δίκτυο προμηθεύεται κάθε χρόνο αρκετές εκατοντάδες τόνους ζαπατιστικού καφέ, χωρίς καμιά διαμεσολάβηση κερδοσκοπικών εταιριών, σε τιμή που υπερβαίνει κατά πολύ τη συνήθως εξευτελιστική της αγοράς. Ο καφές διακινείται έξω από τα κυρίαρχα εμπορικά κυκλώματα, σε δεκάδες χιλιάδες απλούς ανθρώπους, που συνειδητά επιλέγουν να στηρίξουν την όλη προσπάθεια. Από τα έσοδα που προκύπτουν από την πώληση του καφέ, ένα σημαντικό ποσό επιστρέφεται και στηρίζει τις αυτόνομες ζαπατιστικές δομές.

48

2.14 Ο πιο ακριβός καφές Σύμφωνα με τη Daily Mail οι ελέφαντες της Ταϊλάνδης και της Μαλαισίας εκτρέφονται αποκλειστικά με κόκκους καφέ Arabica που καλλιεργούνται σε υψόμετρο 5.000 μέτρων. Στη συνέχεια οι κόκκοι εξέρχονται από την ελέφαντα ως κοπριά, καθαρίζεται και προκύπτει κατά αυτόν τον τρόπο ένα πανάκριβο και γευστικότατο ρόφημα που κοστίζει 30 δολάρια το φλιτζάνι! Τα ένζυμα στο στομάχι του ελέφαντα διασπούν τις πρωτεΐνες στους κόκκους του καφέ, και δεδομένου ότι οι πρωτεΐνες αυτές είναι ένας από τους κύριους παράγοντες της πικρίλας του καφέ, λιγότερη πρωτεΐνη σημαίνει και μειωμένη πικρή γεύση, άρα γευστικότερο αποτέλεσμα. Η υψηλή τιμή του οφείλεται στο γεγονός ότι οι ελέφαντες θα πρέπει να τρώνε περισσότερα από 72 κιλά κόκκους arabica για να παράγουν μόλις 2,2 κιλά καφέ.

Kopi luwak Θα έχετε ίσως ακούσει για τον καφέ kopi luwak, ή αλλιώς καφέ μοσχογαλής, τον ακριβότερο καφέ του πλανήτη. Ο καφές αυτός παράγεται κυρίως στην Ινδονησία και η βασική του διαφορά με τον απλό καφέ είναι η… φυσική επεξεργασία του. Οι κόκκοι του καφέ καταναλώνονται από ένα μικρό, νυκτόβιο αιλουροειδές που λέγεται μοσχογαλή ή κιβέπη, όμως δε χωνεύονται από το πεπτικό της σύστημα και το ζώο τους αποβάλλει. Στη συνέχεια, οι επιχειρηματίες συλλέγουν τα περιττώματά της, αλλά το θέμα είναι πως τα στομαχικά υγρά του ζώου αυτού προκαλούν μια ενζυματική διαδικασία που προσδίδει στον καφέ ένα μοναδικό, σοκολατώδες άρωμα και ιδιαίτερα απαλή υφή, χωρίς οποιαδήποτε πικρή επίγευση. Ο καφές αυτός δεν είναι κάτι καινούργιο. Οι Ολλανδοί, που κυβερνούσαν την Ινδονησία για τρεις περίπου αιώνες, αλλά και οι Ιάπωνες στρατιώτες που κατέλαβαν τη χώρα κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έπιναν, υποτίθεται, μανιωδώς kopi luwak. Κατά τη δεκαετία του '50, το ρόφημα αυτό ξεχάστηκε ώσπου ανακαλύφθηκε ξανά πρόσφατα. Ο kopi luwak κοστίζει εκατοντάδες ευρώ το κιλό και καθώς η ζήτηση έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια από τότε που τον ανακάλυψαν οι διάφοροι γευσιγνώστες, οι επιχειρήσεις παραγωγής του kopi luwak έχουν εξελιχθεί σε χρυσωρυχεία. Στην Ινδονησία, πολλοί άνθρωποι πηγαίνουν στα δάση και αιχμαλωτίζουν τα μικρά αυτά ζωάκια, στήνοντας μικρές φάρμες παραγωγής κόκκων καφέ στις αυλές τους.

49

Φυσικά, λόγω του μεγάλου περιθωρίου για κέρδος, έχει εμφανιστεί στην αγορά και ψεύτικος καφές μοσχογαλής ή καφές κατώτερης ποιότητας, προερχόμενος από τις φάρμες που προαναφέραμε, αφού μια μοσχογαλή σε αιχμαλωσία δε παράγει, εξίσου νόστιμο καφέ με μια άγρια. Και το καλύτερο; Συχνά, ορισμένοι πονηροί πουλάνε κοπριά από άσχετα ζώα με κόκκους καφέ κολλημένους επάνω, σε τιμές αυθεντικού kopi luwak. Οι διάφοροι χωρικοί στην Ινδονησία, που συλλέγουν τα περιττώματα και στη συνέχεια τα πουλάνε σε τοπικούς αγοραστές ,συχνά, όταν βρίσκουν μια μοσχογαλή, αντί να μαζεύουν τα περιττώματά της, προτιμούν να την πιάσουν και να την κάνουν ψητή, διότι το κρέας της αποτελεί σπουδαία λιχουδιά. Με αυτό τον τρόπο ο πληθυσμός των συγκεκριμένων αιλουροειδών έχει μειωθεί αισθητά και τα ζώα δεν επαρκούν για να καλύψουν τη ζήτηση των πολύτιμων περιττωμάτων στην αγορά.

50

Γ΄ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΦΕ 3. Κοινωνιολογία του καφέ Η κοινωνιολογική φαντασία απαιτεί πάνω από όλα να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας σε μιαν απόσταση από τις συνηθισμένες πράξεις ρουτίνας της καθημερινής ζωής μας, προκείμενου να τις δούμε με καινούργιο μάτι. Σκεφτείτε μια απλή πράξη, όπως είναι να πιούμε ένα φλιτζάνι καφέ. Τι μπορούμε να βρούμε, για να μιλήσουμε από κοινωνιολογική άποψη, για μια εκ πρώτης όψεως τόσο λίγο ενδιαφέρουσα μορφή συμπεριφοράς; Υπερβολικά πολλά πράγματα. Μπορούμε πρώτα από όλα να σημειώσουμε ότι ο καφές δεν είναι απλώς ένα ρόφημα. Έχει μια συμβολική άξια ως μέρος των καθημερινών κοινωνικών δραστηριοτήτων μας. Πολύ συχνά το τελετουργικό της καφεποσίας είναι άλλο τόσο σημαντικό όσο η ίδια η πόση του καφέ. Δυο πρόσωπα που κανονίζουν να συναντηθούν για έναν καφέ ενδιαφέρονται κατά πάσα πιθανότητα πολύ περισσότερο να συναντηθούν και να κουβεντιάσουν παρά για αυτό που θα πιουν. Στην πραγματικότητα, το ποτό και το φαγητό αποτελούν σε όλες τις κοινωνίες ευκαιρίες για κοινωνικές συναλλαγές και για τελετουργικές πρακτικές, θέματα που συνιστούν πλούσια από κοινωνιολογικής μελέτης. Δεύτερον, ο καφές είναι μια ψυχοτρόπος ουσία. Περιέχει καφεΐνη, η οποία διεγείρει τον εγκέφαλο. Στον δυτικό πολιτισμό οι περισσότεροι δε θεωρούν τους εθισμένους στον καφέ ως τοξικομανείς. Όπως και το οινόπνευμα, ο καφές είναι μια κοινωνικά αποδεκτή ψυχότροπη ουσία, ενώ η μαριχουάνα δεν είναι. Παρά ταύτα, υπάρχουν κοινωνίες που ανέχονται την κατανάλωση μαριχουάνας αλλά αποδοκιμάζουν τόσο τον καφέ όσο και το οινόπνευμα. Τρίτον ένα άτομο που πίνει καφέ βρίσκεται ενταγμένο σε ένα περίπλοκο δίκτυο κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων που αγκαλιάζει ολόκληρο τον κόσμο. Η παραγωγή, μεταφορά και διανομή του καφέ απαιτούν συνεχείς δοσοληψίες μεταξύ ανθρώπων που βρίσκονται χιλιάδες μιλιά μακριά από τον συγκεκριμένο πότη του καφέ . Τέλος, η πράξη της πόσης ενός καφέ προϋποθέτει μια ολόκληρη διαδικασία παρελθούσας κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Μαζί με αλλά συνηθισμένα σήμερα στοιχεία της δυτικής διατροφής, όπως το τσάι, οι μπανάνες, οι πατάτες και η λευκή ζάχαρη, ο καφές άρχισε να καταναλίσκεται μαζικά μόνον από το τέλος του 19ου αιώνα και ύστερα. Η μαζική του κατανάλωση χρονολογείται από τη δυτική 51

αποικιακή επέκταση εδώ και ενάμιση αιώνα. Στην πραγματικότητα όλος σχεδόν ο καφές που καταναλώνουμε στις δυτικές χώρες σήμερα έρχεται από περιοχές που αποικίστηκαν από Ευρωπαίους. Έτσι θα λέγαμε ότι δεν αποτελεί με κανέναν τρόπο «φυσικό» μέρος της δυτικής διατροφής. Από κοινωνιολογική άποψη, ο καφές δεν είναι απλώς ένα ρόφημα. 

Έχει συμβολική (τελετουργική) αξία.

Αποτελεί προσωπικό και κοινωνικό τελετουργικό. 

Είναι ψυχοτρόπος (διεγερτική) ουσία.

Μερικοί πολιτισμοί επικρίνουν τη χρήση του. 

Εντάσσεται σε δίκτυο κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων.

Η παραγωγή , συσκευασία και εμπορία του καφέ αποτελεί παγκόσμια επιχείρηση. 

Σχετίζεται με την παρελθούσα κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη.

Οι τωρινές σχέσεις του καφέ δεν υπήρχαν πάντα και μπορεί να διακοπούν στο μέλλον.

52

3.1 Η κοινωνική διάσταση του καφέ Στις μέρες μας παρατηρούμε πως όλο και περισσότεροι νέοι ότι χρησιμοποιούν τον καφέ ως μέσω κοινωνικοποίησης. Πολύ συχνά έχουμε ακούσει και έχουμε πει την φράση «πάμε για καφέ» με την πρόθεση να συναντηθούμε και να συζητήσουμε με τους φίλους μας, περνώντας ξεκούραστα την ώρα μας. Σε πολλές χώρες, ο καφές αποτελεί μία από τις ιερές ουσίες της ανθρωπότητας. Στην Ουγκάντα, για παράδειγμα, οι Banyankole ασκούνε αδελφότητα του αίματος για την επέκταση κοινωνικών δεσμών πέρα από τις βιολογικές τους σχέσεις. Τομές γίνονται στα στομάχια των δύο φίλων (ούτε βιολογικά ούτε ετεροθαλή αδέλφια) τρίβοντας το αίμα τους με τα μούρα καφέ. Στη συνέχεια, ο καθένας τρώει τα μούρα καφέ και τρίβονται με το αίμα του φίλου του και με αυτό το τρόπο γίνονται «αδέλφια». Τα έθιμα και οι μέθοδοι για την προετοιμασία του καφέ έχουν καθορίσει την επιτυχημένη παγκόσμια διασπορά του. Με μια πρώτη ματιά, τα καφενεία, τα καταστήματα και τα περίπτερα φαίνεται να εξηγούν τη δημοτικότητα αυτού του ποτού ως μέσο κοινωνικής αλληλεπίδρασης, η οποία συνδέεται με διαφορετικές πολιτικές και ιστορικά γεγονότα. Με την πάροδο του χρόνου, κάθε κοινωνία ανέπτυξε τις δικές τις τελετουργικές μεθόδους για την προετοιμασία αυτών των ποτών, προκειμένου να ικανοποιήσει τις διαφορετικές ανάγκες της κατανάλωσης. Τυπικά δυτικοί πότες καφέ, για παράδειγμα, θα πιούν κανονικά ένα φλιτζάνι καφέ ως ένα σημαντικό μέρος του τελετουργικού πρωινού τους πριν εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ως μία από τις κύριες πηγές ενέργειάς τους. Κατά το βράδυ ή σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή, δυτικοί καταναλωτές θα μπορούσαν να μπουν σε μια καφετέρια για να απολαύσουν ένα φλιτζάνι καφέ με τους συναδέλφους τους. Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, η κατανάλωση καφέ αυξήθηκε και έγινε δημοφιλής στις δυτικές κοινωνίες, όταν ο καφές-διάλειμμα έγινε αποδεκτή συνήθεια. Η φράση αυτή γεννήθηκε σε ένα πλαίσιο εργασιακών σχέσεων, όπου οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να ανακτήσουν την ενέργεια και τη δύναμη. Η προέλευσή της μπορεί να επισημανθεί πίσω στο 1922, όταν στο Μπάφαλο, Νέα Υόρκη, οι επιχειρήσεις της Εταιρείας και ο Larkin Barcolo ίδρυσαν αίθουσες έτσι ώστε οι υπάλληλοί τους να μπορούν να απολαύσουν ένα φλιτζάνι καφέ. Παρ’όλα αυτά, η επινόηση της φράσης και η δημοτικότητά του συνέβη σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα, μέσω μιας εκστρατείας που αναπτύχθηκε από την Pan-Αμερικανικό 53

Γραφείο καφέ το 1952, και ενθαρρύνεται από τις χώρες παραγωγής. Με τον τρόπο αυτό η θεσμοθέτηση του διάλειμμα για καφέ επωφελήθηκε από την ανάπτυξη και την αποδοχή των μηχανημάτων αυτόματης πώλησης στις Ηνωμένες Πολιτείες καθ 'όλη τη διάρκεια της περιόδου 1947 - 1955 (Pendergrast, 1999). Ταυτόχρονα, αυτή η καθημερινότητα έγινε ένας σημαντικός χρόνος για συζήτηση στο πλαίσιο του κοινωνικού περιβάλλοντος για πολλούς πολιτισμούς. Σε άλλους πολιτισμούς ο καφές χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες τελετουργίες. Μέσα στον αραβικό κόσμο είναι σύνηθες να βλέπεις ανθρώπους να πίνουν καφέ το βράδυ, ενώ συζητάνε για τη καθημερινότητα της ημέρας. Είναι ένας τρόπος για να συναντηθούν με την υπόλοιπη κοινότητα. Στην περίπτωση της Κολομβίας, είναι τυπικό να προσφέρεται ένα φλιτζάνι καφέ, ο οποίος σε τοπικό επίπεδο αναφέρεται ως «Tinto», τόσο στο σπίτι και στο γραφείο. Πολλές συζητήσεις εμπνευσμένες από αυτό το φλιτζάνι του καφέ, καθώς και η προσφορά των ποτών αποτελούν σημάδι ότι οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι να μείνουν και να μιλήσουν. Ο καφές παίζει μεγάλο ρόλο στην ιστορία και τη λογοτεχνία, λόγω των μεγάλων επιπτώσεων που είχε η βιομηχανία του καφέ στους πολιτισμούς όπου παράγεται ή καταναλώνεται. Καφές στον πολιτισμό ή το εμπόριο είναι ένα κεντρικό θέμα και εμφανώς αναφέρεται πολύ στη ποίηση, την πεζογραφία, την ιστορία .

3.2 Καφές και υγεία Η δράση του καφέ στην υγεία – Καφεΐνη, το κύριο συστατικό του καφέ Ο καφές αποτελεί ένα από τα ροφήματα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση παγκοσμίως. Περιέχει κάλιο, μαγνήσιο, μαγγάνιο και φθόριο. Αυτό το υπέροχο ρόφημα που πίνουμε σχεδόν όλοι κάθε πρωί, με την απίστευτη μυρωδιά που ως δια μαγείας μας ξυπνάει και κάνει τις αισθήσεις μας να δουλεύουν πιο γρήγορα. Όπως, όμως, συμβαίνει με κάθε προϊόν που χρησιμοποιείται σε υπερβολικές ποσότητες, οι καταναλωτές συχνά αναρωτιούνται για τις πιθανές συνέπειες στην υγεία τους. Άλλοι θεωρούν ότι σε γενικές γραμμές είναι βλαβερός και άλλοι υποστηρίζουν ότι σε κανονικές ποσότητες βοηθάει τον οργανισμό να αντεπεξέλθει αλλά και να θωρακιστεί. Είναι τόσο αθώο όσο νομίζουμε ή το αντίθετο είναι τόσο ένοχο όσο πολλοί πιστεύουν; Όσο αφορά τα θέματα υγείας, τα περισσότερα στοιχεία που έχουμε σήμερα τεκμηριώνουν ότι η με μέτρο κατανάλωση του καφέ, για παράδειγμα 3-4 φλιτζάνια καφέ την ημέρα, μπορεί να προσφέρει πολλά στην υγεία μας.

54

Οι ευεργετικές δράσεις του καφέ για τον εγκέφαλο, τη μνήμη, τη διαύγεια, την καρδιά, την πρόληψη του διαβήτη και την καταπολέμηση του καρκίνου διερευνώνται συνεχώς, με μεγάλο ενδιαφέρον.

3.3 Θετικές επιπτώσεις του καφέ Ας δούμε μερικά στοιχεία που είναι χρήσιμο να θυμόμαστε για τον καφέ: 

Ο καφές σε μέτριες ποσότητες, βελτιώνει τη νοητική λειτουργία του

ανθρώπου και έρευνες που έγιναν (μιλάμε πάντα για μέτριες ποσότητες και όχι για υπερκατανάλωση) έδειξαν ότι άτομα που πίνουν καφέ έχουν 80% λιγότερο κίνδυνο να νοσήσουν από τη νόσο Πάρκινσον. 

Ο καφές βοηθάει ώστε να μην εμφανισθεί καρκίνος στο παχύ έντερο.

Έρευνες έδειξαν ότι 2 - 3 φλιτζάνια την ημέρα μειώνουν κατά 25% τον κίνδυνο. 

Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι άτομα που καταναλώνουν συχνά

καφέ, έχουν μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης τύπου ΙΙ Διαβήτη, σε σχέση με άτομα που δεν καταναλώνουν καθόλου καφέ. 

Είναι γνωστό ότι μικρές ποσότητες καφεΐνης βοηθούν στη

κεφαλαλγία, και τις ημικρανίες. 

Ο καφές σε μικρές ποσότητες έχει αντιοξειδωτική δράση στον

οργανισμό μας. 

Μειώνει κατά 25% την πιθανότητα εμφάνισης κίρρωσης του ύπατος.



Μειώνει κατά 25% τα συμπτώματα του άσθματος γιατί περιέχει μια

ουσία την θεοφιλίνη η οποία χαλαρώνει τους μυς στους βρόγχους. 

Ανακουφίζει από κάποιες αλλεργίες γιατί μειώνει την απελευθέρωση

της ισταμίνης 

Ο καφές μπορεί να μειώσει το κίνδυνο κατάθλιψης στις γυναίκες.



Ένα φλιτζάνι καφέ βοηθά στην ανακούφιση από τα συμπτώματα του

κρυολογήματος. 

Ο καφές πριν από τη σωματική άσκηση αυξάνει την αντοχή και

ζωτικότητα και σχετίζεται με μείωση των μυϊκών πόνων. Η καφεΐνη επιτρέπει έτσι την καλύτερη προπόνηση και απόδοση.

55

3.4 Αρνητικές επιπτώσεις του καφέ Ας δούμε αρχικά τι προκαλεί στον άνθρωπο η καφεΐνη: 

Η κατανάλωση μικρής ποσότητας καφέ αυξάνει τα επίπεδα της

αδρεναλίνης, η οποία μπορεί να αυξήσει τους παλμούς της καρδιάς μας και να νιώσουμε αρρυθμίες. 

Η κατανάλωση καφέ αυξάνει την αρτηριακή πίεση. Από έρευνα που

έγινε στο πανεπιστήμιο των Αθηνών το 2005 βρέθηκε, ότι όσοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες καφεΐνης παρουσιάζουν μεγαλύτερη σκλήρυνση στις αρτηρίες. 

Η καφεΐνη μπορεί να προκαλέσει εθισμό.



Κάποιοι μιλούν και για αφυδάτωση του οργανισμού όταν

προσλαμβάνουμε μεγάλες ποσότητες καφέ. 

Στρες και ευερεθιστικότητα. Επειδή δρα στο κεντρικό νευρικό

σύστημα του οργανισμού, μεγάλες ποσότητες καφέ μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες. Σε έρευνα που έγινε το 50% των ανθρώπων που έβαζαν καφεΐνη στον οργανισμό τους, παραδέχτηκαν ότι είχαν στρες και πολλές φορές στη δουλειά τους, ασυγκράτητα νεύρα. 

Ο καφές περιέχει μεγάλες ποσότητες βιταμίνης Κ που επιφέρει πήξη

του αίματος. Εν δυνάμει λοιπόν μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό ή θρομβώσεις. 

Ο καφές αυξάνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης. Ένα μέρος του

ασβεστίου αποβάλλεται στα ούρα λόγω του καφέ. 

Αυξάνει το επίπεδο της ολικής χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων

και υπάρχει κίνδυνος καρδιακής προσβολής. 

Είναι επικίνδυνος για τις εγκύους αφού αυξάνει τον κίνδυνο αποβολής.



Αυξάνει την έκκριση των γαστρικών υγρών, με αποτέλεσμα να

δημιουργεί έντονους πόνους στο στομάχι και προβλήματα στην πέψη. 

Καθυστερεί την έναρξη του ύπνου και διαταράσσει τη φάση REM του

ύπνου. Η φάση αυτή χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών και κατά τη διάρκεια της λαμβάνουν χώρα τα όνειρα. Οι υπερβολές βλάπτουν. Ας μην ξεχνούμε ότι η υπερβολική κατανάλωση καφέ προκαλεί νευρικότητα, ταραχή, τρεμούλιασμα, ταχυκαρδία, διάρροια, υπερβολική διούρηση, αφυδάτωση, ταχυπαλμία και προβλήματα ύπνου.

56

Μία από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις που έγιναν τελευταία σχετικά με τον καφέ είναι η παρουσία σημαντικών ουσιών με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Κυριότερες από αυτές είναι τα χλωρογενή οξέα (πολυφαινόλες). Ένα φλιτζάνι (150 ml) συνήθως περιέχει 120 mg χλωρογενών οξέων. Τα αντιοξειδωτικά αυτά απαντώνται σε όλα τα είδη καφέ, όποια κι αν είναι η προέλευση, η μέθοδος καβουρντίσματος και αλέσματος, καθώς και στους στιγμιαίους και ντεκαφεϊνέ. Oι ποσότητες μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την προέλευση του καφέ και τα χαρμάνια, την παρασκευή και τη μέθοδο ζύμωσης. Σύμφωνα με ελβετική έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Journal of Agriculture and Food Chemistry», ο καφές διαθέτει υψηλότερη συνολική αντιοξειδωτική δράση σε σχέση με άλλα ροφήματα που γνωρίζουμε ότι είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά.

3.5 Καφεΐνη Η καφεΐνη (C8H10N4O2) είναι ένα αλκαλοειδές συστατικό, το οποίο δρα στον ανθρώπινο οργανισμό, ως διεγερτικό. Απομονώθηκε από τον καφέ το 1819 από τον Γερμανό χημικό Friedrich Ferdinand Runge. Η καφεΐνη βρίσκεται σε ποικίλες ποσότητες στους κόκκους, στα φύλλα, και στους καρπούς ορισμένων φυτών. Καταναλώνεται συνηθέστερα από τον άνθρωπο σε εγχύσεις που προέρχονται από τους κόκκους του φυτού καφέ και τα φύλλα του τσαγιού καθώς και από διάφορα τρόφιμα και ποτά που περιέχουν προϊόντα που προέρχονται από το φιστίκι κόλα. Είναι ιδιαίτερα διαλυτή σε επαφή με το νερό και βρίσκεται σε μικρότερες ποσότητες στα φύλλα πολλών φυτών και φαίνεται πως ο βιολογικός ρόλος της δρα ως φυσικό εντομοκτόνο, αφού παραλύει και θανατώνει ορισμένα έντομα. Η καφεΐνη έχει ισχυρές οξείς αιμοδυναμικές επιδράσεις και επηρεάζει την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Eπίσης έχει διουρητικές ιδιότητες, τουλάχιστον όταν χορηγείται σε επαρκείς δόσεις και σε άτομα που δεν έχουν ανοχή σε αυτήν. Οι τακτικοί χρήστες ωστόσο, αναπτύσσουν μια ισχυρή ανοχή προς αυτό το φαινόμενο, και μελέτες γενικά έχουν αποτύχει να υποστηρίξουν την κοινή αντίληψη ότι η τακτική κατανάλωση των ποτών που περιέχουν καφεΐνη συμβάλλει σημαντικά στην αφυδάτωση. Οι Πορτογάλοι γιατροί διαπίστωσαν ότι η πρόσληψη καφεΐνης συσχετιζόταν με μειωμένο κίνδυνο προσβολής από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Συγκεκριμένα βρήκαν ότι οι ασθενείς που προσβλήθηκαν από τη νόσο είχαν καταναλώσει λιγότερη καφεΐνη 57

στα 20 χρόνια που προηγήθηκαν συγκριτικά με ανθρώπους που δεν παρουσίασαν τη νόσο. Επιπλέον, η καφεΐνη χρησιμοποιείται για θεραπεία διαφόρων ειδών πονοκεφάλων, της ημικρανίας και των πονοκεφάλων τάσης. Επιπλέον ανακουφίζει για σύντομο χρονικό διάστημα από την κούραση και τη νύστα. Οι υψηλές δόσεις καφεΐνης πιθανόν να έχουν αντίθετο αποτέλεσμα και να προκαλούν πονοκέφαλο, παροδική και ήπια αύξηση της αρτηριακής πίεσης και ευερεθιστικότητα. Η καφεΐνη δραστηριοποιεί τις λειτουργικές μονάδες του εγκεφάλου που ελέγχουν την προσοχή και τη μνήμη εργασίας. Συμπεράσματα που προέκυψαν από έρευνες οι οποίες έγιναν με τη βοήθεια της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας τεκμηρίωσαν τη βοηθητική δράση της καφεΐνης για τη μνήμη και την προσοχή. Τέλος, να προσθέσουμε ότι αυξάνει την εγρήγορση, την ετοιμότητα, την αντοχή και έρευνες έδειξαν ότι σε μέτριες δόσεις βελτιώνει τη μνήμη, τη συγκέντρωση, τη σωματική και την ψυχική απόδοση. Έχει διουρητική ιδιότητα και σε μεγάλες δόσεις αυξάνει σημαντικά τη διούρηση. Άτομα που προσλαμβάνουν αρκετές ποσότητες καφεΐνης καλό είναι να πίνουν άφθονο νερό. Είναι επίσης δυνατόν να προκαλεί μείωση της όρεξης. Η ευαισθησία του κάθε ατόμου στην καφεΐνη είναι διαφορετική. Σε κάποια άτομα η καφεΐνη είναι δυνατόν να προκαλεί αϋπνία είναι προτιμότερο να αποφεύγουν τον καφέ τη νύχτα. "Ο μαθηματικός είναι μια μηχανή που μετατρέπει τον καφέ σε θεωρήματα", έλεγε ο Πάουλ Ερντις, ένα από τα πιο εξαιρετικά μυαλά στην επιστήμη των αριθμών, σημειώνοντας τη στενή σχέση του σκουρόχρωμου υγρού με τη διανοητική εργασία.

3.6 Καφεμαντεία Αρκετές δεισιδαιμονίες σχετίζονται με τον καφέ: όταν χυθεί στο πιατάκι λένε ότι θα πάρεις λεφτά, όταν έχει μια χοντρή φουσκάλα άλλοι το βλέπουν σαν στενοχώρια και άλλοι σαν προαναγγελία αφίξεως φίλου, όταν σπάσει το φλιτζάνι είναι γρουσουζιά κτλ. Ο About διαβεβαιώνει ότι το 1834, που έστειλαν την καρμανιόλα στο Μεσολόγγι, ένας καφετζής έσπασε καταγής το φλιτζάνι με το οποίο είχε πιεί καφέ ο δήμιος. Όλα αυτά οδηγούν κατευθείαν στην καφεμαντεία, που ασκείται ενδόξως από τις καφετζούδες. Ελάχιστοι άντρες λένε τον καφέ. Αυτός που λέει το φλιτζάνι πρέπει οπωσδήποτε να πληρωθεί. Καφεμαντεία που δεν πληρώνεται (ή βερεσέ) δεν πιάνει.

58

Το φλιτζάνι ποτέ δεν το λένε νύχτα γιατί επίσης δεν πιάνει. Ο πελάτης της καφετζούς δεν πρέπει να πει ευχαριστώ, γιατί η μαντεία σκορπά και χάνεται.

“Μην πιστεύεις σε αυτό που λέει το κατακάθι του καφέ στο πάτο του φλιτζανιού, αλλά μη χάνεις και την ευκαιρία να διαβάσεις το μέλλον σου εφ' όσον μπορείς”.

Η τέχνη να διαβάζεις τον καφέ και να καταλαβαίνεις τι λέει για το μέλλον σου είναι τόσο παλιά, όσο και ο ίδιος ο καφές. Ο τούρκικος καφές και το διάβασμα του είναι συνδεδεμένα με τις συζητήσεις και την απόλαυση που συνοδεύουν τον καφέ. Ο ανατολίτικος καφές είναι ο μοναδικός που δίνει τέτοια ευκαιρία. Στα τέλη του 17ου αιώνα η πρακτική αυτή γίνεται πολύ της μόδας στο Παρίσι, με τον καιρό μεταδίδεται και στην Αυστρία, Ουγγαρία και τη Γερμανία. Όταν τελειώνει κανείς με τον καφέ του πρέπει να γυρίσει το φλιτζάνι στο πιατάκι. Αυτός που θέλει να μάθει για το μέλλον του λέει «'Ο,τι και να συμβαίνει θέλω να δω το μέλλον μου και δέχομαι κάθε μαντεία». Είναι προτιμότερο το φλιτζάνι να κρυώσει εντελώς και μετά αυτός που διαβάζει εξετάζει τις φιγούρες που έχουν δημιουργηθεί από το κατακάθι. Ο σκοπός είναι να λέγονται τα καλά νέα και να δείχνει κανείς θετική άποψη για το μέλλον. Οι μορφές και οι φιγούρες στο φλιτζάνι έχουν διαφορετική σημασία και συμβολισμό. Το κατακάθι του καφέ πρέπει να ανακατευθεί προσωπικά από αυτόν που ήπιε τον καφέ και ο ίδιος να γυρίσει το φλιτζάνι στο πιατάκι. Κάποιοι λένε ευχές και αγγίζουν τον πάτο του φλιτζανιού. Μετά, το φλιτζάνι ανακαλύπτεται και περιμένει κάποιον να διαβάσει το μέλλον στο κατακάθι. Η παράδοση λέει ότι αυτός που μαντεύει πρέπει να πει τα μαγικά λόγια για να γίνει αυτό που θέλεις και μετά το 59

διάβασμα του ξεκινάει. Τα υπόλοιπα εξαρτιόνται από αυτό που φαίνεται στο φλιτζάνι και τη φαντασία καθενός. Το σημαντικότερο είναι να έχει πάντα καλά νέα. «Εδώ μπορείτε να μάθετε να διαβάζετε τι σας λέει το κατακάθι του καφέ» Εξήγηση συμβόλων Ζώα, πτηνά, πλοία, φύλλα 1. Tα ζώα γενικά είναι καλό σημάδι. Kάτι θα αλλάξει από τον τρόπο ζωής σας προς το καλύτερο. O ελέφαντας φέρνει επιτυχία στις υποθέσεις σας. O σκύλος σημαίνει ότι έχετε έναν πιστό φίλο. O όνος ότι έχετε αναλάβει πολλές οικογενειακές φροντίδες. O λέων ότι θα υπερνικήσετε τα εμπόδια και όσους σας δυσκολεύουν. O τίγρης προτρέπει να εργαστείτε με ενεργητικότητα και θα έχετε αποτέλεσμα.

2. Tα πτηνά συμβολίζουν ευχάριστο νέο, άγγελμα για κάποιο θέμα, που όμως δεν είναι ζωτικής σημασίας.

3. Ψάρια. Ένα μόνο: Aπατηλή σχέση με κάποιον που δεν ανταποκρίνεται ειλικρινά στα αισθήματά σας. Πολλά ψάρια: Μεγάλη απογοήτευση από κάτι που είχατε δεδομένο και θα το δείτε να καταστρέφεται.

4. Φίδι. Άτομο του κοντινού περιβάλλοντός σας υποσκάπτει και σας συκοφαντεί. Πρέπει να το απομακρύνετε.

5. Πλοίο. Θα κάνετε σύντομα ταξίδι. Aν κοντά στο πλοίο υπάρχει ένα κλαδί, το ταξίδι θα είναι για επιχειρηματικούς-εμπορικούς λόγους και θα σας φέρει κέρδη.

6. Ανεξαρτήτως του δέντρου, το κλαδί ή το φύλλο δέντρου σημαίνει επιτυχία κυρίως στις εμπορικές υποθέσεις. Πιθανά κέρδη από τυχερά παιχνίδια. Συνήθεις εκφράσεις που χρησιμοποιούν οι καφετζούδες είναι: Τέρμινα (χρονική περίοδος)

Συνάντηση

Μεγάλο Πρόσωπο

Μεγάλη Πόρτα

Αντάμωση

Ανοιχτός Δρόμος

Τύχη

Πολλά Λεφτά

Θάνατος

Αρρώστια

Ξανθιά Γυναίκα

Λόγια

Σπαθάτος Άντρας

Γράμμα

Είδηση

Στεναχώρια

Χαρτί

Κρυφός Εχθρός 60

3.7 Καφές και κοινωνικές εκδηλώσεις Ο καφές δεν σερβίρεται ποτέ σε αρραβώνες, σε γάμους, σε βαφτίσεις. Ποτέ δεν λέμε όταν πίνουμε καφέ στην υγεία σας, αντίθετα ευχόμαστε με ένα ποτήρι νερό. Ο καφές είναι απαραίτητος σε πένθιμα γεγονότα όπως κηδείες, μνημόσυνα και άλλα, λόγω του μαύρου χρώματος και σύμφωνα με μία παράδοση σταματάει τα δάκρυα και προσφέρει τόνωση. Σε πολλά τραγούδια αναφέρεται ο καφές ως ποτό το οποίο το πίνουν οι στεναχωρημένοι.

61

Δ΄ O ΚΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ 4. Γενικά για την κατανάλωση του καφέ σήμερα Ο καφές αποτελεί τρόπο ζωής του σύγχρονου Έλληνα. Αυτό γίνεται αντιληπτό από το γεγονός ότι ο Έλληνας τον καταναλώνει σε πολλές περιστάσεις της ζωής του. Ειδικότερα είναι η αγαπημένη του συνήθεια πράγμα το οποίο αποτυπώνεται στις παρακάτω στατιστικές: Το 85% των Ελλήνων καταναλώνει καφέ (όλα τα είδη), έναντι μόλις 15% που καταναλώνει τσάι και 7% σοκολάτα. Από αυτούς, οι μισοί περίπου πίνουν σταθερά ελληνικό καφέ, με τον στιγμιαίο καφέ να ακολουθεί στις προτιμήσεις (3 στους 10) και τον εσπρέσο και τον καφέ φίλτρου να προτιμώνται από τους 2 στους 10. Ωστόσο, τα δύο τελευταία είδη ανεβαίνουν διαρκώς και κερδίζουν την προτίμηση του Έλληνα. Μολονότι η κατά κεφαλήν κατανάλωση καφέ στην Ελλάδα είναι από τις μικρότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο χρόνος που αφιερώνουμε για να τον απολαύσουμε σε κάποια από τις 30.000 καφετέριες της χώρας είναι ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη: 40 λεπτά τουλάχιστον. Αυτό συμβαίνει επειδή ο καφές αποτελεί μέρος του πολιτισμού του σύγχρονου Έλληνα. Ο ελληνικός καφές είναι παραδοσιακή επιλογή και για αυτό δυσκολεύεται να προσελκύσει το νεανικό κοινό. Από την άλλη ο στιγμιαίος καφές είναι τονωτικός και για αυτό κερδίζει την προτίμησή του. Ο καφές μηχανής φίλτρου, εσπρέσο, καπουτσίνο έχει τη γεύση του μοντέρνου και γι’ αυτό βρίσκει ανταπόκριση στα μέσα και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Ειδικότερα ο εσπρέσο είναι ο καφές της ταχύτητας, ο φίλτρου ο καφές του μέτρου ενώ ο καπουτσίνο προσδίδει δημιουργικότητα. Η αγορά του καφέ στην Ελλάδα παρουσιάζει έντονη εποχική διακύμανση. Η κατανάλωση του ελληνικού αυξάνεται κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών, ενώ αντίστοιχα τους καλοκαιρινούς μήνες αυξάνεται η κατανάλωση του στιγμιαίου, με τη μορφή του φραπέ. Περίπου το 70% της κατανάλωσης γίνεται στο σπίτι και το 30% εκτός. Όσον αφορά τα μέρη όπου προτιμά ο Έλληνας να πίνει τον καφέ του, οι νέοι πίνουν τον καφέ τους στις καφετέριες, οι μεσήλικες κυρίως στον χώρο εργασίας τους και στο σπίτι τους, ενώ οι γέροντες κυρίως στα παραδοσιακά καφενεία και στα σπίτια τους. Για τον σύγχρονο Έλληνα ο καφές είναι παρέα και μοναξιά, είναι απόλαυση και εμπειρία.

62

«Ο καφές είναι χρηματιστηριακό προϊόν. Αποτελεί το δεύτερο εμπόρευμα σε τζίρο μετά το πετρέλαιο και επίσης είναι το δεύτερο ρόφημα σε κατανάλωση μετά το νερό». Οι προτιμήσεις των καταναλωτών καφέ που δεν βιάζονται είναι το 50%: Το 85% του πληθυσμού της Ελλάδας προτιμά καϊμάκι αντί για αφρό καφέ . Από αυτούς περίπου οι μισοί προτιμούν τον ελληνικό καφέ. Ακολουθεί στη λίστα ο στιγμιαίος καφές (νες και ιδίως ο φραπέ) με ποσοστό 30%. Ο μέσος χρόνος παραμονής στην καφετέρια είναι 40 λεπτά, ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη, αν και η κατά κεφαλήν κατανάλωση είναι χαμηλή. Δεν πίνουμε πολύ καφέ, τον πίνουμε όμως πολλή ώρα.

30.000 καφετέριες : Μία σε κάθε γειτονιά. Στην Ελλάδα υπάρχουν 30.000 καφετέριες, που αντιστοιχούν σε μία ανά τριακόσιους κατοίκους. Η αναλογία είναι μικρότερη αν διαιρέσουμε με τον ενεργό πληθυσμό. Εκτός σπιτιού γίνεται το 30% της κατανάλωσης. Οι πιο καυτές (άλλα και κρύες) τάσεις στην κατανάλωση καφέ σήμερα είναι τα ροφήματα τύπου -ccino και smoothies. Γενικώς κρύα ροφήματα. Εκτός από τον φραπέ, καταναλώνεται πολύ ο φρέντο εσπρέσο, που αποτελεί και αυτός ελληνική πατέντα! Καφέδες τύπου latte, αλλά και το σερβίρισμα των ροφημάτων με latte art, δηλαδή η δημιουργία πρωτότυπων σχεδίων στην επιφάνεια του καπουτσίνο. Γκουρμέ συνθέσεις, που αναμειγνύουν τον καφέ με άλλα υλικά. Ο καφές της παρηγοριάς: Σερβίρεται ύστερα από κηδείες και μνημόσυνα και η παράδοση τον θέλει τόσο πικρό όσο ο θάνατος. Ο καφές αυτός είναι πάντα «ελληνικός» (τούρκικος). Ο καφές της νομιμοποίησης: Υπεισέρχεται σε μια υπό διαπραγμάτευση σχέση (επαγγελματική, ερωτική κ.λπ.), επισφραγίζει συμφωνίες, αφήνει υποσχέσεις, χωρίς τη βαρύτητα ενός γεύματος ή μιας βραδινής εξόδου. Ο καφές της υγείας: Πλούσιος σε αντιοξειδωτικά, μειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης διάφορων ασθενειών. Τα οφέλη ταυτίζονται με τη μετρημένη κατανάλωση· η κατάχρηση βλάπτει.

63

4.1 Λάρισα, η πόλη του καφέ Οι κάτοικοι της πόλης πίνουν το ένα τρίτο του καφέ που καταναλώνεται στη χώρα μας. Η Ελλάδα βρίσκεται στη 13η θέση κατανάλωσης καφέ παγκοσμίως. Η Λάρισα από ότι δείχνουν οι αριθμοί είναι η πόλη που δεν κοιμάται ποτέ. Και αυτό διότι οι κάτοικοί της πίνουν το ένα τρίτο του καφέ που καταναλώνεται στη χώρα! Οι εργαζόμενοι στις κεντρικές καφετέριες υποστηρίζουν ότι καφέ 12.00-14.00 και 19.00-21.00 πίνουν όσοι έχουν από ελάχιστη έως καθόλου δουλειά. Φοιτητές που δεν έχουν ή απλά δεν πάνε στο μάθημά τους. Μαθητές που κάνουν κοπάνα ή είναι εκδρομή. Συνταξιούχοι, οι οποίοι απολαμβάνουν ξέγνοιαστοι τον καφέ τους διαβάζοντας τα νέα της ημέρας. Νοικοκυρές που κάνουν ένα διάλειμμα είτε από τα ψώνια είτε από τις δουλειές του σπιτιού. Πτυχιούχοι όπου σύμφωνα με την εφημερίδα «Ελευθερία» και τον ηλεκτρονικό ιστότοπο «larisa news» νέοι και νέες 25-30 ετών που μόλις έχουν πάρει το πτυχίο τους και περιμένουν κάποιο διορισμό ή αναζητούν μια θέση εργασίας, παρατάσσονται μαζί με τους υπόλοιπους προσπαθώντας να «πνίξουν» την αγωνία τους για το μέλλον σ' ένα φλιτζάνι espresso. Με τη συζήτηση, τις χειραψίες με φίλους και γνωστούς ξεχνούν για λίγο ότι ανήκουν το 22,9% των ανέργων της χώρας. Η συνήθεια αυτή των Λαρισαίων οδήγησε στη δημιουργία ειδικού like page στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης «facebook» με το πολύ ταιριαστό όνομα «Λάρισα: Η Πόλη Του Καφέ Και Της Διασκέδασης», μία σελίδα η οποία μέχρι αυτή τη στιγμή αριθμεί 4000 μέλη, αριθμός που διαρκώς αυξάνει. Και παρά τις κατηγορίες των κατοίκων άλλων μεγάλων αστικών κέντρων, οι οποίοι χαρακτηρίζουν τους Λαρισαίους ως αργόσχολους ή ως «τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας», εδώ δεν πτοείται κανείς. Έτσι λοιπόν μπορεί η Ελλάδα να βρίσκεται στη 13η θέση στην κατανάλωση καφέ παγκοσμίως, η Λάρισα είναι η πρώτη σε εθνικό επίπεδο! Πηγή : www.protothema.gr

64

4.2 Καφές κερασμένος από έναν άγνωστο φίλο! Σε πολλούς ανθρώπους που σήμερα η απόλαυση των στιγμών χαλάρωσης ενός καφέ είναι μακριά από τη δικιά τους πραγματικότητα, λόγω της αδυναμίας να ανταποκριθούν οικονομικά, κάποιος άγνωστος φίλος, τον οποίο δεν θα γνωρίσουν ποτέ, τους τον κερνάει. Ένα φλιτζάνι καφέ, κερασμένο, περιμένει όλους όσους δεν έχουν τη δυνατότητα να τον πληρώσουν, στο καφέ «Grand cafe» της Λάρισας, της κ. Μάρως Κωστοπούλου, οδός Ασκληπιού 8, η οποία ευαισθητοποιήθηκε να συμμετάσχει σε ένα δίκτυο καταστημάτων πανελλήνια, που έχουν ενταχθεί στην πρωτοβουλία με τίτλο «Ένας καφές σε περιμένει», του περιοδικού «σχεδία», που σκοπό έχει την κινητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας για να αναπτυχθεί ένα δίκτυο «καφέδων που περιμένουν» σε όλη τη χώρα. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν νέο τρόπο προσφοράς στο συνάνθρωπο, κατά τον οποίο διατηρείται η ανωνυμία αυτού που δίνει κι αυτού που λαμβάνει, προσφέροντας την ευκαιρία να βιώσουν τη μικρή αυτή καθημερινή απόλαυση και άτομα που δεν έχουν άλλο τρόπο για να πιουν ένα καφεδάκι, (άπορους, άνεργους…), και οι οποίοι μένουν κλεισμένοι, απομονωμένοι στα σπίτια τους. Όπως μας είπε η κ. Κωστοπούλου, λειτουργεί ως εξής: «Όσοι πελάτες επιθυμούν, πληρώνουν με έκπτωση 35%, έναν καφέ, για κέρασμα. Ο «καφές που περιμένει» και έχει προπληρωθεί ανώνυμα, θα καταναλωθεί από κάποιον άλλο συμπολίτη μας που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να τον πληρώσει ο ίδιος. Για κάθε «καφέ που περιμένει» κόβεται απόδειξη η οποία αναρτάται σε εμφανές σημείο του καταστήματος, ώστε να μπορεί να δει κάποιος ότι υπάρχουν κερασμένοι καφέδες για να διατεθούν. Πρόκειται για μια πράξη αγάπης και αλληλεγγύης προς τους συνανθρώπους μας που δεν έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν ακόμα κι αυτή την τόσο απλή συνήθεια. Όπως τονίζει η κ. Κωστοπούλου, ήδη από τις μόλις δύο πρώτες μέρες λειτουργίας αυτής τη δράσης στο κατάστημά της, υπήρξε ανταπόκριση από πελάτες της, που πλήρωσαν καφέ για κέρασμα. Οι πρώτες αποδείξεις καφέδων που περιμένουν, ήδη έχουν αναρτηθεί στο κατάστημα και κάποιοι απ’ αυτούς έχουν προσφερθεί.

65

«Υπάρχουν άτομα που γνωρίζω ότι δεν έχουν χρήματα για να πληρώσουν έναν καφέ και αρκετές φορές τον κερνάω, κατανοώντας την κατάστασή τους. Σήμερα με το δίκτυο «Ένας καφές σε περιμένει», ευαισθητοποιείται όλη η κοινωνία να κεράσει έναν καφέ, αυξάνοντας το μέγεθος της προσφοράς», επισημαίνει η κ. Κωστοπούλου. Αν και το «Grand cafe», είναι το μοναδικό μέχρι στιγμής στη Λάρισα, ενταγμένο σε αυτό το ξεχωριστό δίκτυο αλληλεγγύης, όσα συμμετέχουν καλούνται να τοποθετήσουν στους χώρους τους χαρακτηριστικά αυτοκόλλητα, μια αφίσα και ενημερωτικά φυλλάδια, που υποδηλώνουν τη συμμετοχή τους. Για κάθε νέο μέλος που θα προστίθεται θα γίνεται σχετική ανάρτηση στην επίσημη ιστοσελίδα της «σχεδίας», όπου υπάρχει ειδική θεματική, καθώς και τα κοινωνικά δίκτυα (facebook, twitter). Μέχρι στιγμής, το δίκτυο των καταστημάτων έχει αναπτυχθεί από την Κρήτη μέχρι τα Γρεβενά και από την Ορεστιάδα μέχρι τα Γιάννενα και τη Κύπρο. Κοντά στα τριάντα μαγαζιά έχουν δηλώσει συμμετοχή και ο αριθμός ολοένα και γίνεται μεγαλύτερος. Σύμφωνα με τους εμπνευστές του δικτύου «Ένα μείζον ζήτημα είναι αυτό της μεταχείρισης των ανθρώπων που αναζητούν τον «καφέ που περιμένει». Είναι κυρίαρχο μέλημα να διασφαλιστεί ότι οι υπεύθυνοι των καταστημάτων που συμμετέχουν στην κίνηση αυτή θα είναι ειλικρινείς, θα φέρονται με τον ανάλογο σεβασμό στους άπορους, άστεγους, άνεργους συμπολίτες μας και φυσικά θα τους παρέχουν τον καφέ τους ή ότι άλλο έχει συμφωνηθεί και βεβαίως, προπληρωθεί. Το εγχείρημα βασίζεται στην ειλικρινή διάθεση, επιθυμία, αγάπη, αλληλεγγύη συμπολιτών μας να σταθούν μέσα από μια τόση απλή διαδικασία (ένα κέρασμα!) δίπλα σε εκείνους που βιώνουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι καταστηματάρχες στην πραγματικότητα είναι κοινωνοί της επιθυμίας κάποιων πελατών τους να κεράσουν έναν καφέ σε έναν ανώνυμο συμπολίτη τους». Άρθρο Της Λένας Κισσάβου, Πηγή : https://www.eleftheria.gr/index.asp?cat=21&aid=60064#.UxysAs4atdg

66

4.3 Η κοινωνική μας δράση Επισκεφθήκαμε το «Grand Cafe» της κυρίας Μάρως Κωστοπούλου, στην οδό Ασκληπιού 8, η οποίο συμμετέχει με το κατάστημα της στην πρωτοβουλία «Ένας καφές σε περιμένει, του περιοδικού ΣΧΕΔΙΑ» μιλήσαμε μαζί της και της προσφέραμε ένα συμβολικό ποσό για να κεράσουμε και εμείς μερικούς καφέδες σε κάποιους από τους συμπολίτες μας που δεν έχουν την δυνατότητα να τον πληρώσουν. Η κυρία Μάρω μας ευχαρίστησε για την προσφορά μας.

4.4 Τα είδη του καφέ Φραπέ Ο Δημήτριος Βακόνδιος, υπάλληλος του Δρίτσα συνήθιζε να πίνει Nescafé που ήταν στιγμιαίος καφές και παρασκευαζόταν από την Νεστλέ. Σε ένα διάλειμμα που έκανε κατά την διάρκεια της έκθεσης Θεσσαλονίκης, θέλησε να πιει καφέ αλλά επειδή δεν έβρισκε ζεστό νερό, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει το σέικερ για να φτιάξει τον καφέ του με κρύο νερό. Έβαλε καφέ, ζάχαρη και νερό, τα κούνησε και δημιούργησε τον πρώτο καφέ φραπέ της ιστορίας. Μετά από χρόνια δήλωνε ότι δε μπορούσε να συνειδητοποιήσει πως ένα απλό πείραμα τον οδήγησε στην εφεύρεση του διασημότερου ροφήματος στην Ελλάδα.

67

Cappuccino O cappuccino έφτασε πολύ κοντά στη σημερινή του μορφή από τον 17ο κιόλας αιώνα, όταν Βιεννέζοι μοναχοί θέλοντας να αραιώσουν τον κλασικό τουρκικό καφέ, πρόσθεσαν μέλι και γάλα. Το χρώμα που πήρε ο καφές έμοιαζε πολύ με εκείνο από τα ράσα των καπουτσίνων («Capuchin») κι έτσι προέκυψε το όνομα του συγκεκριμένου καφέ «cappuccino». Ελληνικός καφές Η παρασκευή του καφέ με αυτόν τον τρόπο, χωρίς φιλτράρισμα, προέρχεται σχεδόν σίγουρα από τον αραβικό κόσμο. Στην Ελλάδα διαδόθηκε κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής. Σύμφωνα με την παράδοση οι πρώτοι που παρασκεύασαν τέτοιου είδους καφέ ήταν οι Βεδουίνοι της Μέσης Ανατολής οι οποίοι έβαζαν την χύτρα του καφέ πάνω στην άμμο που κάλυπτε την στάχτη και τα κάρβουνα για να τα κρατήσει ζωντανά. Γι' αυτό υπάρχει και η παράδοση να ψήνεται ο καφές πάνω σε άμμο στα παραδοσιακά καφενεία. Η διάδοσή του στα Βαλκάνια πρέπει να είναι σχεδόν σίγουρα- απόρροια της εμπορικής ακμής του λιμανιού της Υεμένης όπου πρέπει να έφθασε και στον ελλαδικό χώρο.

Εσπρέσο Ο απλούστερος και πλέον ακριβής ορισμός του εσπρέσο είναι "ζεστό νερό περνά υπό πίεση μέσα από λεπτά αλεσμένο, καλά καβουρδισμένο καφέ". Η ιδέα να χρησιμοποιηθεί ατμός για την προώθηση του νερού στον καφέ ήταν του Γάλλου Louis Rabaut, στις αρχές της δεκαετίας του 1820. Ένας άλλος Γάλλος, ο Edward Loysel de Santais, βασισμένος στην ίδια αρχή, κατασκεύασε μία συσκευή που θα μπορούσε να παρασκευάζει καφέ σε μεγαλύτερες ποσότητες και την παρουσίασε στην Έκθεση του Παρισιού το 1855. Στην Ιταλία, με την αλλαγή του αιώνα, έγιναν κάποιες αλλαγές, ώστε να μπορούν να παρασκευαστούν μερικά ατομικά φλιτζάνια αντί για μία μεγάλη κανάτα καφέ- με πίεση ατμού με τέτοια ταχύτητα, που λογικά προέκυψε η ονομασία "εσπρέσο".

68

Οι βελτιώσεις τελειοποιήθηκαν στην πατενταρισμένη μηχανή εσπρέσο του Luigi Bezzera, το 1902. Μία επίσης σημαντικότατη εξέλιξη προς την τελειοποίηση της εμπορικής μηχανής εσπρέσο ήταν η ιδέα του Giovanni Achille Gaggia (το 1948) να χρησιμοποιήσει ένα έμβολο με κινούμενο ελατήριο για να αυξήσει την ποσότητα της πίεσης της ασκούμενης στο νερό, έτσι ώστε να μην χρειάζεται πια να έχει τόσο υψηλή θερμοκρασία, με την πιθανότητα να κάψει το καφέ. Τελικά, τα έμβολα με ελατήριο αντικαταστάθηκαν από ηλεκτρικές αντλίες και ο σημερινός μπαρίστα, ο Ιταλός μπάρμαν, το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να πιέσει ένα κουμπί για να τιθασεύσει πίεση 9 bars για λίγες γουλιές γνήσιας υγρής ενέργειας. Είδη εσπρέσο: 

Εσπρέσο (κανονικός)



Εσπρέσο macchiato



Εσπρέσο coretto



Εσπρέσο romano



Εσπρέσο διπλός



Εσπρέσο lungo ή Caffe Americano



Εσπρέσο con pana ή Εσπρέσο tazza d’ oro



Εσπρέσο ristretto

Είδη ελληνικού καφέ: 

Με ολίγη ΝΑΙ ή ΟΧΙ



Βαρυγλύκος:



Πολλά Βαρύγλυκος



Γλυκήβραστος



Μέτριος



Μέτριος Βαρύς



Μέτριος βραστός ή βραστός και ΟΧΙ



Βαρύς με μισό



Σκέτος



Ελληνικός φραπέ

69

Ξένοι καφέδες: 

Νες



Βιεννούα



Γερμανικός + Ιταλικός



Αμερικάνικος



Ρώσικος



Ανατολίτικος καφές



Κρεολικός καφές



Γαλλικός



Εσπρέσο ιταλικός



Cappuccino



Frapuccino



Mexican coffee



Dom coffee



Irish coffee



Baileys frappe



Freddo



Freddoccino

Τα 7 πιο διάσημα είδη καφέ: 

Espresso



Cappuccino



Americano



Caffe Latte



Café au Lait



Café Mocha (Mochachino)



Caramel Macchiato

70

Ε΄ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

10ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΦΕ PROJECT 2 Φύλο: Άνδρας  Γυναίκα  Ηλικία: 16  17  18  18 και άνω  Πόσο συχνά πίνετε καφέ ; Σπάνια  1 φορά την ημέρα  2 φορές την ημέρα  3 φορές την ημέρα  Που πίνετε τον καφέ σας τις περισσότερες φορές ; (μπορείτε να επιλέξετε περισσότερα από ένα) Το πρωί στο σπίτι  Στην δουλειά  Στο σχολείο  Σε καφετέρια  Στο κυλικείο  Όταν πάτε επίσκεψη σε φίλο  Στο σπίτι το απόγευμα  Καφέ στο χέρι  Όταν κάνετε πνευματική εργασία ή διαβάζετε 

71

Πώς πίνετε τον καφέ σας τις περισσότερες φορές ; (μπορείτε να επιλέξετε περισσότερο από έναν) : Με ζάχαρη  Χωρίς ζάχαρη  Με γάλα  Με συνοδεία αλμυρού  Με συνοδεία γλυκού  Με τσιγάρο  Με κανέλλα  Ποιες από τις παρακάτω συνήθειες ή χαρακτηριστικά πιστεύετε ότι σας διακρίνουν; Σας αρέσει να συζητάτε και να βρίσκεστε με παρέα  Κάνετε υγιεινή διατροφή  Γυμνάζεστε συστηματικά  Να ασχολείστε με υπολογιστές  Να ακούτε μουσική 

Από το άμεσο οικογενειακό σας περιβάλλον, πόσο συχνά πίνει καφέ η πλειοψηφία; Καθόλου  Σπάνια  Μερικές φορές  Αρκετά συχνά  Πολύ συχνά  Τι είδος καφέ προτιμάτε; Cappuccino  Ελληνικό  Γαλλικό  Espresso  Φραπέ 

72

Σε ποια ηλικία ξεκινήσατε να πίνετε καφέ: Μικρότερη των 10 ετών  10-12 ετών  12-14 ετών  14-16 ετών  16-18 ετών  18 και άνω  Κατά τη γνώμη σας υπάρχουν θετικές επιπτώσεις του καφέ στην υγεία; Ναι  Όχι  Αν πιστεύετε ότι υπάρχουν, ποιες είναι αυτές; ………………………………………………………………… ………………………………………………………………… ………………………………………………………………… ………………………………………………………………… Κατά την γνώμη σας υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις του καφέ στην υγεία; Ναι  Όχι  Αν πιστεύετε ότι υπάρχουν, ποιες είναι αυτές; ………………………………………………………………… ………………………………………………………………… ………………………………………………………………… ………………………………………………………………… ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ 73

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

1. Πόσο συχνά πίνετε καφέ ;

Συχνότητα 46 32 16 14 108

σπάνια 1 φορά τη μέρα 2 φορές τη μέρα 3 φορές τη μέρα Σύνολο

Ποσοστό 42,59 29,63 14,81 12,96 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 15 31 15 17 9 7 7 7 46 62

Συχνότητα Ηλικίας 17 18 18 άνω 23 4 1 11 5 4 2 3 5 3 2 5 39 14 15

16 18 12 6 4 40

2. Που πίνετε τον καφέ σας τις περισσότερες φορές ;

το πρωί στο σπίτι στη δουλεία Στο σχολειό Σε καφετέρια Στο κυλικείο Όποτε πατέ επίσκεψη σε φίλο Στο σπίτι το απόγευμα Καφέ στο χέρι Όταν κάνετε πνευματική εργασία ή διαβάζεται Σύνολο

Συχνότητα 25 2 3 44 0 7 8 15

Ποσοστό 23,15 1,85 2,78 40,74 0,00 6,48 7,41 13,89

4 108

3,70 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 12 13 2 0 2 1 14 30 0 0 4 3 5 3 6 9 1 46

3 62

16 7 1 1 20 0 4 2 3 2 40

Συχνότητα Ηλικίας 17 18 18 άνω 6 6 1 0 0 0 14 6 0 0 2 0 3 2 11 0 2 39

0 14

6 0 2 4 0 1 1 1

0 15

3. Πώς πίνετε τον καφέ σας τις περισσότερες φορές ;

με ζάχαρη και με γάλα με ζάχαρη χωρίς ζάχαρη με γάλα με αλμυρό με γλυκό με τσιγάρο με κανέλα Σύνολο

Συχνότητα 32 27 7 10 2 15 9 6 108

Ποσοστό 29,63 25,00 6,48 9,26 1,85 13,89 8,33 5,56 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 12 20 11 16 6 1 4 6 1 1 5 10 6 3 1 5 46 62

16 12 9 4 3 1 5 3 3 40

Συχνότητα Ηλικίας 17 18 18 άνω 12 4 13 1 2 1 4 3 1 0 5 2 1 2 1 1 39 14

74

4 4 0 0 0 3 3 1 15

4. Ποιες από τις παρακάτω συνήθειες ή χαρακτηριστικά πιστεύετε ότι σας διακρίνουν;

Συχνότητα

Ποσοστό

47 14 9 24 14 108

43,52 12,96 8,33 22,22 12,96 100,00

Σας αρέσει να συζητάτε και να βρίσκεστε με παρέα Γυμνάζεστε συστηματικά Κάνετε υγιεινή διατροφή Να ακούτε μουσική Να ασχολείστε με υπολογιστές Σύνολο

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 20 6 4 8 8 46

16

27 8 5 16 6 62

20 5 5 5 5 40

Συχνότητα Ηλικίας 17 18 18 άνω 14 6 2 14 3 39

4 3 1 2 4 14

9 0 1 3 2 15

5. Από το άμεσο οικογενειακό σας περιβάλλον, πόσο συχνά πίνει καφέ η πλειοψηφία;

Καθόλου Σπάνια Μερικές φόρες Αρκετά συχνά Πολύ συχνά Σύνολο

Συχνότητα 0 6 18 53 31 108

Ποσοστό 0,00 5,56 16,67 49,07 28,70 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 0 0 1 5 9 9 22 31 14 17 46 62

16

Συχνότητα Ηλικίας 18 18 άνω 0 0 4 0 10 2 15 8 10 4 39 14

17

0 2 4 22 12 40

0 0 2 8 5 15

6. Τι είδος καφέ προτιμάτε;

Cappuccino Φραπέ Ελληνικό Γαλλικό Espresso Σύνολο

Συχνότητα 43 21 14 13 17 108

Ποσοστό 39,81 19,44 12,96 12,04 15,74 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 19 24 11 10 3 11 7 6 6 11 46 62

16 12 9 2 8 9 40

Συχνότητα Ηλικίας 17 18 18 άνω 18 7 5 1 6 3 3 2 7 1 39 14

75

6 6 3 0 0 15

8. Σε ποια ηλικία ξεκινήσατε να πίνετε καφέ:

Μικρότερη των 10 ετών 10-12 ετών 12-14 ετών 14-16 ετών 16-18 ετών 18 ετών και άνω Σύνολο

Συχνότητα 0 8 17 36 38 9 108

Ποσοστό 0 7,41 15,74 33,33 35,19 8,33 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 0 0 7 1 5 12 9 27 19 19 6 3 46 62

16 0 2 7 16 15 0 40

Συχνότητα Ηλικίας 18 18 άνω 0 0 2 2 5 5 16 2 16 4 0 1 39 14

17

0 2 0 2 3 8 15

9. Κατά τη γνώμη σας υπάρχουν θετικές επιπτώσεις του καφέ στην υγεία; Αν πιστεύετε ότι υπάρχουν, ποιες είναι αυτές;

Συχνότητα 66 42 108

Ναι Όχι Σύνολο

Ποσοστό 61,11 38,89 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 23 43 23 19 46 62

16 26 14 40

Συχνότητα Ηλικίας 17 18 18 άνω 22 8 17 6 39 14

10 5 15

10. Κατά την γνώμη σας υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις του καφέ στην υγεία; Αν πιστεύετε ότι υπάρχουν, ποιες είναι αυτές; Συχνότητα 72 36 108

Ναι Όχι Σύνολο

Ποσοστό 66,67 33,33 100,00

Συχνότητα Φύλου Άνδρες Γυναίκες 29 43 17 19 46 62

16 23 17 40

Συχνότητα Ηλικίας 17 18 18 άνω 26 12 13 2 39 14

Στην ερώτηση 9 ενδεικτικές απαντήσεις συμμετεχόντων είναι: -

Ενέργεια, τόνωση και αποτελεσματικότητα Έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες Σε χαλαρώνει Σε βοηθάει να ξυπνάς το πρωί

Στην ερώτηση 10 ενδεικτικές απαντήσεις συμμετεχόντων είναι: - Προκαλεί νεύρα και αϋπνία - Καταστρέφει τα δόντια, προκαλεί κυτταρίτιδα - Εθισμός στην καφεΐνη 76

11 4 15

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μέσα από την έρευνα που κάναμε οι συμμαθητές μας πίνουν μία φορά την ημέρα καφέ. Οι νέοι πίνουν κυρίως σε καφετέρια ,έχοντας συντροφιά τους φίλους τους, ενώ οι μεγαλύτεροι πίνουν περισσότερο καφέ στο σπίτι . Τα άτομα της μεγαλύτερης ηλικίας προτιμούν τον ελληνικό καφέ, ενώ οι νέοι προτιμούν το καφέ με ζάχαρη και γάλα (cappuccino). Μάλιστα οι νέοι της πόλης μας ξεκίνησαν την κατανάλωση καφέ στην εφηβική ηλικία, λόγω της επιρροής από το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον. Γνωρίζουν τις θετικές και τις αρνητικές επιπτώσεις του καφέ και αυτή η συνήθεια που σήμερα είναι πάρα πολύ διαδεδομένη δεν ξέρουμε αν στο μέλλον θα έχει τις ίδιες διαστάσεις. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Περί της προελεύσεως και της εξαπλώσεως του καφέ», Αντουάν Γκαλλάν, εκδόσεις Καστανιώτη.

2. «Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι», Ηλίας Πετρόπουλος, εκδόσεις Γράμματα 3.«Κοινωνιολογία Gutenberg», Μετάφραση Τσαούση 4. «Καφές, ένα αραβικό παραμύθι», Τάκης Γεραρδής 5. Εφημερίδα «Καθημερινή» - «Με το άρωμα του καφέ».

6. Περιοδικό «Κ» εφημερίδας «Καθημερινή» - «Το μακρύ ταξίδι του καφέ».

7. Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ 8. Εφημερίδα Ελευθερία ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ www.sporos.org www.fairtrade.gr www.kathimerini.gr www.wikipedia.gr www.cafeleprocop.gr www.floriomcafe.gr www.greecevirtual.gr www.psychologytoday.com www.thedailybeast.com 77

www.forums.gr www.coolweb.gr www.mednutrition.gr www.cofei.com www.cafedecolombia.com www.pase_dose.net1150 www.coffeeblend.gr www.biohelix.eu/istoriakafe.htm www.mokkas.gr www.starbucks.com www.bravo.gr www.eleutheria.gr www.lideriki.com food for thought.blog spot.gr el.wikipedia.org/wiki/τούρκικος _καφες el.wikipedia.org/wiki/καφέ

78

Τέχνημα για το Καφεόδεντρο

79