42

‫رۆژ‪..‬‬

‫کارو خزمەت‬ ‫دووتوێیەکی تایبەتە بە ‪ 100‬رۆژی کارەکانی وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪ 100‬رۆژ کــــارو خـــزمەت بە وێنە‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫‪3‬‬

‫رۆژ‪ ..‬کارو خزمەت‬

‫ــــــردنەوەو نیشتەجێكردن لە ‪ 100‬رۆژی كابینەی نۆیەمدا‬ ‫هـ‪ -‬دروستکردنی رێگای خێرای نێوان‬ ‫شارەکان‪.‬‬

‫شوقەی کرێنشینان‬

‫‪ .5‬رۆژی ‪ 2019/8/20‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫کرێنشینانو‬ ‫شوقەی‬ ‫پرۆژەی‬ ‫بەگەڕخستنەوەیان لە هەولێر‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫کەمدەرامەتان‬ ‫کرێنشینانو‬ ‫بەسەر‬ ‫دابەشبکرێت‪.‬‬ ‫پرۆژەی شوقەی کرێنشینان لە ساڵی‬ ‫(‪)2012‬ەوە دەستی پێکردووەو كۆی گشتی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان ‪ 9‬هەزارو ‪ 400‬شوقەیە‬ ‫بۆ پارێزگاکانی هەولێرو سلێمانی و دهۆك‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی قەیرانی داراییەوە وەستابوون‪،‬‬ ‫ئێستا پارە تەرخانكراوە بۆ ئەو شوقانەی‬ ‫تەواوكراون تا خزمەتگوزارییان بۆ دابین‬ ‫بكرێت و بکرێنەوە‪.‬‬

‫تونێلی پیرمام‬

‫‪ .6‬رۆژی ‪ 2019/8/20‬بەدواداچوون و‬ ‫لە نزیکەوە ئاگاداربوون لە پرۆژەی تونێلی‬ ‫پیرمام کە لە کۆتایی ئەمساڵدا بەڕووی‬ ‫هاواڵتیاندا دەکرێتەوە‪.‬‬

‫سەردانی مەیدانی بۆ دهۆک‬

‫‪ .7‬رۆژی ‪ 2019/8/28‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫پرۆژەکانی پارێزگای دهۆک و لە نزیکەوە‬ ‫ئاگاداربوون لە بەڕێوەچوونی کارەکان و‬ ‫بەگەڕخستنەوەی پرۆژەکان‪ ،‬لەنێو ئەو‬ ‫پرۆژانەش؛‬ ‫ا‪ -‬پرۆژەى رۆڤیا‪ -‬گۆپاڵە‪ ،‬ئەو پرۆژەیە‬ ‫یەکێکە لە پرۆژە گرنگەکانی پارێزگاى‬ ‫دهۆک‪ ،‬کە بریتیە لە دروستکردنى ‪22‬‬ ‫کیلۆمەتر لە جووتسایدو قیرتاوکردن‪.‬‬ ‫ب‪ -‬پرۆژەی دروستکردنى ‪ 144‬شوقەى‬ ‫کرێنشینان و کەمدەرامەتان لە قەزاى‬ ‫زاخۆ‪ ،‬کە بۆ کەمدەرامەتان و کرێنشینان‬ ‫دروست دەکرێت‪ ،‬پێشتر کارکردن لە‬ ‫پرۆژەکەدا راوەستابوو‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا‬ ‫کارکردن لە پرۆژەکە دەستپێکراوەتەوەو‬ ‫کارکردن تیایدا بەردەوامە‪.‬‬ ‫ج‪ -‬پرۆژەى نۆژەنکردنەوەى لۆفەکانی‬ ‫ناحیەى باتیف‪ -‬ی سەر بە قەزای زاخۆ‪،‬‬ ‫کە ساڵی رابردوو بەهۆى بارانبارینى‬ ‫زۆرەوە دوچارى رۆچوون ببوو‪ ،‬ئەو رێگایە‬ ‫رێگایەکى سەرەکیەو هاتوچۆى هاواڵتیانى‬ ‫گوندنشینانى زۆر بەسەرەوەیە‪.‬‬ ‫بڕی ‪ 10‬ملیار دینار بۆ رێگاوبانەكانی‬ ‫سنوری پارێزگای دهۆك دابین كراوەو‬ ‫پێش وەرزی باران بارین رێگاوبانەكانی‬ ‫سنورەكە نۆژەندەكرێنەوە‪ .‬لەئێستاشدا‬ ‫چەندین پڕۆژەی رێگاوبان لە سنورەکە لە‬ ‫تەواوبووندایە‪.‬‬

‫هەڵەبجەو پێنجوێن‬

‫‪ .8‬رۆژی ‪ 2019/9/5‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫پرۆژەکانی سنوری قەزای پێنجوێن سەر بە‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ،‬وەزیرى ئاوەدانکردنەوە‬ ‫تیمەکانى حکومەت و بەڵێندەرانى راسپارد‬ ‫کە ئاستەنگەکان الببرێن و بەخێرایى‬ ‫کاربکەن بۆ تەواوکردنى رێگاى نێوان‬ ‫(قەزاى پێنجوێن ‪ -‬باشماخ) و (رێگاى‬ ‫پێنجوێن ‪ -‬سەیدسادق)‪.‬‬ ‫‪ .9‬رۆژی ‪ 2019/9/5‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫پرۆژەکانی سنوری پارێزگای هەڵەبجە‬ ‫لەالیەن بەڕێز وەزیری ئاوەدانکردنەوەو‬ ‫نیشتەجێکردن‪ ،‬پڕۆژەکانیش بریتی بوون‬ ‫لە‪:‬‬ ‫ا‪ -‬کارکردن بۆ تەرخانکردنی بڕە‬ ‫بودجەیەکی تایبەت بە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫رێگاوبانی هەڵەبجە بۆئەوەی پڕۆژە‬ ‫پێویستیەكانیانی پێ ئەنجام بدەن‪،‬‬ ‫بەوپێیەی هەڵەبجە تایبەتمەندێتی خۆی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬بەسەرکردنەوەی پرۆژەی رێگای‬ ‫دووسایدی (هەڵەبجە‪ -‬سەیدسادق)‬ ‫کە زۆرینەی کارەکانی تەواو بووەو لە‬ ‫ئایندەیەکی نزیکدا بەڕووی هاواڵتیاندا‬ ‫دەکرێتەوە‪.‬‬

‫رێگای (کۆیە ‪ -‬هەولێر)‬

‫‪ .11‬بەسەرکردنەوەی پرۆژەی رێگای‬ ‫هەولێر‪ -‬کۆیە لەالیەن بەڕێز وەزیری‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‪ ،‬کە بڕی‬ ‫زیاتر لە چوار ملیار دینار بۆ پڕۆژەکە‬ ‫تەرخانکراوەو کارکردن تیایدا بەردەوامە‪.‬‬

‫راگەیاندنی پرۆژەی نۆژەنکردنەوەی‬ ‫رێگای نێوان شارەکان‪...‬‬

‫‪ .12‬رۆژی ‪ 2019/9/19‬لە کۆنگرەیەکی‬ ‫رۆژنامەوانیدا‪ ،‬پرۆژەی نۆژەنكردنەوەی‬ ‫رێگای نێوان شارەكان راگەیەنرا‪ ،‬کە‬ ‫بڕی (‪ )40‬ملیار دینار بۆ ئەو پڕۆژەیە‬ ‫تەرخانکراوە‪ ،‬پرۆژەکان لە ماوەی (‪)70‬‬ ‫رۆژدا تەواو دەکرێن‪ ،‬هەروەها لە نزیكەوە‬ ‫چاودێری کردنی جێبەجێكردنی كارەكانی‬

‫سەرجەم پڕۆژەكان لە شارەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان و بەسەرکردنەوەیان‪.‬‬

‫کۆبونەوە لەگەڵ بەڵێندەران و‬ ‫دڵنیاکردنەوەیان لە پێدانی مافە‬ ‫داراییەکانیان‬

‫‪ .13‬رۆژی ‪ 2019/10/10‬کۆبونەوەی بەڕێز‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‬ ‫لەگەڵ بەڵێندەران و دووپات کردنەوەی‬ ‫پشتیوانی و پاڵپشتی کردنی کارەکانیان‪،‬‬ ‫هەروەها جەختکردنەوە لەسەر خەرجکردنى‬ ‫بڕە پارەى پێویست بۆ نۆژەنکردنەوەى‬ ‫رێگاوبانەکان و دڵنیاکردنەوەی بەڵێندەران‬ ‫کە مافە داراییەکانى خۆیانیان پێدەدرێت‪.‬‬

‫سنوری قەزای سۆران‬

‫‪ .14‬رۆژی ‪ 2019/10/15‬بەسەرکردنەوەی‬

‫پڕۆژەی چاككردنەوەو نۆژەنكردنەوەی‬ ‫رێگاكانی سنوری قەزای سۆران سەر بە‬ ‫پارێزگای هەولێر لەالیەن بەڕێز وەزیری‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‪ .‬لەو‬ ‫(‪ )40‬ملیار دینارەی بۆ نۆژەنکردنەوەی‬ ‫رێگاکانی نێوان شارەکان تەرخان کراوە‪،‬‬ ‫بڕی (‪ )11‬ملیار دینار بۆ رێگاوبانەكانی‬ ‫پارێزگای هەولێر تەرخانكراوە كە بەسەر‬ ‫چوار زۆندا دابەشكراوەو هەر زۆنێك لەالیەن‬ ‫بەڵێندەرێكەوە سەرپەرشتی دەكرێت‪.‬‬ ‫رێگاکانی سنوری قەزای سۆران بریتی‬ ‫بوون لە (سپیلك – خەلیفان‪ ،‬خەلیفان‬ ‫– سۆران‪ ،‬بالیسان – سۆران‪ ،‬گەلی عەلی‬ ‫بەگ – سۆران‪ ،‬رێگای جوندیان – سۆران)‪.‬‬

‫پڕۆژەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی‬

‫‪ .15‬رۆژی ‪ 2019/10/20‬بەسەرکردنەوەی‬

‫پرۆژەکانی نۆژەنکردنەوەی رێگاوبانەکانی‬ ‫سنوری پارێزگای سلێمانی‪ ،‬رێگاکانی‬ ‫(وارماوا – دەربەندیخان) و (تەکیە –‬ ‫چەمچەماڵ) و (سلێمانی – دوکان)‪،‬‬ ‫لەئێستادا کارکردن تیایاندا بەردەوامە‪ ،‬ئەوە‬ ‫بەپێی بەرنامەی وەزارەت و لەچوارچێوەی‬ ‫ئەو (‪ )40‬ملیار دینارەی حکومەت بۆ‬ ‫نۆژەنکردنەوەی رێگا سەرەکییەکانی نێوان‬ ‫شارەکان تەرخانی کردووە‪.‬‬

‫دهۆک و ئامێدی و زاخۆ‬

‫‪ .16‬رۆژانی ‪ 28‬و ‪ 2019/10/29‬بەڕێز‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوە پرۆژەکانی سنوری‬ ‫پارێزگای دهۆکی بەسەرکردەوەو لە نزیکەوە‬ ‫ئاگاداربوون لە بەڕێوەچوونی پرۆژەکانی‬ ‫وەزارەت لە سنورەکە‪ ،‬کە لە چوارچێوەی‬ ‫نۆژەنکردنەوەی رێگای نێوان شارەکان لە‬

‫کۆی ‪ 40‬ملیار دینار‪ ،‬بڕی ‪ 10‬ملیار دینار‬ ‫بۆ سنوری پارێزگای دهۆک تەرخانکراوەو‬ ‫کارکردن لە ژمارەیەک پڕۆژەدا بەردەوامە‪.‬‬ ‫‪ .17‬بەسەرکردنەوەی ژمارەیەک پڕۆژە‬ ‫لە ئامێدی و زاخۆ و سیمێل و ئاگاداربوون‬ ‫لە ئەنجامدانی پرۆژەکان‪ ،‬لەنێویاندا؛‬ ‫ لە زۆنی (دهۆک و سیمێل) پڕۆژەی‬‫چاککردن و نۆژەنکردنەوەی رێگای (گەلی‬ ‫دهۆک‪ ،‬بادێ‪ .‬زاویتە)ی بەسەرکردەوە‪،‬‬ ‫کە درێژییەکەی ‪ 14.5‬کیلۆمەترەو‬ ‫نزیکەی ملیارێک و ‪ 700‬ملیۆن دیناری بۆ‬ ‫تەرخانکراوە‪.‬‬ ‫ سەردانکردنی ناحیەی کانی ماسی‬‫و بەسەرکردنەوەی پڕۆژەکانی وەزارەت‬ ‫لە سنورەکە‪ ،‬لە میانی سەردانەکەدا‪،‬‬ ‫قائیمقامی قەزای ئامێدی پڕۆژەکانی‬ ‫وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی لە سنورەکە‬

‫بە گرنگ وەسف کردو وتی بۆ یەکەمجارە‬ ‫وەزیرێک سەردانی کانی ماسی دەکات‪.‬‬ ‫ بەسەرکردنەوەی ژمارەیەک پرۆژە لە‬‫زۆنی ئامێدی و زاخۆ‪ ،‬لەناویاندا پڕۆژەکانی‬ ‫قیرتاوکردنی رێگای (میسکا) لە ناحیەی‬ ‫بامەڕنێ و پرۆژەکانی ناحیەی کانی ماسی‬ ‫و چاککردنەوەی رێگای زرێزەو پشکنینی‬ ‫خاکی رێگاکە‪ ،‬کە بەهۆی بارانبارین و‬ ‫الفاوی ساڵی رابردوو رێگاکە دوچاری‬ ‫رۆچوون ببووەوە‪.‬‬

‫دەڤەری راپەڕین‬

‫رۆژی سێشەممە ‪ 2019/11/5‬وەزیری‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن پڕۆژەکانی‬ ‫سنوری دەڤەری راپەڕینی بەسەرکردەوەو‬ ‫دوو پرۆژەی یەکەی نیشتەجێبوونی لە‬ ‫رانیەو قەاڵدزێ کردەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫رۆژ‪ ..‬کارو خزمەت‬

‫وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‪:‬‬

‫بودجە دابین بکرێت‪ ،‬پرۆژەی‬ ‫دووسایدکردنی رێگاکان تەواو دەکەین‬

‫دانا عەبدولكەریم حەمەساڵح‪ ،‬وەزیری‬ ‫ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێ كردن تێڕوانین‬ ‫و پالنی وەزارەتەکەی بۆ چوار ساڵی ئایندە‬ ‫ئاشکرا دەکات و رایدەگەیەنێت؛ تۆڕێکی‬ ‫رێگاوبانی تەندروست بۆ هاواڵتیان دابین‬ ‫دەکەن و هاوکات کار لەسەر بوژاندنەوەی‬ ‫گوندەکان دەکەن‪ ،‬جەختیش دەکاتەوە‬ ‫ئەگەر بودجە دابین بکرێت و پێشهاتی‬ ‫چاوەڕوان نەکراو روونەدات‪ ،‬لەماوەی ئەم‬ ‫چوار ساڵەدا النیکەم رێگا دو سایدیەکانی‬ ‫نێوان شارەکان تەواو دەکەین‪.‬‬ ‫لە چوارچێوەی بەڕێوەچونی کارەکانی‬ ‫(دیداری مێری ‪ )2019‬و لە پانێلی (كابینەی‬ ‫نۆیەمی حكومەتی هەرێم و ستراتیژی‬ ‫چوارساڵەی ئایندە)‪ ،‬دانا عەبدولكەریم‬ ‫حەمەساڵح‪ ،‬وەزیری ئاوەدانكردنەوەو‬ ‫نیشتەجێكردن کارەکانی وەزارەتەکەی‬ ‫لەماوەی ‪ 100‬رۆژی دەستبەکاربوونیان و‬ ‫پالنیان بۆ ئایندە روونکردەوەو رایگەیاند؛‬ ‫بۆ چوار ساڵی داهاتوو ئێمە پالنی‬ ‫خۆمان پێشکەشی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم بۆ سەرکەوتنی ئەرکەکانمان‬ ‫پێویستمان بە سێ مەرجی سەرەکییە‪ ،‬کە‬ ‫خۆی دەبینێتەوە لە؛ پالنێکی باش کە‬ ‫وەک وەزارەت ئەوەمان کردووە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئامرازەکان بۆ جێبەجێکردنی پالن و ئەو‬ ‫بودجەیەی پێویستە بۆ جێبەجێکردنی‬ ‫پالنەکە‪.‬‬ ‫بەگەڕخستنەوەی پڕۆژە وەستاوەکان‬ ‫سەبارەت بە تێڕوانینیان بۆ ئەو سێ‬ ‫مەرجە‪ ،‬وەزیری ئاوەدانکردنەوە وتی‪“ :‬بۆ‬ ‫پالنەکە دوو ئاست لەخۆدەگرێت‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫ئەو پرۆژانەن کە ئێستا بەردەوامن یان‬ ‫ئەو پڕۆژانەی وەستاون و پێویستە‬ ‫بەگەڕبخرێنەوە‪ ،‬دووەمیش ئەو پڕۆژانەیە‬ ‫کە پێشکەشمان کردوون بۆ ئەوەی لەماوەی‬ ‫چوار ساڵی داهاتو جێبەجێی بکەین‪ ،‬لەو‬ ‫چوارچێوەیەشدا کۆمەڵێک پڕۆژەی گرنگو‬ ‫ستراتیژی لە بواری رێگاوبان و یەکەی‬ ‫نیشتەجێ بون کاریان تێدا دەکرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش بەستراوە بە دابینکردنی بودجەوە‬ ‫بۆ تەواوکردنی پرۆژەکان”‪.‬‬ ‫دابینکردنی تۆڕێکی‬ ‫رێگاوبانی تەندروست بۆ هاواڵتیان‬ ‫ئاماژەی بە پڕۆژەکانی وەزارەتەکەشی‬ ‫کردو وتی‪“ :‬پرۆژە سەرەکییەکانی ئێمە‬ ‫بەپێی ئەو پالنەی بۆ چوار ساڵی داهاتو‬ ‫دامانناوە‪ ،‬بریتییە لە تەواو کردنی رێگا‬ ‫دووسایدیەکانی نێوان شارەکانی هەرێمو‬ ‫بەستنەوەی خاڵە سنورییەکان بە‬

‫رۆژ‪ ..‬کارو خزمەت‬

‫کار لەسەر‬ ‫هەموارکردنەوەی‬ ‫یاسای رێگاوبانە‬ ‫گشتییەکان و یاسای‬ ‫وەزارەت دەکەین‬

‫رۆژ‪ ..‬کارو خزمەت‬

‫چەند شوێنێکمان‬ ‫تەرخانکردوە بۆ‬ ‫ئەوەی گوندی‬ ‫هاوچەرخ دروست‬ ‫بکەین‬ ‫سنورەکانی ترەوە‪ ،‬هەروەها بەستنەوەی‬ ‫هەرێمی کوردستانە بە تۆڕێکی رێگاوبانی‬ ‫تەندروستەوە لەپێناو سەالمەتی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫یەکێک لەو ئەرکە سەرەکیانەی لە‬ ‫ئەستۆمان گرتوە ئەوەیە کە ئەگەر‬ ‫پێشهاتی چاوەڕوان نەکراو روونەدات‪،‬‬ ‫لەماوەی ئەم چوار ساڵەدا النیکەم رێگا‬ ‫دوو سایدیەکانی نێوان شارەکان تەواو‬ ‫دەکەین”‪.‬‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ‬ ‫پرۆژەکان و گەڕاندنەوەی بودجە‬ ‫بەڕێز وەزیری ئاوەدانكردنەوەو‬ ‫نیشتەجێكردن ئاماژەی بەپالنەکانی تری‬ ‫وەزارەتەکەی کرد بۆ چوار ساڵی ئایندەو‬ ‫روونیکردەوە‪ ،‬لە پرۆژە وەستاوەکان‬ ‫ستراتیژییەکانی‬ ‫پرۆژە‬ ‫بەشێکی‬ ‫لەخۆگرتووە‪ ،‬هەندێکیان تێچوەکەی زۆرە‬ ‫ئەگەر هەڵسەنگاندنی بۆ بکەی لەگەڵ‬ ‫جێبەجێکردنی بەرز نرخێندراوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بارگرانی لەسەر حکومەت دروستکردوە‪،‬‬ ‫گرنگە لەمەودوا بۆ دەستپێکردنەوەی‬ ‫ئەو پرۆژانە یاخود پرۆژەی ستراتیژی‬ ‫نوێ‪ ،‬هەڵسەنگاندن و پێداچونەوەیەک و‬ ‫خەماڵندنێک بکەین‪ ،‬کە دڵنیام لەماوەی‬ ‫چوار ساڵی داهاتوو لەمڕوەوە کاری‬ ‫باش دەکەین و بەشێکی ئەو بودجەیە‬ ‫بگەڕێنینەوە بۆ پرۆژەی تر‪.‬‬ ‫جێگرەوەی رێگاوبانەکان‬ ‫هاوکات لە چوارچێوەی پالنەکانی‬ ‫وەزارەتەکەیان بۆ داهاتوو‪ ،‬تیشکی‬ ‫جێگرەوەی‬ ‫هێنانی‬ ‫خستەسەر‬ ‫رێگاوبانەکان‪ ،‬وەکو هێڵی شەمەندەفەر‬ ‫و لەمڕوەوە وتی‪“ :‬لە پالنی چوار ساڵەی‬ ‫خۆماندا ئەو بیرۆکەیەمان داناوە‪ ،‬کە ئەوەش‬ ‫لەڕێی توێژینەوەیەکی باش و بە راوێژکاری‬ ‫دەستپێدەکەین لەگەڵ چەند کۆمپانیایەکی‬ ‫راوێژکاری بۆ ئەوەی رێنیشاندەرمان بن و‬ ‫بۆ جێبەجێکردنەکەی لەڕێی کەرتی تایبەت‬ ‫و حکومەتەوە‪ ،‬کە تەنها بۆ گواستنەوەی‬ ‫هاواڵتیان نابێت‪ ،‬بەڵکو بۆ بازرگانی و‬ ‫گەشتیاری و بوارەکانی تریش دەبێت”‪.‬‬ ‫ئاوەدانکردنەوەی گوندەکان‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن‬ ‫وتیشی‪“ :‬خاڵێکی تر کە پەیوەندیدارە بە‬ ‫پرۆژە پێشنیارکراوەکانمان بوژاندنەوەی‬ ‫گوندەکانەو یەکێکە لە ئەرکەکانمان لە‬ ‫چوارچێوەی کاری وەزارەت‪ .‬هەرێمی‬ ‫کوردستان سەرەڕای دەوڵەمەندی بە‬

‫نەوت‪ ،‬خاوەنی سەروەتێکی گەورەی‬ ‫کشتوکاڵییە‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستە چەند‬ ‫شوێنێکمان تەرخانکردوە بۆ ئەوەی‬ ‫گوندی هاوچەرخ دروست بکەین‪ ،‬چونکە‬ ‫لە رابردودا گوندەکان وەک پێویست‬ ‫نەبوژێنراونەتەوە”‪.‬‬ ‫هەموارکردنەوەی یاساکان‬ ‫ئاماژەی بەوەشکرد‪ ،‬خاڵێکی تر لە‬ ‫پالن و بەرنامەکانمان هەموارکردنەوەی‬ ‫ئەو یاسایانەیە کە پەیوەندایدارە بە‬ ‫ئەرکەکانمان‪ ،‬دو یاسای گرنگ هەیە‬ ‫ئەوانیش یاسای رێگاوبانە گشتییەکان و‬ ‫یاسای وەزارەت خۆیەتی‪ ،‬بڕیارمداوەو‬ ‫لیژنەمان دیاریکردوە بۆ ئەو مەبەستە کە‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەکان و رێکخراوەکان و‬ ‫زانکۆکان بەشدار دەبن‪ ،‬بۆ هەموارکردنەوەی‬ ‫ئەو یاسایانە‪ .‬سودێکی گرنگی ئەم‬ ‫هەموارکردنەوەیە ئەوەیە‪ ،‬ئەو یەکانەی‬ ‫لەالیەن وەزارەتمانەوە دروست دەکرێن بۆ‬ ‫کەمدەرامەتان و کرێنشینان شوێنەکانیان‬ ‫دورن لە خزمەتگوزارییەوە‪ ،‬دەمانەوێت‬ ‫پێداچونەوە لەمەدا بکەین و کارئاسانی بۆ‬ ‫کەمدەرامەتان و کرێنشینان بکەین‪.‬‬ ‫کوالێتی پڕۆژەکان‬ ‫سەبارەت بە ئامرازەکانیش‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەکرد‪ ،‬مەبەستمان چۆنێتی و کوالیتی‬ ‫بەڕێوەچونی پرۆژەکانە‪ ،‬ئەوەش بە ستاف‬ ‫و تەکنیک دەکرێت‪ ،‬بەداخەوە تا ئێستا‬ ‫لەحکومەتی هەرێم وەکو پێویست گرنگی‬ ‫بە ستاف نەدراوە‪ .‬بەرزکردنەوەی توانای‬ ‫ستاف پێویستە بۆ جێبەجێ کردنی‬ ‫پرۆژەکان بەشێوەیەکی باش‪ ،‬سااڵنی‬ ‫رابردو سەدان ملیۆن دۆالر خراوەتە‬ ‫پرۆژەوەو سەرف کراوە بەاڵم وەک پێویست‬ ‫نەبوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر ستافی بەتوانات هەبو‬ ‫پارەش بەهەدەر ناڕوات‪.‬‬ ‫هەردوو کەرتی تایبەت و‬ ‫حکومەت پێکەوە هاوکار بن‬ ‫لە کۆتایی قسەکانیدا‪ ،‬بەڕێز وەزیری‬ ‫ئاوەدانکردنەوە ئاماژەی بەوەشکرد‪ ،‬لە‬ ‫رابردودا بەهۆی قەیرانی دارایی و نەبونی‬ ‫بودجەوە نەتوانراوە هەندێک پڕۆژەی گرنگ‬ ‫جێبەجێ بکرێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە تێروانینێکی‬ ‫رونمان داڕشتوە بۆ ئەوەی کەرتی تایبەتی‬ ‫و کەرتی حکومەت پێکەوە هاوکار بن بۆ‬ ‫تەواوکردنی پڕۆژەکان‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫ئەو پالنەمان خستوەتە بەردەم ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران و دوای پەسەندکردنی دەستدەکەین‬ ‫بە هەنگاوە کردارییەکان‪.‬‬

‫رۆژ‪ ..‬کارو خزمەت‬

‫دەمانەوێت‬ ‫تۆڕێکی رێگاوبانی‬ ‫تەندروست بۆ‬ ‫هاواڵتیان دابین‬ ‫بکەین‬

‫وەزارەتی ئاوەدانكــــــ‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو‬ ‫وەزارەتی‬ ‫نیشتەجێکردن لەماوەی سەد رۆژی‬ ‫دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەمی‬ ‫حکومەتی هەرێم‪ ،‬دەیان پرۆژەی‬ ‫جۆراوجۆری لە سنوری پارێزگاکانی‬ ‫هەولێرو سلێمانی و دهۆک و هەڵەبجە‬ ‫دەستپێکردووەو بەشێک لە پرۆژەکان‬ ‫لە تەواوبووندان‪ .‬ئەولەویەتی کارو‬ ‫نۆژەنکردنەوەو‬ ‫پڕۆژەکانیش‪،‬‬ ‫چاککردنەوەی خێرای رێگاوبانەکانە‬ ‫بەتایبەت رێگای نێوان شارەکان و لە‬ ‫ئایندەیەکی نزیکدا تەواو دەکرێن‪.‬‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو‬ ‫وەزارەتى‬ ‫نیشتەجێکردن کە بە یاساى ژمارە‬ ‫(‪)18‬ى ساڵى (‪ )2006‬دامەزراوە‪،‬‬ ‫یەکێکە لە وەزارەتە خزمەتگوزارەکانى‬ ‫حکومەت‪ ،‬ئەرکى سەرەکى بەجێگەیاندن‬ ‫و بەهێزکردنى ژێرخانى خزمەتگوزارییە‬ ‫لە بوارەکانى؛ دروستکردنی رێگاوبانو‬ ‫پردەکان‪ ،‬چاککردنەوەى رێگاوبان‪،‬‬ ‫کۆنتڕۆڵکردنى بار بۆ پاراستنى‬ ‫رێگاوبانەکان لە تێکچوون‪ ،‬دابینکردنى‬ ‫یەکەى نیشتەجێکردن بۆ خەڵکى‬ ‫کەمدەرامەت‪ ،‬بیناسازى گشتى‪ ،‬پاراستنى‬ ‫کوالێتی کەرەستەى بیناسازى لە رێگاى‬ ‫تاقیگەکانى بیناسازییەوە‪.‬‬ ‫لەدوای پێکهێنانی کابینەی نۆیەمی‬ ‫حکومەتی هەرێم و دەستبەکاربوونی‬ ‫دانا عەبدولکەریم حەمەساڵح‪ ،‬وەک‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‬ ‫لە (‪)15‬ی تەمموزی (‪)2019‬ەوە‪ ،‬لە‬ ‫سەد رۆژی یەکەمی کارکردنیدا کۆمەڵێک‬ ‫کارو هەنگاوی گرنگی نا بە ئاراستەی‬ ‫خزمەتکردنی هاواڵتیان‪ ،‬لەسەروو‬ ‫هەموویانەوە ئامادەکردنی پالنی چوار‬ ‫ساڵەی وەزارەت و نۆژەنکردنەوەو‬ ‫چاککردنەوەی خێرای رێگاوبانەکان‬ ‫بەتایبەت رێگای نێوان شارەکان‪.‬‬

‫پالنی چوار ساڵەی وەزارەت‬

‫دەستپێکی هەنگاوەکانی وەزارەت‪،‬‬ ‫ئامادەکردنى کارنامەو پالنى وەزارەت بوو‬ ‫بۆ چوار ساڵى داهاتوو بە پشت بەستن بە‬ ‫بنەماى زانستى و تەکنیکىو پێداویستى‬ ‫راستەقینەى پارێزگاو ئیدارەکانى هەرێمى‬ ‫کوردستان‪ ،‬کە خۆی دەبینێتەوە لە؛‬ ‫آ‪ -‬دانانی ئەولەویەت بۆ پرۆژەکانو‬ ‫هەڵسەنگاندن و پێداچوونەوە بە‬ ‫پالنەکانی وەزارەت‪.‬‬ ‫ب‪ -‬گرنگیدان بە رێگاوبانەکان‪،‬‬ ‫بەجۆرێک سەرجەم رێگای نێوان شارەکان‬ ‫بکرێنە دووساید‪.‬‬ ‫ج‪ -‬پێداچوونەوە بە دیزاینی‬ ‫پڕۆژەکانی رێگاوبان و بیناسازی و‬ ‫باشترکردنیان‪.‬‬ ‫د‪ -‬خاڵێکی تر لە پالنەکان هێنانی‬ ‫هێڵی ئاسنینە بۆ هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫هـ‪ -‬دروستکردنی رێگای خێرای نێوان‬ ‫شارەکان‪.‬‬ ‫لەو چوارچێوەیەدا وەزارەتی‬ ‫ئاوەدانکردنەوە لەو ماوەیەدا کۆمەڵێک‬ ‫هەنگاوی نا بە ئاراستەی خزمەتکردنی‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬لەوانەش؛‬ ‫* ئامادەکردنى (‪ )65‬دەرخستەى‬ ‫چاککردنەوەى رێگاوبانەکان لەالیەن‬ ‫و‬ ‫گشتیەکان‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەکان‪.‬‬ ‫* پڕۆسەی تەندەرکردن و سپاردن‬ ‫بەپێی سیستمێکى تایبەت و خستنەکارى‬ ‫چاککردنەوەى‬ ‫پڕۆژەى‬ ‫(‪)65‬‬ ‫رێگاوبانەکان لە هەرێمى کوردستاندا‪.‬‬ ‫* تەواوکردنى (‪ )5‬پڕۆژەى رێگاوبان‬ ‫بە بودجەى (‪)59,823,973,000‬‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫* ئەنجامدانى (‪ )162,565‬پڕۆسەى‬ ‫پشکنین بۆ کەرەستەى بیناسازى‬ ‫و ئامادەکردنى (‪ )20,825‬ڕاپۆرتى‬ ‫تەکنیکى پشکنین لە تاقیگەکانى‬ ‫هەولێر– سلێمانى‪ -‬دهۆک –گەرمیان–‬ ‫کۆیە‪.‬‬ ‫* وەرگرتنى بڕوانامەى (‪)17025‬‬ ‫‪ ISO‬بۆ تاقیگەى بیناسازى دهۆک‪.‬‬ ‫* ئەنجامدانى (‪ )945929‬پڕۆسەى‬ ‫کێشکردن لە وێستگەکانى کێش لە‬ ‫پارێزگاکانى هەولێر – سلێمانى –‬ ‫دهۆک‪.‬‬

‫(‪ )40‬ملیار دینار بۆ چاککردنەوەی‬ ‫رێگای نێوان شارەكان‬

‫لە چوارچێوەی ئەولەویەتى کارەکانى‬ ‫وەزارەت بۆ خزمەتکردنی هاواڵتیان و‬ ‫پاراستنی سەالمەتیان‪ ،‬بڕی (‪ )40‬ملیار‬ ‫دینار بۆ چاککردنەوەو نۆژەنكردنەوەی‬ ‫رێگای نێوان شارەكان لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە تەرخانکرا‪ .‬لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫بەمەبەستى خێرا فریاکەوتنى رێگاوبانە‬

‫تێکچووەکان پێش زستان‪)65( ،‬‬ ‫پڕۆژەى چاککردنەوە خرانە بواری‬ ‫جێبەجێکردنەوە‪.‬‬ ‫پڕۆژەکان بەسەر پارێزگاکان‬ ‫و ئیدارەکانى هەرێمى کوردستاندا‬ ‫دابەشکران بەپێى پێداویستى و گرنگى‪،‬‬ ‫بەجۆرێک هەولێر بەسەر (‪ )7‬زۆن‬ ‫و سلێمانی (‪ )8‬زۆن و دهۆک بەسەر‬ ‫(‪ )4‬زۆندا دابەشکران‪ .‬هاوکات ئەو‬ ‫رێگایانەی نۆژەندەکرێنەوە‪ ،‬زۆربەیان‬ ‫رێگاوبانى سەرەکى نێوان شارەکانن و‬ ‫لەئێستادا ئەو بەرنامەیە لە سەرتاسەری‬ ‫کوردستاندا لە دهۆکەوە بۆ گەرمیان‬ ‫کاری لەسەر دەکرێت و ماوەی (‪ )70‬رۆژ‬ ‫بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکان تەرخانکراوەو‬ ‫بڕیارە تا ناوەڕاستی مانگی داهاتوو‬ ‫تەواوبکرێن‪.‬‬

‫بەگەڕخستنەوەی پڕۆژە‬

‫هەر لە چوارچێوەی سەد رۆژی‬ ‫کارکردنی وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو‬ ‫نیشتەجێکردن‪ ،‬ژمارەیەک پرۆژە لەالیەن‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوە بەگەڕخراونەتەوە‪،‬‬ ‫لەوانەش قۆناغی یەکەم و سێیەم و‬ ‫چوارەم لە پرۆژەی رێگای هەولێر –‬ ‫کۆیە‪ ،‬تونێلی هەیبەسوڵتان لە هەولێر‪،‬‬ ‫تونێلی مەتین لە دهۆک‪ ،‬دوو ئۆڤەرپاس‬ ‫لە سیمێل‪ ،‬پردی گۆپاڵە‪ -‬روڤیا‪ .‬پردی‬ ‫دەرەدۆین لەنێوان دەربەندیخان‪ -‬کەالر‪،‬‬ ‫بەگەڕخستنەوەی پرۆژەی دووسایدی‬ ‫وارماوا ‪-‬دەربەندیخان‪ .‬بەگەڕخستنەوەی‬ ‫کارکردن لە دووسایدکردنی رێگای کەالر‬ ‫دەربەندیخان‪.‬‬

‫یەکەی نیشتەجێبوون‬

‫یەکێکی تر لە پڕۆژە خزمەتگوزارییەکانی‬ ‫وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‪،‬‬ ‫دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبوونە بۆ‬ ‫هاواڵتیانی کەمدەرامەت و کرێنشین‪،‬‬ ‫ئەوەش بەپێی یاسای ژمارە (‪)16‬ی‬ ‫ساڵی (‪)2011‬ی هەموارکراو‪ ،‬کە لەالیەن‬ ‫پەرلەمانی کوردستانەوە دەرچووە‪ .‬بەپێی‬ ‫ئەم یاسایە وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو‬ ‫نیشتەجێکردن‪ ،‬زەوی لە شارەوانی‬ ‫وەردەگرێت و لەڕێی بەڵێندەرایەتییەوە‬ ‫بیناکان و خزمەتگوزاریی جێبەجێ‬ ‫دەکەن و دەدرێت بە هاواڵتیان‪.‬‬ ‫بەپێی رێنماییەکان‪ ،‬یەکەکان‬ ‫بەشێوەی قیست و بۆ ماوەی (‪)25‬‬ ‫ساڵ دەدرێت بە هاواڵتیان‪ ،‬کە پێویستە‬ ‫ئەو هاواڵتیەی یەکەی نیشتەجێبوون‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬نیشتەجێی ئەو شوێنە بێت‬ ‫و هیچ خانوو و یەکەیەکی نیشتەجێبوونی‬ ‫بەناوەوە نەبێت‪ ،‬پێشتر سودمەند‬ ‫نەبووبێت لە هیچ ئیمتیازێکی حکومەتی‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫لە ئێستادا‪ ،‬نۆ هەزارو (‪ )148‬یەکەی‬ ‫نیشتەجێبوون لە زاخۆوە تا خانەقین لەژێر‬ ‫ئەنجامداندان‪ ،‬رێژەی ئەنجامدانیشیان لە‬ ‫شوێنێک بۆ شوێنێکی دیکە جیاوازە‪ .‬لەو‬ ‫ژمارەیەش چوار هەزارو (‪ )932‬یەکە لە‬ ‫سنوری سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیانو‬ ‫راپەڕین لە دروستکردندان‪ ،‬لە دهۆک دوو‬ ‫هەزارو (‪ )440‬یەکەو لە هەولێریش هەزارو‬ ‫(‪ )776‬یەکە لە دروستکردندان‪.‬‬ ‫ژمارەیەک لەو یەکانە بەهۆی قەیرانی‬ ‫داراییەوە لە سااڵنی رابردوودا وەستابوونو‬ ‫هەندێکیان تەواو ببوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خزمەتگوزارییەکانی تەواونەکراوبوون‬ ‫وەک ئاوو کارەباو رێگاوبان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەماوەی سەد رۆژی دەستبەکاربوونی‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‬ ‫لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم‬ ‫پالن و بەرنامە دانراوەو داوای بودجەی‬ ‫پێویست لە ئەنجومەنی وەزیران کراوە بۆ‬ ‫تەواوکردنی خزمەتگوزاریی یەکەکان‪.‬‬ ‫لەو چوارچێوەیەدا‪ ،‬رۆژی سێشەممەی‬ ‫رابردوو دانا عەبدولکەریم‪ ،‬وەزیری‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن دوو‬ ‫پرۆژەی یەکەی نیشتەجێبوونی لە رانیەو‬ ‫قەاڵدزێ کردەوە (‪ )48‬یەکە لە رانیەو‬ ‫(‪ )84‬یەکە لە قەاڵدزێ و لە ئێستادا‬ ‫ئامادەن بۆ دابەشکردن‪.‬‬

‫بودجەی تایبەت بە‬ ‫پارێزگای هەڵەبجە‬

‫لە چوارچێوەی هەوڵەکانی وەزیری‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن بۆ ناوچە‬ ‫جیاوازەکان‪ ،‬پارێزگای هەڵەبجە بایەخی‬ ‫گرنگی پێدراوەو لە ئێستادا پرۆژەیەکی‬ ‫گەورە لە سنورەکە ئەنجامدەدرێت‪،‬‬ ‫ئەویش دووسایدی رێگای نێوان‬ ‫هەڵەبجە‪ -‬سەیدسادقە‪ ،‬کە پڕۆژەیەکی‬ ‫گرنگەو پارێزگای هەڵەبجە دەبەستێتەوە‬ ‫بە پارێزگای سلێمانییەوەو بودجەکەی‬ ‫نزیکەی (‪ )90‬ملیۆن دۆالر بووە‪،‬‬

‫لەگەڵ ئەنجامدانی چەند پڕۆژەیەکی‬ ‫خزمەتگوزاری دیکە کە لە ئێستادا‬ ‫جێبەجێ دەکرێن‪.‬‬ ‫هەر لە چوارچێوەی بەرنامەی‬ ‫چاکسازی رێگاوبانەکان و بەمەبەستی‬ ‫چاککردنی رێگاوبانەکانی سنوری‬ ‫وەزارەتی‬ ‫هەڵەبجە‪،‬‬ ‫پارێزگای‬ ‫ئاوەدانکردنەوە بودجەیەکی تایبەتی بۆ‬ ‫هەڵەبجە داواکردووەو رەوانەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران کراوە بۆ رەزامەندی دەربڕین‪.‬‬

‫سەردانی مەیدانی پرۆژەکان‬

‫لەگەڵ دەستبەکاربوونیدا وەک‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‪،‬‬ ‫ئەندازیار دانا عەبدولکەریم حەمەساڵح‬ ‫لەماوەی سەد رۆژی دەستبەکاربوونیدا‬ ‫وێڕای دانانی پالن و بەرنامەو خستنەکاری‬ ‫دەیان پرۆژەو بەگەڕخستنەوەی چەندین‬ ‫پڕۆژەی دیکە‪ ،‬بەشێوەیەکی مەیدانی‬ ‫سەردان و بەدواداچوونی کردووە‪ ،‬بۆ‬ ‫لە نزیکەوە ئاگاداربوون لە چۆنێتی‬ ‫بەڕێوەچوونی پڕۆژەکان و راستەوخۆ‬ ‫لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەکان و هەروەها‬ ‫سەرپەرشتیارانی پرۆژەکەو ئەندازیاران و‬ ‫بەڵێندەران گفتوگۆی کردووە‪.‬‬ ‫لەماوەی سەد رۆژی دەستبەکاربوونیدا‪،‬‬ ‫وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‬ ‫دوو جار بەشێوەیەکی مەیدانی سەردانی‬ ‫پڕۆژە خزمەتگوزارییەکانی وەزارەتەکەی‬ ‫کردووە لە سنوری پارێزگای دهۆک و‬ ‫دەڤەری ئامێدی و زاخۆ‪ ،‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫زیاتر لە جارێکی پڕۆژەکانی رێگاوبان و‬ ‫یەکەکانی نیشتەجێبوون لە سنوری‬ ‫پارێزگای هەولێرو پرۆژەکانی سنوری‬ ‫سۆران و خەلیفان‪ ،‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫پڕۆژەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫و هەڵەبجەو دەربەندیخان و گەرمیان و‬ ‫ئیدارەی راپەڕین‪.‬‬

‫وردەکاریی کارو‬ ‫سەردانە مەیدانییەکان‬

‫‪ .1‬رۆژی ‪ 2019/7/17‬سەردانکردنی‬ ‫رێگای‬ ‫نۆژەنکردنەوەی‬ ‫پرۆژەی‬ ‫نێوان کۆیە‪ -‬هەولێرو لە نزیکەوە‬ ‫ئاگاداربوون لە بەڕێوەچوونی پرۆژەکەو‬ ‫بەگەڕخستنەوەی‪ ،‬کە پێشتر بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە وەستابوو‪.‬‬

‫ئیدارەی راپەڕین‬

‫‪ 2019/7/24 .2‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫پرۆژەکانی سنوری ئیدارەی راپەڕین‬ ‫لەالیەن وەزیری ئاوەدانکردنەوەو‬ ‫نیشتەجێکردن‪ ،‬لەنێویاندا؛ (پرۆژەی‬ ‫دووسایدی نێوان دوکان – رانیە)‪،‬‬ ‫(پرۆژەی رێگای هیزۆپ – چوارقوڕنە)‪،‬‬ ‫(پرۆژەی دووسایدی رێگای دەربەندی‬ ‫رانیە)‪.‬‬

‫ئیدارەی گەرمیان‬

‫‪ 2019/7/25 .3‬بەسەرکردنەوەی‬ ‫پرۆژەکانی سنوری ئیدارەی گەرمیان‬ ‫لەالیەن وەزیری ئاوەدانکردنەوەو‬ ‫نیشتەجێکردن‪ ،‬لەنێویاندا‪:‬‬ ‫ا‪ -‬بەگەڕخستنەوەی رێگای نێوان‬ ‫وارماوا – دەربەندیخان‪.‬‬ ‫ب‪ -‬بەسەرکردنەوەی پرۆژەی‬ ‫پردی دەرەدۆین کەالر‪ -‬دەربەندیخان‬ ‫و لە نزیکەوە ئاگاداربوون لە کێشەو‬ ‫کەموکوڕییەکان و چارەسەرکردنیان‪.‬‬ ‫ج‪ -‬پرۆژەی قیرتاوکردنی رێگای نێوان‬ ‫کەالر – کفری‪.‬‬ ‫د‪ -‬دەستپێكردنەوەی كاركردن‬ ‫لە دووسایدكردنی رێگاى (كەالر‪-‬‬ ‫دەربەندیخان)‪ .‬پڕۆژەکە بە دوو قۆناغ‬ ‫چووەتە بواری جێبەجێكردنەوەو بڕی‬ ‫(‪ )185‬ملیار دیناری بۆ تەرخانكراوە‪،‬‬ ‫ئێستا قۆناغی دووەمی پرۆژەكە جێبەجێ‬ ‫دەکرێت‪.‬‬

‫پالنی چوار ساڵە‬

‫‪ .4‬ئامادەکردنی پالنی چوار ساڵەی‬ ‫وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو سازدانی‬ ‫کۆنفرانسی پارێزگاکان لە رۆژی‬ ‫‪ 2019/7/28‬بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬پالنەکەش‬ ‫گرنگترینیان خۆی دەبینێتەوە لە؛‬ ‫ا‪ -‬دانانی ئەولەویەت بۆ پرۆژەکان‬ ‫و هەڵسەنگاندن و پێداچوونەوە بە‬ ‫پالنەکانی وەزارەت‪.‬‬ ‫ب‪ -‬گرنگیدان بە رێگاوبانەکان‪،‬‬ ‫بەجۆرێک سەرجەم رێگای نێوان شارەکان‬ ‫بکرێنە دووساید‪.‬‬ ‫ج‪ -‬پێداچوونەوە بە دیزاینی‬ ‫پڕۆژەکانی رێگاوبان و بیناسازی و‬ ‫باشترکردنیان‪.‬‬ ‫د‪ -‬خاڵێکی تر لە پالنەکانمان هێنانی‬ ‫هێڵی ئاسنینە بۆ هەرێمی کوردستان‪.‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫دووتوێیەکی تایبەتە بە ‪ 100‬رۆژی کارەکانی وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‬

‫رۆژ‬

‫کــــارو‪..‬‬ ‫خزمەت‬ ‫سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫‪ ٤‬الپەڕە‬

‫وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن‬ ‫لە ‪ 100‬رۆژی یەکەمی کــابینەی نوێ دا‬

‫سەد رۆژ لە کار و خزمەت‬ ‫کابینەی نۆیەمی حکومەتی ھەرێم لەگەڵ‬ ‫دەستبەکاربوونیدا کارنامەیەکی گشتگیرو روون و‬ ‫ھەمەالیەنی راگەیاندو جیاواز لە کابینەکانى پێشوو‪،‬‬ ‫یەکەمجار بوو کابینەیەکى حکومەت کارنامەى وا‬ ‫گرنگی ھەبێت کە لەسەر بنەماى رێککەوتنى الیەنە‬ ‫بەشدارەکان پێکهات‪.‬‬ ‫بەشێکی کارنامەی کابینەکە باشترکردنی‬ ‫رێگاوبانەکانی ھەرێمی کوردستان و بواری‬

‫نیشتەجێبوونی لەخۆگرتبوو‪ ،‬کە پەیوەستە بە‬ ‫وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەوە‪ ،‬کە یەکێکە لە وەزارەتە‬ ‫خزمەتگوزارەکانى حکومەت‪ ،‬ئەرکى سەرەکى‬ ‫بەجێگەیاندن و بەھێزکردنى ژێرخانى خزمەتگوزارییە‬ ‫لە بوارەکانى؛ دروستکردنی رێگاوبان و پردەکان‪،‬‬ ‫چاککردنەوەى رێگاوبان‪ ،‬کۆنتڕۆڵکردنى بار بۆ‬ ‫پاراستنى رێگاوبانەکان لە تێکچوون‪ ،‬دابینکردنى‬ ‫یەکەى نیشتەجێبوون بۆ خەڵکى کەمدەرامەت‪،‬‬ ‫بیناسازى گشتى‪ ،‬پاراستنى کوالێتی کەرەستەى‬

‫بیناسازى لە رێگاى تاقیگەکانى بیناسازییەوە‪.‬‬ ‫سەرباری سەرنج و تێبینییەکان لەسەر ئەدائی‬ ‫سەد رۆژی یەکەمی کابینەی نوێ کە وەک‬ ‫ستانداردێک بۆ ھەڵسەنگاندنی ھەر حکومەتێک‬ ‫دیاریکراوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر شیکارییەک بۆ کارەکانی‬ ‫وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن لەو‬ ‫ماوەیەدا بکرێت بەپێی ئەو داتایانەی لەبەردەستە‬ ‫دەکرێت بە سەد رۆژی کارو خزمەت و دەستپێکردنی‬ ‫ھەنگاوە گەورەکان دابنرێت‪.‬‬

‫تەرخانکردنی بڕی ‪ ٤٠‬ملیار دینار بۆ‬ ‫نۆژەنکردنەوەی رێگای نێوان شارەکان بەمەبەستى‬ ‫خێرا فریاکەوتنى رێگاوبانە تێکچوەکان پێش‬ ‫زستان کە ئێستا لەسەرتاسەری ھەرێمی کوردستان‬ ‫لەبواری جێبەجێ کردندان‪ ،‬ئامادەکردنی پالنی چوار‬ ‫ساڵەی وەزارەت‪ ،‬بەگەڕخستنەوەی پڕۆژە‪ ،‬سەردانە‬ ‫مەیدانییەکانی وەزیری ئاوەدانکردنەوە بۆ لە نزیکەوە‬ ‫ئاگاداربوون لە چۆنێتی ئەنجامدانی پڕۆژەکان و‬ ‫چاودێریکردنیان‪ ،‬لە نمونەی ھەنگاوە گرنگەکانو‬

‫دەستپێکێکی نوێیە بە ئامانجی خزمەتکردنی‬ ‫ھاواڵتیان‪.‬‬ ‫بێگومان دابینکردنی بودجەی پێویست بۆ‬ ‫جێبەجێکردنی پالن و بەرنامە و پڕۆژەکان رۆڵی‬ ‫سەرەکی دەبینێت لە بەجێگەیاندنی ئەرک و‬ ‫بەرپرسیارێتی‪ ،‬پۆستەکانیش ئامرازن بۆ جێبەجێ‬ ‫کردنی بەرنامەو پڕۆژەکان‪ ،‬ئەندازیارێک پیشەییانە‪،‬‬ ‫بە پالن و بەرنامە ئەرکەکەی لەئەستۆ گرتووە‪،‬‬ ‫پاڵپشتی و پشتیوانی ھەمووانیش پێویستە‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫خۆم دەکوژم‬ ‫ئازیزەکەم‪،‬‬

‫لە دوایین ئیمەیڵتدا نووسیووتە‬

‫سیروان رەشید‬

‫*ئەبوتاڵیب موزەفەری‬ ‫شاعیری ئەفغانی‬

‫و‪ :‬دالوەر قەرەداغی‬

‫کامەران سوبحان‬

‫ئەوان ئەڵێن شەتولعەرەب‬

‫ئێمە ئەڵێین ‪ .....‬ئەوان ئەیکەنە ‘فارسیی دەری’‬

‫بەم نزیکانەیش‪ ،‬هەر لەم ڕۆژانەدا‬ ‫کەسێک لە ئاساییشەوە دێ‬

‫لەگەڵ خۆیدا بۆ تەوقیفخانەکەی ‘بەگرام’ م ئەبا‬

‫بە تۆمەتی خۆکوژی بە وشەگەلی ‘فارسیی دەری’‬

‫جا چ لە زوبانی ‘گۆنتەرگراس’ ی شاعیرەوە بێ‬

‫دەفتەرچەی شیعرەکانمم لێ ئەسەنن‬

‫بەرگری لە ئێران ئەکا و‬

‫نووسیومە‪ :‬شیراز‪ ،‬نووسیومە‪ :‬مەوالنا‬

‫کە لە هەژموونی دونیای یەکگرتوودا‪،‬‬

‫ئەڵێن تیایدا نووسیومە‪ :‬بەڵخ‬

‫گوتووتە لەگەڵ کەشتییەوانانی سەرخۆشدا‬

‫ئیسرائیل وەک یەکەم مەترسی لەسەر جیهان ئەناسێ‬

‫نووسیومە‪ :‬شەمس‬

‫لە قاچاخچییانی مرۆڤ ئەپاڕێیتەوە‪،‬‬

‫لە ‘کوی تولالب*’ ی مەشهەد‪،‬‬

‫بە پشتوێنێکی بۆمبڕێژکراو بە وشە‪،‬‬

‫ئەم ڕۆژانە لە سنووری یۆنانیت‬ ‫چەنە ئەدەی‪،‬‬

‫هەر هەموو ناز و عیشوە ژنانەکانت هەڕاج ئەکەی‬ ‫تا هەرچی زووتر لە ڕەشاییەک کە ناوی نیشتمانە‬ ‫دوور و دوورترت بخەنەوە‪...‬‬ ‫نووسیوتە لە بارەی چزووی ژەهراوی هاوسەفەرەکانمەوە‬ ‫شیعرێ بڵێ‪،‬‬ ‫ئێستا نازانم بیر لە تۆ بکەمەوە‬ ‫یان لە برینە هەوکردووەکانی کابوڵ‬ ‫ئەو کرمانەی کە بە ئەژنۆمدا هەڵدەگەڕێن‬ ‫دەیانەوێ جەستەم داگیر بکەن‬ ‫لە الشەیەک ئەچم کە لەوەدایە دابڕزێ‪،‬‬ ‫الشەیەک کە قەبرهەڵکەنان‬ ‫مێژووی ناشتنەکەیان بە هەڵە نووسیبێ‬ ‫تۆ موسافیری ناچاری باگەلی غەریب‬ ‫منیش مەخڵوقی ناچاری سەرزەمینێکی غەریب‬ ‫لێرە غەریب‪ ،‬لەوێ غەریب‬ ‫وەک بڵێی دونیا چیدی نەیبێ بڕستی خەڵکانێکی‬ ‫وەک ئێمە غەریب‪،‬‬ ‫کە با هەر گەاڵیەکمان دەبا بە الیەکا‪.‬‬ ‫*‬ ‫ئازیزەکەم‬ ‫سێ مانگە لە کابووسەکانمدا پێ بەسەر مشکدا دەنێم‬ ‫لە خەوما شارەکەم لەسەر شارەمێروولە ڕۆنراوە‬ ‫بەردەوام تەقەوڕەقەی پاچ و خاکەناز و چەکووش‬ ‫دێتە گوێم‬ ‫بە دوای جێگەیەک لە مێشکمدا ئەگەڕێن‪،‬‬ ‫چاڵهەڵکەنێکی گوماناوییان‬ ‫لە قوواڵیی بوونمدا چاندووە‪،‬‬ ‫ڕۆژانە غەریب‪ ...‬غەریب‬ ‫بە شەقامەکانی دارولئەمان و‬ ‫کوچە و کۆاڵنەکانی ‘دەشتی بەرچی*‬ ‫بە دوای کونی مشکانی کرۆژەردا ئەگەڕێم‬ ‫بەو نزیکانەیش‪ ،‬هەر لەم ڕۆژانەدا‬ ‫بە تۆمەتی خۆکوژیی دەستگیر ئەکرێم‪،‬‬ ‫ئەڵێن‪ :‬تۆ شاعیری‪ ،‬لە ئێرانەوە هاتووی‪،‬‬ ‫وشەی بێگانەت بەسەر زارەوەیە‬ ‫پێم ئەڵێن‪ :‬پسپۆڕانی زوبان‬ ‫لە سەد بەرەوژوور خەوشیان لە زوبانەکەتدا‬ ‫دەستنیشان کردووە‬ ‫گوێیان لێت بووە بە ‘لیسە*’ ت گوتووە ‘دەبیرستان*’ و‬ ‫بە کولتوورت گوتووە فەرهەنگ و‬ ‫بە بەرچاوی خەڵکەوە‬ ‫سەوای چڵەنێرگز‪ ،‬بۆنی گوڵەباخی کێوی و‬ ‫ئاوازی کەناریت لە دوکاندارێ کردووە‪.‬‬ ‫ئازیزەکەم ڕاست گوتن‪ ،‬خۆشە‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫یان لە زوبانی وشکەفرۆشێکەوە‬

‫ئەڵێن خەریکم خۆکوژیی ئەکەم‬

‫کە هەموو ڕۆژێ مارکەی شمەکەکانی ئاڵوگۆڕ ئەکا‪.‬‬

‫بە بۆمبی قافیە و ڕەدیف‪،‬‬

‫جا چ لە پێگەی سەرۆک کۆمار ئەحمەدی نەژاد دا بیت‬

‫ئەڵێن دوور نییە بە لۆرییەک شیعرەوە‪،‬‬

‫ئازایەتی باشە‬

‫بە توخمگەلێ لە شیعر و لە چیرۆک‬

‫یان لە پێگەی کارمەندێکی پلە نزم لە بەڕێوەبەرایەتی‬

‫خۆم بە وەزارەتی فەرهەنگدا نەتەقێنمەوە!‬

‫کە ڕووبەڕوو پێت ئەڵێ‪:‬‬

‫غەزەلی عاشقانەت بۆ نانووسم‬

‫کاروباری بیانییان‪،‬‬

‫ئەی ئەفغانیی‪ ،‬بۆ واڵتەکەت بگەڕێوە!‬

‫قسەی ڕاست‪ ،‬هەمووان شایستەی گوتنین‬

‫لە هەر هەموو کەس شایستەتر‪ ..‬شاعیران‪.‬‬

‫بمبوورە ئازیزەکەم‪،‬‬

‫کە عەشقی خۆمم وەک سکێکی ناشەرعی حەشار دا‬

‫دەبوو نەترسم و‬

‫بەر لە سەفەری ناچارییت‪،‬‬

‫ڕازی چاوانتم بەرهەڵدا کردبا دەبوو پێم گوتبای‪،‬‬ ‫کە سوپاکانی دونیای مۆدێرن نەهاتوون‬

‫تا کێڵگەکانی تریاک لە نیشتمانەکەی ئێمەدا وێران‬

‫بکەن و لە جێگەیاندا گوڵەزافەران بڕوێنن‬ ‫لێگەڕێ بێ پەردە بڵێم‪،‬‬

‫ژنانی کۆاڵن و مندااڵنی دێوەرەی کابوڵییش ئەزانن‪،‬‬ ‫کە ئەمریکا هەموو ئەو سااڵنە‬

‫بە دوای حەشارگەکەی ‘بن الدن’ دا نەگەڕاوە‪،‬‬ ‫کە ‘مەال عومەر’ هەموو شەوانێکی هەینی‬

‫دەی لێگەڕێ ئازیزم‪ ،‬بمببورە کە لە تۆ غافڵم و‬ ‫شیعر و گۆرانیم بیرچوونەتەوە‬

‫دەمم خوێناوییە‪ ،‬کوا مرۆڤ بە دەموپلی خوێناوییەوە‬ ‫شیعری عاشقانەی گوتووە‬

‫بیستوومە کەشتییەک لە کەنارەکانی ئوستورالیا‬ ‫تێکوپێک شکاوە و غەرق بووە‪.‬‬ ‫*‬

‫ئازیزەکەم‬

‫باسی نیشتمان مەکە‪ ،‬نیشتمانی چیی‪،‬‬ ‫مشک نیشتمانەکەی ئێمەی کرۆژتووە‬ ‫دڵنیات دەکەم‪،‬‬

‫چەند خڕکەبەردێک ڕۆ بکەرە سەتڵێکی تەنەکەوە و‬ ‫ڕایوەشێنە‪،‬‬

‫بۆ خۆی دەبێتە ئەفغانستان‬

‫چیدی ئەم درەختە پیرۆزە کەڵکی هیچی نییە‪،‬‬

‫مۆرانە کلۆری کردووە!‬

‫لە مینبەری تەلەفزیۆنەکانی نیشتمانییەوە‬ ‫خوتبەی داوە‪...‬‬ ‫*‬

‫ئازیزەکەم‪ ،‬چیدی نە لە گەروومدا گۆرانیی و‬ ‫نە لە چاوانیشمدا ڕەنگ ماوە‬ ‫ئەوان بوونم دەتەقێننەوە‬ ‫وەک بتەکانی بامیان‬

‫شیعرەکانم بە تااڵن ئەبەن‬

‫وەک تابلۆبەردینەکانی گۆڕستانی جلکشۆرخانەی هەڕات‬

‫یەک یەک وشەکانم ئەدزن‬

‫وەک تاکی دەروازەکەی مەزارگەی ناسر خوسرەو لە‬ ‫بەدەخشان‪...‬‬

‫ئەیدزن‪ ،‬وەک الیالیەکەی دایکم‬

‫وەک نەوای شانامەخوێنییەکەی باوکم‬ ‫وەک ئەفسانەکانی واڵتم‬

‫ئەی گوایە زوبان ماڵی بوون نییە؟‬ ‫ئێمە ئەمانگوت‪ :‬جیهاد‪،‬‬

‫ئەوان زەبروزەنگیان لە بری دائەنا‬ ‫ئێمە ئەمانگوت‪ :‬موجاهید‪،‬‬

‫ئەوان جەنگساالریان لە بری دائەنا‬

‫ئێمە ئەڵێین‪ :‬وزەی ئەتۆمی‪،‬‬

‫ئەوان بە بۆمبی ئەتۆمی لێکی ئەدەنەوە‬ ‫ئێمە ئەڵێین‪ :‬کەنداوی فارس‪،‬‬

‫پەراوێزی وەرگێڕ‪:‬‬ ‫• فارسی دەری‪ :‬فارسیی نوێ‪ ،‬فارسیی ڕۆژهەاڵتی یان فارسیی‬ ‫ئەفغانی‪ ،‬شێوەزارێکی زوبانی فارسییە‪ ،‬کە لە ئەفغانستان‬ ‫پێی دەپەیڤرێ و ناوی یەکێکە لە دوو زوبانە فەرمییەکەی‬ ‫ئەفغانستان‪ ،‬کە ئەوانیش ‘پشتۆ’ و ‘دەری’ ن‪.‬‬ ‫• بەگرام‪ :‬شارێکی دێرینە لە ویالیەتی ‘پەروان’ ی ئەفغانستان‬ ‫و زیندانی ‘بەگرام’ ی لێیە‪.‬‬ ‫• بەدەخشان‪ :‬ویالیەتێکە لە ‪ 34‬ویالیەتەکەی ئەفغانستان‪.‬‬ ‫• لیسە‪ :‬بە شێوەزاری دەری واتە قوتابخانەی ناوەندی‪.‬‬ ‫• دەبیرستان‪ :‬بە زوبانی فارسی واتە قوتابخانەی ناوەندی‪.‬‬ ‫• دەشتی بەرچی‪ :‬بەشی خۆرئاوای شاری کابول‪ ،‬بە هۆی کۆچ‬ ‫و کۆڕەوە یەک لەدوای یەکەکانی خەڵکی ئەفغانستانەوە ئەو‬ ‫ناوچەیە بووەتە یەکێ لە هەرە قەرەباڵخترین ناوچەکانی‬ ‫کابول و زیاتر لە ملیۆنێ کەسی لێ نیشتەجێن‪.‬‬ ‫*بەڵخ‪ :‬شارێکی بچووکە لە ویالیەتی بەڵخ کە ‪ ٢٢‬کیلۆمەتر لە‬ ‫شاری ‘مەزارشەریف’ ی پایتەختی ویالیەتەکەوە دوورە‪ ،‬بەڵخ‬ ‫زێدی لەدایکبوونی (مەوالنا جەاللەدینی رۆمیی)ە و دەشگوترێ‬ ‫رووفاتی (ئیمامی عەلی)دوای سەدەیەک لە بەخاکسپاردنی‪ ،‬بە‬ ‫نهێنیی لە (نەجەف)ەوە هێنراوە و لەوێ بە خاک سپێردراوە‪.‬‬ ‫*کوی توڵاڵب‪ :‬ناوچەیەکی پەراوێز و هەژارنشینی شاری‬ ‫مەشهەد‪.‬‬

‫چۆن رۆمانێک بە (‪ )١٠٠‬رۆژ‬ ‫یان کەمرت دەنووسی؟‬ ‫ناونیشانی ئەم‬

‫کتێبە بۆ زۆر کەس‬

‫پێکەنیناوی دەبێت‬ ‫ڤینۆ‬

‫س‬ ‫فایەق‬

‫(بەشی یەکەم)‬ ‫جۆن کوین دەڵێت‪“ :‬دوو شت کە پێویستت‬ ‫پێیەتی بۆ نووسینی رۆمانێک‪ ،‬توانای داڕشتنی‬ ‫رستەی سادە و حەزکردن بە نووسین‪”.‬‬ ‫بۆ هەر کەسێک کە چیرۆکێکی هەیە و دەیەوێت‬ ‫بیگێڕێتەوە‪ ،‬یان کەسێک کە خەون دەبینێت رۆمانێک‬ ‫بنووسێت‪ ،‬یان کەسێک رۆمانێکی خوێندۆتەوە و بە‬ ‫خۆی گوتووە “دەتوانم رۆمانێکی وەکو ئەمە بنووسم”‬ ‫ئێستا رێنیشاندەرێکی پراکتیکی و سەرنجڕاکێش‬ ‫هەیە‪ ،‬دەتوانیت پشتی پێ ببەستی لە چۆنێتی‬ ‫نووسین لە ‪ ١٠٠‬رۆژدا‪ ...‬باوەڕم وایە هەریەک لە‬ ‫ئێمە خەون بە نووسینی رۆمانێک یان چیرۆکێکەوە‬ ‫دەبینێت‪ ،‬تۆنی میرسنی رۆماننوس لەوبارەیەوە‬ ‫دەڵێ “جوانترین کتێب بیخوێنیتەوە ئەو کتێبەیە کە‬ ‫داهێنانی خۆتە” نووسینی رۆمانێک بە هیچ شێوەیەک‬ ‫کارێکی ئاسان نییە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا رۆژانە کتێبێکی‬ ‫زۆر دەردەچن‪ .‬بەپێی ئامارەکانی پێگەی “بوک ئین‬ ‫پرنت” ‪ Books in Print‬ی ساڵی ‪١.3 ،١996‬‬ ‫ناونیشان چاپکراوە‪ ،‬ژمارەی ئەو کتێبانەی ساڵی‬

‫‪ ١996‬تەنها لە ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا‬ ‫باڵوکرانەتەوە ‪ ١4٠.٠٠٠‬سەدو چل هەزار کتێبە‪.‬‬ ‫کەواتە بۆچی کتێبەکەی تۆش یەکێک نەبێت لەو‬ ‫کتێبانە؟‬

‫پێویستە بڵێم‪:‬‬

‫لە راستیدا کە لە خوێندنەوەی تەواوی‬ ‫کتێبەکە بوومەوە‪ ،‬لەوە تێگەیشتم بۆچی نووسەر‬ ‫ناونیشانی (چۆن رۆمانێک بە ‪ ١٠٠‬رۆژ یان کەمتر‬ ‫دەنووسیت)ی بۆ ئەم کتێبەی هەڵبژاردوە؟ پێش‬ ‫ئەوە کە ناونیشانەکەم بینی پرسیم‪ :‬ئەم کابرایە‬ ‫چۆن دەتوانێ فێرم بکات بە درووستی بە ‪ ١٠٠‬رۆژ‬ ‫رۆمانێک بنووسم؟ ئەوەی لەم کتێبەدا هاتووە زۆر‬ ‫گرنگە بۆ ئەو کەسانەی دەیانەوێت رۆمانێک بنووسنو‬ ‫نازانن چۆن بیری لێ بکەنەوە‪ ،‬یان چۆن مێشکیان‬ ‫کۆبکەنەوە‪ ...‬ئەم کتێبە فێرت دەکات خاڵێک دانێیتو‬ ‫دەست پێ بکەیت‪ ،‬فێرت دەکات بەردەوام بیت لە‬ ‫نووسینی رۆمانەکەت هەتا کۆتایی‪ ...‬هەڵبەتە بەڕای‬ ‫من مەسەلەکە بەالی نووسەری کتێبەکەوە ئەوە نیە‬ ‫فێرت بکات بە ماوەی (‪ )١٠٠‬رۆژ رۆمانێک بنووسیت‪،‬‬ ‫بەڵکو فێری هەنگاوە سەرەتاییەکانی رۆماننووسینت‬ ‫دەکات‪ ،‬چونکە هەر خودی نووسەر خۆی باوەڕ ناکەم‬ ‫هەموو رۆمانەکانی کە نووسیونی بە (‪١٠٠‬رۆژ) تەواوی‬ ‫کردبن‪ .‬بەڵکو رۆماننوس هەن کە بە چەند ساڵێک‬ ‫رۆمانێکیان تەواوکردووە‪ ،‬بەاڵم گرنگیی ئەم کتێبە‬ ‫لەوەدایە‪ ،‬بە زمانێکی سادە رێنماییت دەکات و چەند‬

‫هەنگاوێکی سادە و ساکارت دەخاتە بەردەم بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو بیرۆکەیەی کە باوەڕت وایە بۆ رۆمان دەست‬ ‫دەدات بیخەیتە سەر کاغەز‪ .‬ئیتر جوانی ناونیشانەکە‬ ‫لەوەدایە دەتجوڵێنێت و هانت دەدات‪ ،‬بیخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫ئەوجا تێدەگەیت‪ ،‬رۆژەکان مەبەستی لە هەنگاوەکانە‪.‬‬ ‫هەروەک (موحەمەد عەبدولنەبی) کە کتێبەکەی‬ ‫بۆ سەر زمانی عەرەبی وەرگێڕاوە‪ ،‬لە پێشەکییەکەیدا‬ ‫ئاماژە بە هەمان خاڵ دەدات دەڵێت‪“ :‬بێگومان‬ ‫ناونیشانی ئەم کتێبە بۆ زۆر کەس پێکەنیناوی‬ ‫دەبێت‪ ،‬کەس ناتوانێ وێنای ئەوە بکات چۆن بتوانێت‬ ‫بە ‪ ١٠٠‬رۆژ یان کەمتر رۆمانێک بنووسێت‪ ،‬هەروەک‬ ‫لە ناونیشانەکەدا هاتووە‪ ...‬لە راستیدا ئەم کتێبە‬ ‫بریتییە لە (‪ )١٠١‬ئامۆژگاری بچووک‪ ،‬پەیوەستە‬ ‫بە کۆمەڵێ الیەنی جۆراوجۆری پرۆسەی هۆنینەوەو‬ ‫نووسینی رۆمان‪ ،‬هەندێکیان نموونەن شایەنی ئەوەن‬ ‫فێریان بین‪ ،‬یان گووتەن لە ناو دڵی پرۆسەی‬ ‫داهێناندا‪ ،‬یان رێنمایی پراکتیکیی تایبەتن‪ ...‬هەندێک‬ ‫لەم ئامۆژگاریانە کە ‪-‬دوایی کۆیکردوونەتەوە‪ -‬جۆن‬ ‫کوین کە نووسەرێکی تایبەتمەندی رۆمانەکانی ترسو‬ ‫تۆقاندن یان ئەوانەی لەبارەی یاری گۆلفەوەن کە‬ ‫عاشقی بووە‪ ،‬لە تەمەنی ‪ ١٠‬سااڵنەوە یاریدەدەری‬ ‫یاریکەرەکانی گۆلف بووە و نزیکەی ‪ 25‬کتێبی رۆمان‬ ‫و چیرۆک و کورتە چیرۆکی نووسیووە‪ ،‬زۆربەی ئەم‬ ‫ئامۆژگاریانەی بە تەرتیبی رۆژەکان لەسەر یەکێک‬ ‫لە پێگەکانی لە ئینتەرنێت‪ ،‬کە گرنگی بە نووسین‬ ‫دەدات باڵوکردۆتەوە‪( ”.‬تا ئێرە قسەی “موحەمەد‬ ‫عەبدولنەبی” بوو)‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا کە دەست دەدەیتە پڕۆژەی نووسینی‬ ‫رۆمانێک‪ ،‬ناتوانی بڕیار لەوە بدەیت کەی بیرۆکەی‬ ‫رۆمانەکە و رووداوەکان بە هەموو وردەکارییەکانەوە‬ ‫لە مێشکتا گەاڵڵە دەبن و بەیەکەوە گرێ دەدرێنو‬ ‫کەی دەچنە سەر الپەڕەی دەفتەرەکەت و چۆن‬ ‫لەسەری بەردەوام دەبیت و کەی دەگاتە کۆتایی‪...‬‬ ‫رۆماننووسین‪ ،‬جۆرێکە لە ژیانکردن لەگەڵ‬ ‫کارەکتەرەکانی ناو رۆمانەکەت‪ ،‬دەبێ ئامادەبیت‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانی رۆڵی هەموو کارەکتەرەکان‬ ‫بگێڕیت‪ ،‬بیریان بۆ بکەیتەوە‪ ،‬لە جیاتی ئەوان‬ ‫پێبکەنیت‪ ،‬بگریت‪ ،‬هەڵچیت‪ ،‬نانبخۆیت‪ ،‬بژیت‬

‫رۆماننووسین‬ ‫جۆرێکە لە ژیانکردن‬ ‫لەگەڵ کارەکتەری‬ ‫ناو رۆمانەکەت‪،‬‬ ‫دەبێ رۆڵی هەموو‬ ‫کارەکتەرەکان بگێڕیت‪،‬‬ ‫بیریان بۆ بکەیتەوە‪،‬‬ ‫لە جیاتی ئەوان‬ ‫پێبکەنیت‪ ،‬بگریت‪،‬‬ ‫هەڵچیت‪ ،‬بژیت‬ ‫تەنانەت بشمریت!‬ ‫تەنانەت بشمریت‪ ...‬هتد‪ ..‬ئەم پڕۆسەیە کاتێکی‬ ‫دیاریکراوی نییە بۆی تەرخان بکەیت‪ ،‬بەڵکو خۆی‬ ‫پەرەدەسەنێ و کامڵ دەبێت و دەگاتە کۆتایی‪...‬‬ ‫ئەم کتێبە فێرمان دەکات هەنگاو بە هەنگاو‪ ،‬چۆن‬ ‫رۆمانێک بینا بکەین و بینووسین‪ ...‬بە باشم زانی‬ ‫ئەم هەنگاوانە وەرگێڕمە سەر زمانی کوردی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫کەسێک کە خەمی قووڵی نووسینی رۆمانێکی هەبێت‬ ‫سوودی لێوەرگرێ‪ ...‬بۆ وەرگێڕانەکەش‪ ،‬زیاتر‬ ‫سوودم لە دەقە عەرەبییەکە بینیووە کە (موحەمەد‬ ‫عەبدولنەبی) وەریگێڕاوە‪ .‬چونکە ئەو کاتەی دەقە‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫عەرەبییەکەم لەسەر ئینتەرنێت دۆزییەوە و بیرم لە‬ ‫وەرگێڕانی کردەوە‪ ،‬زۆر بەدوای دەقە ئینگلیزییەکەیدا‬ ‫گەڕام‪ ،‬جگە لە پێشەکییەکەی و چەند بابەتێک‬ ‫سەبارەت بە کتێبەکە‪ ،‬زیاترم دەستنەکەوت‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫لەبەر ئەوەی کتێبەکە دەبێت بکڕدرێت بە (پی دی‬ ‫ئێف) بە ئینگلیزی لەسەر ئینتەرنێت دانەنراوە‪.‬‬

‫لەبارەی نووسەری ئەم کتێبەوە‪:‬‬

‫جۆن کوین‪ ،‬نووسەری ئەم کتێبە‪ ،‬بۆ حەوت‬ ‫جار بەدوای یەکدا بە پڕفرۆشترین رۆماننوس‬ ‫پۆلینکراوە‪ ،‬قاڵ و تایبەتمەند لە نووسینی وتاری‬ ‫رۆژانە‪ ،‬هەموو ژیانی تەرخانکردووە بۆ وشەی‬ ‫نوسراو‪ -‬وەکو خوێندکار‪ ،‬نووسەر و ئیدیتۆر و پاشان‬ ‫مامۆستا‪ -‬پلەی بەکالۆریۆس و پاشان ماستەری لە‬ ‫ئەدەبی ئینگلیزیدا بەدەست هێناوە‪ .‬لە رۆژنامەکانی‪:‬‬ ‫‪Smithsonian. Glamour. TV Guide‬‬ ‫‪ ..and Travel & Leisure‬خاوەنی ‪١2‬‬ ‫رۆمان و زیاتر لە ‪ 25‬کتێبی خەیاڵ و چیرۆک لە‬ ‫چەندین بواری جۆراوجۆر‪ ،‬لەوانە چیرۆکی ترسێنەر‬ ‫و رۆمانسی و وەرزشی و مێژوو و پەروەردەیی‪ ،‬لە‬ ‫هەمان کاتیشدا کوین وانەی “نووسینی داهێنەرانە”ی‬ ‫بە قۆناغەکانی خوێندنگاکانی دواناوەندی وتوەتەوە‪.‬‬ ‫چەندین وەرشەو مەشقی تایبەتی لە بواری نووسیندا‬ ‫ساز داوە‪ ،‬لە هەموو ئەمەریکا و لەسەر تۆڕی‬ ‫ئینتەرنێت‪ .‬وانەی زمانی ئینگلیزی و نووسینی لە‬ ‫ئەفەریقا وتووتەوە‪ .‬رۆمانەکانی لە ئەمەریکا و زۆربەی‬ ‫واڵتان باڵوبوونەتەوە‪ ،‬لە رۆمانەکانی‪( :‬منداڵی‬ ‫سێبەرەکان‪ ،‬تووڕەیی‪ ،‬وەرزی راو‪ ،‬خوشکان و‬ ‫برایان‪ ،‬کفن‪ ،‬هۆبۆبالن‪ ،‬سووتێنەر‪ ،‬کونکەر‪ ،‬میراتی)‬ ‫جۆن لە (بیلهام مانۆر دەژی)‪.‬‬

‫*ئەم کتێبەی(جۆن کوین) کتێبێکی بچووکە‪،‬‬ ‫بەاڵم زانیاریی گرنگ و بایەخداری لەسەر‬ ‫تەکنیک و شێوازی رۆمان و تایبەتمەندییەکانی‬ ‫رۆماننووسینی لە خۆ گرتووە‪ .‬هاوکارمان خاتوو‬ ‫(ڤینۆس فایەق) کردوویەتی بە کوردیی و بە چەند‬ ‫بەشێک لە “کولتووری زەمەن” باڵویدەکەینەوە‪.‬‬

‫پێرفۆرمانسێ لەنێوان (حەمە عومەر و سیۆران) دا‬ ‫بەکر عەلی‬

‫جۆرێک لە کفرکردن هەیە بە جنێودان بە ئەفرێنەرەکە‬ ‫ناناسرێتەوە‪ ،‬بەڵکو بەو هەڵوێستەی کەموکوڕییەکانی‬ ‫ئەفرێنەرەکە وەها پیشان بدەیت‪ ،‬کە ئەو ئەفرێنەرێکی‬ ‫بەرکەماڵ نییە‪ .‬ئەوەی کە بەڵگەنەویستەیەکی‬ ‫بوونگەرییە‪ ،‬مرۆڤ فڕیدراوەتە جیهانەوە بەبێ‬ ‫ئارەزووی خۆی‪ ،‬ناتوانرێت لە ناوەڕۆکی ئەم رستەیە‬ ‫تێبگەین گەر ئەفرێنەرەکەمان بە هۆکاری ئەو فڕێدانە‬ ‫بە ناتەواوی بۆ ناو جیهانێکی ناکامڵ سەرزەنشت‬ ‫نەکەین‪ .‬ئەگەر هەموو هەبوونیشمان بریتی بێت‬ ‫لەو ماوەیەی لە ژیاندا بەسەری دەبەین‪ ،‬وەک‬ ‫بوونئارایەک‪ ،‬ئەوا دەبێت مامەڵەکردنمان لەتەک ئەو‬ ‫ژیانەدا جۆرێک تێگەیشتنی رەخنەیی لەخۆ گرتبێت‪.‬‬ ‫رەخنە لەوەی‪ :‬بۆچی ژیان کورتە‪ ،‬بۆچی مرۆڤ‬ ‫بەتەنیا لە جیهان بەجێهێڵدراوە‪ ،‬بۆچی بوونی ئەو‬ ‫بوونە بەرەو مەرگ‪ ،‬مرۆڤ بۆچی ئازار دەچێژێت؟ ئەم‬ ‫کۆمەڵە پرسیارە بەسن بۆ هەر تاکێکی تێگەیشتوو‬ ‫تاوەکو جیهانبینییەکی رەخنەئامێزانەی سەبارەت بە‬ ‫سەبەبکاری ژیان ال چێ ببێت‪.‬‬ ‫چێبوونی جیهانبینییەکی لەم جۆرە کفرکەر و‬ ‫رەخنەگر و کڕوزێنەرەوەیە هیچ پەیوەستییەکی بەو‬ ‫تەوژمە ئەدەبییەوە نییە کە وەکو ئەدەبی بێهودەگەرو‬ ‫هیچگەر و نیهیلیست فۆرمەلە بووە‪ ،‬بەڵکو پتر بریتییە‬ ‫لە دەربڕینی هەستێکی تیمۆسی و توڕەییانەی تاک‬ ‫بەگژ ئەو خالقەی مرۆڤێکی بەدبەخت و غەمگین و‬ ‫نائارامی فڕێداوەتە نێو ژیانێکی بەدفەڕ و بێهودە و‬ ‫بێئامانج و بێسەروبەرەوە‪ .‬لەنێو هەموو ئەدەبیاتی‬ ‫جیهانیدا پێدەچێت فیگوری تیمۆتیکی لەم جۆرە‬ ‫بەرهەم هاتبێت‪ ،‬ئەوەی الی ئێمە لە دیارترین ئەو‬ ‫فیگورانەن کە بەرجەستەی ئەو تیمۆسە وجودییە‬ ‫بکەن بریتین لە ئیمیل سیۆرانی نووسەر و فیلۆسۆفی‬ ‫فەرەنسی نووس و (حەمە عومەر عوسمان) ی‬ ‫شاعیری کورد‪.‬‬ ‫سیۆران‪ ،‬بەوە ناسرابوو کە مرۆڤێکی بێخەو‬ ‫بوو‪ ،‬ئەم خەسڵەتەی وای لێ کردبوو بێخەوی بکاتە‬ ‫نیشانەیەک بۆ پیشاندانی کەماسییەکانی خودای‬ ‫ئەفرێنەر‪ .‬ئەو هیچ مەسەلەیەک نەبوو بۆی کە خەوی‬

‫زڕاوە و ناتوانێت وەک هەر مرۆڤێکی تر بە شێوەیەکی‬ ‫ئاسایی خۆشنوود بێت لە نیعمەتی خەوتن‪ .‬بە‬ ‫پێچەوانەوە وای کرد بێخەوی بکاتە تێمایەکی‬ ‫جەوهەرییانەی لەبەریەکهەڵوەشاندنەوەی هەرچی‬ ‫میتافیزیکی ئەفرێنەران هەیە‪ .‬بێخەوی الی ئەو بووە‬ ‫ئەکتێکی شۆڕشگێڕانە بۆ قڵپکردنەوەی تەختی ئەو‬ ‫خودایەی خۆی بە کامڵ دەزانێت و پێیوایە مرۆڤیشی‬ ‫بە کامڵی ئەفراندووە‪ .‬بۆیە خۆهەڵواسینی بە تەنافی‬ ‫بێخەوییەوە کردە پێرفۆرمانسێکی بەگژداچوونەوەی‬ ‫ئەفرێنەرەکەی‪ .‬سلۆتەردایک لە خوێندنەوەیەکی‬ ‫وردیدا لەسەر سیۆران‪ ،‬کە لێرەدا کۆمەکی منی زۆر‬ ‫کردووە‪ ،‬گەیشتووە بەو دەرەنجامەی‪ :‬سیۆران بوونی‬ ‫زەلیلی خۆی وەکو بەڵگەیەک بۆ زەلیلبوونی خودا و‬ ‫جیهان پیشاندا‪ ،‬بەهێزی ئەو لە زەلیلبوونەکەیدا بوو‪.‬‬ ‫هەمان ئەم پێرفۆرمانسە ئێمە لە فۆرمێکی تردا‬ ‫و بە هەمان ناوەڕۆک لە جیهانبینی (حەمە عومەر)ی‬ ‫شاعیردا دەیبینینەوە‪ .‬ئەوەی حەمە لە ناو ژیانی‬ ‫تەنیایی و دابڕان و لە غوربەتا دا بینی‪ ،‬بریتیبووە‬ ‫لە جۆرێک لە بەگژداچوونەوەی ئەو تەرزە گەندەڵەی‬ ‫بوون و بێکەڵکەی ژیان‪ .‬پاییز‪ ،‬وەک هێمایەک بۆ‬ ‫وەرزی شکستهەڵگەڕان و بەربوونەوە و کەوتن و‬ ‫کۆتاییهاتنی بەهار‪ ،‬پاییز وەک وەرزی تەنیایی و‬ ‫دابڕان لە پۆیتیکی ئەودا ئەتمۆسفێرێکی رۆمانتیکی‬ ‫تێپەڕیی نییە‪ ،‬بەڵکو روانینێکی رەخنەییانەیە بۆ‬ ‫بینینی قەدەری تەنیابوونی هەمیشەییانەی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئەوەی بوونی حەمە لە ناو پاییزێکی هەمیشەییدا‬ ‫بمێنێتەوە و بە هۆشمەندییەوە بیەوێت سەرباری‬ ‫ئازارەکان و ناخۆشییەکانی‪ ،‬هێشتا لە ناو ژیانی‬ ‫پاییزیدا بمێنیتەوە‪ ،‬وەک دەڵێت‪ :‬بۆ چوار وەرزی ساڵ‬ ‫نابێتە پاییز‪ ،‬بگرە خۆی بکاتە پاسەوان و ژەنەراڵی‬

‫پاییز و تەنانەت لە مردنیشیدا تەرمەکەی بە گەاڵی‬ ‫پاییز داپۆشرێت‪ .‬هەموو ئەمانە ئاماژەن لەسەر ئەوەی‬ ‫ئەم شاعیرە ناوازەیەی ئەدەبی کوردی‪ ،‬هەڵگری‬ ‫توڕەییەکی گەردوونی بووە بەرامبەر بەو ئەفرێنەرەی‬ ‫ژیانێکی بەهارانەی دروست نەکردووە‪ ،‬ئەفرێنەرێک کە‬ ‫بەهار تەنیا دەبەخشێتە ئەو بەهەشتەی گفتی پێداوە‬ ‫بۆ ئەو کەسانەی خۆپەرستانە و سەرشێتانە رەدووی‬ ‫ئامۆژگارییەکانی دەکەون‪ .‬ئەو دێڕە شیعرەی‪ :‬خودا‬ ‫بۆ نایەتە دەنگ‪ ،‬خودا بۆ نابێت بە ڕەنگ‪ .‬لە هەرە‬ ‫قووڵترین دێڕەکانی جیهانی نووسین و ئەدەبیاتی‬ ‫کوردییە کە توانیبێتی میتافیزیکی یەزدان بخاتە‬ ‫بەردەم رەخنەیەکی کارکردەییانەوە و بەم دوو‬ ‫پرسیارە فینۆمینۆلۆجیایەک دابهێنێت کە هەموو‬ ‫بوونەوەرێک دەبێت دەرکەوتەیەکی بوونئارایی هەبێت‪.‬‬ ‫حەمە عومەر‪ ،‬وەک یاخییەکی تاقانەی ناو‬ ‫ئەدەبیاتی کوردی‪ ،‬ئەو نەفرەتییەی نمایش‬ ‫دەکرد کە هەم خراوەتە سەر کۆمەڵگەکەی وەکو‬ ‫کورد‪ ،‬هەم خراوەتە سەر خودی خۆی وەک تاکە‬ ‫کەسێک‪ .‬بۆیە مانیفێستی ئەو جیاوازە لە هی‬ ‫هەموو شاعیرانی پێش خۆی (ژیانی‪ ،‬شیعرەکانی‪،‬‬ ‫مردنەکەشی) لە بیبیلیۆگرافیای ئەدەبیاتی‬ ‫کوردیدا بێهاوتا دەمێنێتەوە‪ .‬بۆیە هەر ساتێک‬ ‫وتمان (حەمە عومەر) دەبێت میحنەتی بێکۆتای‬ ‫کوردبوون و میحنەتی مرۆڤبوونی تەنیا و ژیانێکی‬ ‫پاییزانەمان بێتەوە یاد‪ .‬نازناوی (جەنەراڵی پاییز)‬ ‫بە تاقانەترین پلەی سەربازییانەی ناو ئەکادیمیای‬ ‫شیعرو ناو ئۆردوگای زۆرەملێی ژیان دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫شیعرەکانی ئەو بانگهێشت نین بۆ ژیانێکی تەنیاو‬ ‫دابڕاو‪ ،‬بەڵکو گەواهین لەسەر کرۆکی ژیان‪ ،‬کرۆکی‬ ‫بوون‪ ،‬نائامادەگیی یەزدان‪ .‬ئەم جیهانبینییەشی لە‬

‫رێی میتۆد و تیۆرەکانەوە ال چێ نەبووە‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫رێی ئەو ژان و ئازارە راستەقینەیەوە بەدەستیهێناوە‪،‬‬ ‫کە رەنگی قژی (بڕوانە قژی ماشوبرنجیم) تاوەکو‬ ‫رەنگی خوێنی (ئاگری عەشق چۆتە خوێنمەوە)‬ ‫دەستکاری کردووە‪ .‬ئەو مرۆڤێکی ناکۆمەاڵیەتی‬ ‫نەبوو‪ ،‬گۆشەگیر نەبوو‪ ،‬بگرە لە هەموو ئەدیب‬ ‫و شاعیرەکانی تر پتر تێکەاڵوی خەڵک دەبوو‪،‬‬ ‫بۆیە ناکرێت شیعری ئەو بخزێنرێتە نێو رەخنەی‬ ‫تیۆری و نێو کۆبەندی سۆسیۆلۆگییەوە‪ .‬چونکە‬ ‫ژیانی تەنیایی و لە غوربەتا بوون‪ ،‬بریتی نییە‬ ‫لە رێچکەیەکی داڕێژراو و شاعیر پەیڕەوی بکات‪.‬‬ ‫بەڵکو لە غوربەتا بوون‪ ،‬حوکمێکی نەفرەتئامێز‬ ‫دراوە بەسەریدا بۆ ئەوەی لێوەی لێکۆڵینەوە‬ ‫لە بێئومێدییەکان و نامۆییبوونەکان و تەنیایی‬ ‫مرۆڤەکان بکات‪ .‬ئەوەی نیتچە دەیگوت‪ :‬من‬ ‫شرینقەی شێتیتان لێ دەدەم‪ .‬حەمە دەیگوت‪:‬‬ ‫خەڵکی بە شێتم دەدەنە قەڵەم نازانن کە من با‬ ‫دەخوێنمەوە‪ ،‬تنۆکی باران حەرفی شیعرمە و ئاگری‬ ‫عەشق چۆتە خوێنمەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا حەمە بەر لە هەر کەسێکی تر شرینقەی‬ ‫شێتییەکەی وەرگرتووە‪ ،‬شرینقەیەک کە هەموو‬ ‫کەسێکی ژیر پێویستێتی‪ .‬ئیتر (حەمە عومەر)‬ ‫ئەکتەرێکی تاقانەی شانۆی توڕەیی بوو بۆ‬ ‫بەگژداچوونەوەی ئەو چارەنووسە ئەشکەنجەدەرەی‬ ‫دراوە بە مرۆڤ‪ .‬جا ئەگەر سیۆران (بێخەوی)‬ ‫کردبێتە روانگە و هەڵوێستگەیەک‪ ،‬ئەوا حەمە عومەر‬ ‫(بێئومێدی) کردە ئامڕازی لەبەریەکهەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئەو بوونە رەق و توندوتیژەو ئەو ژیانە پاییزییە‬ ‫هەمیشەییەو ئەو بەدبەختییەی کۆتایی نایەت و‬ ‫ئەو زۆر خۆنەویستانە ژیا و بێهودە گەربوونیشی‬

‫وەکو جۆرێک لە بێکەڵکبوونی خودا پیشاندا‪،‬‬ ‫شتێک کە هیچ بێباوەڕێک پێی نەکراوە‪ .‬ئەم‬ ‫زۆر‬ ‫کردەیەکی‬ ‫لەبەریەکهەڵەوەشاندنەوەیە‪،‬‬ ‫کاریگەرانەترە لە کردەی هەر رەخنەگرو هەر‬ ‫شۆڕشگێڕێکی ئیدیۆلۆگی‪ .‬الی کەسی بێئومێد‬ ‫هەموو ئەو بەاڵیانەی بەرۆکی مرۆڤیان گرتووە بەهۆی‬ ‫ئەو ئومێدە درۆزنە کوشندەیەوەیە کە بێئاگایانە‬ ‫هەڵیانگرتووە و ناویان لێناوە شۆڕش بەرەو‬ ‫داهاتوو‪ ،‬داهاتوویەک کە هەرگیز نایەتە دی‪ ،‬کە‬ ‫خاڵی بێت لە بێئومێدی و لە بێخەوی و لە تەنیایی‪.‬‬ ‫بۆیە لە دیدی بێئومیدەکاندا‪ ،‬ئومێد نزایەکە هەرگیز‬ ‫گیرا نابێت‪ ،‬وەک سلۆتەردایک لەسەر سیۆران‬ ‫دەڵێت‪ :‬الی بێخەوەکان‪ ،‬خەولێکەوتن دوعایەکە‬ ‫هەرگیز گیرا نابێت‪ .‬سیۆران (بێخەوییەکەی) و‬ ‫حەمە عومەر (بێئومێدییەکەی) کردبووە پاساوێکی‬ ‫یەکالکەرەوە لە دژی ئەفرێنەرە سادیستەکە‪،‬‬ ‫چونکە ئەوان دەیانزانی هیچ شتێک وەکو (ژەهر‬ ‫دژی ژەهر) نییە‪ ،‬وەک سلۆتەردایک دەڵێت‪.‬‬ ‫هەم (سیۆران) و هەم (حەمە عومەر)‪،‬‬ ‫بێخەوییەکەی خۆیان و تەنیاییەکەی خۆیان‪،‬‬ ‫زەلیلبوون و داماو بوون و دابڕان و لە غوربەتا‬ ‫بوونەکەیان وەکو ژەهری بوون وەرگرتبوو‪،‬‬ ‫نووسینەکانیشیان وەکو ئەو (دژە ژەهرە)‬ ‫دڵۆپاندووە بۆ ئەو کەسانەی وەکو ئەوان دەرک‬ ‫بە شتەکان دەکەن‪ ،‬بۆیە ئەوان لە خۆپەرستییەوە‬ ‫تەنیاو دابڕاو نەبوون‪ ،‬بەڵکو شتەکە پتر ئەوەیە‪:‬‬ ‫ئەوەی دۆخی خۆت‪ ،‬بە هەموو خراپییەکەوە‪،‬‬ ‫بکەیتە دۆخی ژیانکردن و شوکرانە بژێریش بیت‬ ‫بۆی‪ ،‬ئەوە رەنگە جۆرێک بێت لەوەی نیتچە پێی‬ ‫دەگوت (چارەنووس خۆشویستن)‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫مێردەزمەكانی‬ ‫فرانتس كافكا‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫كردوویەتی بەكوردی‬

‫(‪)19‬‬ ‫نووسین‪ ،‬تەنها بۆ تیشکخستنە سەر سووچە‬ ‫تاریکەکانی واقیع نییە‪ ،‬تەنها بۆ هەڵدانەوەی‬ ‫پەردە نییە لەسەر توێژە رەقهەاڵتووەکانی‬ ‫کۆمەڵگە‪ ،‬بەڵکو خود دۆزینەوەشە‪ .‬لە خۆڕایی‬ ‫نییە چەمکی “ئۆنتۆلۆژی” پڕ بە پێستی‬ ‫نووسینی شیعرە‪ .‬ئەوەی جێی سەرنجە بە‬ ‫الی منەوە‪ ،‬شیعر خود دەدۆزێتەوە پێش‬ ‫ئەوەی لە رێگەی هۆشیارییەوە بناسرێت‪ .‬ئەو‬ ‫خودەی کە شیعر دنیاکەی کەشف دەکات‪،‬‬ ‫زۆر جیاوازە لەو خودە کۆمەاڵیەتییەی کە‬ ‫هەیە‪ .‬نەک تەنها هەر خودێکی رووتبووەوەیە‪،‬‬ ‫بەڵکو خودێکی هەڵواسراوە‪ ،‬خودێکی سرکە‪،‬‬ ‫دەستبەسەرگرتنی ئاسان نییە‪.‬‬ ‫لە زۆر رووەوە شیعر مەترسییە‪ ،‬مەترسییە‬ ‫چونکە ئاماژە بۆ خودێک دەکا کە نامۆیە بە‬ ‫خودی شاعیر‪ ،‬ئەگەر وریا نەبین خودی دووەم‬ ‫دەمانبات‪ ،‬وەک چۆن دەریا دەریاوانەکان‬ ‫دەبات و نغرۆیان دەکات‪ ،‬دەیانباتە نێو هەوارە‬ ‫شێدار و قووڵ و خوێواییەکانی خۆی‪ .‬ئەمە‬ ‫لە الی شاعیرە سۆفییەکان زۆر بە روونی‬ ‫دەردەکەوێت‪ ،‬ئەوان ئیدی سەر بەم دنیایە‬ ‫نین‪ ،‬دەچنە ناو هەواری شیعرەوە‪ ،‬وەک ئەو‬ ‫شاعیرە رۆمانسییەی کە گەاڵی درەخت و‬ ‫خۆی جودا ناکاتەوە‪ ،‬ئاسمانی شین و چاوە‬ ‫وەهمییەکانی یار تێکەڵ دەکات‪ ،‬خۆی ئاوێتەی‬ ‫سروشت دەکات‪.‬‬ ‫مەترسییە‪ ،‬چونکە زمان وەک دەسەاڵتێکی‬ ‫رەها خۆی ئاشکرا دەکات و دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫زمانێک کە پاک بووبێتەوە لە خڵتەکانی مێژوو‪،‬‬ ‫روون بووبێتەوەو تێکڕای مێژوو داپۆشێ‪.‬‬ ‫مەترسییە‪ ،‬چونکە وشە لە هەموو الیەکەوە‬ ‫هوروژم دێنێ‪ ،‬هەموو وەرزەکان لەخۆ دەگرێ‪،‬‬ ‫هەم پڕەو هەم بەتاڵە‪ .‬بۆیە زۆر ئەستەمە شیعر‬ ‫لە قوتابخانەکان بخوێندرێ‪ ،‬زۆر ئەستەمە‬ ‫کەسێک فێری چۆنیەتی شیعر نووسین‬ ‫بکرێت‪ ،‬زۆر ئەستەمە یاسا ناوەکییەکانی روون‬ ‫بکرێنەوە‪ .‬وانەگوتنەوە لەمەڕ شیعر کارێکی زۆر‬ ‫سەختە‪ ،‬چونکە کاتێک چوارچێوەرێژ دەکرێ‪،‬‬ ‫هەموو مانا قووڵەکانی لەدەست دەدات‪.‬‬ ‫شیعر وەکو شوناسی خود خۆیمان پێ‬ ‫دەناسێنێ‪ ،‬خودێکی چەقبەستوو نا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫خودێک لە دۆناودۆنی هەمیشەیی دایە‪ ،‬هەموو‬ ‫شیعرێک گەردوونێکی نوێیە بۆ خودێکی نوێ‪.‬‬ ‫ئەم دووپاتبوونەوەی خودانە هەندێجار دەبنە‬ ‫مایەی مەترسیی بۆ خودە کۆمەاڵیەتییەکە‪.‬‬ ‫فەڕەنسییەکان‬ ‫رۆمانسییە‬ ‫لەالی‬ ‫سەرهەڵدانی “من” دەبێتە بابەتێکی جیدی‪،‬‬ ‫ستاندال ئەوداڵی “منێکی بەختەوەرە” کەچی‬ ‫لەالی ڤیکتۆر هیگۆ “منێکی ئیالهی‪ ،‬منێکی‬ ‫پێغەمبەرانە” سەرهەڵدەدا‪ :‬منی شاعیر ئەو‬ ‫هێزە لە بننەهاتووەیە کە دەتوانێ لە لوغز و‬ ‫ماهییەتەکانی بوون تێبگات‪.‬‬ ‫شەیدابوون‪ ،‬دەبێتە گەوهەری پەیوەستبوون‬ ‫بە دنیاوە‪ ،‬ئەم شەیدابوونە لە الی ئێمە‬ ‫لە داستانی (وەلی دێوانە)‪ ،‬کە لە رەمزی‬ ‫گڵکۆیەکدا خۆیمان بۆ دووپات دەکاتەوە‪ ،‬لەالی‬ ‫واگنەر لە شاکاری (تریستان و ئیسۆلد) ئەم‬ ‫ئاوێتەبوونە تەنها لە ناو مەرگدا بەدی دێ‪،‬‬ ‫الی بایرۆن یاخبوون دەکاتە الیتمۆتیڤی‪ ،‬لەالی‬ ‫فاوست ئارەزووی زانیاریی وەدەستهێنانە و‬ ‫لەالی المارتین شەیدابوون لە گەڕان بە دوای‬ ‫خودادا فۆرم وەردەگرێت‪ ،‬وەک چۆن لە الی‬ ‫عاریفانی موسڵمانان‪ ،‬ئەم شەیدابوونە وا‬ ‫دەکات دەرەوە بسڕێتەوە‪ ،‬جیهان بە تەواوی‬ ‫بتوێتەوە و ئەوەی بمێنێ “من و ئەوە” یا “هەر‬ ‫ئەوە” یا “هەر منە‪ ”.‬چ شێتییەکە شاعیر پێمان‬ ‫دەڵێ “گیا سەوزە” وەک ئەوەی شتێکی دیکەی‬ ‫دۆزیبێتەوە‪ .‬ئەوەی ئەو دەیڵێ دۆزینەوەیەکی‬ ‫دیکەیە‪ ،‬چونکە بینینێکی دیکەیە‪.‬‬ ‫کاتێک ئێمەی خوێنەر ورد دەبینەوە‪ ،‬بە‬ ‫وردی دەخوێنینەوە و ئێمەش ئەو جیهانە‬ ‫دەدۆزینەوە کە شاعیر ئاماژەی بۆ دەکات‪،‬‬ ‫ئیدی ئێمەش “بەو سەوزییە ئاشنا دەبین”‬ ‫هەر وەک ئاسمانە پڕ ئەستێرەکەی ڤان گۆگ‪،‬‬ ‫ئاسمانێکی دیکەیە‪ ،‬ئەستێرەکان وەکو مانگ و‬ ‫خۆرن و لە ئاسمانێکی دیکەدا هەاڵتوون‪ ،‬هەم‬ ‫شەوە هەم رۆژە‪ .‬رامبۆش لە چەند شوێنێک‬ ‫“خۆر” بە کۆ بەکاردێنێ‪.‬‬ ‫ئێمە دەبێ بە لەشەوە بچینە ناو شیعرەوە‪.‬‬ ‫شیعر تەنها دەنگ و چاو نییە‪ ،‬تەنها بۆ‬ ‫گوێگرتن و خوێندنەوە نییە‪ ،‬تێکڕای لەش‬ ‫بەشدار دەبێ‪ ...‬تاکو ئێستاش لە رۆژهەاڵت‬ ‫لە کاتی گوێگرتنی شیعر سەرلەقاندنێک‬ ‫پێمان دەڵێ دەبێ تێکڕای لەش بەشداریی‬ ‫خوێندنەوەی شیعر بێ!!‬

‫گەر خواستی خوێندنەوەی رۆمانێكت هەیە‪ ،‬لە یەككاتدا‬ ‫شتگەلێكی لە دیستۆڤسكی و نیتشەو ساموئێل بیكێت و ژان‬ ‫پۆڵ سارتەرت تێدا بێت‪ ،‬ئەوا خوێندنەوەی رۆمانی (كۆشك)‬ ‫ئەو خواستەت بەدی دێنێت‪( .‬كۆشك) قەشەنگترین رۆمانی‬ ‫فرانتس كافكایەو لە هەموو تێكستەكانی كافكا‪ ،‬زیاتر هەست‬ ‫و سۆزمان دەجوڵێنێت‪ .‬راستە (دادگایی و بەدگۆڕان) قوواڵیی‬ ‫تایبەتی و خەمێكی ئاڵۆز و قەترانی خۆیانیان هەیە‪ ،‬بەاڵم وەك‬ ‫(كۆشك) ئەو هەستە تەنزئامێزە بە تێئاوارەبوونی مرۆڤ و‬ ‫پوچگەرایی زیندەگی‪ ،‬لە دڵ و دەروونی خوێنەراندا جێ ناهێڵێن‪.‬‬ ‫(كۆشك) چیرۆكی (ك)ە‪ ،‬كەوا خۆی نیشان دەدات گوایە‬ ‫زەویپێوێكەو كەسێكی نەناسراو بۆ مەبەستێكی نادیار رەوانەی‬ ‫كۆشكی كردووە‪ .‬كۆشكەكە خۆشی شوێنێكی نادیارە‪ .‬هاوكات‬ ‫خوێنەریش بەدیاریكراوی نازانێت (ك) دەبێت لەوێدا چی بكات‪.‬‬ ‫لەم رۆمانەدا گێڕانەوە بەرەو كۆتایی‪ ،‬یاخود بەرەو‬ ‫ئامانجێكی روون ناڕوات‪ .‬لەبری ئەوە كافكا رستێك لە نائومێدی‬ ‫و هەڵنوتن بەردەستی خوێنەران دەخات‪ ،‬سەروەختێك چاودێری‬ ‫هەوڵە یەكبەدوای یەكەكانی (ك) دەكەن‪ ،‬بۆئەوەی كارەكەی بە‬ ‫ئەنجام بگەیەنێت‪ .‬كەچی لەگەڵ ئەوەشدا ناتوانێت لە فەزای ئەو‬ ‫كۆشكەی بە تارمایی دەچێت‪ ،‬دورتر بڕوات‪.‬‬ ‫هەرگیز رێ بە (ك) نادرێت بچێتە كۆشكەوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫ناتوانێت بگەڕێتەوە بۆ ماڵەكەی خۆی و بە تەنها جێ دەهێڵرێت‬ ‫تا رووبەڕووی دوالێزمەی یەقین و گومان‪ ،‬ترس و هیوا ببێتەوە‪،‬‬ ‫لەو هەوڵە بێوچانەی بە خەرجی دەدات‪ ،‬كاتێك لە وێڵگەیەكەوە‬ ‫بەرەو وێڵگەیەكی دیكە هەنگاو دەنێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1922‬كافكا دەست بە نووسینی رۆمانی كۆشك‬ ‫دەكاتو هەرگیز تەواوی ناكات‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا ئەم رۆمانە‬ ‫(كە دوایەمین رۆمانیەتی‪ ،‬لە سێ رۆمانە مەزنەكەی) بەرەنجامی‬ ‫گەورەی لێ بەدەست دێت و بە شێوەیەكی سەیر وادەردەكەوێت‬ ‫كە رۆمانی تەواو و بێ كەموكوڕی بێت‪ .‬لە دەسپێكە‬

‫بەناوبانگەكەی رۆمانەكەدا‪ ،‬كۆشكەكە تەنانەت لە نەبوونیشیدا‪،‬‬ ‫بە شێوەیەكی شووم ئامادەیە‪.‬‬ ‫(ك) شەوێكی درەنگوەخت دەگات و ئاوایش نوقمی تاریكی‬ ‫و بەفر دەبێت‪ .‬ئەو گردەی كۆشكەكەی لێیە تەمومژ و تاریكی‬ ‫دایپۆشیووە‪ .‬تۆزە رووناكییەك نەبوو‪ ،‬تا كۆشكەكە بەدی بكرێت‬ ‫(ك) بۆ ماوەیەكی زۆر لەسەر ئەو پردەدارینەی جادەكەی‬ ‫دەگەیاندە ناو ئاوایی‪ ،‬راوەستاو لە بۆشاییەكەی ژوورسەری‬ ‫ورد دەبووەوە‪ .‬ئەم وەسفكردنە قوتییەی شوێن‪ ،‬بە درێژایی‬ ‫رۆمانەكە وا دەكات خوێنەر تووشی هەناسەسواری ببێت‪،‬‬ ‫سەروەختێك سەرنج لە شتگەلێكی پەنهان و فریودەر دەدات‪.‬‬ ‫وەلێ سەرباری ئەو تاریكی و نوتەكییە (ك) دەزانێت كۆشكەكە‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬ئەویش بە بەڵگەی وردبوونەوەی زۆری لە تاریكی‬ ‫و بۆشاییەكەی ژوورسەری‪.‬‬ ‫كافكا لەم رۆمانەیدا خوێنەر پەلكێشی زۆنە ساردوسڕو‬ ‫بێكەڵكەكان دەكات‪ ،‬كە بە ئاستەم رووناكیی تێدایە‪ .‬ئەڵبەتە‬ ‫مرۆڤیش هەست بەوە دەكات و دەزانێت بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ‬ ‫ئەو شوێنەی بەفرێكی زۆر لە هەموو الیەكەوە دایپۆشیووە‪ ،‬چ‬ ‫توانستێكی بەدەنی لەڕادەبەدەر پێویستە‪.‬‬ ‫بەیانی رۆژی دواتر (ك) كۆشكەكە بە ژوور سەریەوە‪ ،‬بە‬ ‫روون و رەوانی دەبینێ‪ .‬پاشان دڵنیا دەبێت لەوەی ئەمەی ئەو‬ ‫بۆی هاتووە شارۆچكەیەكی هاكەزاییەو ئەوەی هەیە كۆمەڵە‬ ‫خانوویەكی بچكۆالنەی تێدایەو هەموویان ترنجاونەتە یەك و‬ ‫تەنها تایبەتمەندییەكیشیان ئەوەیە كە لەبەرد دروستكراون‪.‬‬ ‫رووكاری خانووەكان لەمێژ بوو رووخابوون و بەردەكانیش‬ ‫لەوەدەچوو قڵیش بەرن‪.‬‬ ‫فەزاو تێمای رۆمانەكە (كە وەسفكردنیان ئەستەمە)‬ ‫خەسڵەتی تایبەتی دەبەخشنە كۆشك‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا هەر‬ ‫ناتوانیت بە وردی لێی حاڵی بیت و ناتوانیت بزانیت گوزارشت‬ ‫لەچی دەكات‪ .‬ئەمە كاری كافكایە لەم رۆمانەداو دەیەوێت بە‬

‫نووسین دەربارەی شتە ئاساییەكانی ژیانی رۆژانە‪ ،‬ئارامیی‬ ‫خوێنەر لەق بكات‪.‬‬ ‫كافكا‪ ،‬بە جۆرێك ئەو كارە دەكات‪ ،‬ئێمە وا دەزانین ژیان‬ ‫وەك خەونێكی سەیروسەمەرە‪ ،‬یان وەك چیرۆكێك لە چیرۆكە‬ ‫ئەندێشییەكان وەهایە‪.‬‬ ‫سەروەختێك رۆمانەكە دادەخەیت و دەگەڕێیتەوە بۆ نێو‬ ‫واقیع‪ ،‬بە روونی تەواوی ئەو هەست و نەستی نائومێدییانە‬ ‫دەبینی كە راهاتووین بەوەی وەالوەیان بنێین‪ ،‬بۆ ئەوەی لەسەر‬ ‫بەڕێكردنی كاری ئاسایی رۆژانەمان بەردەوام بین‪.‬‬ ‫ئەم كتێبەی كافكا‪ ،‬وات لێدەكات دڵتەنگ و غەمبار بیت‪،‬‬ ‫ئەویش بەهۆی ئەو شتانەی لە ژیاندا لەدەستت داون و بێبەش‬ ‫بوویت لێیان‪ .‬ئێمە شایەدحاڵی ئەوەین كە (ك) لەم تێكستەدا‬ ‫چ هەوڵێكی مایەپووچ دەدات‪ ،‬بۆخاتری ئەوەی دانی پێدا بنرێت‬ ‫و رێزی لێ بگیرێت‪ .‬تەواوی بوونی ئەو لەالیەن ئەوانەوە كەل‬ ‫و كۆم دەكرێت كە نە ئیعتراف بە كارەكەی دەكەن و نە مافی‬ ‫ئەوەشی پێڕەوا دەبینن پێگەو جێگەیەكی هەبێت‪.‬‬ ‫كافكا‪ ،‬دێت و دەتبات بۆ دوور‪ ،‬ئەوەش تەنها لەبەرخاتری‬ ‫ئەوەی بە تێكشكاوی بتگێڕێتەوە بۆ واقعێكی نوێ‪ ،‬تا لەگەڵ‬ ‫هەندێ لەو راستیانەدا رووبەڕوو بیت كە خەریكبوو بیرت‬ ‫بچنەوە‪ .‬لە (كۆشك)دا بە بەردەوامی (ك) چەواشە دەکرێت و‬ ‫بە شێوازێكی نامرۆڤانە مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت‪.‬‬ ‫(ک) کەسێکی کەلەپاچەیەو بێ ویستی خۆی لەالیەن‬ ‫هێزگەلێکی دەرەکییەوە بەکاردێت‪ ،‬کە ناتوانێت لە کۆنترۆڵیان‬ ‫دەربازیان بێت‪ .‬هاوكات بەسەرچاوەی ئەو هێزانە ئاشنا نییە‬ ‫كە دەیچەوسێننەوەو پەراوێزی دەخەن‪ .‬خوێنەری مۆدێرن لەم‬ ‫رۆمانەدا دەنگدانەوەی واقیعی خۆی گوێ لێدەبێت‪ .‬ئاخر ئەویش‬ ‫لەبەرامبەر داڕمانی بۆرسەو تێكچوونی بانكەكان و تەشەنەسەندنی‬ ‫گەندەڵیدا‪ ،‬هەست بە كەلەپاچەیی و دەستەوستانی دەكات و‬ ‫ئەوەش كاریگەریی زۆر لەسەر ژیانی جێدێڵێت‪.‬‬ ‫ئێمەش نازانین ئەو دەسەاڵتەی لەم گەندەڵییە بەرپرسە‪،‬‬ ‫شوێن و رێی كوێیە‪ .‬هەر ئەمەشە وا دەكات واقیعێكی پڕ لە‬ ‫مۆتەكەو مێردەزمە ببینین‪.‬‬ ‫تۆبڵێی كۆشك گوزارشت نەبێت لە خودا؟ لە ئایین؟ لە‬ ‫بیرۆكراسییەتی حكومی و سیاسی؟ لە نیشتمان؟ لە دەسەاڵت؟‬ ‫بەهەڵەداچوونە گەر وەها سەیری (كۆشك) و تەنانەت‬ ‫(دادگا)ش بكەین‪ ،‬وەك ئەوەی باس لە پرسی بیرۆكراسییەت‬ ‫و نەبوونی دادپەروەری بكەن‪ .‬خوێندنەوەیەكی لەو جۆرە لە‬ ‫ئاستی گرنگیی پرۆژە هونەرییەكەی كافكا دێنێتەخوارێ و‬ ‫بچووكی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫كافكا‪ ،‬دەربارەی شتگەلێكی سادەو گرنگ دەنووسێت‪:‬‬ ‫(هەستی تەنیایی و ئێش و ئازارو خواستی تێكەڵبوون بەوانی‬ ‫دی و پێویستی زۆری مرۆڤ بەوەی رێزی بگیرێت و لێی حاڵی‬ ‫ببن‪ ).‬كافكا هەستی بەوە نەدەكرد لە نیشتمانی خۆیدا دەژیو‬ ‫هەمیشە گلەیی ئەوەی كردووە كە بوونەوەرێكی بێ شوناسە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە هەموو ئەم شتانە (یان هەندێكیان) بەشێكی سەرەکیی‬ ‫لە سرووشتی فرە رەهەندی ئەم رۆمانە جاڕسكەرەی پێكدێنن‪.‬‬ ‫كارەكتەرە سەرەكییە تراژیدییەكانی كافكا‪ ،‬ناكرێت بە هیچ‬ ‫جۆرێك وەك قارەمان سەیر بكرێن‪ .‬ئاخر ئەو هەمیشە كار بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی خواست و داواكارییەكانی ئەوانی دی دەكات‬ ‫(ئەوانی دی كاربەدەست و دادوەرو دەسەاڵتدارو‪ ..‬هتد)‪.‬‬ ‫رەنگە (كۆشك) سیمبولێك بێت بۆ ئەو هێزانەی‪ ،‬بڕیار لە‬ ‫چارەنووسمان دەدەن و پەراوێزمان دەخەن و رێگە لە گەشەو‬ ‫بەرەوپێش چوونمان دەگرن‪ ،‬ئیدی ئەو هێزانە سیاسی بن‬ ‫یان كۆمەاڵیەتی‪ ،‬سایكۆلۆژی بن یاخود سۆزداری‪ .‬هەر ئەو‬ ‫هۆكارەشە وا دەكات هەمیشە بەخوردی لەگەڵدا بكەین و هەوڵی‬ ‫ئەوە بدەین‪ ،‬پەی بە درز و كەلێنەكانی بەرین لە بوونیادە‬ ‫دیسپۆتیزمییەكەیدا‪.‬‬ ‫ئەو ئازار و دۆشدامانەی (ك) هەستیان پێدەكات‪ ،‬لە راستیدا‬ ‫دەنگدانەوەی ئازار و دۆشدامانی ئەوانەیە هەست دەكەن ئەم‬ ‫دنیایە سەرشانیان قوورس دەكات و بڕستیان لەبەر دەبڕێت‪.‬‬ ‫رەنگە ئەم رۆمانە (كۆشك) گەورەترین بەرهەمی فرانتس‬ ‫كافكا بێت و بە روون و رەوانی بەرجەستەكاری ئەو پەندە‬ ‫بەرزەشی بێت كە دەڵێت‪( :‬نووسین پێویستە وەك ئەو پاچە‬ ‫وەهابێت كە دەریای بەستووی ناخمان بشكێنێت‪).‬‬ ‫كافكا ئەو سەرنجەیە‪ ،‬خوێنی خوێنەر رادەكێشێت و ئەو‬ ‫قەڵەمەشە بەو خوێنە دەنووسێت‪.‬‬

‫رۆمانێک بۆ ناساندنی‬

‫دیوه شاراوهکانی مێژووی شارێک‬

‫ئاالن پەری‬

‫رۆمانی نیشتمانی سارا‪ ،‬بهشێکه لهو مێژووه ونبوو یان‬ ‫لهبیرکراوهی له ئێستا و رابووردوودا تۆمار نهکراون‪ ،‬ئیتر لهبهر‬ ‫ههرچ هۆکارێک بێت‪ ،‬ئهم رۆمانه تهنها مێژووی چهند کهسێک یان‬ ‫تهنها کهمایهتییهکی بچووک نییه‪ ،‬بهڵکو دهیان کهسایهتیی گرنگ‬ ‫له مێژووی شاری سلێمانیدا به زمانی خۆیانو له فۆڕمی هونهریی‬ ‫(رۆمان)ێکدا خۆیان نمایش دهکهنهوه‪ ،‬نووسهری رۆمانی نیشتمانی‬ ‫سارا (میران ئهبراهام) دهڵێت‪ :‬لهکاتی باڵوکردنهوهی رۆمانی‬ ‫نیشتمانی سارادا‪ ،‬باپیره خایمو کهریمی عهلهکەو قهشه یوسف‬ ‫پهری و حهمهجانی حاجی سهلیم پێنجوێنی و پیرهمێردو فوئاد‬ ‫مهستی و جهمال عیرفانو مامۆستا ساالرو دهیان کهسایهتیی‬ ‫ناوداری شاری سلێمانی‪ ،‬ئهو رۆژه دهگهڕێنهوه بۆ شارو بهبێ‬ ‫جیاوازی ئایدۆلۆژییان پێکهوه وهکو جاران خۆیان به نهوهی‬ ‫ئێستای کوردستان و بهتایبهتی شاری سلێمانی دهناسێننهوه‪.‬‬

‫رۆمانی نیشتمانی سارا‪ ،‬ئاوێنهیهکی روونه‪ ،‬که له رابووردوودا‬ ‫له کوچهو کۆاڵنهکانی شاردا ههڵواسراوهو دیمهنهکانی بۆ تۆمار‬ ‫کردووین‪ ،‬که ئێستا نووسهر له فۆڕمی رۆماندا تۆماری کردوونو‬ ‫سهرلهنوێ پیشانی ئێمهی ئهداتهوه‪.‬‬ ‫بڕگهیهکی کورت له رۆمانهکهدا‪ ،‬که دیمهنێکه له کهنیسهی‬ ‫مریهمی شاری سلێمانی‪“ :‬حهفتهیهک دوای شهوی تۆفانهکه‪،‬‬ ‫ساالرو سارا پێکهوه بۆ کهنیسهی مریهم له گهڕهکی گاوران‬ ‫چوون‪ ،‬ئهودهم قهشه یوسف پهری لهوێ بوو‪ ،‬کاتێک ساالر‬ ‫قهشه یوسف پهری بینی رووی گهشایهوهو بهدهم پێکهنینهوه‬ ‫بهرهوڕووی چوو‪ ،‬باوهشیان بهیهکتریدا کرد‪ ،‬کاتێک ساالر دهستی‬ ‫له شان و ملی قهشه یوسف کردهوه‪ ،‬ئاوڕی له سارا دایهوه و‬ ‫وتی ‘سارا‪ ،‬ئهوه قهشه یوسفه‪ ،‬هاوڕێ و خۆشهویستی باپیره‬ ‫خایمه‪’.‬‬

‫‘تهنها هاوڕێ‪ ،‬خایم ههردهم له جێگای برایهکم بووه‪’.‬‬ ‫دوای ئهوهی قهشه یوسف ئهوهی وت‪ ،‬پاشان تاوێک‬ ‫بێدهنگی لێکردو لهژێر لێوهوه دهستی کرد به نزا خوێندن‪.‬‬ ‫قهشه یوسف‪ ،‬پیاوێکی بااڵبهرزو بهژن باریک بوو‪،‬‬ ‫تهمهنی سی ساڵێک دهبوو‪ ،‬ریش و سمێڵێکی قهڵهمیی‬ ‫رهش و قژێکی کورت‪ ،‬چاوهکانی رهشی قهترانی و گهش‪،‬‬ ‫سهرتاپا کۆستۆمێکی قهشهی کلدانی رهشی پۆشیبوو‪،‬‬ ‫دوای ئهوهی قهشه یوسف ئهمهی وت‪ ،‬باڵی بهرهو رووی‬ ‫سارا پانکردنهوه‪‘ ،‬سارا خان‪ ،‬کچی حهکیمی بازرگان‪ ،‬دڵم‬ ‫زیاتر دهکرێتهوه ئهگهر بڵێم‪ ،‬سارا کوڕهزای خایمی برا و‬ ‫هاودهنگم‪’.‬‬ ‫سارا بهرانبهری قهشه یوسف وهستابوو‪ ،‬چاوی داچڕی‬ ‫بوون و به سهرسامییهوه لێی ئهڕوانی‪ ،‬کاتێک ناوی باوکی‬ ‫و باپیرهی برد‪ ،‬زیاتر به سهرنجهوه له چاوه رهشهکانی‬ ‫قهشه یوسفی روانی‪ ،‬وهکو قسهکانی ئهو هیوایهکیان به‬ ‫دڵی سارا بهخشیبێت‪ ،‬پاشان سارا بهرهوڕووی چوو دهستی‬ ‫راستی قهشه یوسفی گرت و توند گوشی و ماچێکی پشتی‬ ‫دهستی کرد‪ ،‬قهشه یوسف دهستی له دهستی سارا دهرهێنا‬ ‫و ههردوو دهستی خستنه سهر شانهکانی و له خۆی نێزیک‬ ‫کردهوه و ماچێکی سهری کرد و پێیوت‪‘ :‬کچی خۆم‪ ،‬ههست‬ ‫به ئازاری ئهو دڵه شکاوهت ئهکهم‪ ،‬ههروهک چۆن بهردهوام‬ ‫من لهگهڵ ئازارهکانی ئێوهدا ژیاوم و ئهژیم‪ ،‬خوا ئاگاداری‬ ‫ههموو شتێکه‪ ،‬خوا ئاگاداری پاکی و ناپاکی بهندهکانی‬ ‫خۆیهتی‪ ،‬داواکارم له خوا به کهسوکارت شادبیتهوه”‪.‬‬ ‫پێویسته ئهم رۆمانه گرنگی پێ بدرێت و بخوێنرێتهوه‪،‬‬ ‫چونکه سهرنجی ههموان بۆ ئهوه رادهکێشێت‪ ،‬که ئیتر له‬ ‫کوردستاندا دین رهگهزنامه نییه‪ ،‬له پێناوی ئهوهدا تاوهکو‬ ‫ئهو رووداوانهی رابووردوو دووباره نهبنهوەو دانیشتووانی‬ ‫ئهم ههرێمەو بهتایبهتی شاری سلێمانی بهبێ جیاوازی‬ ‫ئایدیۆلۆژی یهکتری قبووڵ بکهن‪ ،‬بێگومان به دهرس وهرگرتن‬ ‫لهو مێژووهی له رۆمانی نیشتیمانی سارادا تۆمارکراوه‪.‬‬

‫‪21‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫درۆیە گوتوویانە‬

‫“بەرد لە شوێنی خۆی سەنگینە”‬ ‫یاسین بانیخێاڵنی ‪ -‬ئەڵمانیا‬

‫یونیسكۆ و سلێامنی و‬ ‫ئەدەب و داهێنان‬ ‫ئاوات محەمەد‬ ‫ناچمە سەر ئەو پێوەرانەی سلێمانی وەك شاری ئەدەب و‬ ‫داهێنان لەالیەن یونیسكۆوە دەستنیشانكرا‪ ،‬ئەوەی من ئەمەوێت‬ ‫سەرنجی بخەمە سەر‪ ،‬مەرج نییە بوونی ئەم دەستنیشانكردنە‬ ‫مانای بوونی ئازادی بێت و بێ سانسۆر نووسین باڵوبكرێتەوە‪،‬‬ ‫یان نووسەرەكانی لەوپەڕی داهێنانداندا بن‪ ،‬زۆرێك لە واڵتە‬ ‫سەركوتگەرەكان‪ ،‬ئەدەب تا ئەندازەی بەجیهانیبوون پەرەی‬ ‫سەندووە‪ ،‬لەژێر سایەی دیكتاتۆرەكاندا ئەدەب تەشەنەی كردووە‪،‬‬ ‫لەناو دەوڵەتە ئایدۆلۆژییەكاندا‪ ،‬نمونەی بلۆكی سۆڤیەتی جاران‪،‬‬ ‫هەمیشە لە پێشەنگی ئەدەبی جیهانیدا بووە‪ ،‬ئەدەبی فارسی لەژێر‬ ‫سایەی رژێمێكی داپلۆسێنەردا‪ ،‬ئەوپەڕی گەشەی كردووە(ماركیز)‬ ‫لەناو دەوڵەتێكی دیكتاتۆری ستەمكاردا توانی بەرزترین ئەدەب‬ ‫بەرهەم بهێنێت‪ ،‬هەموو ئەمانە پێمان دەڵێن‪ ،‬مەرج نییە ئەم‬ ‫دیاریكردنەی یۆنیسكۆ مانای بوونی ئازادی بێت لەم شارەدا‪.‬‬ ‫خاڵێكی زۆر جەوهەری كە دەمەوێت لەسەری بووەستم‪ ،‬ئاستی‬ ‫ژیانی نووسەرەكان لەم شارەدا لەكوێدایە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە نووسەران‬ ‫لەم شارەدا لە ئاستێكی نزمدا ژیان دەكەن‪ ،‬نووسین ئیشی سێهەمو‬ ‫چوارەمیانە‪ ،‬ئەوانەی دەیانەوێت بە نووسین بژین چارەنووسیان‬ ‫سەر جادەكانەو دەبێت لە برسان بمرن‪ ،‬هیچ دڵنیاییەكی ژیان‬ ‫بۆ نووسەر نییە تا خەریكی نووسینەكەی بێت‪ ،‬ئەگەر بەراوردێك‬ ‫لەنێوان دوو كارەكتەری كۆمەاڵیەتیدا بكەین‪ ،‬دەبینین نووسەر‬ ‫لەم واقیعەدا چەندێك بێ ئەرزشە‪ ،‬تەماشای ژیانی نووسەرێك و‬ ‫چەكدارێك بكە‪ ،‬هەمیشە چەكدارەكە ژیانی باشترە و لە جۆرێك‬ ‫خۆشنوودیدا دەژی‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كۆمەڵگەی ئێمە‬ ‫پێویستی بە جەنگاوەرە نەك داهێنەر و ئەدەب‪ ،‬هەمیشە جەنگاوەر‬ ‫ئەو رۆڵە پاڵەوانە دەبینێت‪ ،‬كە رزگاركەرە و ئیشی نووسەریش‬ ‫ئەوەیە وەسفی ئەم فریادڕەسە بكات‪ ،‬ئەگەر نا دەكەوێتە پەراوێزی‬ ‫كۆمەڵگە‪ ،‬ئەم جۆرە لە كۆمەڵگە بە ستەمكارییەكەی مرۆڤی یاخی‬ ‫بەرهەم دەهێنێت‪ ،‬كە ئەو جۆرە لە مرۆڤ دەتوانێت بەرهەمی دەقێك‬ ‫بهێنێت كە لە دەقەكانی تر ناچێت‪ ،‬پێویستە باجێكی زۆر بدات‪،‬‬ ‫لەناو كۆمەڵگەی ئێمە چەكدارەكان لە نووسەرەكان باشتر دەژین‪.‬‬ ‫خاڵێكی تر‪ ،‬لەم شارەی یونیسكۆ وەك شاری ئەدەب و‬ ‫داهێنان دەستنیشانی كردووە‪ ،‬شاعیری تێدا دەكوژرێت و بەڵگەی‬ ‫كوشتنەكەی لەپێناو چەكدارێكدا ون دەكرێت‪ ،‬شاعیر لە بێدەرەتانیو‬ ‫نەبوونیدا خۆی دەكوژێت‪ ،‬شاعیر لە بەرئەوەی بە دڵی دەسەاڵت‬ ‫نییە‪ ،‬هۆڵی كۆڕگێڕانی لێ قەدەغە دەكرێت‪ ،‬نووسەرەكانی دەستگیر‬ ‫دەكرێن و فەالقە دەكرێن‪ ،‬تیرۆر هەیە‪ ،‬لەم شارەدا هەڕەشە لە ژیانی‬ ‫نووسەرەكان دەكرێت و سەرچاوەی ژیانیان لێدەگیرێتەوە‪ ،‬ئایا ئەم‬ ‫رێكخراوە پرسیوویەتی ئاستی ئازادی لەم شارە چۆنە و چەندە؟ ئایا‬ ‫رۆژێك بە فەرمانبەرێكی خۆی وتوو سەردانی كتێبخانەی گشتی ئەو‬ ‫شارە بكە‪ ،‬بزانە چەند كەس خەریكی خوێندنەوەیە؟ پرسیوویەتی‬ ‫تیراژی باشترین كتێب چەندە؟ پرسیوویەتی شوێنك هەیە ئەبێت‬ ‫ژمارەی سپاردنی لێوەرگریت بۆ ئەوەی كتێبەكەت چاپ بكەیت‪ ،‬ئایا‬ ‫زانیوتانە سااڵنە مۆڵەت بە چەندین كتێب نادرێت و چاپ ناكرێن‪ ،‬جا‬ ‫هەر دانەی بە بیانوویەك‪ ،‬ئایا پرسیارتان كردووە لەو تیراژە كەمەی‬ ‫كتێبی نووسەر چەند دانەی لێ دەفرۆشرێت؟ ئەوەی لەسەری‬ ‫وەستاوم‪ ،‬ئەو دیاردانەن لەناو ئەم شارە هەن‪ ،‬نەچوومەتە سەر‬ ‫مەسەلە جەوهەرییەكانی پرۆسەی نووسین و بەرهەمهێنانی دەق‪.‬‬ ‫كەواتە كەس دڵ بەوە خۆش نەكات ئەم شارە داهێنەرە پڕیەتی‬ ‫لە ئازادی‪ ،‬لەم واڵتە لەسەر وتارێك نووسەرێك كوژراوە‪ ،‬برسی‬ ‫كراوە‪ ،‬كە ئەمیان نائەخالقیترین جۆرەكانی چەوساندنەوەیە‪ ،‬ئەمە‬ ‫ژیانی نووسەران بێت‪ ،‬چۆن دڵم بە ستایشی رێكخراوێك خۆش بێت‪،‬‬ ‫كە شارێكی بە شاری ئەدەب و داهێنان داناوە‪ ،‬ئازدی تێدا نییە‪،‬‬ ‫ژیانی نووسەرەكانی لە ئاستێكی نزمدایە‪ ،‬دەرفەتەكانی باڵوكردنەوە‬ ‫قۆرغكراوە‪ ،‬مەرج نییە بۆ ئەوەی داهێنەربم ئەبێت ئازادیم هەبێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی نووسەر بم هەموو دەرفەتەكانم بۆ بڕەخسێت‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫نووسەرە گەورەكانی دنیا لەناو ستەمكاریدا بەرهەمیان هەبووە‪،‬‬ ‫ئێمەش لەناو ئەم ستەمكارییەدا بەردەوامین‪.‬‬

‫ئێوارەیەک‪ ،‬بۆ سبەینێ کە دەبوو من سەفەرێکی‬ ‫دوور بکەم‪ .‬لەگەڵ د‪.‬هاوڕێ زەنگەنەدا دوو بەدوو‪،‬‬ ‫پیاسیەکی ناو موینشن و تایبەتیش ئینگڵشە‬ ‫گارتنمان کرد‪ .‬بە نیگەرانییەوە‪ ،‬باسی پڕۆژیەکی‬ ‫کرد‪ ،‬بەناوی(‪Erstes Interkulturelles‬‬ ‫‪ )Theaterfestival in Munchen‬واتە‬ ‫(یەکەم فێستیڤاڵی شانۆیی نێوکولتوری لە‬ ‫موینشن)‪ .‬ئەو خولیای تێکستێک لە مێشکیدا‬ ‫بوو‪ ،‬دەمێک بوو پێوەی گینگڵی دەخوارد‪ ،‬من‬ ‫لە دەربڕینەکانیدا هەستم بەو ئازارە دەکرد‪ ،‬کە‬ ‫ئەو دەیویست بە شوێنی خۆی بگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کێشە گەورەکەی دەستکەوتنی ئەو کەسانە بوو‪ ،‬کە‬ ‫بتوانن لەو کارەدا رۆڵ ببینن‪ ،‬چونکە هەموو دەزانن‬ ‫لەم واڵتانە دەگمەنە کەسانێک هەبن‪ ،‬خۆبەخش لەم‬ ‫کارانەدا بەشداربن‪ ،‬لە کاتێکدا تۆ بە زمانی ئەڵمانی‬ ‫رۆڵ لە شانۆیەکی نەتەوەیەکی تردا بگێریت!‬ ‫کاتەکان بۆ ئەو کەسانەی خولیای تەواوکردنو‬ ‫بەجێگەیاندنی کارێکیان هەیە خێرا تێپەڕدەبن‪،‬‬ ‫لەم کاتانەدا کات دێوەزمەیە خەو لە خەون و‬ ‫خولیای ئەو کەسانە دەشێوێنێت‪ ،‬کە دەیانەوێت‬ ‫خەونێک بەدی بهێنن‪ .‬رۆژی هەینی سەرەتای ئەم‬ ‫مانگە دکتۆر هاوڕێ پەیوەندی پێوەکردم‪ ،‬کەوا‬ ‫بڕیارە رۆژی سێشەمە ‪ 2019/11/5‬کردنەوەی‬ ‫ڤێستیڤاڵەکە بە شانۆکەی من (رووبەڕووبوونەوە)‬ ‫دەست پێبکات‪ ،‬ئەمە بۆ من هەواڵێکی خۆش‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم گوتی؛ بۆ پەیداکردنی جێگا دەبێت‬ ‫پەیوەندی بەو سەنتەری کولتورییەوە بکەیت‪.‬‬ ‫ئەوەی سەرنجی راکێشام پێش دەستپێکی شانۆکە‬ ‫بە دوو رۆژ هیچ جێگایەک نەمابوو‪ ،‬ئەو ئافرەتەی‬ ‫لەسەر تەلەفۆنەکە بوو گوتی؛ لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئێوە دەتوانن بێن‪ ،‬ئەگەر کەسێک نەهات ئێوە لە‬ ‫جێگای ئەوان دادەنێین‪ ...‬لە وەاڵمدا گوتم؛ من‬ ‫هاوڕێی نزیکی دکتۆر هاوڕێم و لە رێگای ئەوەوە‬ ‫ئەم تەلەفۆنە دەکەم و بۆ هاتن و رۆیشتن بۆ ئەوێ‬ ‫نزیکەی ‪ 600‬کیلۆمەتر رێگابڕینم پێویستە‪ ،‬واتە‬ ‫بۆ هەر سەرێک سێ کاتژمێر‪ .‬بەهەرحاڵ‪ ،‬لە دوای‬

‫نووسەر لەگەڵ ستافی شانۆگەرییەکەدا‬ ‫دواوە جێگایەکم دەستکەوت‪ ،‬کە دەبوو کاتژمێر و‬ ‫چارەکێک بە پێوە بووەستم‪ ،‬بەاڵم دڵخۆش ووم‬ ‫بەوەی ئەو رێگا دوورەم بە فیڕۆ نەڕۆشتووە ئێستا‬ ‫لە سایەی شانۆیەکدا پشوو دەدەم‪.‬‬ ‫شانۆگەریی رووبەڕوو بوونەوە بە ئەڵمانی‬ ‫(‪)Die Begegnung‬‬ ‫شانۆیەکی‬ ‫فکریی تێراپییە‪ ،‬کەوا تەماشاوانان لەگەڵ‬ ‫خۆیدا بەشداریی شانۆکە پێدەکات و لە رووی‬ ‫دەروونییەوە هەرکەس بەخۆیدا دەچێتەوە‪،‬‬ ‫کە ئەوەی لە ناخیدا گینگڵ دەخوات چۆن لە‬ ‫دەستی رزگاری بێت‪ ،‬لە کاتێکدا لەسەر شانۆکە‬ ‫تاوانبار و قوربانی رووبەڕووی یەکتر دەبنەوە‪.‬‬ ‫لەسەر شانۆ قوربانی زیاتر قسە دەکات و پرسیار‬ ‫دەکات‪ ،‬بەاڵم تاوانبار بێدەنگ دەبێت‪ .‬ملکەچییو‬

‫ازدە ساڵ پاش دەرچوونی رۆمانەکە کراوە بە‬ ‫ی‬ ‫فیلم و لە سینەماکانی جیهاندا نمایش کراوە‪.‬‬ ‫بەگشتی ئەم رۆمانە گێڕانەوەیەکی جوان‬ ‫سیحریی زەمەنی کۆتاییەکانی سەدەی‬ ‫مانی ماڵی تارماییەکان‪ ،‬یەکێکە لە و‬ ‫رۆ‬ ‫نۆزدەیە‪ ،‬رووداوەکان لە شارێکی بێ ناودا‬ ‫شاکارە مەزنەکانی ژنە رۆماننووسی چیللی‬ ‫وودەدەن لە ئەمریکای باشوور‪ ،‬باس لە‬ ‫ابێل ئالێندی) و لە ماوەی رابردوودا ر‬ ‫(ئیز‬ ‫چارەنووسی بەدو ژیانی پڕ لە کێشمانکێشو‬ ‫الیەن(تارا شێخ عوسمان)ەوە وەرگێڕدراوەتە‬ ‫لە‬ ‫ەیروسەمەرەو پڕ لە رووداوی یەکبەدوای‬ ‫مانی کوردی و دەزگای چاپ و پەخشی س‬ ‫سەر ز‬ ‫ەکی خێزانێک دەکات بە ناوی (سیڤرۆ‬ ‫ی‬ ‫سەردەم‪ ،‬چاپ و باڵوی کردووەتەوە‪.‬‬ ‫دلباییە) کالرا یەکێکە لە کچەکانی ئەو خێزانە‪،‬‬ ‫ئیزابێل ئالێندی لەو نووسەرە ناودارانەیە‬ ‫کالرا هەر لە سەرەتای منداڵییەوە خاوەن توانا‬ ‫کە بە شێوازی واقیعی سیحری دەنووسێت‪،‬‬ ‫هێزێکی بێسنوور و ناسرووشتییە‪ ،‬بەوەی کە‬ ‫تەکنیکێکی بەرز و جیاواز خوێنەر و‬ ‫ئەو بە‬ ‫توانای پێشبینی کردنی هەیە بۆ رووداوەکانی‬ ‫رۆدەباتە نێو رووداوە سەرنجڕاکێش و‬ ‫داهاتوو و خاوەنی بونیادێکی رۆحیی بەهێزە‬ ‫دراماتیکییەکانەوە‪ ،‬ئیزابێل لە پای‬ ‫لە رێگەی هێزە رۆحییەکانیەوە چارەنووس‬ ‫بەرهەمە زۆر و و‬ ‫شنەکانی‪ ،‬و پێشهاتەکان دەخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫فرە چە‬ ‫رۆمانی ماڵی تارماییەکان‪ ،‬وێنای‬ ‫ئێستا‬ ‫تاکو‬ ‫ۆناغێکی دیاریکراوی مێژووییمان بۆ‬ ‫چەندین خەاڵتی ق‬ ‫دەکات‪ ،‬قۆناغێکی پڕ لە ملمالنێی سیاسی و‬ ‫ئەدەبی پێ دراوەو‬ ‫کۆمەاڵیەتی و کولتووری و چینایەتی و فیکری‬ ‫چەند جارێکیش‬ ‫پێگە و فەرهەنگ و کەسایەتی جیاجیا‪ ،‬باس‬ ‫بۆ و‬ ‫پاڵێوراوە‬ ‫بەریەککەوتنی هێز و مەیلە ئایدۆلۆژییە دژ‬ ‫نۆبڵ‪ ،‬لە‬ ‫خەاڵتی‬ ‫یەکەکان دەکات لەسەر بردنەوەی گرەوی‬ ‫ماڵی بە‬ ‫رۆمانی‬ ‫ەڵبژاردن و سەپاندنی بیروباوەڕی خۆیان‬ ‫رۆحەکان ساڵی ه‬ ‫‪ 1982‬نووسراوەو بەسەر کۆمەڵگەدا‪.‬‬

‫ماڵی تارماییەکان‬

‫بێدەنگیی تاوانبار لە قسەکردن و هات و هاواری‬ ‫قوربانی زیاتر بە ئێمە دەڵێت؛ کە دەبێت وەک‬ ‫ئەو تاوانبارە هەموو ئەو شتانەی لە ناخماندایە‬ ‫فڕێی بدەینە دەرەوە‪ .‬لەکاتێکدا قوربانی لەبەردەم‬ ‫دکتۆرێکی دەروونیدا دانیشتووەو هەندێ شت‬ ‫دەڵێت؛ تەماشاوانان یەکسەر بیر لەو تاریکییەی‬ ‫ناو ناخی خۆیان دەکەنەوە‪ ،‬کە چۆن لە دەستی‬ ‫رزگاریان بێت‪.‬‬ ‫شانۆییەکە دیدێکی سیاسیی کوردی بەسەریدا‬ ‫زاڵ بوو‪ ،‬بەاڵم الیەنی پەروەردەیی و دەروونی‬ ‫ئەم خەوشەی شاردبۆوە‪ ،‬ئەمەش هۆکارێ بوو‬ ‫سەرنجی تەماشاوانانی‪ ،‬کە زۆربەیان ئەڵمانی‬ ‫بوون‪ ،‬بەالی خۆیدا راکێشا‪ ،‬بۆیە بە چەپڵەڕێزانو‬ ‫گوڵبارانکردن کۆتایی هات‪.‬‬

‫خەاڵتی میللی‬ ‫دو‬ ‫میلل وەم گەنجینەی رێزلێنان‪ ،‬خەاڵتی‬ ‫ی‪،‬‬ ‫ن‬ ‫وێت‬ ‫رین‬ ‫بە‬ ‫رهە‬ ‫می نووسەر و‬ ‫رۆژن‬ ‫امە‬ ‫نوو‬ ‫س‬ ‫(‬ ‫موم‬ ‫تاز‬ ‫حە‬ ‫یدەریی)ە‪ .‬لە‬ ‫دووتووێی‬ ‫‪ 265‬الپەڕەی رەنگاوڕەنگدا‪،‬‬ ‫لەالیەن‬ ‫(کۆمەاڵنی خەڵکی دڵسۆزەوە)‬ ‫کۆکراوەتەوە و چاپکراوە‪.‬‬ ‫(دو‬ ‫وەم گەنجینەی رێزلێنان‪،‬‬ ‫خەاڵتی‬ ‫میلل‬ ‫ی)‬ ‫نوو‬ ‫سین‬ ‫و‬ ‫سەرپەرشتی‬ ‫(مومتاز‬ ‫حەیدەری)یەو هەریەکە لە‬ ‫(هیوا ع‬ ‫ەباس – بۆتان مەعروف)‬ ‫ئامادەیان کردووە بۆ چاپ‪.‬‬ ‫ئەم‬ ‫کتێبە کۆکراوەی نووسین‬ ‫و وێن‬ ‫ەی‬ ‫هە‬ ‫موو‬ ‫ئەو‬ ‫هاوڕێ و‬ ‫کەسانەیە‬ ‫کە لە کاتی نەخۆشکەوتنی‬ ‫مامۆستا‬ ‫(مومتاز حەیدەری)دا‬ ‫سەردان‬ ‫پێک یان کردووە و گفتوگۆیان‬ ‫ەوە‬ ‫کردووە‪ .‬لەپێناو پاراستنی‬

‫ئەوەی لە ئەمانە سەرنجڕاکێشەرتربوو‬ ‫قەشەیەکی ‪ 81‬ساڵ لە کورتە نامەیەکەدا‬ ‫نووسیبوی بەهۆی بەشداریکردنی دایکێکەوە‬ ‫لەشانۆکە لە دوای ساڵی ‪ 1767‬ەوە لە‬ ‫کڵێسای ‪ St Elisabeth-Kirche‬یەکەمجارە‬ ‫قەشەیەک بۆ سەیری شانۆیەک‪ ،‬نوێژ لەکڵێسا‬ ‫بە جێبهێڵیت‪.‬‬ ‫*شانۆی رووبەڕووبوونەوە‪ ،‬دەرهێنانی هاوڕێ‬ ‫زەنگەنە‪ .‬رۆڵی دایک‪ :‬بیتاتریکس الیتل‪ ،‬رۆڵی‬ ‫شیرین‪ :‬النە هادی‪ ،‬رۆڵی هاواڵتییەکی نادیار‪:‬‬ ‫فاروق میرزا‪ ،‬دەنگی ئاوازی باریتۆن‪ :‬تۆم ڤیلمێر‬ ‫سدۆرفەر‪ ،‬مۆزیک‪ :‬فاروق‪ .‬میرزا‪ ،‬جلوبەرگ‪:‬‬ ‫شەوبۆ عەزیز‪ ،‬دراماتۆرگی‪ :‬زەبینە بیۆالو‪.‬‬

‫ئەرشیف‬ ‫و ئەو مێژووەدا‪ ،‬حەیدەریی‪،‬‬ ‫سەرجەم‬ ‫سەردانو دانیشتنەکانی‬ ‫کۆکردوون‬ ‫ەتەوەو پاراستوونی وەک‬ ‫ئەرشیف‪.‬‬ ‫لە‬ ‫میوا سەر وێنەی کەسایەتی و‬ ‫نەک‬ ‫ان‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ەری‬ ‫ەکە‬ ‫یان‬ ‫بە چەند‬ ‫دێڕێ‬ ‫پە نووسەر و ئامادەکاری کتێبەکە‬ ‫ڕەگرافێکی‬ ‫نووسیوەو‬ ‫قسەو‬ ‫بۆچوونی خ‬ ‫ۆی‬ ‫لە‬ ‫سەر‬ ‫دانیشتن و‬ ‫قسەکان‬ ‫بۆ خوێنەران لە کتێبەکەدا‬ ‫گێڕاوەتەوە‪.‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫گۆڕان‪...‬‬ ‫قۆناغێكی بێدەنگ‬ ‫مەریوان عەلی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان بە سوڕێكی متبووندا تێدەپەڕێت‪ ،‬گەیشتۆتە‬ ‫قۆناغێك كە بریتیە لە مۆدێلێكی جیاواز لە كاری سیاسی نێو‬ ‫ژیانی سياسى ئەم بزوتنەوەیە‪ ،‬هەڵبەت جیاواز لەوەی كە پێشتر‬ ‫ئەم بزوتنەوەیەی پێ ناسراوە‪ ،‬گۆڕان بە جۆرێكی دی لە فەزای‬ ‫سیاسی و رووبەڕووبوونەوەكاندا دەردەكەوێت‪ .‬الی هەندێك كەس‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە لە هەوڵی داڕشتنەوەی شكڵبەندی پەیوەندی و‬ ‫ئەجندەو مومارەسەی سیاسیدایه‪ ،‬كە بەگشتی گوتاری سیاسی‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە دەبێتە گوتارێك لەوەی پێش خۆی نەچێت‪ .‬ئەم‬ ‫حاڵەتە تا چەند الی دەنگدەران و الیەنگران و هەڵسوڕاوانی ئەم‬ ‫بزوتنەوەیە قبوڵكراوە یاخود نا ئەوە بابەتێكی ترە‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان ئەوە نییە كە نەوشیروان مستەفا دایمەزراند‪.‬‬ ‫لەمەدا مەسەلەكە پەیوەندی بە قیادەو كەسی یەكەمی‬ ‫بزوتنەوەكەوە نییە‪ ،‬شتێكە پەیوەندی بە ئاراستەی سیاسی‬ ‫بزوتنەوەكەوە هەیە كە بەرەو شوێن و جێگەیەكی دی دەڕوات‪،‬‬ ‫ئەم دۆخەی گۆڕان باشە یان خراپ‪ ،‬ئەوەیان لە داهاتوودا‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬بەاڵم خودی بزوتنەوەكە ئێستا شتێكی جیاوازە‬ ‫لە زەمەنی پێش ئێستاكە‪.‬‬ ‫ئێستا بە گومانەوە لە رادیكالیەتی ئەم هێزە دەڕواندرێت‪،‬‬ ‫راستی وەك ئەوەیە قۆناغی نەوشیروان مستەفا كۆتایی‬ ‫هاتبێتو قۆناغێكی دی دەستی پێكردبێت كە هەڵسوڕاوانی نێو‬ ‫بزوتنەوەكە هێشتا ئەوە دووبارە دەكەنەوە كە ئەوان دەستیان‬ ‫بەو پرنسیپانەوە گرتووە كە گۆڕانی لەسەر دامەزراوەو خودی‬ ‫نەوشیروان مستەفا تەبەنی كردووە‪ ،‬بەاڵم ئەم رایەو ئەم قسانە‬ ‫دادی ئەوە نادات كە گۆڕان پێی ناوەتە قۆناغێكی جیاواز كە‬ ‫زەحمەتە بۆ قۆناغی زێڕینی خۆی بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫مەسەلەكە ئەوە نییە ئەوەی ئێستا گۆڕان پێی گەیشتووە‬ ‫شتێكی خراپە‪ ،‬یان دەبوو گۆڕان شتێكی جیاواز لەوەی ئێستای‬ ‫بكردایە‪.‬‬ ‫مەسەلەكە متبوونی ئەم بزوتنەوە بزۆكەیە كە بەهۆیەوە‬ ‫فەزای سیاسی كوردی خامۆشكردووە‪ ،‬مەسەلەكە مردنی ئەو‬ ‫رۆحە بەرەنگارییەیە كە ئینسانی كورد دەهاڕێت‪ ،‬كەوتنی ئەو‬ ‫هیوایەیە كە سەدان هاواڵتی ئومێدیان پێدا هەڵواسیبوو‪ ،‬كەوتنی‬ ‫ریزی پێشەوەی بەرەی دژە گەندەڵیە‪ ،‬كاڵبوونەوەی هێڵەكانی‬ ‫بەیەكەوە بەستنەوەی ئەوانەن كە بەردەوام دژ بە گەندەڵی و‬ ‫بنەماڵەچێتی و وێرانكردنی ژێرخانی ئابووری بوون‪...‬‬ ‫گۆڕان دەبێت لەو قۆزاغەیە بێتە دەرەوە‪ ،‬هەنگاوێك یان دوو و‬ ‫سێ هەنگاو لە دوورەوە شتەكان ببینێت‪ ،‬بزانێت ساحەكە چۆن‬ ‫كەسانی موزەیەف و چەورەی دەسەاڵت باسی گەندەڵی تێدا‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەو مەشهەدە ببینێت كە گەندەڵكاران چۆن بە كاملی‬ ‫ئیسراحەتیان ئیشی خۆیان دەكەن‪ ،‬لەوالوە بەڵێنە ڕازاوەكانی‬ ‫دەسەاڵت نابنە گڕوتین و دەستكەوتێك بۆ گۆڕان تا ببێتە‬ ‫گەواهیدەری ئەو قۆناغەی گۆڕانی تێكەوتووە‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫نەجات نوری‬

‫(لە پاكستانەوە تا جەزائیر خەڵك هاوار دەكەن‬ ‫ارحل) نووسەرێكی عەرەب‪.‬‬ ‫‪ .1‬ئاماژەیەك لە قوواڵیی مێژووی ئەم ناوچەیەوە‬ ‫لە كتێبی (چینەكان)ی (ئیبن سەعد)دا نووسراوە‪:‬‬ ‫عوسمانی كوڕی عەففان پۆشاكێكی ئاوریشمی‬ ‫لەبەردەكرد كە نرخەكەی دووسەد درهەم بووە‪،‬‬ ‫جاروباریش بوردەی یەمانی لەبەردەكرد كە بە سەد‬ ‫درهەم بوو‪ ،‬دانەكانیشی بە قەیدی ئاڵتوونی بەستبوو‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵی كوڕی عومەر پۆشاكێكی لەبەردەكرد كە‬ ‫بۆیە كرابوو بە (المشق) گڵەسوورە یان زەعفەران‪.‬‬ ‫خواردنیشی بریتی بوو لە مریشكو فڕوجو حەڵوایەكی‬ ‫تایبەت‪.‬‬ ‫خواردنی معاویەی كوڕی ئەبوسوفیانیش بریتی‬ ‫بوو لە ریخۆڵەی قاز كە ئاخنرابوو لە شەكرو بادەمی‬ ‫سوركراوە لەناو رۆندا‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵی كوڕی عەباس عەبایەكی دەپۆشی كە‬ ‫نرخەكەی هەزار درهەم بوو‪.‬‬ ‫‪ .2‬نزیك لە خۆیشمانەوە‬ ‫شای ئێران لە چ كۆشكو تەالرێكدا دەژیاو هەموویان‬ ‫ماون ئێستا‪.‬‬ ‫سەدام حسین لە چ كۆشكو تەالرێكدا دەژیاو‬ ‫هەموویان ماون ئێستا‪.‬‬ ‫مالیكیو‬ ‫نوری‬ ‫عەبادی لە عێراقو‬

‫لە سەرەتای دانانی ڕەشنوسی دەستوری عێراقی‬ ‫لە ساڵی ‪ 2005‬سوننەکان بایکۆتی پڕۆسەکەیان کرد‪،‬‬ ‫دواجار لەژێر فشاری ئەمریکیەکان توانرا سوننەکان‬ ‫ڕازی بکرێن لە بەشداریکردنیان لە پڕۆسەکە‪ ،‬چونکە‬ ‫بەشدارینەکردنیان لە پڕۆسەکە ڕەنگە شکستی بە هەوڵی‬ ‫نووسینەوەی دەستور دەهێنا‪ ،‬بەاڵم ئەوان بە مەرج‬ ‫ڕازی بوون کە بەشداری لە پڕۆسەکە بکەن‪ ،‬مەرجی‬ ‫ئەوانیش ئەوە بوو کە دەبێت لە سەرەتای خولی یەکەمی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران‪ ،‬پێداچوونەوە بە دەستورەکە بکرێت‬ ‫و هەمواربکرێتەوە‪ ،‬ئەوە بوو ڕەشنووسە سەرەتاییەکەی‬ ‫دەستور لە (‪ )138‬ماددە پێکهاتبوو‪ ،‬دواتر چەند‬ ‫ماددەیەکی بۆ زیادکرا لەوانە ماددەی (‪ )142‬کە لەسەر‬ ‫داوای سوننەکان بوو‪.‬‬ ‫ماددەی (‪ )142‬هیچ میکانیزمێکی بۆ شێوازی‬ ‫بڕیاردان لەنێو خودی لێژنەکە‪ ،‬لەبارەی پێشنیاری‬ ‫هەموارکردنەکە دیاری نەکردووە‪ ،‬بەڵکو تەنها ئاماژەی‬ ‫بە چۆنیەتی پێکهێنانی لێژنەکە کردووە‪ ،‬تەنانەت ژمارەی‬ ‫ئەندامەکانیشی دیاری نەکردووە‪.‬‬ ‫دادگای ئیتحادی بااڵش لە بڕیاری ژمارە (‪/54‬‬ ‫اتحادیە‪)2017/‬ی (‪ )2017/5/22‬هەڵساوە بە‬ ‫شیکردنەوەی هەردوو ماددەی (‪ )126‬و (‪،)142‬‬ ‫بڕیارەکەی دادگا ئاماژەی بەوە کردووە کە جێبەجێکردنی‬ ‫ماددە (‪)126‬ی دەستور لەکاتی پێشکەشکردنی پێشنیاری‬ ‫هەموارکردنی ماددەیەک یاخود زیاتری ماددەکانی دەستور‬ ‫ئەنجام نادرێت‪ ،‬تا پێشنیاری ئەو هەموارکردنانە ئەنجام‬ ‫نەدرێت‪ ،‬کە ئەو لێژنەی‬ ‫دەقی لەبارەیەوە هاتووە‬ ‫لە بڕگەی (یەکەم) لە‬

‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست گڕدەگرێت‬ ‫دەردەسەریدا دەژین‪ ،‬لەم واڵتانەدا كە ژێرخانێكی‬ ‫هێجگار پڕ لە نەوتو داهاتیان هەیە كەچی كەرامەتی‬ ‫مرۆڤ ئیتر بەرەو كۆتایی بوون دەچێت‪ ،‬لە سایەی‬ ‫توێژێكی كوشندەی دەسەاڵتداریدا‪ ،‬لە سایەی بێ‬ ‫بەرنامەییو گەندەڵیو چەتەگەری ئەم دەسەاڵتدارە‬ ‫مەرگ هێنەرانەدا‪ ،‬بنەماكانی خوێندنو تەندروستیو‬ ‫ئاسایشو خواردن بە جۆرێك هەڵتەكیوە كە ئیتر‬ ‫زۆر گرانە وازوو بخرێنەوە خزمەت هاواڵتیان‪ ،‬لەم‬ ‫واڵتانەدا دەیان ساڵە بە سەدان ملیار دۆالر لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتدارانیانەوە دزراوو نەخراوەتە خزمەت ژیانی‬ ‫خەڵكەوە‪ ،‬لەم واڵتانەدا تا دێت ئیتر ژێرخانی ئابووری‬ ‫مۆنۆپۆڵ دەكرێت لەالیەن چەند دەستەو تاقمێكەوە‬ ‫بۆ خۆشگوزەرانی خۆیان‪ ،‬لەم واڵتانەدا تا دێ ژیانی‬ ‫خەڵك بەرەو داڕمانو وێرانبوونێكی كوشندە دەڕوات‬ ‫بە جۆرێك كە سێ لە سەر چواری هاواڵتیانیان‬ ‫لەم واڵتانەدا برسیو بێكارو نەدارن‪ ،‬نەخوێندەوارو‬ ‫نەخۆشو بێ ماڵن‪ ،‬خەڵك هەیە لەم واڵتانەدا لە‬ ‫رۆژێكدا دوو دۆالری دەست دەكەوێت‪ ،‬خێزان هەیە لە‬ ‫رۆژێكدا یەك ژەم خواردن دەخۆن‪ ،‬بە هەزاران خێزان‬ ‫شوێنی نیشتەجێبوونیان نیە‪ ،‬بە هەزاران دەرچووی‬ ‫زانكۆ بە پلەی بااڵیشەوە بێكارنو دانامەزرێن‪...‬‬ ‫بە هەزاران پیرو پەككەوتە هەیە كەس نییە بیمەی‬ ‫بەخێوكردنیان بۆ دابین بكات‪ ،‬بە هەزاران نەخۆش‬ ‫هەیە نەخۆشی گرانیان هەیە لەم واڵتانەدا دەسەاڵتێك‬

‫نییە بیمەی تەندروستیان بۆ بدات‪ ...‬هەزاران بێوەژنو‬ ‫منداڵی هەتیو هەیە لەم واڵتانەدا دەسەاڵتێك نیە‬ ‫ئاوڕی جدیان لێبداتەوە‪.‬‬ ‫ئەم هەموو كێشە كەڵەكەبووانە وای كرد ئیتر‬ ‫خەڵك وردە وردە دوای دەیان ساڵ لە چاوەڕوانی‬ ‫بیر لە ژیانی خۆی بكاتەوە‪ ،‬وەكو دەبینن لە سودانو‬ ‫عێراقو لوبنانو جەزائیرو میسرو زۆر واڵتی تردا‬ ‫ئیتر خەڵك لە دەسەاڵتدارە كوشندەو فریودەرەكان‬ ‫دووردەكەونەوەو خۆیان لەبری سەرۆكەكانیان دەبنە‬ ‫بڕیاردەرو هاتوونەتە سەرشەقامو بە یەك دەنگ‬ ‫هاوار دەكەن بڕۆن بۆ دۆزەخ‪ ...‬ئاخر ئەوە ئێمەین‬ ‫كە ئێستا دەبینین لەم واڵتانەدا چەندین هەزار الوی‬ ‫بێكار بە دەنگی بەرز هاوار لە داڕمانی سەرۆكەكانیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬بە هەزاران ژنو منداڵ بانگ لە رۆیشتنی ئەم‬ ‫دەسەاڵتدارە مەرگ هێنەرانە دەكەن‪...‬‬ ‫ئەم هاتنە سەر شەقامەی خەڵك بەم ژمارە زۆرەوە‬ ‫بەم هەستو بیرەیانەوە لەم واڵتانەدا ئیتر وەهمی‬ ‫سەرۆكەكانی بە هەموو بیرو باوەڕیانەوە لەق كردووەو‬ ‫خەریكە بەرەو زبڵدانی مێژوویان دەبەن‪ ،‬ئەوە خەڵكە‬ ‫كە لەم رۆژگارەدا ئیتر خۆیان بڕیاردەدەن نەك‬ ‫سەرۆكە تاریك پەرستو مشەخۆرو تاوانكارەكانیان‪...‬‬ ‫پێدەچێت ئەمە مێژوویەكی تر بێت لە گۆڕانكاری لەم‬ ‫ناوچەیەدا‪...‬‬ ‫با چاوەڕوان بكەین‪..‬‬

‫هەرێمی کوردستان لەبەردەم‬

‫مەترسی هەموارکردنەوەی دەستور‬

‫ماددە (‪)14‬ی دەستور بەگوێرەی ئەو ڕێوشوێنانەی لە‬ ‫ماددەکە هاتووە‪.‬‬ ‫پێشتریش دادگای ئیتحادی بااڵ لە بڕیاری ژمارە‬ ‫(‪ /119‬اتحادیە‪ )2015 /‬بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ‬ ‫ئاماژەی بەو بابەتە داوە‪.‬‬ ‫کەواتە ئەولەویەت بۆ هەموارکردنی دەستور‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫کە دەبێت سەرەتا کار بە ماددە (‪ )142‬بکرێت ئینجا‬ ‫دواتر کار بە ماددە (‪ )126‬دەکرێت‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیش کۆمیتەیەکی‬ ‫پێداچوونەوەی دەستوری پێکهێنابوو‪ ،‬ئەو کۆمیتەیە‬ ‫لە (‪“ )2009/7/27‬ڕەشنووسی کۆتایی هەموارکردنی‬ ‫دەستور”یان پێشکەش بە سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عێراق کردووە‪ ،‬لە ناوەڕۆکی ئەو ڕەشنووسە ئەوەمان‬ ‫بۆ دەردەکەوێت ئەو کۆمیتەیە نەیتوانیوە هەندێک بابەت‬ ‫یەکالیی بکاتەوە‪ ،‬هەندێک بابەتیش زیاتر لە بۆچوونێکی‬ ‫لەبارەیەوە تۆمارکراوە‪ ،‬داواشیان کردووە بەسەر‬ ‫پەرلەمانتاران دابەش بکرێت‪ ،‬تاوەکو تێبینیەکانی خۆیان‬ ‫لەبارەیەوە تۆمار بکەن‪ ،‬کەواتە میکانیزمی کارکردنی‬ ‫ئەو کۆمیتەیە دەبێت ڕوون بکرێتەوە‪ ،‬چونکە میکانیزمی‬ ‫کارکردنیان و شێوازی یەکالییکردنەوەی پێشنیارەکان‬ ‫دیار نیە‪.‬‬ ‫وا باشە بەر لە دەستبەکاربوونی لێژنەکە‪ ،‬کورد پێداگری‬ ‫بکات کە پێشنیاری لێژنەکە لەبارەی هەموارکردنەکە بە‬ ‫سازان بێت‪ ،‬ئەگینا دواتر دەکەوینە ژێر ڕەحمەتی زۆرینەو‬ ‫کەمینە لەبارەی یەکالییکردنەوەی بابەتەکە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی بڕگەی یەکەمی ماددەی (‪( )142‬کە‬ ‫ئیستسنایە لە ماددەی ‪126‬ی دەستور تایبەت بە‬ ‫هەموارکردن)‪ ،‬ئەنجومەنی نوێنەران لە سەرەتای کارکردنی‬

‫سیروان حەمەڕەشید‬

‫دەرکردنی بڕیاری سیاسی بریتیە لە هەڵوێستی‬ ‫دەوڵەت بەرامبەر کێشەیەک‪ ،‬یان قەیرانگەلی‬ ‫دەرەکیو ناوەکییەکان کە هەڕەشە بێت لەسەر‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی و بەرژەوەندییە بااڵکان‪ ،‬هەڵبەتە‬ ‫داڕشتنو دەرکردنی بڕیاری سیاسی بە چەند هەنگاوو‬ ‫قۆناغێکدا تێپەڕ دەبێت‪ ،‬بەتایبەتی بڕیاردان لەسەر‬ ‫پرس و بابەتێکی چارەنووسسازی نێودەوڵەتی وەک‬ ‫بڕیارە شەخسیەکەی تڕەمپ بۆ کشانەوەی هێزەکانیو‬ ‫پەالماردانەکەی دەوڵەتی فاشستی تورکیا بۆ سەر‬ ‫ڕۆژئاوا‪ ،‬چونکە بڕیاردانی سیاسی بێ خوێندنەوە‬ ‫فاکتەرە ناوخۆیی و دەرەکییەکان‪ ،‬رووبەڕووی شکستو‬ ‫نوچدان دەبێت و بەجۆرێک ئاکام و کاردانەوەیەکی‬ ‫مەترسیدار لێدەکەوێتەوە‪ ،‬وەک ئەوەی ئێستای تڕەمپو‬ ‫ئەردۆگان توشی هاتوون‪.‬‬ ‫کاتێک سەدام و ڕژێمەکەی ساڵی ‪ ۱۹۹۰‬دەوڵەتی‬ ‫کوێتی داگیرکرد‪ ،‬ئەوسا کۆمارییەکان و جۆرج بۆشی‬ ‫باوک لەسەر دەسەاڵت بوون‪ ،‬ناوەندە بڕیاربەدەستەکانی‬ ‫ئەمریکا بە لەبەرچاوگرتنی خوێندنەوەو هەڵسەنگاندنی‬ ‫واقعی و بابەتیانەی ڕای گشتی و نێودەوڵەتی و‬ ‫هەرێمایەتی و زەمینە لەبار بوو بۆ دەرچواندنی بڕیاری‬

‫لە سەرۆكەكانەوە بۆ دەسەاڵتی خەڵك‬

‫حوسنی موبارەكو سیسی لە میسرو زەین عابدین‬ ‫لە تونسو عومەر بەشیرو بوتەفلیقە لە جەزائیرو‬ ‫حەریری لە لوبنانو قەزافی لە لیبیاو عەلی عەبدوڵاڵ لە‬ ‫یەمەنو‪ ....‬دەیان سەرۆكی تر كە لە كۆشكو باڵەخانە‬ ‫زەبەالحەكانیاندا چۆن چۆنی دەژیان‪.‬‬ ‫‪ .3‬سەرۆكەكانو خەڵك لە ئێستادا‬ ‫ئەم نموونانەم بۆیە هێنایەوە لە رۆژگاری زوو‬ ‫و ئێستادا تا بزانن كە هەمیشە سوڵتانو خەلیفەو‬ ‫سەرۆكەكان لەم خۆرهەاڵتەدا بە جۆرێك ژیاون كە‬ ‫خۆیان بە خودا زانیوەو تا بۆیان كرابێت خەڵكیان‬ ‫فریو داوەو خەڵكیان قڕ كردووەو خەڵكیان داڕزاندووەو‬ ‫گۆڕستانەكانیان بە جەستەی خەڵك ئاوەدان كردۆتەوەو‬ ‫دیاری ئەمانە بۆ نەداری خەڵك مەرگو ئەشكەنجە‬ ‫بووە‪ ،‬خەڵكیان كردووە بە قوربانی تا خۆیان بژین‪.‬‬ ‫لە ئێستایشدا دوای دەیان ساڵ لە حوكمڕانی‬ ‫دەسەاڵتدارە ئاینیو كۆمۆنیستیو نەتەوەپەرستەكان‪،‬‬ ‫كە هەموویان شكستیان خوارد یەك لەدوای یەك لەم‬ ‫واڵتانەدا‪ ،‬هەموومان دەبینین لە واڵتانی (پاكستانو‬ ‫ئەفغانستانو ئێرانو عێراقو كوردستانو توركیاو‬ ‫سوریاو لیبیاو لوبنانو جەزائیرو سودانو یەمەن‪)...‬‬ ‫دەیان واڵتی تردا لەم ناوچەیەدا‪ ،‬بە ملیۆنان ئینسان‬ ‫كە تێكڕایان تەمەنیان لەنێوان چواردە بۆ سیو پێنج‬ ‫ساڵیدایە‪ ،‬لە سایەی ئەم دەسەاڵتە جۆربەجۆرە‬ ‫ستەمكارانەدا لە چ ئاستێكی نەداریو بێكاریو گرانیو‬

‫د‪.‬خامۆش عومەر عەبدوڵاڵ‬

‫‪15‬‬

‫لێژنەیەک لە ئەندامەکانی کە نوێنەرایەتی پێکهاتە‬ ‫سەرەکیەکانی کۆمەڵگەی عێراقی دەکەن‪ ،‬پێکدەهێنێت‬ ‫بۆ پێشکەشکردنی ڕاپۆرتێک‪ ،‬لە ماوەیەک کە لە چوار‬ ‫مانگ تێپەڕنەکات‪ ،‬ئەو لیژنەیە ڕاسپاردە پێشکەش‬ ‫دەکات لەبارەی پێشنیاری هەموارکردنی بڕگەکانی‬ ‫دەستور‪ ،‬بەگوێرەی بڕگەی دووەمی هەمان ماددە تەواوی‬ ‫(هەموو) ڕاسپاردنی پێشنیاری هەموارکردنەکە‪ ،‬بە یەک‬ ‫پاکێج پێشکەش بە ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت بۆ‬ ‫دەنگدان لەسەری‪ ،‬بە ڕەزامەندی زۆرینەی ڕەهای ژمارەی‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەن پەسەندکراو دادەنرێت‪.‬‬ ‫دواتر بەگوێرەی بڕگەی سێیەمی هەمان ماددە‬ ‫پێشنیاری هەموارکردنەکە دەخرێتە ڕیفراندۆمی‬ ‫میللیەوە‪ ،‬لە ماوەیەک کە لە دوو مانگ تێپەڕنەکات‬ ‫لە ڕێکەوتی پەسەندکردنیەوە لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانەوە‪ ،‬لە بڕگەی چوارەمی هەمان ماددەش‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات کە ڕیفراندۆمەکە سەرکەوتوو دەبێت لەبارەی‬ ‫هەموارکردنەکە‪ ،‬ئەگەر زۆرینەی دەنگدەران دەنگیان بۆ‬ ‫دابوو‪ ،‬و دوو لەسەر سێی سێ پارێزگا یاخود زیاتر‬ ‫ڕەتیان نەکردەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر سەرنج بدەینە بڕگەی دووەمی ئەو ماددەیە‪،‬‬ ‫ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە پێشنیاری هەموارکردنەکە‪،‬‬ ‫هەمووی بەیەکەوە بە یەک پاکێج پێشکەش بە پەرلەمان‬ ‫دەکرێت و دەنگی لەسەر دەدات‪ ،‬واتە دەنگدانەکە‬ ‫لەسەر ماددە بە ماددەو بڕگە بە بڕگەی هەموارکردنەکە‬ ‫نابێت‪ ،‬یان ئەوەتا هەمووی ڕەت دەکەیتەوە‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫بەهەمووی ڕازی دەبیت‪ ،‬ئەوەش بە دڵنیاییەوە بۆ‬ ‫هەرێمی کوردستان زۆر قورسە‪ ،‬چونکە ئەگەر ڕەتی‬ ‫بکاتەوە وەک ئەوەی لە بڕگەی چوارەمی ماددەکە ئەو‬

‫دەسەاڵتەی پێدراوە‪ ،‬بە واتایەک لە واتاکان ڕەنگە وا‬ ‫لێکبدرێتەوە کە دژی داواکاری خۆپیشاندەرانە‪ ،‬چونکە‬ ‫هەموارکردنی دەستور یەکێکە لە خواستەکانیان‪.‬‬ ‫ڕاستە ئەو ماددەیە گرەنتی بە هەرێمی کوردستان‬ ‫داوە بۆ مەبەستی ڕووبەڕووبوونەوەی هەموارکردنی‬ ‫دەستور‪ ،‬بەاڵم ئەمە لە دۆخێکی ئاساییە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ئێستا لە عێراق دەگوزەرێ دۆخێکی نائاساییە‪ ،‬بەمەش‬ ‫هەرێمی کوردستان لەنێوان دوو بەرداشدا دەبێت‪ ،‬یان‬ ‫ئەوەتا ڕەتی بکاتەوە‪ ،‬یان ئەوەتا قەبوڵی بکات‪ ،‬لە‬ ‫هەردوو حاڵەتیشدا‪ ،‬کارەکە ئەستەمە‪ ،‬قەبوڵکردنی‬ ‫هەموارکردنەوەی دەستور بە واتای بچوککردنەوەی‬ ‫پێگەی هەرێمی کوردستان‪ ،‬چونکە وەک ئەوەی باس‬ ‫دەکرێت ئەو پێشنیارانەی هەیە بۆ هەموارکردن ناوەڕۆکی‬ ‫دەستورەکە دەگۆڕێت‪ ،‬باس لە گۆڕینی سیستمی‬ ‫پەرلەمانی بۆ سەرۆکایەتی دەکرێت‪ ،‬ئەوە تەنها گۆڕینی‬ ‫ماددەیەک نیە و بەس‪ ،‬بەڵکو دەستکاریکردنی تەواوی‬ ‫ئەو ماددانەیە کە پەیوەندیدارن بە هاوسەنگی نێوان‬ ‫دەسەاڵتی یاسادانان و جێبەجێکردن‪ ،‬بە واتایەکی تر‪،‬‬ ‫دەسەاڵتێکی ئیتحادی بەهێزت هەبێت لە مەرکەز‪ ،‬کە‬ ‫هەیمەنەی بسەپێنێ بەسەر تەواوی عێراق‪ ،‬بەمەش‬ ‫دەسەاڵتی هەرێمەکان الواز دەبێت و تەنانەت جۆری‬ ‫سیستمەکەش وەک سیستمێکی فیدراڵی ڕەنگە‬ ‫ڕووبەڕووی سڕینەوەی تەواو بێت‪.‬‬ ‫هەموو هێزو الیەنە سیاسیەکانی عێراق سەرباری‬ ‫جیاوازیەکانیان بەاڵم کۆکن لەبارەی هەموارکردنەوەی‬ ‫دەستور‪ ،‬کورد دەبێت لە ئێستادا بە وریاییەوە مامەڵە‬ ‫لەگەڵ دۆخەکە بکات‪ ،‬بەشێوەیەک دەبێت سازانێک‬ ‫بکرێت ئەگینا ئەو هەموارکردنە زۆر مەترسیدارە‪.‬‬

‫تورکیا لەبەردەم‬ ‫وەیشومەی ئەردۆگاندا‬

‫‪ ٦۷۸‬ئەنجومەنی ئاسایش نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ‬ ‫دەڕپەراندنی عێراق لە کوێت بەجۆرێک کۆدەنگی‬ ‫رەزامەندی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە ‪.‬‬ ‫سەرەڕای ڕەوایەتی دۆزو خەبات و بەرخودانی‬ ‫کوردانی ڕۆژئاوا هاوشان پشتیوانی بەشێکی لە‬ ‫دەوڵەتانی کاریگەری ئەوروپا لە ئەنجومەنی ئاسایش‬ ‫و سزاکانی یەکێتی و ئەوروپاو بەشێکی ئەندامانی‬ ‫ناتۆو کونگرێسی ئەمریکاو میدیاو ڕای گشتی دژی‬ ‫بڕیارە تاکالیەنەکەی تڕامپ و پەالماردانەکەی تورکیای‬ ‫راسیزم بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان‪.‬‬ ‫خۆشبەختانە لە ئێستادا گۆڕانکارییە خێراکانی‬ ‫هاوکێشە سیاسیەکان لە بەرژەوەندی خواست و‬ ‫ئیرادەی کورد دەشکێتەوە‪ ،‬پێشهاتەکانی ناوچەکە‬ ‫دەریخست هێرشەکەی تورکیا بەنەزعەی فراوانخوازیو‬ ‫داگیرکاریو دوور لەبەرچاوگرتنی پەیڕەوکردنی‬ ‫سیاسەتی ڕیالیستییە دەتوانین بڵێین بڕیاری ئەردۆگان‬ ‫دەچێتە خانەی پێشێلکاری پەیمانە نێودەوڵەتییو‬ ‫ئابووری و پراگماتیزمی و سەپاندنی سیاسەتی‬ ‫تۆرانیزم ‪.‬‬ ‫روونە تورکیا بێ حسابکردن بۆ ئەگەرو پێشهاتە‬

‫چاوەڕوانکراوەکان و پێگەی مێژوویی ڕۆژئاواو فاکتەرە‬ ‫سیاسی و ئابووری و جوگرافیاو رای گشتی و میدیا‬ ‫نێودەوڵەتییەکانی پەالماری ڕۆژئاوای کوردستانی دا‪.‬‬ ‫رووداوو ئاڵوگۆڕەی هەڵوێستەکان و کاردانەوەو‬ ‫ناڕەزایەتی ئەکتەرە نێودەوڵەتیەکان و رێکخراوەکانو‬ ‫ناوەندە جیهانی و تەنانەت ناڕەزایەتی پارتە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەکانی ناوخۆیی تورکیای لێکەوتەوە‪.‬‬ ‫دۆخ و پێشهاتە سیاسیەکانی ئێستای ڕۆژئاوا‬ ‫ڕاستیگەلێکی حاشاهەڵنەگرە کە دەوڵەتی تورکیاو‬ ‫ئاکپارتی دوور لە لێکدانەوەی دروست و عەقڵیەتو‬ ‫لۆژیکی سیاسی و دەستی بە هەڵگیرسانی ئاگرێکی‬ ‫بێ ئامان و وەیشومەی شەڕێکی خوێناوی کردۆتەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت بەجۆرێک رێککەوتنی ئەمریکاو تورکیا‬ ‫لەالیەکی دیکەوە رێککەوتنی رووسیاو تورکیا‬ ‫ناتوانێت دۆخەکە بە بەرژەوەندی و دڵخوازی فاشیزمو‬ ‫تەماعکاران ئاسایی بکاتەوە‪ ،‬دواجار بێگومان‬ ‫دەرئەنجامی چاوچنۆکیو ملهوڕی ئەردۆگان بە‬ ‫شکست و ریسوای خۆی و دەوڵەتی تورکی فاشیزم و‬ ‫سەرکەوتنی مێژوویی و ئیرادەو خەباتی ڕەوای ڕۆژئاوا‬ ‫کوردستان کۆتایی پێدێت‪.‬‬

‫رێککەوتنی رووسیاو‬ ‫تورکیا ناتوانێت‬ ‫دۆخەکە بە بەرژەوەندی‬ ‫و دڵخوازی فاشیزمو‬ ‫تەماعکاران ئاسایی‬ ‫بکاتەوە‬

‫د‪ .‬عەبدولڕەحمان مەولود‬

‫بۆ سیاسی‬ ‫دەم ڕووت‬ ‫بۆ ئەو سیاسیەی پێوایە‬ ‫ئۆردوگان و ئاك پارتی دژی کورد‬ ‫نین دەڵێم عەفرین داگیرکراوە‬ ‫کاڵفام‪ .‬کاڵفام بێنە بەرچاوت‬ ‫سوپای تورکیا و لۆمپنەکانی‬ ‫بەزۆری چەك هەولێر‪ ،‬سلێمانی‪،‬‬ ‫دهۆك‪ ،‬کەرکوك‪ ،‬مەهاباد یان‬ ‫سنە داگیربکەن تۆش بڵێی‬ ‫ئەوانە دژی کورد نییە‪ .‬ئەی‬ ‫کەی دەبن بەدوژمن پێم ناڵێی؟‬ ‫عەفرین داگیرکراوە‪ ،‬گرێسپیو‬ ‫سەرێکانی بەناحەق شەڕی‬ ‫تێدایە‪ .‬کەی تۆ تێدەگەی یان‬ ‫هەر تێدەگەی کە ئۆردوگان و‬ ‫پارتەکەی مانەوەیان بە دژایەتی‬ ‫کورد بەستراوە؟! هەر بەڕاست‬ ‫تۆ عەفرین و سەرێکانی و‬ ‫گرێسپی‪ ،‬هاوشێوەی هەولێر‪،‬‬ ‫ڕانیەو هەڵەبجە‪ ،‬وەك شاری‬ ‫کوردان دەبینی؟‬ ‫هەموو‬ ‫ئەو‬ ‫سەرەڕای‬ ‫نەهامەتیەی لە ماوەی کورتی‬ ‫ڕۆژئاوای‬ ‫بەسەر‬ ‫ڕابردوو‬ ‫کوردستان هاتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کورد سەرکەوتوو بووە تیایدا‪.‬‬ ‫بەڵێ بە سەدان شەهیدمان‬ ‫داوە‪ ،‬بەهەزاران بریندارمان‬ ‫هەیەو بەسەدان هەزار ئاوارە‬ ‫بووین‪ ،‬بەاڵم هیچ کات هێندەی‬ ‫ئێستا تێگەیشتن لە کێشەی‬ ‫نەتەوایەتی ئێمە نەبووە لە‬ ‫جیهان‪ .‬هیچ سەرکەوتنێكیش‬ ‫بێ قوربانی نابێت‪ .‬ئەم‬ ‫سەرکەوتنەش بەناوی کورد‬ ‫کراوە‪ .‬دۆستەکانمان ژیرانە ئەم‬ ‫کارە دەکەن‪ ،‬هەم بۆخۆیان هەم‬ ‫بۆ ئێمەش‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی هەموو‬ ‫ڕۆژئاواو سومبلی بەرخودانیش‬ ‫مەزڵۆم کۆبانێ چەندینجار‬ ‫سوپاسی هەرێمی کوردستانی‬ ‫کردو سەرکەوتنی ڕۆژئاوای‬ ‫بە سەرکەوتنی هەموو کورد‬ ‫ناوبرد‪ ،‬کەچی سیاسی کاڵفامی‬ ‫کوردستان نایەوێت ببێتە‬ ‫بەشێك لەم سەرکەوتنە مەزنەی‬ ‫کورد‪ .‬بەچەند قسەی هەلەق‬ ‫و مەلەق‪ ،‬وەك ئۆردوگان دژی‬ ‫کورد نییە‪ ،‬دەیەوێت هەرێمی‬ ‫کوردستان و سەرکەوتنی ڕۆژئاوا‬ ‫بەهی خۆی نەزانێ لەبری ئەوە‬ ‫لە ئۆردی تورکان بێت‪.‬‬ ‫کاڵفام خۆشیم بەعەقڵت‪،‬‬ ‫ئوردوگان پشتی لە نزیکترین‬ ‫کەسەکانی خۆی کرد‪ ،‬تۆ‬ ‫بەتەمای چیت!؟ پێم ناڵێیت‬ ‫تاکو ئێستا لە دۆستایەتی‬ ‫تورکیا جگەلە تەوهین چیت‬ ‫بەدەستهێناوە؟‬ ‫گەر بێت و هەرێمی کوردستان‬ ‫بۆ خاتری ئوردوگان و پارتەکەی‬ ‫نەبێتە بەشێك لەو سەرکەوتنە‬ ‫گەورەی کورد یان خۆی بەشێك‬ ‫نەزانێت لەم سەرکەوتنە‪ ،‬ئەوا‬ ‫گەورەترین هەڵەی سیاسی‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ساڵو لە خۆڕاگری ئەوانەی‬ ‫بە گۆرانی وتن بەدەم ڕێگای‬ ‫مردن ئامادەن رووبەڕووی‬ ‫تورکیا‪ ،‬سوریا‪ ،‬ئێران‪ ،‬روسیاو‬ ‫ئەمەریکاش ببنەوە‪ .‬دڵنیابن‬ ‫ئەوانەش فرتچکیان بە ریاکاری‬ ‫گرتووە جگە لە زبڵدانی مێژوو‬ ‫لە شوێنێکیتر جێگایان نابێتەوە‪.‬‬ ‫پرۆفیسۆری یاریدەدەر‪.‬‬ ‫زانکۆی لۆریە‪ ،‬واترلو‪ ،‬کەنەدا‪.‬‬

‫�ە‬ ‫ئ��ە ن��د ێ � ـ�� ش ـ‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫ئەمریکا و فریوەکانی‬ ‫چاوپێکەوتن لەگەڵ ژان بودریار‬

‫لە ئینگلیزیەوە‪ :‬بڕوا عەالدین‬ ‫ لە دوا کتێبتدا بە ناونیشانی (ئەمریکا)‪،‬‬‫نووسیووتە‪( :‬لەناکاو بۆم دەرکەوت کە هەموو‬ ‫ئەو بابەت و تێمایانەی لە کتێبەکانی پێشوومدا‬ ‫پەردەوام پەردەم لەسەر هەڵماڵیون‪ ،‬زۆر‬ ‫کۆنکرێتی هاتنەوە بەرچاوم)‪ ،‬پرسیار دەربارەی‬ ‫لەدەستدان‪ ،‬ونکردن و بزرکردنی واقیع‪ ،‬بایەخ‬ ‫و گرنگیی وێنەو بوونی بە تێمای سەرەکی و‬ ‫پلە یەک‪ ،‬نەرێنیبوونی کۆگەل‪ /‬نێگەتیڤبوونی‬ ‫جەماوەر‪ ،‬ئەمە جگە لە باسکردنی ئەوەی کە‬ ‫لە کۆمەڵگەی ئەمریکیدا شتێک نیە بەناوی‬ ‫ئومێدەوە‪ .‬پرسیارەکە بۆ من ئەوەیە کە داخۆ‬ ‫ئەو شتەی ئومێد بە تۆ دەبەخشێت چیە؟‬ ‫بودریار‪ :‬من پێشتریش وتوومە کە ئومێد‬ ‫شتێکی گرنگ و پێویست نیە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫کە هەر خۆیشمان لە سەردەم و قۆناغێکدا‬ ‫دەژین کە خودی ئومێد بیرۆکەیەکی زۆر‬ ‫ڕوون و ئاشکرا نیە‪ .‬دیارە بێئاگا نیم لەوەی‬ ‫کە لە ئەمریکادا یۆتۆپیاکان زۆر چاالکن‪ ،‬جا‬ ‫بزووتنەوەی سەوز بێت‪ ،‬فێمێنیزم بێت یان‬ ‫ئەو بزاوتانەی تر کە گوایە ئومێدبەخشن و‬ ‫خواستیانە ببنە بزاوتی شۆڕشگێڕانە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە ڕاستی کردەگییانەو ڕاستەقینەی (زێدە‬ ‫واقیعییانە)[‪]1‬ی ئەمریکیدا‪ ،‬ئەم بزووتنەوانە‬‫لە گەمەی باڵوکردنەوەو ریکالمکردن زیاتر نین‪.‬‬ ‫لەوانەیە بەشێک نەبن لە دەسەاڵتی فەرمی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرگیز ڕۆڵێکی سەرەکی لەو پڕۆسەی بانگەشە‬ ‫قەبەو زلەدا دەگێڕن کە ناوی ئەمریکایە‪.‬‬ ‫ناڵێم بێبەرین لەوە یان دەستیان تێیدا نیە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەڵوێستێکی زۆر ڕووکەشانەیشیان هەیە‬ ‫بەرامبەری‪ .‬ئەوان بەردەوام دەبن لە گۆڕان‪،‬‬ ‫بزووتنەوە سەرهەڵدەدەن و بزاوت دیارنامێنن و‬ ‫بزر دەبن‪ ،‬لێ لەبەرئەوە نا کە ئایدیاکان باشن‬ ‫یا خراپ‪ ،‬بەڵکو وەک بەڵگەیەک بۆ زیندووبوون‪،‬‬ ‫زیندووبوونی ماتەریااڵنەی ئەو واقیعە ئەمریکیەی‬ ‫کە لە گۆڕانێکی بەردەوامدایە‪ .‬ئا لێرەوەیە کە‬ ‫من پێم وایە کە ناکرێت بە زاراوە سیاسیەکان‬ ‫ئەو چەشنە کێشانە باسبکرێن‪ .‬من خۆم باوەڕم‬ ‫بە بزووتنەوەی ژینگەدۆستی نیە‪ ،‬بەس ژینگە‬ ‫دەپارێزم‪ .‬مەرج نیە مرۆڤ بۆئەوەی ژینگە‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬ناچاربێت کە باوەڕی بە پاراستنی‬ ‫ژینگە هەبێت‪ ،‬دواییش بڵێت حەزدەکەم ژینگە‬ ‫بپارێزم‪ .‬لە ئەمریکا‪ ،‬ئەوەی کە گرنگە کردارە‪،‬‬ ‫ئیدی گرنگ نیە کە بیرۆکەی کارو کردارەکە‬ ‫باشە یا خراپ‪ .‬وەک نمونەیەک بۆ گۆڕاندنو‬ ‫ئاڵوگۆڕی وزە‪ ،‬هێشتا هەر ئەمریکا زۆر لە‬ ‫ئەوروپا زیندووترە‪.‬‬ ‫ لە کتێبی (ئەمریکا) دا وا باسی کولتوری‬‫ئەمریکا دەکەیت کە زۆر بازاڕییە‪ ،‬بەاڵم زۆر‬ ‫ئاسان و سادەیشە‪ ،‬کولتورێکە کە ڕۆشنبیرەکانی‬ ‫ناتوانن شیکارییبکەن‪ .‬ئایا ئەم قسەیە بەو‬ ‫مانایە نایەت کە جۆرێک لە نۆستالژیت هەیە‬ ‫بۆ کولتوری ئەوروپی‪ ،‬بەتایبەتی کولتووری‬ ‫ئەکادیمی؟‬ ‫بودریار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬هەڵوێستی ئەوروپی زۆر‬ ‫ئاڵۆزە‪ .‬نمونەی ئەوروپی وا سەیری کولتوری‬ ‫ئەمریکی دەکات کە ڕووکەشیە‪ ،‬هەربۆیەیشە‬ ‫کە ڕووکەشانە شیکاری دەکات‪ ،‬وەک ئەوەی‬ ‫کە بەتەنها کولتوور یان کولتووری نا‪-‬ئەمریکی‬ ‫ڕەسەن بێت‪ .‬دیارە ئەمە تەنها لە کەموکوڕیی‬ ‫کولتوورییانەدا کورتنابێتەوە‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫پێویستیش ناکات بە شێوەیەکی نەرێنیانە‬ ‫لێکبدرێتەوە‪ .‬دەبێت وشەی سادە‪ /‬ڕووکەش‬ ‫بخەینە نێوان دوو کەوانەوە‪ ،‬چونکە من خۆم ئەو‬ ‫ڕێچکە زۆر ئاسایی و بازاڕیەم بۆ بینینی ئەمریکا‬ ‫گرتەبەر و پاشتر گۆڕیم و گەشەم پێدا‪ .‬خۆی‬ ‫ئەم چەشنە نا‪-‬کولتوورەیش لە خۆیدا شتێکی‬ ‫ئەرێنیە و نابێت بە چاوی نۆستاڵژیای ئەوروپی‬ ‫لێی بڕوانین‪.‬‬ ‫ گەر ڕۆشنبیرانی ئەمریکی نەتوانن لە‬‫کولتوورەکەی خۆیان تێبگەن‪ ،‬ئایا ئەمە بەو‬

‫ئەوروپی وا سەیری‬ ‫کولتوری ئەمریکی‬ ‫دەکات کە ڕووکەشیە‪،‬‬ ‫هەربۆیەیشە کە‬ ‫ڕووکەشانە شیکاری‬ ‫دەکات‬

‫بودریار کە چەندین هونەرمەندی بەناوبانگ‬ ‫بەشدارییان تێدا کردبوو‪ .‬هەستی تۆ بەرامبەر‬ ‫ئەوە چیە کاتێک دەبینیت نووسینەکانت وایان‬ ‫لێهاتووە کە خەڵکی دژی دەوەستنەوەو وا‬ ‫باسی دەکەن کە ڕەشبینانەن و دەبنە مایەی‬ ‫نائومێدکردنی خەڵکی‪ ،‬جۆرێک لە ئیفلیجبوون و‬ ‫دەستەوسانی پەخشدەکەنەوە‪ ،‬سەرباری ئەوەی‬ ‫کە هیچ نەخشەڕێگایەکیان بۆ ئێمە پێ نیە تا‬ ‫بەرەو پێشەوە بڕۆین؟‬ ‫بودریار‪ :‬وەک پێشتریش وتم‪ ،‬هەمیشە‬ ‫لە نووسینەکانمدا ڕەگەزێک هەن کە خەڵکی‬ ‫توڕەو جاڕز دەکەن‪ ،‬ئەمەیش بۆ خۆی‬ ‫جۆرێک لە بەرەنگاربوونەوە توشی ڕۆشنبیرو‬ ‫خوێنەر دەکات هاوشێوەی فۆرمێک لە گەمە‪.‬‬ ‫بێگومان کە تۆ خەڵک توڕەبکەیت‪ ،‬دەبێت‬ ‫چاوەڕێی ئەوەیش بکەیت کە توڕەت بکەن و‬ ‫کارادانەوەی نەرێنیان بۆت هەبێت‪ .‬ئەو پیسییو‬ ‫خراپەیەیشی کە لە پشت ئەم دیاردەیەوەیە‪،‬‬ ‫شتێکی زۆر خۆشە و من خۆم تامەزرۆییم و‬ ‫ئارەزووی دەکەم‪ ،‬چونکە لەوێدا دەردەکەوێت‬ ‫ڕەنگە ناهۆشیارانە‪ ،‬نەرێنینبوونەکەی منیان بۆ‬ ‫گواسترابێتەوە‪ ،‬ئەوەیش شتێکە خۆم چاوەڕوانی‬ ‫بووم‪ .‬دەتوانم بڵێم لە کاردانەوەدا بۆ ئیشەکانم‬ ‫جۆرە زیادەڕەوییەک لە خودی کاردانەوەدا‬ ‫هەیە[‪ ،]2‬لەو ڕوانگەیەشەوە دەسەلمێت کە من‬ ‫سەرکەوتوو بووم لە کارەکەمدا‪.‬‬ ‫ ئەی سەبارەت بە پێگەی ژنان لەم کتێبەتدا‬‫چی دەڵێیت‪ ،‬بە شارەزاکانی فریودانیان‬ ‫دەزانیت؟‬ ‫بودریار‪ :‬من ناکۆکم بەو ئایدیۆلۆژیا‬ ‫دەمارگیرانەیەی فێمێنیزم کە دەڵێت ژن وەک‬ ‫فریودەر‪ ،‬گوزارشت لە ڕۆڵێکی بێنرخ و سووک‬ ‫دەکات‪ .‬بە ڕای من‪ ،‬ستراتیژی فریودان بۆ خۆی‬ ‫هێزێکی درەوشاوەو ڕزگارکەری ژنانە کە خۆراک‬ ‫لە الساییکردنەوەوە‪ ،‬وەردەگرێت‪ .‬بەداخەوە‪،‬‬ ‫لە فێمێنیزمدا هەر شتێک کە شانسی ئەوەی‬ ‫هەبوو مێیینە بێت‪ ،‬بەرگری لێدەکرێت‪ ،‬جا‬ ‫نووسینی مێیینە بێت‪ ،‬شیعر بێت یا هەر چەشنە‬ ‫داهێنانێکی هونەری‪ ،‬کە ئەمەیش وا دەکات‬ ‫ببێتە ئاوێنەیەکی السایکردنەوەی نێرساالریی‪.‬‬ ‫بێگومان ئەو الساییکردنەوەیە نەرێنینە و مایەی‬ ‫خەمباریە‪ .‬بەالی منەوە‪ ،‬ستراتیژی مێیینە بۆ‬ ‫فریودان بەمانای نامۆبوونی ژنان نایەت وەک‬ ‫ئەوەی کە فێمێنیستەکان باوەڕیان پێیەتی‪.‬‬ ‫دەبێت مرۆڤ گەورەتر لە شەڕی نێوان دوو‬ ‫ڕەگەز لەو مەسەلەیە بڕوانێت و لە نامۆبوونی‬ ‫سێکسیی دووربکەوێتەوە‪ .‬پێویست ناکات ژنان‬ ‫و پیاوان دژایەتی یەکتری بکەن‪ .‬بە باوەڕی من‬ ‫دەبێت فریوی مێیینە وەک چاکەیەکی پۆزەتڤ‬ ‫و ئەرێنی ببینرێت‪ .‬ئەوە باشترین ڕێگەیە بۆ‬ ‫مامەمەڵکردنی ژن و فریوەکانی‪ .‬بەاڵم بێگومان‬ ‫دیسان مەترسی ئەوە هەیە کە بە خەڵکی بە‬ ‫هەڵە لەم بۆچوونەم تێبگەن‪.‬‬ ‫ ئایا بینینی ژن وەک بوونەوەرێکی بااڵ‪،‬‬‫بۆ خۆی دیدیێکی ڕۆمانتیکییانە نیە؟ ئەمە‬ ‫جگە لەوەی کە زۆرێک لە فێمێنیستەکان هەر‬ ‫بەڕاستی ڕەخنەی ئەو کرۆکگەراییە (‪essen-‬‬ ‫‪ )tialism‬یان کردووە کە تۆ ڕەخنەی دەکەیت‪.‬‬

‫مانایە دێت کە تۆ لەگەڵ (ئیمبێرتۆ ئیکۆ) دا‬ ‫تەبادێیتەوە کاتێک دەڵێت‪ :‬دەبێت مامۆستایانی‬ ‫زانکۆ لە ئەمریکا خانەنشین بکرێن؟ ئەی ئە‬ ‫گەر ڕۆشنبیرەکانی نەتوانن‪ ،‬ئایا چۆن دەکرێت‬ ‫خوێندکارانی قۆناغی دواناوەندی تێڕوانینێکی‬ ‫ڕوونیان بۆ کۆمەڵگەکەیان هەبێت؟‬ ‫لەڕێی‬ ‫دەشێت‬ ‫بەڵێ‪،‬‬ ‫بودریار‪:‬‬ ‫بەرچاوڕوونیەوە جۆرێک لە ئەگەر بۆ تێگەیشتن‬ ‫هەبێت‪ .‬بەاڵم ڕۆشنبیری ئەمریکی ناتوانێت‬ ‫لە کولتوورەکەی خۆی تێبگات‪ ،‬چونکە خۆی‬ ‫کۆت و دیلی ناو گێتۆیەکی کولتوورییە‪ .‬شێوازە‬ ‫بەرگریکارانەکەیشی کە خۆی لە السایکردنەوەی‬ ‫کولتووری ئەوروپیدا دەبینێتەوە‪ ،‬ڕوونیدەکاتەوە‬ ‫کە بۆچی ئەو کەلێن و جیاوازیە گەورەیە لەنێوان‬ ‫ڕۆشنبیری ئەمریکی و کولتووری ئەمریکیدا هەیە‪.‬‬ ‫بەدڵنیایەوە‪ ،‬الوان خاوەن بەرچاوڕوونیەکی‬ ‫زیندووترن و لەو دۆخە ساختەیەدا ناژین کە‬ ‫رۆشنبیران دەیگوزەرێنن‪.‬‬ ‫من خۆم کە ویستم لە دیاردەی (زیادەڕەویکردن‬ ‫لە واقیع)ی ئەمریکیدا بکۆڵمەوە‪ ،‬هاوڕێکانم‬ ‫نەیانویست لەگەڵمدا بەشداربن و ڕەتیانکردەوە‪،‬‬ ‫هەربۆیە من وەک ئیکۆ ناڵێم دەبێت خانەنشین‬ ‫بکرێن‪ ،‬بەڵکو لە ڕاستیدا خوازیارم کە بیاننێرم‬ ‫بۆ بیابان‪.‬‬ ‫ ئەها بەڵێ‪ ،‬بیابان! تۆ دەڵێیت‪(( :‬بیابانەکان‬‫پێکهاتەی بااڵنمان و لە هەر کۆمەڵگەیەک‪ ،‬یا‬ ‫هەر چەشنە سۆزداربوون و سێکسواڵتیەکەوە‪،‬‬ ‫دوورن))‪ .‬هەروەها پێشنیاریش دەکەیت کە‬ ‫((مرۆڤ دەبێت هەمیشە شتێک وەکو قوربانی‬ ‫بهێنێت بۆ بیابان تا بیکات بە قوربانی‪ :‬ژن‪.‬‬

‫گەر شتێک هەبێت لە بیاباندا شاراوە‪ ،‬شتێک‬ ‫کە لە جوانیدا هاوشێوەو هاوتای بیابان بێت‪،‬‬ ‫بۆچی ئافرەت نەبێت؟))‪ .‬ئامانجی تۆ لەم‬ ‫قسە جاڕزکەر و بێ پاساوە چیە کە دەبێتە‬ ‫مایەی توڕەکردنی ئەوانی تر؟ ئایا دەرەنجامە‬ ‫ئاساییەکەی ئەوەیە کە لە ناوجەرگەی شاردا‬ ‫قوربانی بە فەیلەسوفێکی پۆستمۆدێرن بدرێت؟‬ ‫بودریار‪ :‬ڕەنگە بیرۆکەیەکی باش بێت‬ ‫کە بە ئاشکرا فەیلەسوفێکی پۆستمۆدێرن‬ ‫بکرێتە قوربانی‪ .‬بێگومان لەو وێنەیەدا کە‬ ‫پێشنیارمکردووە بۆ قوربانیدان بە ئافرەت‪،‬‬ ‫بڕێکی دیاریکراو لە تووڕەکردن و جاڕزبوون‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم وەک خۆم‪ ،‬بەڕاستی زاراوەی‬ ‫(قوربانیدان یا بەقوربانیکردن)‪ ،‬بە شتێکی‬ ‫نەرێنی و نێگەتڤ نابینم‪ .‬من وا سەیری دەکەم‬ ‫کە پۆزەتیڤ و ئەرێنیە‪ .‬خۆی لە خودی فریودان‬ ‫(‪ )seduction‬دا جۆرێک لە قوربانیدانی‬ ‫ئاڵوگۆڕکارانە هەیە‪ .‬بۆ نمونە دەبێت شتێک‬ ‫بمرێت و نەمێنێت‪ ،‬بەاڵم مەرج نیە ئەو شتەی کە‬ ‫دەمرێت سڕینەوەی کەسێکی تر بێت لە بووندا‪،‬‬ ‫ڕەنگە ئەوە حەز چڵێسی و خۆشەویستی بن‬ ‫کە دەبێت بمرن‪ .‬قوربانیدان بە ئافرەتێک لە‬ ‫بیاباندا پرۆسەیەکی لۆژیکیە‪ ،‬چونکە مرۆڤ لە‬ ‫بیاباندا شوناسی خۆی لەدەست دەدات‪ .‬لێرەدا‬ ‫قوربانیدانەکە کردەیەکی بااڵنمایەو بەشێکە لە‬ ‫درامای بیابان خۆی‪ .‬رەنگە کردنی ژنیش بە‬ ‫بابەتی قوربانیدانەکە زیاتر جێی ستایش بێت‬ ‫وەک پێشکەشکردنی قوربانیەک بە بیابان خۆی‪.‬‬ ‫ لەو دواییانەدا لە نیۆرک‪ ،‬پێشانگایەک‬‫هەبوو بە ناونیشانی بەرەنگاربوونەوە دژ بە‬

‫بودریار‪ :‬گرنگترین شت ئەوەیە کە وەک‬ ‫ژن‪ ،‬ڕەخنە لە ژن بگرین‪ .‬فریودان نە بە تەنها‬ ‫ستراتیژێکی سێکسییە و نە تاک الیەنانەیشە‪،‬‬ ‫بەڵکو لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای هەماهەنگی‬ ‫و ڕێککەوتن درووستبووە‪ .‬ئەم گەمەیە یاسای‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬گەمەیەکی زۆر جەستەییە و‬ ‫یەکسانیخوازانەیە کە تیایدا هەردوو الیەنەکە‬ ‫زۆر بە قووڵی ڕۆدەچن و چەندەها گرەو و‬ ‫قوماری لەسەرە‪ .‬تاڕادەیەک ئایدیۆلۆژیایەکە‬ ‫بە زیانی دیموکراسی دەشکێتەوە‪ .‬پیاوان لە‬ ‫ئێستادا هەوڵدەدەن ئایدیۆلۆژیایەک بدۆزنەوە‬ ‫کە پێناسەیان بکات‪ ،‬پێیشم وایە کە دەبێت‬ ‫مێیینە دوورتر لە سنوورە بەرتەسکەکانی خۆی‬

‫مرۆڤ‬ ‫لە بیاباندا‬ ‫شوناسی خۆی‬ ‫لەدەست دەدات‬

‫من ناکۆکم بەو‬ ‫ئایدیۆلۆژیا‬ ‫دەمارگیرانەیەی‬ ‫فێمێنیزم کە دەڵێت ژن‬ ‫وەک فریودەر‪ ،‬گوزارشت لە‬ ‫ڕۆڵێکی بێنرخ و‬ ‫سووک دەکات‬ ‫بڕوات‪ ،‬واتە دوورتر لەو ڕێگایەی کە لە ئێستادا‬ ‫خۆی تێدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫ ئەی باشە‪ ،‬لەم حاڵەتەدا دەتوانین باس لە‬‫خۆشەویستی بکەین؟‬ ‫بودریار‪ :‬یاخیبوونێک هەیە‪ ،‬بەاڵم بەڕاستی‬ ‫نازانم چۆنە‪ .‬لەڕاستیدا من هیچ شتێکی ئەوتۆی‬ ‫وام نیە کە لەبارەی خۆشەویستیەوە بیڵێم‪.‬‬ ‫ مناڵت هەیە؟ هیچ جۆرە گەشبینیەکت‬‫پێدەبەخشن؟‬ ‫بودریار‪ :‬دووانم هەیە کە تەمەنیان گەورەیە‪.‬‬ ‫ڕەنگە من باوکێکی خراپ بم بەوەی کە هیچ‬ ‫ئومێدێکی تایبەتی خۆمم لەسەر هەڵنەچنیوون‪.‬‬ ‫ئیتر ئەوە بوو خۆیان ڕێگای خۆیان هەڵبژاردو‬ ‫ئەوەی کە ویستیان‪ ،‬کردیان‪.‬‬ ‫ قوماردەکەیت؟‬‫بودریار‪ :‬بە ڵێ‪ ،‬لە الس ڤێگاس‪ .‬هەندێک جار‬ ‫قومارچییش نیم‪.‬‬ ‫ ئەی دەکرێت ئیشەکەی خۆت بە قومار لە‬‫قەڵەمبدرێت؟ ئەگەر وا بوو‪ ،‬گرەوەکانت لەسەر‬ ‫چیین؟‬ ‫بودریار‪ :‬نازانم گەر بتوانن بە گرەوی‬ ‫کولتووریی ناوی ببەن‪ .‬بەاڵم نابێت گرەو تێکەڵ‬ ‫بە ئەنجامەکان بکەن‪ .‬گرفتەکە ئەوە نیە کە‬ ‫کارەکە بچووکبکەنەوە‪ ،‬بەڵکو کێشە ئەوەیە کە‬ ‫کارێکە تا تەواو دەبێت‪ ،‬هەر بە چواردەوری‬ ‫خۆیدا دەخولێتەوە[‪( ]3‬دیارە کارکردن خۆی‬ ‫هیچ گرەوێک ناکات)‪ .‬گرەو وەک ئەوەی‬ ‫من باوەڕم پێیەتی‪ ،‬بریتیە لە جموجۆڵ و‬ ‫زیندووبوونی کارکردنەکە خۆی‪ ،‬تا ڕادەیەک لە‬ ‫یاری پۆکەر دەچێت‪ .‬بەشێوەیەک لە شێوەکان‪،‬‬ ‫گرەوکردن گەمەیەکە دوورتر لە زیادکردن تا‬ ‫ببینیت چ کارتێک لە دەستی ئەوانی تردایە‪.‬‬ ‫گرەو ئەوەیە کە ئەوانی تر نیشانی بدەن چییان‬ ‫لەدەستایە‪.‬‬ ‫ لە نەشوەی سۆسیالیزم (‪The Ecsta-‬‬‫‪ )sy of Socialism‬دا باس لە سادەگۆیی‬ ‫ناماقواڵنەی ئایدیای سۆسیالیزم دەکەیت‪.‬‬ ‫ئایا ئەو دۆخە ڕەنگدانەوەی نائومێدبوونتە لە‬ ‫سیاسەتەکانی پاش ‪٦٨‬؟ ئایا هەرگیز لەگەڵ هیچ‬ ‫سیاسیەکدا لەسەر بایەخدان و سەرمەستبوون بە‬ ‫ناماقووڵبوونی کلتووری بەکاربردن‪ ،‬نەبووە بە‬ ‫دەنگەدەنگتان؟‬ ‫بودریار‪ :‬لێرەدا گرفتێکی دیاریکراومان هەیە‪،‬‬ ‫چونکە نەوەی ‪ ٦٨‬هەموو کارتەکانیان لە‬ ‫یاریەکەدا بەکارهێنا‪ .‬ئەوان زۆر سەرسوڕهێنەرانە‬ ‫نکۆڵییان لە کولتوور دەکرد‪ ،‬قوربانییان بە‬ ‫بەها سیاسیەکان دەدا‪ .‬بێگومان لە دوای‬ ‫پرۆسەی قوربانیدانیشەوە‪ ،‬هەمیشە جۆرێک‬ ‫لە بەتاڵیی دەبینین‪ :‬بەتاڵییەکی کولتووری‪.‬‬ ‫ئەوەی لە ئەمریکادا ئەم بەتاڵیەی پڕکردەوە‬ ‫کولتوور نەبوو‪ ،‬بەڵکو کۆمەڵێک ڕووداو بوون‬ ‫کە توانیان دیمەنە سیاسیەکانی ‪ ٦٨‬بگۆڕن بە‬ ‫گەمەی ئاگرینی کولتووریی‪ .‬رادیکالیزمی ‪٦٨‬‬ ‫بوو بە مایەی باڵوبوونەوەی چەندین ڕووداوی‬ ‫جۆراوجۆر‪ ،‬وەک چۆن ڕادیکالیزمی ئەمریکی بووە‬ ‫مایەی داڕمانی بازار و بۆرسە یا سەرهەڵدانی‬ ‫ئایدز‪ ،‬ڕادیکالیزمێک کە ڕۆشنبیر هیچ شوێن و‬ ‫پلەوپایەیەکی تێیدا نیە‪ .‬مەبەستم لە ڕۆشنبیرە‬ ‫بە مانا زۆر باوەکەی‪ .‬ڕادیکالیزمی کولتووری بوو‬ ‫بە مایەی هەندێک ڕووداو و تیایشیدا ڕۆشنبیر‬ ‫پاسڤ و بێالیەن کرا‪ .‬ڕۆشنبیر هیچ پاشەڕۆژێکی‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪BAUDRILLARD LIVE : Selected in‬‬‫‪terview، Edited by Mike Gane, Lon‬‬‫‪.don and New York, Routledge 1993‬‬ ‫الپەڕەکانی ‪.1٥٥/1٥2‬‬

‫[‪.hyper-reality ]1‬‬ ‫[‪.hyper-reaction ]2‬‬ ‫[‪ ]3‬بودریار دەخوازێت لێرەدا بیچوێنێت بە‬ ‫گەمەی ڕٶڵێت (و‪.‬ک)‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫‪13‬‬

‫د‪.‬شلێر فایەق‪ ،‬بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵبوونی سلێمانی‪:‬‬

‫پێشتر رۆژانە زیاتر لە ‪ 150‬منداڵ‬ ‫لەدایكدەبوون ئێستا كەمبۆتەوە بۆ ‪ 50‬منداڵ‬ ‫زەمەن‪ :‬ڕۆژانە چەند نەخۆش سەردانی‬ ‫نەخۆشخانەكەتان دەكەن؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬نەخۆشخانەی منداڵبوونی‬ ‫سلێمانی ئاستی سێی پێدەڵێن بەپێی‬ ‫رێكخراوی جیهانی (‪ ،)WHO‬نەخۆشخانەی‬ ‫ئاستی سێش ئەوەیە هەموو حاڵەتێكی‬ ‫كتوپڕی ساردو هەموو نەشتەرگەریەكانی‬ ‫ژنانو منداڵبوونی تێدایە‪ ،‬چ نەخۆشی ژنان‬ ‫یان نەخۆشی مندااڵن‪ .‬لە پارێزگای سلێمانیدا‬ ‫پێویستمان بەچوار نەخۆشخانەی لەم‬ ‫جۆرە هەیە‪ ،‬واتا ئەم نەخۆشخانەیە كاری‬ ‫ئەو نەخۆشخانانەش دەكات كە لەدەرەوەی‬ ‫سلێمانی كاری ژنانو منداڵبوون دەكەن‪،‬‬ ‫بەتایبەت حاڵەتە قورسەكانی نەشتەرگەری‬ ‫كە پێویستی بە چاودێری ورد هەیە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫نەخۆشخانەكەمان تایبەتە بە نەخۆشیە‬ ‫كتوپڕەكانی ژنانو منداڵبوون‪ ،‬ئێمە هۆڵێكی‬ ‫گەورەی منداڵبوونمان هەیە‪ ،‬كە لەیەك كاتدا‬ ‫بیست ژن دەتوانێت منداڵی ببێت‪ ،‬لەمساڵدا‬ ‫سیانزە هەزار ژن لە نەخۆشخانەكەمان‬ ‫منداڵی بووە‪ ،‬ساڵی پاریش چواردە هەزار ژن‬ ‫منداڵیان بووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كەواتە منداڵبوون لە شاری‬ ‫سلێمانی زیادیكردووە یان كەم؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬منداڵبوونی دانیشتوانی‬ ‫شاری سلێمانی بە ژمارە بەرەو كەمبوون‬ ‫دەڕوات بەتایبەتی لەم چەند ساڵەی دواییدا‪،‬‬ ‫بەداخەوە كە پێشتر ڕۆژانە ‪ 150‬بۆ ‪ 160‬منداڵ‬ ‫لەیەك ڕۆژدا لەدایكدەبوون ئێستا كەمبۆتەوە‬ ‫بۆ ‪ 50‬بۆ ‪ 60‬منداڵ‪ ،‬منداڵبوونی ئاوارەكان‬ ‫بەرەو زیادبوون دەڕوات‪ ،‬ئەمەش زۆر خراپە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا سلێمانی لە كۆنیشدا لەچاو‬ ‫شارەكانی دیكەدا هەر منداڵیان كەمتر بووە‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشی بۆ سروشتی خەڵکی شارەكە‬ ‫دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا ئەو ژنانەی روو لە‬ ‫نەخۆشخانەكەتان دەكەن‪ ،‬تێیاندایە لە خوار‬ ‫هەژدە ساڵەوە بێت؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬لە هەموو جۆرە نەخۆشێك‬ ‫دێتە نەخۆشخانەی ئێمە‪ ،‬تیایەتی لەناو‬ ‫شارە‪ ،‬تیایەتی دەرەوەی شارە بەتایبەتی لەم‬ ‫چەند ساڵەی رابردوودا ژنانی خوار تەمەن‬ ‫هەژدە ساڵ زۆرن‪ ،‬كە منداڵیان دەبێت بەتەنیا‬ ‫لەمانگی نۆدا پەنجا ژن لەخوار هەژدە ساڵەوە‬ ‫منداڵیان بووە‪ ،‬خۆشبەختانە ‪ 45‬ژنیان بە‬ ‫سروشتی منداڵیان بووە‪ ،‬بەاڵم دڵمان بەوە‬ ‫خۆش نیە لەخوار تەمەنی هەژدە ساڵییەوە‬ ‫كچان شوو بكەنو منداڵیان ببێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬نەخۆش زۆرجار گلەیی ئەوەیان‬ ‫هەیە پزیشكو كارمەندەكانتان وەك پێویست‬ ‫بەدەم نەخۆشەوە ناچن بۆچی؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬لە هەموو دونیادا منداڵبوون‬ ‫بە ئازارە‪ ،‬بەداخەوە لە دێرزەمانەوە ئەو‬ ‫قسەیە لە نەخۆشخانەكانی منداڵبوون لە‬ ‫هەموو عێراقو واڵتاندا هەیە‪ ،‬نەك شاری‬ ‫سلێمانی‪ .‬خەڵكی وادەزانێت ئێمە توندوتیژی‬ ‫بەرامبەریان بەكاردەهێنین‪ .‬من ناڵێم لەسااڵنی‬ ‫رابردوودا توندوتیژی بەكارنەهاتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا كە سۆشیال میدیاو دەنگ تۆماركردن‬ ‫هەیە بەهیچ جۆرێك ناتوانرێت توندوتیژی‬ ‫بەرامبەر نەخۆش بەكاربهێنرێت‪ ،‬چونكە كەس‬ ‫لێت قەبوڵ ناكات‪ ،‬بەاڵم بەجارێك بیست ژن‬ ‫لەالی پزیشكێكی ئێمە منداڵی دەبێت پزیشك‬ ‫ناتوانێت نەخۆش بالوێنێتەوە‪ ،‬خۆشم ئەوە‬ ‫دەزانم الوانەوەی نەخۆش الی ئێمە كەمە‪،‬‬ ‫نەخۆشێك بەتەمابێت ئێمە بیالوێنینەوەو‬

‫لە مانگی ڕابردودا‬ ‫سێ حاڵەتی مردنی‬ ‫ژنان هەبووە‬ ‫بەهۆی‬ ‫نەشتەرگەری‬ ‫منداڵبوونەوە‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫فایەق‪،‬‬ ‫د‪.‬شلێر‬ ‫نەخۆشخانەی منداڵبوونی سلێمانی‪،‬‬ ‫هۆشداریدەدات لە كەمبوونەوەی رێژەی‬ ‫منداڵبوون بەتایبەت لەناو دانیشتوانی‬ ‫شاری سلێمانیو دەڵێت پێشر رۆژانە‬ ‫‪ ١5٠‬بۆ ‪ ١6٠‬منداڵ لەدایكدەبوون ئێستا‬ ‫كەمبۆتەوە بۆ ‪ 5٠‬بۆ ‪ 6٠‬منداڵ‪.‬‬ ‫د‪.‬شلێر فایەق‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” چەندین ئامارو جیاوازی‬ ‫لە نێوان نەخۆشخانەی منداڵبوونو‬ ‫نەخۆشخانە ئەهلیەكان دەخاتەڕوو‪ ،‬ئەو‬ ‫بە ژمارە وەاڵمدەداتەوە‪ ،‬كە لەدایكبوونی‬ ‫منداڵ لە نەخۆشخانەكەی ئەوان زۆر‬ ‫زیاترە لە نەخۆشخانە ئەهلییەكان‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكەی بەردەستی شلێر‬ ‫فایەق‪ ،‬لەمساڵدا سیانزە هەزار ژن لە‬ ‫نەخۆشخانەی منداڵبوون منداڵیان بووە‪،‬‬ ‫ساڵی رابردووش چواردە هەزار منداڵ‬ ‫لەدایكبوون‪.‬‬

‫بایكۆتی دەرمانو كااڵی توركی‬ ‫چەكێكی بێدەنگو سارد‬ ‫د‪ .‬هەڤین كەمال‬

‫سازدانی‪ :‬مەزهەر كەریم‬

‫منداڵبوونی‬ ‫دانیشتوانی شاری‬ ‫سلێمانی بەرەو‬ ‫كەمبونەوە دەڕواتو‬ ‫لە ناو ئاوارەكانیشدا‬ ‫بەرەو زیادبوون‬ ‫دەڕوات‬ ‫قسەی لەگەڵ بكەین فریاناكەوین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەمە واینەكردووە ژنان كەمتر‬ ‫بێنە نەخۆشخانەكەتان بۆ منداڵ بوونو زیاتر‬ ‫روو لە نەخۆشخانە ئەهلییەكان دەكەن؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬لەگەڵ ئەوەی خەڵكانێك‬ ‫پێیان وایە نەخۆش كەمتر دێتە نەخۆشخانەی‬ ‫منداڵبوون‪ ،‬بەاڵم ئێستا ژمارەی منداڵبوون‬ ‫لەالی ئێمە زۆر زیاترە لە ژمارەی منداڵبوون‬ ‫لە سەرجەم نەخۆشخانە ئەهلیەكان لە‬ ‫سنوری سلێمانی‪ ،‬مانگانە ‪ 1500‬منداڵ لە‬ ‫نەخۆشخانەكەمان لەدایك دەبێت ئەوان‬ ‫بەهەموو نەخۆشخانە ئەهلیەكان ‪ 1000‬منداڵی‬ ‫تێدا لەدایك دەبێت‪ ،‬نەخۆشخانە ئەهلییەكان‬ ‫منداڵبوونی زۆر كتوپڕو سروشتی وەرناگرن‪،‬‬ ‫تەنیا لەدایكبوون لە رێگەی نەشتەرگەرییەوە‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬بیرمان نەچێت نەخۆشخانەی‬ ‫ئەهلیی بۆ حاڵەتی ئاسانە هەرگیز ناتوانن‬ ‫حاڵەتی قورس وەربگرن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەپێی ئەزموونت ئەتوانیت بە‬ ‫ئێمەو خوێنەرەكانمان بڵێیت‪ ،‬ئەو زیانانە‬ ‫چین كە ئەگەر پێش وادەی ئاسایی منداڵ‬ ‫لەدایك ببێت؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬دەبێتە هۆی نەبەكامی‬ ‫منداڵەكە‪ ،‬بەتایبەت هۆی دروستنەبوونی‬ ‫سیەكانی منداڵەكە كە ئەمە بۆخۆی‬ ‫مەترسیەكی زۆر گەورەیە لەسەر منداڵەكە‪،‬‬ ‫ئەگەر منداڵ لەسێ دەقەی یەكەمدا‬ ‫ئۆكسجینی بۆ نەچێت توشی شەلەل دەماخ‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ژنان بە سروشتی منداڵی ببێت‬ ‫باشترە یان بە نەشتەرگەری؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬ئێستا من لە پڕۆژەیەكدا‬ ‫كاردەكەم كە هەوڵی ئەوە دەدەین منداڵبوون‬ ‫بەڕێگەی نەشتەرگەری كەم بكەینەوە‪،‬‬ ‫كە پێیدەوترێت پڕۆژەی كەمكردنەوەی‬ ‫منداڵبوون بەنەشتەرگەری‪ ،‬لەڕاستیدا‬ ‫منداڵبوون بەنەشتەرگەریو منداڵبوون بە‬

‫سروشتی هەردووكیان زیانی خۆیان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر بیخەینە تای تەرازویەكو حسابی‬ ‫بكەین منداڵبوون بە سروشتی كێشەكانی‬ ‫زۆر كەمترە‪ .‬لەجیهاندا وەها رێگە پێدراوە‬ ‫ئەگەر سەد ژن منداڵی ببێت لەڕۆژێكدا پانزە‬ ‫بۆ بیست ژن دروستە بەنەشتەرگەی منداڵی‬ ‫ببێت‪ ،‬بەاڵم لەو ژمارەیە تێپەڕی ئەوا كارێكی‬ ‫دروست نیە‪ ،‬لە مانگی رابردوودا سێ حاڵەتی‬ ‫مردنی ژنان هەبووە لە دەوروبەری سلێمانیدا‬ ‫بەهۆی نەشتەرگەری منداڵبوونەوە ژنان بە‬ ‫بەنجكردن مردون‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كەواتە حاڵەتی مردنی دایكو‬ ‫منداڵ لە نەشتەرگەریدا زۆرترە یان لە‬ ‫ئاساییدا؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬لەكاتی منداڵبوون بەشێوەی‬ ‫نەشتەرگەری مردنی دایك زۆر زیاترە‪،‬‬ ‫ئێمە سااڵنە بەشی نەبەكاممان هەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫ژنانەی بە نەبەكامی منداڵیان دەبێت ئەوا‬ ‫منداڵەكانیان دەمرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێوە هۆبەی مامانیشتان هەیە‬ ‫بۆچی؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬مامان لە هەموو دونیادا‬ ‫هەیە كە پێیدەوترێت منداڵبوون لەناو‬ ‫مااڵندا‪ ،‬سااڵنی زوو كاری مامانی كارێكی زۆر‬ ‫بەهێزبوو‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ پێشكەوتنی كەرتی‬ ‫تەندروستیو دروستكردنی نەخۆشخانەی‬ ‫منداڵبوون جێگرەوەی ئەو كارە دروستبووە‪،‬‬ ‫كە پزیشك لە نەخۆشخانە ئەو كارە دەكات‪،‬‬ ‫ئێمە هۆبەیەكمان هەیە بەناوی هۆبەی‬ ‫مامانی‪ ،‬كە رێگە بەو مامانانە دەدات بۆ‬ ‫خۆیان كارمەندی تەندروستین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا چەند كارێكی سنووردار دەكەن‬ ‫رێگەپێدراونین هەموو كارێكی مامانی بكەن‬ ‫لەمااڵندا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زیانەكانی تەندروستی بۆ ژنانی‬ ‫خوار تەمەن هەژدە ساڵ منداڵیان ببێت چیە؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬من لەڕووی جەستەییەوە‬ ‫باسی دەكەم‪ ،‬ئەو ژنەی هێشتا تەمەنی‬ ‫نەچوەتە هەژدە ساڵو كۆئەندامی زاوزێی‬ ‫باش پێنەگەشتووە ئێسقانەكانی حەوزی‬ ‫هێشتا بەتەواوەتی گەشەكان نەكردووە‬ ‫كێشەی تەندروستی بۆ خۆیو منداڵەكەی‬ ‫دەبێت لەبەرئەوەی دروستكردنی منداڵێك‬ ‫لەسەر جەستەیەك كە هێشتا ماویەتیو تەواو‬ ‫پێبگات‪ ،‬بەتەكید ئەو منداڵەی كە دروستی‬ ‫دەكات باش دەرناچێت‪ ،‬كە لەو حاڵەتاندا‬ ‫نیسبەتی منداڵی نەبەكامو مردنو لەبارچوون‬ ‫منداڵ لەو ژنانەدا زۆرە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەو ژنانە بۆخۆیان دوچاری زۆر گیروگرفت‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬ئەگەر كچێك لەپێش تەمەنی‬ ‫هەژدە ساڵیەوە نەشتەرگەری بۆ بكرێت‬ ‫خۆی نەپارێزێت لە منداڵبوون ئەوا لەتەمەنی‬ ‫‪ 30‬ساڵیدا توشی جۆرەها نەخۆشی ژنانو‬ ‫منداڵبوون دەبێت هەندێكجار لەو تەمەنەدا‬ ‫ناچاربوین مندااڵنیان بۆ دەربهێنین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬باشترین تەمەن بۆ كچان‬ ‫هاوسەرگیری بكەنو منداڵیان ببێت كەیە؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬باشترین كات بۆ منداڵبوونو‬ ‫پێكهێنانی هاوسەرگیری لەنێوان ‪ 20‬بۆ ‪35‬‬ ‫ساڵیدایە‪ ،‬هەركەسێك بیەوێت منداڵی ببێت‬ ‫لەو تەمەنەدا تەواوی بكات زۆر باشە بێت‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬نەخۆشخانەی منداڵبوون بیناكەی‬ ‫وەك پێویست نیە بۆ ئەمە چیتان كردووە؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬بینای نەخۆشخانەی‬ ‫منداڵبوون‪ ،‬بینای نەخۆشخانە نیە پێویستی‬ ‫بەوە هەیە شوێنێكی باشتر هەبێت‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫وامان لێكردووە لەڕووی ژینگەی كاركردنەوە‬ ‫زۆر شیاوبێت‪ ،‬بەاڵم وەك بینا زۆر خراپە‪،‬‬ ‫بەداخەوە لەڕووی داودەرمانەوە كەموكوڕیمان‬ ‫هەیە هەندێكجار دەرمانی ئەنتی بایۆتیكو‬ ‫دەرمانی ئازار شكێنمان نیە لەبەرئەوەش نیە‬ ‫كە بۆمان ناكڕێت بەڵكو لەبەرئەوەی شێوازی‬ ‫كڕینەكەی پێیدەچێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆ حاڵەتی كەمی ژمارەی‬ ‫فەرمانبەر نەخۆشخانەكەتان چیكردووە؟‬ ‫شلێر فایەق‪ :‬ژمارەی كارمەندەكانمان‬ ‫بەرەو خراپیەكی زۆر زۆر دەڕوات‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫كارمەندانەی لە نەخۆشخانەكەمان كاردەكەن‬ ‫ژمارەیەكیان تەمەنیان هەڵكشاوەوە بەرەو‬ ‫پیربوون دەڕۆن نەخۆشیە موزمینەكان‬ ‫لەسەریان دەركەوتووە ماندون چەند ساڵێكە‬ ‫ئەو كارە قورسە دەكەن‪ ،‬پێویستمان بە ‪150‬‬ ‫كارمەندی نوێ هەیە‪ ،‬لە ساڵی ‪2012‬وە یەك‬ ‫كارمەندی تازەمان بۆ نەهاتووە چەند ساڵێك‬ ‫پێشتریش‪ ،‬چونكە هەرچی كارمەندێك‬ ‫دادەمەزرا بۆ نەخۆشخانەی شاریان دەنارد‪،‬‬ ‫كارمەند هەیە تایبەتمەندیەی بۆ نەخۆشخانەی‬ ‫منداڵبوونە لەشار دامەزراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫نەخۆشخانەی شار نەخۆشخانەیەكە بەشی‬ ‫ژنانو منداڵبوونی نیە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫زیانەكانی كەمی كارمەند لە جۆرو كوالێتی‬ ‫كارەكەمان دادەبەزێنێت‪ ،‬نەخۆش گلەیی‬ ‫دەكات ناچین بەدەمیەوە نازانێت سەرمان‬ ‫ناپەرژێت بەهۆی زۆری نەخۆشەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا جۆری نەخۆشخانە حكومییەكان‬ ‫لە نەخۆشخانە ئەهلییەكان باشترە‪ ،‬ئەوە‬ ‫الیەنێك دەیەوێت نەخۆشخانە حكومییەكان‬ ‫لەكەدار بكات‪.‬‬

‫نەخۆشێك‬ ‫بەتەمابێت ئێمە‬ ‫بیالوێنینەوەو قسەی‬ ‫لەگەڵ بكەین ئەوە‬ ‫فریاناكەوین‬

‫بیرمەندو زمانزانی ئەمریكی نوام چۆمسكی دەڵێت “كوردەكان لەسوریا‬ ‫توانیان بەماوەیەكی كەم كۆمەڵگایەكی چاالكی دیموكراسی دروست بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بوونی دوژمنەكانیان لە توركیای فاشیستو سوریای خوێنڕێژ هەمیشە‬ ‫مەترسییە بۆیان‪ ،‬هەر بۆیە دەبێت هەر ڕێگایەك هەبێت بۆ ڕێگریكردن‬ ‫لە هێرشی ئەو دوژمنانە بەكار بهێنرێت”‪ ،‬لەشوێنێكی تردا دەڵێت‬ ‫“كاریگەرترین ڕێگا بۆ لێدان لەتوركیا‪ ،‬لێدانە لە ئابوورییان كەئەویش لەڕێ‬ ‫بایكۆتی كااڵو هونەرو سەنتەرە ئەكادیمیەكانیانەوە دەبێت”‪.‬‬ ‫چۆمسكی لێرەدا پێماندەڵێت بەڕەنگاربوونەوەی دوژمن جۆری زۆرەو‬ ‫هەرە كاریگەرترینیان لێدانی ئابوورییە‪ ،‬كە لەوانەیە ئێمە وەكو مرۆڤ‬ ‫بەگشتییو وەكو كورد بەتایبەتی زۆربەیجار وابیر بكەینەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بەرەنگاری دوژمنێك بینەوە پێویستمان بەفیشەكو تەقەمەنیو جەنگە‬ ‫لەگەڵیاندا‪ .‬بەاڵم ئەم دەستەواژەیە بۆ ئەم سەردەمە ڕاست نیە‪ .‬ئەم‬ ‫سەردەمە سەردەمی جەنگی ساردو بێدەنگە‪ ،‬هەروەكو چۆن واڵتە‬ ‫زلهێزەكان كە دەیانەوێت كۆنتڕۆڵی واڵتێك بكەن پێش هەموو شتێك‬ ‫دەست بۆ ئابوورییەكەی دەبەنو هەوڵدەدەن بیخەنە ژێر ڕكێفی خۆیانەوەو‬ ‫ئابوورییەكەی داڕمێنن‪ .‬ئێمەی میللەتی كوردیش بە هەمان شێوە دەتوانین‬ ‫ئەگەر لەم جەنگە نابەرانبەرەی دژ بەتوركی فاشی نەتوانین چەكو‬ ‫تەقەمەنی بەكاربهێنین‪ ،‬ئەوە بێگومان دەتوانین لەڕووی ئابوورییەوە‬ ‫زیانیان لێبدەین‪ ،‬بایكۆتی كااڵكانیان وەك چەكێكی ساردو شارستانیانەو‬ ‫هێمنانە بەكاربهێنین لە دژیان ‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪٢٠١٨‬دا سەرۆكی هاوردەكردنو ناردنكارانی هەرێمی كوردستان‬ ‫وتی‪”:‬سااڵنە بڕی ‪١٠‬ملیار دۆالر بازرگانی دەكرێت لەگەڵ توركیا‪ ،‬كوردستان‬ ‫بەسەرچاوەیەكی گرنگی گەشەپێدانو بەرەوەپێشچوونی ئابووری توركیا‬ ‫دادەنرێت”‪.‬‬ ‫بایكۆتكردنی كااڵی توركی بەگشتییو دەرمانی توركی بە تایبەتی‪ ،‬بۆ‬ ‫تۆ ئەگەر پزیشك بیت یاخود نەخۆش‪ ،‬پێش ئەوەی ئەركێكی ئەخالقی‬ ‫بێت وەكو مرۆڤێك‪ ،‬چەكێكی بەهێزو زەبرێكی كوشندەیە بۆ لێدان لە‬ ‫ئابووری ڕژێمێكی فاشیست كە هەموو ئامانجێكی جینۆسایدكردنتە‪ .‬ئەگەر‬ ‫تۆ وەكو تاكێك بڕوات بە كاریگەری بایكۆت نیەو بەبێ هودەیی دەزانیت‪،‬‬ ‫ئەوا دەتوانیت لە ڕوانگەیەكی ترەوە بیری لێبكەیتەوەو چەند پرسیارێك‬ ‫ئاراستەی خۆت بكەیت وەك مرۆڤێك نەك وەك كوردێك ‪:‬‬ ‫‪ -‬ئایا تۆ دڵنیایت وەكو پزیشكێك لەسەالمەتی ئەو دەرمانو‬‫پێداویستیە پزیشكییە توركیانەی بەكاری دەهێنیت بۆ نەخۆشەكانت؟‬ ‫ئایا تۆش وەك نەخۆشێك ئامادەیت قوربانی بەتەندروستی خۆت بدەیو‬ ‫دەرمانێك بەكاربهێنیت كە هەمان دوژمن بۆت دەنێرێت كە لەالیەكی‬ ‫ترەوە بەچەكی كیمیاوییو چەكی فسفۆڕی سپی هێرشت دەكاتە سەرو‬ ‫گەورەو منداڵت دەسوتێنێت بێباكانە دوور لە هەموو پرەنسیپو ڕەوشتێكی‬ ‫مرۆڤانە‪ ،‬تەنیا لەبەرئەوەی نرخەكەی جیاوازە؟‬ ‫‪ -‬ئایا الی ئەو دوژمنە ئاسایی نیە ماددەی شێرپەنجەییو ژەهر‬‫بكاتە دەرمانەكانو ئەو خواردنانەی بۆت هاوردە دەكات “بێگومانبە ئەگەر‬ ‫پێشتریش نەیكردبێت‪ ،‬ئەوە بە دڵنییاییەوە لە دوای ئەم ڕووداوانەوە‬ ‫دەیكات”‪ ،‬لە كاتێكدا ئەو پێی شەرم نیەو ڕاشكاوانە بەشانازییەوە باس‬ ‫لە قڕكردنی تۆ دەكات‪ .‬ئایا كوالێتیو نرخی كەمی دەرمانو كااڵی توركی‬ ‫ئەوە دەهێنێت تەندروستی خۆتو خێزانت بخەیتە مەترسیەوە؟ بەمەرجێك‬ ‫دەرمانی توركی تەنیا لەنرخدا هەرزانترن ئەگینا لە ڕووی كوالیتیەوە‬ ‫باشترینەكان نیە‪،‬‬ ‫‪-‬ئایا بۆ تۆی پزیشك چ مانایەكی هەیە كاتێك نەخۆشێك لەكلینیكەكەتدا‬‫بەدەرمانی توركی چارە دەكەیت‪ ،‬لەهەمان كاتدا قوربانیەكانی دەستی‬ ‫چەكە فسفۆڕییەكانیان لە نەخۆشخانە چارە دەكەیت؟ ئایا هەمان ڕژێم نیە‬ ‫هەم چارەسەرت بۆ دەنێرێتو هەم جینۆسایدت دەكات !‬ ‫بایكۆتكردنی دەرمانی توركیو پێداویستی پزیشكی توركیو كۆڕو‬ ‫سیمینارو ناوەندە ئەكادیمیەكانی فێربوونیان ئەركێكی ئەخالقیو مرۆڤانەی‬ ‫هەموو پزیشكێكی كوردە‪ ،‬جگە لەوەی هۆشیارییەكی بەرگریكانەو چەكێكی‬ ‫بێدەنگو ساردە كە دژ بە دوژمنەكەت بەكاریدەهێنیت وەكو مرۆڤێك ‪.‬‬ ‫بۆ تۆی نەخۆشیش بایكۆتكردنی دەرمانی توركی ئەركێكی سەرشانتە‬ ‫بەرامبەر سەالمەتی جەستەتو سەالمەتی تەندروستی خێزانەكەتو دەبێت‬ ‫زیاتر بۆ دوور بڕوانیتو كورت بین نەبیت‪ ،‬بیر لەئاكامە خراپەكانی‬ ‫بكەیتەوەو تەنیا نرخت ال گرنگ نەبێت‪.‬‬ ‫جێگرەوەی هەموو دەرمانو كااڵیەكی توركی هەیە‪ ،‬بۆ نموونە سویسری‪،‬‬ ‫ئەڵمانیو بەریتانی‪ ،‬كەتەنیا هەندێك لەنرخدا جیاوازی هەیەو كەمێك‬ ‫گرانترن‪ ،‬بەاڵم جۆری تریش زۆرە وەكو ڕۆمانیو هندی كە هەم كوالیتیان‬ ‫لەتوركی باشترەو هەم نرخیان نزمترە كە دەتوانین بەكاریانبهێنین ‪.‬‬ ‫هەر بۆیە بایكۆتكردنی دەرمانو كااڵی توركی ئەو ئەستەمە نیەو‬ ‫نابێتهەڵچوونێكی كاتی بێتو تووڕەبوونێك بێتو هیچی تر‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هۆشیارییەكی نەتەوەییە پێویستە بەردەوام بێت لەناو میللەتەكەماندا‬ ‫بەهەمان شێوەی ئەرمەنییەكان كە تا ئێستاش دوای تێپەڕبوونی ئەو‬ ‫هەموو ساڵە بەسەر جینۆسایدكردنیاندا بەردەوامن لە بایكۆتی كااڵی‬ ‫توركی ‪.‬‬ ‫بە دروشمی “ئەگەر دەمرین بەوەی كە دەرمانی توركی بەكارنەهێنین‪،‬‬ ‫با زووتر بمرینو باوەش بۆ مەرگ بكەینەوە” پێویستە هەموو تاكێكی كورد‬ ‫بەردەوام بێت لە بایكۆتكردنی كااڵو دەرمانو هەموو بازرگانیەك بۆمان‬ ‫هاوردە دەكرێت لە توركیاوە ‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫پەروەردەى هاوچەرخ بە بیناو سیستمى کۆنەوە‬

‫بە ‪ 13‬وەزیرو ‪ 9‬کابینەوە‬ ‫نەیانتوانی کەرتی پەروەردە باش بکەن‬ ‫زەمەن‬

‫مهریوان سهاڵح حیلمی‬

‫چهند شتێكی تازهو كۆن‬ ‫لە پهروهردهدا‬ ‫با له كۆنهوە دهستپیكهین‪ :‬بۆ ساڵی خوێندنی ‪2020 / 2019‬‬ ‫پهروهردهی ههرێم جهخت دهكاتهوه لهوهی مامۆستا پالنی ههبێت‪،‬‬ ‫ئهگهرچی دانانی پالن شتێكی نوێ نیه‪ ،‬بهڵكو شتێكی كۆنه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫هاوكاتیش شتێكی تابڵێی گرنگ و پڕبایهخه‪ ،‬چونكه بۆ نمونه‬ ‫ئهگهر وهرزی یهكهم وهربگرین ئهوا دانانی پالن لهالیهن مامۆستاوه‬ ‫بهرچاو روونیهكی گرنگ دهدات بهمامۆستا بهوهی چی بكات و چی‬ ‫نهكات‪.‬‬ ‫زۆرن ئهو مامۆستایانهی بڕوایان به پالن نیه و دهڵێن له‬ ‫كوردستاندا پالن سهرناگرێ و بههۆی پشووی لهناكاو رووداوهكان و‬ ‫شتی ترهوه پالنهكه تێكدهچێ‪ ،‬ئهڵبهت ئهو پاساوهی مامۆستایان‬ ‫راسته‪ ،‬بهاڵم ئهمه ئهوه ناگهیهنێت كه مامۆستا پالن دانهنێت‪،‬‬ ‫چونكه رهنگه هیچ پالنێك سهدی سهد جێبهجێ نهبێ‪ ،‬بهاڵم كه تۆ‬ ‫پالنت دانا لهوه تێدهگهیت بۆ جێبهجێ نهبووه‪ ،‬یان با سهدی سهد‬ ‫جێبهجێ نهبێ و سهدی ههشتا یان زیاتر یان كهمتر جێبهجێ ببێت‪.‬‬ ‫خاڵێكی گرنگ كه لێرهدا پێویسته ئاماژهی بۆ بكهین ئهوهیه‬ ‫بهدرێژایی ههموو تهمهنی حكومهتی ههرێم پالنی نهبووه بۆیه له هیچ‬ ‫بهرنامهو خزمهتگوازییهكدا سهركهوتوو نهبووه ههر له دامهزراندنهوه‬ ‫بیگره تا دهگاته كارهباو ئاو و تهندروستی و پهروهردهو هتد‪.‬‬ ‫كهواته پێویسته ئهوه به بیر مامۆستایان بهێنینهوه كاتێ‬ ‫موچهكهی وهردهگرێت و پالن و بهرنامه دادهنێت چۆن خهرجی‬ ‫بكات و چی پێبكات و چی پێنهكات؟ بۆ ئهوهی بهشی مانگهكهی‬ ‫بكات و یان چۆن پاشهكهوتی لێبكات‪ ،‬ئهگهر ئهمه بهپالن و بهرنامه‬ ‫نهبێت چۆن جێبهجێ دهبێت؟ كهواته مامۆستا بهڕێز چۆن ئامادهیت‬ ‫پالن بۆ ژیان و خهرجی و پێویستی رۆژانهت دابنێیت‪ ،‬پێویسته‬ ‫پالنیش بۆ خوێندنی قوتابیان دابنێیت‪.‬‬ ‫شته نیمچه تازهكه‪ :‬بریتیه له بهكارهێنانی داتاشۆ بۆ سهرجهم‬ ‫وانهكان‪ ،‬داتاشۆ له زۆربهی مهكتهبه ئههلیهكان لهپۆلهكانی‬ ‫خوێندندا ههیه‪ ،‬بهس له حكومییهكان تهنیا ژوورێك دوو ژوور‬ ‫تهرخان كراوهو زیاتر مامۆستای كۆمپیوتهر خوێندكاری بۆ دهبات‪.‬‬ ‫سوودهكانی داتاشۆ چیه؟‬ ‫‪1‬ـ له نوسینهوهی دووباره رزگارت دهبێت‪ ،‬واته تۆ بابهتهكه‬ ‫یهكجار له كۆمپیوتهر دهنوسیتهوهو ئیتر بۆ ئهو پۆالنهی دواتر‬ ‫دهیڵێیتهوه ههر ههمان بابهت پیشان دهدهیتهوه‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ئیتر ئهوهنده ماجیك بهكارناهێنیت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ كاتی دهرسهكه زۆر نافهوتێت بههۆی نوسینهوهی مامۆستاوه‬ ‫‪4‬ـ غهدر له خوێندكار ناكهیت بههۆی ئهوهی لهم پۆل شتێک‬ ‫باس بكهیت و بنوسیت و لهپۆلهكهی تر زیاترو كهمتری ههبێ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ له ههمووی گرنگتر ئهوهیه یهكێكه له هۆیهكانی فێركردن‬ ‫و خوێندكار تهركیزی دهچێته سهر شاشه و وهك فلیمی سینهما‬ ‫تهماشای دهكات‪.‬‬ ‫‪6‬ـ چونكه مامۆستا دهرس نانوسێتهوه به ماجیك‪ ،‬بۆیه‬ ‫ههمیشه رووی له خوێندكارانهو ڕێگری دهكات لهو خوێندكارانهی‬ ‫بههۆی نووسینی مامۆستا لهسهر وایت بۆرد فرسهت دههێنن و‬ ‫دهرس تێكدهدهن ‪ ،‬یان مهشغوڵی شتی تر دهبن‪.‬‬ ‫شتی تازه چیه؟‬ ‫لهقۆناغی ئامادهییدا ئهمڕۆ ههموو خوێندكارێک خهتی ئینتهرنێتی‬ ‫ههیه‪ ،‬پێویسته مامۆستا یان خوێندكارێك له ههر پۆلێك گروپێكی‬ ‫ڤایبهر یان مهسنجهر دروستبكات و دوای دهوام له گروپهكه ئهم‬ ‫كارانه ئهنجامبدات‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ئهو دهرسهی كه بۆ داتاشۆی ئامادهكردووه‪ ،‬پێش ئهوهی‬ ‫بخوێنرێ‪ ،‬مامۆستا وانهكه له گروپی ڤایبهر دابنێ بۆ ئهوهی‬ ‫خوێندكار سهعی تیابكات‪ ،‬یان هیچ نهبێ چاوێكی پێدا بخشێنێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ مامۆستا ئاگاداری بۆ خوێندكار دادهنێت بۆ ههر شتێک‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونه بۆ تاقیكردنهوهی رۆژانه‪ ،‬یان ههر چاالكییهك بێت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ خوێندكار پرسیار له مامۆستا بكات له شتێكدا كه‬ ‫تێینهگهیشتووه‪.‬‬ ‫‪4‬ـ گرفتی تری خوێندكار چی ههیه‪ ،‬مامۆستا دهتوانێ‬ ‫چارهسهری بكات‪.‬‬ ‫‪5‬ـ خاڵێكی گرنگ بریتیه له ئازادی‪ ،‬ئهگهر خوێندكار بهئازادی‬ ‫شتی نوسی یان قسهی كرد له گروپدا‪ ،‬ئهمه بهرچاو روونیهك‬ ‫ئهدا به مامۆستا بۆ ئهوهی بزانێت خوێندكارهكان خهریكی چین و‬ ‫چۆن بیر دهكهنهوه؟ مامۆستا چۆن ڕێگا چارهیهك بۆ مامهڵهكردن‬ ‫دهدۆزێتهوه‪.‬‬ ‫‪6‬ـ پهیوهندی نێوان خێزان و مامۆستا بههێز دهكات‪.‬‬ ‫تێبینی‪ /‬مامۆستای بهڕێز ناوهڕۆكی ئهم وتاره خهیاڵ و تیۆری‬ ‫نیه‪ ،‬من سهدی سهد جێبهجێم كردووه بۆیه نوسیم بۆ تۆی بهڕێز‬ ‫بۆ ئهوهی پێش ئهوهی خهڵك بگۆڕیت خۆت و شێوازی وانه وتنهوه‬ ‫و ‪...‬هتد بگۆڕیت‪.‬‬ ‫لهكۆتاییدا ئهفالتوون ئهڵێ‪ :‬من ناتوانم له مامۆستاكهم تێبگهم‬ ‫تا نهیكهم به هاوڕێی خۆم‪ ،‬ئهمه دهقاو دهق لهگهڵ ناوهڕۆكی‬ ‫ئهم بابهتهدا دهنگونجێ‪ ،‬پێویسته ئهوهشی بۆ زیاد بكهین من‬ ‫ناتوانم له خوێندكاری خۆم تێبگهم‪ ،‬تا نهیكهم به هاوڕێی خۆم‪،‬‬ ‫واته تێگهیشتن له خوێندكار تێگهیشتنه له گیروگرفتهكانی و‬ ‫سهرهتایهكه بۆ چارهسهركردنی ‪.‬‬

‫وەزارەتی پەروەردە لە ساڵی ‪1992‬دا‬ ‫پێکهێنراوە‪ ،‬لە سەرەتای دروستبوونیەوە ‪13‬‬ ‫وەزیری گۆڕیوە‪ ،‬جگه له كابینهی سێیهم و‬ ‫چوارهم ههموو كابینهكان یەک وەزیری هەبووە‪.‬‬ ‫لە کابینەی سێیەمی حکومەتدا‪ ،‬واتە سەردەمی‬ ‫دوو ئیدارەیی‪ ،‬سێ وەزیر وەزارەتەکەیان‬ ‫بەڕێوەبردووە‪ ،‬یەکێک لە هەولێرو دووان لە‬ ‫سلێمانی‪ .‬لە کابینەی چوارەمیشدا کە ئەویش‬ ‫هەر لە سەردەمی دوو ئیدارەییدا بوو‪ ،‬سێ وەزیر‬ ‫وەزارەتەکەیان بەڕێوەبردووە یەکێک لە هەولێرو‬ ‫دووان لە سلێمانی‪.‬‬ ‫لە سەرەتای نەوەدەکانەوە کەرتی پەروەردە‬ ‫بە دەست چەندین گیروگرفتەوە نااڵندوویەتی‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە سەرەتادا کە لەدوای ڕاپەڕینەکەی‬ ‫‪1991‬وە زۆربەی ناوەندەکانی خوێندن تااڵنکرانو‬ ‫زیانی زۆریان پێگەیشت‪ .‬بەجۆرێک کەڵکی‬ ‫ئەوەیان نەمابوو تیایاندا بخوێنرێت‪.‬‬ ‫دوای یەکەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی‬ ‫کوردستانو پێکهێنانی یەکەم کابینەی حکومەت‪،‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە یەکێک بوو لە سەرەکیترین‬ ‫وەزارەتەکان کە هەر یەکێک لە حزبەکان‬ ‫بەتایبەت پارتی و یەکێتی هەوڵیان دەدا دەستی‬ ‫بەسەردا بگرن و خۆیان بەڕێوەی ببەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچکام لەو وەزیرانەی کە حزب داینابوون‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە تەنانەت کێشەی کەمی بینای‬ ‫خوێندن چارەسەربکەن‪.‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە لە هەردوو کابینەی‬ ‫یەکەمو دووەمدا لەالیەن یەک کەسەوە‬ ‫بەڕێوەبراوە‪ ،‬دروشمی سەرەکی وەزارەتەکە لە‬ ‫هەردوو کابینەکەدا بریتی بوو له بهردهوامبوونی‬ ‫خوێندن و ئاوهدانكردنهوهی گوندهكان و‬ ‫دەستپێکردنەوەی خوێندن تیایاندا‪.‬‬ ‫لە سەردەمی دوو ئیدارەییشدا دروشمی‬ ‫وەزارەتەکە گۆڕا‪ ،‬بە گرنگیدان نههێشتنی‬ ‫نهخوێندهواریی‪ .‬دۆخی پەروەردە بەو شێوەیە‬ ‫مایەوە تا ئەو کاتەی كابینهی پێنجهم گۆڕانكاری‬ ‫له سیستمی پهروهردهو پرۆگرامی خوێندندا کرد‪.‬‬ ‫ئەم هەنگاوەی کابینەی پێنجەم هەرچەندە‬ ‫هەنگاوێکی گەورەبوو‪ ،‬بەاڵم زۆر دوور بوو لە‬ ‫واقیعی پرۆسەی پەروەردە لە شارو قەزاو ناحیەو‬ ‫گوندەکانداو پێشتر هیچ ئامادەکارییەکی بۆ‬ ‫نەکرابوو‪.‬‬ ‫پێنج کابینەی یەک لەدوای یەک بە‬ ‫کێشەیەکی گەورەوە کارەکانی بەڕێکرد‪ ،‬کەمی‬ ‫بینای خوێندن‪ .‬هەرچەندە زۆربەی زۆری بیناکانی‬ ‫ناوەندەکانی خوێندن بە سەرجەم قۆناغەکانیەوە‬ ‫بووبوونە بارەگای حزبەکان و لەالیەن ئەوانەوە‬ ‫داگیرکرابوون‪.‬‬ ‫لە کابینەی شەشەمی حکومەتدا ههڵمهتی‬ ‫نیشتمانیی بۆ دروستكردنی بینای قوتابخانه‬ ‫دەستیپێکرد‪ ،‬کابینهی حهوتهمیش به (دڵنیایی‬ ‫جۆری) كردنی خوێندنی كرده دروشمی خۆی‪.‬‬ ‫زەقترین دروشمی وەزارەتی پەروەردە لە‬ ‫کابینەی هەشتەمدا بوو کە بریتی بوو لە كارکردن‬ ‫بۆ ئەوەی تا ‪ 2020‬ههموو قوتابخانهیهك ببێتە‬ ‫خاوهنی بینای خۆی و یهك دهوامی تێدا بکرێت‪.‬‬ ‫دوای ‪ 27‬ساڵ لە پێکهێنانی‪ ،‬تائێستاشی‬ ‫لەگەڵدابێت وەزارەتی پەروەردە سیستمێکی‬ ‫پەروەردەکردنی گونجاوی بۆ پەروەردەکردنی‬ ‫نەوەی داهاتوو نییە‪.‬‬

‫گرفتەکان بە ژمارە‬

‫لە هەرێمی کوردستاندا زیاتر لە ملیۆنێک و‬ ‫‪ 700‬هەزار خوێندکار و قوتابی و زیاتر لە شەش‬ ‫هەزارو ‪ 300‬خوێندنگاو قوتابخانە هەن‪ .‬لەو‬ ‫ژمارەیە ‪ 1٨9‬خوێندنگاو قوتابخانە بینای خۆیان‬ ‫نییەو لە خانووی کرێدان‪ .‬بێجگە لەوانەش هەزارو‬ ‫‪ 524‬قوتابخانەی تر لە بینای دامەزراوەکانی‬ ‫حکومەتدا وەک میوان جێگەیان کراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەهۆی کەمی بینای خوێندنەوە‪ ،‬دوو‬ ‫دەوامیو سێ دەوامی کێشەی بەردەوامی کەرتی‬ ‫پەروەردەی حکومییە بەجۆرێک زیاتر لە دوو‬ ‫هەزار خوێندنگاو قوتابخانە دوو دەوامیان تێدا‬ ‫دەکرێت و نزیکەی ‪ 200‬خوێندنگاو قوتابخانەش ‪3‬‬ ‫دەوامیان تێدا دەکرێت‪.‬‬ ‫لە ساڵی خوێندنی ‪2019-201٨‬دا وەزیری‬ ‫پەروەردە وتی‪“ :‬پێویستمان بە ‪ 1000‬بینای نوێیە‪،‬‬ ‫ئهمساڵ ژمارهی ئهو قوتابیانەی له پۆلی یهكەمی‬ ‫بنهڕهتی وهرگیراون ‪ 160‬ههزار قوتابین‪ ،‬تهنیا بۆ‬ ‫ئهوانیش پێویستمان به ‪ 420‬باڵهخانهیه”‪.‬‬

‫بودجەی وەزارەتی پەروەردە‬

‫لە سەرجەم کابینەکانی حکومەتدا بودجەیەکی‬ ‫دیاریکراو بۆ وەزارەتی پەروەردە تەرخان نەکراوە‪.‬‬ ‫لە هەردوو یاسای بودجەی ‪ 2012‬و ‪2013‬دا تەنیا‬ ‫باس لەوە کراوە کە سااڵنە ‪ 120‬ملیار دینار بۆ‬ ‫دروستکردنی بینای خوێندن خەرج دەکرێت‪.‬‬

‫ئەوەش لەکاتێکدایە کە ئەو بڕە پارەیە دەکاتە‬ ‫‪%0.79‬ی کۆی بودجەی ‪ 2013‬لە دوای ساڵی‬ ‫‪2013‬وە حکومەت پرۆژەیاسای بودجەی ڕەوانەی‬ ‫پەرلەمان نەکردووە‪.‬‬

‫خوێندنی هاوچەرخ و‬ ‫کێشەکانی پەروەردە‬

‫کاتێک حکومەت بڕیاریدا سیستمی خوێندن‬ ‫بگۆڕێت تاکە هەنگاو کە نابێتی ئەوە بوو‬ ‫پرۆگرامەکەی چاپکردو بەسەر بینای کۆنو‬ ‫ڕەحلەی شکاوو پۆلی ‪ 40‬بۆ ‪ 45‬کەسیدا‬ ‫دابەشیکرد‪ .‬واتە حکومەت نە لە ڕووی مادیو‬ ‫نە لە ڕووی مەعنەویەوە هیچ ئامادەکاریی و‬ ‫زەمینەسازییەکی نەکردبوو‪.‬‬ ‫سیستمە نوێیەکە پێویستی بە کاتی زیاتر‬ ‫بوو بۆ وانە وتنەوە‪ ،‬بەاڵم دوو دەوامی و سێ‬ ‫دەوامی ئەو بوارەی نەدا‪ ،‬پێویست بوو سااڵنه‬ ‫‪ 100‬قوتابخانه بكرێنەوە‪ ،‬بهاڵم له ‪2013‬وه هیچ‬ ‫قوتابخانهیهك نهكراوهتهوه‪.‬‬ ‫جگە لەو بینا نوێیانەی کە لەپێش قەیرانی‬ ‫دارایی کرابوونەوە هیچ کام لە بینا کۆنەکان بۆ‬ ‫خوێندنی هاوچەرخ و سیستمە سویدییەکە گونجاو‬ ‫نەبوون‪.‬‬ ‫ئەو سیستمە نوێیە بۆ وانە زانستیەکان‬ ‫(فیزیا‪ ،‬کیمیا‪ ،‬بایۆلۆجی) پێویستی بە تاقیگەی‬ ‫زانستیی نوێ و هاوچەرخ هەبوو‪ .‬بۆ زمانەکانیش‬ ‫(ئینگلیزی و عەرەبی) پێوستی بە تاقیگەی دەنگ‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم نەک هەر ئەو تاقیگە هاوچەرخانە‬ ‫لە کەرتی حکومیدا نین تەنانەت له كۆی ‪6000‬‬ ‫قوتابخانهو خوێندنگا ‪4000‬یان تاقیگهیان بۆ وانه‬ ‫زانستییهكان تێدا نییه‪.‬‬

‫کەرتی حکومیی و کەرتی تایبەت‬

‫لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە ‪300‬‬ ‫بینای خوێندنی تایبەت هەن‪ ،‬بیناکان تایبەتن بە‬ ‫قۆناغەکانی باخچەی ساوایان‪ ،‬بنەڕەتیو ئامادەیی‬ ‫و پەیمانگای جۆراوجۆر‪ .‬خوێندنی تایبەت زیاتر‬ ‫لە ‪ 60‬هەزار خوێندکارو قوتابی هەیە‪ .‬لە بیناکاندا‬ ‫بڕێکی باش لە پێداویستییەکانی خوێندنی‬ ‫هاوچەرخ تەرخانکراون‪.‬‬ ‫زۆربەی زۆری ئەم پێداویستیانەش بەو پارەیە‬ ‫کڕاون کە لە بەرامبەر خوێندندا وەرگیراون‪،‬‬ ‫ئەمەش وایکردووە کە بینای خوێندن لە کەرتی‬ ‫تایبەت زۆربەی تایبەتمەندییەکانی خوێندنی‬ ‫هاوچەرخی تێدا ڕەچاوبکرێت‪.‬‬ ‫ئەوانەی کە لەم کەرتەدا کاردەکەن‬ ‫زۆربەیان خەڵک و بەرپرسانی حزبەکان یان‬ ‫سەرمایەدارەکانن‪ ،‬کە ئامادەنین ئەوەی بۆ‬ ‫خۆیانی دەکەن بۆ کەرتی حکومی بکەن‪ .‬کەسانی‬ ‫سەرمایەدارو دەوڵەمەندو بەرپرسە حزبی و‬ ‫حکومییەکان و کەمێکیش لە مندااڵنی چینی‬ ‫ناوەند لە کەرتی تایبەت دەخوێنن‪ ،‬بەاڵم ئەوانی‬ ‫تر کە منداڵی کرێکارو دەستگێڕو دوکاندارو‬ ‫کەمێکیش لە خەڵکانی دەوڵەمەندن لە کەرتی‬ ‫حکومی و بینای فەرامۆشکراودا دەخوێنن‪.‬‬ ‫ئەگەر لەڕووی مەیدانییەوە بەراوردێکی‬ ‫نێوان هەردوو کەرتی حکومی و تایبەت بکەین‬ ‫زۆر جیاوازی بەدی دەکەین‪ .‬لە پاک و خاوێنی‬ ‫بینای خوێندن و پۆل بگرە تا دەگاتە بابەتە‬ ‫سەرەکییەکە کە پەروەردە ئینجا فێرکردنە‪.‬‬ ‫حکومەت لەڕووی خاوێنییەوە زۆربەی‬ ‫ناوەندەکانی خوێندنی فەرامۆش کردووە‬ ‫یان بەرامبەریان کەمتەرخەمە‪ .‬لەو کاتەوەی‬

‫دامەزراندن نەماوە هیچ کارگوزارێک دانەمەزراوە‪،‬‬ ‫تەنانەت جێی ئەوانەش پڕناکرێتەوە کە خانەنشین‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫بەاڵم لە کەرتی تایبەت ئەگەر‬ ‫خزمهتگوزارییهكان باش نهبن‪ ،‬دایک و باوک‬ ‫منداڵەکانیان دەگوازنەوەو لە شوێنێکی باشترو‬ ‫بە هەمان بڕە پارە (‪ 2‬بۆ ‪ 3‬ملیۆن دینار بۆ هەر‬ ‫ساڵێک) منداڵەکانیان دەخەنەوە بەر خوێندن‪.‬‬ ‫بەرەوپێشچوونی کەرتی خوێندنی تایبەت‬ ‫حکومەتی هاندا چاو لەو کەرتە بکات و هەوڵبدات‬ ‫خوێندنی حکومی لە شێوازی خوێندنی کەرتی‬ ‫تایبەت نزیک بکاتەوە‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستە وەزارەتی‬ ‫پەروەردە بۆ ساڵی خوێندنی ‪ 2016-2015‬بڕیاریدا‬ ‫لە قۆناغی بنەڕەتیدا وانەکانی بیرکاری و زانستە‬ ‫گشتیەکان بکاتە ئینگلیزی‪ .‬ئەم سیستمە تا‬ ‫پێکهێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەت بە سەرجەم‬ ‫باشی و خراپیەکانیەوە بەردەوام بوو‪.‬‬

‫ههڵوهشاندنهوهی بڕیارێکی وەزارەت‬

‫له ساڵی خوێندنی ‪ 2016-2015‬وهزارهتی‬ ‫پهروهردهی حكومهتی ههرێمی كوردستان‬ ‫بڕیاریدا جگه له خوێندنی زمانی ئینگلیزی‪ ،‬له‬ ‫قۆناغی بنهڕهتیدا ههردوو وانهكانی بیركاری و‬ ‫زانستهكان به زمانی ئینگلیزی بخوێنرێن‪ .‬ههڵبهت‬ ‫سهرهتا له چهند قوتابخانهیهكدا ئهو بڕیاره نوێیه‬ ‫جێبهجێكراو مهرج و ڕێنمایی تایبهت بۆ وهرگرتنی‬ ‫قوتابی لهو قوتابخانانهدا دانران‪.‬‬ ‫ئهم ههنگاوهی وهزارهتی پهروهرده‬ ‫چوارچێوهیهكی وهرگرت كه دهكرێت بوترێت‬ ‫به تایبهتكردنی خوێندن بوو لهناو قوتابخانه‬ ‫حكومییهكاندا‪ .‬تهنیا جیاوازی لهگهڵ قوتابخانه‬ ‫ئههلییهكاندا ئهوهبوو كه پاره له كهسوكاری‬ ‫قوتابی وهرنهدهگیراو خوێندن تیایاندا بەخۆڕایی‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫له سهرهتای دهستبهكاربوونی وهك وهزیری‬ ‫پهروهردهی كابینهی نوێ له مانگی ئابدا‬ ‫چهند بڕیارێكی دهركرد‪ .‬یهكێك له بڕیارهكان‬ ‫ههڵوهشاندنهوهی پرۆسهی به ئینگلیزیكردنی‬ ‫ههردوو وانهی بیركاری و زانستهكان بوو‪.‬‬ ‫بڕیارهكه بهجۆرێك دهركرا كه وهك ههنگاوێك‬ ‫بۆ پهراوێزخستنی فێربوونی زمانی ئینگلیزیو‬ ‫كهمكردنهوهی گرنگییهكهی لێكنهدرێتهوه و‬ ‫ئاماژه بهوهدراوه‪ ،‬كه بۆ گرنگیدان به خوێندنی‬ ‫زمانی ئینگلیزی‪ ،‬راوێژو ههماههنگی لهگهڵ‬ ‫پسپۆرانی بواری زمان له زانكۆكانی كوردستان‬ ‫دهكرێت لهڕێی وهزارهتی خوێندنی بااڵوه‪.‬‬ ‫لێرهدا پرسیارهكه ئهوهیهو بۆچی خوێندنی ئهو‬ ‫دوو بابهته به زمانی ئینگلیزی ههڵوهشێنرایهوه؟‬ ‫به وتهی بهرپرسانی نوێی وهزارهت‪ ،‬دوای‬ ‫بهدواداچوون بۆیان دهركهوتووه كه ئهو دوو‬ ‫وانهیه تهنیا به ناو كراونهته ئینگلیزی و له‬ ‫قوتابخانهكاندا جگه له دهستهواژه زانستییهكان‬ ‫ههموو وانهكه ههر به كوردی وتراونهتهوه‪.‬‬ ‫باس لهوهش دهكهن كه قوتابی لهو ڕێیهوه‬ ‫نه فێری ئینگلیزی بووه‪ ،‬نه بیركاری‪ .‬واته به‬ ‫ئینگلیزیكردنی ئهو دوو وانهیه زیانی به ئاستی‬ ‫تێگهیشتنی قوتابیان گهیاندووه‪.‬‬ ‫لێرهشدا سهرهڕای ئهوهی ههنگاوهكانی وهزیری‬ ‫پهرهوهردهی پێشوو به پۆزهتیڤ ناودههێنن‪،‬‬ ‫بهاڵم باس لهوه دهكهن كه ئامادهكاریی پێویست‬ ‫بۆپرۆسهكه نهكراوه‪ ،‬له دوو ڕووهوه‪:‬‬ ‫یهكهم‪ :‬بهرپرسانی ئێستای وهزارهتهكه دهڵێن‬ ‫تهنانهت بۆ وانهی ئینگلیزیش كادری پێویستیان‬

‫نییه‪ ،‬چ جای ئهوهی كادری پێویستیان ههبێ‬ ‫بۆ وتنهوهی بیركاری و زانستهكان به زمانی‬ ‫ئینگلیزی‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬ئهو خوالنهی وهزارهت بۆ پێگهیاندنی‬ ‫كادر بۆ ئهو دوو وانهیه كردونیهتیهوه وهك‬ ‫پێویست نهبوون‪ .‬ماوهی خولهكان كهمبوون و له‬ ‫‪ 33‬كاتژمێر تێپهڕی نهكردووه‪.‬‬ ‫له ئێستادا وهزارهتی پهروهرده دوای‬ ‫وهرگرتنهوهی ئهنجامهكانی سااڵنی ڕابردوو و‬ ‫فیدباكی مامۆستا و قوتابی و خهڵك گهیشتووهته‬ ‫ئهو بڕوایهی كه خوێندنی ئهو دوو وانهیه وهك‬ ‫پێشوو لێبكاتهوه بۆ ئهوهش هۆكاری زۆری ههیه‪.‬‬ ‫یهكێك له هۆكارهكان ئهوهیه كه باشترین زمان بۆ‬ ‫فێركردنی ئهو دوو وانهیه زمانی دایكه‪ .‬له زۆربهی‬ ‫واڵته پێشكهوتووهكان‪ ،‬ئهوانهی لهو دوو وانهیهدا‬ ‫ئاستی بااڵیان وهرگرتووه (ژاپۆن‪ ،‬كۆریای‬ ‫باشوور‪ ،‬تایلهند و‪ )...‬زانستهكان و بیركاری به‬ ‫زمانی دایك دهوترێنهوه‪.‬‬ ‫زۆرێك ئهو بڕیارهی وهزارهتی پهروهرده له‬ ‫بهرژهوهندی قوتابخانه ئههلیهكان لێكدهدهنهوه‬ ‫كه خوێندن تیایاندا به زمانی ئینگلیزیه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫وهاڵمی وهزارهتهكه ئهوهیه كه چهند ساڵ‬ ‫نمرهی بهرز له ‪12‬ی ئامادهییدا هاتبێت له‬ ‫خوێندنگا حكومیهكان بووه نهك ئههلیهكان‪ ،‬لهو‬ ‫خوێندنگایانه بووه كه لهناوچه ههژار نشینهكان‬ ‫بوون تهنانهت خوێندكارهكانی توانای گرتنی‬ ‫مامۆستای تایبهتیشیان نهبووه‪.‬‬

‫کۆتایی‬

‫خوێندنی حکومی لە قۆناغی سەرەتاییدا تا‬ ‫بڵێیت لەوپەڕی باشیدایە‪ ،‬جگە لەو گۆڕانکارییە‬ ‫ناوبەناوەی لە پرۆسەی فێرکردن لەو قۆناغەدا‬ ‫دەکرێت‪ ،‬کە ئەویش هیچ سوچ و تاوانێکی‬ ‫مامۆستاو ئیدارەی تێدا نییەو حکومەت لێی‬ ‫بەرپرسیارە‪ .‬دەتوانرێت بوترێت کە قۆناغی‬ ‫سەرەتایی باشترین قۆناغەکانی پەروەردەو‬ ‫فێرکردنە لە هەرێمی کوردستان‪ .‬مامۆستایان‬ ‫لەم قۆناغەدا ئەوەی لەسەر شانیانە لە فێرکردنی‬ ‫نووسین و خوێندنەوە تا دەگاتە پەروەردەکردن‬ ‫بە باشترین شێوە بەجێدەگەیەنن‪.‬‬ ‫بەاڵم هەستیارترین قۆناغ قۆناغی خوێندنی‬ ‫بنەڕەتیە‪ ،‬ئەم قۆناغە زۆرترین کاریگەریی‬ ‫لەسەر قوتابی جێدەهێڵێت‪ ،‬ئەگەر ئەو قوتابیەی‬ ‫لە قۆناغی سەرەتاییەوە بە باشترین شێوە‬ ‫پەروەردەکراوەو فێرکراوەو هاتووەتە بنەڕەتی‬ ‫وەک خۆی مایەوە‪ ،‬ئەوە کارێکی زۆر باشە‪،‬‬ ‫ئەگەر وا نەبوو ئەوە ئەو قوتابییە لە هەردوو‬ ‫بوارەکەدا پاشەکشێیەکی ئێجگار زۆر دەکات و‬ ‫دەبێتە کەسێک ئەوەی بەالیەوە گرنگ نەبێت‬ ‫خوێندنەکەیەتی‪.‬‬ ‫لێرەوە زۆرترین بەرپرسیارێتی دەکەوێتە‬ ‫سەر شانی حکومەت کە گرنگی لەڕادەبەدەر بەو‬ ‫قۆناغە بدات و لە سەرجەم بوارەکاندا دەستی‬ ‫پێوەی بێت و هەرچی پێ بکرێت بۆ پێشخستنی‬ ‫نابێت درێغی لێبکات‪.‬‬ ‫حکومەت پێویستە پالن و بەرنامەی چڕوپڕ‬ ‫بۆ پەرەپێدان و پێشخستنی خوێندن و هۆیەکانی‬ ‫فێرکردن لەو قۆناغەدا دابنێت‪ ،‬چونکە منداڵ‬ ‫کە دەگاتە قۆناغی ئامادەیی تا ڕادەیەکی باش‬ ‫هەست بەدەوروبەر و ئەو بەرپرسیارێتییە دەکات‬ ‫کە دەکەوێتە سەر شانی و لە قۆناغی بنەڕەتیدا‬ ‫چۆن بووە ئاوا بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫* لە پەیسەر باڵوبوەتەوە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪11‬‬

‫كارگەكانی هەرێم ئاسنی عێراق دابیندەكەن‬ ‫بە بەهای یەک ملیار دۆالر مادەی خامی ناوخۆ بەكاردەهێنن‬ ‫زەمەن‬ ‫بە پشتبەستن بەمادەی خامی ئاسنی ناوخۆ‬ ‫كارگەكانی هەرێم توانای بەرهەمهێنانی ئاسنیان‬ ‫بەشێوەیەك بەرزكردۆتەوە كە لە پێویستی‬ ‫ناوخۆ زیاترە‪ ،‬بەوتەی خاوەن كارگەیەك نەك‬ ‫پێویستی ناوخۆ بەڵكو هەموو عێراق پشت بە‬ ‫بەرهەمی كارگەكانی هەرێم دەبەستێت‪.‬‬ ‫نۆ كارگەی بەرهەمهێنانی ئاسن لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا كەوتونەتەكار‪ ،‬بەرهەمیان لە‬ ‫ساڵێكدا دوو ملیۆن تەنە‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە‬ ‫پێویستی هەرێمی كوردستانو عێراق بە‬ ‫ئاسن ملیۆنێكو ‪ 500‬هەزار تەنە لە ساڵێكدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ بەرزبوونەوەی رێژەی بەرهەمی ناوخۆدا‬ ‫كارگەكان روویان لە بەكارهێنانی مادەی‬ ‫خامی ناوخۆ كردووە ئەمەش رێگری لە چوونە‬ ‫دەرەوەی زیاتر لە ‪ 600‬ملیۆن دۆالر دەكات بۆ‬ ‫دەرەوە كە لە سااڵنی رابردوودا بۆ هاوردەكردنی‬ ‫مادەی خامی ئاسن دەچووە دەرەوە‪.‬‬

‫عوسمان محەمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری كۆمپانیای‬ ‫سلێمانی بۆ بەرهەمهێنانی ئاسن‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬مادەی خامی تەواو لە ناوخۆدا هەیە بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی ئاسنو ئەوەش بەكاردەهێنین‪،‬‬ ‫بەرهەمی ناوخۆی كارگەكانی هەرێم دەتوانرێت‬ ‫پێداویستی ئاسنی هەموو عێراق بە هەرێمی‬ ‫كوردستانیشەوە دابینبكرێت”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری كۆمپانیای سلێمانی بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی ئاسن‪ ،‬نیگەرانە لەوەی حكومەت‬ ‫گوێناگرێت لە پێشنیارەكانیان بۆ رێگری لە‬ ‫هاوردەكردنی شیش‪ ،‬وتی‪“ :‬كارگەكانمان‬ ‫دەتوانن پێویستی ناوخۆ بە زیادیشەوە‬ ‫دابینبكەن‪ ،‬پێویستە حكومەت بۆ پاراستنی‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ رێگری لە هاوردەكردنی ئاسن‬ ‫بكات”‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان دەوڵەمەندە بەماددەی‬ ‫خاوی ئاسن‪ ،‬بەراورد بەو شوێنانەی جیهان‬ ‫كە ئاسنی خاوی تێدایە ڕێژەكە لە هەرێم‬ ‫زۆرترە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬بە باشترین جۆری‬ ‫خاوی ئاسنیش دادەنرێت‪ ،‬ناوچەكانی پێنجوێنو‬ ‫قەاڵدزێو ماوەتو شارباژێڕ لە سنووری پارێزگای‬

‫سلێمانی دەوڵەمەندن بە ماددەی خاوی ئاسن‪،‬‬ ‫خاوی ئاسنی هەرێم بە ڕێژەی لە ‪ %10‬زیاترە لە‬ ‫پێوەرە جیهانییەكان بۆ ئەو ماددەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم قسەی عوسمان محەمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫كۆمپانیای سلێمانی بۆ بەرهەمهێنانی ئاسن‪،‬‬ ‫لەگەڵ قسەی شێخ مستەفا عەبدولڕەحمان‪،‬‬ ‫سەرۆكی یەكێتی هاوردەو هەناردەكارانی هەرێم‬ ‫یەكناگرێتەوە‪.‬‬ ‫شێخ مستەفا عەبدولڕەحمان‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬كارخانەی باشمان هەیە بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاسن هێشتا بەو جۆرە نیە پێویستی ناوخۆ‬ ‫پڕبكاتەوە‪ ،‬بەاڵم ‪ %60‬پێویستی ناوخۆ‬ ‫دابیندەكات ئەو پێویستیەی دەمانەوێت لە‬ ‫ئێرانەوە هاوردە دەكرێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬وەحدەی كارەبا لە هەرێم بۆ‬ ‫كارگەكانی كەرتی تایبەت زۆر گرانە‪ ،‬وەحدەی‬ ‫كارەبا بە ‪ 130‬دینارە بەاڵم لە عێراق بە ‪70‬‬ ‫دینارە‪ ،‬بۆیە كێشەی سەرەكی كە نەتوانراوە‬ ‫كارخانە بكرێتەوە گرانی نرخی كارەبایە‬ ‫ئەوانەیشی كراونەتەوە ناتوانن زۆر بەردەوام‬ ‫بن”‪.‬‬

‫بە ئامانجی بوژاندنەوەی بەرهەمی‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬سەرەتای ساڵی رابردوو بە بڕیاری‬ ‫ئەنجومەنی ئابووری هەرێمی كوردستان‪ ،‬باج‬ ‫لەسەر تەنێك بەرهەمی ئاسنی هاوردەكراو‬ ‫لە ‪ 10‬هەزار دینار تاوەكو ‪ 150‬هەزار دینار‬ ‫زیادكرا‪.‬‬ ‫فەتحی محەمەد‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫بازرگانیو پیشەسازی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“سەردانی كارگەكانی ئاسنمان كردووە‬ ‫داواكاری خاوەن كارگەكان چاككردنی‬ ‫رێگاوبانی كارگەكانو كەمكردنەوەی باجە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا پێویستیەكی زۆریان بە‬ ‫كارەبایە بە نرخێكی گونجاو ئێمەیش‬ ‫پشتیوانی داواكەیانمان كردووە”‪.‬‬ ‫پیشەسازی‪،‬‬ ‫بازرگانیو‬ ‫وەزارەتی‬ ‫پرۆژەیاسایەكی داوە بە ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫بۆ بوژانەوەی بەرهەمی ناوخۆ لەو پرۆژەیەدا‬ ‫داوای كەمكردنەوەی باجو زیادكردنی باجیان‬ ‫لەسەر كااڵی هاوردە كردووە‪ ،‬جگەلەوەش‬ ‫پرۆژەكە بە تێروتەسەلی پشتیوانی بەرهەمی‬ ‫ناوخۆ دەكات‪.‬‬

‫سعودیە ئارامکۆ دەخاتە بازاڕى پشکدارییەوە‬ ‫شازادە گڵۆپى سەوزى بۆ فرۆشتنى پشکى کۆمپانیاکە هەڵکردووە‬ ‫زەمەن‬ ‫شانشینى سعودیە بەرنامەى هەیە‬ ‫کۆمپانیاى ئارامکۆ پشکدار بکات و بۆ‬ ‫ئەوەش ئامادەیە پێداچوونەوە بکات لە بەهای‬ ‫کۆمپانیاکە بۆئەوەی پرۆسەى فرۆشتنەکە‬ ‫سەرکەوتووبێت‪.‬‬ ‫پێشتر شازادە محەمەد بن سەلمان بڕى‬ ‫دوو ترلیۆن دۆالرى دانابوو لەسەر بەهای‬ ‫ئارامکۆ‪ ،‬بەاڵم بانکەکان بەهای کۆمپانیاکە بە‬ ‫‪1.6‬تا ‪ 1.8‬ترلیۆن دۆالر دەخەمڵێنن‪.‬‬ ‫هەینی رابردوو‪ ،‬شازادەی سعودیە گڵۆپی‬ ‫سەوزی هەڵکرد بۆ ئەوەی کە ڕازیبێت بەو‬ ‫بەهایە دەستبکەن بە فرۆشتنی پشکەکان‪.‬‬ ‫فرۆشتنی بەشێک لە ئارامکۆ بەشێکی سەرەکی‬ ‫پالنی ئابووری سعودییە بۆ ساڵى ‪.٢0٢0‬‬

‫ئارامکۆ بڕبڕەی پشتی ئابووری سعودیەیە‬

‫داوا لە خێزانە دەوڵەمەندەکانی سعودیە‬ ‫کراوە بەشداری بکەن لە کڕینی پشکەکانی‬ ‫ئارامکۆدا‪ .‬هەروەها بانکەکان داوا لە‬ ‫وەبەرهێنەران و سندوقە داراییەکان دەکەن‬ ‫بەشداری بکەن لە کڕینی پشکەکاندا‪،‬‬ ‫بەهێزکردنی قازانجی پشکەکان �‪DIVI‬‬ ‫‪ DEND‬بە بڕی پێنج ملیار دۆالری تر‬ ‫تەواوکەرێکی ترە تا داهات زیاد بکات بۆ‬ ‫پشک هەڵگرەکان‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەمە کەمترە لەو داهاتەى‬ ‫کە لەالیەن ئیکسۆن مۆبیل و کۆمپانیای‬ ‫شێڵ دەدرێت بە پشک هەڵگرەکان‪ ،‬لەم‬ ‫هەفتەیەوە بانگەوازی فەرمی دەکرێت‬ ‫بۆ فرۆشتنى پشکەکان کە شەش هەفتە‬ ‫دەخایەنێت فرۆشتنەکەش لە بۆرسەی ڕیاز‬ ‫لە پایتەختی سعودیە دەبێت‪.‬‬ ‫بەتایبەتکردنی بەشێک لە ئارامکۆ‬ ‫گەورەترین مامەڵەی بازرگانییە لە کۆمپانیای‬

‫نەوتی سعودیەدا دەکرێت لە ساڵی ‪1970‬‬ ‫وە کە بەنیشتمانی کراوە‪.‬‬ ‫ئارامکۆ ڕۆژانە ‪ %10‬نەوتی جیهان‬ ‫بەرهەمدەهێنێت لەو بیرە گەورانەی‬ ‫کە لەژێر بیابانیە نەزۆکەکەیدایە‪ .‬ئەم‬ ‫کۆمپانیایە زۆرترین قازانج دەکات و بڕبڕەی‬ ‫پشتی ئابووری سعودیەیەو بوەتە هۆی‬ ‫سەقامگیرییە کۆمەاڵیەتیەکەی‪.‬‬ ‫فرۆشتنی پشکەکانى ئارامکۆ چەند‬ ‫جارێک دواخراوە‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫وەبەرهێنەرە جیهانییەکان بەهای دوو‬ ‫تریلیۆن دۆالریان بۆ بەهاى کۆمپانیاکە بە‬ ‫زۆر دەزانى‪.‬‬ ‫پالنەکە بڕیار بوو لە سەرەتای مانگی‬ ‫ئۆکتۆبەردا دەستپێبکات‪ ،‬الى سندوقە‬ ‫داراییەکان بەهۆى زۆرى بەهاى کۆمپانیاکەوە‬ ‫ساردیەک هەبوو‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی مامەڵەکە بکرێت‪ ،‬بانکەکان‬

‫لێدەکرێت‬ ‫گەورەیان‬ ‫پشتیوانییەکی‬ ‫لەالیەن خێزانە دەوڵەمەندەکانی سعودیەوە‬ ‫لەوانە ئەو کەسانەی کە لە ساڵی ‪٢017‬‬ ‫دا دەستبەسەرکران لەالیەن محەمەد بن‬ ‫سەلمانەوە بە ناوی ئەوەی گەندەڵیان‬ ‫کردوە کە لە ئوتێلی ڕیتز ‪ -‬کارڵتن‬ ‫دەستبەسەرکران‪ .‬شازادە وتی‪ :‬لەسەروو‬ ‫‪ 100‬ملیار دۆالر پارەی لێوەرگرتوونەتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا سندوقە داراییەکانی ناو سعودیەو‬ ‫سندوقە داراییەکانی کە بۆ حکومەتی ریاز‬ ‫کار دەکەن داوایان لێکراوە کە بە قەبارەیەکی‬ ‫گەورە بەشداربن لە کڕینی پشکدا‪ ،‬بەپێی‬ ‫وتەى کەسێکى ئاگادار لە بابەتەکە‪.‬‬ ‫هەروەها ئارامکۆ دەبێت لەگەڵ ئەو‬ ‫بەنگاربوونەوەیەدا بڕوات کە لەالیەن‬ ‫رێکخراوەکانى دژی گۆڕینی ژینگە بەرپا‬ ‫بووە بەرامبەر کەرتی نەوت و گاز‪ .‬زۆر‬ ‫لە بەڕێوەبەرەکانی سندوقە داراییەکان‬ ‫سەرنجێکی زۆریانداوە لە دەیەکانی داهاتوودا‬ ‫بەکارهێنانی نەوت زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫لەو کاتەی شازادە محەمەد بن سەلمان‬ ‫کە بڕیاری فرۆشتنی پشکیداوە لە ئارامکۆ‪،‬‬ ‫سعودیە هەنگاوى ناوە بۆ کەمکردنەوەی‬ ‫باجی سەر کۆمپانیاکە تا قازانجى زیاتر‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫ڕیاز یەکەمجار باجی لەسەر ئارامکۆ‬ ‫کەمکردەوە ئەمەش بووە هۆی بەهێزکردنی‬ ‫بەهای کۆمپانیاکە‪ ،‬بەاڵم شارەزایان و‬ ‫وەبەرهێنەران دەڵێن بەهاکەی ناگاتە دوو‬ ‫ترلیۆن دۆالر‪.‬‬ ‫وەک هاندانێکیش بۆ ئەوەی سەرنجی‬ ‫کڕیاران رابکێشن بۆ کرینی پشەکەکان‬ ‫ئارامکۆ‪ 75 ،‬ملیار دۆالرى دابەشکرد بەسەر‬ ‫پشک هەڵگرەکاندا وەک قازانجی هاوبەش‪،‬‬ ‫بەرنامە هەیە بکرێت بە ‪ 80‬ملیار دۆالر‪.‬‬ ‫ئەمەش مانای ئەوەیە کە داهاتى ‪%4.4‬‬ ‫تارادەیەک زۆر باشە لەو کاتەی کە سوودی‬ ‫بانکی لە جیهاندا زۆر نزمە‪ ،‬بەاڵم کەمترە‬ ‫لەوەى کە ئیکسۆن مۆبیل دەیدات بەپشک‬ ‫هەڵگرەکەکانى کە سەدا پێنجە‪.‬‬ ‫وەبەرهێنەرەکان گەرەنتیان وەرگرتووە‬ ‫کە قازانجە هاوبەشەکەیان هەتا ساڵی ‪٢0٢4‬‬ ‫کەم ناکرێتەوەو بەبێ گوێدانە ئەوەی هەر‬ ‫چیەک ڕووبدات لە نرخی نەوتدا‪.‬‬ ‫سایتی بلومبێرگ‬

‫عەزیز عەلی جەوهەر‬

‫ئاستەنگەكانی بەردەم چاكسازی‬ ‫كارگێڕی لە كوردستان‬ ‫ئاشكرایە پرۆسەی چاكسازی لە كوردستاندا پەیوەستە بە جۆری‬ ‫سیستەمی بەڕێوەبردنەوە كە ئەویش حكومەت هەرێم وەك دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردن لێی بەرپرسە‪.‬‬ ‫چاكسازی كارگێڕی یەكێكە لەو پرۆسانەی كە دەكرێت بە چەقی‬ ‫چاكسازییەكان دابنرێت هۆكارەكەشی ئەوەیە كە تەندروستبوونی هەیكەلی‬ ‫كارگێڕی لەڕووی دامەزراوەو سیستەمو كارەكتەرەكانیەوە دەبێت هۆی‬ ‫تەندروستبوونی كارگێڕی كە ئەمەش بەرچاوترین پرسی هەر كۆمەڵگەیەكە‪.‬‬ ‫دەتوانین ئاستەنگەكان بەمشێوەیە پۆلێن بكەین‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئاستەنگی كارگێڕی‪ :‬مەبەستمان ئەوەیە هەموو دامەزراوەكان كە‬ ‫لەسەر ئەرکی كاراكتەرەكان دەرۆن بەڕێوە لەسەر بنەمایەكی یاساییو‬ ‫توانستی پسپۆڕی‪ ،‬بەاڵم ئەم هاوكێشەیە لەناو دامەزراوەكانی حكومەتی‬ ‫هەرێمدا پەرەواژە بۆتەوە واتە بە پێچەوانەوە كاری لەسەر كراوە هەموو‬ ‫كارەكتەرە تەمەڵو مشتەخۆرو بێ تواناكان دەبنە بەرپرسو كەسە‬ ‫یاساییو بەتواناكان دەكەونە بن دەستی ئەمانەوەو لێرەوە دیاردەی‬ ‫تاكڕەوییو پەیوەندی بەرژەوەندی كەسی لە دایك دەبێو ئەمەش وا‬ ‫دەكات هەموو مامەڵەیەكی ئاسایی كە پێویستە بەشێوەیەكی تەندروست‬ ‫بەڕێوەبچێت دەكەوێتە بەر رۆتینو ئەمەش ئەو جۆرە ئیفلیجیە بەرهەم‬ ‫دەهێنێت كە ئێستا دەزگاكانی هەرێمدا هەیە‪ ،‬بەدیوێكی تردا ئەم دیاردەیە‬ ‫وادەكات كەسی بێ بڕوانامەو شوناسی زانستی ژمارەیان زۆر بكرێن لە‬ ‫دەزگاكاندا ئەم زۆربونەش كار دەكاتە سەر پەنگخواردنەوەی مامەڵەو‬ ‫سستی لە بەڕێوەبردندا‪ ،‬كۆی ئەمانە هۆكاری گەندەڵكردنی تاكەكانی ناو‬ ‫دامەزراوەكانن كە سەرەنجام كەسی بەرتیل خۆر لە دایك دەبێ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئاستەنگی كۆمەاڵیەتی‪ :‬كاتێك كۆمەڵگە هزرو وشیاری لە‬ ‫دەستدەدات بەهەموو دروشمەكان رازی دەبێت تانەنەت ئەگەر نوسینەوەی‬ ‫مەرگی خۆشی بێت‪ ،‬بە واتای ئەوەی كاتێك كۆمەڵگە دیسپلین دەكرێت‬ ‫لەالیەن دەسەاڵتەوە بە وتاری ناتەندروستو سۆزاوی‪ ،‬ئەوكات هەموو مافو‬ ‫خواستەكان دەبنە قۆچی قوربانی دروشمە بریقەدارەكان كە تیایدا جگە لە‬ ‫مەرگی جەماوەر هیچ دەرەنجامێكی نابێت‪.‬‬ ‫نیشاندانی ئاستی بەرەوپێشچوون لە چوارچێوەی باڵەخانەی بەرزو‬ ‫بەتاڵو كردنەوەی چەند پاركێكی تەواونەكراو و هێنانی كۆمەڵێك مۆدێلی‬ ‫ژیان كە بە قۆناغی ئەم كۆمەڵگەیە نەی بڕیوە دەبێـتە هۆی لەباربردنی‬ ‫هزرو بیركردنەوە سەرەنجام كۆمەڵگایەكی بەكابەر بەرهەم دەهێنێت نەك‬ ‫نەك بەرهەمهێن‪ ،‬گەواهی ئەمانەش پشت بەستنە بە كااڵی هاوردەكان‪،‬‬ ‫هەموو كااڵكانو پێداویستیەكانی ژیان ئەمانە هەمووی بەرهەمی نەبوونی‬ ‫وشیارییە كە سەرەنجام كۆمەڵگەیەك دروست دەكات كە نەتوانی رێگای‬ ‫ئیرادەو فشار دروست كەر بێت‪.‬‬ ‫ئەمەش ئاستەنگێكی ترە كە نەتوانراوە هاوسەنگی دروستبكرێت لە‬ ‫نێوان كرێو بەرهەمو ماندوبوون ئەم ناهاوسەنگیەش لەوەوە دێت كە‬ ‫كەسانی بەتواناو مەشقپێكراو ژمارەیان كەمو بوونیان وەك پێویست لە‬ ‫دامەزراوەكاندا نیە تا بتوانێ لە رێگەی سیستمی ئیدارییەوە هاوسەنگی‬ ‫ئابووری دابین بكات بۆ كرێو بەرهەمو ماندووبوون‪ ،‬ئەمانەش دیسان‬ ‫ژینگەیەكی باش دەبن بۆ بەرهەمهێنانی گەندەڵی‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئاستەنگی داهات‪ :‬ئەم ئاستەنگە لەوەدا دەردەكەوێ كە نەتوانراوە‬ ‫وەك پێویست زانستە تەكنەلۆژییەكان بەكاربهێنرێنو لە خزمەت ئەركەكاندا‬ ‫بەكاربهێنرێن هەر ئەمەش بۆتە هۆی بەهەدەرچوونی سامانی نیشتمانی كە‬ ‫بەرەنجامەكەی لەوەدا دەبینرێ كە پرۆژەكان لە ئاست خواستو پێداویستی‬ ‫سەردەمو كۆمەڵگەدا نەبن‪ ،‬واتە پرۆژە گرنگو زیندوەكان دەكرێنە قوربانی‬ ‫بۆ پرۆژەی الوەكیو رەفاهی‪ ،‬هەموو ئەم كردارانەش دەگەڕێتەوە بۆ بێ‬ ‫پالنی كە بەرنجامەكەی بەرهەمهێنانی بێكاریو دواجاریش دەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەی كە كۆمەڵگە متمانە بخاتەسەر كااڵی هاوردەو سوككردنی كااڵی‬ ‫نیشتمانی زیاتر بەهەدەردانی سامانی گشتیو نیشتمانی ئەم واڵتە كە خۆی‬ ‫لە دیارترین بەڵگەنامەدا دەبینێ كە ‪ 42‬گرێبەستی نەوتیە‪ ،‬كە تاكەكانی‬ ‫ئەم نەتەوەیە سودمەندنین لێیو تەنانەت زۆرینەی هاواڵتیان بەدەست‬ ‫بێكاریو نەبوونیەوە هەناسە هەڵدەكێشن لە هەمان كاتدا لە كەناڵەكانەوە‬ ‫چەندین رووی خۆشبەختیو شادمانیو كەم كێشەی ئەم واڵتە سەكۆی‬ ‫ریكالمەكانیانە‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت لەالیەك داهاتی زۆرو لەالیەكی ترەوە هەژاریو‬ ‫بێكاری كە بەرەنجامەكەی وەبەرهێنان دەخاتە گۆڕەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئاستەنگی یاسایی‪ :‬بێ ئاگایی لە بەرەوپێشچوونی قۆناغەكانی‬ ‫ژیان كە خۆی لە وەدا دەبینێ سەردەم زۆر گرنگە لەگەڵیدا بڕۆی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستاش لەم واڵتەدا ئەوە دەگوزەرێ كە كاركردن بە یاسا كۆنەكان‬ ‫بەردەوامەو نەتوانراوە یاسای نوێ بۆ هەموو بوارەكان دابنرێ هەربۆیە‬ ‫تەواوی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ ناوەندا بەبنبەست گەیشتووەو نمونەی‬ ‫گەورەش چارەسەرنەكردنی ماددەی ‪140‬و ناوچە كوردستانیە دابڕێنراوەكانە‪.‬‬ ‫‪ .5‬ئاستەنگی رێكخستن‪ :‬دەكرێت ئەم ئاستەنگە بەیەكێك لە ئاستەنگە‬ ‫دیارو گرنگەكانی بەردەم چاكسازی كارگێڕی ئەژمار بكرێت‪ ،‬ئەویش لەبەر‬ ‫ئەو هۆیەی كە ژیان بەشێوەی گشتی بەبێ رێكخستنو هاوسەنگكردن دوو‬ ‫دەبێت لە گرنگیەكانیو پابەندنەبوون بە یاساكانو هاوشێوەی نەزەریو‬ ‫عەمەلی پابەند نەبوون بە زانیارییەكان لەكاتی دەرچوونی بڕیارەكاندا‪،‬‬ ‫گوێنەدان بە بەشداری گروپو بەدواداچوون‪ ،‬نەبوونی رۆشنبیری رێكخراوی‬ ‫مەشقپێكراو‪ ،‬كەمی زانیاری بەكاری كارگێڕی گشتی ئیشكردن بە هەوەسو‬ ‫گوێنەدان بە یاساكانی كاری رێكخراوەی الوازی چاودێری كارگێڕیو‬ ‫بەگەرخستنی‪ ،‬نەبوونی پاڵنەری مادیو مەعنەوی بۆ فەرمانبەری بە توانا‬ ‫بۆ بەردەوامی كارەكەی‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫‪ 11‬ساڵە وەزارەتی كشتوكاڵ داوای کردووە‬

‫دامودەزگاكانی حكومەت بەرهەمی ناوخۆیی بەكارناهێنن‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫لەساڵی ‪ 2008‬وەزارەتی كشتوكاڵو‬ ‫سەرچاوەكانی ئاو‪ ،‬داوا لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كردووە بۆ ئەوەی وەزارەتەكانو‬ ‫پارێزگاو دامودەزگاكانی حكومەت ناچار‬ ‫بكات‪ ،‬مریشكو هێلكەو گۆشتی ناوخۆ‬ ‫بەكاربهێنن لە ئامادەكردنی خواردنی‬ ‫ڕۆژانەیاندا‪ ،‬بەاڵم تائێستا ئەو داوایە‬ ‫نەخراوەتە بواری جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەستپێكردنی هەڵمەتی‬ ‫بایكۆتكردنی شمەكو كااڵی توركییدا‬ ‫لەالیەن هاواڵتیانەوە‪ ،‬بۆ پڕكردنەوەی‬ ‫پێویستیەكان ئاوڕ لە بەرهەمی ناوخۆ‬ ‫دراوەتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوام‬ ‫بەرپرسانی حكومەت جەخت لە‬ ‫پارێزگاریكردن لە بەرهەمی ناوخۆو‬ ‫لەالیەن‬ ‫دەكەنەوە‬ ‫بەكارهێنانی‬ ‫هاواڵتییانەوە وەك رێگەیەك بۆ‬ ‫پەرەپێدانیو گەیشتن بە ئاستی‬ ‫خۆبژێوی‪ ،‬بەاڵم حكومەت خۆی پابەند‬ ‫نابێت بە بەكارهێنانی بەرهەمی ناوخۆو‬ ‫‪11‬ساڵە داوایەكی وەزارەتی كشتوكاڵی‬ ‫پشتگوێخستووە بەوەی لە دامودەزگاكاندا‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫حسێن حەمەكەریم‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫كشتوكاڵو سەرچاوەكانی ئاو‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەگەر حكومەتی هەرێم‬ ‫كۆمپانیاكانی دابینكردنی خواردن بۆ‬ ‫فەرمانگەكان پابەند بكات بە بەكارهێنانی‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ كاریگەری گەورەی دەبێت‬ ‫لەسەر بوژاندنەوەی بەرهەمی ناوخۆ”‪.‬‬ ‫هەریەكە لە وەزارەتەكانی پێشمەرگەو‬ ‫تەندروستیو كاروباری كۆمەاڵیەتی رۆژانە‬ ‫خواردنیان تێدا ئامادە دەكرێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئێمە نەوەستاوین هەموو‬ ‫هەوڵەكانمان خستۆتەگەڕ بۆئەوەی چۆن‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ بپارێزینو سەربخەین‪،‬‬ ‫ئەمەش بە رۆژێكو دوو رۆژو تەنیا بە‬

‫ئەمجارە‬ ‫لە گرێبەستەكاندا‬ ‫دەیكەن بە مەرج‬ ‫بەسەر كۆمپانیاكانەوە‬ ‫بۆ ئەوەی بەرهەمی‬ ‫ناوخۆ بەكاربێنن‬

‫هەرێم لە هەندێ بەروبوومدا گەیشتووەتە خۆبژێویی‬ ‫ئێمە ناكرێت الیەنە پەیوەندیدارەكانو‬ ‫هاواڵتیانو هەموو الیەك لە هاوكێشەكەدان‬ ‫دەبێت هاوكاربن”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی وەزارەتی كشتوكاڵو‬ ‫سەرچاوەكانی ئاو‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫لە سەوزەو پەتاتەو هێلكەو مریشك‬ ‫گەیشتووەتە ئاستی خۆبژێوی لەكاتی‬ ‫پێگەیشتنی میوەكانیشدا هەرێم دەگاتە‬ ‫ئاشتی خۆبژێوی بەاڵم بەشی هەموو‬ ‫وەرزەكان ناكات‪ .‬بەهۆی زۆریانەوە‬ ‫هەندێك بەرهەمیش رەوانەی پارێزگاكانی‬ ‫خواروو و ناوەڕاستی عێراق دەكرێت‪.‬‬

‫بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫نزیكەی هەزارو ‪ 400‬كێڵگەی پەلەوەری‬ ‫فەرمی هەنو سااڵنە ‪ 140‬هەزار تەن‬ ‫مریشك بەرهەم دەهێنن‪ ،‬پێویستیی ناوخۆ‬ ‫بۆ مریشك ‪ 140‬هەزار تەنە‪ 10 .‬پڕۆژەی‬ ‫بەرهەمهێنانی هێلكە هەیەو سااڵنە ملیارێك‬ ‫و ‪ 200‬ملیۆن هێلكە بەرهەم دەهێنن‪،‬‬ ‫پێویستیی سااڵنەی هەرێمی نزیكەی ‪70‬‬ ‫ملیۆنە‪ ،‬ئەوەی دەمێنێتەوە هەناردەی‬ ‫شارەكانی عێراق دەكرێت‪.‬‬ ‫گرتوخانەكانی چاكسازی سەر بە‬ ‫وەزارەتی كاروباری كۆمەاڵیەتی یەكێكن‬

‫لەو شوێنانەی رۆژانە خواردنی زۆریان تێدا‬ ‫ئامادەدەكرێت بۆ بەندییەكانو حكومەت‬ ‫ئامادەكردنی خواردنیشی بە كۆمپانیاكان‬ ‫سپاردووە‪.‬‬ ‫ئاریان ئەحمەد‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ئێمە داوای كوالێتی لەو كۆمپانیایانە‬ ‫دەكەین كە گرێبەستمان لەگەڵدا‬ ‫كردوون بۆ دابینكردنی خواردن بۆ‬ ‫چاكسازیو فەرمانگەكانمان‪ ،‬بەكارهێنانی‬ ‫بەرهەمی ناوخۆمان نەكردووە بە مەرج‬ ‫بەاڵم تێیشیاندایە بەرهەمی ناوخۆ‬

‫بەكاردەهێنێت”‪.‬‬ ‫ئاریان ئەحمەد‪ ،‬هەڵمەتی بایكۆتەكە‬ ‫بە دەرفەتێك دەزانێت بۆ ئەوەی بە‬ ‫بازاڕكردنێكی باش بۆ بەرهەمی ناوخۆ‬ ‫بكەن‪ ،‬وتیشی‪“ :‬ئەمجارە لە گرێبەستەكاندا‬ ‫دەیكەن بە مەرج بەسەر كۆمپانیاكانەوە‬ ‫بۆ ئەوەی بەرهەمی ناوخۆ بەكاربێنن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی هێشتا گرێبەستەكان‬ ‫بۆ ساڵێكەو كاتی ماوە ناتوانین مەرجی‬ ‫نوێ بەسەریاندا بسەپێنین تاكۆی هاتنی‬ ‫گرێبەستەكان”‪.‬‬ ‫هاوردەو‬ ‫یەكێتی‬ ‫ئامارەكانی‬

‫هەرێمی‬ ‫دەریدەخات‬ ‫هەناردەكاران‬ ‫كوردستان لەگەڵ نزیكەی ‪ 40‬واڵتو بە‬ ‫بڕی زیاتر لە پێنج ترلیۆن دینار پێویستی‬ ‫ناوخۆ هاوردە دەكات‪.‬‬ ‫یاسین خزر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی كشتوكاڵو‬ ‫ئاودێری لە پەرلەمانی كوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬حكومەت دەتوانێت‬ ‫دامودەزگاكانی پابەندبكات بە بەكارهێنانی‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ‪ ،‬ئەمەش بەرهەمی ناوخۆ‬ ‫دەبوژێنێتەوە بەتایبەت كەرتی كشتوكاڵ”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تەنیا بە بەكارهێنانی‬ ‫ناتوانین بەرهەمی ناوخۆ پەرەپێبدەین‪،‬‬ ‫دەبێت حكومەت كارئاسانی بكات بۆ‬ ‫دروستكردنی كارگەی جۆراوجۆر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا ئەگەر بتەوێت بچوكترین كارگە‬ ‫دروستبكرێت ئەوا بەالیەنی كەمەوە شەش‬ ‫مانگی پێدەچێتو رۆتیناتی زۆری تێدایە”‪.‬‬

‫باج‪...‬سەرچاوەیەکى گرنگی داهات حکومەت بەالیدا ناچێت‬ ‫ئەلکترۆنیکردنەوە داهاتی باج و گومرک‬ ‫لەڕێی ژمارەی بانکی و داراییەوە‬ ‫کۆبکرێتەوە‪.‬‬ ‫حاڵى حارز پێویستە حکومەتی هەرێم‬ ‫بەزووترین کات ئەم داهاتانە رێکبخات بۆ‬ ‫ئەوەى کۆکردنەوەیان ئاسان بێت و بۆ‬ ‫ئەوەی کۆمپانیا حیزبیەکان چیتر داهاتی‬ ‫خەڵکی نەخۆن‪ ،‬بەتایبەتی لەم کاتەدا‬ ‫کە عێراق لە دۆخێکی نەخوازراودایەوە‬ ‫چارەنووسى پشکى بودجەی هەرێمی‬ ‫کوردستان بەرەو نادیارى دەڕوات‪،‬‬ ‫رێکخستنەوەو کۆکردنەوەى باج یەکێک‬ ‫دەبێت لە رێگاکانى چاکسازى و لەمڕووەوە‬ ‫هەنگاو نەنرێت زیانەکان زیاتر دەبن‪.‬‬

‫ئەنوەر کەریم‬ ‫باج یەکێكە لە داهاتە سەرەکییەکانی‬ ‫زۆربەی حکومەتەکانی جیهان‪ ،‬زۆربەی‬ ‫واڵتە ئەوروپیەکان خاوەنی سامانی‬ ‫سروشتی نین لەڕێی باج و داهاتی ناوخۆ‬ ‫بە هەموو جۆرەکانیەوە حکومەتەکەیان‬ ‫بەڕێوەدەبەن بۆیە ئەم داهاتە گرنگە‬ ‫بەشێوەیەکی زۆر رێکخراو کۆدەکرێتەوەو‬ ‫هەر کەسێک سەرپێچی بکات لە نەدانی‬ ‫ئەو بڕی باجە ئەوە سزادەدرێت‪.‬‬ ‫باج ئەو بڕە پارەیەیە‪ ،‬کە حکومەت‬ ‫دەیخاتە سەر داهاتی تاکەکەس و داهاتی‬ ‫کۆمپانیاکان‪ ،‬دوای حکومەت لەڕێی ئەو‬ ‫باجەوە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان‬ ‫دەدات بە هاواڵتیيان‪.‬‬ ‫رێژەی باج وا رێکخراوە کە لەنێوان‬ ‫‪ %20‬تا ‪ %30‬بێت لەسەر داهاتی‬ ‫تاکەکەس یان باجی کۆمپانیاکان‪.‬‬ ‫هەرچەندە حکومەتەکان دەیانەوێت‬ ‫زۆربەی جار باج کەمبکەنەوە بۆئەوەی‬ ‫وەبەرهێنان زیادبکرێت لە واڵتەکەیاندا‬ ‫بەاڵم خەرجیەکانی حکومەت وایکردووە‬ ‫کە هەمیشە باج لە دەوری‪ %20‬بێت‪.‬‬ ‫کوردستان‪،‬‬ ‫هەرێمی‬ ‫حکومەتی‬ ‫نەیتوانیوە ئەم داهاتە سەرەکییە‬ ‫رێكبخات چونکە لە کوردستاندا کەس‬ ‫نازانێت چ جۆرە ئابوورییەکە هەرچەندە‬ ‫ئابووری سەردەم ئابووری نیولیبڕاڵە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئابوری کوردستان نە نیولیبڕاڵە‬ ‫نە سۆشیالیستە‪ ،‬تەنیا ئابوورییەکی‬ ‫قۆرخکراوی مافیانەیە ژێر بەژێر لەنێوان‬ ‫دوو حیزبە سەرەکییەکەى هەرێمدا‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە ئەم ئابوورییە لە هیچ جۆرە‬ ‫کەرتێکدا خاوەنی شەفافیەت و ئازادی‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫بەپێى یاسای حکومەتی هەرێم بڕی‬ ‫باج بۆ سەر کۆمپانیاکان لە ‪%15‬یە ئەم‬ ‫بڕە لە ستانداردی جیهانی کەمترەو ئەگەر‬ ‫ئەم بڕە کۆبکرێتەوە بە رێکوپێکی لەگەڵ‬ ‫داهاتەکانی تردا زۆر لەوە زیاترە لەوەى‬ ‫حکومەت باسیدەکات کە گوایە ‪ 120‬ملیۆن‬ ‫دۆالرە هەموو داهاتە ناوخۆییەکان‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی كێشەیە قۆرخکردنى‬

‫ئـاگـاداری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‪ /‬هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگاداری‬

‫کەرتی نەوت و گازە لەالیەن دوو‬ ‫خێزانەوە کە داهاتێکی زۆر وەردەگرن‬ ‫لەم کەرتەداو بەبێ ئەوەی باج‬ ‫بدەنو کەرتەکانی تری تەندروستی و‬ ‫گواستنەوەو گەیاندنو پرۆژەی خانووبەرە‬ ‫لەالیەن چەند کۆمپانیایەکی حیزبیەوە‬ ‫کە سەرمایەکانیان چەندین ملیار دۆالرە‬ ‫قۆرخکراوە‪ ،‬بەهەمان شێوەش بەرپرسانی‬ ‫یەکەمی حیزبەکان کە خاوەنی کۆمپانیای‬ ‫دڵنیایی و سیکوریتی و گواستنەوەن هیچ‬ ‫باجێک نادەن‪.‬‬

‫سەرچاوەیەکى تر داهات گومرگە‪،‬‬ ‫بەاڵم چەندین جۆر خۆدزینەوە هەیە‬ ‫بۆ نەدانی گومرگ‪ ،‬بەناوی ترانزێتەوە‬ ‫رێگەدەدرێت بەرپرسە سیاسیی و‬ ‫سەربازییەکان کااڵ بێهنن‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫لە کوردستان کااڵکانیان ساخدەکەنەوە‪.‬‬ ‫یاخود بەرپرسە حیزبی و سەربازییەکان لە‬ ‫باج دەبەخشرێن کە بەناوی وەبەرهێنانەوە‬ ‫کااڵ دەهێنن و دوای کااڵکان لەناو‬ ‫کوردستاندا دەفرۆشن و یاخود چەندینجار‬ ‫بەزەبری هێز شتومەکەکانیان بەناوى‬

‫گومرگدا تێدەپەڕێنن‪.‬‬ ‫یان بەرهەمی رێگە پێنەدراو لە‬ ‫کوردستانەوە دەبەنە دەرەوە بەبێ ئەوەی‬ ‫گومرگ بدەن‪ ،‬هەموو ئەمانە وایانکردووە‬ ‫داهاتێکی زۆر لەدەستبدرێت بەهۆی ئەم‬ ‫گروپانەوە کە بەشێوەى مافیا کار دەکەن‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا سەرجەم ئەو جۆرە‬ ‫بازرگانیە کە ئێستا بەناوى کۆمپانیاوە‬ ‫دەکرێت حکومەت خۆی دەتوانێت بیکات‪،‬‬ ‫بەاڵم کە ناکرێت زیانی گەورە دەدرێت لە‬ ‫داهاتی گشتى‪.‬‬

‫چارەسەر بۆ کۆکردنەوەى باج چیە؟‬ ‫لە یەکەم هەنگاودا دەبێت لە رێگای‬ ‫حکومەتی ئەلکترۆنییەوە هاواڵتی و‬ ‫حکومەت بەیەکەوە ببەسترێنەوە ئەوەش‬ ‫لە رێگای یەک تۆماری دیجیتاڵی و یەک‬ ‫کۆدی تایبەت‪ ،‬هەروەها حکومەت و‬ ‫ناوەندە بازرگانی و داراییەکان بەیەکەوە‬ ‫ببەسترێنەوە‪ ،‬ئەوەش لە رێگای یەک‬ ‫تۆماری نیشتمانی و یەک کۆدی تایبەت‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەو کاتە دەتوانرێت لەڕێی بە‬

‫بۆ خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە‬ ‫زەوی ژمارە(‪ )1٠‬لە کەرتی ‪/17‬گەڕاو‬ ‫(رفیق اسماعیل حسین)ەوە بۆ هەرکەس‬ ‫و الیەنێکی تر کە پەیوەندارە بە پارچە‬ ‫زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫بە مەبەستی لێکۆڵینەوە لە داواکاری‬ ‫هاواڵتی (رفیق سمایل حسین) خاوەن‬ ‫مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی سەرەوە‬ ‫کە داوای راستکردنەوەی ناوی خۆی‬ ‫کردووە لە بڕیاری جێگیرکردنی پارچە‬ ‫زەویەکەدا لە(رفیق اسماعیل حسین)‬ ‫بۆ (رفیق سمایل حسین) لەبەرئەوە‬ ‫لیژنەکەمان لیژنەی دەستبەسەراگرتن لە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫لە ڕۆژی ‪ 2٠19/12/9‬هەڵدەستێت بە‬ ‫کەشف کردنی موقعی پارچە زەویەکە‬ ‫تکایە خۆتان وە یان نوێنەری یاسایی‬ ‫خۆتان لە ڕۆژی دیاری کراودا ئامادە بێت‬ ‫بەپێچەوانەوە لیژنەکەمان بە کاری یاسایی‬ ‫خۆی هەڵدەستێت‪.‬‬ ‫فریا خضر صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫ئەمڕۆ دراما سیاسیەکە دەستپێدەکات‬

‫رێوشوێنەکانی لەکارخستنی دۆناڵد ترەمپ‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫واز لە فیلمە چیرۆکئامێزەکانی‬ ‫نێتفلێکس بێنە‪ ،‬لە واقیعدا بە دەگمەن‬ ‫روودەدات سەرۆکێکی ئەمریکا ببینین‬ ‫بەهۆی هەڵوێستی کۆنگرێسەوە خەریکە‬ ‫پۆستەکەی لە دەستدەدات‪.‬‬ ‫ئەگەر لە ئارەزوومەندانی درامای‬ ‫سیاسیت‪ ،‬پێویستە ئامادەکاری بکەیت بۆ‬ ‫درامایەکی سیاسی زۆر جدیترو واقیعیتر‪،‬‬ ‫کە سبەینێ ‪١٣‬ی نۆڤەمبەر دەست‬ ‫پێدەکات‪ ،‬ئەویش بە دەستپێکردنی‬ ‫دانیشتنەکانی گوێگرتن لە لێکۆڵینەوەی‬ ‫فەرمی دەربارەی کاراکردنی رێوشوێنەکانی‬ ‫لەکارخستنی سەرۆکی ئەمریکا دۆناڵد‬ ‫ترەمپ‪.‬‬

‫ئایا هیچ ئاماژەیەک‬ ‫هەیە بۆ کۆتایی هاتن؟‬

‫رەنگە وەاڵمەکەی “نەخێر” بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت ئەوە بزانین لەم جۆرە درامایانەدا‬ ‫هەڵوێست و رووداوی لە ناکاوو کتوپڕ‬ ‫دێتە پێش‪ ،‬هەربۆیە دەتوانین وەاڵمی‬ ‫پرسیارە زۆر باوەکانی پەیوەست بەم‬ ‫درامایە بدەینەوە‪.‬‬

‫پرۆسەی لەکارخستن چیە؟‬

‫پرۆسەی لەکارخستن جۆرێکە لە‬ ‫دادگاییکردن کە دەتوانرێت بەهۆیەوە‬ ‫سەرۆکی ئەمریکای پێ لەکاربخرێت‪،‬‬ ‫ئەویش لە رێگەی کۆنگرێسەوە‪.‬‬ ‫هەندێک پییانوایە پرۆسەی لەکارخستن‬ ‫بریتیە لە دوورخستنەوەی سەرۆک لە‬ ‫پۆستەکەی بەشێوەیەکی راستەوخۆ‪،‬‬ ‫بەاڵم لە راستیدا پرۆسەکە سەرەتا لە دوو‬ ‫هەنگاوەوە دەستپێدەکات و لە دوو ژووری‬ ‫کۆنگرێسیش بەپایان دەگات‪.‬‬

‫سەرەتا یاسانادانەرانی کۆنگرێس‬ ‫تەماشای بەڵگەکان دەکەن‪ ،‬پاشان‬ ‫تۆمەتێک ئاڕاستەی سەرۆک دەکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم دادگایی کردنی راستەقینە لە‬ ‫ژوورەکەی سەرەوەی کۆنگرێس ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ ،‬کە ئەنجومەنی پیرانە‪ .‬لەوێ‬ ‫ئەگەر سەرۆک تاوانبارکرا‪ ،‬لە پۆستەکەی‬ ‫دوور دەخرێتەوەو جێگری سەرۆک دێتە‬ ‫شوێنەکەی‪.‬‬

‫چەند سەرۆکی ئەمریکی‬ ‫رووبەڕووی رێوشوێنەکانی‬ ‫لەکارخستن بوونەتەوە؟‬

‫دوو سەرۆک لە مێژژوی ئەمریکیدا‬ ‫رووبەڕووی رێوشوێنەکانی لەکارخستن‬ ‫بوونەتەوە‪ ،‬ئەوانیش ئەندرۆ جۆنسۆن‬ ‫ساڵی ‪ ١٨٦٨‬هەروەها بیل کلینتۆن ساڵی‬ ‫‪ ١٩٩٨‬لە هەردوو حاڵەتەکەدا کۆنگرێس‬ ‫رێوشوێنەکانی لەکارخستنی جواڵند دژی‬ ‫ئەو دوو سەرۆکە‪ ،‬بەاڵم ئەنجومەنی پیران‬ ‫هەردوو سەرۆکی بێ تاوان دەرکرد‪.‬‬ ‫هەروەها لە ساڵی ‪١٩٧٤‬دا سەرۆک‬ ‫ریچارد نیکسۆن دەستی لەکارکێشایەوە‬ ‫دوای ئاشکرابوونی ئەوەی کە بەسەر‬ ‫نەیارەکانیەوە سیخوڕی کردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫بابەتەی دواتر بە “سکانداڵی ۆتەرگێت”‬ ‫ناوی دەرکرد‪ ،‬نیکسۆن دەیزانی کۆنگرێس‬ ‫رێوشوێنەکانی لەکارخستن دەگرێتەبەرو‬ ‫ئەنجومەنی پیرانیش سەرۆک لە‬ ‫کارەکەی دووردەخاتەوە‪ ،‬لەبەرئەوە پێش‬ ‫گەیشتنی بەو قۆناغە خۆی دەستی لەکار‬ ‫کێشایەوە‪.‬‬

‫بۆچی ترەمپ رووبەڕووی‬ ‫پرۆسەی لەکارخستن‬ ‫دەکرێتەوە؟‬

‫ترەمپ تۆمەتبارکراوە بە خراپ‬ ‫بەکارهێنانی دەسەاڵتەکانی‪ ،‬هەروەک‬

‫تۆمەتباریشکراوە بە پەنابردن بۆ‬ ‫میکانیزمی ناشەرعی بۆ بەهێزکردنی‬ ‫چانسی دەرچوونی لە هەڵبژاردنەکانی‬ ‫ساڵی داهاتوو‪.‬‬ ‫هەروەها تۆمەتبارکراوە بەوەی فشاری‬ ‫لەسەر سەرۆکی ئۆکرانیا فۆلۆدیمێر‬ ‫زیلینسکی دروستکردووە‪ ،‬تاوەکو زانیاری‬ ‫ئەوەی دەستکەوێت کە زیان بە جۆ بایدنی‬ ‫رکابەرەکەی بگەیەنێت‪ .‬جۆ بایدنیش‬ ‫وەک دەزانرێت جێگری سەرۆک ئۆباما‬ ‫بووەو یەکێکیشە لە رکابەرە بەهێزەکانی‬ ‫ترەمپ لە هەڵبژاردنە سەرۆکایەتیەکی‬ ‫ساڵی داهاتووی ئەمریکا‪.‬‬

‫ئایا ترەمپ یاسای پێشێل‬ ‫کردووە؟‬

‫هەمووان کۆک نین لەسەر ئەوەی‬ ‫سەرۆک دوور بخرێتەوە تەنها لەبەرئەوەی‬ ‫داوای لە سەرکردەیەکی بیانی کردووە‬ ‫بەدواداچوون بۆ پالنی رکابەرەکەی‬ ‫ترەمپ بکات لە هەڵبژاردنەکاندا‪.‬‬ ‫ترەمپ ئاماژە بەوە دەکات کە‬ ‫ئەو خراپ مامەڵەی نەکردووە‪،‬‬ ‫هەروەک رێوشوێنەکانی کەنارخستنی‬ ‫بە پرۆسەیەکی “شێتانە‪ ،‬وەهمی و‬ ‫وێرانکەرو زۆر حیزبی” وەسف دەکات‪.‬‬ ‫هەروەک کۆشکی سپیش رایگەیاند کە بە‬ ‫هیچ شێوەیەک هاوکار نابێت لە پرۆسەی‬ ‫لێکۆڵینەوەکاندا‪.‬‬ ‫بەاڵم ترەمپ رووبەرووی زۆر‬ ‫هیالکی دەبێتەوە‪ ،‬بە تایبەتی لە دوای‬ ‫ئاشکرابوونی پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەی‬ ‫لەگەڵ سەرۆکی ئۆکرانیا لە ‪٢٥‬ی تەموزی‬ ‫رابردوودا‪ .‬بەوپێیەی ترەمپ هاوکاریە‬ ‫سەربازیەکانی ئەو واڵتەی راگرت کە‬ ‫بە ملیۆنان دۆالر دەخەمڵێنرێت‪ ،‬چوار‬ ‫لە بەرپرسە گەورەکان لەوبارەیەوە‬ ‫ئاماژەیان بەوە داوە کە ترەمپ بە‬

‫سەرۆکی ئۆکرانیای وتووە‪ ،‬ئەو یارمەتیە‬ ‫سەربازیانە نادرێ بە ئۆکرانیا هەتاوەکو‬ ‫ئەو واڵتە دەست نەکات بە لێکۆڵینەوە‬ ‫دەربارەی جۆ بایدنی رکابەرەکەی‬ ‫ترەمپ‪ .‬ئەم پاساوانەش بە هەموو‬ ‫شێوەیەک لەالیەن کۆشکی سپیەوە‬ ‫رەتکراونەتەوە‪.‬‬

‫هەنگاوی داهاتوو چیە؟‬

‫ئەندامانی کۆنگرێس لە رێگەی‬ ‫گروپی بچوکەوە کە پێیان دەوترێت‬ ‫“لیژنەکان”‪ ،‬لێکۆڵینەوە دەستپێدەکەن‪.‬‬ ‫هەر لیژنەیەک تایبەتمەندە بە خاڵێک‬ ‫یان الیەنێک کە پەیوەندی بە کەیسەکەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ نمونە لیژنەی پەیوەندیە‬ ‫دەرەکیەکان‪ ،‬لیژنەی پرۆسە داراییەکان‬ ‫یان لیژنەی داد‪ ،‬لە دانیشتنەکاندا‬ ‫کە ئاشکران‪ ،‬شایەتحاڵەکان گوێیان‬ ‫لێ دەگیرێت‪ .‬ئەو پارێزەرانەشی‬ ‫نوێنەرایەتی سەرۆک دەکەن دەتوانن‬ ‫ئامادەی ئەو دانیشتنانە بن‪.‬‬ ‫ئەگەر لیژنەکان گەیشتنە دەرەنجامی‬ ‫ئەوەی کە تۆمەتەکان راستن لەسەر‬ ‫سەرۆک‪ ،‬ئەوکات کۆنگرێس دەنگ دەدات‬ ‫لەسەر بڕیاری پرۆسەی لەکارخستن‪.‬‬

‫ئایا تا چەند بڕیاردان‬ ‫لەسەر لەکارخستن چانسی‬ ‫بەرجەستەبوونی هەیە؟‬

‫لەم قۆناخەدا مەسەلەکە پێویستی‬ ‫بە زۆرینەی سادە هەیە بۆ ئەوەی‬ ‫کۆنگرێس بتوانێت دەنگ لەسەر‬ ‫پرۆسەی کەنارخستن بدات‪ ،‬بەوپێیەشی‬ ‫کە دیموکراتەکان زۆرینەن لە کۆنگرێسدا‬ ‫ئەگەری زۆرە بڕیار لەسەر دەستپێکردنی‬ ‫رێوشوێنەکانی لەکارخستن بدرێت‬

‫تا چەند ترەمپ ئەگەری‬ ‫دوورخستنەوەی فیعلی لێ‬ ‫دەکرێت؟‬

‫کۆکردنەوەی جانتاکانی و خۆ‬ ‫ئامادەکردن بۆ جێهێشتنی کۆشکی سپی‬ ‫لەالیەن ترەمپەوە کارێکی ئاسان نیە‪،‬‬ ‫چونکە کۆماریەکان خاوەنی ‪ ٥٣‬کورسی‬ ‫ئەنجومەنی پیرانن لە کۆی ‪ ١٠٠‬ئەندام‪،‬‬ ‫لەکارخستنی کۆتایی سەرۆکیش لە‬ ‫ئەنجومەنی پیران پێویستی بە دەنگی‬ ‫دوو لەسەر سێی ئەندامان هەیە‪.‬‬ ‫لەم حاڵەتەدا ئەگەر نزیکەی ‪٢٠‬‬ ‫ئەندامی حیزبەکەی ترەمپ دژی‬ ‫سەرۆکەکەیان دەنگ نەدەن ئەوا ترەمپ‬ ‫لە پۆستەکەی خۆی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫تاوەکو ئێستاش کۆماریەکان نایانەوێت‬ ‫سەرۆکەکەیان لەکار بخەن‪.‬‬

‫رێوشوێنەکانی لەکارخستن‬ ‫چیە؟ ئایا تەنها شۆیەکی‬ ‫سیاسییە؟‬

‫دەڵێن‬ ‫ترەمپ‬ ‫الیەنگرانی‬ ‫گرتنەبەری‬ ‫بە‬ ‫دیموکراتەکان‬ ‫رێوشوێنەکانی لەکارخستن دەیانەوێت‬ ‫زیان بە دۆناڵد ترەمپ بگەیەنن لە‬ ‫هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫رێوشوێنەکانی لەکارخستن ئەگەر‬ ‫سەریش نەگرێت وێنەی ترەمپ لە نێو‬ ‫شەقامی ئەمریکیدا وێران دەکات‪.‬‬ ‫بەدەر لەوانەش دەتوانێت تەنهاو‬ ‫باوەڕ بە وتەکانی نانسی پیلۆسی‬ ‫سەرۆکی کۆنگرێس بکەیت کاتێک‬ ‫وتی‪“ :‬کۆشکی سپی لە ژێر ئیدارەدانی‬ ‫ترەمپدا پێویستی بە عاقڵکردن هەیە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەو ئاستە تازەو ترسناکانەی لە‬ ‫یاساکاندا پێشێلیانکردووە”‪.‬‬ ‫ترەمپ ئەو ملیاردێرەی بوو بە‬ ‫سیاسی تۆمەتی زۆری لە بارەی چەند‬ ‫پرسێکی یاساییەوە ئاڕاستەکراوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫لێکۆڵینەوە لە دەخالەتەکانی روسیا لە‬ ‫هەڵبژاردەناکنی ‪ ،٢٠١٦‬رەتکردنەوەی‬ ‫ئاشکراکردنی ئەستۆپاکیە داراییەکانی‬ ‫و هەڵوێستی لەبارەی باجەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫تۆمەتی پیدانی بەرتیل بە دوو ئافرەت‬ ‫کە بانگەشەی ئەوەیان دەکرد سێکسیان‬ ‫لەگەڵ سەرۆکدا ئەنجامداوە‪ .‬کۆتا‬ ‫تۆمەتیش بابەتی ئۆکرانیا – بایدنە‪.‬‬ ‫بەاڵم جێگەی بیرهێنانەوەیە پەنابردن‬ ‫بۆ پرۆسەی لەکارخستن ریسکێکی‬ ‫گەورەیە بۆ دیموکراتەکان‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫ئەگەر لێکۆڵینەوەکان و تۆمەتەکان‬ ‫سەرکەوتوو نەبوون دژی ترەمپ‪،‬‬ ‫ئەوا مەسەلەکە پێچەوانە دەبێتەوەو‬ ‫سیحرەکە بەسەر ساحیرەکاندا پێچەوانە‬ ‫دەبێتەوەو رەنگە لە هەڵبژاردنەکانی‬ ‫‪٢٠٢٠‬دا زیانی گەورە بەر کاندیدی‬ ‫دیموکراتەکان ببێتەوە‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫دیواری بەرلین دوای ‪ ٣٠‬ساڵ لە روخاندنی‬

‫ئەوروپا سەرقاڵی بونیادنانەوەی چەندین دیواری دیکەیە‬

‫زه‌مه‌ن‬ ‫سی ساڵ تێدەپەڕێت بەسەر روخاندنی‬ ‫دیواری بەرلیندا‪ ،‬ئەو بەربەستەی هێمایەک‬ ‫بوو بۆ بەربەستە سنوریە سەختەکان‪،‬‬ ‫بەشێویەک بە درێژایی ماوەی جەنگی سارد‪،‬‬ ‫رێگر بوو لە هاموشۆی دانیشتوانی ئەوروپای‬ ‫رۆژهەاڵتی سەر بە بلۆکی سۆشیالیزم‬ ‫بۆ ئەوروپای رۆژئاوای سەر بە بلۆکی‬ ‫سەرمایەداری‬

‫لە کۆتاییەکانی جەنگی دووەمی‬ ‫جیهانیدا‪ ،‬ئەوروپا دابەش بوو بەسەر‬ ‫بلۆکی سۆشیالیزم لە رۆژهەاڵت و‬ ‫بلۆکی سەرمایەداری لە رۆژئاوا‪ .‬لەگەڵ‬ ‫بەردەوامی حوکمڕانی ستەمکاریانەی رژێمە‬ ‫سۆشیالیزمیەکانی ئەوروپای رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫ملیۆنان مرۆڤ لەو ناوچانە بڕیاریاندا کۆچ‬ ‫بکەن بەرەو ئەوروپای رۆژئاوا‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫تەنها لە ماوەی نێوان سااڵنی ‪ ١٩٤٩‬بۆ‬ ‫‪ ١٩٦١‬نزیکەی دوو ملیۆن و حەوتسەد‬ ‫هەزار کەس لە ئەڵمانیای رۆژهەاڵتەوە‬

‫کەوتنی دیواری بەرلین لەدایکبوونی دنیایەکی نوێ‬ ‫لەگەڵ تێپەڕینی چەند دەیەیەک بەسەر‬ ‫روخاننی ئەو دیوارەدا‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫چەندان دیواری دیکە بە درێژایی هەزاران‬ ‫کیلۆمەتر شوێنی دیواری بەرلینیان گرتۆتەوە‬ ‫لە چەندین شوێنی جیاوازی کیشوەرە‬ ‫پیرەکەدا‪ ،‬ئەویش بە ئامانجی رێگری کردن‬ ‫لە هاتوچۆی مرۆڤەکان‪.‬‬ ‫بابەتەکە پەیوەستە بە پەیوەندی‬ ‫دڵەراوکێئامێزی ئەوروپا بە ئایدیای کۆچەوە‪،‬‬ ‫بە پێی رێکخراوی پزیشکانی بێ سنور ئەو‬ ‫پەیوەندیە بوەتە هۆی بەرجەستەکردنی‬ ‫“سیاسەتێکی تۆڵەسێنخوازی‪ ،‬کە بەهۆیەوە‬ ‫چەندین کۆچبەری دەرەوەی واڵتانی یەکێتی‬ ‫ئەوروپا لە دەریادا خنکاون و رووبەڕووی‬ ‫دۆخێکی نالەبار بونەتەوە”‪.‬‬ ‫ئەم شێوە پەرەسەندنانە وایانکردووە‬ ‫کە واڵتانی ئەوروپا زیاتر لەوەی گرنگی بە‬ ‫رەهەندە مرۆییەکانی کۆچ بدەن‪ ،‬لێکەوتە‬ ‫ئابوری و سیاسیەکانی ئەو دیاردەیەیان‬ ‫خستۆتە سەرەوەی ئەجێنداکانیان‪ .‬پرسیاری‬ ‫سەرەکی لێرەدا ئەوەیە چۆن و بۆچی‬ ‫میکانیزمی مامەڵەی ئەوروپا لەبەرامبەر‬ ‫بابەتی کۆچدا گۆڕا؟‬

‫کۆچیان کرد بۆ ئەڵمانیای رۆژئاوا‪.‬‬ ‫دیاردەی‬ ‫رووبەڕووبونەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫کۆچکردن‪ ،‬واڵتانی سەر بە بلۆکی‬ ‫سۆشیالیزم چەندین بەربەست و میکانیزمی‬ ‫توندیان پەیڕەوکرد‪ ،‬لەوانە دیواری‬ ‫کارەبایی و کێڵگەی مین پاسەوانی سنوری‬ ‫توندوتیژو بێ بەزەیی‪ ،‬کە بە زەبری هێز‬ ‫رێگریان لە کۆچکردنی خەڵک دەکرد لە‬ ‫کاتی پەڕینەوەیاندا بۆ بەری رۆژئاوا‬ ‫سەرۆک وەزیرانی پێشوتری بەریتانیا‬ ‫مارگرێت تاتشەرلە کاتی کۆتایی هاتنی‬ ‫جەنگی سارددا رایگەیاند “واڵتانی بلۆکی‬ ‫سۆشیالیزم دەریانخست کە تا چ ئاستێک‬ ‫دڕندەو توندوتیژ بوون لە هەڵەکانیاندا بۆ‬ ‫بەرگرتن لە گەشتی خەڵک بۆ ئازادی”‪.‬‬ ‫گرنگترین هەوڵەکانی ئەو رێگریانە‪،‬‬ ‫دروستکردنی دیواری بەرلین بوو لە ساڵی‬ ‫‪١٩٦١‬دا‪ ،‬کە پایتەختی مێژوویی ئەڵمانیای‬ ‫کرد بە دوو بەشەوە‪ .‬توێژینەوەیەکی‬ ‫زانکۆی ئازادیی بەرلین لەساڵی ‪٢٠١٧‬دا‬ ‫ئاشکرای کرد کە ‪ ٢٦٢‬کەس کوژراون‬ ‫لە کاتی هەوڵدانیان بۆ بەزاندنی دیواری‬ ‫بەرلین‬

‫هێشتا بەربەستەکان بەر لە کۆچی کۆچبەران ناگرن‬

‫پێشوازیەکی گەرم‬

‫دانیشتوانی بەری رۆژئاوا پێشوازیەکی‬ ‫گەرمیان کرد لەو کۆچبەرانەی لە بەری‬ ‫رۆژهەاڵت هەڵدەهاتن‪ ،‬هەروەک ناڕەزایەتی‬ ‫توندیان نیشاندا بۆ ئەو بەربەستە سەختانەی‬ ‫رژێمەکانی ئەوروپای رۆژهەاڵت خستبویانە‬ ‫بەردەم کۆچکردنی خەڵک‪.‬‬ ‫سارددا‪،‬‬ ‫جەنگی‬ ‫میانی‬ ‫لە‬ ‫پرۆسەی کۆچکردن وەکو جۆرێک لە‬ ‫سوکایەتی دەخوێنرایەوە لەالیەن رژێمە‬ ‫سۆشیالیزمیەکانی ئەوروپای رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫بەوپێیەی خەڵک ژیانی سۆشیالیزمی‬ ‫جێدەهێڵن بۆ ئەو شوێنانەی کە نەیارە‬ ‫ئایدۆلۆژییەکەیان حوکمڕانیان دەکرد‬ ‫هاوکات لەگەڵ ئەم بارودۆخەدا‪ ،‬ئابوری‬ ‫واڵتانی بلۆکی سەرمایەداری بەردەوام لە‬ ‫گەشەکردندا بوو‪ ،‬هەروەها رێژەی بێکاری‬ ‫تا دەهات کەمتر دەبوەوە‪ ،‬دیاردەی‬ ‫کۆچکردنیش بوو بەهۆی باشترکردنی دۆخی‬ ‫ئابوری واڵتانی ئەوروپای رۆژئاوا‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫کۆچ کورتهێنانی هێزی کاری پڕ دەکردەوە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە حکومەتی ئەوکاتی بەریتانیا‬ ‫چەندین گروپی جیاوازی لە کۆچبەرانی‬ ‫ئەوروپای رۆژهەاڵت رێکخست بۆ پڕکردنەوەی‬ ‫کەمی رێژەی دەستی کرێکار لە بەریتانیا‪.‬‬ ‫هەروەها لە دوای دروستکردنی دیواری‬ ‫بەرلین ئەڵمانیای رۆژئاوا رێککەوتنی لەگەڵ‬ ‫تورکیاو مەغریبدا ئەنجامدا بۆ هێنانی خەڵکی‬ ‫ئەو واڵتانە‪ ،‬وەک قەرەبووکردنەوەیەک لە‬ ‫کەمبونەوەی کتوپڕی رێژەی کۆچبەرانی‬ ‫ئەوروپای رۆژهەاڵت‪.‬‬

‫ئەوروپای نوێ‬

‫بەاڵم ئەم دۆخە ئەرێنیە تا سەر‬ ‫بەردەوام نەبوو‪ ،‬ئەوەبوو بلۆکی سۆشیالیزم‬ ‫هەرەسی هێناو دواتر زۆرینەی ئەو واڵتانە‬ ‫بوونە ئەندامی یەکێتی ئەوروپاو هاوپەیمانی‬ ‫ئەوروپای رۆژئاوا‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا جیاوازی شێوازی‬ ‫مامەڵەکردن لەگەڵ کۆچی دەستەجەمعیدا‬ ‫لە ئەوروپا بەشێوەیەکی توند قوڵ بووەوە‪،‬‬ ‫زۆرینەی ئەو واڵتانەی خەڵکەکەی خۆاین‬ ‫زیندانی کردبوو بۆ ئەوەی کۆچ نەکەن‪،‬‬ ‫ئەمجارە دیواریان هەڵچنی بۆ ئەوەی کەس‬ ‫روویان تێ نەکات‪.‬‬ ‫هاوکات لەگەڵ ئەوەی واڵتانی ئەندامی‬ ‫یەکێتی ئەوروپا کار دەکەن بۆ ئاسانکاری‬ ‫هاتوچۆی هاواڵتیانی خۆیان‪ ،‬لە هەمانکاتدا‬ ‫“کیشوەرە پیرەکە” بەردەوام کار دەکات‬ ‫بۆ بەهێزکردنی سنورە دەرەکیەکانی‪ ،‬ئەو‬ ‫پرۆسەیەش ناسراوە بە “قەاڵی ئەوروپا”‪.‬‬ ‫زۆرینەی هەڵەکانی رێگریکردن لە لێشاوی‬ ‫کۆچبەران‪ ،‬لە باشوری کیشوەرەکە بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪ ،‬بەوپێیە دەروازەی سەرەکی کۆچی‬ ‫بە لێشاوە لە هەریەکە لە ئەفریقاو رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین و ئاسیاوە‪.‬‬ ‫لەو چوارچێوەیەدا هەنگاریا بەربەستێکی‬ ‫‪ ١٥٥‬کیلۆمەتری دروستکردووە بە درێژایی‬ ‫سنورەکانی لەگەڵ سربیا‪ ،‬کە چەندین ئامێری‬ ‫ئاگادارکردنەوەو کامێرای چاودێریی تێدا‬ ‫جێگیرکردووە‪ .‬هەروەها بولگاریاش بەهەمان‬ ‫شێوە بە درێژایی سنورەکەی لەگەڵ تورکیادا‬ ‫بەربەستێکی کۆنکرێتی دروستکردووە کە‬ ‫درێژییەکەی ‪ ٢٥٥‬کیلۆمەترە‪.‬‬ ‫لە کەناراوەکانی کیشوەرەکەش لەسەر‬ ‫دەریای ناوەڕاست‪ ،‬کاتێک کۆچبەران لە‬ ‫باکوری ئەفریقاوە دەیانەوێت لە رێگەی‬ ‫بەلەمەوە بپەڕنەوە بۆ کیشوەری ئەوروپا‪،‬‬

‫پۆلیسی کەناروەکانی کیشوەری ئەوروپا‬ ‫رووبەڕوویان دەبنەوەو دەیاننێرنەوە بۆ‬ ‫واڵتەکانی خۆیان‪ ،‬دۆخەکە بەشێوەیەکە‬ ‫وەک ئەوەی “شورایەکی دەریایی بە دەوری‬ ‫کیشوەرەکەدا دروسکرابێت”‪ ،‬بەوشێوەیە‬ ‫پەیمانگای ترانسناشیونال وەسفی دەکات‪.‬‬ ‫ئەو واڵتە سەرەکیانەی کۆچبەران‬ ‫رووی تێدەکەن بریتین لە ئیتاڵیا و یۆنان‬ ‫و ئیسپانیا‪ ،‬بەاڵم بەربەستەکان لە سنوری‬ ‫یەکێتی ئەوروپا کۆتاییان نایەت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫چەندین بەربەستی دیکە هەن کە رێگرن‬ ‫لەبەردەم هاتوچۆی کۆچبەراندا لە ناو‬ ‫یەکێتی ئەوروپادا‪ ،‬هەنگاریا بۆ نمونە‬ ‫بەربەستێکی دروستکردووە بە درێژایی ‪٣٠٠‬‬ ‫کیلۆمەتر لە سەر سورەکانی لەگەڵ کرواتیا‪،‬‬ ‫نەمساش لەسەر سنورەکانی لەگەڵ سلۆڤینیا‬ ‫بەربەستێکی دروستکردووەو سلۆڤینیاش‬ ‫لەگەڵ لەسەر سنورەکانی لەگەڵ کرواتیا‬ ‫هەمان شتی ئەنجام داوە‪.‬‬ ‫رێکخراوی پزیشکانی بێ سنور‬ ‫دەڵێت “یەکێتی ئەوروپا لە رێگەی‬ ‫بەڕێوەبردنی مەلەفی کۆچ و پاراستنی‬ ‫سنورەکانی‪ ،‬کارەساتێکی مرۆیی بێ دەنگی‬ ‫دروستکردووە”‪.‬‬

‫پێشوازیان لێ ناکرێت‬

‫سیاسەتە توندەکانی ئەوروپا بەرامبەر‬ ‫کۆچ وەک بەشێک لە گۆڕانکاری لە‬ ‫تێڕوانینیدا بۆ ئەو پرسە‪ ،‬دەستی پێکرد‪.‬‬ ‫بەشێوەیەک لە رابردوودا بەرگری کردن لە‬ ‫ئازادی جوڵە و کۆچکردن بەسود بوو بۆ‬ ‫رووبەڕووبونەوەی سیاسەتە ستەمکاریەکانی‬ ‫بلۆکی سۆشیالیزم‪ .‬بەاڵم لە ساڵی ‪٢٠١٥‬دا‬ ‫دوای دوو دەیە لە کۆتایی جەنگی سارد‪،‬‬ ‫کۆچکردن بوو بە بارێکی گران بەسەر شانی‬ ‫ئەوروپاوە‪ ،‬لەو ساڵەدا کۆچی بە لێشاوی‬ ‫کۆچبەران بەرەو ئەوروپا دەستی پێکرد‬ ‫بەشێوەیەک تەنها لە مانگی تشرینی یەکەمی‬ ‫‪ ٢٢٠ ٢٠١٥‬هەزار کەس گەیشتنە ئەوروپا‪.‬‬ ‫ئەو دۆخە تایبەتە دڕکی پارتە راستڕەوە‬ ‫توندئاژۆکانی لە ئەوروپا بەهێزتر کرد‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە رێگەی باڵوکردنەوەی پڕوپاگەندە دژی‬ ‫کۆچ و کۆچبەران‪ ،‬هەروەک زۆرێکی دیکە‬ ‫لە پارتە سیاسیەکانی ئەوروپاش بۆچونیان‬ ‫بەرامبەر کؤج گۆڕانکاری بەسەردا هات‪.‬‬ ‫ئەوروپا خۆشی هێشتا گەردو تۆزی‬ ‫قەیرانی دارایی ساڵی ‪٢٠٠٨‬ی بەسەرەوە‬ ‫ماوە‪ ،‬هەربۆیە ئەو پرۆسەی گەشەپێدانە‬ ‫خێراو کەمبونەوەی بێکاریەی لە کۆتاییەکانی‬ ‫جەنگی دووەمی جیهانیەوە شانازی پێوە‬ ‫دەکرد ئێستا بووەتە جۆرێک لە یادگاری‪.‬‬ ‫هەربۆیە هەوڵەکانی جیاکردنەوەی کۆچبەران‬ ‫و دووبارە دابەشکردنەوەیان بەسەر واڵتانی‬ ‫یەکێتی ئەوروپا شکستی هێنا‪ ،‬دوای‬ ‫دروستبونی ناکۆکی گەورو لە نێوان ئەندامانی‬ ‫یەکێتیەکەدا لەسەر رێژەی ئەو پەنابەرانەی‬ ‫بڕیاربوو وەریبگرن‪.‬‬

‫بیست و یەک وەکو جاران پێشوازیان لێ‬ ‫نەدەکرا‪ ،‬ئەگەرچی بارودۆخی مرۆییان‬ ‫زۆر سەختتر بووبێت لە بارودۆخی مرۆیی‬ ‫کۆچبەرانی ئەروپای رۆژهەاڵت‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠١٥‬دا رێژەی کۆچبەرانی‬ ‫سوری ‪ ٣٣‬لە سەدو کۆچبەرانی ئەفغانستان‬ ‫‪ ١٥‬لە سەدو کۆچبەرانی عێراقیش ‪ ٦‬لە‬ ‫سەد بوون‪ ،‬ئەو واڵتانەش وەکو دەزانرێت بە‬ ‫دەست شەڕو ملمالنێی سەربازی نێوخۆێیەوە‬ ‫دەناڵێنن کە هەزاران کەس تێیدا بوونەتە‬ ‫قوربانی‪.‬‬

‫لە جەنگێک هەڵهاتوون نازانن کەی کۆتایی‬ ‫دێت‪ .‬لە رووی ئیتنیکی و ئاینیشەوە‬ ‫جیاوازن زۆرینەی خەڵکی ئەو شوێنەی رووی‬ ‫تێدەکەن‪ ،‬ئەمەش هۆکارێکە بە دەستی‬ ‫راستڕەوە توندئاژۆکانەوە کە حەز بە چارەی‬ ‫ئەو کۆچبەرانە نەکرێت‪.‬‬ ‫لە ئێستادا یەکێتی ئەوروپا وادەردەکەوێت‬ ‫چیدیکە نەیەوێت یاخود نەتوانێت لە رووی‬ ‫سیاسیەوە باری قورسی کۆچبەران بەو‬ ‫ژمارە زۆرە هەڵبگرێت‪ .‬ئەوە لە کاتێکدایە‬ ‫لە دەرەوەی سنورەکانی یەکێتی ئەوروپا‬

‫رووخاندنی دیواری بەرلین‪ ،‬خەونی نەوەیەک‬ ‫بەاڵم هێشتا تێڕوانینەکان بۆ ئەو‬ ‫کۆچبەرانە بە هەمان گرنگی کۆچبەرانی‬ ‫ئەوروپای رۆژهەاڵتی پێش چەند دەیەیەک‪،‬‬ ‫نین‪ .‬رەنگە هۆکارەکە پەیوەندی بە شوناسی‬ ‫کۆچبەرەکانەوە هەبێت‬ ‫مێژوونوسی هەنگاری گۆستاف کیشکیس‬ ‫بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاند “چوارچێوەی‬ ‫جەنگی سارد بابەتی کۆچی کردبووە‬ ‫هۆکارێک بۆ پڕوپاگەندە‪ ،‬بەشێوەیەک هەر‬ ‫کۆچبەرێک کە لە ئەروپای رۆژهەاڵتەوە‬ ‫هەڵدەهات دەبووە خاڵی بەهێزی ئەوروپای‬ ‫رۆژئاوا”‪.‬‬ ‫ئەو مێژوونووسە ئەوەش رووندەکاتەوە‬ ‫زۆرینەی کۆچبەرەکانی ئەوکات لە ئەوروپیە‬ ‫مەسیحیەکان بوون‪ ،‬تەمەنیان کەم بوو‪،‬‬ ‫خوێندەوار بوون‪ ،‬لە هەموو ئەوانە گرنگتر‬ ‫دژی سیستمی کۆمۆنیستی بوون‪ ،‬ئەمەش‬ ‫مانای وابوو دژی ئینتیمای ئەو شوێنە بوون‬ ‫کە لێوەی دەهاتن‪ .‬بەاڵم بە بڕوای گۆستاف‬ ‫کیشکیس کۆچبەرانی ئێستا فرە چەشنن‪ ،‬لە‬ ‫نێوان کارکەرو کارنەکەر‪ ،‬گوندیو شارنشین‪،‬‬ ‫گەورو بچوک‪ ،‬خەڵکی سوریا و ئەفغانستانو‬ ‫عێراق‪ ،‬دەگەنە جیهانێکی زۆر زۆر جیاواز‪،‬‬

‫ژمارەیەکی زیاتری پەنابەران لە چاوەڕوانیدان‪،‬‬ ‫بۆ نمونە تەنیا لە تورکیادا ‪ ٣‬ملیۆن ‪ ٣٠٠‬هەزار‬ ‫پەنابەری سوری هەیە‪ ،‬کە ئەوەش زیاترە لە‬ ‫ژمارەی هەموو ئەو پەنابەرانەی کە واڵتێکی‬ ‫وەکو ئەڵمانیا کە خاوەنی سیاسەتێکی نەرمە‬ ‫بۆ پەنابەران‪ ،‬وەریگرتن‪.‬‬ ‫بەاڵم یەکێتی ئەوروپا دەڵێت لە‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی گەورەترین قەیرانی‬ ‫کۆچبەراندایە لە دوای جەنگی دووەمی‬ ‫جیهانیەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا توانیویەتی‬ ‫‪ ٧٢٠‬هەزار کۆچبەر لە واڵتانی ئەندامی‬ ‫یەکێتیەکەدا نیشتەجێ بکاتەوە‪ ،‬ئەوەش سێ‬ ‫هێندەی ژمارەی ئەو پەنابەرانەیە کە هەریەکە‬ ‫لە ئوسترالیاو کەنەداو ئەمریکا وەریگرتوون‪،‬‬ ‫هەرچۆنێک بێت ئەم بارودۆخەی ئێستا‬ ‫زۆر جیاوازە لەو بارودۆخە گەشبینانەیەی لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٨٩‬دوای کەوتنی دیواری بەرلین لە‬ ‫ئەوروپادا بەرباڵو بوو‪ ،‬بارودۆخێک کە رۆژئاوا‬ ‫خۆی بە بڵندگۆی ئازادی و یەکسانی دادەنا‪،‬‬ ‫بەپێیەی توانی بووی شکست بە سیستمە‬ ‫ستامکارو نادیموکراتەکەی بلۆکی سۆشیالیزم‬ ‫بهێنێت‪.‬‬ ‫لە ‪ BBC‬وەرگیراوە‬

‫لە پشت بەربەستەکانەوە‬

‫لەبەرئەوە بەربەستەکان دانران بۆ رێگری‬ ‫کردن لە هاتنی بە لێشاوی پەنابەران بۆ‬ ‫یەکێتی ئەوروپا‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫تەنها لە مانگی کانونی دووەمی ‪٢٠١٧‬دا‬ ‫‪ ٧‬هەزار کۆچبەر توانیان بێنە نێو یەکێتی‬ ‫ئەوروپاوە‪ .‬لێرەوە ئەو پاساوە مرۆییانەی کە‬ ‫ستایشی پرۆسەی کۆچی دەکرد لە ئەوروپی‬ ‫رۆژهەاڵتەوە لە میانەی جەنگی سارددا‪،‬‬ ‫کۆتاییان هات‪ .‬چیدیکە کۆچبەرانی سەدەی‬

‫دوای دیواری بەرلین دەیان دیواری دیکە لە ئەوروپا دروستکران‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫‪7‬‬

‫ئەحمەد تورک؛‬ ‫چاوەکانى تەنها ئاشتى دەبینێت‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫ئەم ناونیشانەى سەرەوە وتەیەکى‬ ‫ئەحمەد تورک سیاسەتوانى ناودارى کوردەو‬ ‫دواى ئازادبوونى لە زیندان وتى‪“ :‬من لە‬ ‫زیندان ئەشکەنجەیەکى بێوێنە درام کە کەم‬ ‫مرۆڤ بینیویەتى‪ ،‬بەاڵم چاوەکانى من تەنیا‬ ‫ئاشتى دەبینێت و هیچى تر نا”‪.‬‬ ‫ئەحمەد تورک سیاسەتوانى ناسراوى کورد‬ ‫لە باکورى کوردستان ساڵى ‪ ١٩٤٢‬لە ناوچەی‬ ‫دێرکی سەر بە شاری ماردین لەدایکبووە‪ ،‬لە‬ ‫ساڵەکانى حەفتاکانى رابردوو هاوسەرگیرى‬ ‫کردووە باوکى چەند کوڕو کچێکە‪.‬‬ ‫نازناوەکەى ئەحمەد تورک لە پەنجاکانى‬ ‫سەدەى رابردووەوە لەکاتی سەرژمێری و‬ ‫شۆرەتدانان لەالیەن فەرمانبەرانی دەوڵەتەوە‬ ‫نازناوی “تورک” دراوە بە بنەماڵەکەیان‪ ،‬ئەو‬ ‫نەوەی یەكێك لە بنەماڵە ناودارەكانی ناوچەی‬ ‫دێركی شاری ماردینە‪.‬‬ ‫ئەحمەد تورك لەساڵی ‪ ١٩٧٣‬دەستى بە‬ ‫کارى سیاسى کردووەو هەستى کوردایەتى‬ ‫لە ناخیدا جۆشى دەخوارد‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەوەى‬ ‫رێگایەک بۆ دەربڕینى ئەو هەستەى بدۆزێتەوە‬ ‫ساڵى ‪١٩٧٤‬چووەتە ناو پارتى گەلى کۆمارى‬ ‫جەهەپەوە تا لە پەنا ئەو پارتەدا گوزارشت لە‬ ‫کوردبوونی خۆی بکات کە دواتر ئەو هەلەشى‬ ‫بۆ دەڕەخسێت‪.‬‬ ‫ئەو سیاسەتوانە بەردى بناغەى‬ ‫سیاسەتى کوردى لە تورکیا دادەنێت و ساڵی‬ ‫‪ ١٩٧٧‬وەک سیاسیەکى کورد دەستى بە‬ ‫سیاسەتکردن کردو خۆی بە میدیاکان ناساند‪،‬‬ ‫هەر لەو ساڵەدا ئەحمەد تورك وەك ئەندامی‬ ‫پەرلەمانی توركیا هەڵبژێردرایەوەو تا ساڵی‬

‫‪١٩٨٠‬و كودەتا سەربازییەكەی ئەو واڵتە لە‬ ‫پەرلەماندا مایەوە‪ ،‬دواتر دەستگیركراو خرایە‬ ‫یەكێك لە توندترین زیندانەكان لە مێژووی‬ ‫توركیادا‪.‬‬ ‫ئەو لە زیندانى دیاربەکر قورسترین سزاى‬ ‫لە مێژووى تورکیادا چەشت و لەبارەى ژیانی‬ ‫ناو زیندان ئەحمەد تورک لە کتێبەکەیدا‬ ‫دەڵێت‪“ :‬زیندانی دیاربەکر زۆر لە زیندانەکانى‬ ‫نازى ترسناکتر بوو‪ ،‬ئەوەى لە فیلمەکانى‬ ‫نازیدا دەمانبینى لە زیندان زۆر خراپتر‬ ‫بەرامبەر من و هاوڕێکانم کراوە‪ ،‬بۆیە ئەمە بوو‬ ‫بەهۆی گەشەسەندن و تەشەنەکردنی هەستی‬ ‫قین و تۆڵەسەندنەوە‪ ،‬ئەگەر کردەوەکانی‬

‫شەش جار ماردینییەكان‬ ‫هەم وەک پەرلەمانتارو‬ ‫هەم وەک سەرۆک‬ ‫شارەوانى متمانەیان‬ ‫پێ بەخشیوە‬

‫زیندانی دیاربەکر نەبوایە لەوانەیە ئەوەندە‬ ‫خەڵک روویان لە چیا نەکردایە”‪.‬‬ ‫ئەحمەد تورک ئەشکەنجەیەکى کەم وێنە‬ ‫دراوە لە زیندان بە جۆرێک بووەتە جەستەیەک‬ ‫بۆ تاقیکردنەوەى هەموو جۆرە ئەشکەنجەو‬ ‫سوکایەتیەک‪ ،‬بەاڵم دواى ئازادبوونى‬ ‫ئەزموونە تاڵەكانی خۆی نەكرد بە قین و‬ ‫دوژمنایەتی‪ ،‬بەرەو چیا نەڕۆیشت‪ ،‬بەڵکو ئەو‬ ‫سوربوو لەسەر هێنانەدى ژیانێکى ئاشتیانەو‬ ‫پێکەوەژیان بۆ گەالنى تورکیا‪ ،‬لەوبارەیەوە‬ ‫جەخت لەسەر چارەسەرکردنی کێشەى کورد‬ ‫بە رێگاى دیالۆگ و گفتوگۆ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫براگەورەی ئەحمەد تورك كە ناوی‬ ‫عەبدولڕەحمان بووە‪ ،‬لەسەر لیستی پارتی‬ ‫گەلی كۆماری (جەهەپە) بووەتە پەرلەمانتار‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك لەساڵی ‪ ١٩٧٣‬لە ڕووداوێكدا‬ ‫دەكوژرێت‪ ،‬هەمان ساڵ ئەحمەد شوێنی‬ ‫دەگرێتەوەو دەبێتە ئەندامی پەرلەمانی توركیا‬ ‫بەو پێیەی ئەویش لەو كاتەدا لە ڕیزەكانی‬ ‫جەهەپەدا بووە‪.‬‬ ‫دوای هاتنە دەرەوەى لە زیندان و‬ ‫باشبوونی دۆخی تەندروستیی‪ ،‬ئەحمەد تورك‬ ‫دەستدەكاتەوە بە خەباتی سیاسیی و لەگەڵ‬ ‫ژمارەیەك چاالكوانی دیكەی كورددا پەیوەندی‬ ‫دەكەن بە ڕیزەكانی پارتی گەلی سۆشیال‬ ‫دیموكرات (سەهەپە) و لە ساڵی ‪١٩٨٧‬‬ ‫جارێكی دیكە وەك ئەندامی پەرلەمانی توركیا‬ ‫هەڵدەبژێردرێتەوە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٨٩‬بەهۆی بەشداریكردنیان‬ ‫لە كۆنفرانسێكی كوردی لە پاریس‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫تورك و هاوڕێ چاالكوانە كوردەكانی لەو‬ ‫پارتە دووردەخرێنەوە‪ .‬ئەوانیش پارتێكی نوێ‬ ‫دادەمەزرێنن بەناوی پارتی گەلی كرێكاریی‬ ‫(هەئەپە)‪.‬‬

‫ساڵى ‪ ١٩٩١‬ئەو كاتەی سەرۆك‬ ‫وەزیرانی توركیا تورگوت ئۆزال نیازی خۆی‬ ‫لە چارەسەركردنی پرسی كورد لە توركیا‬ ‫بەشێوەی ئاشتیانە دەردەبڕێت‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫تورك دەستپێشخەرییەك پێشكەشی ئۆزال‬ ‫دەكات و نێوەندگیرى لەنێوان عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالن ڕێبەری پەكەكەو حکومەتى توركیادا‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫هەر لە ساڵى ‪ ١٩٩١‬پارتەكەی ئەحمەد‬ ‫تورك دادەخرێت و لەبری ئەوە پارتێكی‬ ‫دیكە بەناوی پارتی دیموكراتی (دەئەپە)‬ ‫دادەمەزرێنێت‪ ،‬دواتر ئەویش دادەخرێت و‬ ‫پارێزبەندیی پەرلەمانتاریی لە ئەحمەد تورك‬ ‫دەسەندرێتەوەو بۆماوەی ‪ ٢٢‬مانگ زیندانی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم دواى چەند ساڵێك ئەحمەد‬ ‫تورك و چەند سیاسەتمەدارێكی دیکە پارتی‬ ‫كۆمەڵگەی دیموكرات (دەتەپە) دادەمەزرێننو‬ ‫ئەحمەد تورك دەبێتە هاوسەرۆكی پارتەكە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬ئەحمەد تورك لەگەڵ‬ ‫جێگری سەرۆكی دەتەپە سەباحەت تونجەل‬ ‫‪ ١٨‬مانگ زیندانی دەکرێن تەنیا لەبەرئەوەی‬ ‫لە یەكێك لە الفیتەكانی پارتەكەیاندا بەبۆنەی‬ ‫ڕۆژی جیهانی ژنانەوە بە زمانی كوردی‬

‫دروشمیان نووسیبوو‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەو هەموو ئاستەنگ و زیندانیو‬ ‫ئەشکەنجەدانە هێشتا ئەحمەد تورک‬ ‫دەستبەردارى خەونى بەرگریکردن لە‬ ‫میللەتەکەى نابێت و لە هەڵبژاردنەكانی ساڵى‬ ‫‪ ،٢٠٠٧‬ئەحمەد تورك جارێكی دیكە لە شاری‬ ‫ماردینەوە وەك پەرلەمانتار هەڵبژێردرایەوە‪.‬‬ ‫لە مانگی كانونی یەكەمی ‪ ٢٠٠٩‬دادگای‬ ‫دەستووریی توركیا بڕیاری قەدەغەكردنی‬ ‫پارتی كۆمەڵگای دیموكراتی دەركردو ئەحمەد‬ ‫تورك و ‪ ٣5‬هاوڕێ پەرلەمنتاری لە پەرلەمانی‬ ‫توركیا دەركران‪.‬‬ ‫لەکاتى پرۆسەی ئاشتی لە توركیا ئەحمەد‬ ‫تورك ئەندامی یەكەمین شاندی ئیمرالی بوو و‬ ‫لەوێ لەگەڵ ئۆجەالن كۆبووەوە‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫چەند ساڵێك لە هەوڵ و تێكۆشان‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی شكستی هێناو دیسان شەڕ گەڕایەوە‬ ‫تائێستاش ئەحمەد تورک ئیمرالى بە شوێنى‬ ‫چارەسەرى کێشەى کورد دادەنێت تا ئەو‬ ‫کاتەى ئۆجەالنى لێ بێت‪.‬‬ ‫ئەو سیاسەتمەدارە لەبارەى پرسى کورد‬ ‫لە تورکیاو دژایەتیکردنى تورکەکان بەرامبەر‬ ‫کورد دەڵێت‪“ :‬من تەندروستیم زۆر خراپە‪،‬‬

‫بەاڵم تەندروستى تورکیا زۆر لە تەندروستى‬ ‫من خراپترە‪ ،‬ئەوان کێوێک لە رق و کینەیان‬ ‫دروست کردووەو پێویستە خۆشیان کۆتایی‬ ‫بەم رق و کینەیە بهێنن”‪.‬‬ ‫ئەحمەد تورك لە هەڵبژاردنى‬ ‫شارەوانییەکانى ساڵی ‪ ٢٠١٤‬خۆی بۆ سەرۆك‬ ‫شارەوانی ماردین پااڵوت و وەك هاوسەرۆكی‬ ‫شارەوانی ماردین هەڵبژێردرا‪ ،‬بەاڵم لە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٦‬لە پۆستەكەی دوورخرایەوەو لەجێی‬ ‫ئەو قەیوم دانرا‪ ،‬هەروەها بەتۆمەتی تیرۆر‬ ‫دەستگیركراو بۆ ماوەی زیاتر لە دوو مانگ‬ ‫زیندانی كرا‪ ،‬لە ‪ ٢٠١٩‬جارێكی دیكە خۆی‬ ‫بۆ سەرۆك شارەوانی ماردین پااڵوتەوەو‬ ‫زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێنا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیسان لە پۆستەکەى دوورخرایەوەو قەیوم لە‬ ‫شوێنەکەى دانرا‪.‬‬ ‫ئەحمەد تورک هەرجارێك زیندانی‬ ‫كرابێت بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو دەنگی زیاتری‬ ‫هێناوە‪ ،‬شەش جار ماردینییەكان هەم وەک‬ ‫پەرلەمانتارو هەم وەک سەرۆک شارەوانى‬ ‫متمانەیان پێ بەخشیوە‪ ،‬بەاڵم تا ئەم ساتەش‬ ‫بەردەوامە لە خەبات و تێکۆشان لەپێناو‬ ‫گەلەکەیدا‪.‬‬

‫تەڤدەم و ئەنەکەسە دەست بە گفتوگۆ دەکەنەوە‬

‫‪ 3‬هەزار پێشمەرگەی رۆژ دەگەڕێنەوە رۆژئاوا‬ ‫کۆببنەوەو رێککەوتنێکى گشتگیر بکەن‬ ‫نەک تەنیا پەدەکەو پەیەدە‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫الیەنێکى گرەنتیکار هەبێت بۆ جێبەجێکردن‬ ‫و پابەندبوون بەو رێککەوتنەوە‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ ٢٠١٤‬و ساڵی ‪ ٢٠١5‬سێ‬ ‫رێككەوتن كە بە رێككەوتنی (هەولێری‪،١‬‬ ‫هەولێری‪ ،٢‬دهۆك) ناسراون لەنێوان‬ ‫ئەنەكەسەو تەڤدەمدا بە سەرپەرشتى‬ ‫مەسعود بارزانى سەرۆکى ئەو کاتەى هەرێم‬ ‫ئەنجامدرا بۆ ئەوەی كۆتایی بە ناكۆكییەكان‬ ‫بهێنن‪ ،‬بەاڵم رێککەوتنەکان جێبەجێ نەکران‪.‬‬ ‫تەڤدەم داواکارییەکانى ئەنەکەسە‬ ‫رەتدەکاتەوە کە داواى گۆڕینى ناوى‬ ‫هێزەکانى یەپەگەو یەپەژەو باکورى سوریا‬ ‫دەکەن بۆ ناوى پێشمەرگەو هەرێمى‬ ‫کوردستانى سوریا‪ ،‬هەروەها پەیەدە داواکارى‬ ‫ئەنەکەسەش رەتدەکاتەوە کە داواى هێزى‬ ‫تایبەت بەخۆیان دەکەن و دەڵێت‪ ،‬رێگە‬ ‫بە دووبارەکردنەوەى ئەزموونى هەرێمى‬ ‫کوردستان نادەن‪.‬‬ ‫لەماوەى دوو مانگى رابردوودا هەریەکە‬ ‫لە روسیاو فەڕەنسا دەستپێشخەریان‬ ‫کردووە بۆ چارەسەرکردنى ناکۆکى تەڤدەم‬ ‫و ئەنەکەسە بۆ ئەو مەبەستەش ئامادەیی‬ ‫خۆیان نیشاندا بۆ نێوەندگیرى و بەجیا بانگى‬ ‫هەردووالیان کرد بۆ مۆسکۆو پاریس‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچ ئەنجامێکى نەبوو‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫رۆژئاواى‬ ‫سەر‬ ‫مەترسییەکانى‬ ‫کوردستان دەرگایەکى نوێ بە رووى الیەنە‬ ‫ناکۆکەکانى رۆژئاواى کوردستاندا دەکاتەوە‬ ‫بۆ چارەسەرکردنى ناکۆکییەکانى چەند‬ ‫ساڵەیان‪.‬‬ ‫مەزڵوم کۆبانی‪ ،‬فەرماندەى گشتى‬ ‫هێزەکانى سوریاى دیموکرات (هەسەدە)‬ ‫لەپاڵ سەرکردایەتیکردنى شەڕ دژ بە‬ ‫تورکیاو گروپە چەکدارەکانى‪ ،‬بیریشى‬ ‫الى چارەسەرکردنى کێشە سیاسییەکانى‬ ‫ناوخۆى رۆژئاواى کوردستانە کە بووەتە‬ ‫خاڵێکى الواز بۆ کوردانى ئەو بەشەى‬ ‫کوردستان‪ ،‬بۆیە ماوەیەک پێداگیرى لەسەر‬ ‫ئەو پێشنیازە دەکات کە تەڤدەمو ئەنەکەسە‬ ‫بەپەلە کۆببنەوەو کێشەکان چارەسەر بکەن‪.‬‬ ‫فەرماندەى گشتى هەسەدە ماوەى دوو‬ ‫هەفتەیە هەوڵەکانى چڕ کردووەتەوە بۆ‬ ‫چارەسەرکردنى کێشەکانى نێوان تەڤدەم‬ ‫و ئەنەکەسەو لەگەڵ هەردووالو سەرجەم‬ ‫الیەنەکانى دیکە کۆبووەتەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا داوا لە الیەنە سیاسیەکان و‬ ‫کەسایەتیە سیاسیەکانى هەرێمى کوردستان‬ ‫دەکات هاوکاریان بکەن بۆ یەکخستنەوەى‬ ‫ناو ماڵى کوردی لە رۆژئاواى کوردستان‪.‬‬ ‫بەرپرسانى تەڤدەم و ئەنەکەسە‬ ‫پێشوازى لەو پێشنیازەى مەزڵوم کۆبانی‬ ‫دەکەن و ئامادەیی خۆیان بۆ گفتوگۆ‬ ‫دەربڕیوەو لە چەند رۆژى رابردووشدا‬ ‫سەرجەم الیەنەکانى رۆژئاوا بە پەیەدەو‬ ‫پارتیشەوە مەزڵومیان بینیوەو لەبارەی‬ ‫چارەسەرکردنى کێشەکانەوە گفتوگۆیان‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫ئاڵدار خەلیل‪ ،‬ئەندامی دەستەی‬ ‫سەرۆکایەتى تەڤگەری جڤاتی دیموكراتیك‬ ‫(تەڤدەم) بە “زەمەن” راگەیاند‪“ :‬رۆژئاوای‬ ‫كوردستان ئێستا لەژێر داگیرکاریدایەو‬ ‫پرسەکە مەسەلەى مان و نەمانى‬ ‫گەلەکەمانە‪ ،‬بۆیە پێویستە هەمووان‬ ‫یەک دەنگ و یەکگرتوو بین تا بە رووى‬ ‫داگیرکەراندا بچینەوە‪ ،‬ئێستا کاتى ناکۆکى‬ ‫و بابەتە بچوکەکان نییە‪ ،‬رۆژئاوا خاكی‬ ‫ئەنەكەسەشە بابێن بەیەكەوە دانیشین‬ ‫ناكۆكییەكانمان چارەسەر بكەین”‪.‬‬ ‫بڕیارە لەم مانگەوە گفتوگۆى نێوان‬ ‫تەڤدەم و ئەنەکەسە دەست پێ بکات‪ ،‬بەاڵم‬

‫هەردووالیان پێویستیان بە نێوەندگیر هەیە‬ ‫تا لەسەر مێزێک کۆیان بکاتەوەو بەخێرایی‬ ‫کێشەکانیان چارەسەر بکەن‪ ،‬هەردووالشیان‬ ‫داواى الیەنى گرەنتیکار دەکەن‪.‬‬ ‫بەپێى زانیارییەکانى “زەمەن” کە لە‬ ‫بەرپرسێکى بااڵى هەسەدە دەستی کەوتووە‬ ‫مەزڵوم کۆبانی میکانیزمێکى داناوە بۆ‬ ‫چارەسەرکردنى کێشەى پێشمەرگەى “رۆژ”‬ ‫میکانیزمەکەش ئەوەیە کە ئەو هێزانە بە‬ ‫هەمان پێکهاتەو ناوى خۆیەوە بگەڕێنەوە‬ ‫رۆژئاواو شانبەشانى هەسەدە ئەرکى خۆیان‬ ‫راپەڕێنن‪.‬‬ ‫هەر بەپێی میکانیزمەکەى مەزڵوم‬ ‫کۆبانی ناوەندێکى سەربازى هاوبەش ئەرکە‬ ‫سەربازییەکان بەڕێوەدەبەن تا ئەو کاتەی‬ ‫شەڕ بەرۆکى رۆژئاواى کوردستان بەردەدات‬ ‫دواتر لەسەر میکانیزمێکى تر رێکدەکەون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم میکانیزمە تائێستا نەخراوەتە‬ ‫بەردەم هەردوو الیەنی ناکۆک‪ ،‬بۆیە روون‬

‫نییە پێی رازى دەبن یاخود نا‪.‬‬ ‫پارتى یەکێتى دیموکرات (پەیەدە)‬ ‫کە گەورەترین پارتى رۆژئاواى کوردستانە‬ ‫ژمارەیەك پارتو حزبی سیاسی لە‬ ‫ئەنجومەنێكدا بەناوی ئەنجومەنی دەستەی‬ ‫جڤاتی دیموكراتیك (تەڤدەم) کۆکردووەتەوە‪،‬‬ ‫لەبەرانبەریشدا پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫ سوریا چەند پارتێكی لە چوارچێوەی‬‫ئەجومەنی نیشتیمانی سوریا (ئەنەكەسە) لە‬ ‫دەوری خۆی كۆكردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دوو بەرەیە لە دەستپێکى شۆڕشى‬ ‫سوریاوە تا ئەم ساتەش كێشەو ناكۆییەكانی‬ ‫نێوانیان وەک خۆیان ماونەتەوەو چارەسەر‬ ‫نەكراون‪ ،‬ئەم دۆخەى ئێستاش وەک‬ ‫دەرفەتێک سەیر دەکرێت بۆ دەستپێکردنى‬ ‫تەڤدەم دەرگایەكی نوێی بە رووی‬ ‫ئەنەكەسەدا كردەوەو داوایان لێ دەكات‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫ئەنەكەسە چەند مەرجێكی بۆ‬

‫دەستپێكردنەوەی گفتوگۆ لەگەڵ تەڤدەم‬ ‫داناوە بۆ چارەسەری كێشەكانی نێوانیان‪،‬‬ ‫ئەنەكەسە داوای جێبەجێكردنی رێككەوتنی‬ ‫هەولێرو دهۆك دەكاتو سەرجەم گیراوەكانیان‬ ‫ئازاد بكرێن هەروەها پێشمەرگەى رۆژ‬ ‫بگەڕێنەوە رۆژئاواى کوردستان‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر بانگەوازەکەى فەرماندەى‬ ‫گشتى هەسەدە‪ ،‬محەمەد ئیسماعیل‪،‬‬ ‫سکرتێرى مەکتەبى سیاسى پەدەکە ‪-‬‬ ‫سوریا بە “زەمەن”ی رایگەیاند‪“ :‬ئێستا‬ ‫کە هەڵوێستەکان گۆڕاون ئێمە پێشوازی‬ ‫لێدەکەین و بە پیرۆز سەیرى دەکەین‪،‬‬ ‫ئەمە دەرفەتێکە دروست بووە پێویستە‬ ‫کیشەکان چارەسەر بکەین ئەگەر نیەتێکى‬ ‫جدیى هەبێت لەسەر بنەماى ئەوەى پەیەدە‬ ‫گۆڕانکارى لە هەڵوێستەکانیدا بکات”‪.‬‬ ‫سکرتێرى مەکتەبى سیاسى پەدەکە‬ ‫ سوریا ئاماژە بەوەش دەکات‪ ،‬پێویستە‬‫هەموو الیەنەکانى رۆژئاواى کوردستان‬

‫ئاڵدار خەلیل‪:‬‬ ‫پێویستە هەمووان یەک‬ ‫دەنگ و یەکگرتوو‬ ‫بین تا بە رووى‬ ‫داگیرکەراندا بچینەوە‬

‫مەزڵوم کۆبانی‪ ،‬فەرماندەى گشتى‬ ‫هەسەدە لەم بارودۆخە هەستیارەدا روویکردە‬ ‫الیەنەکان و رایگەیاند‪ :‬کۆنگرەى نەتەوەیی‬ ‫یان کۆبوونەوەیەکى نەتەوەیی لە ئێستادا‬ ‫زۆر پێویستەو گرنگە بە زوویی ئەوە بکرێ‪،‬‬ ‫یەکێتى نەتەوەیی بۆ رۆژئاواى کوردستان زۆر‬ ‫پێویست و حەیاتییە‪.‬‬ ‫کۆبانی ئاماژەى بەوەشکرد‪ ،‬ناکۆکییەکان‬ ‫کۆنن و پێش دروستبوونى یەپەگەو‬ ‫هەسەدەن‪ ،‬هیچ کات الیەنە سیاسیەکانى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان نەبوونە یەک‪ ،‬پێویستە‬ ‫چیتر ئەم ناکۆکیانە نەمێنن‪ ،‬روونیشیکردەوە‬ ‫الیەنەکان لە رووى فکرى و ئایدۆلۆژییەوە‬ ‫جیاوازن و ناکۆکیان شتێکى ترە‪ ،‬بەاڵم نابێت‬ ‫لە پرسە نەتەوەییەکاندا ناکۆک بن‪.‬‬ ‫گرنگترین بابەتى نێوان تەڤدەم و‬ ‫ئەنەکەسە کە رێککەوتنى لەسەر بکەن‬ ‫هێزەکانى پێشمەرگەى “رۆژ”ە کە ژمارەیان‬ ‫سێ هەزار کەس دەبێت و لە هەرێمى‬ ‫کوردستان نیشتەجێن‪ ،‬چونکە ئەنەکەسە‬ ‫دەیەوێت پێشمەرگەی بگەڕێنێتەوە رۆژئاوا‪،‬‬ ‫بەاڵم تەڤدەم بەوە رازی نییە‪ ،‬بۆیە ئەم پرسە‬ ‫هۆکارى یەکەم بووە لە رێکنەکەوتنیان‪.‬‬ ‫وێڕای چەندین ناكۆكی لەنێوان ئەنەكەسەو‬ ‫تەڤدەم‪ ،‬بەاڵم خاڵی هاوبەشیشیان‬ ‫هەیە كە بتوانن بگەنە رێككەوتن‪ ،‬خاڵە‬ ‫هاوبەشەكانیشیان ئەوەیە كە هەردووال یەك‬ ‫دوژمنیان هەیەو جەماوەرەكەیان لە رووی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەوە نزیكن‪ ،‬هاوكات فیدراڵیەت لە‬ ‫سوریاو بە باشترین چارەسەر دەزانن لەگەڵ‬ ‫ئەوانەشدا هەردووال دژى هێرشەکانى تورکیان‬ ‫و دەیانەوێت گەلى رۆژئاوا پارێزراو بێت‪.‬‬ ‫ساڵح گەدۆ‪ ،‬سکرتێرى پارتى چەپى‬ ‫دیموکراتى کوردی سوریا باس لەوە دەکات‪،‬‬ ‫ئێستا کاتى ئەوەیە هەموو الیەنەکانى رۆژئاوا‬ ‫جەبهەى ناوخۆیی بەهێز بکەن‪ ،‬چونکە‬ ‫بەوتەى خۆى گەلى رۆژئاوا پێوستى بەوەیە‬ ‫هەموو الیەنەکان بە ئەنەکەسەشەوە ناو ماڵى‬ ‫خۆیان رێکبخەنەوە‪.‬‬ ‫ساڵح گەدۆ بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫“هەموو الیەنەکان بە ئەرێنیەوە وەاڵمى‬ ‫بانگەوازەکەى مەزڵوم کۆبانیان داوەتەوەو‬ ‫ئەنەکەسەش هەڵوێستیان ئەرێنیی بووە‪،‬‬ ‫ئەگەر الیەنەکانى رۆژئاواى کوردستان‬ ‫هەمووى یەک دەنگ و یەکگرتوو بن ئەوا‬ ‫بەرامبەر رژێمى سوریاو تورکیاو ئەمریکاو‬ ‫روسیاش کورد بەهێزتر دەردەکەوێت و‬ ‫دەتوانێت مافەکانى بەدەست بهێنێت”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫حکومەت وەاڵمى “زۆر پرسیاری” پەرلەمان ناداتەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫سەرۆکی یەکێک لە لیژنە گرنگەکانی‬ ‫پەرلەمان رایدەگەیەنێت حکومەتى هەرێم‬ ‫وەاڵمى پرسیارى ئەندامانى پەرلەمان و‬ ‫نوسراوى لیژنەکانى پەرلەمان ناداتەوە‪،‬‬ ‫لەوبارەیەوە کارەکانی لیژنەکەی خۆی بە‬ ‫نمونە دەهێنێتەوە کە “تا ئێستا چەندین‬ ‫پرسیاریان بێ وەاڵم ماونەتەوە”‪ ،‬بەشێکیش‬ ‫لە پەرلەمانتاران پێیانوایە پەرلەمان‬ ‫نەیتوانیوە ئەرکى چاودێرى کردنى دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێکردن بە باشی راپەڕێنێت‪.‬‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆکى لیژنەى دەسپاکى‬ ‫لە پەرلەمانى کوردستان بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“وەاڵمەکانى حکومەت بۆ وەاڵمى نوسراوى‬ ‫لیژنەى دەستپاکى بەپێى پێویست نەبووە‪،‬‬ ‫هەندێک پرس دەوروژێنرێن پێویستە‬ ‫بەخێراى وەاڵم بدرێنەوە بۆئەوەى بەپێى‬ ‫وەاڵمەکان مامەڵەى لەگەڵ بکەین‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫هەست دەکەین حکومەت نەیتوانیوە بەتەنگ‬ ‫رۆڵى لیژنەکانەوە بێتو هاوکاریان بکات”‪.‬‬ ‫شیرین روونیدەکاتەوە لە چوار مانگى‬ ‫رابردوودا ‪ 70‬نوسراو ئاڕاستەی حکومەت‬ ‫کراوە بەاڵم لەو ژمارەیە تەنیا وەاڵمی چەند‬ ‫پرسیارێکی سادەو ئاسان دراونەتەوەو زیاتر‬ ‫لە ‪ 20‬نوسراوی هەستیاری پەیوەست بە‬ ‫دۆسیەکانی گەندەڵیەوە تا ئێستا بێ وەاڵمن‪،‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لە ئەندام پەرلەمانەکانى تریشم‬ ‫پرسیوەو ئەوانیش هەمان گرفتیان هەیە”‪.‬‬ ‫ناوبراو لە هەمانکاتدا ئەندامى فراکسیۆنى‬ ‫گۆڕانە پێیوایە ئەو مامەڵەکردنەى حکومەت‬

‫“هەر‬ ‫بانگهێشتکردنێک یان‬ ‫هەر پرسیارێکمان‬ ‫هەبووبێت‪ ،‬حکومەت‬ ‫پابەند بووە بە‬ ‫وەاڵمدانەوەى”‬

‫وایکردووە پەرلەمان نەتوانێت بە رۆڵى خۆى‬ ‫هەڵسێت و لەئاست چاوەڕوانى خەڵکدا بێت‪.‬‬ ‫بەپێی مادەی ‪ 2٥‬بڕگەی یەکەم و‬ ‫چوارەمی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان‪1٥ ،‬‬ ‫لیژنەی هەمیشەیی لە پەرلەمان هەیە‪ ،‬کە‬

‫“ئەو پرسیارانەى‬ ‫خۆشم ئاراستەى‬ ‫حکومەتم کردووە‬ ‫وەاڵمى بەشێکیانم‬

‫“هەستم بە‬ ‫رێگرییەک‬ ‫نەکردووە کە ئێمە‬ ‫هەنگاوێکمان‬ ‫هاویشتبێتو حکومەت‬

‫وەرنەگرتووەتەوە”‬

‫رێگرى کردبێ”‬

‫پەرلەمانتاران بەپێی پسپۆڕیان کاری تێدا‬ ‫دەکەن‪ ،‬هەروەک بەپێی مادهى ‪41‬یش‬ ‫ههر لیژنهیهكی ههمیشهیی له چوارچێوهى‬ ‫پسپۆڕییهكهیدا دەتوانن پرسیار ئاراستەى‬ ‫حکومەت بکەن و لیژنەکانیش نوسراو‬

‫بەرزبکەنەوە بۆ حکومەت‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫حکومەت وابەستەیە بە وەاڵمدانەوەى‬ ‫پرسیارو نوسراوەکانى پەرلەمانتاران‪.‬‬ ‫رووپاک ئەحمەد‪ ،‬ئەندامى لیژنەی‬ ‫یاسایی و رۆشنبیری پەرلەمانی‬

‫“‪ ٧0‬نوسراو‬ ‫ئاڕاستەی حکومەت‬ ‫کراوە بەاڵم تەنیا‬ ‫وەاڵمی چەند‬ ‫پرسیارێکی سادەو‬ ‫ئاسان دراونەتەوە”‬

‫کوردستان بۆ “زەمەن”ى ئاشکراکرد‪ ،‬لە‬ ‫هەردوو لیژنە پەرلەمانیەکەدا پرسیاریان‬ ‫ئاراستەى حکومەت کردووە‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫وەاڵمیان وەرگرتبێتەوە‪ ،‬رووپاک وتی‪:‬‬ ‫“ئەو پرسیارانەشى خۆشم ئاراستەى‬

‫حکومەتم کردووە وەاڵمى بەشێکیانم‬ ‫وەرنەگرتووەتەوە”‪ ،‬وتیشى‪“ :‬بەگشتى‬ ‫هەماهەنگى حکومەت لەگەڵ پەرلەمان‬ ‫بەوشێوەیە نیە کە لە سیستمى پەرلەمانیدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬کە دەبێت لەسەر بنەماى‬ ‫هەماهەنگى و هاوکارى کاربکەن‪ ،‬بۆیە رازی‬ ‫نیم لە شێوازى مامەڵەکردنى حکومەت‬ ‫لەگەڵ پەرلەماندا”‪.‬‬ ‫بەاڵم پەرلەمانتارێکی یەکێتی رایەکی‬ ‫دیکەی هەیەو پێیوایە پەرلەمان لە وەرزى‬ ‫پایزەیدا توانیویەتى کۆمەڵێک هەنگاو‬ ‫بهاوێ لە رووى یاسا دانانەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫سەدان پرسیاریشى ئاراستەى حکومەت‬ ‫کردووەو وەاڵمى بەشێک لە پرسیارەکان‬ ‫پەرلەمانتاری‬ ‫لوقمان‬ ‫دراونەتەوە‪،‬‬ ‫فراکسیۆنى یەکێتى بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“تاکو ئێستا پەیوەندى نێوان حکومەت و‬ ‫پەرلەمان ئاساییەو هەماهەنگى و هاوکارى‬ ‫هەیە لەنێوان هەردوو دامەزراوەکەدا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەى ئەداى حکومەت لە ئاست تموحى‬ ‫ئێمەدا نیە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا هەستم بە‬ ‫رێگرییەک نەکردووە کە ئێمە هەنگاوێکمان‬ ‫هاویشتبێتو حکومەت رێگرى کردبێ”‪.‬‬ ‫هاوکات شوان زرارى‪ ،‬ئەندامى‬ ‫فراکسیۆنى پارتی کە ئەندامی هەردوو‬ ‫لیژنەی کشتوکاڵ و شارەوانیشە بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬هەر بانگهێشتکردنێک‬ ‫یان هەر پرسیارێکمان هەبووبێت‪ ،‬حکومەت‬ ‫پابەند بووە بە وەاڵمدانەوەى‪ ،‬جاری وا‬ ‫هەبووە یەکشەممە پرسیارمان کردووە‬ ‫چوارشەممە وەاڵمی هاتووەتەوە هەرچەندە‬ ‫زنجیرى ناردنى پرسیارو هاتنەوەى وەاڵم‬ ‫دوورو درێژە”‪.‬‬

‫تەڵەی “یاسا” رۆژنامەنووسان دەگرێت‬

‫گۆڕینی کەیسی رۆژنامەنووسان بۆ یاسای خراپ بەکارهێنانی مۆبایل دەبێت بە مۆدێل‬ ‫مەعاز فەرحان‬ ‫بەدەم وتنەوەى هوتافی “ئەم دادگایە‬ ‫حزبیەو بە تەلەفۆن و نامەى حزب‬ ‫بەڕێوەدەبرێت” هێمن مامەندى رۆژنامەنووس‬ ‫وەکو نیشاندانی ناڕەزایی بەرامبەر بڕیارى‬ ‫دادوەر‪ ،‬هاواری دەکرد‪ .‬ئەو رۆژنامەنووسە‬ ‫کە چەند پۆلیسێک ئەمالو ئەوالیان گرتبوو‪،‬‬ ‫بە کەلەپچەوە سوارى ئۆتۆمبێلیان کردو‬ ‫گواستیانەوە بۆ زیندان‪.‬‬ ‫هێمن مامەندی رۆژنامەنووس لەسەر‬ ‫سکااڵی برازایەکى نێچیرڤان بارزانى سەرۆکى‬ ‫هەرێم‪ ،‬بە یاساى ژمارە شەشى خراپ‬ ‫بەکارهێنانى ئامێرەکانى پەیوەندیکردن‬ ‫دەستگیرکرابوو‪ .‬هێمن بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“بەڵگەم بۆ قسەکانم هەیە کە دادگا لەالیەن‬ ‫حزبەوە بەڕێوەدەبرێت‪ ،‬چونکە کەیسەکەم‬ ‫لەالى دادوەرێک بوو گۆڕدرا بۆ دادوەرێکى‬ ‫تر”‪.‬‬ ‫مامەندی‬ ‫هێمن‬ ‫دەستگیرکردنی‬ ‫رۆژنامەنووس شتێکی نوێ نیە‪ ،‬لە هەرێمێکدا‬ ‫هێشتا ئازادی کاری رۆژنامەگەریی تێبینی‬ ‫رێکخراوە نێودەوڵەتیەکانی لەسەرە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی تازەیە ترسی رۆژنامەنووسانە لەوەی‬ ‫رێوشوێنەکانی کەیسی رۆژنامەنووسان‬ ‫لە دادگا لە کارکردن بە یاسای ژمارە‬ ‫‪٣٥‬ی کاری رۆژنامەنووسی بگۆڕێت بۆ‬ ‫یاسای ژمارە ‪٦‬ی خراپ بەکارهێنانی‬ ‫ئامێرەکانی پەیوەندیکردن‪ .‬بەوپێیەی هێمنی‬ ‫رۆژنامەنووس لە ‪27‬ى مانگى ئۆکتۆبەر‬ ‫چووە بەردەم دادگا‪ ،‬بەاڵم توشی شۆک بوو‬ ‫کاتێک دادوەر بە یاسای ژمارە ‪٦‬ی خراپ‬ ‫بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن‬ ‫رێکاری یاسایی لەگەڵدا گرتەبەر‪ .‬هێمن‬ ‫داوایکرد کەیسەکەی بگۆڕدرێت بۆ یاساى‬ ‫رۆژنامەگەریى‪ ،‬بەاڵم دادوەر داواکەی‬ ‫رەتکردەوە‪.‬‬ ‫د ا د گا ییکر د نى‬ ‫رۆژنامەنووسان بە یاساى‬ ‫خراپ بەکارهێنانى‬ ‫ئا مێر ە کا نى‬ ‫پەیوەندیکردن‬ ‫لە ال ى‬

‫هێمنو رۆژنامەنووسانى تر قبوڵکراو نیە‪،‬‬ ‫ئەوان دەیانەوێت بەپێى یاساى ژمارەى ‪٣٥‬ى‬ ‫ساڵى ‪2007‬ى کاری رۆژنامەگەریى مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵدا بکرێت‪.‬‬ ‫یاساکە تایبەتە بە رێکخستنی کاری‬ ‫رۆژنامەگەریی و تێیدا بەشێک لە ماف و‬ ‫ئازادییەکانی کاری رۆژنامەگەریی فەراهەم‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم رۆژنامەنووسان گلەییان لە‬ ‫جێبەجێ نەکردنی یاساکە هەیە‪.‬‬ ‫جگە لە هێمن مامەند‪ ،‬چوار‬ ‫رۆژنامەنووسى تر لەالیەن مەتین بارزانى‬ ‫برازاى نێچیرڤان بارزانى سکااڵیان لەسەر‬ ‫تۆمارکراوە‪ ،‬ئەویش بەهۆى باڵوبوونەوەى‬ ‫دوو هەواڵ لە هەردوو ماڵپەڕى مەودا پرێس‬ ‫و درەو میدیا‪ ،‬لەسەر “تێوەگالنى” ناوبراو‬ ‫لە رووداوى تەقەکردنەکەى ریستۆرانتى‬ ‫هۆقەباز‪ ،‬کە تێیدا دیبلۆماتکارێکى تورکیا‬ ‫کوژرا‪ ،‬لە مانگى تەمموزى رابردوو‪.‬‬ ‫سەندیکای‬ ‫‪2019/10/29‬‬ ‫رۆژی‬ ‫رۆژنامەنووسانی کوردستان بە نووسراوێک‬ ‫کە ئاڕاستەی دادگای لێکۆڵینەوەی هەولێری‬ ‫کرد‪ ،‬بەپێویستى زانى رێکارەکانی ئەو‬ ‫دۆسیەیە بەپێی یاسای ژمارە (‪)٣٥‬ی‬ ‫تایبەت بە رۆژنامەنووسان مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بکرێت‪.‬‬ ‫کاروان ئەنوەر‪ ،‬سەرۆکى لقى سلێمانى‬ ‫سەندیکاى رۆژنامەنووسانى کوردستان‪،‬‬ ‫لەمڕووەوە بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬لە یاساى‬ ‫کارى رۆژنامەوانیدا ناوى فەیسبوک و‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتیەکان نەهاتووە‪ ،‬دادگاکان‬ ‫بەناچارى پەنا دەبەنە بەر یاساى خراپ‬ ‫بەکارهێنانى تۆڕەکۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر رۆژنامەنووسێک لە پەیجى دەزگایەکى‬ ‫مۆڵەتداردا شت بنووسێـت حسابى کارى‬ ‫یاساى رۆژنامەگەریى بۆ دەکرێت”‪.‬‬ ‫کاروان ئەنوەر تێبینى‬ ‫کر د و و ە ‪،‬‬ ‫بە هۆ ى‬

‫نەبوونى مۆڵەتی فەرمی لەالیەن تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانەوە‪ ،‬دادوەرەکان ناچارن‬ ‫بە یاساى خراپ بەکارهێنانى ئامێرەکانى‬ ‫پەیوەندیکردن مامەڵەى لەگەڵ بکەن‪.‬‬ ‫ئامارەکانى لیژنەی داکۆکی لە‬ ‫مافی رۆژنامەنووسان‪ ،‬لە سەندیکای‬ ‫ئەوە‬ ‫کوردستان‪،‬‬ ‫رۆژنامەنووسانی‬ ‫نیشاندەدەن ژینگەى کارى رۆژنامەوانى رۆژ‬ ‫لە دواى رۆژ بەرەو خراپتر دەڕوات‪ ،‬لەماوەی‬ ‫شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵدا (‪)27‬‬ ‫پێشێلکاریی بەرامبەر (‪ )٦٥‬رۆژنامەنووس‬ ‫کراوە لەوانە (‪ )10‬حاڵەتیان دەستگیرکردنی‬ ‫رۆژنامەنووسان بووە‪.‬‬ ‫ئەحمەد مستەفا پەیامنێرى ئێن ئاڕتى لە‬ ‫هەولێر لەسەر سکااڵى سەندیکاى پزیشکان‪،‬‬ ‫رۆژى ‪٣‬ى تشرینى دووەمى ‪ ،2019‬بۆ‬ ‫ماوەیەک دەستبەسەرکراو دواتر بە کەفالەت‬ ‫ئازادکرا‪.‬‬ ‫کاروخ عومەر سەرنووسەرى سایتى‬ ‫سنور میدیاش لە گەرمیان‪ ،‬لەسەر‬ ‫سکااڵیەکى ئاسایشی گشتی کەالر شەوێک‬ ‫دەستبەسەرکرا‪.‬‬ ‫رزگار کۆچەر کە فرى النس کار دەکات‬ ‫لەالیەن وەزارەتی ئەوقافەوە سکااڵی لەسەر‬ ‫تۆمارکراوەو داوای قەرەبووی ‪ 100‬ملیۆن‬ ‫دیناری لێ دەکرێت‪ .‬ئەوەی خاڵی هاوبەشی‬ ‫ئەم کەیسانەیە سەرجەمیان بەپێى یاساى‬ ‫خراپ بەکارهێنانى مۆبایل سکااڵیان لەسەر‬ ‫تۆمارکراوە‪ .‬ئەوە لەکاتێکدایە بە وتەی‬ ‫ئەو ڕۆژنامەنووسانە ئەو بابەتانەی کە‬ ‫باڵویانکردۆتەوە هیچیان پەیوەندیان بە‬ ‫یاسای خراپ بەکارهێنانی هۆکارەکانی‬ ‫پەیوەندیەوە نیە‪.‬‬ ‫یاسایی لە‬ ‫لیژ نە ى‬ ‫کو ر د ستا ن‬ ‫پەرلەمانى‬ ‫تێبینى‬ ‫ئەوەیان‬

‫“ئەوەی روودەدات‬ ‫مۆدێلێکی نوێیە لە‬ ‫رێز نەگرتن لە یاساو‬ ‫فەرامۆشکردنی یاسای‬ ‫کاری رۆژنامەنووسی‬ ‫کردووە یاساى خراپ بەکارهێنانى ئامێرەکانى‬ ‫پەیوەندیکردن و یاساى رۆژنامەگەرى‬ ‫تێکەڵیەکیان دروستکردووە‪.‬‬ ‫جەالل محەمەد‪ ،‬بڕیاردەرى لیژنەى‬ ‫یاسایى‪ ،‬بۆ “زەمەن” جەختیکردەوە ئەگەر‬ ‫بابەتەکە پەیوەندى بە کارى رۆژنامەوانیەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬دەبێت بە یاساى رۆژنامەگەریى‬ ‫مامەڵەى لەگەڵ بکرێت‪ ،‬ئەگەر بابەتەکە لە‬ ‫دەرەوەى کارەکەى بێت بە یاساى خراپ‬ ‫بەکارهێنانى ئامێرەکانى پەیوەندیکردن‬ ‫مامەڵەى لەگەڵ بکرێت‪.‬‬ ‫روونیکردەوە‬ ‫محەمەد‪،‬‬ ‫جەالل‬ ‫رۆژنامەنووس دەتوانێت لە دادگاى بااڵ یان‬ ‫پێداچوونەوە‪ ،‬تانە‬ ‫لە بڕیارى دادگا‬ ‫بدات و مادەکە‬ ‫بگۆڕێت بۆ یاساى‬

‫رۆژنامەگەریى‪ ،‬وتیشى‪“ :‬پێویستە یاساى‬ ‫رۆژنامەگەریى هەموار بکرێتەوە بۆ‬ ‫ئەوەى کەیسى رۆژنامەنووسان بە یاساى‬ ‫رۆژنامەگەریى مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت”‪.‬‬ ‫دەستگیرکردنی رۆژنامەنووسان ناڕەزایى‬ ‫بەدواى خۆیدا هێناو ‪28‬ى ئۆکتۆبەر‪،‬‬ ‫‪ 44‬رۆژنامەنووس و چاالکوانی مەدەنی‪،‬‬ ‫لەبەردەم دادگای هەولێر یاداشتێکیان‬ ‫پێشکەش کردو رایانگەیاند‪“ :‬ئەوە یەکەمجار‬ ‫نییە رۆژنامەنووس بە یاسای خراپ‬ ‫بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی سکااڵ‬ ‫لە دژیان تۆماردەکرێت” ئەو رۆژنامەنوسانە‬ ‫ئەو هەنگاوەش بە هەنگاوێکی “مەترسیدار”‬ ‫بۆ سەر ئازادی رۆژنامەگەریی لەقەڵەمداو‬ ‫داوایان کرد رۆژنامەنووسان بە یاسای کاری‬ ‫رۆژنامەوانی مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت‪.‬‬ ‫رۆژنامەنووسان‬ ‫خەمى‬ ‫پێشتر‬ ‫و رێکخراوەکانى داکۆکى لە کارى‬ ‫رۆژنامەنووسى‪ ،‬هەڵکشانى رێژەى توندوتیژى‬ ‫و پێشێلکارییەکان بووە بەرامبەریان‪،‬‬ ‫بەاڵم وەک ئەوەى رەحمان غەریب‪،‬‬ ‫رێکخەری سەنتەری میترۆ بۆ داکۆکی لە‬ ‫رۆژنامەنووسان‪ ،‬دەیڵێت ئێستا بەرپرسان‬ ‫پەنا بۆ یاسا دەبەن‪ ،‬بەاڵم پەنابردن بۆ‬ ‫یاسا بەرامبەر رۆژنامەنووسان جگە لە یاسای‬ ‫ژمارە (‪ )٣٥‬دەچێتە خانەی تۆڵەکردنەوە‬ ‫لە رۆژنامەنووسان‪ .‬رەحمان غەریب‪ ،‬وتى‪:‬‬ ‫“ئەوەی روودەدات مۆدێلێکی نوێیە لە‬ ‫رێزنەگرتن لە یاساو فەرامۆشکردنی یاسای‬ ‫کاری رۆژنامەنووسی”‪.‬‬ ‫رێکخەری سەنتەری میترۆ بەپێویستی‬ ‫زانى وەک چۆن بۆ رووداوێکی هاتوچۆ پەنا‬ ‫بۆ یاسای هاتوچۆ دەبرێت نەک یاسایەکی‬ ‫دیکە‪ ،‬بەمشێوەیەش دەبێت بەرانبەر‬ ‫رۆژنامەنووسان پەنا بۆ یاسای‬ ‫رۆژنامەگەریی ببرێت نەک‬ ‫یا سا ی‬ ‫دیکە‪.‬‬

‫لەالیەکی دیکەوە دڵشاد فایز‪ ،‬داواکارى‬ ‫گشتیى هەرێم‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدایە هەموو‬ ‫کەسێک بەپێى یاساى پیشەکەى خۆى‬ ‫مامەڵەى لەگەڵدا بکرێت‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتى‪:‬‬ ‫“جارى وا هەیە رۆژنامەنووس لە پیشەى‬ ‫خۆى دەردەچێت ئەو کاتە دەکرێت دادگا‬ ‫بەپێى یاساى خراپ بەکارهێنانى ئامێرەکانى‬ ‫پەیوەندیکردن مامەڵەى لەگەڵ بکرێت”‪.‬‬ ‫داواکارى گشتى پێی باشە لەنێوان‬ ‫سەندیکاى رۆژنامەنووسان و دەسەاڵتى‬ ‫دادوەرى پرۆتۆکۆڵێک هەبێت تایبەت بە‬ ‫کەیسى رۆژنامەنووسان‪.‬‬ ‫گرفتی فەرامۆشکردنی یاسای ژمارە ‪٣٥‬ی‬ ‫کاری رۆژنامەگەری وا دەکات‪ ،‬رۆژنامەنووس‬ ‫تێکەڵ بە کەیسی تاوانەکانی دیکە بکرێن و‬ ‫بخرێنە زیندانەوە‪ ،‬ئەوە دۆخێکی دەروونی‬ ‫خراپ بۆ رۆژنامەنووسان دروستدەکات‪.‬‬ ‫لە کەیسەکەی هێمندا دواى ئەوەى‬ ‫دادوەر بڕیارى دەستبەسەرکردنى دەرکرد‪،‬‬ ‫لەالیەن پۆلیسەوە لەگەڵ شەش تاوانبارى‬ ‫مادە هۆشبەرەکان گواسترایەوە بۆ زیندانى‬ ‫مەحەتەى هەولێر‪ ،‬هێمن وتی‪“ :‬لەوێ‬ ‫ئیستبزازى زۆریان پێکردم‪ ،‬چوار سەعات‬ ‫چاوەڕوان بووم تا منیان گواستەوە بۆ‬ ‫ناو هۆڵێک‪ ،‬رۆژى ئازادبوونیشم بەبێ هیچ‬ ‫هۆیەک دوو سەعات رایانگرتم‪ ،‬لەناو زیندان‬ ‫شوێنم زۆر خراپ بوو”‪.‬‬ ‫هێمن بە کەفالەتى هەشت ملیۆن دینار‬ ‫ئازادکراوەو مەنعى سەفەرى لێکراوە تا‬ ‫دادگاییکردنى داهاتوو‪ ،‬ئەگەر بە مادەى‬ ‫دووى خراپ بەکارهێنانى ئامێرەکانى‬ ‫پەیوەندیکردن تاوانبار بکرێت شەش مانگ‬ ‫بۆ پێنج ساڵ زیندانى دەکرێت‪.‬‬ ‫“زەمەن” پەیوەندى بە چەند کەسێک لە‬ ‫ئەنجومەنى دادوەرى هەرێمەوە کرد‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫پاساوى جۆراوجۆر ئامادەنەبوون قسە بکەن‪.‬‬

‫پ��او پ�� ێ��کەو ت�� ن�‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫‪5‬‬

‫ڤیان سەبرى‪ ،‬سەرۆکى فراکسیۆنى پارتی‪:‬‬

‫لە لیژنەی دەستور لەبری دەنگدان لەسەر تەوافوق رێكکەوتووین‬ ‫زەمەن‪ :‬پێکهاتەى ئەندامانى لیژنەى‬ ‫هەموارکردنەوەى دەستور چۆنەو لەسەر‬ ‫چی بنەمایەک دانراون؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬مادەى ‪142‬ی دەستوری‬ ‫عێراق دەڵێت لیژنەیەک لەسەرەتاى خولى‬ ‫پەرلەماندا لە پێکهاتە سەرەکیەکان‬ ‫پێکدێت بۆ هەموارى دەستور‪ ،‬لیژنەکە‬ ‫‪ 27‬ئەندامى هەیەو هەموو پێکهاتە‬ ‫ئەساسییەکانى تێدایە‪ ،‬لە شیعە و سوننە‬ ‫و کورد و تورکمان و مەسیحى و ئێزیدى‬ ‫کورد بە شەش ئەندام بەشدارە لیژنەکەدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬تا ئێستا چیتان کردووەو‬ ‫لەکوێى هەموارکردنەوەکەدان؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬تائێستا کۆبونەوەیەکمان‬ ‫کردووەو رێککەوتووین لەسەرئەوەى لەناو‬ ‫لیژنەکەدا دەنگدان نەبێت‪ ،‬بەڵکو هەموو‬ ‫کارێک بە تەوافوقى پێکهاتەکانى لیژنەکە‬ ‫بێت و دەنگدان لەناو ئەنجومەنى نوێنەران‬ ‫دەبێت بەپێى مادەى ‪ 142‬بێت‪ .‬لیژنەکە‬ ‫دەبێت لەماوەى چوار مانگدا کارى خۆى‬ ‫تەواو بکات‪ ،‬ئینجا چوارچێوەى کارکردنمان‬ ‫داناوەو وێبسایتێک دروستدەکرێت بۆئەوەى‬ ‫پێشنیارى هاواڵتیان وەربگرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫هاوکارى لیژنەى نووسینەوەى دەستوریش‬ ‫لیژنەیەک لە سەندیکاو رێکخراوەکانى‬ ‫کۆمەڵگەى مەدەنى دروست دەکرێت کە‬ ‫رۆڵى هەرێمى کوردستانیشى تێدا دەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کەى دەست دەکەن بە‬ ‫نووسینەوەى پرۆژە هەموارەکە؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬تا ئێستا نازانین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬گرنگترین ئەو ماددانەى کە‬ ‫ئەگەرى هەموارکردنەوەیان هەیە چین؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬هەندێک ماددە ناکۆکى‬ ‫لەسەر هەیە وەکو ماددەى ‪ 76‬کە تایبەتە‬ ‫بە کوتلەى گەورە‪ ،‬هەروەها دەستە‬ ‫سەربەخۆکان و یاساى هەڵبژاردنەکان‪.‬‬ ‫ئێستا هەر ‪ 100‬هەزار کەس نوێنەرێکى‬

‫ڤیان سەبرى‪ ،‬ئەندامى لیژنەى‬ ‫هەموارى‬ ‫پرۆژە‬ ‫نووسینەوەى‬ ‫دەستورى عێراق لە چاوپێکەوتنێکى‬ ‫“زەمەن”دا باس لە هەنگاوەکانى‬ ‫هەموارى دەستور دەکات و پێیوایە‬ ‫داواکارى خۆپیشاندەرانى شارەکانى‬ ‫عێراق خزمەتگوزارى و ئیشوکار‬ ‫بووە نەک هەموارى دەستور‪ ،‬ڤیان‬ ‫کە لەهەمانکاتدا سەرۆکى فراکسیۆنى‬ ‫پارتیە لە پەرلەمانى عێراق ئەوەش‬ ‫دەخاتەڕوو کە هاواڵتیانى هەرێمى‬ ‫کوردستان دەتوانن هەموارى دەستور‬ ‫رەتبکەنەوە‪ ،‬ئەگەر زانیان مەترسییە‬ ‫لەسەر قەوارەى هەرێم و مافەکانیان‪.‬‬ ‫سازدانى‪ :‬سەرچین ساڵح‬

‫هەیە‪ ،‬بەاڵم قسە لەسەر ئەوە هەیە کە‬ ‫ژمارەى ئەندامانى ئەنجومەنى نوێنەران‬ ‫زۆرە دەبێت کەمتر بێت‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫‪ 250‬هەزار کەس نوێنەرێکى هەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمانە هێشتا نەچووینەتە ناو وردەکاری و‬ ‫باسکردنیانەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەموارکردنەوەى ئەو ماددانە‬ ‫چی لە دۆخى عێراق دەگۆڕێت؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬ئێستا قسە هەیە‬

‫ئایا سیستمى پەرلەمانى یان سیستمى‬ ‫سەرۆکایەتى کامیان هەڵبژێرین؟ هێشتا‬ ‫نەگەیشتووین بە گفتوگۆکردن لەسەرى‪،‬‬ ‫بەاڵم لە یەکەم کۆبونەوەى لیژنەى‬ ‫نووسینەوەى پرۆژە هەموارى دەستوردا‪،‬‬ ‫هەمووان کۆک بووین لەسەر سیستمى‬ ‫پەرلەمانی‪ ،‬هەرچەندە نەچووینەتە ناو‬ ‫گفتوگۆى وردەوە لەسەر ئەم بابەتە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫سیستمەکە بگۆڕێ زۆرشت دەگۆڕێت‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬کەى داواکارى خۆپیشاندەران‬ ‫هەموارکردنەوەى دەستور بوو‪ ،‬بۆچی‬ ‫پەرلەمان لەم کاتەدا دەستى بۆ ئەم‬ ‫بابەتە بردووە؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬ئەو قسەیە دروستە‪،‬‬ ‫لە بنەڕەتدا خەڵک خزمەتگوزارى و‬ ‫ئیشوکارى دەویست‪ ،‬بەهیچ شێوەیەک‬ ‫باسی دەستوریان نەدەکرد‪ ،‬هەندێک الیەنى‬ ‫سیاسی سودیان لە ناڕەزایى هاواڵتیان‬

‫وەرگرتووە لە بەرژەوەندى خۆیان‪ ،‬بۆیە‬ ‫خۆپیشاندەران ئێستا داواکارییەکانیان‬ ‫زیاتر بووەو هەموارکردنەوەی دەستور‬ ‫بووە بە یەکێک لە داواکارییەکانیان‪،‬‬ ‫هەموار ئاساییە بەاڵم ناکرێت هەموو‬ ‫رۆژێک هەموار بکرێتەوە‪ ،‬بەپێى مادەى‬ ‫‪ 142‬و ‪ 126‬دەبوایە ساڵى ‪ 2005‬دەستور‬ ‫هەمواربکرایەتەوە ئەویش تەنیا دوو بۆ‬ ‫سێ مادە‪ ،‬دەستور دروستە کارنەکردن‬

‫بە دەستورو بەکارهێنانى نادروستە‪،‬‬ ‫دەستورى عێراق بەگشتى لەناو دنیاى‬ ‫عەرەبی و رۆژهەاڵتى ناوەڕاست یەکەمینە‪،‬‬ ‫بەاڵم کارکردن بەو دەستورە هەڵەبووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەموارکردنەوەی دەستور‬ ‫چی کاریگەرییەکى دەبێت لەسەر ماف و‬ ‫قەوارەى هەرێمى کوردستان؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬مادەى ‪ 142‬بڕگەى چوار‬ ‫دەڵێت “دوو لەسەر سێى دەنگدەرانى سێ‬ ‫پارێزگا هەر پێشنیارێک رەتبکەنەوە‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو پێشنیارە سەرناگرێ”‪ ،‬مادەى‬ ‫‪ 126‬بڕگەى چوار دەڵێت “نابێت هیچ‬ ‫هەموارکردنێک بکرێت کە دەسەاڵتى‬ ‫هەرێمەکان کەمبکاتەوە یان ئەوەتا‬ ‫پەرلەمانى کوردستان رازیبێت و خەڵکى‬ ‫هەرێم لە راپرسیدا پەسەندى بکات”‪،‬‬ ‫بۆیە ئەمە وەک ڤیتۆیەک وایە بۆ‬ ‫هەرێم‪ ،‬بەاڵم ئەبێ هۆشیار بین ئەگەر‬ ‫هەموارەکە شتێکى ئاسایی بوو ئەوا‬ ‫هەموارەکە ئاساییە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر شتێکى‬ ‫چارەنوسسازبوو لەسەر هەرێم ئەوا ئەبێت‬ ‫ئاگادارو هۆشیار بین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر لیژنەکە پرۆژە‬ ‫بەخواستى‬ ‫ئامادەکرد‬ ‫هەموارێکى‬ ‫کورد نەبوو‪ ،‬چۆن ئەتوانرێ بەر بە‬ ‫پەسەندکردنى بگیرێت لە پەرلەمان؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬لەناو پەرلەمان‬ ‫دەنگدانى لەسەر دەکرێت‪ ،‬بەپێى مادەى‬ ‫‪ 126‬دەبێت دوو لەسەر سێى ئەندامانى‬ ‫پەرلەمان دەنگى پێبدەن‪ ،‬ئەمەش ‪220‬‬ ‫ئەندام دەکاتو زۆرە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ترستان لەوە نیە هاواڵتیانى‬ ‫هەرێم وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر‬ ‫دەسەاڵتدارانى هەرێم دەنگ بە هەموارى‬ ‫دەستور بدەن؟‬ ‫ڤیان سەبری‪ :‬من نازانم ئەکرێ ئەو‬ ‫پرسیارە لەمن نەکەیت‪.‬‬

‫نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان‬

‫لەمەودوا پەیجە ئەلکترۆنییەکان دەبێت لە سەندیکا تۆمار بکرێن‬ ‫زەمەن‬ ‫ئازاد حەمەدەمین‪ ،‬نەقیبی سەندیکای‬ ‫رۆژنامەنووسانی کوردستان لە دیدارێکی‬ ‫تایبەتی “زەمەن”دا باس لە کارەکانی‬ ‫سەندیکاکەی دەکات و ئەوەش رادەگەیەنێت‬ ‫کە “دەبێت ئەنجومەنێکی بااڵی راگەیاندن‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونکە فەراغێکی یاسایی هەبوو بۆ‬ ‫چۆنیەتی ئیدارەدانی دەزگا راگەیاندنەکان”‪،‬‬ ‫هەروەک دان بەوەشدا دەنێت کە لە‬ ‫دادگاکاندا کەموکوڕی هەیە لەمەڕ کەیسی‬ ‫رۆژنامەنووسان‪ ،‬لەبەرامبەریشدا رەخنە لە‬ ‫رۆژنامەنووسان دەگرێت کە زۆرجار هەست‬ ‫بە بەرپرسیارێتی ناکەن لە باڵوکردنەوەی‬ ‫زانیارییەکاندا‪.‬‬ ‫نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنووسان‬ ‫لەبارەی رەوشی میدیاو کاری میدیاکاران‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات کە خەڵکێک لەو‬ ‫بێسەروبەرییەی راگەیاندن سودی وەرگرتووەو‬ ‫کەسابەتی پێوە دەکات و پرۆژەی پێ‬ ‫وەردەگرن و خۆیان شیرین دەکەن الی‬ ‫رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان‪ ،‬لەوبارەیەوە‬ ‫دەڵێت‪“ :‬خەڵکێک هەیە حەزدەکات بەردەوام‬ ‫میدیا بێسەروبەر بێت و قازانج لەو بوارەدا‬ ‫بەو شێوەیە دەکات‪ .‬ئەگەر رێکخستنێک‬ ‫هەبێت بۆ کاری میدیایی خەڵکێکی زۆر ئەو‬ ‫جۆرە کەسابەتە ناشەرعییەیان نامێنێت‪.‬‬ ‫ئێمە پێمان وابوو دەبێت ئەنجومەنێکی‬ ‫بااڵی راگەیاندن هەبێت‪ ،‬چونکە فەراغێک‬ ‫هەبوو‪ .‬فەراغێکی یاسایی هەبوو بۆ‬ ‫چۆنیەتی ئیدارەدانی دەزگا راگەیاندنەکان‪،‬‬ ‫بەاڵم لەکاتی خۆیدا پشتگیری نەکرا‪ .‬ئەو‬ ‫ئاوەش حیزبەکان رشتیان‪ ،‬چونکە حیزبەکان‬ ‫سودیان لە میدیا کرد‪ ،‬ئەو سودەش نەک لە‬ ‫بەرژەوەندی میدیا بێت‪ ،‬بەڵکو ئەو حیزبانە‬ ‫وەک ئامرازێک دەیبینن بۆ هاتنەدی ئامانجە‬ ‫سیاسییەکانیان‪ .‬لەوانەش نمونەمان زۆرە‪،‬‬ ‫بۆ نمونە تەلەفزیۆنمان هەبوو ئیدیعای‬ ‫ئەهلیبوونی دەکرد‪ ،‬کەچی دەرکەوت‬ ‫ئامرازێک بوو بۆ دروستکردنی حیزبێک نەک‬ ‫ئامانجیان کاری میدیایی راستەقینە بێت‪ .‬لەو‬ ‫ماوەیەدا ئێمە لەگەڵ سەرۆکایەتی هەرێمو‬ ‫سەرۆکایەتی پەرلەمانیش دانیشتووین کە‬ ‫دەبێت ئەو فەراغە یاساییانەی لە بواری‬ ‫میدیادا هەیە پڕبکرێتەوە”‪.‬‬ ‫“زەمەن” لەبارەی هەڵوێستی سەندیکاوە‬

‫ئێمە لەگەڵ سەرۆکایەتی‬ ‫هەرێم و پەرلەمانیش‬ ‫دانیشتووین‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئەنجومەنێکی بااڵی‬ ‫راگەیاندن هەبێت‬

‫بۆ بەرگری لە کەیسی رۆژنامەنووسان‪،‬‬ ‫پرسیاری کرد‪ ،‬نەقیبی سەندیکای‬ ‫رۆژنامەنووسانیش لەوبارەیەوە وتی‪:‬‬ ‫“نووسینی راپۆرتی پێشێلکاری تەنیا ئەوە‬ ‫نییە کە بێیت کۆمەڵێک ژمارە ریز بکەیت‪،‬‬ ‫ئێستا شێوازی نوێ هەیە”‪ ،‬لەوبارەیەوە‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات کە پەیوەندیان لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵێک ناوەندی جیهانیی هەیە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫لیژنەی بەرگری لە مافی رۆژنامەنووسان بە‬ ‫بڕوای ئەو لە ئێستادا کارەکانی بەپێی پێوەرو‬ ‫ستانداردە جیهانیەکان ئەنجام دەدات‪.‬‬ ‫نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنووسان‬ ‫ئەوەش دەخاتەڕوو کە لەماوەی رابردوودا‬ ‫لیژنەکەیان کۆمەڵێک کێشەی هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم وەک ئەو باسیدەکات جارێکی دیکە‬ ‫لیژنەکەیان کارا کردووەتەوەو د‪.‬نەزاکەت‬ ‫حەمەسەعید کراوەتە سەرۆکی لیژنەکە‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەدەمین لەوبارەیەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫“یەکێک لە چاالکییە گرنگەکانی ئەو لیژنەیە‬ ‫لەو ماوەیەدا بریتی بوو لە سەردانیکردنی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬لە دەرەنجامی ئەو‬ ‫سەردانەدا بڕیاروایە یاداشتێکی لێکتێگەیشتن‬ ‫لەنێوان سەندیکای رۆژنامەنووسان و‬

‫وەزارەتی ناوخۆ واژوو بکرێت‪ .‬یاداشتەکە‬ ‫بۆ ئەوەیە کە یەکێک لە کێشەکانی نێوان‬ ‫هێزە ئەمنییەکان و رۆژنامەنووسان ئەوەبوو‬ ‫کە هێزە ئەمنییەکان رۆژنامەنووسانیان‬ ‫نەدەناسییەوە لەکاتی رووداوەکاندا‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لەم یاداشتەدا واژووی لەسەر دەکرێت‬ ‫ئەوەیە کە لەمەودوا رۆژنامەنووسان باجێکی‬ ‫تایبەتیان هەبێت‪ ،‬ئەو باجە دەبێت دیار بێتو‬ ‫هەر رۆژنامەنووسێک کە دەچێتە رووماڵێک‬ ‫دەبێت ئەو باجەی پێ بێت‪ ،‬ئەوکات هێزە‬ ‫ئەمنییەکان ناتوانن بڵێن ئەمە رۆژنامەنووس‬ ‫نییە تا پێشێلکاری بەرامبەر بکرێت‪ .‬ئەو‬ ‫باجە هاوشێوەی باجی سەندیکای پارێزەرانە‬ ‫کە بەهۆی ئەو باجەوە لە دوورەوە پارێزەرێک‬ ‫دەبینی بەهۆی باجەکەوە دەیناسیتەوەو‬ ‫دەزانیت ئەمە پارێزەرە”‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیارێکی “زەمەن” کە بۆچی‬ ‫لەکاتی تەنگژەکاندا لەبری بەرگریکردن لە‬ ‫رۆژنامەنووسان بەردەوام رەخنەیان لێدەگرن‬ ‫و سەرزەنشتیان دەکەن‪ ،‬ئازاد حەمەدەمین‬ ‫وتی‪“ :‬نەخێر ئێمە ئەوەی لەدەستمان بێت‬ ‫بۆ بەرگریکردن لە رۆژنامەنووسان دەیکەین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە خەڵکێک لە کوردستان‬

‫کاری رۆژنامەنووسی دەکات پەیوەندییان‬ ‫بە کاری رۆژنامەنووسییەوە نییە”‪ .‬ناوبراو‬ ‫روونی دەکاتەوە کە دەبێت دوو شت لەیەکتر‬ ‫جیابکرێتەوە‪ ،‬ئەویش رۆژنامەنووسی‬ ‫پیشەیی و رۆژنامەنووسی ئارەزوومەندانەیە‪،‬‬ ‫بە بڕوای ئەو “رۆژنامەنووسی پیشەیی واتە‬ ‫ئەو کەسەی پیشەکەی رۆژنامەنووسییەو هیچ‬ ‫پیشەو کارێکی دیکەی نییەو کاری یەکەمی‬ ‫رۆژنامەنووسییە‪ ،‬نەک کەسێک فەرمانبەرەو‬ ‫کاری رۆژنامەنووسیش دەکات ئەمە پێی‬ ‫ناوترێت رۆژنامەنووسی پیشەیی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تەنیا کاری رۆژنامەنووسی دەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خەڵکانێک پەیدابوون بەبێ ئەوەی هەست‬ ‫بەبەرپرسیارێتی بکەن لەپشتی الپتۆپەکەی‬ ‫دادەنیشێت و هەر شتێک بەخەیاڵیدا‬ ‫بێت بەناوی بابەتی رۆژنامەنووسییەوە‬ ‫باڵویدەکاتەوە‪ .‬رۆژنامەنووسی پیشەیی ئەم‬ ‫کارە ناکات‪ ،‬بەڵکو هەست بەبەرپرسیارێتی‬ ‫دەکات و لە دەستکەوتنی هەر زانیارییەکیش‬ ‫بەدواداچوونی ورد دەکات”‪.‬‬ ‫لەبارەی هەڵوێستی سەندیکا لە مامەڵەیدا‬ ‫لەگەڵ پەیج و ئەکاونتەکانی فەیسبووک‪،‬‬ ‫نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنووسان دەڵێت‪:‬‬

‫“ئێستا سۆشیال میدیا کێشەی گەورەی‬ ‫بۆ کاری میدیایی دروست کردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی پێوەرەکان سۆشیال میدیا وەک‬ ‫دەزگای میدیایی وان‪ ،‬ئەوە لەکاتێکدایە هیچ‬ ‫کۆنترۆڵێکیان لەسەر نییەو ئەو کەسانەی‬ ‫لەسۆشیال میدیادا شت باڵودەکەنەوە کەمتر‬ ‫هەست بەبەرپرسیارێتی دەکەن”‪ ،‬نەقیبی‬ ‫سەندیکای رۆژنامەنووسان پێشیوایە دەبێت‬ ‫ئەو سۆشیال میدیایە کۆنترۆڵ بکرێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە بە بڕوای ئەو ئەم کێشەیە تەنیا‬ ‫لەهەرێمی کوردستان نییە‪ ،‬بەڵکو لە تەواوی‬ ‫واڵتانی جیهان هەیە‪ ،‬لەوبارەیەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫“سۆشیال میدیا دەکرێت پێی بوترێت‬ ‫دەزگای میدیایی‪ ،‬بەاڵم میدیای پیشەیی‬ ‫نییە‪ ،‬هەربۆیە تیۆریزەکردنی سۆشیال میدیا‬ ‫یەکێکە لە ئاڵنگاریە گەورەکان لەبەردەم‬ ‫کاری میدیا لە تەواوی جیهاندا”‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەدەمین روونی دەکاتەوە کە‬ ‫ناتوانین ئەوە رەت بکەینەوە کە “سۆشیال‬ ‫میدیا” میدیایە‪ ،‬بەاڵم بەکارهێنەرانی سۆشیال‬ ‫میدیا پیشەی رۆژنامەنووسیان نییە‪ ،‬بگرە‬ ‫شارەزایشیان نییە لەکاری میدیایی‪ ،‬کەچی‬ ‫لەهەمانکاتدا کاری میدیاش دەکەن‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫“دەبێت ئەم کارە بەیاسا رێکبخرێت نەک من‬ ‫بمەوێت بۆچوونی خۆم بسەپێنم”‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە دەڵێت‪“ :‬لەگەڵ هەبوونی‬ ‫دەیان تێبینی لەسەریان‪ ،‬رۆژنامەو گۆڤارو‬ ‫تەلەفزیۆن و رادیۆکان لەچوارچێوەی‬ ‫یاساکاندا رێکخراون‪ ،‬بەاڵم سۆشیال میدیا‬ ‫بەهیچ دەقێکی قانونی رێک نەخراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە لەئەنجامی هەستکردنمان بەرپرسیارێتی‪،‬‬ ‫چووین لیستێکمان دایە ئەنجومەنی شوورا‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی شوورا لە حاڵەتی نەبوونی قانون‬ ‫دەسەاڵتی هەیە‪ ،‬فتوای قانونی بدات‪ .‬بۆیە‬ ‫دوای شەش مانگ لە گفتوگۆکردن لەسەر‬ ‫لیستەکەی ئێمە بڕیارێکیاندا‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫لیستەکەی ئێمەدا هاتووە ئەوەیە کە الیەنی‬ ‫کەم ئەو پەیجانەی کار لەسەر باڵوکردنەوەی‬ ‫هەواڵ و زانیاری دەکەن‪ .‬بەهەمان شێوەی‬ ‫گۆڤارو رۆژنامەکان لەژێر رۆشنایی قانونی‬ ‫ژمارە ‪ 35‬لە سەندیکا تۆمار بکرێن‪ .‬تا ئەو‬ ‫رۆژەی پەرلەمان دەقێکی قانونی لەسەر‬ ‫سۆشیال میدیا پەسەند دەکات‪ .‬ئەنجومەنی‬ ‫شوورا ئەو فتوایەی بۆ ئێمەداو ئێستا بەپێی‬ ‫ئەو فتوایەی ئەنجومەنی شوورا پەیجە‬ ‫ئەلکترۆنییەکان لە سەندیکا تۆمار دەکەین‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەدەمین دەشڵێت‪“ :‬من دژی‬

‫زۆریی میدیا نیم‪ ،‬بەاڵم دژی بێسەروبەری‬ ‫میدیام‪ ،‬میدیا دەبێت بەشێوەیەکی‬ ‫رێکوپێک رێکبخرێت‪ ،‬بەاڵم الیەنی کەم‬ ‫دەبێت بزانرێت ئەو میدیایانە کێن؟ لەڕووی‬ ‫داراییەوە سەرچاوەی داراییەکانیان کوێیە؟‬ ‫بۆ چ ئەجێندایەک کاردەکەن؟ ئەوەی ناوی‬ ‫میدیای سێبەرە دەبێت بزانرێت سەرچاوەی‬ ‫داراییەکەی کوێیە؟”‪.‬‬ ‫کەیسی‬ ‫گۆڕینی‬ ‫دەربارەی‬ ‫رۆژنامەنووسان لە یاسای ژمارە ‪35‬ی یاسای‬ ‫رۆژنامەگەرییەوە بۆ یاسای ژمارە ‪6‬ی خراپ‬ ‫بەکارهێنانی هۆکارەکانی پەیوەندیکردن‪،‬‬ ‫ئازاد حەمەدەمین دەڵێت‪ “ :‬کۆی گشتی‬ ‫ئەم حاڵەتە دەتوانین بڵێین یەک کەیسە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی کەسەکان جیاوازن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫کۆتاییدا یەک کەیس بوو کە یاسای ژمارە‬ ‫‪ 35‬بەسەریاندا جێبەجێ نەکراوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫مانای ئەوە نییە بەکۆی گشتی ئەو یاسایە‬ ‫جێبەجێ نەکراوە‪ .‬هەرچەندە ئێمە بەهەموو‬ ‫شێوەیەک دژی ئەوەین رۆژنامەنووس کاتێک‬ ‫کەیسەکەی لەسەر کاری رۆژنامەنووسییە‬ ‫بەهیچ یاسایەکی دیکە دادگایی بکرێت و‬ ‫دەبێت تەنیا بە یاسای ژمارە ‪ 35‬مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ بکرێت”‪.‬‬ ‫ناوبراو روونی دەکاتەوە کە ئەوان بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە پرۆتۆکۆڵی لەیەکگەیشتنیان لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری واژوو کردووە‪ ،‬کە‬ ‫دەبێت یاسای ژمارە ‪ 35‬جێبەجێ بکرێت‪،‬‬ ‫“حیکمەتیش لە یاسای ژمارە ‪ 35‬ئەوەیە‬ ‫کە رۆژنامەنووس رووبەڕووی گرتن نەبێتەوەو‬ ‫بەڵکو لەبری ئەوە غەرامە بکرێت”‪.‬‬ ‫نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنووسان‬ ‫باسی لەوەشکرد کە چەسپاندنی ئەوەی‬ ‫یاسایەک هەبێت تایبەت بە دادگاییکردنی‬ ‫رۆژنامەنووسان‪ ،‬ماندوو بوونی زۆری ویست‪،‬‬ ‫چونکە وەک ئەو باسی دەکات “بەشێک لە‬ ‫دادوەرەکان دەیانوت ئێمە ئەو یاسایەمان‬ ‫نەبینیوە‪ ،‬بۆیە ئێمە یاسای ژمارە ‪35‬مان‬ ‫چاپکردو بەسەر دادگاکانی کوردستاندا‬ ‫دابەشمانکرد بۆ ئەوەی هیچ دادوەرێک ئەو‬ ‫بیانووەی نەبێت بڵێت من ئەو یاسایەم نییە‬ ‫یا نەمبینیوە‪ ،‬هەرچەندە بیانووی نەبینینی‬ ‫ئەو قانونە ناکۆکە لەگەڵ جەوهەری‬ ‫جێبەجێکردنی قانون‪ ،‬چونکە مادام قانونێکە‬ ‫لەپەرلەمان دەرچووەو لەرۆژنامەی وەقائیعی‬ ‫کوردستان باڵوبووەتەوە نابێت دادوەر ئاگای‬ ‫لێ نەبێت‪ ،‬بەڵکو دەبێت جێبەجێ بکرێت”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫رێواز فایەق‪ ،‬سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان‪:‬‬

‫سێ پرس لە نووسینەوەی دەستوردا ناکۆکییان لەسەرە‬ ‫بەهادین یوسف‬ ‫دوای ‪ 28‬ساڵ و سێ پڕۆژەی دەستوورو‬ ‫پێکهێنانی سێ لیژنەی بااڵو ژمارەیەک‬ ‫بڕیارو یاسا‪ ،‬تائێستا هەرێمی کوردستان‬ ‫نەبووەتە خاوەنی دەستوور‪ ،‬ئەم خولەی‬ ‫پەرلەمانیش هاوشێوەی خولەکانی دیکە‬ ‫دووبارە هەنگاوەکانی نووسینەوەی دەستوور‬ ‫دەستپێدەکاتەوە‪ ،‬سەرۆکی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان و یاساناسانیش خاڵە ناکۆکی‬ ‫لەسەرەکان ئاشکرا دەکەن‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1٩٩2‬نوری تاڵەبانی پڕۆژەیەکی‬ ‫دەستووری پێشکەشی پەرلەمان کرد‪ ،‬ساڵی‬ ‫دواتر نوری نانەکەلی پڕۆژەیەکی دیکەی‬ ‫ئامادەکرد‪ ،‬دوای ‪ 10‬ساڵ پەرلەمان بڕیارێکی‬ ‫بۆ نووسینەوەی دەستوور دەرکرد‪ ،‬دواتر‬ ‫ژمارەیەک بڕیارو پڕۆژەو یاسای دیکەی‬ ‫بێئەنجامی بەدواداهات‪.‬‬ ‫بۆ یەکەمجار‪ ،‬رۆژی ‪2002/11/7‬‬ ‫پەرلەمانی کوردستان بڕیاری ژمارە ‪25‬ی بۆ‬ ‫پێکهێنانی لیژنەی ئامادەکردنی دەستووری‬ ‫پهسهندکرد‪ ،‬بهاڵم له خولی دووهمی پهرلهمان‬ ‫لە ‪ 2005/8/٦‬بڕیاریدا رەشنووسەکەی‬ ‫بگەڕێنرێتەوە پەرلەمان و لیژنەیەکی بۆ‬ ‫نووسینەوەی راسپارد‪ ،‬ساڵی ‪ 200٩‬پڕۆژەکە‬ ‫تەواوکرا لە ‪ 122‬ماددە پێکهاتبوو زیاتر لە‬ ‫پێنج هەزار نوسخە لە دەستوورەکە چاپ و‬ ‫باڵوکرایەوەو بڕیاردرا بخرێتە راپرسییەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی فشارە ناوخۆیی و دەرەکییەکانەوە‪،‬‬ ‫راپرسیی لەسەر نەکرا‪ ،‬ساڵى ‪ 2013‬پڕۆژهكه‬ ‫لهسهر داواى سهرۆكى ههرێم گهڕێندرایهوه بۆ‬ ‫پهرلهمان بهمهبهستى پێداچوونهوه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2015‬پەرلەمانی کوردستان یاسای‬ ‫ژمارە چواری بۆ ئامادەکردن و نووسینەوەی‬ ‫دەستوور بۆ راپرسیی پەسەندکردو‬ ‫لیژنەیەکی ‪ 21‬کەسی پێکهێنا بۆ نووسینەوەو‬ ‫ئامادەکردنی پڕۆژەکە بۆ راپرسیی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای ‪ ٩0‬رۆژ نەتوانرا پڕۆژەکە تەواوبکرێت و‬ ‫بەهۆی داخستنی پەرلەمان و پەکخستنیەوە‪،‬‬

‫لیژنەکەش پەکخرا‪.‬‬ ‫رێواز فایەق سەرۆکی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان لە لێدوانەکەیدا بە “زەمەن”ى‬ ‫ئاشکرای کرد؛ هیچ الیەنێک دژى نوسینەوەى‬ ‫دەستور نیە هەموو الیەک ئامادەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫“سنورى هەرێمى کوردستان‪ ،‬سیستمى‬ ‫حکومڕانى هەرێمى کوردستان ‪ -‬سەرۆکایەتى‬ ‫یان پەرلەمانی‪ ،‬سەرچاوەى یاسادانان ‪-‬ئاینی‬ ‫ئیسالم یان یاسا مەدەنییەکان‪ ،‬یاخود تێکەڵ‬ ‫وەک ئەوەى ئێستاى عێراق سێ بابەتی گرگی‬ ‫ناکۆکی نێوان الیەنەکانن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەم سێ بابەتە پێویستی بە‬ ‫رێککەوتن هەیەو ئەگەر رێککەوتنی سیاسی‬ ‫نەکرێت ئەوا سێ ساڵی تریش ناتوانرێت‬ ‫دەستوور بنوسرێت”‪.‬‬ ‫لە گفتوگۆکانی لیژنەی نوسینەوەی‬ ‫دەستوریشدا پرسی ئاین و سنوری و سیستمی‬ ‫سیاسی ناکۆکیی سەرەکیی بون‪ ،‬تەنها لەسەر‬ ‫پرسی ئاین وەک سەرچاوەی یاسادانان زیاتر‬ ‫لە ‪ 27‬سەعات گفتوگۆی لەسەر کراوە‪.‬‬ ‫دانا دارا‪ ،‬راوێژکاری یاسایی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان و ئەندامی لیژنەی نووسینەوەی‬ ‫دەستوور ئاماژەی بەوەکرد؛ داخوازیی هەموو‬ ‫الیەنەکانی هەرێمی کوردستانە کە دەبێت‬

‫ببین بە خاوەنی دەستوور‪ ،‬ئەمە پرسێکەو‬ ‫پشتیوانی یاسایی و دەستووریی هەیەو پێشتر‬ ‫لیژنەی بۆ پێکهێنراوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا نازانرێت‬ ‫جارێکی تر چۆن دەستپێدەکرێتەوە‪.‬‬ ‫دانا دارا‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬رۆحی‬ ‫یاساکە چەمکی سازانى هەیە‪ ،‬دەبێت‬ ‫سەرجەم ئەندامانی لیژنەکە لەسەر ئەو‬ ‫چەمک و دەقانەی لە یاساکە جێگیری دەکەن‬ ‫رێککەون‪ ،‬نەک بە ڕای زۆرینەو کەمینە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ قۆناغی داهاتووی کارکردن یاساکە‬ ‫پێویستی بە هەموار هەیە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی کاری‬ ‫لیژنەکە‪ ،‬ووتی ‪”:‬دەکرێت لیژنەکە دەستکاریی‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬چونکە بەشێکی ئەندامانی بوون‬ ‫بە وەزیر یان لە دەرەوەن‪ ،‬ئێستاش نازانرێت‬ ‫چۆن کارەکان دەستپێدەکرێتەوە‪ ،‬لەسەرەتاوە‬ ‫دەست پێدەکرێتەوە‪ ،‬یان لەو خاڵەی لیژنەی‬ ‫پێشوو وەستاون”‪.‬‬ ‫لیژنەی نووسینەوەی دەستوور ساڵی‬ ‫‪ 2015‬دەستبەکاربوون‪ ،‬بڕیاربوو لە ‪21‬‬ ‫ئەندام پێکبێت‪ ،‬بەاڵم ‪ 20‬ئەندامی لیژنەکە‬ ‫دەستبەکاربوون‪ ٩0 ،‬رۆژ کاریان کرد‪500 ،‬‬ ‫سەعات کۆبونەوە‪ 27 ،‬سەعات گفتوگۆ لەسەر‬ ‫پێگەی ئاین کراوە لە دەستووردا‪ 74 ،‬ماددە‬

‫لە چوارچێوەی سێ دەروازە نووسراوەتەوە‪،‬‬ ‫دواتر بەهۆی تەواونەبوونی کارەکانیانەوە‬ ‫داوایانکرد ‪ ٩0‬رۆژی دیکەیان بۆ درێژبکرێتەوە‬ ‫بۆ تەواوکردنی کارەکانیان‪ ،‬بەاڵم کاری‬ ‫لیژنەکە نە درێژکرایەوە نە راگیرا‪.‬‬ ‫دانا دارا‪ ،‬ئەندامی لیژنەی نووسینەوەی‬ ‫دەستوور ئەوەی خستەڕوو کە یاسا رێگەی‬ ‫بە درێژکردنەوەی کاری لیژنەکە داوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی دۆخی ئەوکاتەو پەککەوتنی‬ ‫پەرلەمانەوە‪ ،‬کارەکانی لیژنەکەش پەکیکەوتو‬ ‫ماوەکەی درێژنەکرایەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی لیژنەکە لە چ‬ ‫خاڵێکی دەستوورەکەدا وەستاوە‪ ،‬دانا دارا‬ ‫ئاشکرایکرد؛ هەندێک دەڵێن گەیشتوینەتە‬ ‫بابەتی سەرۆکایەتییەکان بۆیە کارەکان‬ ‫راوەستاوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە راست نییە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫دۆخی ئەوکاتەی هەرێمەوە کارەکان وەستا‪،‬‬ ‫نەک ناکۆکیی لەسەر ئەو ماددانەی پەیوەندی‬ ‫بە دەسەاڵتەکانەوە هەیە‪.‬‬ ‫هەرچەندە پڕۆژەی دەستوور ساڵی‬ ‫‪ 200٩‬ئامادەکرابوو بۆ راپرسی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لیژنەی پێشوو‪ ،‬کاری لەسەر ئەو رەشنووسە‬ ‫نەکرد‪ ،‬بەڵکو دووبارە لەسەرەتاوە دەستیان‬ ‫پێکردەوەو رەشنووسێکی دیکەیان نووسیەوە‪،‬‬ ‫لەماوەی ئەو ‪ ٩0‬رۆژەی یاسای ژمارە چوار‬ ‫دیاریکردبوو‪ ،‬تەنیا سێ دەروازە نووسرایەوە‬ ‫نەتوانرا کارەکانی تەواو بکرێت‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2015/8/1٩‬و لەگهڵ كۆتاییهاتنی‬ ‫ویالیهتی سهرۆكی ههرێم و دواتر پهكخستنی‬ ‫پهرلهمان لە مانگی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵ‪،‬‬ ‫نووسینهوهی دهستووریش پهكیکەوت‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا زیاتر لە ‪%75‬ی کارەکان‬ ‫تەواوکرابوو‪ ،‬بەاڵم پەرلەمان نەیتوانی‬ ‫ماوەیەکی دیکە بۆ تەواوکردنی کاری لیژنەکەو‬ ‫نووسینەوەی دەستوور دیاری بکاتەوە‪.‬‬ ‫لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان و بەپێى رێککەوتنی سێ الیەنە‬ ‫سەرەکییەکەی پێکهێنەری حکومەت دەبێت‬ ‫لەم خولەدا بە سازان دەستوور بنووسرێتەوەو‬ ‫ئامادەبکرێتەوە‪.‬‬

‫لە رێککەوتنی گۆڕان و پارتی بۆ‬ ‫پێکهێنانی حکومەتی نوێ‪ ،‬هەردووال‬ ‫رێککەوتوون لەسەر ئەوەی ئەو یاسایانەی‬ ‫رەهەندی نیشتیمانیان هەیە بە سازانی‬ ‫هەردووال هەموار دەکرێن و دەردەچوێنرێن‪،‬‬ ‫وەک “دەستوور‪ ،‬یاسای سەرۆکایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫یاسای هەڵبژاردنەکان‪.”....‬‬ ‫لە رێککەوتنی پارتی و یەکێتیشدا‬ ‫هاتووە‪“ ،‬هەوڵدەدەن لە خولی پێنجەمی‬ ‫پەرلەمان دەستوور تەواوبکرێت‪ ،‬خواستە‬ ‫جیاوازەکان لەسەر سیستمی سیاسی لە‬ ‫رێگەی دەستوورەوە چارەسەربکرێن”‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای نووسینەوەی دەستووریش‪،‬‬ ‫دوای تەواوبوونی کاری لیژنەکەو‬ ‫خستنەبەردەستی پەرلەمان‪ ،‬دەبێت دوو‬ ‫لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان دەنگ لەسەر‬ ‫پرۆژەکە بدەن دواتر وەک پڕۆژەیەک دەخرێتە‬ ‫راپرسییەوە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ ،201٩/٩/1‬لە دانیشتنی‬ ‫پەرلەماندا‪ ،‬سەرۆکی پەرلەمان رایگهیاند‪:‬‬ ‫زهمینهی‬ ‫ڕهخساندنی‬ ‫بهمهبهستی‬ ‫سیاسیی لهبارو ژینگهیهكی تهندروست بۆ‬ ‫كاراكردنهوهی لیژنهی ئامادهكردنی دهستوور‬ ‫بۆ ڕاپرسی‪ ،‬دهستیان به سهردانی حیزب‬ ‫و الیهنه سیاسییهكان كردووهو بهردهوام‬ ‫دهبن بهمهبهستی دروستكردنی جۆرێك له‬ ‫كۆدهنگیی سیاسی و نیشتیمانی سهبارهت به‬ ‫پڕۆژهی دهستوور‪.‬‬ ‫عەباس فەتاح‪ ،‬جێگری سەرۆکی لیژنەی‬ ‫یاسایی لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫تائێستا دەست بەوە نەکراوە لیژنەیەک‬

‫دروست بکرێت و دەست بە نووسینەوەی‬ ‫دەستوور بکرێت‪ ،‬تەنیا ئەوەندەیە لەگەڵ‬ ‫الیەنە سیاسییەکان قسەکراوە کە لەماوەی‬ ‫ئەو خولەدا دەستوور بنووسرێتەوە‪.‬‬ ‫“ئەسڵ ئەوەیە پەرلەمان بە فەرمیی ئەو‬ ‫لیژنەیە هەڵبوەشێنێتەوە‪ ،‬یان گۆڕانکاریی لە‬ ‫لیژنەکەدا بکات‪ ،‬چونکە لەالیەن پەرلەمانەوە‬ ‫دەنگی پێدراوە‪ ،‬لیژنەی پێشوو لە کوێ خاڵی‬ ‫کۆتایی داناوە لەوێوە دەستپێبکرێتەوەو‬ ‫پڕۆژەی دەستوورەکە تەواوبکرێت” عەباس‬ ‫فەتاح واى وت لەسەر دەستپێکردنەوەی‬ ‫پڕۆسەی نووسینەوەی دەستوور‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬دەکرێت پەرلەمان گۆڕانکاریی‬ ‫دروستبکات و لیژنەیەکی نوێ پێکبهێنێت‪،‬‬ ‫سەرلەنوێ دەست بە نووسینەوەی دەستوور‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بمانەوێت دەستوور‬ ‫تەواوبکرێت‪ ،‬ئەوا هەر ئەو لیژنەیەی هەموار‬ ‫بکرێتەوەو دەست بە کارەکان بکرێتەوە‬ ‫گونجاوترە”‪.‬‬ ‫لە دوا کۆبونەوەی سێ سەرۆکایەتییەکەی‬ ‫هەرێمیش کە رۆژی پێنجی ئەم مانگە‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬داوا لە سەرۆکی هەرێم کراوە هێزە‬ ‫سیاسییەکان کۆبکاتەوەو لەسەر ئەو پرسانەی‬ ‫ناکۆکیی لەسەرە جۆرێک لە رێککەوتن ئەنجام‬ ‫بدەن‪ ،‬دواتر وەک وەرەقەیەکی سیاسیی‬ ‫بیدەنە پەرلەمانی کوردستان بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانن میکانیزمێک بدۆزنەوە بۆ دەستکردن‬ ‫بە نووسینی دەستووری هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫بڕیار نامیق‪ ،‬بەشداریی لە ئامادەکردنی‬ ‫راپۆرتەکەدا کردووە‪.‬‬

‫وێنەیان دەگیرێت و لە پەیجێکی فەیسبوکدا باڵودەکرێنەوە‬

‫ئاژەڵە کێوییەکانی هەڵەبجەو هەورامان “قەتڵوعام” دەکرێن‬ ‫بە پێکەنینێکی بەرزەوە‪ ،‬گەنجێکی‬ ‫سورکار کە وا دەردەکەوێت لە کێوێکی‬ ‫بەرزی کوردستان بن‪ ،‬هاوار دەکات‬ ‫“بیکێشە بەسەریدا‪ ..‬بیکێشە بەسەریدا”‪،‬‬ ‫دواتر گەنجێکی دیکە کە پاچێکی‬ ‫بەدەستەوەیە‪ ،‬پاچەکە دەکێشێت بەسەری‬ ‫ئاژەڵە کێویەکەدا‪ ،‬لە پیاکێشانی یەکەمدا‬ ‫ئاژەڵەکە کە گەنجەکان بە “چالەکە”‬ ‫ناوی دەهێنن‪ ،‬کەمێک گێژ دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە پیاکێشانی دووەم بەسەریدا‪ ،‬ئاژەڵە‬ ‫کێویەکە لە هۆش خۆی دەچێت و دواتر بە‬ ‫چەقۆیەک گەنجەکە سەری ئاژەڵە کێویەکە‬ ‫لە الشەی جیا دەکاتەوە‪ ..‬هەموو ئەمانە‬ ‫گرتەکانی نێو ڤیدیۆیەکی باڵوکراوەی‬

‫یەکێکە لە پەیجەکانی فەیسبوک بەناوی‬ ‫“راوچیەکانی هەڵەبجە”‪ ،‬پەیجەکە پەیجێکی‬ ‫گشتیەو جگە لەو ڤیدیۆیەی ئاماژەی بۆ کرا‬ ‫زیاتر لە ‪ ٦٩‬ڤیدیۆی دیکەی چەند خولەکی‬ ‫باڵوکردووەتەوە کە هەموویان تۆماری‬ ‫راوکردنی چەند ئاژەڵێکی کێوی ناوچەکانی‬ ‫هەڵەبجەو هەورامانە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی بەپێی یاسا بەرکارەکانی‬ ‫هەرێم‪ ،‬راوکردنی ئاژەڵی کێوی قەدەغەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەو پەیجەدا ئەوانەی بە خۆیان‬ ‫دەڵێن “راوچی” زۆر بە ئاشکراو بێ هیچ‬ ‫گرێ و ئاڵۆزییەک دەموچاوی خۆیان نیشان‬ ‫دەدەن و وا دەردەکەون کە چێژێکی زۆر لە‬ ‫کوشتنی ئەو ئاژەڵە کێویانە دەبینن‪.‬‬ ‫“زەمەن” پەیوەندی بە پەیجی‬ ‫“راوچیەکانی هەڵەبجە”ەوە کردو یەکێک لە‬ ‫ئەدمینەکانی پەیجەکە‪ ،‬کە نەیویست ناوی‬

‫خۆی ئاشکرا بکات وتى‪“ :‬ئێمە تەنیا راوى‬ ‫بەراز دەکەین لەبەرئەوەى زەرەرو زیان‬ ‫بەباخەکانى سنورى هەڵەبجە دەگەیەنێت”‪.‬‬ ‫بەاڵم بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن”‬ ‫لە گرتە ڤیدیۆ باڵوکراوەکانی ئەو پەیجەدا‬ ‫جگە لە بەراز چەندین جۆر ئاژەڵ و‬ ‫پەلەوەری دیکە دەبینرێ کە لەالیەن ئەو‬ ‫راوچیانەوە کوژراون‪ ،‬لەوانە‪ :‬چالەکە‪،‬‬ ‫سوچڕ‪ ،‬کەمتیار‪ ،‬کەروێشک و کەو‪ .‬هەر‬ ‫بەپێی ئەو بەدواداچوونەی “زەمەن” بۆ ئەم‬ ‫بابەتەی کردووە‪ ،‬زۆرینەی گرتە ڤیدیۆکانی‬ ‫لەو پەیجەو چەند پەیجێکی دیکەدا‬ ‫باڵوکراونەتەوە‪ ،‬ناوی چەند شوێنێک‬ ‫دەهێنرێن کە دەکەونە سنوری ئیداری‬ ‫پارێزگای هەڵەبجەی شەهیدەوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫گوندی پریس و شاخەکانی هەورامان و‬ ‫شنروێ و سورێن‪.‬‬

‫ئەرسەالن غەفور‪ ،‬بەڕێوەبەرى پۆلیسى‬ ‫دارستان لە پارێزگارى هەڵەبجە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتى‪“ :‬دروستکردنى هەر پەیجێکى راوکردن‬ ‫لە سنورەکەماندا چاودێرى دەکرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بزانین ئەو کەسانە کێن؟ پاشان‬ ‫بەفەرمانى دادوەر حوکمى گرتنیان بۆ‬ ‫دەردەچێت و دەستگیر دەکرێن و دەدرێنە‬ ‫دادگا”‪.‬‬ ‫لەبارەى چەند پەیجێکی فەیسبوک لە‬ ‫سنورەکەیان کە بە ئاشکرا ڤیدیۆی راوکردنی‬ ‫ئاژەڵی کێوی باڵودەکەنەوە‪ ،‬ناوبراو وتى‪:‬‬ ‫“دەزانین ئەو پەیجانە کێن بەدواداچوونیان‬ ‫بۆ دەکەین نامانەوێت لەئێستادا بۆ‬ ‫راگەیاندن ئاشکرایان بکەین”‪ ،‬هەروەک‬ ‫ئاماژەشی بەوەدا لەشەش مانگى رابردوودا‬ ‫‪ 70‬هاواڵتى لەسەر راوکردن دەستگیرکراون‬ ‫و رووبەڕووى یاسا کراونەتەوە‪.‬‬

‫چاالکوانانی ژینگە سااڵنێکە لە هەوڵی‬ ‫ئەوەدان کە گەشە بە ژینگەی سروشتی‬ ‫و ژیانی ئاژەڵە کێویەکان بدەن‪ .‬مەعروف‬ ‫مەجید‪ ،‬سەرۆکى رێکخراوى ئایندە بۆ‬ ‫پاراستنى ژینگە‪ ،‬بینینی ئەو گرتە‬ ‫ڤیدیۆیانە زۆر نیگەران و خەمباری کردبوو‪،‬‬ ‫بە “زەمەن”ی راگەیاند‪“ :‬چەندین جار‬ ‫داوامان لە دەستەى ژینگەى هەرێم کردووە‬ ‫راوکردن قەدەغە بکەن‪ ،‬چونکە بەداخەوە‬ ‫لەماوەى رابردوودا خەڵک راوى نەکردووە‪،‬‬ ‫بەڵکو خەڵک قەتڵوعامى پەلەوەرو ئاژەاڵنى‬ ‫کردووە بەهەموو جۆرە چەکێک”‪.‬‬ ‫مەعروف مەجید وتیشى‪“ :‬حکومەتى‬ ‫هەرێم لەڕێگەى وەزارەتى ناوخۆوە‬ ‫لەجێگەى ئەوەى راوکردن قەدەغە بکەن‬ ‫هەستاون بەپێدانى مۆڵەتى راوکردن‬ ‫بەکۆمەڵێک راوچى لەهەرێمى کوردستان‬

‫بەمەرجێک چەکى تیانەبێت تەنیا لەڕێگەى‬ ‫کۆمەڵێک ئاژەڵەوە بێت و لەڕێگەى تۆڕو‬ ‫بەشێوەیەک بێت کە لە کۆن و کوردەواریدا‬ ‫راویى پێکراوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬هیچ وانیە‬ ‫لەڕاوکردندا فرتوفیڵ بەکاردەهێنرێت‪،‬‬ ‫بەزۆر شێوەى دزى چەک بەکاردەهێنن لە‬ ‫راوکردندا”‪.‬‬ ‫سەرۆکى ئەو رێکخراوە ژینگەییە وتى‪:‬‬ ‫“بەپێى ئەو ئامارانەى لەبەردەستدان بەتەنیا‬ ‫لەچەند ساڵى رابردوودا چوار سەد ئاسک‬ ‫لە سنورى گەرمیان کوژراون‪ ،‬کە بەشێکى‬ ‫زۆرى ئەو راوکردنانە بەرپرسان بوون و‬ ‫چەکى قورسیان بەکارهێناوەو بەرپرس‬ ‫هەبووە فڕۆکەى بێفڕۆکەوان (فالیکام) ى‬ ‫بەکارهێناوە بۆئەوەى چاودێرى ئاژەڵەکان‬ ‫بکات تا بزانێت لە چ ناوچەیەک ئاسکى‬ ‫کێوى لێیە بۆئەوەى راوى بکات”‪.‬‬

‫چالەکە‬

‫سوچڕ‬

‫بەرازی کێوی‬

‫کەمتیار‬

‫کەڵەکێوی‬

‫کەو‬

‫ئاژەڵێکی شیردەری ئاسیاییەو‬ ‫زیاتر لەناوچە شاخاوییەکان دەژی‪.‬‬ ‫کێشی لەنێوان ‪ ١٠‬بۆ ‪١٥‬‬ ‫کیلۆگرامدایەو لەشی بە توکێکی‬ ‫نەرم داپۆشراوە‪.‬‬ ‫چەند جۆرێکی جیاوازی هەیەو‬ ‫ئەو جۆرەی لە کوردستان دەژی بە‬ ‫جۆرێکی دەگمەن دادەنرێت‪.‬‬ ‫لەناو خەڵکیدا گۆشتەکەی‬ ‫بەهۆی‬ ‫هەربۆیە‬ ‫دەخورێت‬ ‫راوکردنیەوە ئەگەری لەناوچوونیان‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫ئاژەڵێکی شیردەرە بە زۆری لە‬ ‫ناوچە شاخاوییەکاندا دەژی‪ .‬کێشی‬ ‫لەنێوان ‪ ٢٠‬بۆ ‪ ٢٥‬کیلۆگرامدایەو‬ ‫لەشی بەجۆرە دڕکێک داپۆشراوە کە‬ ‫بۆ بەرگریکردن لە خۆی بەکاریدەهێنێ‬ ‫سوچڕ چەند جۆرێکی هەیەو ئەو‬ ‫جۆرەی لە کوردستان دەژی بەوە‬ ‫جیادەکرێتەوە قەبارەی بچوکترە‬ ‫لە سوچڕی ئەفریقی لەناو خەڵکیدا‬ ‫گۆشتەکەی دەخورێت هەربۆیە بەهۆی‬ ‫راوکردنیەوە ئەگەری لەناوچوونیان‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫لە ناوچە شێدارو ئاودارەکاندا بە‬ ‫شێوەی کۆمەڵ دەژین‪.‬‬ ‫ئەو بەرازە کێوییەی لە‬ ‫قەبارەی‬ ‫دەژی‬ ‫کوردستان‬ ‫لە‬ ‫بەردەوام‬ ‫مامناوەندییەو‬ ‫هاتوچۆدایە بۆ پەیداکردنی خۆراک‪.‬‬ ‫هەرچەندە گۆشتەکەی ناخورێتو‬ ‫بە حەرام دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫ئەو زیانانەی لە کشتوکاڵی دەدات‬ ‫لەالیەن جوتیارانەوە دەکوژرێن‪.‬‬

‫ئاژەڵێکی گۆشتخۆرەو زیاتر لە‬ ‫ناوچە شاخاوییەکاندا دەژی‪.‬‬ ‫ئەو جۆرە کەمتیارەی لە‬ ‫کوردستاندا دەژی پێی دەوترێت‬ ‫کەمتیاری ئاسیایی قەبارەی‬ ‫بچوکترە لە کەمتیاری ئەفریقی‪.‬‬ ‫جیاوازی لەگەڵ کەمتیاری‬ ‫ئەفریقیدا ئەوەیە کە قەبارەی‬ ‫بچوکترەو لەبری خاڵ هێڵی رەش‬ ‫لە لەشیدایە‪.‬‬

‫بزنە کێویشی پێ دەوترێتو‬ ‫ناوچە‬ ‫تایبەتی‬ ‫ئاژەڵێکی‬ ‫شاخاوییەکانە‪.‬‬ ‫بە زۆری لە لوتکەو شوێنە زۆر‬ ‫سەخت و ئەستەمەکاندا دەژی‪.‬‬ ‫ئەویش بەهۆی راوکردنەوە‬ ‫ژمارەیان لە کەمبوونەوەدایە لە‬ ‫کوردستاندا‪.‬‬

‫مەزهەر کەریم‬

‫پەلەوەرێکی کۆمەاڵیەتی ناوچە‬ ‫شاخاوییەکانی کوردستانە‪.‬‬ ‫حەز بە ئاووهەوای سارد‬ ‫دەکات و زیاتر لە زستان و‬ ‫بەهاراندا دەردەکەون‪.‬‬ ‫خاوەنی سیمایەکی سەرنجڕاکێش‬ ‫و دەنگێکی تایبەتە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪3‬‬

‫پارتی رێگای نەدا “بەهار مەحمود”‬ ‫ببێتە ئەندامی لیژنەی هەمواری دەستور‬ ‫زەمەن‬ ‫سەرۆكی پەرلەمانی عێراق پێشنیاز‬ ‫دەكات بەهار مەحمود‪ ،‬كە دكتۆرای‬ ‫لە یاسا هەیە ببێتە ئەندامی لیژنەی‬ ‫هەمواری دەستور‪ ،‬بەاڵم لەالیەن سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی پارتیەوە رەتدەكرێتەوەو‬ ‫لەجیاتی ئەو پەرلەمانتارەی گۆڕان‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو دادەنرێت‪.‬‬ ‫پەرلەمانی عێراق لە كۆبونەوەی رۆژی‬ ‫شەممەی رابردوودا ژمارەی ئەندامانی‬ ‫كوردی لە لیژنەی نووسینەوەی دەستور‬ ‫لە سێ كەسەوە بۆ شەش كەس زیادكرد‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەحمەد حاجی رەشید‪،‬‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ لە پەرلەمانی‬ ‫عێراق بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ ،‬لە لیژنەی‬ ‫هەمواری دەستوردا كورد سێ ئەندامی‬

‫هەبوو‪ ،‬كە هەریەك لە ڤیان سەبری‪،‬‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی و جوان‬ ‫ئیحسان‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫و یوسف محەمەد‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫گۆڕان بوون‪ ،‬بەاڵم لەو كۆبونەوەیەدا‬ ‫بڕیاردرا دوو ئەندامی تری كورد بۆ‬ ‫لیژنەكە زیادبكرێت‪ ،‬كە هەریەك لە د‪.‬‬ ‫عەبدولباری و جەمال كۆچەر دانرا‪ ،‬ئەوە‬ ‫جگە لەوەی سەرۆكی لیژنەی یاسایی كە‬ ‫كوردەو پارتیە ئەندامی لیژنەكەیە‪.‬‬

‫لە پەرلەمانی عێراق چی روویدا؟‬

‫لە دانیشتنەكەدا بەبێ ئەوەی‬ ‫فراكسیۆنە كوردستانیەكان ئاگاداربن‪،‬‬ ‫محەمەد حەلبوسی‪ ،‬سەرۆكی پەرلەمان‬ ‫پێشنیاز دەكات بەهار مەحمود‪،‬‬ ‫پەرلەمانتاری گۆڕان كە دكتۆرای لە‬ ‫یاسادا هەیە بۆ لیژنەی هەمواری دەستور‬

‫كۆمەڵگەیەكی نیشتەجێبوون‬

‫بۆ كەمئەندامان دروستدەكرێت‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬ ‫وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫هەرێمی‬ ‫حكومەتی‬ ‫پرۆژەی دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی‬ ‫نیشتەجێبوونی بۆ كەمئەندامان ئامادە‬ ‫كردووەو ئەنجومەنی وەزیرانیش رەزامەندی‬ ‫لەسەر داوەو بۆ دەستپێكردنیش‬ ‫چاوەڕوانی بەگەڕخستنەوەی سندوقی‬ ‫نیشتەجێبوون دەكرێت‪.‬‬ ‫كوێستان محەمەد‪ ،‬وەزیری كارو‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫كۆمەڵەی كورتەبااڵیان داوایانكردووە‬ ‫كۆمەڵگەیەكی نیشتەجێبوونیان بۆ‬ ‫دروست بكرێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە پرۆژەكەمان‬ ‫گشتگیر كردو نوسراومان بۆ ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كرد بە هاوپێچی پرۆپۆزەڵێك‬ ‫كە كۆمپانیایەك ئامادەیی خۆی‬ ‫نیشانداوە ئەم پرۆژەیە جێبەجێ بكات و‬

‫نەخشەسازی پرۆژەكەشی ئامادەكردووە‪.‬‬ ‫وەزارەتی كار نوسراوێكی ئاراستەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران كردووەو ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانیش نوسراوێكی بۆ دەستەی‬ ‫وەبەرهێنان ناردووە بۆ ئەوەی بۆچوونی‬ ‫ئەوان بزانرێت لەسەر ئەم پرۆژەیە‪.‬‬ ‫كوێستان محەمەد‪ ،‬وەزیری كارو‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬وتی‪“ :‬لەگەڵ‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ئەم‬ ‫بابەتەم باسكردو ئەویش پرۆژەكەی‬ ‫بەالوە پەسەند بوو‪ ،‬كە لەكاتی‬ ‫بەگەڕخستنەوەی سندوقی نیشتەجێبوون‬ ‫ئەم پرۆژەیەش جێبەجێبكرێت”‪.‬‬ ‫بڕیارە یەكەكان بە قیستی درێژخایەن‬ ‫بدرێن بە كەمئەندامان‪ ،‬لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا ‪ 103‬هەزارو ‪ 623‬خاوەن‬ ‫پێداویستی تایبەت هەیە‪ ،‬كە ‪37‬‬ ‫هەزاریان لە هەولێرو ‪ 29‬هەزاریان لە‬ ‫سلێمانیو ‪ 23‬هەزاریان لە دهۆكو حەوت‬ ‫هەزاریان لە هەڵەبجەو حەوت هەزاری‬ ‫تریشیان لە گەرمیانن‪.‬‬

‫زیادبكرێت و داوا لە پەرلەمانتاران‬ ‫دەكات دەنگی لەسەر بدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەوكاتەدا سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی‬ ‫ئەوە رەتدەكاتەوەو دەڵێت‪ :‬ناكرێت لە‬ ‫فراكسیۆنێكی پێنج كەسی دوو كەس لە‬ ‫لیژنەی هەمواری دەستوردا بن‪.‬‬ ‫بەپێى سەرچاوەیەکى ئاگادار‪ ،‬ڤیان‬ ‫سەبری‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دواتر‬ ‫هەڵدەستێت و دەچێت بۆالی سەرۆكی‬ ‫پەرلەمان و پێشنیازی ناوی جەمال‬ ‫كۆچەر سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو‬ ‫دەكات بۆ ئەوەی لە لیژنەی هەمواری‬ ‫دەستوردا هەبێت‪.‬‬ ‫ئەم كارەی سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی ناڕەزایی لەناو پەرلەمانتارانی كورد‬ ‫دروست کردووە‪.‬‬ ‫جوان ئیحسان‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی دەچێتە الی سەرۆكی پەرلەمانو‬

‫داوای لێدەكات بەهار مەحمود بكاتە‬ ‫لیژنەكەوە تەنانەت ڕەزامەندە شوێنەكەی‬ ‫خۆی پێبدات‪ ،‬وەاڵمی سەرۆكی‬ ‫پەرلەمانیش ئەوە دەبێت‪ ،‬كە بەهار‬ ‫مەحمود هەر خۆی پێشنیازی كردووەو‬ ‫بەپێویستی زانیوە لە لیژنەكەدا بێت و‬ ‫هەرخۆشی دایدەنێت‪.‬‬ ‫الی خۆیەوە د‪.‬بەهار مەحمود‪،‬‬ ‫پەرلەمانتاری گۆڕان بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ناوهێنانی بۆ لیژنەی‬ ‫دەستور لەالیەن سەرۆكی پەرلەمانەوە‬ ‫لەوەش‬ ‫چاوەڕواننەكراوبوو‪،‬‬ ‫چاوەڕواننەكراوتر ناڕەزایی سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی پارتی بوو بەرامبەر دانانی لە‬ ‫لیژنەكە‪.‬‬ ‫بەهار مەحمود وتی‪“ :‬دوای دانیشتنەكە‬ ‫بە سەرۆكی فراكسیۆنی پارتیم وت‪ ،‬چۆن‬ ‫دەكرێت لە كوردستان هاوپەیمان بین و‬

‫لێرە بەوشێوەیە مامەڵە بكەیت‪ ،‬دەبێت‬ ‫لەسەر ئاستی حیزب گۆڕان و پارتی ئەمە‬ ‫یەكال بكەنەوە”‪.‬‬ ‫ناڕەزاییەكان هەر لەسەر دانەنانی‬ ‫بەهار مەحمود نەبوون‪ ،‬رێگری پارتی بۆ‬ ‫دانانی موسەننا ئەمین بەشێكی تر بوو لە‬ ‫ناڕەزاییەكان‪.‬‬ ‫فراكسیۆنە‬ ‫لە‬ ‫سەرچاوەیەك‬ ‫كوردستانیەكان بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“سەرجەم فراكسیۆنە كوردستانیەكان‬ ‫هاوڕابووین لەسەر ئەوەی موسەننا‬ ‫ئەمین زیادبكرێت بۆ لیژنەی هەمواری‬ ‫دەستور‪ ،‬بەوپێیەی شارەزایی باشی لە‬

‫زمانی عەرەبیدا هەیە‪ ،‬بەاڵم سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی پارتی لە دانیشتنی پەرلەماندا‬ ‫پێشنیازی جەمال كۆچەری بۆ سەرۆكی‬ ‫پەرلەمان كرد لە شوێنی موسەننا ئەمین‪،‬‬ ‫كە جەمال كۆچەر شارەزاییەكەی لە‬ ‫بواری داراییدایە”‪.‬‬ ‫لەسەرەتای مانگی رابردووەوە‬ ‫خۆپیشاندانەكان لە عێراق دەستیان‬ ‫پێكردۆتەوە‪ ،‬یەكێك لە داواكارییەكانی‬ ‫خۆپیشاندەرانیش هەمواری دەستورە‪،‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش پەرلەمانی عێراق‬ ‫لیژنەیەكی پێكهێناوە‪ ،‬كە لەئێستادا‬ ‫ژمارەی كورد لەو لیژنەیەدا شەش كەسن‪.‬‬

‫ئەنجومەنی پارێزگاکان هەڵناوەشێنەوە‬

‫بەهادین یوسف‬ ‫سەرەڕای بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکان‪،‬‬ ‫بەاڵم دادگای بەرزەفتی فەرمانبەران‬ ‫بڕیاری بەردەوام بوونی کارەکانی ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکان دەردەکات‪.‬‬

‫رۆژی ‪ 2019/10/28‬پەرلەمانی عێراق‬ ‫وەک وەاڵمدانەوەیەک بۆ داواکاریی‬ ‫خۆپیشاندەران‪ ،‬بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکان و هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئیمتیازانی دارایی پلەتایبەتەکان و‬ ‫هەموارکردنەوەی دەستوری دا‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئیمتیازانەکان کرایە‬ ‫پڕۆژە یاساو هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی‬

‫پارێزگاکانیش رەتکرایەوە‪.‬‬ ‫دوای دەرچونی بڕیارەکە‪ ،‬ژمارەیەک‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا لە دادگای بااڵی‬ ‫فیدراڵیی تانەیان لە بڕیارەکەی پەرلەماندا‬ ‫و رایانگەیاند‪ :‬تا دەرچوونی بڕیاری کۆتایی‬ ‫دادگا لەسەر کارەکانیان بەردەوام دەبن‪.‬‬ ‫ئازاد جەباری‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای کەرکوک بۆ “زەمەن” ئاشکرای‬ ‫کرد؛ ئەنجومەنی پارێزگاکان هەڵناوەشێتەوە‪،‬‬ ‫بەپێی نوسراوێکی فەرمیی دادگای بەرزەفتی‬ ‫فەرمانبەرانی سەر بە دادگای کارگێڕی‪،‬‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەن بەردەوام دەبن لەسەر‬ ‫کارەکانیان تا ئەنجامدانی هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەنجومەنەکان یاسایی و‬ ‫دەستوریین‪ ،‬بەپێی یاسا هەڵدەوەشێنەوە‬ ‫نەک بە بڕیاری پەرلەمان”‪.‬‬ ‫راستەوخۆ دوای دەرچوونی بڕیارەکەی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬راکان جبوریی پارێزگاری کەرکوک‬ ‫بەوەکالەت دەرگای هۆڵی کۆبونەوەکانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوکی داخست‪.‬‬ ‫ئەندامە کوردەکەی ئەنجومەنی پارێزگا‬ ‫ئاشکرای کرد؛ تا نوسراوەکەی دادگا نەگاتە‬ ‫کەرکوک ناچنەوە سەرکارەکانیان‪ ،‬چونکە‬

‫پارێزگاری کەرکوک گێچەڵ و ئیستفزازیان‬ ‫پێدەکات‪ ،‬بەهۆی ئەوەی ئەنجومەنەکە‬ ‫پێشتر رێگریی لە بەشێک لە کارەکانی‬ ‫کردووەو رووبەڕووی بوونەتەوە‪.‬‬ ‫بڕیارەکەی پەرلەمانی عێراق لەکاتێکدایە‬ ‫کە مانگی تەمموزی ئەمساڵ هەمواری‬ ‫یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان‬ ‫پەسەندکرا‪ ،‬بەپێی هەموارەکە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان تا ‪ 2020/3/1‬بەردەوام دەبن‬ ‫لەسەر کارەکانیان و رۆژی ‪2020/4/1‬‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی پەرلەمانی عێراق‬ ‫بۆ “زەمەن” ئاشکرای کرد؛ بڕیاری‬ ‫پەرلەمان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئیمتیازات‬ ‫و ئەنجومەنی پارێزگاکان دیراسە نەکراوو‬ ‫جۆرێک لە موزایدەو پەلەپەلی پێوە بوو‪،‬‬ ‫چونکە ئیمتیازاتی سێ سەرۆکایەتییەکەو‬ ‫پلە تایبەتەکان و کاری ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان بە یاسا رێکخراوەو دەبێت‬ ‫یاسای بۆ هەمواربکرێتەوە یان یاسای نوێ‬ ‫پەسەند بکرێت‪ ،‬نەک بە بڕیارێکی پەرلەمان‬ ‫هەڵبوەشێنرێتەوە‪.‬‬

‫داواکاری گشتی و ئەنجومەنى دادوەرى بەرامبەر یەک دەوەستنەوە‬

‫مانگرتن گەیشتە ناو حەرەمی دادگا‪ ...‬چارەنووسی کێشەکە چی لێدێ؟‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫ئەم مانگە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫پێشێهاتێکى نوێ روویدا‪ ،‬ژمارەیەک دادوەر‬ ‫و ئەنجومەنى دادوەرى بەرامبەر یەکتر‬ ‫وەستانەو ناکۆکى و کێشەکانى ناو سیستەمى‬ ‫دادوەریان لە دادگا هێنایە دەرەوە‪.‬‬ ‫سااڵنی رابردوو زۆربەی چینو‬ ‫توێژەكان بۆ گەیاندنی خەمو ئازارەكانیان‪،‬‬ ‫خۆپیشاندانو گردبوونەوەیان بە چەكێكی‬ ‫كاریگەری زانیوەو پەنایان بۆ بردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەمترین كات ناڕەزایی نێو دادگاو دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری هاتووەتە دەرەوە‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەم مانگە ژمارەیەك لە‬ ‫دادوەرانی گەرمیان رێچكەیان شكاندو‬ ‫پەردەیان لەسەر كەموكوڕیو “نادادییەكانی”‬ ‫سیستمی دادوەری لە هەرێمی كوردستان‬ ‫هەڵماڵی‪ ،‬هەرچەندە ئەنجومەنى دادوەرى‬ ‫کێشەى دادوەرەکان بۆ “داواکارى شەخسى”‬ ‫دەگەڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫رۆژی پێنجی ئەم مانگە‪ ،‬ئەندامانی‬ ‫داواكاری گشتی گەرمیانو ژمارەیەك‬ ‫دادوەری دادگای تێهەڵچوونەوەی كەركوك‬ ‫ــ گەرمیان دەستیان بە مانگرتن كرد‪ ،‬وەك‬ ‫ناڕەزاییەك بۆ وەاڵمی ئەنجومەنی دادوەری‬ ‫بۆ نوسراوێكیان كە پێشتر لەسەر رەوشی‬ ‫كاری دادوەری لە گەرمیانو سەرۆكی‬ ‫دادگای تێهەڵچوونەوەی كەركوك ــ گەرمیان‬ ‫ئاراستەی ئەنجومەنی دادوەری هەرێمیان‬ ‫كردبوو‪ ،‬بەوتەی سەرۆكی داواكاری گشتی‬ ‫گەرمیان ‪ 14‬دادوەر سوێندیان خواردووە‬ ‫لەسەر ئەوەی لە دادگای كەركوك ــ گەرمیان‬ ‫دەگوزەرێت‪ ،‬بەاڵم لەبری ئەوەی وەاڵم‬ ‫بدرێنەوە سزا دراون‪.‬‬

‫مانگرتنی دادوەرانی گەرمیان‬ ‫حاكم نزار حەسەن‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫داواكاری گشتی گەرمیان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬كۆمەڵێك بەڵگەو دیكۆمێنتیان‬ ‫لەبەردەستدایە لەسەر رەوشی دادوەری لە‬ ‫گەرمیانو ئەو نایەكسانیو نایاساییانەی‬ ‫كە دەكرێ‪ ،‬هەوڵماندا بیگەیەنینە جێگەی‬ ‫خۆی بۆئەوەی ئیجرائات بكرێت بەرامبەر‬ ‫ئەو كەسانەی ئەو سەرپێچیانە دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم نەكرا بۆیە لە هەوڵداین لە دەرەوەی‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری لیژنەیەك لە پەرلەمانو‬ ‫حكومەت بێن گوێ لە داواكارییەكانمان بگرن‬ ‫بۆیە بەردەوامین لە مانگرتن”‪.‬‬ ‫سەرۆكی داواكاری گشتی گەرمیان‪،‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬دوو كەس شایەتی بدات لەسەر دزی‬ ‫پاسكیلێك ئەوا بەسە بۆئەوەی دادگا سزای‬

‫بدات‪ ،‬ئێمە ‪ 14‬حاكم سوێندمان خواردووە‬ ‫لەسەر ئەوانەی دەگوزەرێتو شایەتیمان‬ ‫داوە‪ ،‬بەاڵم نەیخوارد‪ ،‬هەستدەكەین جۆرێك‬ ‫لە نادادپەروەری هەیە لە بڕیاری ئەنجومەنی‬ ‫دادوەری بۆیە ئەو هەڵوێستەمان دەربڕیوەو‬ ‫بەردەوامیش دەبین”‪.‬‬ ‫حاكم نزار‪ ،‬جەختیكردەوە‪ ،‬رەوشی‬ ‫دادوەری لە گەرمیانو هەرێمی كوردستان‬ ‫پێویستی بە ریفۆرمەو لە هەموو‬ ‫چاكسازییەكانی تر گرنگتر چاكسازییە‬ ‫لە بواری دادوەری‪ ،‬چونكە بەوتەی ئەو‬ ‫تا ئەم دامەزراوەیە چاكسازی تێدا نەكرێ‬ ‫چاكسازییەكانی تر ئەنجامی نابێت‪.‬‬ ‫كۆتایی هەفتەی رابردوو ئەنجومەنی‬ ‫دادوەری هەرێم لە راگەیەنراوێكدا وەاڵمی‬

‫كێشەی دادوەرانو ئەندامانی داواكاری گشتی‬ ‫گەرمیانی دایەوە‪.‬‬ ‫لە وەاڵمەكەی ئەنجومەنی دادوەری‬ ‫هەرێمدا هاتووە‪“ :‬ئەو مانگرتنە‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫بە هیچ بابەتێكی تایبەتەوە نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنیا لەسەر ئەو یاداشتنامەیەیە كە چەند‬ ‫دادوەرێك لە گەرمیان پێشكەشیان كردبوو‬ ‫بە ئەنجومەنی دادوەریو لەبەرئەوەش‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری بە نوسراوی (ژمارە‬ ‫‪ 45/3/1‬نهێنی) لە رێكەوتی ‪2019/8/25‬‬ ‫داوا لە سەرپەرشتیاری دادوەری لە دادگای‬ ‫سلێمانی و گەرمیان كرد كە لێكۆڵینەوە لە‬ ‫بابەتەكەدا بكات”‪.‬‬ ‫بەپێی وەاڵمەکە؛ لە ئەنجامدا‬ ‫سەرپەرشتیاری دادوەری لە سلێمانیو‬

‫گەرمیان راپۆرتێكی تێرو تەسەلی لەسەر‬ ‫ئەنجامی لێكۆڵینەوەكەی پێشكەش بە‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری كرد بە نووسراوی‬ ‫ژمارە ‪/1‬نهێنی لە ‪ )2019/9/26‬و تێیدا‬ ‫وتەی گشت دادوەرەكانو ئەندامانی داواكاری‬ ‫گشتیو چەند شایەتحاڵێكی دیكە وەرگیران‪،‬‬ ‫چونكە تۆمەتی خراپو ناشیاو خرابوونە پاڵ‬ ‫سەرۆكی دادگای تێهەڵچوونەوەی كەركوك‪-‬‬ ‫گەرمیانو لە ئەنجامدا دەركەوت كە ئەو‬ ‫تۆمەتانە هیچ بنەمایەكیان نیەو پێیان‬ ‫نەسەلمێنرا‪.‬‬ ‫لە راگەیەندراوەكەدا باسلەوەكراوە‪ ،‬بە‬ ‫پەسەندكردنی راپۆرتی سەرپەرشتیارانی‬ ‫دادوەری دادگاكانی سلێمانیو گەرمیان‬ ‫بڕیاریاندا بە رەتكردنەوی سكااڵی‬ ‫چەند دادوەرێك دژ بە سەرۆكی دادگای‬ ‫تێهەڵچوونەوەی كەركوك‪-‬گەرمیان‪ ،‬چونكە‬ ‫دەركەوت هیچ بنەمایەكی یاساییان نیەو‬ ‫هەروەها رەوانەكردنی ئەو چەند دادوەرە‬ ‫بۆ لیژنەی كاروباری دادوەران لەسەر ئەو‬ ‫تۆمەتانەی كە خستبوویانە پاڵ سەرۆكی‬ ‫دادگای تێهەڵچوونەوەی كەركوك ‪-‬گەرمیان‬ ‫بەپێی یاسای دەسەاڵتی دادوەری‪.‬‬ ‫رونکردنەوە و وەاڵمەکان بەردەوامیان‬ ‫هەیە‪ ،‬رۆژى یەکشەممە ئەنجومەنی دادوەری‬ ‫روونكردنەوەیەكی تری لەسەر لێدوانی‬ ‫سەرۆكی داواكاری گشتی گەرمیان باڵوكردەوەو‬ ‫نزار حەسەن عەلی ئەندامی داواكاری گشتی‬ ‫كە یەكێكە لە مانگرتوەكان‪ ،‬بە دۆسیەیەكی‬ ‫“كوشتن”تۆمەتبار کرد‪ ،‬بەپشت بەستن بە‬ ‫وتەی كەسوكاری تاوانلێكراو (سەرعێل بەكر‬ ‫رەفعەت) كە كوژراوه‪ ،‬و وتەشیان وەرگیراوە‬ ‫و ئەو دۆسیەیەش لە دادگای تاوانەكانی‬ ‫گەرمیان تۆماركراوە‪.‬‬ ‫ئەنجومەنى دادوەرى دەڵێت‪ :‬لەسەر‬

‫ئەو بابەتە كێشە لەنێوان سەرۆكی دادگای‬ ‫كەركوك ‪-‬گەرمیان دادوەر ئەكرەم ئەمین‬ ‫فەرەج و ئەندامی داواكاری گشتی نزار‬ ‫حەسەن عەلی دروستبوە‪.‬‬ ‫دادوەرە‬ ‫دادوەری‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫مانگرتوەکانى تۆمەتبار کردووە بەوەى‬ ‫پەنایان بۆ دەزگا حزبی و ئیداری بردوە‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانیان لەگەڵ سەرۆكی‬ ‫دادگای تێهەڵچونەوەی كەركوك‪-‬گەرمیان‪ ،‬و‬ ‫البردنی لە پۆستەكەی”‪.‬‬ ‫لە وەاڵمى ئەنجومەنى دادوەرییدا‪،‬‬ ‫دادوەرە مانگرتووەکان راگەیەندراوێکیان‬ ‫باڵوکردەوە و لەبارەى تۆمەتى کوشتنەکەوە‬ ‫باسلەوەکردوە ‪ 3‬ساڵ لەمەوبەر ئەو کێشەیەو‬ ‫بە ڕەزامەندی وەزیری داد‪ ،‬دادوەرێک لە‬ ‫دیوانى وەزارەت لێکۆڵینەوەى لە کێشەکە‬ ‫کردووە و دوای تەواوبوونی لێکۆڵینەوە و‬ ‫وەرگرتنی وتەی شاهیدەکان و هەڵسەنگاندنی‬ ‫بەڵگەکان دەرکەوتووە کە حاكم نزار حەسەن‬ ‫“هیچ بەڵگەیەکی لەسەر نەبوو چ وەک بکەر‬ ‫یا شەریکی کارە تاوانکارییەکە”‪.‬‬ ‫لەبارەى تۆمەتەکەوە‪ ،‬حاکم نزار بە‬ ‫“زەمەن”ى وت ‪”:‬ئەم مانگرتنە بابەتێکی وا‬ ‫سانا نیە لەکەسێکدا کۆبکرێتەوە چونکە پێنج‬ ‫دادوەری دادگای تێهەڵچوونەوەی گەرمیان و‬ ‫‪ 10‬ئەندامی داواکاری گشتی گەرمیانن ئایا‬ ‫هەموو ئەمانەش کێشەی شەخسیان هەیە‪.‬‬ ‫جەختیکردەوە “بەو تۆمەتانە ناتوانرێت‬ ‫بەر بە‪ ،‬تەوژمە بگیرێت کە پەیامی چاکسازیە‬ ‫لە سێکتەری دادوەرییدا”‪.‬‬ ‫“زەمەن” پەیوەندی بە حاكم ئەكرەم‬ ‫فەرەج‪ ،‬سەرۆكی دادگای تێهەڵچوونەوەی‬ ‫كەركوك ‪-‬گەرمیانەوە كرد‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە لێدوانی لێ‬ ‫قەدەغەكراوە ئامادەنەبوو قسە بكات‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫نرخى خانوو و زەوى ‪ ٪10‬دادەبەزێت‬ ‫گەرمیان مەحمود‬ ‫نرخى خانوو و زەوى و موڵك نزیکەى‬ ‫لە سەدا ‪ 10‬دادەبەزێت و پسپۆڕێکى‬ ‫ئابووریش هۆکارەکەى دەگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫ناسەقامگیرى سیاسی و ئابوری‪.‬‬ ‫دواى پێکهێنانى حکومەت چاوەڕوان‬ ‫دەکرا نرخى زەوى و خانوو بەرزبێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم چەند هۆکارێک وایانکردووە کە‬ ‫دۆخى بازاڕى خانوبەرە وەک پێش‬ ‫قەیرانى دارایى لێنەیەتەوە‪.‬‬ ‫خاوەن نوسینگەکانى خانوبەرە لە‬ ‫هەولێر و سلێمانى ئاماژە بە دابەزینى‬ ‫نرخى زەوى و خانوو دەکەن‪ .‬لەوبارەیەوە‬ ‫ئارام هەڵەدنى‪ ،‬خاوەنى نووسینگەى‬ ‫هەناران بۆ کڕین و فرۆشتنى خانوو‬

‫و زەوى لە سلێمانى‪ ،‬بە “زەمەن”ى‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەماوەى نزیکەى سێ مانگدا‬ ‫نرخى خانوو و زەوى چوار بۆ پێنج‬ ‫هەزار دۆالر دابەزیووەو ئەو ناوچانەشى‬ ‫کە خزمەتگوزارییان نییە‪ ،‬نرخەکان زیاتر‬ ‫دابەزیون‪.‬‬ ‫بە وتەى ئارام هەڵەدنى ترسێک‬ ‫لەناو هاواڵتیاندا دروستبووە‪ ،‬کە ناوێرن‬ ‫پارەکانیان بخەنە بازاڕەوەو لە کڕینى‬ ‫موڵکدا خەرجى بکەن‪“ ،‬چونکە تائێستاش‬ ‫مانگانە دابەشکردنى موچە دوادەکەوێت‬ ‫و هاواڵتیان متمانەیان بە حکومەت و‬ ‫الیەنەکان نییە‪ ،‬بۆیە بازاڕ وەستاوەو‬ ‫ئەوەش نرخەکانى دابەزاندووە”‪.‬‬ ‫دابەزینى نرخى خانوو و زەوى تەنیا‬ ‫لە سنورى پارێزگاى سلێمانیدا نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو لە پارێزگاى هەولێریش بەهەمان‬

‫سێ‬ ‫سەرۆكایەتیەكەی‬ ‫هەرێم مانگانە‬ ‫كۆدەبنەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫پێنجی ئەم مانگە هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی‬ ‫هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬حكومەت) لە هەولێر كۆبوونەوەو‬ ‫تیایدا تاوتوێی دۆخی عێراق و پێشهاتە نوێیەكان‬ ‫و كاریگەرییەكانیان لەسەر هەرێمی كوردستان‬ ‫كرد‪ ،‬بڕیاردرا بۆ زیاتر ئاگاداربوون لە یەكتری‪،‬‬ ‫مانگانە ئەو كۆبونەوەیە بەردەوامبێت‪.‬‬ ‫شوان زراری‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لە‬ ‫كۆبونەوەی هەرسێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمدا‬ ‫بڕیاردراوە‪ ،‬سەرۆكایەتی پەرلەمانو سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمو سەرۆكایەتی حكومەت كۆبونەوەی‬ ‫دەوریان هەبێت لە مانگێك زیاتر تێنەپەڕێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬كۆبونەوەكە مانگانەیە لەنێوان ئەو‬ ‫سێ سەرۆكایەتیەداو ئامانج لێی بۆ زیاتر ئاگا‬ ‫لەیەكبوونو باشتر راییكردنی كارەكانە”‪.‬‬

‫شێوەیە‪ ،‬قاسم ئەبوبەکر‪ ،‬خاوەنى‬ ‫نووسینگەى ناریاو بۆ کڕینى فرۆشتنى‬ ‫خانوو و زەوى لە هەولێر بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬بەشێوەیەکى گشتى نرخى خانوو‬ ‫و زەوى لە سنورى پارێزگاى هەولێر بە‬ ‫رێژەیەکى بەرچاو دابەزیوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫ئەبوبەکر‬ ‫قاسم‬ ‫“خۆپیشاندانەکانى پارێزگاکانى عێراق‬ ‫و هێرشى تورکیا بۆ سەر رۆژئاواى‬ ‫کوردستان هۆکارى دابەزینى نرخى خانوو‬ ‫و زەوین‪ ،‬کە ترسێک لەناو هاواڵتیاندا‬ ‫دروست بووە ناوێرن پارەکانیان بۆ کڕینى‬ ‫خانوو و زەوی بخەنە بازاڕەوەو بڕیاری‬ ‫پەرلەمانى کوردستانیش بۆ تاپۆکردنى‬ ‫‪ ٣00‬هەزار خانووى زێدەڕۆ‪ ،‬کاریگەرییەکى‬ ‫کەمى کردووەتە سەر نرخەکان”‪.‬‬ ‫پسپۆڕێکى ئابووریش جەخت لەوە‬

‫دەکاتەوە کە دابەزینى نرخى خانوو زەوى‬ ‫پەیوەستە بە ناسەقامگیرى ئابوورى و‬ ‫سیاسى و ئەمنییەوە‪.‬‬ ‫ئەمیر بەکر قەساب‪ ،‬پسپۆڕى‬ ‫ئابوورى و جێگرى سەرۆکى سەندیکاى‬ ‫ئابووریناسان‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“ئەو دۆخە ئابووریەى ئێستا لە عێراق‬ ‫و هەرێمى کوردستاندا هەیە‪ ،‬هۆکارى‬ ‫دابەزینى نرخى خانوو و زەوین و هەر‬ ‫گۆڕانکارییەکیش لە عێراقدا رووبدات‪،‬‬ ‫راستەوخۆ کاریگەرى لەسەر هەرێمى‬ ‫کوردستان دەبێت”‪.‬‬ ‫ئەمیر قەساب دەڵێـت‪ :‬خەڵک‬ ‫دەیەوێت سیولە نەقدییەکەى (پارەى‬ ‫کاش)ى لەدەستدا بمێنێت و پاشەکەوتى‬ ‫بکات‪ ،‬چونکە نازانێ دۆخى واڵت چى‬ ‫لێدێت‪.‬‬

‫حكومەت خاڵی یەكەمی كارنامەكەی و‬

‫یەكەمین بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی جێبەجێنەكردووە‬ ‫زەمەن‬ ‫کابینەی نۆ تا ئێستا ناردنی هەمواری‬ ‫یاسای چاكسازی بۆ پەرلەمان و‬ ‫دروستكردنی ئەنجومەنی راژەی جێبەجێ‬ ‫نەکردووە‪ ،‬کە خاڵى یەکەمی کارنامەکەى‬ ‫و یەكەمین بڕیاری كۆبونەوەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بووە‪.‬‬ ‫كابینەی نوێی حکومەتی هەرێم‪،‬‬ ‫چوار مانگ لەمەوبەر لەبەردەم پەرلەماندا‬ ‫سوێندى یاسایيان خواردو مەسرور‬ ‫بارزانى‪ ،‬سەرۆکی حکومەتی هەرێم‬ ‫لەبەردەم پەرلەمانتاراندا وتی‪“ :‬ئەم‬ ‫بەرنامەیە لەسەر بنەمای رێککەوتنە‬ ‫سیاسییەکان و پوختەی بەرنامەی گشت‬ ‫الیەنە بەشداربووەکانی ناو کابینەی نۆیەم‬ ‫رێکخراوەو بۆچوون و پالنی تێکڕای‬ ‫بەشداربووانی ئەم کابینەیە لەخۆدەگرێت”‪.‬‬ ‫هاوکات جێبەجێکردنی بەرنامەکەشى بە‬ ‫بەرپرسیاریەتیەکی هاوبەشی سەرجەم‬ ‫الیەنە بەشداربووەکانی ناو حکومەت‬ ‫ناوبرد‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە هەر لەیەكەم‬

‫هەفتەی دەستبەكاربوونی كابینەی نوێ‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران كۆبۆوەو یەكەم بڕیاری‬ ‫كۆبونەوەكە جەختكردنەوە بوو لەسەر زوو‬ ‫ناردنەوەی هەمواری یاسای چاكسازی بۆ‬ ‫پەرلەمان و دروستكردنی ئەنجومەنی راژە‪.‬‬ ‫بەاڵم حكومەت تائێستا خاڵی یەكەمی‬ ‫كارنامەكەی و یەكەمین بڕیاری خۆی‬ ‫جێبەجێنەكردووە‬ ‫رێبوار بابکەیى‪ ،‬پەرلەمانتارى پارتى‬ ‫دیموکراتى کوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“لە کۆبونەوەکانى ئەنجومەنى وەزیراندا‬ ‫سەرۆکى حکومەت جەختیکردووەتەوە کە‬ ‫پێویستە بەزووترین کات یاساى چاکسازى‬ ‫ببرێتە پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم دیوێکى حزبی‬ ‫هەیەو لەالیەن حزبێکى دیاریکراوەوە‬ ‫هەندێک رێگرى هەیەو رەنگە ئەمە هۆکارى‬ ‫سەرەکى دواکەوتنەکە بێت”‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەى بەوەشکرد‪،‬‬ ‫بۆ بابەتى چاکسازى بەشێکى زۆر لە‬ ‫فراکسیۆنەکان بەتایبەت فراکسیۆنى پارتى‬ ‫بە شەوقەوە چاوەڕوانن ئەو پرۆژەیە بێتە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بۆ ئەوەى لە بەرژەوەندى‬ ‫خەڵکى کوردستان پەسەندى بکەن‪.‬‬ ‫سەرۆكوەزیران کارنامەى حکومەتەکەى‬

‫بەسەر چەندین تەوەردا دابەشکردبوو‪،‬‬ ‫خاڵى یەکەمى تایبەت بوو بە چاکسازیى‬ ‫و تێیدا هاتووە‪“ :‬کاردەکەین بۆ‬ ‫چاکسازی لە کەرتی وەزیفەی گشتی‪ ،‬لە‬ ‫موچەخۆرو خانەنشین و چارەسەرکردن و‬ ‫رێکخستنەوەی دەوام و گرتنەبەری رێکاری‬ ‫یاسایی لە بەرامبەر هەر سەرپێچیەک‬ ‫کە لەم کەرتە کرابێت‪ ،‬ئەمەش لەڕێگەی‬

‫چەسپاندنی یاساو دروستکردنی ئەنجومەنی‬ ‫ڕاژەو ئامادەکردنەوەی پرۆژەیاسای‬ ‫چاکسازی و ناردنەوەی بۆ پەرلەمان بە‬ ‫فۆرمێکی تازەو گونجاو”‪.‬‬ ‫بەشێکى تر لە خاڵى یەکەمى کارنامەى‬ ‫حکومەت پێکهێنانى ئەنجومەنی راژەیە‪،‬‬ ‫کە لە رووی كارگێڕییەوە دامەزراوەیەكی‬ ‫سەر بە ئەنجومەنی وەزیران دەبێت و‬

‫ئەركی رێكخستنەوەی میالكی وەزارەتەكان‬ ‫و دامەزراندن لەئەستۆ دەگرێت‪ ،‬لە هەر‬ ‫وەزارەتێكیش فەرمانبەری زیادە هەبێت‬ ‫بەپێی پێویست بەسەر وەزارەتەكانی‬ ‫دیكەدا دابەشیان دەكات‪.‬‬ ‫هەشت ساڵ لەمەوپێش لە دانیشتنی‬ ‫ئاسایی پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬لە‬ ‫(‪ )2011/6/15‬یاسای ژمارە (‪)7‬ی ساڵی‬ ‫(‪)2011‬ی یاسای ئەنجومەنی گشتی راژە‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‪ -‬عێراق پەسەندکرا‪،‬‬ ‫كە پێكهاتووە لە (شەش) بەش و (‪)1٣‬‬ ‫ماددە‪ ،‬بەپێی یاساكە ئەو ئەنجومەنە‬ ‫(‪ )14‬ئەرکی دەبێت‪ ،‬کە تایبەتە بە‬ ‫دامەزراندن و راهێنانی فەرمانبەران و‬ ‫ئامادەکردنی میالکێکی پوخت بۆ گشت‬ ‫دامودەزگاکان‪.‬‬ ‫رێبوار بابکەیى‪ ،‬لەمبارەیەوە وتى‪:‬‬ ‫“ئەنجومەنى راژەش لە چوارچێوەى‬ ‫پێویستى‬ ‫چاکسازیدایەو‬ ‫پرۆژەى‬ ‫بەوەیە سەرجەم راژەى فەرمانبەران‬ ‫رێکبخرێتەوە لەناو دامەزراوەیەکدا ئیدارە‬ ‫بدرێت‪ ،‬هەر کاتێک پرۆژەى چاکسازى‬ ‫یەکالکرایەوە ئەنجومەنى راژەش لەگەڵیدا‬ ‫یەکالدەبێتەوە”‪.‬‬

‫لەم مانگەدا وەزارەتى دارایى بودجە دەنێرێت بۆ ئەنجومەنى وەزیران‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫کارەکانى لیژنەى ئامادەکردنى‬ ‫پرۆژە بودجەى ساڵى ‪2020‬ی هەرێم‬ ‫زۆربەی کارەکانی تەواوبووەو وتەبێژى‬ ‫وەزارەتى داراییش دەڵێت‪ :‬لەم مانگەدا‬ ‫ئاراستەى ئەنجومەنى وەزیران دەکرێت‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەبدولڕەحمان‪ ،‬وتەبێژى‬ ‫وەزارەتى دارایى و ئابوورى‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬لیژنەیەک لە‬

‫وەزارەتى دارایى سەرقاڵى ئامادەکردنى‬ ‫پرۆژە بودجەى ساڵى ‪2020‬ە‪،‬‬ ‫لیژنەکە بەشێکى زۆرى پرۆژەکەیان‬ ‫تەواوکردووەو بەردەوامن لە کارکردن”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬پێشبینى دەکەین لەم‬ ‫مانگەدا پرۆژەکە تەواو بکرێت و‬ ‫بنێردرێت بۆ ئەنجومەنى وەزیران”‪.‬‬ ‫نەبوونى بودجە لە ماوەى پێنج‬ ‫ساڵى رابردوودا بەردەوام جێگەى‬ ‫رەخنەى پەرلەمانتاران بووەو ئەوەش‬ ‫وایکردووە نەزانرێت داهات و خەرجى‬

‫حکومەتى هەرێم چەندە‪.‬‬ ‫زیاد جەبار‪ ،‬سەرۆکى لیژنەى‬ ‫دارایى لە پەرلەمانى کوردستان‪،‬‬ ‫بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬پێنج ساڵە‬ ‫بودجە نەهاتووەتە پەرلەمان بۆ‬ ‫پەسەندکردنى‪ ،‬ئەوەش کێشەیەکى‬ ‫گەورەیە‪ ،‬کاتێک بودجە نەبێت هیچ‬ ‫دامودەزگایەک ناتوانێت چاودێرى هیچ‬ ‫خەرجییەکى حکومەت بکات”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬هەموو هەوڵ و‬ ‫فشارەکان بۆ ئەوەیە بودجە بێتە‬

‫میرى ئێزدیان چاوهڕێی مهرسومێكه له بهغداوه‬ ‫زەمەن‬ ‫حازم تهحسین بهگ‪ ،‬چاوهڕێی‬ ‫مهرسومێكه له دهسهاڵتی ناوهندی‬ ‫بهغداوه تا پێگهی لهنێو پێكهاتهی‬ ‫ئێزدی جێگیرتر بێت‪.‬‬ ‫لە ‪27‬ی تهمموزی ئەمساڵ و له‬ ‫پهرستگای اللش له قهزای شێخان‪،‬‬ ‫حازم تهحسین بهگ له رێورهسمێکی‬ ‫ئایینیدا وهک میری ئێزیدیان له‬ ‫عێراق و جیهان دهستبهکاربوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیاریكردنی ناڕەزایی عەشیرەتەكانی‬ ‫شنگالی بەدواداهات‪.‬‬ ‫له ‪ 4‬ی ئاب و له مهزاری شبیل قاسم‬ ‫له شنگال ژمارهیهك له پیاوانی ئایینی‬ ‫و كهسایهتی ئێزیدییهكان بڕیاریاندا به‬ ‫دانانی نایف داود سهلمان‪ ،‬وهك میری‬ ‫شنگال و پێكهێنانی ئیمارهتی قهزاكه‬ ‫لهژێر دهسهاڵت و حوكمڕانی حكومهتی‬ ‫ناوهند‪.‬‬ ‫حازم بهگ كه ئێستا له شێخان‬ ‫دادهنیشێت به (كهركوك ناو)ی‬

‫وت‪“ :‬هێشتا بڕیارم نهداوه سهردانی‬ ‫شنگال بكهم‪ ،‬هەرکاتێک پێویست بوو‬ ‫سەردانهكه دهكهم‪ ،‬ئەوانیش خەڵکی‬ ‫ئێمەن‪ ،‬بهاڵم لە ئێستادا زۆرینەی‬ ‫خهڵكهكهی لە کەمپەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان دەژین”‪.‬‬ ‫ئهوهش لهكاتێكدایه له مانگهكانی‬ ‫پێشتردا‪ ،‬لێپرسراوی ئیدارهی نێو‬ ‫شنگال‪ ،‬هۆشدارییان دا له سهردانی‬ ‫میر حازم و داوایانكرد ئهنجامی‬ ‫نهدات‪ ،‬تا ناكۆكییهكان بهرهو بارگرژی‬ ‫نهڕوات‪.‬‬ ‫بهشێك له ئێزیدییهكان میر حازم‬ ‫وەك میری ئێزیدیان بۆ پەرستگای‬ ‫اللش لە شێخان ناودەبهن و میر نایف‬ ‫داود سهلمان‪-‬یش بە میری ئێزیدییان‬ ‫لە شنگال و مەزاری شبیل قاسم لەو‬ ‫قەزایە دادەنێن‪.‬‬ ‫جەوهەر خەیری بەگ‪ ،‬جێگری‬ ‫میری ئێزیدییان بۆ کاروباری‬ ‫پەیوەندییەکان بە (کەرکوک ناو)ی‬ ‫وت‪“ :‬له بهرنامهی میردا نیه سهردانی‬ ‫شنگال بكات‪ ،‬بههۆی ههبوونی ههندێك‬

‫هێز له ناوچهكهدا‪ ،‬بهتایبهت پهكهكه‪،‬‬ ‫بۆیه ناوچهكه سهقامگیر نیه“‪.‬‬ ‫جێگیركردنی‬ ‫بۆ‬ ‫ههروهها‬ ‫دهسهاڵتهكانی میر لهنێو ئێزیدییهكاندا‪،‬‬ ‫جهوههر بهگ وتی‪“ :‬هێشتا مەرسومی‬ ‫رەسمی بۆ دەستبەکاربوونی میر حازم‬ ‫لە بەغداوە دەرنەچووە‪ ،‬ئەوەش بەهۆی‬ ‫ئەو بارودوخەی ئێستا لە عێراق هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم سەرۆککۆماری عێراق و سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران و زۆرینهی پارته‬ ‫سیاسیهكانی ههرێم پیرۆزباییان لە میر‬ ‫حازم کردووە‪ ،‬بۆ مەرسومی بهغداش‬ ‫سەرۆکی هەرێمی کوردستان نێچیرڤان‬ ‫بارزانی پێی راگهیاندووه ئەو بابەتە‬ ‫لەگەڵ بەغدا چارەسەر دەکات”‪.‬‬ ‫بوونی دوو میر بۆ ئێزیدییەكان‬ ‫لەیەككاتدا‪ ،‬ترسی پەرتەوازەیی زیاتری‬ ‫الی ئێزیدییەكان دروستكردووە‪ ،‬كە‬ ‫لە هێرشی داعش بۆ شنگال لە ئابی‬ ‫‪2014‬ەوە رووبەڕووی كوشتن‪ ،‬رفاندن‬ ‫و ئاوارەبوون بوونەتەوەو تا ئێستا سێ‬ ‫هەزار كەس لەنێویاندا ژن و منداڵ‬ ‫چارەنووسیان نادیارە‪.‬‬

‫پەرلەمان و لەسەرەتاى ئەم خولەوە‬ ‫بەردەوام قسەمان لەسەر ئەوە‬ ‫کردووە‪ ،‬تەمەننا ئەکەم نەگاتە ئەوەى‬ ‫قسە لەسەر نەناردنى بودجە بکەین‪،‬‬ ‫ئەگەر حکومەت بودجە نەنێرێت من بە‬ ‫خراپترین حکومڕانى دەزانم”‪.‬‬ ‫لەساڵى ‪2014‬ەوە بە بیانووى‬ ‫قەیرانى دارایى و بڕینى بەشە‬ ‫بودجەى هەرێم لەالیەن بەغداوە‪،‬‬ ‫حکومەتى هەرێم پرۆژە بودجەى‬ ‫ئامادە نەکردووە‪.‬‬

‫سێ ژن لەکاتى منداڵبوون لە سلێمانى‬ ‫گیان لەدەست دەدەن و کەیسەکانیان پەردەپۆش دەکرێت‬

‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬مانگى رابردوو بەهۆى‬ ‫نەشتەرگەرى منداڵبوونەوە‪ ،‬سێ ژن لە سێ‬ ‫نەخۆشخانەى جیاوازی سنوورى پارێزگاى‬ ‫سلێمانى‪ ،‬گیانیان لەدەست داوەو تائێستا‬ ‫کەیسەکانیان بە شاراوەیی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫دکتۆر شلێر فایەق‪ ،‬بەڕێوەبەرى‬ ‫نەخۆشخانەى منداڵبوون لە سلێمانى‬

‫بە “زەمەن”ی راگەیاند‪“ :‬ئەو سێ ژنە‬ ‫لە نەخۆشخانەیەکى تایبەتى سلێمانى و‬ ‫چەمچەماڵ و قەاڵدزێ‪ ،‬لەکاتى نەشتەرگەرى‬ ‫منداڵبووندا بەهۆى دەرمانى بێهۆشکەرەوە‬ ‫گیانیان لەدەستداوە”‪.‬‬ ‫ژنەکان تەمەنیان لەنێوان ‪ 25‬بۆ ‪35‬‬ ‫ساڵیدا بووەو هەر سێکیشیان بەهۆی دەرمانی‬

‫بێهۆشکردنەوە گیانیان لەدەستداوە‪ .‬بەپێی‬ ‫زانیاریەکانی “زەمەن” تا ئێستا هیچ لیژنەیەکی‬ ‫لێکۆڵینەوە پێکنەهێنراوەو بەرپرسانی‬ ‫تەندروستیش هیچ روونکردنەوەیەکیان لەبارەی‬ ‫ئەو دەرمانەوە باڵونەکردووەتەوە‪.‬‬ ‫دکتۆر فەرهاد مستەفا‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫تەندروستی چەمچەماڵ‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬

‫سەرۆکى فراکسیۆنى پارتی‪:‬‬

‫“لە دواڕۆژەكانی مانگی رابردوودا ژنێک‬ ‫لەپاش ئەوەی نەشتەرگەری منداڵبوونی بۆ‬ ‫کراوە تووشی گەشكە بووەو دواتر رەوانەی‬ ‫نەخۆشخانەی شار كراوە لە شاری سلێمانی و‬ ‫لەوێ گیانی لەدەستداوە”‪.‬‬ ‫چاوپێکەوتنەکەی دکتۆر شلێر‬ ‫لە الپەڕە ‪ 13‬بخوێنەرەوە‪.‬‬

‫کورد دەتوانێت‬ ‫دەستوور‬ ‫رەتبکاتەوە‬

‫ل‪5‬‬

‫نرخى خانوو و زەوى‬ ‫‪ ٪10‬دادەبەزێت‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ل‪2‬‬ ‫ژمارە (‪ )42‬سێشەممە ‪2019/11/12‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫حكومەت خاڵی یەکەمی كارنامەكەی جێبەجێنەكردووە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬کابینەی نۆ‬ ‫تائێستا ناردنی هەمواری یاسای‬ ‫چاكسازی بۆ پەرلەمان و دروستكردنی‬ ‫ئەنجومەنی راژەی جێبەجێ نەکردووە‪،‬‬ ‫کە خاڵى یەکەمی کارنامەکەى‬ ‫و یەكەمین بڕیاری كۆبونەوەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران بووە‪.‬‬ ‫ستافی كابینەی نوێی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران چوار مانگ لەمەوبەر لەبەردەم‬ ‫پەرلەماندا سوێندى یاسایيان خواردو‬ ‫مەسرور بارزانى‪ ،‬سەرۆکی حکومەتی‬ ‫هەرێم بە پەرلەمانتارانى وت‪“ :‬ئەم‬ ‫بەرنامەیە لەسەر بنەمای رێککەوتنە‬ ‫سیاسییەکان و پوختەی بەرنامەی‬ ‫گشت الیەنە بەشداربووەکانی ناو‬ ‫کابینەی نۆیەم رێکخراوەو بۆچوونو‬ ‫پالنی تێکڕای بەشداربووانی ئەم‬ ‫کابینەیە لەخۆدەگرێت”‪ .‬هاوکات‬ ‫جێبەجێکردنی بەرنامەکەشى بە‬ ‫بەرپرسیاریەتیەکی هاوبەشی سەرجەم‬ ‫الیەنە بەشداربووەکانی ناو حکومەت‬ ‫ناوبرد‪.‬‬ ‫رێبوار بابکەیى‪ ،‬پەرلەمانتارى‬ ‫پارتى دیموکراتى کوردستان‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬سەرۆکى حکومەت‬ ‫جەختیکردووەتەوە کە پێویستە‬ ‫بەزووترین کات یاساى چاکسازى‬ ‫ببرێتە پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم دیوێکى حیزبی‬ ‫هەیەو لەالیەن حیزبێکى دیاریکراوەوە‬ ‫هەندێک رێگریى هەیەو رەنگە ئەمە‬ ‫هۆکارى سەرەکى دواکەوتنەکە بێت”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪2‬‬

‫كۆسرەت رەسوڵ سوورە لەسەر خۆپااڵوتن‬

‫ماڵی تاڵەبانی لەگەڵ مانەوەی پۆستی سكرتێر نین‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬کۆسرەت رەسوڵ سوورە‬ ‫لەسەر خۆهەڵبژاردنی بۆ پۆستی سکرتێری‬ ‫گشتی یەکێتی و ماڵی مام جەاللیش دەیانەوێت‬ ‫ئەو پۆستە بە بەتاڵی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی بااڵ لە مەکتەبی سیاسی‬ ‫یەکێتی بۆ “زەمەن” ئاشکرای کرد‪“ :‬کاک‬ ‫کۆسرەت پێداگریی دەکات لەسەر ئەوەی کە‬

‫خۆی هەڵبژێرێت بۆ سکرتێری گشتی یەکێتیو‬ ‫لە چەندین کۆبونەوەی مەکتەبی سیاسیدا‬ ‫وتویەتی هەموو کەس مافی ئەوەی هەیە خۆی‬ ‫بۆ سکرتێری گشتی هەڵبژێرێت و منیش یەکێکم‬ ‫لەو کەسانە”‪.‬‬ ‫بەوتەی سەرچاوەکەی مەکتەبی سیاسی؛‬ ‫ماڵی مام جەالل و بەتایبەتی بافڵ تاڵەبانی‬

‫سەرۆکى پەرلەمان بۆ “‬

‫دەیانەوێت پۆستی سکرتێری گشتی بە بەتاڵی‬ ‫بمێنێتەوەو لە کۆنگرەدا ئەو پۆستە پڕنەکرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکان‪ ،‬لە چەند رۆژی رابردوودا‬ ‫وەفدێکی ئێرانییەکان سەردانی سلێمانییان‬ ‫کردووەو نێوەندگیرییان لەنێوان کۆسرەت‬ ‫رەسوڵو بافڵ تاڵەبانی کردووە بۆ رێککەوتن‬ ‫پێش ئەنجامدانی کۆنگرەی گشتی یەکێتی‪.‬‬

‫”‪ :‬رێککەوتنى سیاسی نەکرێت سێ ساڵى تریش دەستوور نانوسرێتەوە‬

‫جێگری سەرۆکی هەرێم بۆ “‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬سەرۆکایەتى هەرێمو‬ ‫وەزارەتى پێشمەرگە لیژنەیەکى هاوبەش‬ ‫پێکدەهێنن بۆ ئامادەکردنی پرۆژەیەک بۆ‬ ‫یەکخستنەوەى هێزەکانی پێشمەرگە‪.‬‬ ‫بڕیاری پێکهێنانی لیژنە هاوبەشەکە لە‬ ‫یەکەمین کۆبونەوەى نێوان سەرۆکایەتى‬

‫سەرچاوەکەی “زەمەن” رایگەیاند‪ :‬وەک‬ ‫بەشێک لە ئامادەکارییەکانی کۆنگرە کە بەنیازن‬ ‫پێش کۆتایی ساڵ ئەنجامی بدەن‪ ،‬کۆنفرانسی‬ ‫کۆمیتەو مەڵبەندەکان و مەکتەبەکان دەکرێت و‬ ‫هەموو ئامادەسازییەکان تەواو دەکرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەنگە ئیتر کارەکان بگاتە بنبەست‪.‬‬ ‫“زەمەن” پەیوەندی بە سێ ئەندامی‬

‫سەركردایەتی یەكێتیەوە كرد بەمەبەستی‬ ‫وەرگرتنی زانیاری لەسەر ئەو ملمالنێیەی هەیە‬ ‫بۆ پۆستی سكرتێری گشتی‪ ،‬کەسیان نەیانویست‬ ‫لێدوانی فەرمی بدەنو وتیان‪“ :‬دۆخەكە هەستیارەو‬ ‫نامانەوێت بۆ راگەیاندن قسەی لەسەر بكەین‪ ،‬خۆمان‬ ‫گفتوگۆی لەسەر دەكەین”‪.‬‬

‫هەرێم لەگەڵ وەزارەتى پێشمەرگەو فەرماندەى‬ ‫یەکەکانى حەفتاو هەشتاى پێشمەرگە‪ ،‬بڕیاری‬ ‫لەسەر درا‪.‬‬ ‫مستەفا سەید قادر‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬هەموو‬ ‫ئامادەبووانى کۆبونەوەکە بە باشى قسەیان کرد‬

‫ل‪4‬‬

‫”‪ :‬یەکخستنەوەى پێشمەرگە دەکرێت بە پرۆژە‬ ‫هەرێم لەگەڵ بەرپرسانى وەزارەتى پێشمەرگەو‬ ‫فەرماندەى یەکەکانى حەفتاو هەشتا پێکدێت‪.‬‬ ‫جێگرى سەرۆکى هەرێم بۆ “زەمەن”‬ ‫روونیکردەوە‪ ،‬ئەرکی لیژنە هاوبەشەکە‬ ‫ئامادەکردنی پرۆژەیەکە بۆ یەکخستنەوەى‬ ‫هێزەکانی پێشمەرگە‪.‬‬

‫تەنانەت بەرپرسانى یەکەکانى حەفتاو هەشتا بە‬ ‫حەماسەوە بوون بۆ یەکخستنەوەى هێزەکانى‬ ‫پێشمەرگە”‪.‬‬ ‫جێگرانى سەرۆکى‬ ‫لیژنەکە لە‬ ‫سنجارى وەکو‬ ‫هەرێم و کەریم‬ ‫سە ر ۆ کى‬ ‫راوێژکارى‬

‫کۆبونەوەکە دوێنێ دووشهممه‪ ،‬لە‬ ‫سەرۆکایەتى هەرێم بەڕێوەچوو‪ ،‬وەک لە‬ ‫هاتووە‪،‬‬ ‫کۆبونەوەکەشدا‬ ‫راگەیەندراوی‬ ‫کۆبونەوەکە بۆ ئەوە بووە له نزيكهوه ئاگادارى‬ ‫دوايين ههنگاوهكانى پرۆسهى چاكسازى له‬ ‫وهزارهت و رێكخستنهوهى پێشمهرگه بن‪.‬‬

‫ئەحمەد تورک؛‬ ‫چاوەکانى تەنیا ئاشتى دەبینێت‬

‫ل‪7‬‬

‫ئەنجومەنێكی بااڵ بۆ “رێكخستنەوەی‬ ‫راگەیاندن” دروستدەكرێت‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬نەقیبی سەندیکای‬ ‫رۆژنامەنووسانی کوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‬ ‫دەبێت ئەنجومەنێکی بااڵی راگەیاندن‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونکە فەراغێکی یاسایی هەیە بۆ‬ ‫چۆنیەتی ئیدارەدانی دەزگاکانی راگەیاندن‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەدەمین‪ ،‬نەقیبی سەندیکای‬ ‫رۆژنامەنووسان‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“لەماوەی رابردوودا لەگەڵ سەرۆکایەتی‬

‫هەرێم و سەرۆکایەتی پەرلەمان لەمبارەیەوە‬ ‫دانیشتووین و قسە لەسەر ئەوە کراوە‪ ،‬کە‬ ‫دەبێت ئەو فەراغە یاساییانەی لە بواری‬ ‫میدیادا هەیە پڕبکرێنەوە”‪.‬‬ ‫بەوتەى نەقیبى سەندیکا‪ ،‬خەڵکێک‬ ‫هەیە لەو بێسەروبەرییەی راگەیاندن سودی‬ ‫وەرگرتووەو کەسابەتی پێوە دەکاتو‬ ‫پرۆژەی پێ وەردەگرن و خۆیان شیرین‬

‫دەکەن الی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان‪.‬‬ ‫لەبارەى شێوازى رێکخستنى کارى‬ ‫راگەیاندنەوە‪ ،‬حاکم ئازاد وتى‪“ :‬پێمان‬ ‫وابوو دەبێت ئەنجومەنێکی بااڵی راگەیاندن‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونکە فەراغێکی یاسایی هەیە‬ ‫بۆ چۆنیەتی ئیدارەدانی دەزگاکانی‬ ‫راگەیاندن”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪5‬‬

‫حکومەت وەاڵمى ‪ 20‬نووسراوی پەرلەمانتاران‬ ‫پەیوەست بە گەندەڵی نەداوەتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬حکومەتى هەرێم‬ ‫وەاڵمى نووسراوى پەرلەمانتاران ناداتەوەو‬ ‫تائێستا ‪ 2٠‬نووسراوى هەستیارى تایبەت بە‬ ‫گەندەڵى وەاڵم نەدراونەتەوە‪.‬‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆکى لیژنەى دەسپاکى‬ ‫لە پەرلەمانى کوردستان بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“وەاڵمەکانى حکومەت بۆ وەاڵمى نووسراوى‬

‫لیژنەى دەسپاکى بەپێى پێویست نەبووە‪،‬‬ ‫هەندێک پرس دەوروژێنرێن پێویستە‬ ‫بەخێرایى وەاڵم بدرێنەوە بۆئەوەى بەپێى‬ ‫وەاڵمەکان مامەڵەى لەگەڵ بکەین‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫هەست دەکەین حکومەت نەیتوانیوە بەتەنگ‬ ‫رۆڵى لیژنەکانەوە بێت و هاوکاریان بکات”‪.‬‬ ‫شیرین روونیدەکاتەوە لە چوار مانگى‬

‫رابردوودا ‪ ٧٠‬نوسراو ئاڕاستەی حکومەت‬ ‫کراوە‪ ،‬بەاڵم لەو ژمارەیە تەنیا وەاڵمی‬ ‫چەند پرسیارێکی سادەو ئاسان دراونەتەوەو‬ ‫زیاتر لە ‪ 2٠‬نووسراوی هەستیاری پەیوەست‬ ‫بە دۆسیەکانی گەندەڵیەوە تا ئێستا بێ‬ ‫وەاڵمن‪.‬‬ ‫بۆ ل‪6‬‬