35

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫دەنگی شێرکۆ لەسەر ڕادیۆی قەندیل‬

‫بەبێ تۆ‬

‫«پێشهوا كاكهیی»‬ ‫ئێرە قەندیلە؛‬

‫هێرمان هێسە‬

‫چەندینجار «شێرکۆ» شیعری نارد بۆ خودا‬ ‫نەدەگەیشت و نەدەگەیشت‪.‬‬

‫سەرینەکەم شەوانە‬

‫ئەوجارەکانێ شیعرەکانی ناردنە (قودس)‬

‫وەک کێلێکی بەتاڵ لێم ئەڕوانێ‬

‫تا لە ڕێی ئەوێوە‪ ...‬وەکوو (مووسا)‬

‫هەرگیز نەمدەزانی تەنهابوون‬

‫تروسکایی خودا ببینێت و‪،‬‬

‫ئەوەندە سەختە‪،‬‬

‫زامی کوردی بۆ باس بکا‪.‬‬

‫نەتوانم پرچەکانت راخەم!‬

‫ویستی بپرسێ‪ :‬خودایە‪،‬‬

‫بە تەنها لە ماڵە خامۆشەکەدا رائەکشێم‬

‫بۆچی سووڕەتی «ئەنفال» نێردرا؟‬

‫چراکە ئەکوژێنمەوە‬

‫چوونکێ کورد پرسیاری قورسی هەبوو‪،‬‬

‫بە ئارامی دەستەکانم‬

‫خوداش لە نیێتی شێرکۆ ڕاما!‬

‫بۆ باوەشت ئەکەمەوە‬

‫دەرگا داخرا‪،‬‬

‫بە نەرمی دەمی گەرمم‬

‫ئاسمان تاریک و هەور ڕاخزا‪.‬‬

‫دەنێمە سەر لێوت و‬

‫دەنگی کورد بەر سێاڵو کەوت و‬

‫بە سستی و ماندوویی ماچت ئەکەم‬

‫ڕژایە نێو دەریا‪.‬‬

‫لە پڕێکدا بێدار ئەبمەوە‬

‫ڕۆژێکیان من چوومە سەر چیای قەندیل‪،‬‬

‫چواردەورم شەوێکی ساردی خامۆشە‬

‫ڕادیۆم کردەوە و شیعرێکی شێرکۆی پێکرا‪.‬‬

‫ئەستێرە لە ناو پەنجەرەکەوە‬

‫کە خودا گوێی لە دەنگی هاواری ئەو شیعرە بوو‪:‬‬

‫بە روونی ئەدرەوشێتەوە‬

‫پەخشی ڕادیۆ گۆڕدرا‪.‬‬

‫ئای لە تۆ‪،‬‬

‫دەنگێ لە ڕادیۆوە هات‪...‬‬

‫ئەوە کوا پرچە زەردەکانت‪،‬‬

‫دەیفەرموو‪ :‬دەزانن بیسەرانی خۆشەیست‪...‬‬

‫ئەی لێوە شیرینەکەت؟‬

‫بۆچی تا ئێستا هاواری ئێوە نەگەیشتۆتە منی خودا؟‬

‫من ئێستا لە ناو هەموو خۆشییەکدا ئازارو‬

‫خۆتانن‪ ،‬بۆ وادەکەن بچنەوە ئەوسەری دونیا؛‬

‫لە ناو هەموو شەرابێکدا ژەهر ئەنۆشم‬

‫خۆتانن‪ ،‬بۆ یەکناگرن لە داخی دوژمنانی دونیا‪.‬‬

‫هەرگیز نەمدەزانی تەنهابوون‪،‬‬

‫خۆتانن‪ ،‬خۆتانن‪ ،‬خۆتانن‪.‬‬

‫تەنهایی و بێ تۆیی‬

‫وەرنە ئێرە هاوار بکەن‪...‬‬

‫هێندە سەختە!‬

‫ئاسانترین ڕێگا‪ :‬قەندیلە؛‬ ‫هێند بەرزە‪ ،‬نزیکە لە منی خودا‪.‬‬

‫لە ئەڵمانییە‪ :‬یاسین بانیخێاڵنی‬

‫ئیدی بە ئاسانی دەنگتان دەگا!‪.‬‬

‫دێهاتییەك‬ ‫گۆرانی دەچڕێ‬

‫خۆری ناو زیندان‬

‫(‪)7‬‬

‫تۆ بهنرخ و‬

‫گۆی زهوی‪،‬‬

‫چهند به نرخه؟‬ ‫بهنرخ و‬

‫دهزانم‪،‬‬

‫رووبهرێكی فراوانی ههیه!‬

‫ئیبراهیم هەورامانی‬

‫بهنرختری !‬

‫بهاڵم‪،‬‬

‫(‪) 1‬‬

‫دێڕه شیعرێكم‬

‫كاتێك‪،‬‬

‫له زیندانییهك بپرسه‬

‫(‪)5‬‬

‫نادهم به ههموو‬

‫به من چی؟‬ ‫كه تهنیا دهبمهوه ‪.‬‬

‫خۆری ناو زیندان چهند شیرینه؟‬

‫گهوههری دونیا‪.‬‬

‫شیرین و شیرینتری!‬

‫من شاعیرێكی زۆر باشم‪.‬‬

‫دڵخۆشم دهكات‪.‬‬

‫تۆ یەکجار رۆشتیت‪.‬‬

‫ناوی تۆ لهدێڕ بەدێڕی‬

‫هاتنی تۆیه!‬

‫تۆ شیرین و‬ ‫(‪) 2‬‬

‫لهبهرئهوهی نا‪،‬‬

‫تهنیا به خاتری ئهوهیه‬

‫من هەزار جار‪،‬مردم!‬

‫شیعرهكانمدا ههیه‪.‬‬

‫كه تۆ دهڕۆیت‬

‫مردن‪،‬‬

‫(‪) 3‬‬

‫(‪)6‬‬

‫(‪)8‬‬

‫ئهوهی‪،‬‬

‫ههواڵی‪،‬‬

‫(‪)9‬‬

‫دواجار‪،‬‬

‫من هیچم لهدهست نایهت‪.‬‬

‫تامێكی شیرینی ههیه‪.‬‬

‫لهسهر كێلی گۆڕهكهم بنوسن‪.‬‬

‫تهنیا مردن نهبێ!‬

‫اللهنگی‪.‬‬

‫بهاڵم ههر نهژیا!!‬

‫له زیندانییهك بپرسه‬

‫ئهو كاتانهی كه تۆ نیت!‬

‫هیچ ‪ ...‬هیچ‪.‬‬ ‫(‪) 4‬‬

‫ههروهك‪،‬‬

‫به تایبهت ‪:‬‬

‫دهیویست بژی ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫موقەدیمەی ئینب خەلدوون‬

‫شاكارێكی ناوازەو مەزن‬ ‫*دەوڵەت‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫ژیانکردن لە ناو کتێبەکاندا‬ ‫تەمەنم لە نێوان دوازدە بۆ پازدە سااڵن بوو‪ ،‬رۆژانە‬ ‫لە ماڵی خۆمانەوە کە لە شەقامی سەهۆڵەکە بوو‪ ،‬بە پێ‪،‬‬ ‫بۆ ناوەندی خانزادی کچان دەڕۆیشتم‪ ...‬دوای ئەوەش سێ‬ ‫ساڵی دواناوەندیم لە قوتابخانەی فریشتە بوو‪ ،‬زۆر دوور‬ ‫نەبوو لە ناوەندی خانزادەوە‪ ،‬بە هەمان شێوە هەر بە پێ‬ ‫هاتوچۆم دەکرد‪ ...‬زۆربەی رۆژ لە رێی گەڕانەوەم بە ناو‬ ‫گەڕەکی عەقاریدا دەڕۆیشتم بۆ ماڵی خاڵی رەحمەتیم کە‬ ‫کتێبخانەیەکی زۆر گەورەی هەبوو‪ ،‬هەموو جارێک کتێبێکی بە‬ ‫قەرز دەدامێ‪ ،‬ماوەیەکی دیاریکراوی بۆ دەستنیشان دەکردم‪،‬‬ ‫دەمگەڕاندەوە‪ ،‬لەبارەی ناوەڕۆکی کتێبەکەوە پرسیاری لێ‬ ‫دەکردم‪ ،‬ئەوجا کتێبێکی تری بە قەرز دەدامێ‪ ...‬ئیتر بەم‬ ‫شێوەیە‪ .‬ئەمە چێژێکی ئێجگار ناوازەی پێدبەخشیم‪ ،‬ئەو‬ ‫رۆیشتنە بە پێ و هەڵگرتنی ئەو کتێبانەی ئارەزووم دەکردن‬ ‫بیانخوێنمەوە‪ ...‬کە چوومە زانکۆ لە بەغدای پایتەخت‪ ،‬بە‬ ‫پێ و بە پاس‪ ،‬چەند کتێبخانەیەک لە شەقامی موتەنەبی‬ ‫هەبوون بۆ کتێبی دەستی دوو سەردانم دەکردن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫رۆمانەکان‪ ،‬چونکە خوێندنەوەی رۆمانێک دوای کەسێکی تر‪،‬‬ ‫وەکو ئەوە وایە بچیتە حیکایەتێکەوە جگە لە پاڵەوانەکانی‬ ‫کەسێکی تریش بە خەیاڵ و رامانەکانی تیا نیشتەجێ‬ ‫بووە‪ ،‬لە پەراوێز و ئەمالوئەوالی الپەڕەکاندا بیرکردنەوە و‬ ‫هەست و هەڵچوونەکانی وەکو تێبینی بەجێهێشتوە‪ ...‬ئیتر‬ ‫بڕینی رێگەیەک نیوەی بە پێ و نیوەی بە پاس‪ ،‬لە بەشی‬ ‫ناوخۆکەوە هەتا الی کتێبخانەکە چێژێکی سیحراوی هەبوو‪،‬‬ ‫نەدەبوو لەکیسم بچێت‪.‬‬ ‫ئەو دەم هەرگیز لە بیری ئەوەدا نەبووم رۆژێک دادێ‬ ‫کەس ئیتر بە پێ وەکو جاران بەسەر شەقامەکاندا ناڕوات‬ ‫و خۆزگەو ئاوات و هەست و نەستەکانی بەسەر شەقام و‬ ‫شۆستەکاندا باڵوناکاتەوە‪ .‬هەرگیز بە خەیاڵمدا نەدەهات‬ ‫رۆژێک دادێت شۆڕشی تەکنەلۆژیا دەمانکاتە رۆبۆتێکی بخۆر‬ ‫و بێ جووڵە‪ ،‬لە باشترین حاڵەتەکاندا کتێبەکان لەسەر‬ ‫شاشەی الپتۆپ و تابلێت و تەلەفۆنەکانمان دەخوێنینەوە‪.‬‬ ‫ئیتر من لەو نەوەیەم کە هێشتا بۆنی باران بەسەر چیمەنتۆی‬ ‫شۆستەکانەوە مەستم دەکات‪ ،‬کە دەڕۆیشتم کتێبێک لە‬ ‫کتێبخانە قەرز بکەم یان کتێبێک بەرمەوە‪.‬‬ ‫لە وتارێکی تردا لەبارەی چۆن و بۆچی دەنووسین‪،‬‬

‫نووسینم لێ دەبێتە بێهودەیی و هەندێجاریش بێعاری‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمیشە خوێندنەوە بۆ من مەراقێک بووە کۆتایی نایەت‪ ،‬لەو‬ ‫کاتەوە کە دەستدەکەم بە خوێندنەوەی کتێبەکە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫رۆمان‪ ،‬رووداوەکان بە جۆرێک پەلکێشم دەکەن‪ ،‬دەبمە‬ ‫یەکێک لە پاڵەوانەکان و تیایدا دەژیم‪ ...‬زۆرجار پەلەم‬ ‫دەبێت تەواوی بکەم بۆ ئەوەی جارێکی تر بیخوێنمەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ببمە پاڵەوانێکی تری‪.‬‬ ‫خوێندنەوە شتێک نییە فێربکرێین‪ ،‬شتێکە دەبێت‬ ‫حەزمان لێی بێت‪ ،‬خوێندنەوەی زۆریش نیشانەی رۆشنبیری‬ ‫نییە‪ ،‬چونکە مەرج نییە لە هەموو ئەوانەی دەیانخوێنینەوە‬ ‫رازی بین‪ ،‬هەروەک مەرجیش نییە ئەو کتێبانەی کە‬ ‫خوێندوماننەتەوە و لێیان رازی نەبین خراپ بن‪ ..‬دەکرێ‬ ‫خوێنەرێکی باش بیت‪ ،‬بەاڵم سیحرەکەت نەدۆزیبێتەوە‪.‬‬ ‫خوێندنەوە سەفەرکردنە بە ناو ئەو جیهانانەدا کە رەنگە‬ ‫لەسەر ئەرزی واقیع رێگەمان تێی نەکەوێت‪ ،‬مەرجیش نییە‬ ‫هەر هەموو ئەو کتێبانەی کە خوێندوماننەوە هەموومان‬ ‫لەبیر بێت‪ ،‬مومکین نییە وردەکاری هەموو ئەو کتێبانەمان‬ ‫بیر بمێنێت کە لە ژیانماندا خوێندوماننەتەوە و ئیستاش‬ ‫دەیانخوێنینەوە‪ ،‬چونکە مەسەلەکە ئەوە نییە ناوەڕۆکی‬ ‫کتێبەکانم بیر بمێنێت‪ ،‬مەسەلەکە ئەوەیە خوێندنەوە‬ ‫بریتیبێت لە پڕۆسەیەکی بیناکردن و کەڵکەکەکردن لە‬ ‫ناهوشیاریماندا “الوعي” کە وردە وردە لە هەڵسوکەوت و‬ ‫دنیابینی و بیرکردنەوەماندا رەنگدەداتەوە‪ ..‬بۆیە هەمیشە‬ ‫بە گومانەوە گوێم لەو کەسانە گرتووە کە قسەی نووسەرە‬ ‫بەناوبەنگەکانیان لەبەر کردووە و بەردەوام لە وتوێژەکانیاندا‬ ‫ئاماژەیان پێ دەدەن‪ ،‬لەوێدا دەوەستم و بۆ رای خۆی و‬ ‫بیرکردنەوە و فەلسەفەی خۆی دەگەڕێم نایبینمەوە‪.‬‬ ‫وەزیفەی خوێندنەوە ئەوە نییە ئاڕاستەمان بکات‪،‬‬ ‫بەڵکوو ئەوە ئێمەین لە گەشتی خوێندنەوەمان بە دوای‬ ‫خۆماندا دەگەڕێین و رێگایەک بۆ خۆمان دەکێشین و‬ ‫دنیابینی خۆمان دروست دەکەین‪ ...‬ئەوەی نووسەرەکان‬ ‫دەیڵێن‪ ،‬باری سەرنجی ئەوانە‪ ،‬بە خوێندنەوەی نووسینی‬ ‫ئەوانی تر‪ ،‬ئێمە دەبێت خۆمان بدۆزینەوە نەک کۆپی‬ ‫نووسەرەکان هەڵگرین و لە بیری کەین‪ ،‬ئەی خۆمان چۆن‬ ‫بیردەکەینەوە؟!‪.‬‬

‫ئاسۆ عەلی‬

‫(‪ 2‬لە ‪)2‬‬ ‫*عەرەب‬

‫عەرەبەكان بەوە ناسراون كە شانازی بە باب و باپیر و نەسەبی خۆیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬یان نەسەبی خاڵ الی ئەوان‪ ،‬واتە دەستگرتن بە زمان و دابونەرێت و‬ ‫كولتووری خێڵەكی و دووركەوتنەوە لە تێكەڵبوون لەگەڵ رەگەز و هۆزەكانی‬ ‫تر‪ ،‬ئەم جۆرە لە نەسەبیش بەپێی ئیبن خەلدون لەنێو مرۆڤە وەحشی و‬ ‫بیابانگەڕەكاندا دەبینرێت‪ ،‬وەك هۆزە عەرەبەكان و ئەو هۆزانەی وەك ئەوانن‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشی دژواریی ژیان و دەستكورتی و خراپی شوێنی نیشتەجێبوونیانە‪،‬‬ ‫یان بە واتایەكی تر دەڵێت‪ :‬عەرەب دەشتەكین و ژیانیان سەخت و قورسەو‬ ‫لە بیابانەكان دەژین‪ ،‬چوونكە ژیانی خۆیان لە حوشتردارییەوە بەدەست‬ ‫دەهێنن‪ ،‬بۆیە ناچارن چاودێری زۆربوون و بارودۆخی لەوەڕاندنیان بكەن‪،‬‬ ‫ئاو و لەوەڕگاش لە بیابانەكاندا كەمە و ناچار بە گەڕانیان دەكات‪ ،‬لە‬ ‫شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی تر‪ ،‬خەلدون دەڵێت‪ :‬ئەم دەشتە بێ ئاو و گیایانە‪،‬‬ ‫شوێنی سەختی و برسێتییە‪ ،‬بەاڵم ئەوان‪ ،‬واتە عەرەبەكان‪ ،‬خوویان گرتووە‬ ‫بەو ژینگەیەوە و لەو ناوچەیەدا پەروەردەبوون و بووەتە سیفەتێكی زاتی‬ ‫و سرووشتی تیایاندا‪ ،‬هەر بۆیە هیچ نەتەوەیەك هاوڕێیەتییان ناكات و‬ ‫لەگەڵیاندا ناژیت‪ ،‬هەروەها ئیبن خەلدون بە خراپ باس لە سیفات و خوو و‬ ‫رەوشت و دابونەریتی عەرەب دەكات و دەڵێت‪ :‬عەرەب دەشتەكین و وەك‬ ‫دڕندە وان‪ ،‬سرووشتەكەیان ئەوەیە كە شتی ناو دەستی خەڵك دەڕفێنن‪ ،‬هەر‬ ‫كە چاویان بە موڵك و سامانی خەڵك كەوت‪ ،‬تااڵنی دەكەن‪ ،‬چوونكە نەریتی‬ ‫دەشتەكییەكان وایە بە زۆر خەڵكی تااڵن دەكەن‪ ،‬بژێوی و رزقیان لە نووكی‬ ‫رمەكانیان دایە‪ ،‬سنوورێك نییە الیان بۆ دەستدرێژی و زەوتكردنی سامانی‬ ‫خەڵك‪ ،‬هونەر و شارستانییەتیان نییە و دوورن لە پیشەسازییەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫عەرەب دروستی دەكات‪ ،‬زوو تێكدەچێت‪ ،‬ئەگەر بەسەر واڵتێكدا سەركەوتن‪،‬‬ ‫ئەوا ئاوەدانی و شارستانییەت دەشێوێنن‪ ،‬وەك ئەوەی لە سەردەمی خەلدون‬ ‫خۆیدا بەسەر شامدا هێنایان‪ ،‬چی ئاوەدانی هەبوو لە شار و گوند و بیناو‬ ‫پەیكەرسازی‪ ،‬وێرانیان كرد‪ ،‬بەاڵم بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئیبن خەلدون دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەگەر دەسەاڵت كەوتە دەستیان بەهۆی ئایینەوە یان پەیامێكی خوداوەندەوە‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوا دەبێتە ئامرازێكی شارستانیانە‪ ،‬هەرچەند پێشتر ئامرازێك بوو بۆ‬ ‫وێرانكاریی‪ ،‬چونكە ئایین رووحی شارستانییەتەو هانیداون بۆ ستەمنەكردن و‬ ‫دووركەوتنەوە لە توندوتیژیی و شەڕەنگێزیی‪.‬‬

‫ژیانی دەوڵەت الی ئیبن خەلدون‪ ،‬بەندە بە پێشكەوتنی دۆخی خێزانی‬ ‫فەرمانڕەواوە‪ ،‬لە گواستنەوەی ژیانیان لە سەختی كۆچەرییەوە بۆ خۆشگوزەرانیی‬ ‫شارستانییەت و ژیانی ئارام‪ ،‬لە هێزی دەمارگیرییەوە بۆ الوازی و تێكچوونی بەهۆی‬ ‫خۆشگوزەرانی و رابواردنەوە‪ ،‬تەمەنی دەوڵەت الی ئیبن خەلدون‪ ،‬وەكو تەمەنی‬ ‫كەسێكە كە لە منداڵییەوە دەستپێدەكات و دەگاتە تەمەنی الوی‪ ،‬پاشان كامڵ‬ ‫بوون‪ ،‬دواجاریش بۆ تەمەنی پیری و بەرەودواوە چوون و مردن دەڕوات‪ ،‬هەروەها‬ ‫خەلدون ماوەی پێویستی بۆ گواستنەوەی دەوڵەت لە بەهێزی دەمارگیرییەوە بۆ الوازی‬ ‫شارستانییەت بە سێ نەوە دەستنیشان كردووە‪ ،‬الی ئەو نزیكەی سەد و بیست ساڵ‬ ‫دەخایەنێت‪ ،‬بەوپێیەی تەمەنی هەر نەوەیەك چل ساڵە‪ ،‬شێوازی ژیانی دەوڵەت الی‬ ‫ئیبن خەلدون‪ ،‬لە قۆناغی بەهێزییەوە بۆ الوازی لە ماوەی ژیانی ئەو سێ نەوەیەدا‬ ‫بەم شێوە باس كردووە‪.‬‬ ‫ نەوەی یەكەمی خێزانی دەسەاڵتدارانی دەوڵەت‪ ،‬دەمارگیریی خێڵەكی تیایاندا‬‫هەیەو بەهێزە و پاریزگاری لە خوو و رەوشتی كۆچەرییان دەكەن لە دۆخی ژیانی‬ ‫سەختی و ئازایەتی و دلێری و بەشداریكردن لە بنیاتنان و سەروەری‪ ،‬چونكە هێشتا‬ ‫لەگەڵ خۆشگوزەرانی و رابواردن و شارستانییەتدا رانەهاتوون‪.‬‬ ‫ نەوەی دووەمی خێزانی دەسەاڵتدارانی دەوڵەت‪ ،‬هێزو تواناو دەمارگیرییان‬‫بەرەبەرە بەرەو الوازی دەڕوات‪ ،‬چونكە دۆخی ژیانیان لە سەختی كۆچەرییەوە بۆ‬ ‫خۆشگوزەرانی شارستانییەت دەگۆڕێت‪ ،‬لە بری سەختی و برسێتی و نەهامەتی و‬ ‫تەنگانە‪ ،‬ژیانیان بۆ خۆشبەختی و تێری و ئارامی و رابواردن و تەمەڵی و زۆرخۆریی‬ ‫تاكەكانی دەگۆڕێت‪ ،‬ئیتر دەمارگیریی تاكەكانی تیایاندا پاشەكشە دەكات و دەوڵەت‬ ‫الواز دەبێت‪.‬‬ ‫ نەوەی سێیەمی خێزانی دەسەاڵتدار‪ ،‬سەردەمی كۆچەرایەتی و ژیانی سەخت لە‬‫بیردەكەن و تام و چێژی دەمارگیری الیان نامێنێت‪ ،‬هەروەكو نەبوو بێت‪ ،‬تاكەكانی‬ ‫دەوڵەت بە خۆشی و خۆشگوزەرانی و رابواردنەوە رادێن و دەبنە بار بەسەر دەوڵەتەوە‪،‬‬ ‫لەم دۆخەدا دەسەاڵت هەوڵدەدات ئەگەر بۆ ماوەیەكی كەمیش بێت دەوڵەت بپارێزێت‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆر نابات بەرەو نەمان دەڕوات و دەوڵەتیش لەناو دەچێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە تەمەنی ئەم سێ نەوەیە‪ ،‬ئیبن خەلدون دەڵێت‪ :‬ئەم سێ نەوەیە‬ ‫تەمەنیان سەد و بیست ساڵە‪ ،‬دەوڵەتیش هەر ئەوەندە تەمەن دەكات‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫تەمەنی دەوڵەت هەمان تەمەنی كەسێكی ئاساییە‪ ،‬مەبەستی خەلدون لە شوبهاندنی‬ ‫تەمەنی دەوڵەت بە تەمەنی كەسێك ئەوەیە باس لە دەوڵەتی كەسایەتی یاخود خێزانیی‬ ‫دەكات‪ ،‬كە كەسێك بە پشتبەستنی بەهێزی دەمارگیریی خێزانی فەرمانڕەوایی دەكات‪،‬‬ ‫ئەم دەوڵەتەی خەلدون دەوڵەتێك نییە وەك دەوڵەتی فارس یان رۆم‪ ،‬بەڵكو مەبەستی‬ ‫دەوڵەتێكی بچووكی كۆچەرییە كە هێز و توانای خۆی لە خێزانی دەسەاڵتدارەوە‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬هەروەها ئیبن خەلدون دەڵێت‪ :‬درێژیی تەمەنی دەوڵەت بەندە بەوەوە تا‬ ‫چەند خەڵكەكەی لەگەڵیدا دەبن‪ ،‬یان دژی دەبن‪ ،‬ئەنجامیش تەمەنی درێژ یا كوورت‬ ‫دەبێت و دەشڵێت‪ :‬بە زۆری ژمارەی خەڵكەكەیە‪ ،‬بڕوانە دەوڵەتی عەرەبی ئیسالمی‬ ‫چەندی خایاند‪ ،‬دەوڵەتی عەباسی‪ ،‬زیاد لە پێنج سەدە و دەوڵەتی موەحدینیش‬ ‫دووسەدوحەفتا ساڵ‪ .‬خەلدون ئەم دەوڵەتانەی بە دەوڵەتی گشتیی ناو بردووە و‬ ‫تەمەن و پیربوون و لەناوچوونی دیاری نەكردووە‪ ،‬بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئەو دەوڵەتانەی‬ ‫پشتیان بە هێزی دەمارگیریی خێزانی دەسەاڵتدار بەستووە‪ ،‬تەمەنی دیاری كردوون‪.‬‬ ‫جگە لەمەش‪ ،‬ئیبن خەلدون جوگرافیای سیاسی هەردەوڵەتێك بە پێی سنوور و فراوانی‬ ‫رووبەرەكەی دەستنیشان كردووە‪ ،‬بەوەی توانای هەر دەوڵەتێك لە پایتەختەكەیدا‬ ‫زیاترە لە ناوچەكانی تر‪ ،‬هەركاتێ فراوانی رووبەرەكەی بگاتە لوتكە‪ ،‬ئەوا دەسەاڵتی‬ ‫دەوڵەت ناگاتە ناوچە دوورەدەستەكان و ئەوانەی لە دەرەوەی دەسەاڵتی دان‪ ،‬ئیتر‬ ‫لێرەوە بێتوانایی و ناتەواوی خۆی دەخزێنێتە ناویەوەو هەركاتێكیش گەیشتە قۆناغی‬ ‫پیری و بێتوانایی‪ ،‬ئەوا كەم كەم لە سنوورەكانیەوە دەستپێدەكات‪ ،‬ئەمەش لە كاتێكدا‬ ‫دەبێت كە تاكەكانی لە ناز و نیعمەت و جوانخوازی و خۆشگوزەرانی و ئارامیدا بن و‬ ‫دەوڵەتیش بەهێز و جێگیر بێت‪ ،‬ئەوا ئەو كات دەوڵەت بەرەو پیریی و فتونی و بەرەو‬ ‫نەمان دەچێت‪ ،‬هەر كاتێك كاتی لەناوچوونی هاتە پێشەوە‪ ،‬یەك كاتژمێر بەرەو دوا‬ ‫ناكات‪ ،‬ئەمەش تەنها لە سەردەمی نەوەی چوارەمی خێزانی دەسەاڵتداردا روودەدات‪.‬‬

‫عەبدولغەنی کاکۆ‪:‬‬

‫ئاسان نییە شاعیر تەنیا پشت بە بەهرەی خۆی ببەستێ‬

‫*ئەدۆنیس پێیوایە هەموو شاعیرێکی مەزن‬ ‫رووناکبیرێکی مەزنە‪ ،‬ئەم بۆچوونە چۆن لێکدەدەیتەوە‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا هێشتا دەنگێک لە نێوەندی ئەدەبی کوردیدا هەیە‬ ‫و پێیوایە کە شیعر بەهرەیەکی رووتە و پێویستی بە مەعریفە‬ ‫و رۆشنبیریی نییە؟‬ ‫ بەهرەی رووت ئەگەر بۆ بەرهەمهێنانی هەندێ تەرزی‬‫هونەریی بەس بێت‪ ،‬ئەوا هەرگیز پێموانییە بەس بێت بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی بەرهەمی شیعری‪ ،‬شاعیرە گەورەکانی دونیا‬ ‫رۆشنبیری گەورەو مەزن بوونە‪ ،‬بڕۆ (مەم و زین) ی خانی‬ ‫بخوێنەوە تێدەگەیت ئەو مرۆڤە کەسێکی رۆشنبیری چەند‬ ‫گەورەو هۆشیار بووە لە سەردەمەکەی خۆیدا‪ ،‬بە هەمان‬ ‫شێوە شاعیرانی دیکەش ببینە‪ .‬راستە لەوانەیە شاعیر‬ ‫پێویستی بەوە نەبێ بۆ نووسینێ شیعر بچێت هەموو‬ ‫زانستەکانی سەردەم بەسەر بکاتەوە‪ ،‬بەاڵم هۆشیاریی بۆ‬ ‫سەردەمەکەی خۆی‪ ،‬تێگەیشتنی لە واقیعی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫سەردەمەکەی خۆی‪ ،‬شارەزایی لەنێو کون و کەلەبەرەکانی‬ ‫ئەو زمانەی پێی دەنووسێ‪ ،‬چاوکراوەیی و دونیابینی‬ ‫واقیعیانەی خۆی بۆ دونیا‪ ،‬بۆ ژیان‪ ،‬بۆ مرۆڤ مەرجی گرنگن‬ ‫بۆ ئەوەی بەردەوامی بە بەهرەی شیعریی خۆی بدات‪ .‬لەم‬ ‫سەردەمەدا ئاسان نییە شاعیر تەنیا پشت بە بەهرەی رووتی‬ ‫خۆی ببەستێ و لە دەرەوی بازنەی ئاگاداریی و هۆشیاری‪،‬‬ ‫لە دەرەوەی بازنەی مەعریفە و واقیعی سەردەمدا بتوانێ‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫*مەسەلەی کاریگەریی و لەیەکچوونی دەنگە شیعرییەکان‬ ‫چۆن دەبینیت‪ ،‬دیارە مەبەستم لە یەک نەوەی دیاریکراو‬ ‫نییە‪ ،‬لە کالسیکەوە تاکو ئێستا هەست دەکەین فۆڕمی‬ ‫نووسین الی نەوە جیاجیاکان زۆر نزیکن لەیەکەوە و کەمترین‬ ‫جیاوازی دەبینین بەتایبەت لەسەر ئاستی زمان؟‬ ‫دیاردەی لەیەکچوون و کاریگەریی تێکستەکان بەسەر‬ ‫یەکەوە‪ ،‬نەک هەر لەنێو دونیای شیعر‪ ،‬بەڵکو لەنێو هەموو‬ ‫ژانرەکانی دیکەی ئەدەبی‪ ،‬لە هەموو سەردەمێکدا شتێکی‬

‫هەستپێکراو بووە‪ ،‬هەتا ئێستاش هەر بەردەوامە‪ .‬لە دونیای‬ ‫شیعردا زۆر زیاتر هەست بەم دیاردەیە دەکرێت‪ .‬هەندێکجار‬ ‫ئەو کاریگەرییە بە هۆشیاریی و بە مەبەستەوە کراوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەچێتە خانەی الساییکردنەوەیەکی رووت و هیچ پەیوەندی‬ ‫بە داهێنانەوە نییە‪ .‬هەندێجاریش بە نائاگاییەوە کراوە کە‬ ‫توێژەری ناوداری فڕەنسی (یولیا کریستۆڤا) لەژێر ناوی‬ ‫دەقکێشی یان (‪ )Intertextuality‬دا لێی کۆڵیوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو کاریگەرییەی تێکستێک لە بێئاگاییەوە بەسەر تێکستێکی‬ ‫دیکەدا جێی دەهێڵێ‪ ،‬زۆر جاران کاری زۆر جوان و دانسقەی‬ ‫لێ هاتۆتە بەرهەم‪ .‬ئەوە شتێکی ئاساییە‪( .‬رۆاڵن پارت)‬ ‫یش لە توێژینەوە بونیاتگەراییەکانی خۆیەوە بۆ دەقی‬ ‫ئەدەبی‪ ،‬ئاماژە بەوە دەکات کە هەر تێکستێکی ئەدەبی‬ ‫بەبێ ئاگاییش رەگو ڕیشەی خۆی لەنێو تێکستەکانی پێش‬ ‫خۆیدا دەدۆزێتەوە‪ .‬بەاڵم من وایدەبینم‪ ،‬ئەوەی الی خۆمان‬ ‫دەگوزەرێ و گوزەراوە‪ ،‬زیاتر دیاردەی الساییکردنەوەو‬ ‫لەبەریەکگرتنەوەی تێکستەکانە‪ ،‬بەو مانایەی تێکستێک‬ ‫بەوپەڕی ئاگاییەوە لەسەر تێکستەکانی پێش خۆی و‬ ‫دەوروبەری خۆی دەنووسرێتەوە‪ ،‬بۆیە دیاردەی داهێنانی‬ ‫شیعریی الی ئێمە لەنێو بازنەیەکی زۆر تەسکدا دەخولێتەوە‪.‬‬ ‫*بە گشتی بۆچی دەگوترێت کورد شاعیری زۆرە؟‬ ‫رەهەندەکانی ئەم بۆچوونە چین الی تۆ؟‬ ‫ئەوەی الی خۆمان باوە ئەوەیە زۆربەی ئەوانەی دەست‬ ‫بۆ نووسین دەبەن سەرەتا بە شیعر دەست پێدەکەن‪،‬‬ ‫ئەمەش بە رووکەش وا دێنێتە بەرچاو‪ ،‬کە ئێمە شاعیرمان‬ ‫زۆربێت! ئەوانە وا دەزانن شیعر بوارێکی ئاسانە‪ ،‬بۆیە بێ‬ ‫سڵەمینەوە خۆ دەخەنە ناو ئەو تاقیکردنەوەیە‪ ،‬هەندێکیان‬ ‫سەرکەوتوانە رێگەی خۆیان لەنێو ئەو بوارەدا دەدۆزنەوە‪،‬‬ ‫هەندێکیشیان دەگەنە ئەو قەناعەتەی کە ئەوەی دەینووسن‬ ‫شیعر نییە‪ ،‬یان جووینەوەو لەبەرگرتنەوەویەکی رووتە‪،‬‬ ‫یان دەگەنە ئەو قەناعەتەی ئەو بوارەی دەستیان داوەتێ‬ ‫هی ئەوان نییە‪ ،‬ئیتر خۆیان لە بواری ژانرەکانی دیکەی‬

‫ئەدەبدا تاقی دەکەنەوە یان هەر بە تەواوەتی دەستبەرداری‬ ‫ئەدەب دەبن‪ ،‬هەندێکی دیکەیان سەرەڕای ئەوەش هەر‬ ‫دەستبەرداری نابن و تەمەنێك دەمێننەوە و هەر خەریکی‬ ‫باڵوکردنەوە دەبن‪ ،‬دیارە تەمەنی درێژ و نووسینی زۆر و‬ ‫باڵوکردنەوەی زۆر مەرج نین بۆ ئەوەی کەسێک بکەن بە‬ ‫شاعیر‪.‬‬ ‫* چۆن بتوانین لەنێو ئەم هەموو شاعیرانەدا دەنگە‬ ‫جوانەکان بناسینەوە؟‬ ‫لەنێو ئەمانەدا کە بەردەوام لەو بوارەدا ماونەتەوە‪،‬‬ ‫ژمارەیەکی دیاریکراویان توانیویانە نەک هەر درێژە بە رەوتی‬ ‫هونەری شیعریی بدەن‪ ،‬بەڵکو کاریگەریشیان هەبووە لەسەر‬ ‫ئاڕاستەکردنی ئەو رەوتە‪ ،‬ئەوانە بە هۆشیارییەوە زانیویانە‬ ‫ئەوەی دەینووسن دەچێتە خانەی شیعرەوە‪ .‬لەنێو بەرهەمی‬ ‫ئەو شاعیرانەدا هەندێ تێکستی ئەوەندە بەرز بەرچاو‬ ‫دەکەون‪ ،‬کە بە بۆچوونی من شایستەی ئەوەن ئەدەبی‬ ‫کوردی شانازییان پێوە بکات‪ .‬لە هەمان کاتدا‪ ،‬لەنێو نەوەی‬ ‫ئێستاشدا‪ ،‬هەندێك دەنگی شیعریی باش دەبیسترێن‪ ،‬کە‬ ‫لەو بڕوایەدام ئەگەر بە ئاگایی و هۆشیارییەوە بەردەوامی‬ ‫بە توانای خۆیان بدەن‪ ،‬لە ئایندە دا ماڵی شیعرمان بە‬ ‫چۆڵی نامێنێتەوە‪ .‬سیمای دەنگە داهێنەرەکانی ئێستا‪،‬‬ ‫لە نەوەی دوێنێ و لەوانەی کە تا ئێستاش بەردەوامن‪،‬‬ ‫هەروەها لەوانەی تازە هاتوونەتە ناو دونیای نووسین‪،‬‬ ‫بەوە جیا دەکرێنەوە کە بەڕاستی لە سۆنگەی هۆشیاریی‬ ‫و دنیابینییەکی هاوچەرخانەدا نووسراون‪ ،‬هەڵگری ماناو‬ ‫دەاللەتی قووڵن‪ ،‬لە خوێندنەوەیاندا هەست بە قووڵی ئاستی‬ ‫بیرکردنەوە و بەهرەمەندی شاعیرەکەیان دەکەیت‪ ،‬بۆ ئەوە‬ ‫نووسراون بخوێنرێنەوە‪ ،‬بەو مانایەی بۆ ئەوە نەنووسراون‬ ‫خوێنەر لە بەردەمیاندا دۆشدابمێنێ‪ ،‬بەڵکو خوێنەر لەیەکەم‬ ‫نیگادا هەست بە جوانی و قووڵی دەاللەتەکانیان دەکات‪،‬‬ ‫تێکستە شیعرییە جوانەکان خۆیان هەڵگری ناسنامەی‬ ‫خۆیانن‪.‬‬

‫(‪ 2‬لە ‪)2‬‬ ‫نووسەرو وەرگێڕ عەبدولغەنی کاکۆ‪ ،‬لەم دیمانە تایبەتەی “کولتووری زەمەن”دا دیدو‬ ‫سەرنجە ئەدەبییەکانی خۆی سەبارەت بە شیعرو ئیشکالییەتە شیعرییەکانی دنیای ئەمڕۆ‬ ‫دەخاتە روو‪ ،‬ناوبراو سەبارەت بە هەندێک پرسی گرنگ و ئەو مشتومڕە بێکۆتاییەی سەبارەت‬ ‫بە شیعری کوردی بە گشتی و شیعری نوێ هەیە‪ ،‬قسەی جیاوازی هەیەو لە رێی “کولتووری‬ ‫زەمەن”ەوە دەیانخاتە روو‪.‬‬ ‫چاوپێکەوتنی‪ :‬ئیدریس عەلی‬

‫‪2‬‬

‫نالی بە دیدێ دی‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫بە زاری گۆران نووسیویانە وەك‪ :‬بێسارانی‪ ،‬خانای قوبادی‪،‬‬ ‫مەولەوی و گەلێكی دی؟! نازانم نالی بەو بیرە فراوانەیەوە‬ ‫چۆن هەر شیعرەكانی خۆی بە كوردی دەزانێ؟!‬

‫راستیدا (مول)ە‪ ،‬بە واتای شەراب هاتووە كە لە فارسی كۆندا‬ ‫بە شێوەی (مل) نووسراوە‪ ،‬بەاڵم بە (مول) دەخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫نالی رووی دەمی لە حەبیبەیە‪ ،‬بەبۆنەی مردنی باوكییەوە‪،‬‬ ‫پێی دەڵێ‪ :‬كە باوكت كۆسپ بوو لە رێماندا‪ ،‬ئەوا ئەو مرد و‬ ‫من و تۆیش كارمان بۆ ئاسان بوو كە بەیەك بگەین‪ ،‬چونكە‬ ‫مەرگی باوكت كە وەك هەورە چەخماخەی بورجی پیرەژن‬ ‫وا بوو‪ ،‬ئەوا رۆیشت بەدەم بڕیاری خوداوە و بە رۆیشتنی‬ ‫ئەو (گوڵ و شەراب) ئامادە دەكرێن‪ -‬كۆڕی خۆش بە گوڵ و‬ ‫شەرابەوە‪ -‬كە بۆ بەزمی زەماوەند دەریبڕیون‪ .‬گوڵ= بووك‪،‬‬ ‫شەراب = شایی و شادی و كەیف (خۆشیباران)‪.‬‬

‫‪ 7‬تالیبی لیۆین و ئەڵقەی زوڵفمان نیشان دەدا‬ ‫راڕەوی میسرین و ئەو روومان لە موڵكی چین دەكا‪.‬‬ ‫ل‪108‬‬ ‫وشەی میسر لە لێكدانەوەكەدا‪ ،‬لەسەری نووسراوە و‬ ‫جێگەی خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا كە راڕەوی میسرە‪،‬‬ ‫زڵێخامان دێتە دەست‪ ،‬لە وشەی (چین) یشدا (فەرهاد)‬ ‫مان دێتە خەیاڵ‪ .‬لە كۆنەوە فەرهاد شەیدای شیرین و‬ ‫خاوەنی هونەری (تاقۆسان) ی كرماشان‪ ،‬وا دیاری كراوە‬ ‫كە خەڵكی واڵتی چینە‪ ،‬بەاڵم چین لەكوێ و سنووری‬ ‫كرماشان لەكوێ؟ راستیەكەی فەرهاد لەدایكبووی گوندی‬ ‫(چوێنە)ی ناوچەی كولیاییە‪ -‬رۆژهەاڵتی كرماشان‪ -‬ئەم‬ ‫(چوێنە) لەسەر زار گۆڕاوە بە (چین) چوێنە چێن چین‪.‬‬ ‫ئەم راستییە مێژوویەمان لە سەفەرێكدا كەوتە دەست ساڵی‬ ‫‪ 1991‬بە هاوڕێیەتی و چاوساغیی (بیژەن قادری) شاعیر‬ ‫و ئەدەبدۆست‪ ،‬كە دانیشتووی شاری سونگوری كولیاییە‪.‬‬

‫‪ 12‬تۆ باقیەیی ساقیەیی سەحنی چەمەن بە‬ ‫مەیدان هەموو مەی دانە بە كاسات و بە تاسات‪.‬‬ ‫ل‪142‬‬ ‫مەیدانی میسرەعی دووەم‪ ،‬وای بۆ دەچم (مێدان) بێ‪،‬‬ ‫بە واتای ئەو شوێنەی (مێ‪ -‬ئافرەت) تێیدا كۆدەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەم پێیە كە لە میسرەعی یەكەمدا وشەی (سەحن) بە‬ ‫واتای مەیدان هاتووە‪ ،‬ئیتر دانانی وشەی (مەیدان) بە هەمان‬ ‫واتا نالیانە نییە‪ .‬ئەم شاعیرەمان زۆرجار گەمەی بە زمان‬ ‫كردووە و هەندێكی بەرچاو وشەی داڕێژڕاوی خۆی هەیە‪ ،‬بەم‬ ‫پێیە مێدان دەبێتە یەكێك لەو وشانە و مەبەستیش تێیدا‬ ‫كۆبوونەوەی ئافرەتانە لە شایی و زەماوەنددا‪.‬‬

‫‪ 6‬خێل و قیچە‪ ،‬یا بە غەمزە بۆ نیشانەی دڵ بە چاو‬ ‫مەیلی راست هاوێتنی موژگانی‪ ،‬دڵ پەی كەردەكا‪.‬‬ ‫ل‪105‬‬ ‫لەباتی وشەی پەی كەر (پەكەر) بەشیاو دەزانم (پكر)‬ ‫فارسییە و بە كوردی دەبێتە (جاڕست‪ ،‬وڕس‪ ،‬قەڵس) راست‬ ‫هاوێشتنی تیری برژانگی‪ ،‬دڵ جاڕست دەكات‪.‬‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫بۆ گەورەیەکی شیعردۆست‪!.‬‬ ‫ لەبارەی نامەنووسین و ئەدەبیاتی نامە‪ ،‬لەم گفتوگۆ درێژەماندا‪ ،‬کە رەنگە‬‫پاشتریش ببێتە کتێبێک‪ ،‬لە دوو وێستگەدا باسی نامە دەستنووسەکانمان کرد‪،‬‬ ‫یەکەمیان ئەوەی حاجی تۆفیقی مەحمود ئاغا‪ -‬پیرەمێرد‪ ،‬کە لە سەرەتای‬ ‫شیعرنووسینیدا بۆی نارد و داوای لێکردووە شیعرێکی هەڵسەنگێنێ و بزانێ ئەوەی‬ ‫نووسیوویەتی شیعرە‪ ،‬یان دەبێ بە شاعیر؟ دووەمیان نامەیەکی تایبەتی بوو بۆ‬ ‫مامۆستا عەالدین سەجادیی‪ ،‬کە لە زیندانەوە بۆی ناردبوو‪ ،‬پێشتر ناوەڕۆکەکەیم‬ ‫بۆ خوێنەران خستە روو‪ .‬کە لە پەنجاکاندا لە زیندانی هەولێرەوە بۆی ناردبوو‪،‬‬ ‫نامەکەش هەندێ دەردەدڵ بوو لەبارەی شیعر و دیوانی شیعریی(مامۆستا گۆران‬ ‫بەردەوام بوو لە قسەکردن)‬ ‫ باسی ئەوەشمان کرد‪ ،‬کە شیعری بۆ هەندێ هاوڕێ و دۆست نووسیووە‪،‬‬‫بەشێکی زۆری شیعرەکانیش لە دیوانەکەیدا بەدوای یەکدا ریزکراون‪ .‬لەبارەی ئەو‬ ‫شیعرانەشەوە‪ ،‬وتی‪“ :‬هەندێ هاوڕێ و دۆستی خۆم‪ ،‬بەردەوام داوای شیعریان‬ ‫لێکردووم‪ ،‬بەتایبەتیش ئەو رۆژانەی کەمێ بێتاقەت دەبووم و حەوسەڵەی‬ ‫نووسینم نەدەما‪ ،‬زۆر لە هاوەاڵنم بە حاجی “تۆفیقی پیرەمێرد و بێکەسە فەنی و‬ ‫کاکەی فەالح و مامۆستا عەال و چەند پیاوماقوڵێکی تری شار‪ ،‬بە گوومان بوون‬ ‫لە بێدەنگییەکەم و داوای شیعری نوێیان لێدەکردم‪( ”.‬گۆران ئەم بەسەرهاتەی‬ ‫لە بارەی شیعری “بۆ گەورەیەکی شیعردۆست” بۆ گێڕامەوە‪)!.‬‬ ‫*بەاڵم من دەزانم بە شیعرێک وەاڵمی هەموو ئەو کەسانەت داوەتەوە‪،‬‬ ‫کە داوای شیعری نوێیان لێدەکردیت‪ ،‬لە دیوانی “فرمێسک و هونەر”یشدا ئەو‬ ‫شیعرەتان باڵوکردووەتەوە‪ ،‬بە ناوی “بۆ گەورەیەکی شیعردۆست”ێک‪ ،‬منیش‬ ‫شیعرەکەم لەبەرە‪ ،‬بۆت بخوێنمەوە؟‬ ‫ مامۆستا گۆران پێکەنینێکی کرد و “کەمێ بێدەنگی”‬‫* ئەو شیعرە ‪ 23‬بەیتە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی وەک پرسیار و وەاڵم بۆ داواکاری‬ ‫ئەو کەسانەت نووسیوە کە داوای شیعری نوێت لێدەکەن‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا‪،‬‬ ‫بەدەر لەو شیعرانەی کە بۆ هاوڕێ و خەڵکی ترت نووسیوە‪ ،‬لەوانە (جواب‬ ‫بۆ جەناب‪ ،‬هاوڕێم بێکەس‪ ،‬بۆ بولبوول‪ ،‬لە سەرەمەرگی هیوادا‪ ...‬هتد) بەاڵم‬ ‫شیعری “بۆ گەورەیەکی شیعردۆست” قووڵترە‪ ،‬لە رووی مانا و وێنەی شیعریی‬ ‫و خەیاڵ و تەکنیکەوە‪ ،‬بە جۆرێ من کە دەیخوێنمەوە هەستدەکەم هەندێ وێنە‬ ‫و ساتی تێدایە‪ ،‬نزیکە لە سات و لە رامانی زۆرێ لەو خوێنەرانەی سەرسامن بە‬ ‫شیعری تۆ‪ .‬ئەم بەرکەوتە و تایبەتمەندییەش‪ ،‬لەم شیعرەتدا دەبینن‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫دەستپێک و کۆتایی شیعرەکە دەکرێ خوێنەر مانای تری ئەم شیعرە بزانێت؟‬ ‫(وام بە مامۆستا گۆران وت)‬ ‫ من بۆ خۆشم سەرەتا و کۆتایی شیعرەکەم بەالوە مایەی لەسەر وەستان بوو‪،‬‬‫لەو رۆژگارەشدا کە نووسیشم چەند جارێ خوێندمەوە‪ ،‬بەتایبەتی سەرەتاکەی‬ ‫کە بە پرسیار دەستپێدەکەم‪ ،‬گەر سەیری شیعرەکانی من بکەیت‪ ،‬کەمتر ئەو‬ ‫شێوازە بەکاردێنم لە نووسینی شیعردا‪ ،‬کە دەستپێک پرسیار لە خوێنەر بکەم‪:‬‬ ‫شیعری جوانت ئەوێ؟ قوربان‪ ،‬شیعری جوان؟‬ ‫شیعرێک گەشە و زەردەخەنە با بە ژیان!‬ ‫شیعرێ چەشنی ئەستێرە بجریوێنێ‬ ‫روون بێ‪ ،‬ناخی دەریای دەروون بنوێنێ‬ ‫وەک بولبولی ناو هێالنەی گەرم و گوڕ‬ ‫ئاسوودە بێ و بەستە بڵێ سەرومڕ!‬ ‫شیعرێ کە وەک ساوا نازدار و جوان بێ‬ ‫خۆراکی گۆشتی دڵ‪ ،‬شیلەی ژیان بێ!‬ ‫شیعرێ کە هەر دەنگێکی زرنگەی زەنگ بێ‬ ‫هەر کەرتێکی نەخشێکی رەنگاوڕەنگ بێ!‬ ‫ خۆشت ئاماژەت پێدا‪ ،‬سەرەتای شیعرەکە بە پرسیار دەستپێدەکەم‪ ،‬لە‬‫تایبەتمەندی ئەو جۆرە شیعرانەی خوێنەر داوای دەکەن‪ ،‬بەاڵم ئایا من وەک‬ ‫شاعیرێ دەتوانم بەردەوام ئەو شیعرانە بنووسم؟ بێگومان نەخێر‪( !.‬مامۆستا‬ ‫گۆران وای وت‪)!.‬‬ ‫* بەاڵم هەستدەکەم جۆرێ لە خاکیبوون و خۆ سادەکردنەوەت تێدایە‪،‬‬ ‫لەسەر توانای شیعریی و شێوازی شیعرنووسین‪ ،‬کاتێ لە بەیتی حەوتەمی‬ ‫شیعرەکەدا‪ ،‬بەم بەیتە وەاڵمی ئەو خوێنەرانە دەدەیتەوە‪:‬‬ ‫قوربان‪ ،‬راستت ئەوێ من و شیعری وا‬ ‫چەشنی عەجەم ئەڵێ (کوجا مەرحەبا؟)‬ ‫ئەمە وەاڵمێکە بۆ دانانی سنوور و شێواز بۆ نووسینی شاعیر‪ ،‬چونکە من‬‫لە بەیتێکی تری ئەم شیعرەدا “بۆ گەورەیەکی شیعر دۆست‪ ”!.‬هێمام بۆ ئەوە‬ ‫کردووە‪ ،‬کە من لە ناخەوە خاڵیم و ئاگر و وزەی نووسینی شیعریم نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫وا بێدەنگم‪ ،‬کە کڵپەی سەند کانی وشە و شیعرم‪ ،‬بە هیچ بەربەستێ رێگەی‬ ‫لێناگیرێ‪ ،‬لەو کۆپلەدا وێنای ناخی خۆم لە خاڵی بوونی وشە و شیعردا بۆ‬ ‫خوێنەر دەکێشم‪:‬‬ ‫جگە لەوەش لە هەموو شت خراپتر‬ ‫دڵ خاڵییە‪ ،‬کوورەم تیا نییە ئاگر!‬ ‫* بەاڵم ئەو کۆتاییە غەمگینە چییە داوتە بە شیعرەکە‪ ،‬بۆ وا نائومێدی‪،‬‬ ‫نەدەکرا کۆتاییەکەی بە کراوەیی بۆ خوێنەری شیعرەکانت جێبێڵیت؟‬ ‫ پەیوەستە بەو چرکەساتەی نووسینەوە‪ ،‬ناتوانم درۆ لەگەڵ خوێنەری‬‫شیعرەکانم بکەم‪ ،‬هێڵی پەیوەندیی نێوان نووسەر و خوێنەر “راستگۆیی”ە‪ ،‬من‬ ‫هەمیشە دیدێکی غەمگین و کەمێ تراژیدیم بۆ ژیان و دەوروبەرم هەبووە‪ ،‬نەک لەم‬ ‫کۆپلەیەی کۆتایی ئەم شیعرەدا‪ ،‬بەڵکو لە زۆرێ لە شیعرەکانمدا‪ !.‬بە پێچەوانەوە‬ ‫کۆتایی ئەم شیعرە دادانەوەی پەردەیە‪ ،‬بەسەر کۆمەڵێ وێنە و بینینی جیاواز‬ ‫بۆ شیعرەکانم‪:‬‬ ‫بەسەر شیعرا کەسێ زاڵە سەربەست بێ‬ ‫بەرەڵاڵ بێ‪ ،‬بە عارەقی عەشق مەست بێ‬ ‫بۆ من وەها ئەلوێ ئیتر خامۆش بم‬ ‫با لە مەیدان ون بم و فەرامۆش بم!‬ ‫*کەواتە دەکرێ گفتوگۆ لەسەر ئەو دیدە غەمگینییە بکەین‪ ،‬کە لە هەندێ‬ ‫لە شیعرەکانتا هەیە؟‬ ‫ سەری رەزامەندی لەقاند‪.‬‬‫(بە دڵنیاییەوە‪ ..‬پێمخۆشە‪ ،‬لەسەر کام شیعر قسە بکەین؟ گۆران وای وت‪)!.‬‬

‫یم مەال ساڵەح‬ ‫حەک‬

‫بەشی چوارەم‬ ‫بەسەركردنەوەی بەرچاكێ وشە‬ ‫ئەڵقەی یەكەم‬ ‫‪ 1‬بە تیرێ دوو نیشانە چانیە ئەی رۆحەكەم شیرین‬ ‫بە غەمزەی تاقەیەك تیری لە فەرهادو لە خوسرەودا‪.‬‬ ‫ل‪85‬‬ ‫هێنانی وشەی (شیرین) هونەری تەلمیحە و لە جێگەیدا‬ ‫مەبەست (مەستوورەی شاعیرە) كە لە الیەكەوە دڵی داوە بە‬ ‫(خوسرەوخانی ناكام) ی والی ئەردەاڵنییەكان و لە الیەكی‬ ‫تریشەوە دڵێكی الی (نالی) بووە بەپێی ئەوەی كەڵە شاعیر‬ ‫و رۆشنبیرێكی ئەو دەورانە بووە و ماوەیەك بۆ خوێندن‬ ‫لە شاری سنە گیرساوەتەوە‪( .‬فەرهاد)یش كینایەیە لە‬ ‫(نالی) خۆی‪( .‬خوسرەو)یش لە الیەك (خوسرەو پەروێزی‬ ‫ساسانی) دەگەیەنێت و بە الكەی تریشدا (خوسرەوخانی‬ ‫ئەردەاڵنی)‪ .‬كەواتە وەك چۆن شیرین دڵێكی الی خوسرەو‬ ‫پەروێزی پاشای ساسانییەكان بووە‪ ،‬ئەوا دڵەكەی تریشی‬ ‫الی هونەرمەندی گەورە (فەرهاد) بووە‪ .‬بەم پێیە شیرین‬ ‫بە تیرێ دوو نیشانەی ناوەتەوە (مەستوورە)ش بە تیرێ‬ ‫دوو نیشانەی (نالی) و (خوسرەوخان) ی لەبەرچاو گرتووە‪.‬‬ ‫داوای لێبوردن لە رۆحی كاكە فاتیح دەكەم وردەكاری لە‬ ‫واتاكەیدا نەكردووە‪ ،‬کە یەكێكە لە شابەیتەكانی دیوانی ئەم‬ ‫شاعیرەمان‪.‬‬ ‫‪ 2‬نالی لە بەیتی سێیەمی ئەم غەزەلەیدا نووسیویە ‪:‬‬ ‫رەقیبی جوفتەلی نابێتە نەخچیرت كە خەركوڕە‬ ‫ئەلیفی چایرە دائیم لە قەشقەی كەردڕ و جەودا‪.‬‬ ‫ل‪84‬‬ ‫لەسەر وشەی (قەشقە) نووسراوە‪ :‬بۆمان راست نەكرایەوە‬ ‫مەعنای چییە‪ .‬ئەم وشە سێ واتای هەیە‪.‬‬ ‫‪ 1‬شووم و بێفەڕ ‪ -2‬بەدبەخت ‪ -3‬ئارەزوو‪( .‬هەنبانە‬ ‫بۆرینە) ل‪ .582‬لەسەر وشەی (جەو) یش نووسراوە (جۆ)‬ ‫كە رێی تێدەچێ‪ .‬بەاڵم ئەوەش هەیە لە (هەنبانە بۆرینە) دا‪،‬‬ ‫ل‪ 190‬لەسەری نووسراوە (برینگ‪ ،‬مقەستی خوری بڕینەوە)‬ ‫بەم پێیە پەیوەندی لە نێوان ئەم وشەیە و (چایر) دا دروست‬ ‫دەبێ كە واتای (لەوەڕگە) دەگەیەنێت و ئاژەڵ لەسەری‬ ‫دەژین‪.‬‬ ‫‪ 3‬غەزەلی ژمارە (‪ )6‬ل‪ 89‬سەرواكانی بریتین لە‬ ‫(ئیرەمدا‪ ،‬حەرەمدا‪ ،‬ئەلەمدا‪ ،‬كەمدا‪ ،‬یەمدا‪ ،‬غەمدا‪ ،‬قەڵەمدا‪،‬‬ ‫بەاڵم لە بەیتی سێیەمدا وشەی (عەمدەن) نووسراوە كە‬ ‫پێویستە بە شێوەی (عەمدا) بێ‪ ،‬لە بەیتی چوارەمدا‬ ‫(نمدا) نووسراوە‪ ،‬كە (نەمدا) دروستە‪ .‬ئەمەش پەیوەندە بە‬ ‫وردەكاری و جوانكارییەكانی نالیمان‪( .‬نەم) شێوە دەربڕینە‬ ‫فارسییەكەیەتی و (نم) كوردیەكەی‪ ،‬وەك (مەن‪ ،‬من‪ ،‬تو‪،‬‬ ‫تۆ‪ ،‬هتد‬ ‫‪ 4‬پێنجەم بەیتی ل ‪ 92‬بەم شێوە نووسراوە‪:‬‬ ‫لە چاوانم هەتاكەی قەترە خوێن دەكەی ئەی دۆست‬ ‫كوا ئەم عەهد و پەیمان و وەفا كابینتە بازا‪.‬‬ ‫(لە چاوا‪ ،‬نم) دروستە‪ .‬مەحویش دەڵێ‪ :‬لە چاوا‪ ،‬نم‬ ‫نەما بۆگریە‪ ....‬هتد‪.‬‬ ‫لە هونەری یاریكردن بە وشەدا‪ ،‬نالی بەر لە مەحوی بووە‪،‬‬ ‫هەر كۆمەڵێ وشە و داڕشتەی بەمشێوە چووبنە ناو شیعری‬ ‫كەسانی دییەوە‪ ،‬نالی لە بەرامبەریاندا وەستاوە و دەڵێ‪:‬‬ ‫ئەو گەوهەرە نوكتە كە لە (نالی) دەدزن خەڵق‬ ‫ئاوی نییە‪ ،‬وەك ئاگری بێ شەوقی دزانە‪.‬‬ ‫ل‪.489‬‬ ‫ئەم دیاردەیەی نێوان مەحوی و نالی الی وەفایی و‬ ‫كوردیشدا هەیە‪ ،‬چونكە (دەدزن خەڵك) بۆ كۆیە‪ ،‬نەك تەنیا‬ ‫مەحوی و ئەم وشەیە‪ ،‬بە وردگەڕانێ كەسی خۆی دەتوانێ‬ ‫دەستی ئەو دزانە بگرێ‪ .‬لەباتی (ئاوی نییە) (ئاوێ نییە)م‬ ‫بە الوە راستە‪ .‬بە واتای ئاوێك نییە‪ ،‬بەڵكو وەك ئاگری بێ‬ ‫شەوقی دزانە‪.‬‬ ‫‪ 5‬تەبعی شەككەر باری من كوردی ئەگەر ئینشا دەكا‬ ‫ئیمتیحانی خۆیە مەقسوودی‪ ،‬لە عەمدەن وادەكا‪.‬‬ ‫ل ‪102‬‬ ‫هیچ كوردێ لەگەڵ ئەم بۆچوونەی نالیدا نییە‪ ،‬چونكە‬ ‫زەق و زۆپ پێمان دەڵێ‪ :‬من كە بە كوردی دەنووسم ئەمە‬ ‫ئەزموونی خۆمە و بە ئەنقەست وا دەكەم‪ .‬بەاڵم پرسیار‬ ‫ئەوەیە‪ :‬هەر شیعرەكانی ئەم كوردین و بەس؟ ئەی چی‬ ‫لە تەمەنێكی درێژی شیعرمان بكەین بە زاروبن زارەكانی‬ ‫دی نووسراون؟ باباتایەری هەمەدانی شیعرە كوردییەكانی‬ ‫بە شێوە ئاخافتنی (لەك) نووسیوە‪ ،‬وەك دەڵێ و هەندێكم‬ ‫باڵوم كردۆتەوە‪:‬‬ ‫م تاهیر لەكم ئیعجاز دیرم‬ ‫م شاهێ چو خۆشین هەمڕاز دیرم‬ ‫م مەعشوقێ وەنامی فاتمەلوڕ‬ ‫سنەوبەر قامەتێ پڕناز دیرم‪.‬‬ ‫ئەی چی لە زاری كرمانجی ژوورو بكەین‪ ،‬كە مەالی‬ ‫جزیری و ئەحمەدی خانی و ‪....‬هتد هەیە‪ ،‬یا ئەو شاعیرانەی‬

‫‪ 8‬جەنانی وەك جینان كردم بە ماوا‬ ‫(حەبیبە)ی ماڵیاوا ماڵی ئاوا‪ .‬ل ‪118‬‬ ‫وشەی ماڵیاوا مەبەست تێیدا (مەڵكەندی)یە‪ ،‬كە گوندێك‬ ‫بووە و سلێمانی لە تەنیشتدا دروستكراوە‪( .‬كەند) وشەیەكی‬ ‫توركییە بە واتای (ئاوایی) و لە كوردیدا (كەند) گۆڕاوە بە‬ ‫(گوند) مەڵكەندیش بە كوردی (ماڵیاوا) بووە‪ ،‬ئەمەش وەك‬ ‫ئەحمەدئاوا‪ ،‬سەواڵوا و قاالوا و هی دی‪ .‬لەگەڵ (ماڵیاوا)ی‬ ‫یەكەمدا دەبێ دووەمیش بەم شێوەیەبێ كە هەردووكیان‬ ‫جیناسی تام دروست دەكەن بە جووتێ واتای جیاواز‪ .‬كورد‬ ‫زۆرجار لەپاڵ ماڵی ئاوادا ماڵیاواش بەكاردێنێ‪.‬‬ ‫‪ 9‬ریشەكەی پان و درێژە‪ ،‬بۆ خزمەت ریا دەكا‬ ‫زاهیرە هەركەس بە توول و عەرزی ریشیدا ریا‪.‬‬ ‫ل‪125‬‬ ‫وشەی (ریا) بۆ ئەوەی بچێتە خانەی هونەری (نالی)‬ ‫یەوە‪ ،‬دەبێ ئەو واتایەش لەبەرچاو بگرین كە لە كوردیدا‬ ‫بە شێوەیەكی دی (ریا) هەیە‪ ،‬بە واتای پیسایی پیاكرد‪،‬‬ ‫كە بەمەش لەگەڵ (ریا) میسرەعی یەكەمدا دەبێتە تەوریە‪،‬‬ ‫ئەودەم واتاكەی بەمشێوەی لێدێ‪ :‬روونە هەركەسێ هات و‬ ‫فیڕاندی بەسەر درێژی و پانایی ریشەكەیدا‪.‬‬ ‫‪ 10‬بۆ فەوتی سەدەف حەیفە بڕێژی دورەری ئەشك‬ ‫زایع مەكە دوڕدانە بە غارات و خەسارات‪.‬‬ ‫ل‪137‬‬ ‫وشە دوانەی (دوڕدانە) ئەوەش بە جوانی هەڵدەگرێ كە‬ ‫بە (كیسەی دووڕ) وەریبگرین یا كاسەی دووڕ‪ .‬ئیتر ئەوە‬ ‫نالییە و داونانەوە بۆ خوێنەرانی‪.‬‬ ‫‪ 11‬ئەو فەوت و وەفاتە سەبەبی عەهد و وەفاتە‬ ‫چوساعیقەیی بەردی عەجووز و گوڵ و مل هات‪.‬‬ ‫ل‪140‬‬ ‫وشەی (مل) بەداخەوە لە لێكدانەوەكەدا باش لەیەك‬ ‫نەدراوەتەوە (گوڵ و مل) بەیەك ناخۆن‪ ،‬بەڵكو لە‬

‫‪ 13‬قوربانی تۆزی رێگەتم ئەی بادی خۆش مرور‬ ‫ئەی پەیكی شارەزا بە هەموو شاری (شارەزوور)‬ ‫ل ‪184‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە لە بەڵگەنامەی كۆندا بە سلێمانی گوتراوە‬ ‫شاری شارەزوور وەك نازناو‪ ،‬جگە لەمە هەر ئەم شاعیرەمان‬ ‫لە شا شیعرێكی دیدا دەڵێ‪:‬‬ ‫درونی لدار ال (شارەزوور) و بردە‬ ‫كە ئەمەش هەر سلێمانی دەگرێتەوە‪ ،‬نەك پانتایی‬ ‫دەشتی شارەزوور‪ ،‬لە قۆناغێكی نزیك بە دەورەی نالیدا‬ ‫(زێوەر) دەڵێ‪:‬‬ ‫فیدایی خەدد و قەددی تۆ هەموو واڵتی گوڵعەنبەر‬ ‫بە عەرد و بەرد و دارەوە‪ ،‬بە ئاوی سەرچنارەوە‬ ‫(گوڵعەنبەر) شاژنێكی دەستەاڵتداری سەردەمی كۆن‬ ‫بووە‪ ،‬كە پایتەختەكەی شاری (خورماڵ) بووە و سنووری‬ ‫قەڵەمڕەوەكەی لە خوڕماڵ و هەورامانەوە تا دەگا بە دواخاڵی‬ ‫جوگرافیای شارەزوور كە (سەرچنار) بووە‪ .‬ئەوەش دەزانرێ‬ ‫كە لە كۆندا سەرچنار هەندێ دوور لە سلێمانی كەوتووە‪ ،‬بەم‬ ‫پێوانەیە سلێمانی ناوە و شارەزوور نازناو‪.‬‬ ‫‪ 14‬شارێكی عەدل و گەرمە‪ ،‬لە جێگێكە خۆش و نەرم‬ ‫بۆ دەفعی چاوەزارە دەڵێن شاری شارەزوور‪.‬‬ ‫ل‪192‬‬ ‫وشەی (گەرمە) (نالی)انە نییە‪ ،‬بەڵكو (گەرم) دروستە‬ ‫كە لەگەڵ (نەرم) دا دەبنە جیناسی موزاریع‪ .‬هەموو‬ ‫خوێنەرانی (نالی)ش ئەوەیان لە مشتدایە كە شاسواری‬ ‫هونەری (موحەسیناتی بەدیعی) بووە‪.‬‬ ‫‪ 15‬قەلبی مونەوەرە لە حەبیبانی نازەنین؟‬ ‫یا وەك سەقەر پڕە لە رەقیبانی لەندەهوور؟‬ ‫ل ‪199‬‬ ‫لە وشەی (رەقیبان) دا‪ ،‬ئەوە دەردەكەوێ كە تیرێكە بۆ‬ ‫سەرودڵی مەولەوی و مەستوورە‪ ،‬ئەوەش بەپێی ئەوەی كە‬ ‫مەولەوی و مەستوورە روو لە سلێمانی دەكەن‪ ،‬نالی پێی‬ ‫قەڵس دەبێ و لە هەندێ ئاماژەی بەیتی دیدا ئەو قەڵس‬ ‫بوونە و دژ وەستانی مەستوورە و مەولەوی دێتە دەست‪.‬‬

‫كاتێ‬ ‫مەولەویو‬ ‫مەستوورە‬ ‫هاتنە‬ ‫سلێامنی‪،‬‬ ‫نالی پێی‬ ‫قەڵس دەبێو‬ ‫لە هەندێ‬ ‫ئاماژەی‬ ‫شیعریدا ئەو‬ ‫قەڵسبوونە دژ‬ ‫بە مەستوورەو‬ ‫مەولەوی‬ ‫دەبیرنێت !‬

‫پەیکەری نالی ‪ -‬کاری هونەرمەند هادی زیائەدین‬

‫‪14‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫بێسەروبەرەیی‬ ‫لە دانانی پەیكەرەكاندا هەیە‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫رەهەند حەسەن‬ ‫کولتووری زەمەن‬

‫نووسەری‬ ‫خوێنەرکوژ‬ ‫هەڵمەت عوسمان _ کۆیه‬

‫ئەگەر نووسین بەرپرسیارێتی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا خوێندنەوە؛ ئەمەکدارییە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەش وەک نووسین کاتی دەوێ‬ ‫و خۆسازدانی گەرەکە‪ ،‬ئەو ژینگەیەی‬ ‫خوێندنەوە پێیدا تێپەڕدەبێ‪ ،‬هەمان‬ ‫شێوەی ساتەوەختی نووسینە‪ ،‬هەردووک‬ ‫ئارام و لەبار‪ .‬نە نووسین لە ناو فەزای‬ ‫غەڵبەغەڵب و دەنگەدەنگ دێتە بەرهەم‪،‬‬ ‫نە خوێندنەوەش‪ ...‬کەواتە تێچوی‬ ‫هەردووکیان وەک یەکە‪ .‬کارلێکی نووسەر‬ ‫و خوێنەر‪ ،‬لە چوارچێوەی دەق دەبێت‪.‬‬ ‫ئەوەی نووسەر دەیەوێت وێنای بکات بە‬ ‫وشە‪ ،‬خوێنەر بە بینین ئەزموونی دەکات‪.‬‬ ‫گەر نووسین دووبارە خولقاندن بێت‪،‬‬ ‫خوێندنەوە ئەو رۆحەیە؛ لە ناو جەستەی‬ ‫نووسین دەگەڕێت‪ .‬واتە ئەو دەقانەی‬ ‫بە دەقی زیندوو دادەنرێن‪ ،‬ئەوانەن کە‬ ‫زۆرترینجار خوێنراوەنەتەوە‪ ،‬لەگەڵ هەر‬ ‫خوێندنەوەیەکیش لێکدانەوەیەکی دیکەی‬ ‫بۆ دەکرێ‪ ،‬لەژێر بنەمای ئەو یاسایەی‬ ‫“تێگەیشتنی تاکەکان لێکجیان”‪.‬‬ ‫وای بۆ دەچم‪ ،‬رەنگە هیچ شکانێک‬ ‫هێندەی شکانی دڵی خوێنەر سامناک‬ ‫نەبێت‪ ،‬چونکە خوێندنەوە و هۆشیاری‬ ‫لە پەیوەندییەکی تەواوکاریدان‪ .‬گەر‬ ‫نووسین لە سەرەتاوە؛ چرایەک نەبوو بۆ‬ ‫رووناککرنەوەی دڵ و عەقڵە تاریکەکان‪،‬‬ ‫خودی نووسینەکە‪ ،‬دەبێتە بەشێک لە‬ ‫بەرهەمهێنانی تاریکی‪.‬‬ ‫هەر ئەوەندەش خوێنەر لە نووسەر‬ ‫تۆرا‪ ،‬ئەگەر کانیلەی نووسینەکانی دواتری؛‬ ‫ئاوێکی سازگاریش بێ‪ ،‬خوێنەر بینی‬ ‫پێوەنانێ و دەڕەوێتەوە!‬ ‫کەواتە ئەوەی لێرەدا گرنگە “متمانەی‬ ‫خوێنەر”ە‪ ،‬گەر نووسەر ئەو متمانەیە‬ ‫لەدەست بدات‪ ،‬دەبێ چاپی کتێبەکانی‪،‬‬ ‫هەر خۆی کڕیاریان بێت‪.‬‬ ‫ئەو نووسەرانەی خوێنەر کوژن؛ هیچ‬ ‫جیاوازییان نییە‪ ،‬لەو چەک بەدەست و‬ ‫مافیایانەی‪ ،‬کاریان کوشتن و رفاندنی‬ ‫هاواڵتی سڤیلە‪ ...‬ئاخر نووسەری وا هەیە‬ ‫نووسینەکانی هێندە تاقەتپڕوکێنە خوێنەر‬ ‫بێزاری گیانی دەتەنێ و ئیتر دوورمەبینە‬ ‫واز لە پڕۆسەی خوێندنەوەش بهێنێ و‬ ‫ئەوکات کۆمەڵگایەکی ناهۆشیارمان بۆ‬ ‫دروست دەبێ و چەند سەدەیەکی دی‬ ‫دەگەڕێینەوە دواوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەوەی لێرە پێویستە نووسەر‬ ‫بیزانێت‪ ،‬دەبێ ئاگای لە حەزی خوێنەر‬ ‫بێت‪ ،‬ئەم حەزەش رەنگە لە ساتێک بۆ‬ ‫ساتێکی دی؛ بگۆڕێت‪.‬‬ ‫گەر سەرنجتان دابێ؛ ڕۆژانە‬ ‫دەیبیستین‪ ،‬فاڵنە ناوەندی ڕۆشنبیری‬ ‫داوای یاسایی لەسەر فیسار هاوناوەند‬ ‫تۆمارکردووە‪ ،‬لەسەر ئەوەی بەرهەمی‬ ‫یەکدی بێ پرس چاپ و باڵودەکەنەوە‪...‬‬ ‫یان شاعیر لەسەر گۆرانیبێژی تۆمار‬ ‫دەکات‪ ،‬یان نووسەر لەدژی نووسەر!‬ ‫بەاڵم تا ئێستا الیەک لەوە‬ ‫نەکراوەتەوە‪ ،‬کاتێک منی خوێنەر‪ ،‬پارەی‬ ‫رۆژانەم بە کتێبێک دەدەم و کاتێکی زۆری‬ ‫بۆ تەرخان دەکەم‪ ،‬کەچی ئەوەی لە‬ ‫کتێبەکە هەڵی دەهێنجم و ئەوەی نووسەر‬ ‫پێمی دەبەخشێ‪ ،‬جگە لە “هیچ” هیچی‬ ‫نییە و ئەوەی بۆم دەمێنێتەوە‪ ،‬خەمخواردنە‬ ‫لەم چەندین کاتژمێر و رۆژانەی بەدیار‬ ‫رووپەڕەکانی کتێبەکە بەهەدەرم داوە‪.‬‬

‫لە بەشێكی شەقامی سالم و بەردەركی‬ ‫سەرای سلێمانی‪ ،‬زۆرترین پەیكەر دانراون‪،‬‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەكانیش بێئاگایی خۆیان‬ ‫لە دانانی ئەو پەیكەرانە دەردەبڕن و داوای‬ ‫رێكخستنەوەی دەکەن‪ ،‬پەیكەرسازێكیش‬ ‫دەڵێت‪ ،‬بێسەروبەرەیی لە دانانی‬ ‫پەیكەرەكاندا هەیە‪.‬‬ ‫جاران تەنها لەنێو شەقامێكی تەسكی‬ ‫باخی گشتی‪ ،‬بەدوو ریز پەیكەری‬ ‫شاعیرەكان دانرابوون‪ ،‬بەاڵم لە ماوەی‬ ‫ئەمساڵ و ساڵی رابردوودا‪ ،‬زۆرترین پەیكەر‬ ‫لە زۆرترین شوێنی سلێمانی دەبینرێت‪ ،‬كە‬ ‫زۆربەشیان پەیكەری كەسایەتییەکانن‪.‬‬ ‫بابەكر دڕەیی‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫رۆشنبیریی و هونەر لەسلێمانی بە‬ ‫(کولتووری زەمەن)ی راگەیاند‪ :‬ئاگاداری‬ ‫دانانی هەموو پەیكەرەكان نین‪ ،‬چونكە لە‬ ‫سلێمانی زۆر الیەنی دیكەش دەستوەردان‬ ‫لە كاری هونەری دەكەن‪ ،‬بەاڵم بۆ پەیكەر‬ ‫دەبێت ناوەندێك بڕیاری لێبدات‪ ،‬چونكە‬ ‫كارە هونەرییەكە دەمێنێتەوە‪ .‬ناوبراو‬ ‫روونیكردەوە‪ :‬دەوڵەمەند هەیە سپۆنسەر‬ ‫بۆ درووستکردنی پەیکەر دەكات‪ ،‬ئەوە لە‬ ‫رووی نییەتی كاركردنەوە باشە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫رووی هونەرییەوە كارەكە باش نییە‪.‬‬ ‫رۆژگار كەمال‪ ،‬سەرۆكی لقی سلێمانی‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫رۆژی جیهانیی‬ ‫وەرگێڕان‬ ‫رۆژی ‪ 9/30‬وەک رۆژی‬ ‫جیهانی وەرگێڕان لە الیەن‬ ‫یەکێتیی وەرگێڕانی جیهانەوە‬ ‫دەستنیشانکراوەو ساڵی ‪1991‬‬ ‫یونسکۆ پەسەندی کردووە‪.‬‬ ‫بەم بۆنەیەوە کولتووری‬ ‫زەمەن‪ ،‬هەفتەی داهاتوو‬ ‫تایبەت)‬ ‫(دۆسیەیەکی‬ ‫باڵودەکاتەوە‪ ،‬بە بەشداری‬ ‫کۆمەڵێک وەرگێڕکاری ناوداری‬ ‫کورد کە تێیدا باس لە گرنگیی‬ ‫وەرگێران و دۆخی وەرگێران‬ ‫دەکەن لە کوردستاندا‪.‬‬

‫پەیکەری (بێکەس‪ ،‬وەلی دێوانە‪ ،‬دایک) لە سێ شوێنی جیاوازی سلێمانی‬ ‫سەندیكای هونەرمەندانی كوردستان بە‬ ‫(کولتووری زەمەن) رایگەیاند‪ :‬دانانی‬ ‫پەیكەر دەبێت لە رووی كاری هونەریی‬ ‫و شوێنەوە بۆ بینەر گونجاو بێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫گرفتێك بۆ دانانی پەیكەرەكان دروستبووە‬ ‫و دەبێت پەیوەندی لە نێوان الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكاندا هەبێت‪ ،‬چونكە هەندێجار‬ ‫دانانی ئەو پەیكەرە‪ ،‬لە شوێنەکاندا بە‬ ‫پەیوەندیی شەخسی دەكرێت”‬ ‫چێنەر نزار یەكێكە لەپەیكەرسازە‬ ‫گەنجەكان‪ ،‬بە وتەی خۆی لە دوو‬

‫ساڵدا نزیكەی ‪ 28‬پەیكەری لە سلێمانی‬ ‫درووستكردووە‪ ،‬چێنەر بە (کولتووری‬ ‫زەمەن)ی راگەیاند‪ :‬لەسەر چ پێوەرێك‬ ‫دەڵێن پەیكەر لە سلێمانی زۆرە؟ ئەوەی‬ ‫هەیە بێسەروبەرەییە لە دانانی پەیكەرەكان‪،‬‬ ‫ئەگینا بە تەحەداوە دەڵێم تا ‪ 10‬ساڵی‬ ‫دیكەش كار بكرێت هەموو كۆاڵنەكان پڕ‬ ‫نابن لە پەیكەر‪!.‬‬ ‫ناوبراو وتی ‪”:‬ئەوەی هەیە نەبوونی پالنە‬ ‫بۆ دانانی پەیكەرەكان‪ ،‬بۆ نموونە شەقامی‬ ‫سالم و بەردەركی سەرا فەوزایەكی زۆر هەیە‪،‬‬

‫بەاڵم هەر لە بەردەركی سەرا پەیكەرەكانی‬ ‫ئەختەری رەشۆڵ و عەولەسیس دانراون‬ ‫كە خۆم دروستم كردوون‪ ،‬هەردووكیان لەو‬ ‫شوێنەدا شەهیدبوون”‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی زۆربەی پەیكەرەكان‬ ‫لە رووی هونەرییەوە گونجاو نین و زیاتریش‬ ‫پۆرترێتن‪ ،‬ئەو پەیكەرسازە وتی ‪”:‬‬ ‫نەبوونی پەیكەرسازی پۆرترێت زۆر كەمە‬ ‫لە سلێمانی‪ ،‬هەبوونی پۆرترێت ستانداری‬ ‫جیهانییە و زۆر كات دەبینرێت لە بەردەم‬ ‫كافێیەك پۆرترێت هەیە”‪.‬‬

‫‪m‬‬

‫‪.co‬‬

‫‪ess‬‬

‫‪npr‬‬

‫‪ame‬‬

‫‪w.z‬‬

‫کامەران رەئوف دوا گۆرانی منایش کردەوە‬

‫مەزهەر کەریم‬ ‫کولتووری زەمەن‬

‫بۆ ماوەی پێنج رۆژ لە هۆڵی‬ ‫شانۆی پەیمانگەی هونەرەجوانەکانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری و‬ ‫هونەری سلێمانی و تیپی شانۆی شار‪،‬‬ ‫شانۆگەری “دوا گۆرانی”یان نمایشکرد‪.‬‬ ‫نووسینی ئەنتوان چیخۆف‪ ،‬دەرهێنانی‬ ‫کامەران رەئوف‪ ،‬نواندانی هێرۆ جەواد‪،‬‬ ‫کامەران رەئوف‪ ،‬پێشتر ئەم نمایشە‬

‫هەمان دەرهێنەر لە هەشتاکانی سەدەی‬ ‫رابردوودا نمایشی کردبوو‪ ،‬بۆ دووەمجار‬ ‫پاش زیاتر لە سی ساڵ‪ ،‬شانۆگەرییەکەی‬ ‫دووبارە نمایش کردەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە دووبارە دەرهێنانەوەی‬ ‫ئەم شانۆگەرییە‪ ،‬ئەو دەرهێنەرە‬ ‫بۆ کولتووری زەمەن وتی‪( :‬زۆرێ‬ ‫لە دەرهێنەرە جیهانییەکان‪ ،‬کاتێ‬ ‫نمایشێک پێشکەش دەکەن‪ ،‬پاش‬ ‫سااڵنێ دووبارە نمایشەکە پێشکەش‬ ‫دەکەنەوە‪ .‬پیتەر برووک چەند جارێ‬ ‫“هاملێت”ی نمایش کردووەتەوە‪،‬‬

‫کۆمەڵێ بەرهەمی گەالوێژ‬ ‫(کارەکەر لەسەر باڵی سیمرخ‪،‬‬ ‫رێبوارێکی سەرگەردان‪ ،‬ئاتە خان‪،‬‬ ‫گەشتی کوردستان‪ ،‬بیرەوەرییەکانی من)‬ ‫ئەمانە و کۆمەڵێ کتێبی تر‪ ،‬بەشێکن‬ ‫لە کۆبەرهەمی (گەالوێژ ساڵح فەتاح)‬ ‫لەم رۆژانەدا بە دیاری بەخشیوونی بە‬ ‫کتێبخانەی زەمەن‪.‬‬ ‫بەرهەمەکانی گەالوێژ‪ ،‬مێژووی‬ ‫نووسینیان جیاوازە و لە سااڵنی‬ ‫رابردوودا بە هەردوو زمانی کوردی و‬ ‫عەرەبی لە هەرێمی کوردستان و لە‬ ‫دەزگا جیاوازەکانی (سەردەم‪ ،‬ئاراس‪،‬‬ ‫خاک) و چەند دەزگایەکی تر چاپی‬ ‫کردوون‪ .‬کتێبەکانیش بریتین لە (رۆمان‬ ‫و چیرۆک و نۆڤلێت و چیرۆکی مندااڵن‬

‫هەرجارێ بە فەلسەفەیەکی جیاواز‪).‬‬ ‫سەبارەت بەو گۆڕانکارییانەی ئەم‬ ‫نمایشە لەگەڵ نمایشی پێشووتری‬ ‫هەمان شانۆگەری‪ ،‬ئەو دەرهێنەرە وتی‪:‬‬ ‫(گۆڕانکارییەکە لە فەلسەفەی دەرهێنان‬ ‫و ماناکانی دەق و ستایلی دەرهێناندا‬ ‫خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬رەنگە بۆ من ئەوە‬ ‫بێت لە گۆشەیەکی ترەوە الیەنە‬ ‫جوانکارییەکەی نمایشەکە پێشکەش‬ ‫بکەمەوە‪ .‬منیش کە دەقێکی چیخۆفم‬ ‫هەڵبژاردووە هەر لەو سۆنگەیەوە بووە‪،‬‬ ‫کە مانای نوێی تێدا بەرهەم بێنم‪).‬‬

‫و بیرەوەرینامە‪.‬‬ ‫زمانی نووسین و گێڕانەوەی هەموو‬ ‫بەرهەمەکان زیاتر لە چوارچێوەیەکی‬ ‫ئەدەبیی گێڕانەوە و زمانی ئاخافتنی‬ ‫رۆژانەدایە‪ .‬چیرۆک و بەسەرهاتی‬ ‫زۆربەشیان ئەو چیرۆکە کۆمەاڵیەتیانەن‬ ‫کە رۆژانە و لە سەردەمە جیاوازەکانی‬ ‫ژیانیدا نووسەر بەسەری هاتوون و‬ ‫نووسونییەتەوەو پاشتر لەم کتێبانەدا‬ ‫لەچوارچێوەی چیرۆک و نۆڤلێت و‬ ‫بیرەوەریدا نووسیونییەتەوە‪.‬‬ ‫(گەالوێژ ساڵح فەتاح) ناسراو بە‬ ‫(گەالوێژخان) هاوسەری نووسەر و‬ ‫سیاسەتمەداری كورد ئیبرایم ئەحمەد‬ ‫(بلە) یە‪ .‬ساڵی ‪ 1930‬لە شاری موسڵ‬ ‫لەدایكبووە‪ .‬باوكی خەڵكی زاخۆیە و و‬ ‫لە بنەڕەتدا رەچەڵەکیان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫باكووری كوردستان‪.‬‬

‫دیمەنێک لە شانۆگەرییەکە‬

‫*دەربارەی حوکمڕانی و‬ ‫دەوڵەتداریی کوردی‬ ‫ئەم کتێبە زنجیرەی(‪)1٤٤‬ی کتێبی‬ ‫“سەردەم”ە لەم رۆژانەدا باڵوبووەتەوە‬ ‫و دیدێکی پراکتیکیانەیە بۆ دەوڵەت و‬ ‫کاری دەوڵەتداریی الی کورد‪.‬‬ ‫الوک ئەحمەد نووسەری ئەم کتێبە‪،‬‬ ‫لە چەند بەشێکی کورت و چڕوپڕدا‪،‬‬ ‫دیدی خۆی بۆ دەوڵەت و کاری‬ ‫دەوڵەتداری دەخاتە روو‪ .‬بە جۆرێک‬ ‫دەیەوێ گفتوگۆ و پرسیار سەبارەت بەو‬ ‫چەمک و زاراوە سیاسی و دەوڵەتییانە‬ ‫بوروژێنێت کە لە ئێستادا لە ناوەندی‬ ‫سیاسی و رۆشنبیریدا مایەی پرسیار و‬ ‫لەسەر وەستانە‪ ،‬نووسەری ئەم کتێبە‪،‬‬ ‫بۆچوونەکانیشی دابەشکردووە بەسەر‬

‫چەند بەشێکدا‪ ،‬لەوانە (خەونێکی بە‬ ‫ناوەڕۆک و بە ئامانج‪ ،‬بە دامەزراوەیی‬ ‫کردنی رەفتاری سیاسی و کۆمەاڵیەتیی‬ ‫هەرێم‪ ،‬پاراستنی هەرێم یان رۆچوون‬ ‫بەرەو نادیار و چەند بەشێکی تر‪).‬‬ ‫لە بارەی ئایدیا و بیرۆکەی چنین‬ ‫و کۆکردنەوەی چەمکەکان لەم کتێبەدا‪،‬‬ ‫نووسەری کتێبەکە لە پێشەکییەکەیدا‬ ‫دەڵێت‪( :‬پەیامی ئەم نووسینانە‬ ‫کە وەک بیرۆکەی پرۆژە و پرۆژەی‬ ‫سەرەتایی لە وتارئامێزدا ئامادەکراون‬ ‫بۆ بیانکردنی پرۆسەی دامەزراندنی‬ ‫حکومڕانییەکی سەنگیین و هۆنینەوەی‬

‫رەنجی سەدان ساڵەی نەتەوەیەک‪،‬‬ ‫کە خەون دەبینێت بە ژیانێکی پڕ‬ ‫شۆکمەندی بۆ نەوەکانی‪.‬‬ ‫لە نووسینی ئەم کتێبەدا‪ ،‬پشتمان‬ ‫بە ئەزموونێکی فراوان و چڕ لە ناوەوە‬ ‫و دەرەوەی هەرێمدا بەستووە‪ ،‬هەروەها‬ ‫بە سوودوەرگرتن لە ئەزموونی چەندین‬ ‫واڵت لە سەرچاوە و زمانی زیندوو و‬ ‫باوەڕپێکراوی بیانییەوە‪ .‬ئەم دوو‬ ‫کۆڵەکەیە یارمەتی داوین ئاوێتەیەک‬ ‫لە مەعریفە بەرهەم بهێنینەوە‪ ،‬وەک‬ ‫بەرگدروویەک کە ئاست و رەوتی‬ ‫شیاوی کەرەستەکەی خۆی دەزانێت‪) .‬‬

‫‪ww‬‬

‫دووفاقی نەوەی‬

‫گۆڕان و تروسکایی‬ ‫نوێ بەرگەی یەک‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫گشتییە‬ ‫ئیمتیاز‪ :‬سیاسی‬ ‫رۆژنامەیەکی‬ ‫وشە‬ ‫کۆمپانیای‬ ‫خاوەنی‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫تونێلەکە‬ ‫ئەوسەری‬ ‫تاقیکردنەوەی نەگرت‬

‫مەزهەر كەریم‬

‫‪ 17‬ساڵە لە کاری پێشکەشکاری و‬ ‫ئەکتەری دوورکەوتووەتەو‬

‫ڕۆژگارێک بوو‪ ،‬هەموو ئێوارانێک‬ ‫فریشتە مستەفا لەسەر شاشەی‬ ‫تەلەفزیۆنەوە دەردەکەوت‪ ،‬بەاڵم چەند‬ ‫ساڵێکە کەمترین دەرکەوتنی هەیە‪ .‬وەک‬ ‫خۆی دەڵێت‪ :‬ئەوە ماوەیەکی دیاریکراو‬ ‫بوو کە لەسەر شاشە بووم‪ ،‬ئێستا هیچ‬ ‫هۆکار نییە بۆ جارێکی تر دەرکەوتنەوەم‬ ‫وەکو پێشکەشکار‪.‬‬ ‫فریشتە هیچ هۆکارێکی دیاریکراوی‬ ‫نییە بۆ وازهێنان لە کاری میدیاو‬ ‫پێشکەشکاریی‪ ،‬تەنیا ئەوە دەڵێت‪ :‬ئەو‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ڕۆژگارە تێپەڕی و جارێکی تر ناگەڕێمەوە‬ ‫سەر شاشە‪.‬‬ ‫فریشتە بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬زۆر داوام‬ ‫لێدەکرێت وەک پێشکەشکار لەسەر شاشە‬ ‫دەربکەومەوە‪ ،‬بەاڵم لەم سەردەمەدا‬ ‫بەشێک لە میدیاکان و لە پاڵیدا سۆشیال‬ ‫میدیا‪ ،‬وەک دیوارێکی ناشرینی لێهاتووە‪.‬‬ ‫بۆیە زۆر بە وریاییەوە ئەو وشانە‬ ‫هەڵدەبژێرم کە بۆ میدیاکان دەیانڵێم‪.‬‬ ‫فریشتە ئێستا فەرمانبەرە لە بەشی‬ ‫ڕاگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیری‬ ‫سلێمانی و لە زۆر بۆنەو رێوڕەسم و‬ ‫فێستیڤاڵدا لەناوشاری سلێمانی‪ ،‬وەکو‬ ‫کۆڕگێڕو پێشکەشکار دەردەکەوێ‪.‬‬

‫بە دوای رووناکیدا‬

‫دەکات بە کلیپ‬ ‫دەرباز‬ ‫سوتان رەجەب‪:‬‬ ‫سەعدون یونس ‪-‬‬

‫زەمەن‬ ‫ڕۆژنامەی ئێستا‬ ‫سوتان‪ .‬دوای تۆمارکردنی گۆرانییەکە‬ ‫بەناوی‬ ‫زەمەن‬ ‫“زەمەن”ـەوە دەربکەومەوە‬ ‫ڕێگەی‬ ‫حەزمکرد لە‬ ‫كاری ڤیدیۆ كلیپی بۆ دەكرێت”‪.‬‬

‫هونەرمەندی گۆرانیبێژ (دەرباز شێرزاد) ئێستا‬ ‫خەریکی کارکردنە بۆ دروستکردنی کلیپێک بۆ‬ ‫گۆرانییە نوێکەی خۆی‪.‬‬ ‫دەرباز شێرزاد بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬نوێترین‬ ‫بەرهەمم بۆ ئەمساڵ‪ ،‬تۆمارکردنی گۆرانییەك بوو‬

‫تێكستی گۆرانیی سوتان‪ ،‬لە نووسینی ڕێدار‬ ‫سابیرە و كاروان ڕەمەزان كاری موزیكی بۆ كردووە‪.‬‬ ‫ئاوازەکەیشی لەالیەن دەرباز خۆیەوە دانراوە‪.‬‬ ‫کلیپی سوتان لەالیەن دەرهێنەر (یوسف‬ ‫لەشكری)ـەوە کاری دەرهێنانی بۆ دەکرێت و بڕیارە‬ ‫لە ئایندەیەکی نزیکدا باڵوبکرێتەوە‪.‬‬

‫زەمەن ‪ -‬ئەڵامنیا‬

‫دەقێکی شیعری شاعیری‬ ‫ناوداری کورد “ڕەفیق سابیر”‬ ‫هونەرمەندی ناوداری کورد سەعدون یونس لە تەمسیلی‬ ‫“هەبوو لە‬ ‫بەناوی “بەدوای رووناکیدا”‬ ‫نەبوو”دا‪ ،‬بە رۆڵی (ر‬ ‫ژمارەی داهاتووی “کولتووری‬ ‫زەمەن” باڵودەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەدوای رووناکیدا‪ ،‬لە ‪ ٢٦‬شیعری‬ ‫هایکۆ و هایکۆی ئازاد پێکهاتووە‪،‬‬ ‫نوێترین ئەزموونی شاعیرە‪ ،‬کە لە‬ ‫کۆمەڵێ پەنجەرەی بچووکەوە‪،‬‬ ‫کۆمەڵێ وێنەی ڕەنگاو ڕەنگ و‬ ‫سەرنجڕاکێشی جوان بە تەکنیکی‬ ‫شیعریی دەنەخشێنێ‪.‬‬ ‫بەفرێکی ئەستوور باریوە‪،‬‬ ‫شار سپیپۆش‪،‬‬ ‫ئاسمان ساماڵ‬ ‫مانگ تەزیوە‬

‫)ڤایپ)دایە‬ ‫ڕێژەی بەکارهێنانی لە ناو خوێندکارانی دواناوەندیدا لە ئەمریکا‬

‫چین‪ :‬زۆرینەی ڤایپەکان لە‬ ‫چین دروست دەکرێن و زیاترین‬ ‫بەکارهێنەریش لەو واڵتەدایە‬

‫هندستان‪ :‬ئەم واڵتە ڕێگە نادات گەنجان ڤایپ‬ ‫بکێشن و لەو واڵتەدا ‪ ١٠٦‬ملیۆن کەس جگەرەکێشن‬ ‫و لە پلەی دووهەمدا دێت‬

‫زۆرێک وەک جێگەرەوەیەکی بێ مەترسی جگەرەی‬ ‫دەزانن‪ ،‬ئەگەرچی تا ئێستا مەترسییەکانی بە تەواوی‬ ‫نەزانراوە‪ ،‬بەاڵم دەبێتە هۆی نەخۆشی کۆئەندامی‬ ‫هەناسە و پێشبینی دەکرێت مەترسییەکانی لە جگەرە‬ ‫زیاتر بێت‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬ ‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫مەزهەر كەریم‬

‫جیهان لە بەردەم مەترسی‬

‫لەم واڵتانە ڕێگە پێدراوە‬

‫‪0750 444 7109‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫‪07740881458‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫قەشەنگ عەبدوڵاڵ‪:‬فریشتە مستەفا‪ :‬ئەو رۆژگارە‬ ‫ناگەڕێمەوە سەر شاشەتێپەڕی بچمەوە سەر شاشە‬

‫حەمە الو‬ ‫هەژار‬ ‫عەبدوڵاڵ‬ ‫هۆشیار‬ ‫خۆ‬ ‫سەرپێکەوتنی‬ ‫وایهکیراپەڕاندن و‬ ‫خانەی‬ ‫هەنگاوەکانیڕهتی‬ ‫مووان ڕێسای بنه‬ ‫دیموکراتیدا که هه‬ ‫هەڵبژاردنیو هه‬ ‫له کهش‬ ‫رێکخستنەوە لە ئێستاوە تا سێ مانگی‬ ‫ملمالنێی مهدهنییان قبوڵ کردووه‪ ،‬که ههمووان بڕیاریان داوه دهست‬ ‫به جیاوازیهکانی خۆیانهوه بگرن‪ ،‬لهسهر ئهو جیاوازیانه ملمالنێ لهگهڵ‬ ‫هێزهکانی تردا بکهن و ئهو ملمالنێیه بخهنه ناو چوارچێوهیهکی مهدهنی و‬ ‫دوور له توندوتیژیهوه‪ ،‬لهو دۆخهدا دوای ههموو ههڵبژاردنێک بۆ حزبێکی‬ ‫سیاسی ئاساییه بچێته حکومهتهوه یاخود ببێت به ئۆپۆزسیۆن‪ .‬نه‬ ‫چوونه ناو حکومهت نهنگیه و نه بوون به ئۆپۆزیسیۆنیش خۆی له‬ ‫خۆیدا کارێکی گرنگه‪ .‬ئهوهی گرنگه حزبی سیاسی راستگۆ بێت لهگهڵ‬ ‫پهیامهکهی خۆیدا‪ ،‬لهگهڵ دهنگدهرانی خۆیدا و لهگهڵ ئهو دۆزهدا که‬ ‫بڕیاره بهرگری لێبکات‪.‬‬ ‫جواڵنەوەی نهوهی نوێ لهگهڵ دروستبوونیدا به گوتارێکی پۆپۆلیستی‬ ‫پهڕگیر له فۆرمداو بهرژهوهندخواز له ناوهرۆکدا‪ ،‬ماشێنێکی راگهیاندنی‬ ‫خستهگهڕ که باسی ههڵواسینی کوڕی سهرکردهکانی دهکرد‪ ،‬باسی‬ ‫ئهوهی دهکرد که بێزیان نایەت لهگهڵ هیچ سهرکردهیهکی حزبهکانی‬ ‫تردا دابنیشن‪ ،‬به قهولی خۆیان و ئهندام پهرلهمانه ههڵفڕیوهکانیان‬ ‫باسی پارادایمێکی نوێیان دهکرد‪ ،‬بهاڵم خۆ پارادایمی نوێ ههر به قسه‬ ‫نابێت‪ ،‬هێزێک زمان و دهربڕین و ڕهوشته سیاسیهکهی ‘ههڵواسین’ی‬ ‫تێنهپهراندبێت چۆن دهتوانێت باسی پارادایمی نوێ بکات؟‬ ‫سهرۆكی نهوهی نوێ لهسهر تهلهفزیۆن دهیگوت بێزی نایەت لهگهڵ‬ ‫مالیکی دابنیشێت‪ ،‬لهکاتێکدا مالیکی ماوهیهکی زۆر سهرۆک وهزیرانی‬ ‫عێراق بوو ئێستاش یهکێکه له سیاسهتکاره ههره بههێزهکانی عێراق‪.‬‬ ‫مالیکی وهکو ههر سیاسیهکی دیکه دهکرێت ڕهخنهی لێبگریت‪ ،‬نهیاری‬ ‫سیاسی بیت بهرانبهری‪ ،‬هاوپهیمانی له دژی پێکبهێنیت یاخود هاوپهیمانی‬ ‫لهگهڵدا‪ ،‬بهاڵم له تهلهفزیۆن بڵێیت بێزت نهیەت لهگهڵی دابنیشیت و‬ ‫دواتریش وەک بینیمان سەرۆکی نەوەی نوێ چووە الی مالیکی و لەگەڵی‬ ‫کۆبۆوەو ئەوە جگە لەوەی دواتر ئهندام پهرلهمانهکانت به مهبهستی‬ ‫بهکارهێنانیان بۆ سهفهقهی ئابووری گوماناوی بخهیته ژێر گوشارهوه‬ ‫(ئهندام پهرلهمانهکان خۆیان وا دهڵێن) ئایا ئهوه چی ناو بنرێت؟‬ ‫حزبی سیاسی دهتوانێت لهناو حکومهتیشدا بێت لەههمان کاتدا‬ ‫جیاوازییهکانی خۆی لهگهڵ حزبهکانی تردا بپارێزێت‪ ،‬دهتوانێت‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش بێت و لهگهڵ حیزبهکانی ناو حکومهتیشدا دابنیشێت‪،‬‬ ‫مادام ئهو حیزبه سیاسیه بڕیاریداوه بهشداری له پرۆسهی سیاسیدا بکات‬ ‫و شۆڕشی چهکداری نهکات و له دامودهزگاکان یاخی نهبێت‪ ،‬بهاڵم که‬ ‫تۆ لهکاتی بینینی سهاڵحهدین بههادین و مهسعود بارزانیدا بهیاننامهی‬ ‫فهرمی دهربکهیت و پێتوابێت کارهسات رویداوه‪ ،‬کهچی خۆت دوای چهند‬ ‫مانگێک بچیت لهگهڵ بارزانیشدا نا‪ ،‬بهڵکو لهگهڵ ئهندامێکی سهرکردایهتی‬ ‫پارتیدا دابنیشیت‪ ،‬بهاڵم که تۆ باسی هەڵواسینی خهڵک بکهیت لهبهر‬ ‫دهرکی سهراو دواتر داوای شهفاعهتیان لێبکهیت بۆ ئهوهی چاو له کێشه‬ ‫یاساییهکانت بپۆشن‪ ،‬ئهوه ناودهنرێت چی؟‬ ‫ملمالنێی سیاسی خهڵکی پشوودرێژی دهوێت‪ ،‬خهڵکی هاوسهنگ و‬ ‫سهالری دهوێت‪ ،‬خهڵکێکی دهوێت چی بۆ خۆی به ڕهوا و حهالڵ زانی‬ ‫بۆ کهسانی دیکهش به ڕهوا و حهاڵڵی بزانێت‪ ،‬چی بۆ کهسانی تر به‬ ‫حهرام زانی بۆ خۆیشی به حهرامی بزانێت‪ ،‬نهک خهریکی بیدعهی سیاسی‬ ‫بێتو پێی وابێت که خۆی سهری خسته ناو لمی بهرژهوهندییهکانیهوه‬ ‫ئیتر خهڵک نایبینێت‪.‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫هەولێر‬ ‫نووسینگەی‬ ‫ئیتاڵی یەک‬ ‫گوندی‬ ‫یەک‬ ‫ئیتاڵی‬ ‫گوندی ژمارە (‪)633‬‬ ‫خانووی‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫نەخشەساز‬ ‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪-‬ناونیشان‬ ‫گەڕەکی ئاشتی‬ ‫ئاشتی‬ ‫گەڕەکی‬ ‫سلێمانی ‪-‬‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫(‪)132‬‬ ‫خانوویسۆران‬ ‫شەقامی‬ ‫ژمارە (‪)20‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫ئەمریکا پالندەنێت بۆ‬ ‫ڕووبەڕووبونەوەی جگەرەی‬ ‫ئەلکرتۆنی بە هۆی‬ ‫مەترسییە زۆرەکانیەوە‬

‫لەم واڵتانە قەدەغەیە‬

‫وازهێنان لە جگەرە ئاسانرتە وەک لە ڤایپ‬

‫بەپێچەوانەی جگەرەوە‪ ،‬كە دەتوانیت لەدوای كێشانی‬ ‫یەك دانە‪ ،‬بوەستیت و پشوو بدەیت‪ ،‬بەاڵم جگەرەی‬ ‫ئەلكرتۆنی بەردەوام دەبیت لەسەری و مەترسی‬ ‫ئالودەیت زیاتر دەكات‪.‬‬

‫چۆن ڕێگری لە باڵوبوونەوەی‬ ‫زیاتری ڤایپ بکرێت؟‬ ‫* البردنی تام یەكێكە لە چارەسەرەكان‬ ‫چونکە زۆربەی گەنجان تام بەكاردێنن لە ڤایپەكاندا‬

‫* بەرزكردنەوەی نرخ یەكێكی دیكەیە لە چارەسەرەكان‪.‬‬ ‫* هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگاو دەرخستنی زیانەكان‪.‬‬ ‫* یارمەتی بەكارهێنەرەكان بدە وازی لێبێنن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫رابهر تهڵعهت‬

‫هارۆڵد السوێڵ ‪ ،١٩٣٦‬بهم شێوهیه‬ ‫پێناسهی سیاسهتی كردووه؛ كێ چی بهدهست‬ ‫دههێنێت؟ كهی و چۆن؟ له باسی سیاسهتدا‪،‬‬ ‫ئهم پرسیاره ههمیشه بهشێوهیهكی جهوههری‬ ‫خۆی نیشان دهدات‪ ،‬ئهگهرچی زۆرجار‬ ‫سیاسهت و سیاسهتكردن كهشێكی تهرفیهی‬ ‫و كات بهسهربردن بهخۆیهوه دهبینێت‪،‬‬ ‫بهتایبهت له كاتی ههڵبژاردنهكانداو ئهو‬ ‫كاتانهش كه سیاسهت دهبێته بابهتێكی فراوان‬ ‫و بێكۆتایی بۆ راگهیاندنهكان و راگهیاندنكاران‪،‬‬ ‫لهم حاڵهتانهدا تهنانهت پهرلهمان و كاری‬ ‫پهرلهمانتارانیش كهشوههوایهكی درامایی و‬ ‫شانۆیی بهسهریدا زاڵ دهبێت‪ ،‬به جۆرێك‬ ‫ههندێك جار پهرلهمان و ناوهندهكانی دیكهی‬ ‫بڕیاریش زیاتر وهك گۆڕهپانێك بۆ خۆنیشاندان‬ ‫دێنه بهرچاو وهك ئهوهی كه ناوهندێك بن بۆ‬ ‫دروستكردنی بڕیارو داڕشتنی سیاسهت‪ .‬له‬ ‫دۆخێكی بهم شێوهیهدا رهفتاری سیاسییهكان‬ ‫بهشێوهیهكی بهرچاو بریتی دهبێت له كۆمهڵێك‬ ‫لێدوانی رهمزی و سهرپێی بۆ وروژاندنی رای‬ ‫گشتی و دهنگدهرانی خۆیان‪.‬‬

‫ههندێك جاریش سیاسهت وهك رێگایهك‬ ‫بۆ چارهسهری كێشهكان پێناسه دهكرێت‪،‬‬ ‫وهك پرۆسهیهكی ئهقاڵنی بۆ دروستكردنی‬ ‫بڕیارو پێشنیاری چارهسهریی و پێشگرتن‬ ‫به رووداوی كارهساتبار‪ .‬له دۆخی ئێستای‬ ‫ههرێمی كوردستاندا‪ ،‬سیاسهت چۆن دهتوانێت‬ ‫ببێت بهو پرۆسه ئهقاڵنییهی كه لهسهر ئاستی‬ ‫ناوخۆییدا بهر به روودانی كارهسات بگرێت؟‬ ‫بۆ وەاڵمی ئهو پرسیاره‪ ،‬یهكهم ههنگاو دهبێت‬ ‫لهو دۆخه درامایی و شانۆییهی كه ئێستا‬ ‫ناوهندهكانی سیاسهت و سیاسییهكان و حزبه‬ ‫كوردییهكان تێی كهوتوون رزگارمان ببێت‪،‬‬ ‫دهبێت ناوهندهكانی سیاسهت به پهرلهمان و‬ ‫حكومهت و حزبهكانیشهوه له دۆخی شانۆیی‬ ‫و گوتاری رهمزی و سۆزداریی بێنه دهرهوهو له‬ ‫گۆڕهپانی خۆنیشاندانهوه ببن به ناوهندگهلێكی‬ ‫چاالك و ئهقاڵنی بۆ دروستكردنی بڕیارو‬ ‫داڕشتنی سیاسهت وهك بابهتێك بۆ تێپهڕاندنی‬ ‫قهیران و پێشكهشكردنی چارهسهر‪ .‬ئهمه چۆن‬ ‫دهكرێت؟ دیاره بۆ ئهمهش دوو ئاكتهر ههن‬ ‫دهبێت خۆیان چاك بكهن‪ ،‬یهكهم؛ پارتی‬

‫مەهدى كاوانى‬

‫نازانم کامەیان دەبێتە مانشێتی یەکەمی‬ ‫کۆنگرەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان‪.‬‬ ‫هەندەک دەگەڕێمەوە بۆ ناو مێژوو‬ ‫یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە یەکی‬ ‫حوزەیرانی ساڵی ‪ ١٩٧٥‬دامەزرا‪ .‬ئەگەر‬ ‫هەڵە نەبم یەکەم کۆبوونەوەی دامەزراندنی لە‬ ‫دیمەشق بوو و بە حزوری مام جەالل‪ .‬هەر‬ ‫دوابەدوای دامەزراندنی‪ ،‬بانگێشەی دووبارە‬ ‫هەلگیرساندنەوەی شۆڕش درا‪.‬‬ ‫زۆری پێ نەچوو یەکێتی وەک نیمچە‬ ‫بەرەیەک لەنێوان بزوتنەوەی سۆسیالیستی‬ ‫کوردستان و کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان‪،‬‬ ‫هەبوونی خۆی نیشان دا‪ .‬مام جەالل سکرتێرو‬ ‫باڵی بزوتنەوەش زیاتر لەالیەن عەلی‬ ‫عەسکەری و دکتۆر خالیدو حوسێن بابە شێخ‪،‬‬ ‫ئاراستە دەکران‪ .‬باڵی کۆمەڵەی رەنجدەرانی‬ ‫کوردستانیش لە سەرەتادا لەالیەن هاوڕێ ئارام‬ ‫(شاسوار جەالل) تا شەهیدبوونی ئاراستە‬ ‫دەکران‪.‬‬ ‫دوای شەهیدبوونی ئارامیش‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لە هەندەران گەڕایەوەو سەرکردایەتی‬ ‫کۆمەڵەی رەنجدەرانی گرتە دەست‪.‬‬ ‫کارەساتی هەکاری گورزێکی کوشندە بوو‬ ‫بەر یەکێتی و بزاڤی نیشتمانی کوردستانی‬ ‫باشوورو سەرجەم بزاڤی نیشتمانی کوردی لە‬ ‫هەر چوار پارچەی کوردستان کەوت کە تیایا‬ ‫‪١٠٠٠‬کەس لە کاکڵە هەرە لێهاتووەکەی شۆڕشی‬ ‫نوێ هەر لە شەهید بوون و بریندار بوون و‬ ‫خۆڕادەست کردنەوە بۆ ڕژێم و پەرت بوون و‬ ‫دەناویشیاندا سێ لە هەرە سەرکردە سیاسی‬ ‫و عەسکەریەکانی بەناوی عەلی عەسکەری و‬ ‫دکتۆر خالیدو حوسێن بابە شێخ‪ ،‬شەهید کران‪.‬‬ ‫دوابەدوای ئەو کارەساتە پاشماوەکانی‬ ‫بزوتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان لەناو‬ ‫بەرەی یەکێتی هاتنە دەرێ و دواتر چوونە‬ ‫ناو جوود کە ئەمەکەی دوایی زیاتر لەالیەن‬ ‫پارتی و حیزبی شوعی ئاراستە دەکران‪.‬‬ ‫ئەو جودابوونەوەیە ئەگەر هەڵە نەبم لە‬ ‫کۆنگرەیەکی ئەو حیزبەوە بوو و ناوەکەشیان لە‬ ‫بزوتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان بۆ پارتی‬ ‫سۆسیالیستی کوردستان گۆڕی‪ .‬هاوزەمان‬ ‫مام جەاللیش پاشماوەکانی بزوتنەوەی‬ ‫سۆسیالیستی کوردستانی کۆکردەوەو بە‬ ‫هەمان ناوی بزوتنەوەی سۆسیالیستی مانەوەو‬ ‫یەکێتیشیان وەک نیمچە بەرە بە خەڵک‬ ‫دەناساندو دواتر خەتی گشتیشی لێ پەیدا بوو‪.‬‬ ‫بەندە بە حوکمی ئەوەی لەناو هەرسێ‬ ‫کۆنفراسی کۆمەڵەو لە جودابوونەوەی ئااڵی‬ ‫شۆڕش لەگەڵدابووم بۆیە وەک کەسێکی تا‬ ‫رادەیەک شارەزا‪ ،‬رووداوەکان دێنمە پێش‬ ‫چاوی خۆم و بۆ ئێوەی دەنووسمەوەو داوای‬ ‫لێبوردنیش دەکەم ئەگەر وردبینی باش یان‬ ‫کەوتبمە ناو هەر هەڵەیەکەوە‪ ،‬نەکردبێ‪.‬‬ ‫دەبێ ئەوەش بڵێم شەڕی هەشت ساڵەی‬ ‫عیراق و ئێران‪ ،‬پەرەسەندنێکی هەرە فراوانی‬ ‫جواڵنەوەی سیاسی و پێشمەرگەیی بەر‬ ‫کوردستانی باشوور کەوت و پشکە فراوانەکەش‬ ‫بە پلەی یەکەم بەر کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی‬ ‫کوردستان کەوت و پلەی دووەمیش بەر الیەنە‬ ‫بەرامبەرەکە کە دەکاتە پارتی سۆسیالیستی‬ ‫کوردستان‪ .‬حیزبی شیوعی عێراقیش ئەو‬ ‫فراوان بوونەی بەرکەوت‪.‬‬

‫دەتوانم بڵێم ئەگەر شەڕە براکوژی و‬ ‫جیابوونەوەو لەت لەت بوون نەبوایە‪ ،‬ڕاپەڕینی‬ ‫بەهاری ساڵی ‪ ١٩٩١‬بە تەواوەتی کاری خۆی‬ ‫دەکردو لە ڕۆژگارێکی وەک ئەمڕۆمان ئەگەر‬ ‫بە دەوڵەت بوونیش نەبوونایە‪ ،‬حوکمڕانیەکی‬ ‫کوردی ژیکەاڵنەو پەرەسەندوومان پێکدەهێنا‪.‬‬ ‫گورزی دووەم کە بەر یەکێتی کەوت‬ ‫جیابوونەوەی ئااڵی شۆڕش بوو‪.‬‬ ‫گورزی سێیەمیش دروستبوونی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان و گورزی چوارەمیش ئەو باڵباڵێنەیەی‬ ‫ناو یەکێتیە‪.‬‬ ‫سەدەیەک و زۆریش بە زیاترەوەیە بزاڤی‬ ‫سیاسی و چەکداری بە دەیان جارو لە‬ ‫ئاستی هەموو پارچەکان‪ ،‬تووشی دەیان‬ ‫شکست و هەستانەوە‪ ،‬بووە‪ .‬بزاڤی سیاسی‬ ‫کورد‪ ،‬چونکێ بزاڤێکی خۆرسکەو تەعبیر لە‬ ‫نەتەوەیەکی پەنجا ملیۆنی و بێ دەوڵەت بوون‬ ‫و چەوسانەوەو زوڵم لێکردوو بووە‪ ،‬ئەو بزاڤە‬ ‫کە دەشکەوێ یان نوشوست دێنێ‪ ،‬دووبارەو بە‬ ‫فۆڕمی نوێوە دەکەوێتەوە سەر خۆی‪.‬‬ ‫کە‬ ‫دەوڵەتانەی‬ ‫ئەو‬ ‫پارسەنگی‬ ‫کوردستانیشیان پێوە لکێندراوە‪ ،‬ڕۆلی خۆی‬ ‫دەبینێ لەسەر ئەو قەوارە بەهێزیەی بزاڤی‬ ‫سیاسی کورد‪ .‬بۆ نمونە لە جەنگی جیهانی‬ ‫یەکەم و بە دوایەوە کە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی‬ ‫کەوت‪ ،‬دەرفەتێک بۆ گەشەکردنی بزاڤی سیاسی‬ ‫کورد رەخسا لەسەر ئاستی واڵتە براوەکانی‬ ‫جەنگی جیهانی یەکەم کە هاوپەیمانان بوون‬ ‫و بەریتانیاو فەرەنساش لە ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست بە کوردستانیشەوە‪ ،‬ڕۆڵی یەکەمیان‬ ‫دەبینی و دەناویشیان دا دامەزراندنی دوو‬ ‫دەوڵەتی کوردی و ئەرمەن هاتنە ناو ناوانەوەو‬ ‫لەناو ڕێکەوتننامەی سیڤەر کە لە فەرەنسا‬ ‫بەسترا‪ ،‬دروستبوونی دەوڵەتی کوردی هاتە ناو‬ ‫باس و خواسەکان‪.‬‬ ‫دوابەدوای دروستبوونی تورکیای نوێ و‬ ‫کەمالیزم؛ ڕێکەوتننامەی لۆزان سیڤەرو خەونی‬ ‫کوردی مراند‪ .‬ڕێکەوتننامەی جەزایری ساڵی‬ ‫‪١٩٧٤‬یش خەونی شۆڕشی ئەیلولی مراند‪.‬‬ ‫ئێستاکە چ بە نسبەت ئێران چ بە نسبەت‬

‫‪19‬‬

‫كێ چی به دهست دههێنێت؟‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬دهبێت پێداچوونهوه‬ ‫به تێگهیشتنی خۆی بكات بۆ چهمكی‬ ‫حوكمڕانی و بهڕێوهبردن‪ ،‬چونكه بهڕێوهبردن‬ ‫پێویستی به پاشخان و بهرنامهو ئاراستهی‬ ‫ئابوری و كۆمهاڵیهتی وردو دهستنیشانكراو‬ ‫ههیه‪ ،‬دهبێت پارتی له دینامیكی جوڵهو‬ ‫گهشهكردنی كۆمهاڵیهتی ههرێمی كوردستان‬ ‫تێبگات و رێگا خۆش بكات بۆ رهخساندنی‬ ‫دهرفهت و بهشداری بهشێوهیهكی یهكسان بۆ‬ ‫گشت ئاراستهو هێزه كۆمهاڵیهتییهكان‪ ،‬دهبێت‬ ‫رێگا خۆش بكات بۆ دروستكردنی دیدگای‬ ‫هاوبهش و بهشداری الیهنهكان له داڕشتنی‬ ‫ستراتیژی نهتهوهیی و ناوخۆیی و ئابوریدا‪،‬‬ ‫به تهنها خاوهندارێتی كوردستان‪ ،‬ئهمڕۆ‬ ‫نهك به پارتی به هیچ الیهنێك ناكرێت‪ ،‬بۆیه‬ ‫سیاسهتی قۆرغكاری ناتوانێت سهركهوتوو‬ ‫ببێت‪ .‬ئاكتهری دووهم‪ ،‬بزوتنهوهی گۆڕان‬ ‫و یهكێتی و هێزهكانی دیكهن‪ ،‬لهسهر ئهو‬ ‫هێزانهی بهرامبهر پارتی پێویسته خۆیان له‬ ‫گوتاری قوربانی دهستی پارتی رزگار بكهن‪،‬‬ ‫چیتر رۆڵی قوربانییهكی سیاسی نهگێڕن و‬

‫شیوهن بۆ ئهوه نهكهن كه لێیان زهوتكراوه‪،‬‬ ‫چونكه بزوتنهوهی گۆڕان و یهكێتی بهتایبهت‬ ‫دوو هێزی كاریگهرن و بهشێكی گرنگن له‬ ‫دینامیكی كۆمهڵگای ههرێمی كوردستان و‬ ‫نهخشهی هێز تیایدا‪ ،‬ئهوان دهبێت مامهڵه‬ ‫لهگهڵ دۆخی تازهی ههرێمی كوردستاندا بكهن‬ ‫و بچنهوه سهر ئهوه كه كێ دهتوانێت چی‬ ‫بهدهستبهێنێت و كەی و چۆن؟ بۆ ئهمه شیوهن‬ ‫و گوتاری قوربانی داد نادات‪ ،‬بهڵكو دهبێت‬ ‫خۆیان بۆ تێههڵچوونهوهی سیاسی و گفتوگۆ‬ ‫ئاماده بكهن و بهدهر له هیچ هێڵێكی سوورو‬ ‫عاتیفه بهرنامهو دیدگای خۆیان بۆ شهراكهت‬ ‫و حوكمڕانی پێشكهش بكهن‪ ،‬دهبێت سوود‬ ‫له ههموو مهوداكانی سیاسهتكردن و دانوسان‬ ‫وهربگرن و كار بۆ دروستكردنی بڕیار بكهن‬ ‫به ئاراستهی چارهسهریی و كهمكردنهوهی‬ ‫قهیرانهكان‪ ،‬لهمڕۆدا بۆ خهڵكی كوردستان‬ ‫ئهوهی له ههموو شت گرنگتره سوككردنی‬ ‫باری قورسی قهیرانهكانه‪ ،‬كێ چی بهدهست‬ ‫دههێنێت‪ ،‬بهرامبهرهكهی ئهوهیه كێ چی بۆ‬ ‫خهڵكی ههرێم دهكات؟‬

‫کۆنگرەیەکی تەوافوقی‬

‫یان ساڕێژکردنی برینەکان؟‬

‫تورکیا کەم کەس هەیە غیرەیان پێ ببات و‬ ‫حکومەتی ناوەندی عیراقیش دەناو پەرتەوازەی‬ ‫شیعەو سونەو حشدی شیعی و دوو ناوەندی‬ ‫دەسەالتی ئێرانی و ئەمەریکی دایەو لە‬ ‫بەرامبەریشدا جگە لە حوکمرانی باشوور‪،‬‬ ‫حوکمرانیەکی ژیکەالنەش لە ڕۆژئاوا هەیەو ئەو‬ ‫ڕێرەوە سیاسی و حوکمرانیەی هادەپ و قەندیل‬ ‫و ئیمیرالی خەریکە بە تەواوەتی دەچیتە ناو‬ ‫پرۆسەی سیاسی تورکیا‪.‬‬ ‫کە ئەو هێنانەوانەو بەیەکبەستنەوەکان‬ ‫دێنمەوە لەناو باس و خواسێکی کۆنگرەی‬ ‫یەکێتی نیشتمانی کوردستان زیاتر مەبەستم‬ ‫لەوەیە کە ئەو حیزبە پاش ئەو هەموو‬ ‫کەرتبوون و لەت بوونو باڵبڵێنەو هیوا بۆ‬ ‫هەستانەوە‪ ،‬دەبێ حیسابی بۆ بکرێ‪.‬‬ ‫ئەگەر دەباشان نەمرێندرابایە‪ ،‬بە دوایەوە‬ ‫تەوازونی سیاسی لەنێوان پارتی لەالیەک و‬ ‫یەکێتی و بزوتنەوەی گۆران بە پێکەوەیی‬ ‫دروست دەبوو و لەوانە بوو زەمینەی‬ ‫یەکگرتنەوەشیان بۆ بڕەخسابایە‪.‬‬ ‫کە مرێندراو بە دوایەوە بەتایبەتی لە‬ ‫کابینەی ئێستای نۆیەم‪ ،‬پارتی بە تەفەوقەوە‬ ‫سەرکردایەتی ئەو کابینەیەو ئاراستەکانی‬ ‫یەکێتی و گۆڕان دەکات‪.‬‬ ‫ئەو قسانە بە مانای بەهێزبوونی پارتی‬ ‫ناگەیەنێ بە قەدەر ئەوەی کە الیەنەکانی‬ ‫بەرامبەر دەناو کلێشەی دوو کەرت بوون و‬ ‫باڵباڵێنەو نەبوونی ڕوئیای سیاسی بوونەتەوە‪.‬‬ ‫جوڵەی سیاسی لە هەشت کابینەی پێشتری‬ ‫دەناو گەندەلی و ناشەفافیەت و پەرتەوازەیی‬ ‫و بێبڕوایی خەلکدا بوون‪.‬‬ ‫دوا هەڵبژاردن کە تەنیا ‪٪٣٥-٣٠‬ی خەڵک‬ ‫دەنگی داو لە ‪٪٢٥-٢٠‬ی دەنگەکانیش‬ ‫پڕ کرانەوە مانای وایە جەماوەری هەموو‬ ‫حیزبەکان لە کورتی داوەو دەنگەهاتووەکانی‬ ‫پەڕلەمانیش دەنگی حەقیقی حیزبەکان نیشان‬ ‫نادا‪.‬‬ ‫کەواتە هەم کۆنگرەی داهاتووی یەکێتی و‬ ‫هەم جولەی سیاسی گۆڕان و پارتەکانی ترو‬ ‫هەروەها پارتیش دەبێ بۆ گەڕانەوەی متمانەی‬

‫ئەو ‪٪٦٥‬ی کە دەنگی بە هیچ حیزبێ نەداوە‪،‬‬ ‫بە خۆیاندا بچنەوە‪ .‬کابینەی نۆ دەتوانێ‬ ‫لەم و شەمل بکاتو عەهدێکی نوێ بۆ پارتە‬ ‫سیاسیەکان بێنێتە کایەوە‪ ،‬هێشتا زۆر زووە‬ ‫قسە لەو بارەیەوە بکرێ‪.‬‬ ‫بە بڕوای خۆم ئەگەر بێت و کۆنگرەی‬ ‫یەکێتی لەم و شەمل بکات و برینەکان دیاری‬ ‫بکات و کار بۆ سارێژ کردنیان بکات‪ ،‬دەبێ‬ ‫کاری یەکەمی تەتبیعکردنی پەیوەندیەکانی لە‬ ‫زۆنی سلێمانی‪ ،‬بێ‪ .‬بە پلەی یەکەم لەگەڵ‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان بێت و کاریش بۆ کارا‬ ‫کردنەوەی دەباشان بدات و کاری دووەمیش‬ ‫ئەو حکومەتە خۆجێیەی کە لەگەڵ بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان پێکەوە بەڕێوە دەبەن بەهێزی کەن و‬ ‫هەتا بۆیان بکرێ بە پێکەوەیی پاکی کەنەوە‬ ‫لە گەندەلی و ناشەفافیەت‪.‬‬ ‫کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی نیشتمانی‬ ‫کوردستان ئەگەر شێلگیرانە کار بۆ ئەوە‬ ‫نەکەن کە برینەکان سارێژ کەن‪ ،‬کەواتە وەک‬ ‫ئەوە وایە کە هیچیان بە هیچ نەکردبێ‪ .‬ئەگەر‬ ‫کۆنگرەیەکی تەوافوقیش بکەن‪ ،‬پێیەوە‪،‬‬ ‫برینەکانیان قولتر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بە بڕوای خۆم ئەگەر بێت و بەشداربووانی‬ ‫کۆنگرە بە هۆشیاری دەنگ بدەن و نەیەڵن‬ ‫ئەوانەی کە یەکێتی بە مەرجەعی یەکەم و‬ ‫کۆتا دانانێن با دەنگیان پێ نەدەن‪.‬‬ ‫هەقیشە بەشداربووانی کۆنگرە دەنگ بە‬ ‫جیلی نوێ و ئەوانەی کە پەرۆشی چاکسازی و‬ ‫چاککردنی باری یەکێتینە‪ ،‬دەنگیان پێ بدەن‪.‬‬ ‫هەموو‬ ‫لە‬ ‫دێرینەکان‬ ‫یەکێتیە‬ ‫موناسەباتەکانیان شانازی بە حیزبەکەیان لە‬ ‫سەردەمەکانی شاخو دواترو ئەو سەردەمانە‬ ‫دەکەن کە مام جەالل و کاک نەوشیروان‬ ‫کەسی یەکەمی ئەو حیزبە بووینە‪ .‬دەی دەبا‬ ‫کۆنگرەی ئەو جارەی ئەو حیزبە لەپێناو‬ ‫زیندوو کردنەوەی ئەو هەلە زێڕینەی ئەو‬ ‫کاتیان بێت‪.‬‬ ‫هەموومان چاوەڕوانی لێکەوتە باشەکانی‬ ‫گۆنگرەی چوارەمی یەکێتی نیشتمانی‬ ‫کوردستانین‪.‬‬

‫د‪.‬سەردار عەزیز‬

‫مستەر پێنج لە سەت‬ ‫گەر لە ناوەندی شاری لیشبۆنەوە بەرەو زانکۆی کاتولیک‬ ‫یان یاریگای بەنفیکا بڕۆی بەالی مۆزەخایەنەیەکی گەورەدا‬ ‫تێدەپەڕێت‪ ،‬کە ناوی مۆزەخانەی گولبەنکیانە‪ .‬گولبەنکیان‬ ‫ناوی کەلۆست سەرکیس گولبەنکیانە‪ .‬لە خێزانێکی ئەرمەنی‬ ‫دەوڵەمەند لە ئیستنەبول دێتە دونیاوە‪ .‬ئەرمەنیەکانی‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی دوو بەرەبون‪ ،‬ئەوانەی لە ڕۆژئاوای‬ ‫تورکیابون نزیک بە ئەوروپا بون و ئەوانەی لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫تورکیا بون نزیک بە روسەکان بون‪ .‬تێگەیشتن لە چارەنوسی‬ ‫ئەوان لە زۆر ڕوەوە بە سودە بۆ ئەمڕۆی کورد‪.‬‬ ‫مۆزەخانەکە چەندین بەشی بەرفراوان لە خۆی دەگرێت‪:‬‬ ‫بەشی هونەری‪ ،‬پێشەنگا‪ ،‬فرۆشگا‪ ،‬هەروەها بەشی‬ ‫دۆکیومێنتەکان‪ .‬هاوینی ڕابوردوو کە چومە ئەوێ بڕیارمدا کە‬ ‫داوابکەم سەردانی ئەرشیفخانەکە بکەم‪ ،‬بە مەبەستی ئاگابون‬ ‫لە بڕ و جۆری دۆکیومێنتەکان‪ .‬پاش دانوستانێکی دوو ڕۆژی‬ ‫توانیم سەردانی شوێنی دۆکیومێنتەکان بکەم‪ .‬گولبەنکیان لە‬ ‫تەمەنی الویدا باوکی دەینرێت بۆ ئەوروپا بۆ خوێندن‪ .‬سەرەتا‬ ‫لە شاری مێرسیلیای فەرەنسی دەبێت پاشان دەگوێزێتەوە بۆ‬ ‫لەندەن‪ .‬لە شاری لەندەن لە ئێڵ ئێس ئی یان لەندەن سکول‬ ‫ئۆف ئیکۆنۆمیک دەخوێنێت‪ .‬پاش تەواوکردنی خوێندن‪،‬‬ ‫سەرپەرشتیارەکەی پێی دەڵێت وەها باشە درێژە بە‬ ‫توێژینەوە بدات چونکە ئەو کەسێکی بە توانایە‪ .‬بەاڵم باوکی‬ ‫بەوە ڕازی نابێت و بانگهێشتی دەکاتەوە بۆ ئیستەنبول‪.‬‬ ‫گولبەنکیان لە گەڕانەوەیدا دەست دەکات بە بازرگانی‪.‬‬ ‫بە تایبەتی پەرە دەدات بە بواری نەوت‪ .‬ئەو ڕۆژگارە‪،‬‬ ‫ئیمپراتۆریەتی عوسمانی خاوەن سەرزەمینێکی بەرفراوانە‪،‬‬ ‫پرسی پشکنین لە خاکی ئیمپراتۆریەتدا پرسێکی ئاڵۆزە‪،‬‬ ‫چونکە خاکی عوسمانی لە الیەن واڵتان و کۆمپانیا‬ ‫ئەوروپاییەکانەوە چاوی تێبڕاوە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩١٢‬گولبەنکیان کۆمپانیای نەوتی تورکی‬ ‫دادەمەزرێنێت‪ ،‬کە پاشان دەبێت بە کۆمپانیای نەوتی عێراقی‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین کە گولبەنکیان یەکێکە لەو جۆرە کەسایەتیانە‬ ‫کە بە کەسایەتی نەوت ناوی بەرین‪ .‬ئەم جۆرە کەسایەتیانە‬ ‫لە دونیادا دەگمەنن و خاوەن وزە و ئەزمون و پەیوەندی‬ ‫و سەرمایەی تایبەتن‪ ،‬کە بەکاری دەهێنن بۆ گەیشتن بە‬ ‫ئامانجەکانیان‪ .‬زۆرجار ئەم کەسایەتیانە بە چاوێكی باشەوە‬ ‫نابینرێن‪ ،‬چونکە بە گشتی یاری و مامەڵەکانیان نهێنی و‬ ‫شاراوەیە و لە پشتەوە دەسەاڵتێکی شاراوەی زۆریان هەیە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ لە بازرگانی نەوتدا بە فیکسەر یان ڕێکخەر ناودەبرێن‪.‬‬ ‫لە گۆڤاری هارپەر کێن سیلڤەرستیان ڕاپۆرتێکی دەگمەنی‬ ‫لە بارەیانەوە نوسیوە‪ .‬لە بازرگانی نەوتی هەرێمدا چەندین‬ ‫کەسی لەم جۆرە هەن کە کاریان ڕێکخستن و میانگری‬ ‫گرێبەستەکانە و سودێکی بێشوماری لێدەبینن‪.‬‬ ‫بەاڵم گولبەنکیان لە فیکسەر گەورەترە‪ .‬ئەو نەک هەر‬ ‫تەنها دامەزرێنەری کۆمپانیای نەوتی تورکی و پاشان‬ ‫عێراقیە‪ ،‬بەاڵم داڕێژەری رێککەوتنامەی هێڵی سورە‪ .‬هێڵی‬ ‫سور کە لە الیەن گولبەنکیانەوە کێشرا بوە مایەی هاتنە‬ ‫ئارای ڕێککەوتنێک لە نیوان تۆتاڵ‪ ،‬شێڵ‪ ،‬ستاندارد‪ ،‬بی پی‬ ‫کە هەریەکەیان ‪ ٪٢٣‬پشکەکانیان هەبوو‪ ،‬پێنج لە سەتیشی‬ ‫بۆ گولبەنکیان‪ .‬ئەم هێڵە سورە بوە هۆکاری ئەوەی کە‬ ‫کۆنسۆرتیومێک بێتە ئاراوە‪ ،‬کە واڵتانی ڕۆژئاوا لە بڕی‬ ‫ملمالنێ لە نێوانیاندا بگەنە ڕێکەوتن لە سەر دەرهێنانی‬ ‫نەوت لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و ئەوەش یەکەمجار بو کە‬ ‫ئەمریکاییەکان هاتنە ناوچەکە‪ .‬ئەم ڕێککەوتنە و دیاریکردنی‬ ‫بەشی پێنج لە سەت بۆ گولبەنکیان ئەو دەکاتە یەکێک لە‬ ‫هەرە دەوڵەمەندترین کەسەکانی دونیا‪ .‬ئەو ڕۆژگارە یەکێک‬ ‫لە سەرچاوەکانی نەوتی ناوچەکە کەرکوک بوو‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەم‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٢٧‬لە کەرکوک نەوت دەردەهێنرێت‪.‬‬ ‫ڕێککەوتنامەیە بوە هۆکاری ئەوەی کە کۆمپانیا زەبەالحەکانی‬ ‫دونیا کە پاشان بە حەوت خوشکەکە ناسران‪ ،‬بە جۆرێکی‬ ‫وەها کار بکەن کە پێکەوەیی لە نێوانیاندا بێت لە بڕی‬ ‫کێبرکێ‪ ،‬ئەمەش بە زیانی واڵتانی ناوچەکە شکایەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫واڵتان نەیاندەتوانی کە سود لە جیاوازی و کێبرکێی لە نێوان‬ ‫واڵتان وەربگرن‪.‬‬ ‫ئەمە وەها دەکات کە مێژونوسێکی عێراقی گەورە‬ ‫گولبەنکیان بخاتە هاوشانی مارک سایکس و جۆرج پیکۆ کە‬ ‫داڕێژەری ڕێککەوتنانەمی سایکس پیکۆن‪ .‬بە هۆی ئەوەوە‬ ‫واڵتانی ڕۆژئاوا سەرباری ملمالنێیان لە ئاستی سیاسیدا لە‬ ‫بواری نەوتدا خۆیان لە ملمالنی بە دوورگرت‪.‬‬ ‫گولبەنکیان لە سەردەمێکدا هات کە سەردەمی‬ ‫گواستنەوەبو لە ئاستی وزەدا‪ .‬ئەو ڕۆژگارە وەک بەلفۆر‬ ‫لە نامەیەکدا دەڵێت ڕۆژگاری گواستنەوەبو لە خەڵوزەوە‬ ‫بۆ نەوت‪ .‬گواستنەوەی لە خەڵوزەوە بۆ نەوت وەرچەرخان‬ ‫بوو لە زۆر ئاستدا لە دونیادا‪ .‬وەرچەرخانێک کە هێشتا‬ ‫بە تەواوی کۆتایی پێنەهاتوە‪ .‬خەڵوز بەرهەمهێنی جوڵەی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و بزوتنەوە چەپەکان بو‪ ،‬بەاڵم نەوت هەمو‬ ‫ئەمانەی کوشت‪ .‬بۆ کەسێک زانیاری زیاتری دەوێت لەم‬ ‫بوارەوە کتێبی دیموکراسی کاربۆن سەرچاوەیەکی دەگمەنە‪.‬‬ ‫گواستنەوەی ئەمڕۆ لە ئاستی وزەدا گواستنەوەیە لە نەوتەوە‬ ‫بۆ سەرچاوەکانی تری وزە‪ ،‬بە تایبەتی سەرچاوە نوێ‬ ‫بوەکان‪ .‬بۆیە کارەبا گرنگترین سەرچاوەی وزەی سەدەی‬ ‫بیست و یەک دەبێت‪.‬‬ ‫نەوت لە چەند دەیەی داهاتودا بەهای ئابوری لە دەست‬ ‫دەدات‪ .‬نەوت لە ڕابوردودا عێراق و کوردستانی بە جۆرێکی‬ ‫وەها لە قاڵبداوە کە وەرچەرخان بۆ سەرچاوەی تر زۆر‬ ‫سەخت دەبێت‪ .‬دەستپێکردن لە ئێستاوە بۆ ئامادەکاری بۆ‬ ‫قۆناغی پاش نەوت نەک زوە بەڵکو زۆر زۆر درەنگە‪.‬‬ ‫ئەرشیفخانەکەی گولبەنکیان هێشتا کاری لە سەر نەکراوە‪،‬‬ ‫بە تایبەتی دۆکیومێنتەکانی سااڵنی لەندەن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫ساڵح نیکبەخت ‪ -‬مافناس‬

‫ئامۆزا شێرزاد‬

‫دیوی ناوەوەی‬

‫سەركەوتنی گۆڕان‬ ‫ئەڕستۆ دەڵێت “هەموو شتێك لە جیهاندا‬ ‫شوێنێكی سروشتی و تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬هەتا‬ ‫ئەو شتانە لە شوێنی سروشتی خۆیاندا جێگیربن‪،‬‬ ‫سەقامگیریو هارمۆنیەت و هاوئاهەنگی ئامادەیی‬ ‫دەبێت‪ ،‬بە پێچەوانەكەیەوە فەوزاو ناهاوسەنگی‬ ‫و داڕمان درووست دەبێت‪ ”.‬كوردستان ئێستا بە‬ ‫تونێلی داڕمانو ناهاوسەنگی گوزەر دەكات‪ ،‬چونكە‬ ‫سیاسەت و دەسەاڵت و بیركردنەوەی سەركردە‬ ‫دەسەاڵتدارەكانی‪ ،‬لە سرووشت و ئاکاری حوكمڕانی‬ ‫الیداوە‪ ،‬تەنیا ئامانجیان كۆكردنەوەی سەروەت و‬ ‫سامانە لە رێگای سەپاندنی دەسەاڵتەوەیە‪ .‬ئەم دوو‬ ‫حیزبە دەسەاڵتدارەی كوردستان‪ ،‬هەم لە قۆناغی‬ ‫شاخ‪ ،‬واتە شەڕو كووشتن‪ ،‬هەم لە قۆناغی شار‪ ،‬واتە‬ ‫دەسەاڵت و سیاسەت‪ ،‬پێیان وایە تا ئێستا بێ وێنەنو‬ ‫بێ هیچ كەم و كوڕییەكن‪!.‬‬ ‫گۆڕان وەكو هێزێكی مەدەنی و جەماوەریی‪،‬‬ ‫هەڵقواڵوی ناخی ناڕەزایی و نادادپەروەریی و‬ ‫گۆڕانکاریی‪ ،‬هاتۆتە كایەوە‪ .‬بەاڵم گۆڕانكارییەك لە‬ ‫عەقڵیەتی تاكەكانەوە دەستپێبكات بەرەو كۆمەڵگەو‬ ‫حزب و سیاسەت و بەڕێوەبردنی واڵت بڕوات‪ .‬گۆڕان‬ ‫بە الیەوە گرنگ نەبووەو نابێت باجەكەی چیەو چەند‬ ‫دەخایەنێ‪ ،‬ئەوەی بەالیەوە گرنگە گۆڕانكارییەكان‬ ‫هەنگاوی بۆ بنرێت و بەردەوام بێت‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫ئەو گۆڕانكارییانە ببێتە هۆی پێكدادانی عەقڵیەتە‬ ‫چەقبەستوو لەگەڵ عەقڵیەتی ئەوانەی گۆڕان بە‬ ‫بنەمای دەربازبوون بۆ سەرتاپای كێشەكان دەزانن‪،‬‬ ‫بە واتەی بێ ئەوەی ببێتە هۆی ئاڵۆزكردن و تێكدانی‬ ‫دادپەروەریی كۆمەاڵیەتی و سیاسی و هێنانە ئارای‬ ‫ئاشوب و ماڵوێرانی‪ ،‬گۆڕان لە ژیانی سیاسی خۆیدا‬ ‫دوو قۆناغی زۆر لە یەك جیاوازو پڕ ورەی ئەزموون‬ ‫كردووە‪ ،‬لە هەردووكیاندا بەهاو ئامانجی سیاسی و‬ ‫نەتەوەیی و ئاکارەكانی لەدەستنەدا‪.‬‬ ‫قۆناغی یەكەم‪ :‬قۆناغی ئۆپۆزسیۆن بوون بوو‪،‬‬ ‫داهێنان بوو بەمانای هەستكردنی بە بەرپرسیارێتی‬ ‫قۆناغەكە كە بابەتێكی نامۆ بوو لە ناو دیفاكتۆی‬ ‫ئەو فەزا سیاسیەی ئەو كات كوردستانی پێدا تێپەر‬ ‫دەبوو‪ ،‬توانی ئۆپۆزسیۆنێكی چاالك و بەهەڵوێست‬ ‫بێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی قۆناغی گەندەڵی و دزیی و‬ ‫ناسەقامگیریی كۆمەاڵیەتی گەیشتبووە ترۆپك‪...‬‬ ‫هتد‪ ،‬بەاڵم ئەو مكوڕ بوون و هەنگاوەكانی بۆ‬ ‫ئامانج و پرۆژەی سیاسی و ئابوری و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و پەروەردەیی‪..‬هتد گۆڕانی بە براوەیی هێشتوتەوە‪،‬‬ ‫مێژوو شایەدە بێ سڵەمێنەوە لەگەڵ هەموو گوشارو‬ ‫ترس و تۆقاندنەكان‪ ،‬قۆناغێكی پڕاوپڕ لە ورەو پڕ‬ ‫پرۆژەو كامڵ بەرپرسیاریەتی لە ناوەرۆك و مەغزای‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەڕێكرد‪.‬‬ ‫قۆناغی دووەم‪ :‬قۆناغی چوار ساڵ ئارامی‬ ‫بوو‪ ،‬گۆڕان ئەم درووشمەی لەسەروبەندی چوونە‬ ‫ناو حكومەت بەرزكردەوە‪ ،‬مەبەستی چوار ساڵی‬ ‫كارو خزمەت و هێنانە كایەی سیستمێكی سیاسی‬ ‫پەرلەمانیی و چاكسازیی بوو لە گشت فاكتەرەكانی‬ ‫حوكمداریدا‪ .‬گۆڕان لەو سەروبەندەشدا توانی زیاتر‬ ‫پێداگری بكات لەسەر ئامانج و بنەما سیاسیەكانی‬ ‫خۆی‪ ،‬زۆرێك لە حزب و رۆشنبیرو هاوواڵتیان پێیان‬ ‫وابوو گۆڕان پرۆژە سیاسیەكەی خۆی ون كردووەو‬ ‫زیاتر ئاڵودەی دەسەاڵت و پۆست بووە‪ ،‬بەاڵم كەمتر لە‬ ‫ساڵ و نیوە تاكە هێزە لە گۆرەپانی سیاسی و ئیداری‬ ‫دوورخرایەوە گۆڕان بوو‪ ،‬بەهۆی مكوڕ بوونی لەسەر‬ ‫پرۆژە سیاسیەكەی ئامانجی یەكەمی گۆڕینی سیستمی‬ ‫سیاسیە لە سەرۆكایەتیەوە بۆ پەرلەمانی هەنگاوی‬ ‫یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكە لەناو پەرلەمانەوە‪ ،‬لە‬ ‫دوایین هەڵبژاردنی ئەمجارەی كوردستانەوە كردویەتی‬ ‫بە ئەمری واقع‪.‬‬ ‫گۆڕان لە رابردوو ئەگەر نەیتوانبێت ئامانجە‬ ‫سیاسیەكانی وەكو خۆێ جێبەجێ بكات‪ ،‬دوو هۆكار‬ ‫هەبوون‪:‬‬ ‫یەكەمیان‪ :‬لە سیاسەتەكانیاندا هاوڕێ نیو رێگایان‬ ‫زیاتر بووە وەكو لە هاوڕێ هەتا سەر‪ ،‬نمونەش یاسای‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم لە ‪ 2015‬دووەم تەنیا گۆڕان و‬ ‫كۆمەڵ سیاسەتی روونیان هەبوو‪ ،‬لە كێشە سیاسیەكانی‬ ‫كوردستان‪ .‬ئەوانی تر هەندێجار ئەگەر هەڵویستیان‬ ‫هەبووبێت‪ ،‬یان بۆ دەستكەوتی مادی بووە یان وەكو‬ ‫تاكتیك لەگەڵ گۆڕان بوون‪ ،‬بەاڵم گۆڕان پێداگر بووە‬ ‫لەسەر پرۆژە سیاسیەكەی سارد نەبووەتەوەو گۆڕان‬ ‫لە رابردوودا ئەگەر ئامانجەكانی نەهێنابێتە دی بەاڵم‬ ‫توانی رێگر بێت لەبەردەم زیاتر تەشەنەكردنی گەندەڵی‬ ‫و نادادپەروەریی و نایەكسانیدا‪.‬‬ ‫یەكێكی تر لە دەستكەوتەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬لە‬ ‫كایەی سیاسی و كارگێڕییدا هێنانەكایەی رەخنەگرتن‬ ‫بوو‪ ،‬لەهەر سێ فەزای “دادوەریی و حوكمداریی و‬ ‫یاسادانان” زۆرجاریش ڕەخنەگرتنی گۆڕان‪ ،‬وەكو‬ ‫دژایەتێك سەیر دەكرا‪ ،‬بەاڵم لەماوەی چەند ساڵی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬رەخنەكانی گۆڕان بواری تیۆریی تێپەڕاندوو‪،‬‬ ‫چووە بواری پراكتیكەوە‪.‬‬

‫لە سبەی پاش واژۆکرانی پەیماننامەی ساڵی‬ ‫‪1975‬ی جەزایر لە نێوان ئێران و ئێراقدا کە بە فەرمی‬ ‫“حەمەڕەزا شای پالەوی” پشتی لە کوردان کردبوو‬ ‫و دوابەدوای ئەوەیش نەمر “مەال مستەفا بارزانی”‬ ‫لە بڕیارێکی سەختدا‪ ،‬نسکۆی شۆڕشی ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫خەبات و بزووتنەوەی کوردانی باشوور بەکردە تووشی‬ ‫هەرەسێکی سەخت هات و هەر ئەم پرسەیش بواری بۆ‬ ‫کەرتبوون لە نێو پارتی دیمۆکراتی کوردستاندا خۆش‬ ‫کرد کە دەرەنجامەکەی‪ ،‬سەرهەڵدان و دەرکەوتنی‬ ‫یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بە ڕابەرایەتی جەالل‬ ‫تاڵەبانی بوو کە درێژەی بە خەباتی چەکداری دا‪.‬‬ ‫“نەوشیروان مستەفا ئەمین”لە دامەزرێنەرانی‬ ‫“کۆمەڵەی ڕەنجدەران”ی کوردستان کە پێش‬ ‫ڕووداوەکانی مارتی ‪ 1975‬لە نێو پارتی دیمۆکراتدا‪،‬‬ ‫بە شێوەی نەپندی خەباتی دەکردو پاش ئەم بویەرە‬ ‫گەڕابووەوە ئەورووپا‪ ،‬بە ڕێکخستنەوەی هێزەکانی‬ ‫“کۆمەڵەی ڕەنجدەران”‪ ،‬یەکەمین کەس بوو کە‬ ‫بۆ دامەزراندنی یەکێتیی نیشتمانی و درێژەپێدان بە‬ ‫خەباتی چەکداری دژ بە ڕژێمی بەعس‪ ،‬بە هانای‬ ‫بانگەوازەکەی جەالل تاڵەبانییەوە چوو‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫لە نێو مەکتەب سیاسیی یەکێتیدا تاکە بڕیاردەر مام‬ ‫جەالل بوو ‪ ،‬بەاڵم “کۆمەڵەی ڕەنجدەران” باسکی‬ ‫سەرەکیی سیاسیی و سەربازیی دەهاتە ئەژمارو‪ ،‬بەڕێز‬ ‫نەوشیروان مستەفایش‪ ،‬ستراتژیست و ڕابەرایەتی‬ ‫لەشکریی و سیاسی دەکرد‪ .‬نەوشیروان مستەفا کە‬ ‫پاش کۆتایی هێنان بە خوێندنی بااڵ‪ ،‬لە ڕۆژاوای‬ ‫ئەورووپاوە گەڕابووەوە کوردستان‪ ،‬باش ئاگاداری‬ ‫ڕەوشی جیهان و گۆڕانکارییە سیاسییەکانی ناوچە بوو‪.‬‬ ‫ئەم کەسایەتییە شۆڕشگێڕە‪ ،‬ئەرچی بۆ تاوتوێ‬ ‫و هەڵسەنگاندنی پرسە سیاسیی و ئابوورییەکان‬ ‫خاوەنی ڕوانگەیەکی زانستیی و چەپ بوو و باوەڕی‬ ‫بە دادگەری کۆمەاڵیەتی بوو بەاڵم نە باوەڕی بە‬ ‫تیۆرییەکەی “ماو تسی تۆنگ” بوو و نەیش یەکێتیی‬ ‫سۆڤییەتی بە ڕابەری جەمسەری سۆسیالیزم و برا‬ ‫گەورەی پارتە کۆمۆنیستییەکان دادەنا‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە دۆزی کورد و خەباتی کرێکارانیش‪ ،‬لەسەر ئەو‬ ‫باوەڕە بوو کە پارتی کۆمۆنیستی یەکێتیی سۆڤییەت‪،‬‬ ‫پارتێکی مارکسی و ئەنتەرناسیۆنالیست نییە بەڵکوو‬ ‫حیزبێکی ناسیۆنالیستە و باوەڕی بە دەسەاڵت و‬ ‫هەژموونی نەتەوەی ڕووس بەسەر نەتەوەکانی دی‬ ‫نێو یەکێتیی سۆڤییەت دا هەیە‪ .‬هەر لەم ڕێگەیەوە‬ ‫شرۆڤە و هەڵسەنگاندنی خوێندکاران و هەڵسووڕاوانی‬ ‫سیاسیی کوردی دانیشتەی ئەورووپا بۆ پرسەکانی ڕۆژ‪،‬‬ ‫ڕۆچنەیەکی نوێی لە ڕووی خەباتی نەتەوەیی کورد‬ ‫کردەوە و ڕابەرایەتی ئەم خەباتەیش هەر خۆی لە نێو‬ ‫پارتیدا سنووردار نەکردەوە‪.‬‬ ‫لە خولی نوێی خەباتی نەتەوەیی کورددا کە پێشتر‬ ‫مەیلەو پارتە چەپەکان بوو‪ ،‬بیرۆکەی تازە سەری‬

‫هەڵدا و بوار بۆ دەرکەوتنی هزر و ئەندێشەی نوێ لە‬ ‫نێو بزاڤی نەتەوەیی کوردستاندا پتر ڕەخسا‪ .‬بێ سێ و‬ ‫دوو‪ ،‬ئەندێشە و ڕوانگەکانی بەڕێز نەوشیروان مستەفا‬ ‫و مێژووی خەباتی سیاسی هەم لە باری تاکەکەسی و‬ ‫هەمیش لەبەر ئەوەی ئەندامی مەکتەب سیاسی یەک‬ ‫لە ڕێکخراوە سیاسیی و چەکدارییەکان بوو‪ ،‬بە باسکی‬ ‫سەرەکیی و بەهێزی “یەکێتی”لە هەمبەر “پارتی”دا‬ ‫دادەنرا‪ .‬نەوشیروان مستەفا لە نێو یەکێتیی نیشتمانیدا‬ ‫بە کەسایەتییەکی خودان سەنگ دادەنرا کە هەم لە‬ ‫نێو خودی ئەم حیزبەدا الگری زۆر بوو و هەمیش لە‬ ‫بازنەی بەدەر لەم حیزبە‪ ،‬کۆمەڵە نەیارێکی سەختی‬ ‫هەبوو‪ .‬لەم خولە بەدواوە و پاش سەرهەڵدانی حیزبی‬ ‫سیاسی‪-‬سەربازیی نوێ دژ بە ڕژێمی بەعسی ئێراق و‬ ‫سەرکوتکارییەکانی ئەم ڕژێمە داپڵۆسێنەرە‪ ،‬خەباتی‬ ‫کوردان هەوراز و نشێوێکی فرەی بەسەردا هات و چووە‬ ‫نێو قۆناخێکی تازەوە و سیاسەتی سەرکوتکارانە و‬ ‫داگیراکارانەی ڕژێمی دەسەاڵتدار‪ ،‬دۆخ و هەلومەرجێکی‬ ‫جیاوازی بۆ کوردان هێنابووەوە ئاراوە کە لە شەڕی‬ ‫یەکەمی کەنداو و ڕاپەڕینەکەی ‪ ،1991‬کورد ئیدی‬ ‫دەستبەرداری شەڕی چەکداری نێو چیا و شاخ و‬ ‫داخەکانی کوردستان بوو بوو و ڕووی لە خەباتی شار‬ ‫نابوو‪.‬‬ ‫هێما و پێشەنگی ئەم چەشنە خەباتە “قازی‬ ‫محەممەد” بوو کە خەباتی کوردانی لە چیاکانەوە‬ ‫گوێزتبووەوە بۆ نێو شاران‪ .‬بەڕێز نەوشیروان مستەفا‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ستراتژیستێک بۆ هەموو وەرزێک!‬

‫بە ئەزموونی پتر لە ‪ 40‬ساڵەی خەباتی سیاسی و‬ ‫چەکداری و بە هزر و ئەندێشەیەکی قووڵەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫درێژەدان بە خەبات لە نێو شاردا بەو دەرەنجامە‬ ‫گەییشتبوو کە خەبات بۆ چەسپاندنی مافە ڕەوا‬ ‫نەتەوەییەکانی کورد پێی ناوەتە نێو قۆناخێکی تازەوە‬ ‫و پێویستە بە پالنێکی نوێوە درێژە بەم خەباتە بدرێت‪.‬‬ ‫پالنەکەی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬ئاوێتەبوون بە خەباتی‬ ‫مەدەنی و دانانی ڕێکار و بە دامەزراوەییکردنی دەزگە‬ ‫و فەرمانگەکانی حکوومیی و بە تەوەردانانی یاسا لە‬ ‫جیاتی ملمالنێ و بگرە و بەردەی سیاسی بوو‪ .‬پالندانان‬ ‫بۆ پێکهێنانی دەزگەیەکی کارگێڕی و سیاسی نەتەوەیی‬ ‫و یەکخستنەوەی هێزە چەکدارەکانی نێو حیزب و پارتە‬ ‫کوردستانییەکان لە نێو ڕێکخراوێکی لەشکریدا کە لە‬ ‫جیاتی پارتەکان‪ ،‬حوکوومەتی هەرێم سەرکردایەتی‬ ‫بکات‪ ،‬لە خەون و ئارمانجە هەرە گرینگەکانی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەهاتنە ئەژمار‪ .‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا دەیەویست یاسا جێی چەک بگرێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫چاک دەیزانی مەرج نییە خەباتکاران و جەنگاوەرانی‬ ‫دوێنێ ببەنە بەڕێوەبەری شیاو و چاک‪ .‬ئەندامانی‬ ‫مەکتەب سیاسی یەکێتی‪ ،‬بە وتە پێشوازییان لە بیر‬ ‫و بۆچوون و ڕوانگەکانی نەوشیروان مستەفا دەکرد؛‬ ‫بەاڵم لەبەر ئەوەی بۆچوون و ڕوانگەکانی بە کردە‬ ‫لە هەوڵی سنووردارکردنەوەی چوارچێوەی دەسەاڵتی‬ ‫سەرکردەکانی دوێنێ و کوێخا و سەرۆک هۆزەکاندا‬ ‫بوو‪ ،‬ئەم سەرکردە و سیاسەتوانە بەرژەوەندخوازنە‬

‫ئەوەندە پێملی ئەم جۆرە بۆچوونانە نەدەبوون‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە نەوشیروان مستەفا بە دەرکەوتن و جیابوونەوە‬ ‫لە یەکێتیی نیشتمانی‪ ،‬بزووتنەوەی”گۆڕان”ی دامەزراند‬ ‫و دوا ئامانجی خۆی لەم پرسە بە ئەنجامی ڕێفۆرم‬ ‫و چاکسازی بنچینەیی بۆ باشترکردنی ڕەوشی نێو‬ ‫کۆمەڵ لە قەڵەم دا‪ .‬نەوشیروان مستەفا بەردەوام‬ ‫جەختی لەسەر ئەم خاڵە دەکردەوە کە پێویستە یاسا‬ ‫و دەستوور کە پشت ئەستوور بە ئیرادە و خواستی‬ ‫گەلە‪ ،‬جێی دەسەاڵتی حیزب و هێزە چەکدارەکانی سەر‬ ‫بە حیزبەکان لە نێو حوکوومەتی هەرێمدا بگرێتەوە‪.‬‬ ‫بە درێژایی مێژوو لە کوردستاندا لەبەر هەلومەرجی‬ ‫تایبەت و دوژمنانی ئەم میللەتە‪ ،‬هەمیشە سیاسەتی‬ ‫ڕادیکاڵ پەیڕەو کراوە و گەر سیاسەتێک دژ بە ڕادیکالیزم‬ ‫و شەڕ بووبێت ‪ ،‬لە الیەن سیاسییەکانەوە دژاێتی کراوە‬ ‫و دەشکرێت‪ .‬ئەم ستراتژیستە لەشکرییە‪ ،‬ئەمجارە لە‬ ‫جیاتی خەباتی چەکداری‪ ،‬پێشنیازی ستراتژی سیاسی‬ ‫دەکات و خۆ لە شەڕی براکوژی (ناوخۆ) کە ڕێبەرانی‬ ‫کورد هەر جارە ئیدانەی دەکەن و دیسانەوە دەیخەنەوە‬ ‫ڕێ‪ ،‬خۆ دەبوێرێت‪ .‬پرسی هەڵبژاردنی ئازاد و ئەوەی‬ ‫گشت کوردێک خاوەن دەنگێکە‪ ،‬دێنێتە گۆڕێ و لە‬ ‫یەکەمین هەڵبژاردنیشدا‪“ ،‬گۆڕان”پاش “پارتی”‪،‬‬ ‫دەبێتە دووەمین فراکسیۆنی نێو پەرلەمانی کوردستان‪.‬‬ ‫کاتێک پرسی داعش دێتە ئاراوە و پەالماری ئەم‬ ‫هێزە ڕەشبینە بۆ سەر کوردستان دەست پێ دەکات‪،‬‬ ‫گۆڕان کە هیچ هێزێکی سەربازی نابێت‪ ،‬هەموو توانای‬ ‫ناوەند و دەزگەکانی ڕاگەیاندن‪ ،‬پڕۆپاگەندە و سیاسی‬ ‫خۆی دەخاتە خزمەت سیاسەتی حوکوومەتی هەرێم‬ ‫بۆ بەرنگاربوونەوەی ئەم هێزە تاریکپەرستە‪ .‬کەچی‬ ‫چەند دەستێکی دژ بە یەکڕیزیی کورد ئەمجارەیان‬ ‫لە هەوڵێکی مخابن سەرکەوتوودا ناوماڵی کورد تێک‬ ‫دەداتەوە و کێشە لە نێوان هەر دوو الیەن(پارتی‬ ‫و گۆڕان)چێ دەبێت و ئەم یەکڕیزییە هەرەس پێ‬ ‫دەهێنێت و نوێنەرانی گۆڕان لە پەرلەمانی کوردستان‬ ‫وەدەر دەنرێن و خولێکی تەماوی دەست پێ دەکات‬ ‫کە بە کۆچی دوایی لەناکاوی کەسایەتییەکی کاریزما‬ ‫کە هەگبەکەی پڕپڕی زانست و ئەزموونی سیاسی و‬ ‫چەکدارییە‪ ،‬کۆتایی پێ دێت‪ .‬بەاڵم هەنووکە کە لە‬ ‫دەرگانەی پێکهاتنی دەوڵەتێکی هاوپەیمانی و فرە ئالی‬ ‫لە هەرێمی کوردستانداین‪ ،‬ئەو هیوایە دروست بووە کە‬ ‫لە بەرە بەری دووەمین ساڵمەرگی بەڕێز نەوشیروان‬ ‫مستەفادا‪ ،‬یەکڕیزیی نێوان هێزە کوردستانییەکان‪،‬‬ ‫ئاسۆیەکی ڕوونتر بخاتە بەردەم کوردستان و ئەو‬ ‫پالنەی کە نەوشیروان مستەفا پێشنیازی کردبوو‪،‬‬ ‫جێبەجێ بکرێت‪ :‬پێکهاتنی حوکوومەتی هەرێم‪،‬‬ ‫سەربەخۆبوونی هێزەکان‪ ،‬بەڕێوەبردنی ئیدارەی هەرێم‬ ‫بە گوێرەی دەنگی گەل و هەڵبژێردرانی سەرۆکی هەرێم‬ ‫لە پەرلەماندا‪.‬‬

‫ماڵپەڕی فەراتاب‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬هۆمەر نۆریاوی‬

‫بەڕێوەبردنی عەقاڵنیو دادپەروەری‬ ‫ئەبوبەكر عەلی (كاروانی)‬ ‫(بەشی سێهەم)‬ ‫باسی سێهەم‬ ‫بەڕێوەبردنی عەقاڵنی و دادپەروەرانەی‬ ‫جیاوازییەكان و رۆڵی لە دەستەبەركردنی بەیەكەوە‬ ‫ژیانی ئاشتیخوازانەدا‬ ‫هەروەك پێشتر باسمان كرد‪ ،‬بەیەكەوە ژیانی‬ ‫ئاشتیخوازانەو چەمكە تەواوكەرەكانی لەوێنەی‬ ‫فرەیی و رێژەیی بوونو لێبوردەیی و تەنانەت‬ ‫خودی ئەخالق‪ ،‬لە چوارچێوەی كۆمەڵگەدا‪ ،‬واتە‬ ‫لەچوارچێوەی بوونی جیاوازیدا واتای هەیە‪ .‬گەرچە‬ ‫جیاوازەكان بە دیدگاو ناسنامەو خواستو چاوەڕوانی‬ ‫جیاوازەوە بوونیان نەبوایە‪ ،‬كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی‬ ‫یەك ڕەنگ بوایە‪ ،‬هیچ واتایەك بۆ باسكردن لە‬ ‫بەیەكەوە ژیان نەدەمایەوە‪ ،‬بۆیە هەموو قسەكردنێك‬ ‫لە بەیەكەوە ژیان‪ ،‬بەڕووی دووەمیدا قسەكردنە‬ ‫لەسەر ئەگەری بوون و نەبوونی بەیەكەوە ژیانی‬ ‫ئاشتیخوازانە‪ ،‬یاخود بڵێین جۆری تێڕوانینمان بۆ‬ ‫جیاوازی و رەنگدانەوەكانی و چۆنیەتی مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵیاندا‪ ،‬دیدو تێگەیشتنو هەڵوێستمان بەرامبەر‬ ‫بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە دەستنیشان دەكات‪،‬‬ ‫لێرەشەوە ئەم دوو چەمكە بە توندی بەیەكەوە‬ ‫بەستراونەتەوە‪ ،‬بوونی یەكێكیان لە هەر فۆرمێكدا‬ ‫بێت بەڵگەیە لەسەر بوونی ئەوی تر‪ ،‬واتە رێزگرتن لە‬ ‫جیاوازی یەكسانە بە بوونی یەكەوە ژیانو پشتیوانی‬ ‫لێكردنی‪ .‬هەڵبەت مەرج نیە لە هەمان چوارچێوەی‬ ‫جوگرافیو دامەزراوەی و سیاسیدا‪ .‬چونكە بەیەكەوە‬ ‫ژیان ئاستو مەوداو پانتایی و فۆرمی جیاوازی هەیە‪.‬‬ ‫ئەوەی گرنگە رێزگرتنە لە ئیرادەو ئازادی خەڵك لەم‬ ‫روەوە‪ .‬نەك فۆرمەكانی خۆڕێكخستن و دراوسێیەتی‬ ‫سیاسی و دامەزراوەییو فەرمی‪.‬‬ ‫جۆرەكانی بەڕێوەبردنی جیاوازی یەكان و مامەڵە‬ ‫لەگەڵ كردنیان‬ ‫ئەگەر لە كۆن و نوێدا جیاوازی راستیەكی ژیانو‬

‫بوونو گەردوون بێت‪ ،‬ئەوا زیاد لە شێوازێكی مامەڵە‬ ‫لەگەڵ كردنو بەڕێوەبردنی جیاوازییەكانیشمان‬ ‫هەببووە‪ .‬كە بۆ هەندێ جۆریان بەكارهێنانی ووشەی‬ ‫بەڕێوەبردن نەگونجاوە‪ ،‬چەنكە ئاماژەیە بە قۆناغی‬ ‫دوای دانپیانان‪ ،‬گەر سەیری واقیعی مێژووی كۆنو‬ ‫نوێش بكەین دەتوانین چەندین شێواز لەم ڕوەوە‬ ‫دەستنیشان بكەین‪ ،‬لەوانەش‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دانپیانەدان و سەركوتكردن و‬ ‫رەتكردنەوەی جیاوازییەكان‪ :‬وەك رێكارێك‬ ‫بۆ یەكڕەنگكردنی كۆمەڵگەو كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سەرتاپاگیرو رێگەگرتن لەو داواكاری وداخوازیو‬ ‫واقیعەی لە داننان بە جیاوازییەكاندا دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫گەر زۆر نەڕۆینە نێو مێژووی كۆنو تەنها سەنج لە‬ ‫مێژووی نوێی دنیای دوای سەرهەڵدانی مۆدێرنەی‬ ‫ئەوروپی بكەین‪ ،‬هەست دەكەین لە چەندان شوێنو‬ ‫كەنارو واڵتی دنیادا رژێمە سەراپاگیرو شمولییەكان‬ ‫لەڕێی تەبەنیكردنی ئایدۆلۆژیا‪ ،‬ئاین‪ ،‬مەزهەب‪،‬‬ ‫ناسنامە ‪.‬‬ ‫جۆرو چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ جیا وازی‪،‬‬ ‫ریزبەندیكردنی‬ ‫دەستنیشانكردنو‬ ‫پێوەرێكی‬ ‫بیروباوەڕو سیستمە سیاسیەكان بووە‪ .‬هەر لەم‬ ‫روانگەوە‪ ،‬النی (كەم) سێ مۆدێلە مامەلچە كردنمان‬ ‫لەگەڵ جیاوازیدا هەیە‪ ،‬كەڕووی دووەمی جۆری‬ ‫تێگەیشتنی ئەو بیروباوەرشو سیستمانەشمان بۆ‬ ‫بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە دیاریدەكات‪.‬‬ ‫مۆدێلی یەكەم‪ :‬مۆدێلی رەتكردنەوەی جیاوازی‬ ‫و سەركوتكردنی (بە شێوەیەكی هەمەالیەنە یاخود‬ ‫چەند جیاوازییەكی دیاریكراو) ئەم ئایدۆلۆژیا و‬ ‫سیستمە سیاسیانە‪،‬‬ ‫ناسیونالیزمێكی دیاریكراوو داننەنان بە‬ ‫ناسنامەكانی تردا‪ ،‬پەنایان بردۆتە بەر سەركوتكردنی‬ ‫ناسنامەو گروپە جیاوازە دینیو مەزهەبیو نەتەوەییو‬ ‫ئایدۆلۆژییەكان‪ .‬كۆمۆنیزمو فاشیزمو نازیزمو‬ ‫بەعسیزم و كەمالیزم‪ .‬نموونەی ئەم مۆدێلەن لە‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ جیاوازیدا‪ .‬بۆ نموونە كەمالیزمو‬ ‫سیستمی پاشایەتی لە ئێراندا دژایەتی ناسنامەی‬ ‫كوردیان دەكردو بە هەڕەشەیان لەسەر ناسنامەی‬ ‫ناسیونالیستی باوو بااڵدەستی واڵتەكانیان دادەنا‪.‬‬ ‫بەعس جینۆسایدی گەلی باشووری كوردستانی‬ ‫كرد‪ .‬لەم مۆدێلەدا‪ ،‬جیاوازی ماف نیە‪ ،‬جیاواز‬

‫بوون سەرچاوەی هەڕەشەیە‪ .‬چارەسەری ئەم‬ ‫هەڕەشەش لەڕێی هێزو تواناكانی دەوڵەتو زەبرو‬ ‫زەنگەوە دەكرێت‪ .‬لەم چوارچێوەدا جیاوازبوون‬ ‫تاوانەولێپێچینەوەی یاسایی بەدوادا دێت‪ .‬لە هەندێ‬ ‫لە ئەزموونە تۆتالیتارییەكانیشدا سەركوتكردن‬ ‫جۆرەها فۆرمی جیاواز بوون دەگرێتەوە‪ ،‬لە هەندێكی‬ ‫تریاندا چەند جۆرێكی دیاریكراو ‪ .‬ئەوەی پانتایی‬ ‫سەركوتی فۆرمەكانی جیاوازیش دیاردەكان ئایدۆلۆژیا‬ ‫و ناسنامەی بااڵدەستو سروشتی سیستمە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬رێگا پێدانو دانپیانانی بەمەرجو‬ ‫سنووردار‪:‬‬ ‫لەم مۆدێلەدا بە شێوەیەكی توندڕەوانە سیستم‬ ‫پەنا ناباتە بەر سەركوتكردنی جیاوازییەكان و‬ ‫رەتكردنەوەیان و بە تاوان لەقەڵەم دانیان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە سنورێكی دیاریكراودا رێگە بە هەندێ لە گروپ‬ ‫و ناسنامە جیاوازەكان دەدات ئامادەگییان هەبێت‪،‬‬ ‫بە مەرجێك ئەو سنورانە تێنەپەڕێنن كە سیستم‬ ‫دیاریكردوون‪ .‬ئەم مۆدێلە لە ڕووی دەسەاڵت‬ ‫ناسیەوە لەگەڵ هەندێ لە دەسەاڵتە سوڵتانی و‬ ‫دەسەاڵتگەرایی و دیموكراسییە مەرجداردارەكاندا‬ ‫گونجاوە‪ .‬سیستم لە چوارچێوەی ئەم مۆدێلەدا‬ ‫دەیەوێت لەڕێی ئاستێك لە دانپیانانی فەرهەنگیو‬ ‫فەرمی یەوە‪ ،‬سنوورێك بۆ تەوەزیفی سیاسی جیاوازی‬ ‫دابنێتو خۆی وەك نوێنەری هەمووان بناسێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئامادە نیە پێكهاتەی جیاواز بەو جۆرەی خۆی‬ ‫واتە پێكهاتەكە دەیخوازێت‪ ،‬گوزارشت لە ئیرادەو‬ ‫خواستو بۆچوونو ئامانجو چاوەڕوانیی خۆی بداتو‬ ‫ئەو نوێنەرانەش دیاری بكاتك و بەناویەوە قسە‬ ‫دەكەنو نوێنەرایەتی خواست وداواكاری و چاوەڕوانی‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەم جۆرە مامەڵە رەنگە لە هەندێ كاتیدا‬ ‫تا ڕادەیەك لە ئاستی گرژییەكان كەم كاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو كێشانەی لە هەستكردنی گروپو ناسنامەكان بە‬ ‫دانپیانانی نیوەناچڵ و دەرهاویشتەكانی دەكەونەوە‪،‬‬ ‫لە فۆرمی جۆراوجۆردا بەردەوام دەبنو دەبنە‬ ‫سەرچاوەی جۆرەها نیگەرانیو چاو بڕینە دەرفەت‬ ‫بۆ دەستخستنی دانپانانی تەواوو رزگار بوون لەوەی‬ ‫لە ئاستی تاكەكاندا هەست بكەن هاواڵتی پلە‬ ‫دوونو لە ئاستی ناسنامە و گروپو پێكهاتەكانیشدا‬ ‫بەدەست هەستكردن بە پەراوێزخستن و الوازی رۆڵ‬ ‫و نابەرامبەریەوە بناڵێنن‪.‬‬

‫ئەم مۆدێلە لە خەمی بەڕێوەبردنی‬ ‫جیاوازییەكاندایە‪ ،‬بەاڵم لەڕێی سنوردانانی ئەمنی‬ ‫و لەقاڵبدانو سەپاندنی چارەسەری یەكالیەنەو‬ ‫سستكردنی گیانی جیاوازبوونو كەم رەنگكردنی‬ ‫دەرهاویشتەكانی ‪ .‬دەسەاڵت هەمیشە بە جۆرێك‬ ‫لە گومان و نیگەرانیەوە دەڕوانێتە پرسی جیاواز‬ ‫بوون‪ ،‬چونكە لەسایەی دانپیانەنانی تەواو و‬ ‫قبوڵنەكردنی لێكەوتەكانی و بە یاساییكردنیان‬ ‫و رازیكردندا‪ ،‬ئەگەری خۆبەخاوەنكردنی سیاسی‬ ‫نافەرمی لە دەرەوەی ستراتیژی دەسەاڵتو‬ ‫وێناكردنی داخوازیو گۆڕینی بۆ ئامرازی فشار‬ ‫بۆ سەر سیستم لە گۆڕێدا دەبێت‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬مۆدێلی داننان بە جیاوازیەكان و‬ ‫رێزلێگرتنیانە‪ .‬لە سایەی ئەم مۆدێلەدا جیاوازی‬ ‫پێش هەر شتێك مافە دەبێت دانی پێدا بنرێت و‬ ‫یاسا پارێزگاری لێ بكات و دەستدرێژی نەكرێتە‬ ‫سەر پێشمان وایە جیاوازی لەگەڵ دانپیانانی‬ ‫دەستووری و فەرمیدا دەبێت بەفرەیی‪ .‬واتە‬ ‫فرەیی جیاوازیی دانپیانراوو رەوایەتی یاسایی‬ ‫پێدراوە ‪ .‬گەرچی لە هەندێ رەهەندا دوو‬ ‫چەمكەكە بە شێوازی جیاواز تێكەڵ بە یەكدی‬ ‫دەبن ‪.‬‬ ‫لە سایەی دەوڵەتی نوێدا ئەم مۆدێلە لەگەڵ‬ ‫دیموكراسییەكی كامڵدا سازگارە‪ .‬گەرچی‬ ‫دێرینترین دیموكراسی دنیاش لەم روەەوەە‬ ‫تێرو تەسەل نیە و كێشەی هەیە و دەبێت لەژێر‬ ‫چاودێریدا بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لە هەموو فۆرمەكانی تری دەسەاڵت بۆ‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ جیاوازیدا بێ كێشەترە‪ ،‬بەها‬ ‫ئیسالمی و ئینسانیەكانیش پشتگیری دەكەن‪ .‬بە‬ ‫سیفەتی ئەوەی گرنگی دیموكراسی لەو دەستەبەری‬ ‫و دامو دەزگاو میكانیزمانەدایە بەهاكان دەكات‬ ‫بە واقیعو پەیوەندیو وەریاندەگێڕێتە سەر‬ ‫كردار‪ .‬لە سایەی ئەم مۆدێلەدا گۆڕینی فۆرمو‬ ‫تێگەیشتن بۆ بەیەكەوە ژیان رێگەی پێدراوە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە سكۆتلەندییەكان لە بەریتانیان ئەو‬ ‫مافەیان هەیە لەڕێی ریفراندۆمی گشتی یەوە بە‬ ‫دەستەبەركردنی زۆرینەی بەشداران و هێنانەدی‬ ‫رێژەی یاسایی لە بەریتانیا جیا ببنەوە‪ .‬و دواتر‬ ‫وەك دوو دراوسێ بەیەكەوە بژین ‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪17‬‬

‫د‪.‬هه‌ڤین‌كه‌مال‬

‫دژه بهكتریاكان بۆ‬ ‫لهناوبردنی خۆمان‬

‫‪ WHO‬هۆشداری داوە لەسەر مەترسییەکانی‬

‫رۆنی جگەرەی ئەلکترۆنیی مەترسیدارە‬ ‫سهرچین ساڵح‬ ‫بۆ دووركهوتنهوهو رزگاربوونیان‬ ‫له كێشانى جگهرهو نێرگهله‪ ،‬بەشێک‬ ‫لە هاواڵتیان پهنادهبهنه بهر كڕینو‬ ‫بهكارهێنانى “ڤایپ” کە جگەرەی‬ ‫ئەلکترۆنیشی پێدەوترێ‪ .‬ئهم جگهره‬ ‫ئهلكترۆنییه بهالى بهكارهێنهرانیهوه‬ ‫رێگایهكه بۆ وازهێنان له جگهرە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیارە بێئاگان لهوهى زیانهكانى‬ ‫ئەمیش هیچى كهمتر نییه له جگهره‬ ‫راستەقینە‪.‬‬

‫رۆنەکەی ناوی ترسناکە‬

‫ڤایپ جگهرهیهكى ئهلكترۆنییهو‬ ‫بزوێنهرى ئهم جگهرهیه پاتریهكه كه‬ ‫به شهحنكردنهوه كاردهكات‪ .‬لهناو‬ ‫ئامێرەکەدا جۆرێک له مادهى ڕۆن‬ ‫ههیه لهگهڵ ههڵمژینى جگهرهكهدا‬ ‫دوكهڵ دروست دهبێ‪ .‬تهمهنى ئهم‬ ‫جگهرهیه كهوتووهته سهر پاراستنى و‬ ‫شهحنكردنهوهی لەگەڵ پڕكردنهوهى‬ ‫ئهو رۆنهى لهناویدایە‪.‬‬ ‫رێکخراوی تەندروستی جیهانیی‬ ‫و پزیشکەکان لەسەر ئاستی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬هۆشدارییان داوە کە‬ ‫زیانەکانی ئەم جگەرەیە هیچی کەمتر‬ ‫نییە لە جگەرەی راستەقینە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئامۆژگاری بەکارهێنەرانی دەکەن لێی‬ ‫دوور بکەونەوە‪.‬‬

‫کۆنترۆڵکردنی‬ ‫ناوەندی‬ ‫کە‬ ‫ئەمریکا‬ ‫نەخۆشییەکانی‬ ‫تائێستا لەو واڵتەدا سێ کەس‬ ‫بەهۆی کاریگەری ئەم جگەرەیەوە‬ ‫مردوون‪ ،‬لەمبارەیەوە راگەیەنراوێكی‬ ‫باڵوکردووەتەوەو تێیدا هاتووە‪:‬‬ ‫ئەوانەی کە جگەرەی ئەلکترۆنیی‬ ‫دەکێشن دەبێ زۆر بە وریاییەوە‬ ‫کەمی بکەنەوە تا ڕادەی وازلێهێنان‪.‬‬ ‫چونکە ئەو رۆنەی لەناو ئامێرەکەدایە‬ ‫هێدی هێدی دەگۆڕێت بۆ مادەیەکی‬ ‫زیانبەخش‪ ،‬بەاڵم هێشتا لێکۆڵینەوەی‬ ‫زیاتر پێویستە سەبارەت بەم الیەنە‬ ‫خراپەی جگەرەی ئەلکترۆنی‪.‬‬

‫لە کوردستان بەکارهێنەری زۆر‬ ‫دەبێ‬

‫بەپێی بەدواداچوونێكی مەیدانیی‬ ‫“زەمەن” دەرکەوتووە ئێستا لە‬ ‫هەرێمی کوردستان بهكارهێنانى‬ ‫ئەم جگەرەیە زۆربووە‪ .‬بۆیە‬ ‫جگهرهفرۆشان بهشێوهیهكى بهرباڵو‬ ‫دەیهێننە ناو واڵتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا له بازاڕەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستاندا نزیكهى ‪ 20‬جۆرى‬ ‫جگەرەی ئەلکترۆنیی دهست دهكهوێ‪.‬‬ ‫بهوتهى بازرگان و فرۆشیارانی‬ ‫جگەرە‪ ،‬رۆژ به ڕۆژ جۆرهكانى‬ ‫له زیادبووندایه‪ ،‬چونکە خواست‬ ‫لەسەریان زۆرە‪.‬‬ ‫فرۆشیارێكى جگهرهو توتنى‬

‫نێرگهله له شاری سلێمانى بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬بهشێك له بهكارهێنهرانى ئەم‬ ‫جگەرەیە‪ ،‬پاساوەکەیان ئەوەیە کە‬ ‫بەدیلی جگهرەی راستییە‪ .‬ئەوان‬ ‫وادەزانن زیانهكانى له جگهرەی توتن‬ ‫كهمترە‪ .‬هەروەها واههست دهكهن‬ ‫رێگهیهكه بۆ وازهێنان له جگهره‬ ‫بۆیه پهنادهبهنه بهر كڕینى‪ ،‬ئهوانهى‬ ‫جگهرهكێشن یان نێرگهلهكێشن زیاتر‬ ‫بهكارى دێنن بهتایبهت گهنجان”‪.‬‬ ‫له بازاڕهكانى ههرێمدا‪ ،‬نرخى یەک‬ ‫دانە لەو جگەرانە ‪ 20‬تا ‪ 200‬ههزار‬ ‫دینارە‪ ،‬بهاڵم لە واڵتانی ئەوروپا‬ ‫نرخهكهى زیاتر له ‪ 400‬دۆالره‪.‬‬ ‫هیچ رێنماییهك نییه بۆئهوهى چۆن‬ ‫بهكاربهێنرێتو چۆن بفرۆشرێت‪.‬‬ ‫فرۆشیارانى جگهره ههستیان به‬ ‫زیادبوونى بهكارهێنانى كردووه‪ ،‬وهك‬ ‫خۆیان دهڵێن بهراورد به سهرهتاى‬ ‫دهركهوتنى‪ ،‬فرۆشتنى زیادیكردووه‪،‬‬ ‫بهاڵم رێژهى فرۆشتنى دیارى نهكراوه‪.‬‬ ‫بهكارهێنانى ڤایب دیاردهیهكى‬ ‫نوێیه نهك بهالى بهكارهێنهرانیهوه‬ ‫بهڵكو بهالى پسپۆڕانى ههناویشهوه‪.‬‬ ‫د‪.‬هاوژین فازل پسپۆڕى ههناوى‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬زیانهكانى ڤایپ‬ ‫ههمان زیانى نێرگهلهو جگهرهى‬ ‫ههیه‪ ،‬بهاڵم ئهوهى هەیه نێرگهله‬ ‫بهكارهێنانى راستهوخۆیهو رادهى‬ ‫توتنهكهى زیاترهو له یهك كاتدا چهند‬ ‫كهسێك یهك نێرگهله بهكاردههێنن‪،‬‬

‫بهاڵم ڤایپ و جگهره یهك شتن‬ ‫جگهره باشتریشه چونكه فلتهرى‬ ‫ههیهو یهكجار بهكاردههێنرێ”‪.‬‬ ‫د‪ .‬هاوژین فازل وتیشى‪:‬‬ ‫“بهكارهێنانى ڤایپ ههنگاوێك نییه‬ ‫بۆ وازهێنان له جگهرهکێشان‪ ،‬تهنیا‬ ‫ئهوهیه شتێكى نوێیهو تاقیكردنهوهى‬ ‫بهكارهێنانیشى‬ ‫حهزێكه‪،‬‬ ‫خۆدزینهوهیه له وازهێنان له جگهره‪.‬‬ ‫بهكارهێنانى نیكۆتینه بهشێوازێكى‬ ‫تر‪ ،‬رهنگه وا له بهكارهێنهرانى بكات‬ ‫زیاتر حهزى لێبكات لهبهر شێوازى‬ ‫دروستكردنهكهى”‪.‬‬ ‫ئهو پسپۆڕه پێشیوایه‪ ،‬نهبوونى‬ ‫رێنماییو هۆشیاریى بهكارهێنانىو‬ ‫بهردهستبوونى له ههموو كاتێكدا‪،‬‬ ‫وایكردووه زیاتر بهكاربهێنرێ‪ .‬ئهمهش‬ ‫زیانهكانى زیاتر كردووهو زووتر‬ ‫كاریگهرى خراپی لهسهر تهندروستى‬ ‫بهكارهێنهرانى دهبێ‪ ،‬بۆیه هیچكات‬ ‫باشتر نییه له جگهره‪.‬‬ ‫ههرچهنده بهكارهێنهرانى پێیانوایه‬ ‫ڤایپ بهدیلێكى تهندروسته بۆ‬ ‫جگهرهو نێرگهله‪ ،‬ئهمهش وایكردووه‬ ‫بهخێرایى بهكارهێنانى زۆر بووه‪،‬‬ ‫بهاڵم بهپێى توێژینهوهیهكى زانكۆى‬ ‫نۆرث كارۆلیناى ئهمریكا‪ ،‬ڤایپ‬ ‫كاریگهرى زۆرى لهسهر تهندروستى‬ ‫ههیه بهتایبهتى سییهكان‪ ،‬ئهو‬ ‫كهسانهى ڤایپ دهكێشن زۆرتر‬ ‫دوچارى كێشهى تهندروستى دهبنهوه‬

‫بهراورد به كێشهرهكانى دیكه‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫توشبوون به نهخۆشی گیرانى سی و‬ ‫گرژبوونى ماسولكهكانى سی‪.‬‬ ‫محهمهد قادر‪ ،‬وتهبێژى وهزارەتى‬ ‫تهندروستى هەرێم به “زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“زیانهكانى ئهو جۆره جگهرهیه كه‬ ‫باس دهكرێت بهتهواوى پشتڕاست‬ ‫نهكراوهتهوه‪ ،‬پێویسته كواڵیتى‬ ‫جۆریى لێى بكۆڵێتهوه‪ ،‬بهاڵم ئهوهى‬ ‫ههیه لهسهرى ههواڵى سۆشیال‬ ‫میدیایه لهسهر زیانهكانىو تائێستا‬ ‫داتایهكى زانستی نییه باشهو‬ ‫خراپهى ئاشكرا بكات‪ .‬ئهوهى ههیه‬ ‫داتاى دژبهیهكه لهسهرى”‪.‬‬ ‫وهزارهتى‬ ‫“بهالى‬ ‫وتیشى‪:‬‬ ‫تهندروستییهوه ئهو بابهته الوهكیه‪،‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا دهمانهوێت لهم‬ ‫كابینهیهدا وهزارهتێكى خۆپارێزیو‬ ‫رێگر بین له نهخۆشی نهك‬ ‫چارهسهرى‪ ،‬وابكهین چۆن خهڵك‬ ‫خۆیان له نهخۆشی بپارێزن‬ ‫ئهو بابهتهیش دهكهوێته ئهو‬ ‫بهرنامهیهوه“‪.‬‬ ‫بهكارهێنانى ئهم جگهرهیه‬ ‫ناوهنده‬ ‫راپۆرتی‬ ‫لهكاتێكدایه‪،‬‬ ‫ویالیهته‬ ‫پزیشكیهكانی‬ ‫یهكگرتووهكانی ئهمریكا‪ ،‬ئاماژه به‬ ‫‪ 450‬حاڵهتی نهخۆشییهكانی سی‬ ‫دهدهن له ‪ 33‬ویالیهتدا‪ ،‬تائێستا‬ ‫سێ كهسیش بهوهۆیهوه گیانیان‬ ‫لهدهستداوه‪.‬‬

‫سهوهفان‪ ..‬نەخۆشییە بەرباڵوەکەی جومگهکان‬ ‫زهمهن‬ ‫سهوهفان نهخۆشییهكه کە ئهو‬ ‫كڕكڕاگهیهی ڕووی ئێسكه بهرامبهرهكان‬ ‫له جومگهكاندا دادهپۆشێ‪ ،‬دادهخورێتو‬ ‫تهنكو زبر دهبێ‪ .‬ئێسكی زیاده له‬ ‫دهوروبهری جومگهكاندا دروست دهبنو‬ ‫كێشهی زیاتر دهنێنهوه‪ .‬بهستهرو‬ ‫ژێیهكان دادهخورێن‪ ،‬ماسولكهكان‬ ‫زۆرجار بههۆی كهم جوواڵنهوه الواز‬ ‫دهبنو سهرهنجام ئێسكهكان فشاری‬ ‫زیاتریان دهچێته سهر‪.‬‬ ‫هۆکارەكان‪:‬‬ ‫تائێستا هۆکاری سهوهفان به‬ ‫وردی نهزانراوه‪ ،‬بهاڵم ئهمانه ئهگهری‬ ‫پەرەسەندنی زیاد دهكهن‪:‬‬ ‫‪-1‬بۆماوهیى‬ ‫‪-2‬قهڵهوی‬ ‫‪-3‬زهبرو شكانی پێشووتر له‬ ‫جومگهكهدا‬ ‫‪-4‬زیاد لهپێویست ماندووكردنی‬ ‫درێژخایهنی جومگهو كهنهفتكردنی‬ ‫‪-5‬ههندێ نهخۆشیی وهك‪:‬‬ ‫*ئهو نهخۆشییانهی دهبنههۆی‬ ‫خوێنبهربوونی ناو جومگه‪ ،‬وهك‬ ‫هیمۆفێلیا‬ ‫*ههوكردنی جومگهكان وهك له‬ ‫دهردهشا (دائولملوك)و ڕۆماتیزمی‬ ‫جومگه‪.‬‬

‫سهوهفان له چلهكانی تهمهنهوه‬ ‫دهستپێدهكاتو له تهمهنی ‪ 70‬ساڵیدا‬ ‫كهم كهس ههیه تووشی سهوهفان نهبێ‪.‬‬ ‫نیشانهكانی‪:‬‬ ‫زۆربهی تووشبووان ههست به‬ ‫یهكێك یان زیاتر له نیشانهكان دهكهن‬ ‫كه بریتین له‪:‬‬ ‫ ئازاری جومگه‪ :‬ئازارهكه‬‫بهوهرزشو جوواڵن زیاد دهكاتو به‬ ‫پشوو كهمتر دهبێ‬ ‫ ئاوسانی جومگه‬‫ سنوورداریی جووڵهی جوگه‬‫ تێكچوونی شێوهی جومگه‬‫چارهسهر‪:‬‬ ‫ئامانجهكانی چارهسهر بریتین له‪:‬‬ ‫بههێزكردنی جومگهكه لهڕێی‬‫بههێزكردنهوهی ئهو ماسولكانهی‬ ‫جووڵهكانی ئاراسته دهكهن‬ ‫هێشتنهوهو باشتركردنی جوڵهی‬‫جومگهكه‬ ‫نههێشتنی ئازار‬‫دهرمان‪:‬‬ ‫بۆ چارهسهری ئازارهكه پزیشك‬ ‫به پاراسیتۆڵ دهستپێدهكات چونكه‬ ‫زیانی كهمه‪ .‬ئهگهر بهمه باش نهبوو‬ ‫یان ئاوساوی جومگهكه ههبوو نەخۆش‬ ‫ناچار دهبێ چارهسهرهكانی تری وهك‬ ‫دژهههوكردنه ناستیرۆییهكانی نموونهی‬ ‫پرۆفینت بداتێ‪ ،‬بهاڵم ئهمانه زیانیان‬ ‫زیاتره وهك زیادكردنی ئهگهری‬

‫تووشكردنت به برینی گهده‪ ،‬جهڵتهی‬ ‫دڵو دهماخ‪.‬‬ ‫ههندێجاریش مادهی ستیرۆیدی‬ ‫بهدهرزی دهكاته ناو جومگهكه‪.‬‬ ‫ههندێ مادهی درێژخایهنی تریش‬ ‫لهالیهن ههندێ پزیشكهوه دهدرێن گوایه‬ ‫لینجی جومگهكه دروست دهكهنهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم لێكۆڵینهوه زانستییهكان‬ ‫نهیانسهلماندووه بهسوود بن وهك‬ ‫گلوكۆزهماینو ئهوانیتر‪.‬‬ ‫له كۆتاییدا پزیشك بۆی‬ ‫ههیه جۆری دهرمانهكه بۆ دیاری‬ ‫بكات‪ ،‬به سهرنجدان له دۆخی‬ ‫تهندروستی گشتی جهستهو‬ ‫ڕاددهی سهوهفانهكه‪ .‬نابێ‬ ‫خۆبهخۆ بهكاربهێنرێ‪.‬‬ ‫گۆڕینی ستایلی ژیان‪:‬‬ ‫وهرزش باشترین یارمهتیدهره‬ ‫بۆ تهندروستی جومگهو بههێزكردنیو‬ ‫لهناویاندا پیادهڕهویو مهلهوانی‬ ‫پێشڕهون‪.‬‬ ‫بێجگه له وهرزش‪ ،‬ئهمانهش‬ ‫بهسوودن‪:‬‬ ‫دانانی كهرهستهی گهرم لهسهر‬‫جومگهكه یاریدهی كهمبوونهوهی ئازار‬ ‫دهدات‬ ‫ پشووی پێویست‬‫ دابهزاندنی كێش ئهگهر قهڵهوی‬‫چارهسهری سروشتی‪:‬‬ ‫بهشێكی چارهسهری فیزیاییهو‬

‫به ئامێری‬ ‫تا یبه ت‬ ‫بهشێكی‬ ‫دهكرێن‪،‬‬ ‫دیكهش ئهو وهرزشانهیه كه بۆ‬ ‫بههێزكردنی جومگه تووشبووهكه فێر‬ ‫دهكرێی و یاریدهی ئاسان جواڵنی‬ ‫جومگهكهش دهدات‪.‬‬

‫نهشتهرگهری‪:‬‬ ‫جومگهكهو‬ ‫گۆڕینی‬ ‫تهكنیكهكانی دیكه له حاڵهته ههره‬ ‫قورسهكاندا دهكرێن كه تێیاندا‬ ‫سوودی پێویست له دهرمانو وهرزشو‬ ‫رێگاچارهكانی دیكه نابینرێ‪.‬‬

‫دهرمانی دژه بهكتریا یان ئهنتی بایۆتیك‪،‬‬ ‫یهكێكه لهههره گرنگترین داهێنانهكان لهمێژووی‬ ‫مرۆڤایهتیدا‪ .‬ئهگهر ئهو داهێنانه نهبوایه ژیان‬ ‫بریتی دهبوو له پەناگەیهك بۆ نهخۆشی و‬ ‫مردنی پێشوهخت ‪.‬‬ ‫دۆزینهوهی دژه بهكتریاكان ڕۆڵی سهرهكیو‬ ‫گرنگی ههیه له پارێزگاریكردنی ژیانمان له دژی‬ ‫ههندێ نهخۆشی كه لهڕواڵهتدا سادهو ساكارن‪،‬‬ ‫بهاڵم لهڕاستیدا كوشندهو مهترسیدارن‪.‬‬ ‫بۆ نموونه نهخۆشیهكانی سهحایا‬ ‫“ههوكردنی پهردهی مێشك” ههوكردنی بۆری‬ ‫سییهكان‪ ،‬سیل‪ ،‬كۆلێرا‪ ،‬تایفۆید و هیتر‪.‬‬ ‫لهگهڵ ئهم گرنگیه زۆرهی ئهنتی بایۆتیك‪،‬‬ ‫بهاڵم زۆربهیجار بهشێوهیهكی ههڵه بهكاری‬ ‫دەهێنین كه وادەکات زیانی زیاتربێ له سوود‪.‬‬ ‫زیادهڕهوی دهكهین لهبهكارهێنانیدا بهشێوهیهك‬ ‫كه كاریگهری زۆر خراپو مهترسیداری ههبێت‬ ‫لهسهر تهندروستی ههموو كۆمهڵگە ‪.‬‬ ‫ههڵه بهكارهێنانی ئهنتی بایۆتیك دهبێته‬ ‫هۆی دروستبوونی چهند جۆرێك لهبهكتریا كه‬ ‫بهرههڵستی ههموو جۆره دژه بهكتریایهك دهكهن‬ ‫و چار ناکرێن كه ئهمهش دهمانگهڕێنێتهوه‬ ‫بۆ سهدهكانی پێش دۆزینهوهی “پهنسلین”‬ ‫كهمرۆڤ به ههوكردنێكی سادهی سییهكان‬ ‫یاخود تایفۆید یاخود ههوكردنی لهوزهتێن‬ ‫دەمرد!‬ ‫دروستبوونی بهرههڵستی بهكتری دژ به‬ ‫ئهنتی بایۆتیك بههۆی بهكارهێنانی ناڕێكو‬ ‫ناتهواوی كۆرسی دهرمانهكهوه دهبێ به پلهی‬ ‫یهكهم‪ ،‬ئهمهش لهكاتێكدا دهبێ كه پزیشك‪،‬‬ ‫كۆرسێك دژه بهكتریا دهنووسێ بۆ نهخۆش‬ ‫بۆ ماوهی پێنج ڕۆژ یان ههفتهیهك‪ ،‬كهچی‬ ‫نهخۆش پێش وادهی تهواوبوونی كۆرسهكهو‬ ‫دوای ڕۆژێك یان دووڕۆژ دهست ههڵدهگرێت‬ ‫لهبهكارهێنانی‪ .‬تهنیا لهبهرئهوهی ههست به‬ ‫باشیو نهمانی بێزاری نهخۆشیهكهی دهكات‪.‬‬ ‫لێرهدا نهخۆش نهك تهنیا زیان به‬ ‫كۆئهندامی بهرگری خۆی دهگهیهنێ‪ ،‬بگره‬ ‫بهشداری دهكات له تاوانێك دژ به ههموو‬ ‫كۆمهڵگە ئهویش به یارمهتیدان له دروستبوونی‬ ‫چهندین جۆرو ڕهچهڵهكی نوێو تایبهت له‬ ‫بهكتریا كه كوشندهنو بهرههڵستی ههموو‬ ‫جۆره دژه بهكتریایهك دهكهن‪.‬‬ ‫یهكێكی تر لهههڵه باوهكان لهكاتی‬ ‫بهكارهێنانی ئهنتی بایۆتیكدا‪ ،‬زیادهڕهوییه له‬ ‫بهكارهێنانیدا لهو حاڵهتانهی كه پێویست ناكات‬ ‫بۆ نموونه‪ :‬لهحاڵهتی هەاڵمەت و سهرماو پهتای‬ ‫ئاساییدا‪.‬‬ ‫دهبێ بزانین كه پهتاو هەاڵمەت نهخۆشییهكی‬ ‫ڤایرۆسییهو بهكتری نییه‪ ،‬به مانای ئهوهی كه‬ ‫هیچ له دژه بهكتریاكان چارهسهری ناكهن‪.‬‬ ‫چارهسهری منداڵ به دژه بهكتریا‬ ‫بهشێوهیهكی ههڕهمهكی‪ ،‬دهتوانین بڵێن یهكێكه‬ ‫له تاوانه گهورهو كوشندهكان كه بهرامبهر‬ ‫تهندروستی جگهرگۆشهكانمانی دهكهین‬ ‫‪.‬ههندێجار دایكو باوك تهنیا له بهر ههستو‬ ‫سۆز‪ ،‬بەبێ ڕێنمایی پزیشك چارهسهری دژه‬ ‫بهكتریا دهدەن بە منداڵەکانیان‪ ،‬بێئاگا لهوهی‬ ‫كه منداڵ كۆئهندامی بهرگری لهشی زۆر‬ ‫بههێزتره له كهسێكی گهوره‪ .‬منداڵ توانای‬ ‫بهرههڵستیكردنی نهخۆشی زۆر زیاتره له‬ ‫كهسێكی پێگهشتوو ‪.‬‬ ‫كۆئهندامی بهرگری منداڵ توانای‬ ‫بهرههڵستی زۆر له نهخۆشیهكانی ههیه‪ .‬بهاڵم‬ ‫كاتێك جێگای دهگریتهوه به دژه بهكتریا‬ ‫لهكاتی چارهسهری ههاڵمهتو كۆكهدا‪ ،‬ئهوا به‬ ‫دهستی خۆت بهشداری دهكهی له الوازبوونو‬ ‫بێهێزكردنی بهرگری لهشیدا‪.‬‬ ‫دژه بهكتریا یهكێكه له نیعمهته گهورهكانی‬ ‫داهێنان‪ .‬بهاڵم ههروهك ههموو شتێكی تر‬ ‫زیادهڕهوی یان ههڵه بهكارهێنانی‪ ،‬دەیکاتە‬ ‫چهكێكی كوشنده بۆ تێکدانی تەندروستی تاک‬ ‫و کۆمەڵ‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫دەرگای مەکتەب کرایەوە‬

‫ئومێد دەکرێت ئەمساڵ بەشێک لە کێشە کەڵەکەبووەکان چارەسەر بن‬

‫عه‌بدولواحید‌محه‌مه‌د‬

‫كایالس وتی‪..‬‬ ‫كایالس چاالكوانێكی جیهانییه له بواری‬ ‫كارپێنهكردنی مندااڵن‪ ،‬چهندین فلیمی دیكۆمێنتاریی‬ ‫لهسهر مندااڵن دهرهێناوه‪ .‬تائێستا ههشت ههزار منداڵی‬ ‫رزگاركردووه بۆیە لهسهر ئهو چاالكییانهی خهاڵتی‬ ‫نۆبڵی پێبهخشراوه‪.‬‬ ‫له ههشتهمین كۆنفراسی ‪ EI‬كه رۆژی ‪ ١9‬تا‬ ‫‪ 26‬تهموزی ئەمساڵ له بانكۆكی پایتهخی تایالند‬ ‫بهڕێوهچوو‪ ،‬وتارێكی تێروپڕی لهسهر منداڵو پهروهردهو‬ ‫مامۆستا پێشكهشكرد‪ ،‬لهبهر گرنگی ناوهرۆكهكهی به‬ ‫پێویستم زانی پوختهیهكی بخهمهڕوو‪:‬‬ ‫پوختهی وتارهكه‬ ‫خۆشبهختم رووبهڕوو لهگهڵ كۆمهڵێك خهڵك‬ ‫دادهنیشم كه پڕن له ئاگرو ساردی‪ ،‬پیاوێك له دارستان‬ ‫دهژیا‪ ،‬پاشای ئهو دهڤهره سوربوو لهسهر ئهوهی‬ ‫كوڕهكهی بنێرێته الی ئهو كابرایه كه لهناو كوخێكی‬ ‫بچووكدا دهژیا تاوهكو فێری بناماكانی ژیانی بكات‪.‬‬ ‫شازادەکە چووه دارستانهكهو له دهرگای كابرایدا‪،‬‬ ‫ئهویش وتی كێیه؟ وتی شازادەم ئهویش دهرگای‬ ‫نهكردهوه‪.‬‬ ‫كوڕه گهڕایهوه الی باوكی وتی دهرگای نهكردهوه‪،‬‬ ‫پاشا جارێكیتر ناردیهوه الیو له دهرگایدا‪ ،‬ئهمجاره كه‬ ‫وتی كێیه؟ شازاده تهنیا ناوی خۆی وت‪ .‬وتی گهورهم‬ ‫ئهگهر بزانم كێم پێویستم بهوه نهدهبوو بێمه ئێره‪،‬‬ ‫ئینجا كابرا قبوڵی كرد بچێته الیو فێری بكات‪ ،‬شازادە‬ ‫‪ ١2‬ساڵ الی کابرای دارستان مایهوه‪ ،‬پاشان ویستی‬ ‫بڕوات‪ ،‬بهر لهوهی بڕوات‪ ،‬كابرا پێیوت‪ :‬ئێستا دهزانی‬ ‫كێی؟ وتی ئێستا ئاگرمو دنیا رووناك دهكهمهوه‪ ،‬كێ‬ ‫دهتوانێ ئهوه بكات ئهگهر مامۆستا نهبێ؟‬ ‫لهبهرئهوه وتم ههست دهكهم لهبهردهم ئاگرم كه‬ ‫ئێوه وزهتان پێیه‪ ،‬لهبهر ئهوه دنیا رووناك دهكهنهوه‪،‬‬ ‫ههست دهكهم جیهان بهئێوه رووناك دهبێتهوه‪ .‬كهستان‬ ‫دامهمێنن ههر ئاگربن ههر كهسهو به رێگای خۆتان‪ ،‬من‬ ‫لە ساڵی ‪ ١98٠‬ـەوە وازم هێناوه له مامۆستایهتی‪ ،‬بهاڵم‬ ‫لهناو و ناوهڕۆكدا ههر مامۆستام‪.‬‬ ‫لێرەدا پرسیارێك دروست دهبێ‪ ،‬بۆچی پێویسته‬ ‫مامۆستایان وازنههێنن و سووربن لهسهر پهیامهكانیان؟‬ ‫لهبهرئهوهی جیهان له مهترسیدایه‪ ،‬ژینگه له‬ ‫مهترسیدایه‪ ،‬دیموكراتیهت له مهترسیدایه‪ ،‬ئهگهر‬ ‫مامۆستا ئهو بهرپرسیاریهتیه ههڵنهگرێت ئهی كێ‬ ‫بیكات؟‬ ‫ئێستا ‪ 428‬ملیۆن منداڵ له ههژاریی جۆراوجۆردان‪،‬‬ ‫نیوهیان تهمهنیان له ‪ ١٠‬ساڵ كهمتره‪ .‬لهم جیهانهدا‬ ‫لهههر ‪ ٥٠‬منداڵ یهكێكیان به شوێن لهتێ ناندا دهگهڕێ‬ ‫لهبهر ئهو زۆردارییهی له جیهاندا هەیە‪.‬‬ ‫‪ ٥٠‬ملیۆن منداڵ بههۆی كارهساته سیاسیو‬ ‫سهربازییو ژینگهییهكانەوە بهردهوام بێ جێ‬ ‫دەمێننەوە‪ .‬لهو ماوهیهدا منداڵێكی سووریم له ئهڵمانیا‬ ‫بینی القهكانی بڕابوونەوە‪ ،‬وتی به بۆمب وام لێهاتووه‪،‬‬ ‫وتم دهخوێنی؟ وتی ماڵی خۆم دهوێت كه له كوێره‬ ‫دێیهكی سوریایه‪ .‬بۆ منداڵ شوێنی حهوانهوه گرنگه‬ ‫خوێندنیش گرنگتره‪.‬‬ ‫راسته له ساڵی ‪2٠٠٠‬ــهوه ههندێك پێشكهوتن‬ ‫هاتووەته ئاراوه له بواری كار پێنهكردنی مندااڵن‪،‬‬ ‫بهاڵم هێشتا ‪ ١2١‬ملیۆن منداڵ كاریان پێدهكرێت‪ .‬وهك‬ ‫فرۆشتنو سێكسو بهكارهێنانیان لهبواری جۆراوجۆر كه‬ ‫دژی یاساو رێساكانە‪ .‬له ‪ 2٠3٠‬بهپێی پێشبینیهكان‬ ‫ژمارهی وازهێنان زۆر دهبێ كه هاوتا دهبێ لهگهڵ ئهو‬ ‫ژمارانهی ئێستا هەلی خوێندنیان نییه‪ ،‬خوێندنی ئههلی‬ ‫هۆكارێكه بۆ دوور كهوتنهوهی مندااڵن‪.‬‬ ‫ژمارهیهكی زۆر مامۆستای باشمان ههیه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫لهبهرئهوه حكومهت ژیانیان فهراههم ناكات‪ ،‬ناتوانن‬ ‫ئهركهكانیان جێبهجێ بكهن‪ ،‬ناشتوانێ رهخنهش بگرێ‬ ‫چونكه سهركردهكان ناتوانن قبوڵی رهخنه بكهن ‪.‬‬ ‫گۆڕانكاری ههر به ئێوه دهكرێت‪ ،‬كاتێك رووناكی‬ ‫توشی متبوون دهبێ‪ ،‬دنیا دهكهوێته بهر مهترسی‬ ‫تاریكیو رووبهرهكه دادهپۆشێ‪ .‬دیموكراتیهتیش‬ ‫رووبهڕووی زۆرداری دهبێتهوه‪ ،‬سهركردهكان دهردهكرێن‬ ‫بهڕاستی سهركردهكانیش مامۆستاكانن‪ ،‬ئێوهن‪.‬‬ ‫بۆ سهلماندنی ئهو راستییه ئاماژهی کایالس‬ ‫بهوهكرد كاتێك ئاگرێك له دارستانێك کەوتەوە‪ ،‬ههموو‬ ‫ئاژهڵهكان بهگهورهو بچووكهوه هەاڵتن‪ ،‬یهك چۆلهكهی‬ ‫بچووك خهریكی ئاگرهكه بوو‪ ،‬وتیان تۆ چی دهكهی؟‬ ‫وتی ئاگرهكه دهكوژێنمهوه بهو دڵۆپه ئاوهی به دهنوكم‬ ‫دهیهێنم‪ ،‬كهوایه ئێوهن دهتوانن ههموو شتێك بكهن‪،‬‬ ‫كهوایه مهوهستنو مهشترسێن ئێوهن ئاگر‪ ،‬دنیاش ههر‬ ‫به ئێوه رووناك دهبێتهوه ‪.‬‬

‫رهنجدهر عوسمان‬ ‫رۆژى شهممه زهنگى ساڵى نوێى خوێندنی‬ ‫‪ ٢٠٢٠- ٢٠١٩‬لێدراو بۆ ئهمساڵى خوێندن زیاتر‬ ‫له یهك ملیۆن و ‪ 783‬ههزار خوێندكار روو له‬ ‫خوێندنگهكان دهكهن‪ .‬كه ئەم ژمارەیە دەکاتە‬ ‫‪٪35‬ى دانیشتووانى ههرێم‪.‬‬ ‫دەسپێکی ئەمساڵ لەکاتێکدایە هێشتا‬ ‫چهندین كێشهى كهڵهكهبوو کە میراتی‬ ‫سااڵنی پێشووە بهرۆكى کەرتی پهروهردهیان‬ ‫بەرنەداوە‪ .‬بهتایبهت له كهمى بیناو هەبوونی‬ ‫دوو دهوامیىو سێ دهوامیى لە بینای چەند‬ ‫قوتابخانەیەکدا‪.‬‬ ‫بهپێى ئامارێكى وهزارهتى پهروهرده‪،‬‬ ‫بۆ ئهمساڵى خوێندن لهسهرجهم ههرێمى‬ ‫كوردستان شهش ههزارو ‪ 8٠5‬بیناى قوتابخانه‬ ‫هەن‪ ،‬لهم ژمارهیهش پێنج ههزارو ‪ ٢٠‬بینا‬ ‫یهك دهوامیىو ههزارو ‪ 68٠‬دوو دهوامیىو ‪84‬‬ ‫بیناى دیكهش سێ دهوامییان تێدایه‪.‬‬ ‫بهاڵم بهپێى كۆمهڵێك داتاو زانیارى‬

‫ئینستیتوتى پهى تایبهت به كهرتى‬ ‫پهروهرده‪ ،‬دهردهكهوێت كه ژمارهكه جیاوازهو‬ ‫له ههرێمى كوردستاندا چوار دهوامیش له‬ ‫یهك خوێندنگهدا ههیه‪.‬‬ ‫ڕێكخراوهكه له مانگى پێنجى ئهمساڵ‬ ‫ئامارهكهى ڕاگهیاندووه‪ ،‬تیایدا هاتووه‪:‬‬ ‫ههزارو ‪ 785‬بینا دوو دهوامیىو ‪١٢4‬بینا سێ‬ ‫دهوامیىو پێنج بیناى دیكهش چوار دهوامى‬ ‫تێدا دهكرێ‪ .‬بۆ ئەوەی ئەم کێشانە نەمێنن‬ ‫هەرێمی کوردستان به ‪ 5٠٠‬بیناى نوێ ههیه تا‬ ‫له گرفتى كهمى بینا ڕزگارى ببێ‪.‬‬ ‫دڵشاد عومهر‪ ،‬بهڕێوهبهرى گشتیى‬ ‫پهروهردهى سلێمانى به “زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“لهماوهى چوار ساڵى ڕابردوودا بههۆى‬ ‫قهیرانى داراییهوه‪ ،‬هیچ بینایهك دروست‬ ‫نهكراوە‪ .‬هەندێکیشیان کە کاریان تێدا دەکرا‬ ‫وەستێنراون”‪.‬‬ ‫پهروهردهى‬ ‫گشتیى‬ ‫بهڕێوهبهرى‬ ‫سلێمانى وتیشی‪“ :‬بەو ملیارو ‪ 5٠٠‬ملیۆن‬ ‫دینارەى حکومەتی هەرێم تهرخانی كردووه‪،‬‬ ‫ئەمساڵ ‪ ٢3‬بیناى قوتابخانه له سنوورى‬

‫بهڕێوهبهرایهتیهكهماندا تهواو دهكرێنو بیست‬ ‫بیناى دیكهش له قۆناغى تهندهریندان‪.‬‬ ‫ئهوهش كاریگهرى دروست دهكات لهسهر‬ ‫چهند دهوامیى له یهك بیناداو قهرهباڵخى‬ ‫پۆلهكان كهم دهكاتهوه”‪.‬‬ ‫بهوتهى بهڕێوهبهرى پهروهردهى سلێمانى‬ ‫بۆ ئاساییكردنهوهى پڕۆسهى پهروهرده سااڵنه‬ ‫پێویستیان به ‪ 6٠‬بیناى قوتابخانه ههیه‪.‬‬ ‫له ههرێمى كوردستاندا ‪ 45٢‬خوێندنگه‬ ‫له بیناى كرێدان كه مهرجهكانى خوێندنیان‬ ‫تیادا نییه‪ ،‬ههروهك ‪ 6٠٠‬گوندیش بێ بهشن‬ ‫له قوتابخانهو نزیكهی ‪ ١5٠‬ههزار مامۆستاو‬ ‫فهرمانبهریش له وهزارهتى پهروهردەدا دەوام‬ ‫دەکهن‪.‬‬ ‫یاساى ئێستاى وهزارهتى پهروەرده‬ ‫سێجار ههموار كراوهتهوهو هێشتا كهموكوڕى‬ ‫تێدایه‪ .‬سهرهڕاى ئهوهى ههشت كۆنگرهى‬ ‫پهروهردەیى بەستراون‪ ،‬بهاڵم كار به‬ ‫ڕێنماییهكانى ناكرێت‪.‬‬ ‫به وتهى شارهزایهكى پهروەرده‪،‬‬ ‫حكومهتى ههرێم له ماوهى ‪ ٢8‬ساڵى‬

‫ڕابردوودا هیچ پالنو ستراتیژێكى نهبووه تا‬ ‫هاوشانى زۆربوونى ڕێژهى خوێندكار‪ ،‬بیناى‬ ‫قوتابخانهش زیاد بكات‪.‬‬ ‫بڕیار عهلى‪ ،‬چاودێری کەرتى پهروهرده‬ ‫بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬پڕۆسهى پهروهردهو‬ ‫فێركردن دوانهیهكى لێكدانهبڕاون‪ ،‬بهاڵم له‬ ‫ههرێم پهروهردهكه نییهو فێركردنهكهش‬ ‫كرچو كاڵه‪ .‬هۆكاری ئهمهش بۆ كهمى بیناو‬ ‫زۆرى خوێندكار له پۆلێكدا دەگەڕێتەوە كه‬ ‫له ههندێك خوێندنگەدا دهگاته ‪ 6٠‬خوێندكار‬ ‫له یهك پۆلداو له باشترین حاڵهتیشدا بۆ‬ ‫ماوهى چوار سەعات خوێندكار له خوێندنگهدا‬ ‫دهمێنێتهوه”‪.‬‬ ‫بهوتهى ئهو شارهزایه ئهگهربێو‬ ‫حكومهتى ههرێم پالنى دروستكردنى بینا‬ ‫دابنێ‪ ،‬ئهو كاته دهتوانرێت بۆ ماوهى‬ ‫حهوت سەعات زیاتر خوێندكار له دهوامدا‬ ‫بمێنێتهوهو بهشێوهیهكى گونجاوتر پڕۆسهى‬ ‫پهرورهدهو فێركردنهكه بهڕێوه دهچێ‪.‬‬ ‫ههروهك كهسوكارى خوێندكاریش ناچار نابن‬ ‫منداڵهكانیان بنێرن بۆ خوێندنگه ئههلییهكان‪.‬‬

‫سەرەڕای قەدەغەکردنی لەالیەن وەزارەتەوە‬

‫دایکان و باوکان ناچار دەکرێن لە شوێنێک‬ ‫جل بۆ قوتابییەکانیان بکڕن‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫کامەران عەبدوڵاڵ باوکی دوو قوتابییەو‬ ‫دانیشتووی گەڕەکی ئاشتییە لە شاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بۆ کڕینی جلی خوێندنی ئەمساڵ‪،‬‬ ‫ئەم پیاوە دەبوو روو لە دوو مارکێتی دیاریکراو‬ ‫بکات چونکە تەنیا لەو دوو شوێنە جۆرو‬ ‫رەنگی جلی قوتابخانەکانیان دەست دەکەوت‪.‬‬ ‫کامەران بێجگە لەوەی بە تاکسی‬ ‫رێگایەکی دوور دەبڕێت تا دەگاتە ئەو مارکێتە‬ ‫دیاریکراوە‪ ،‬بەاڵم لەوێ دەبینێ نرخی جلەکانی‬ ‫قوتابخانە گرانن‪ .‬بۆ نموونە بۆ کوڕە تەمەن‬ ‫‪ ١٠‬سااڵنەکەی‪ ،‬جلەکانی بایی ‪ ٥١‬هەزار دینار‬ ‫بوون کە بریتی بوون لە پێنج پارچە جل‪.‬‬ ‫باوکی ئەو دوو قوتابییە بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“راستەوخۆ ناچار نەکراوین کە بچین لەو‬ ‫مارکێتە جلی قوتابخانە بۆ منداڵەکانم بکڕم‪،‬‬ ‫بەاڵم تەنیا لەو شوێنە لەو جل و رەنگە هەبوو‬ ‫کە دەبوو بیکڕین‪ .‬خۆی ئەمەش جۆرێکی‬ ‫ئاشکرایە لە ناچارکردن‪ .‬من کەسوکارم هەیەو‬ ‫کاری بازرگانی دەکەن‪ ،‬دەڵێن ئەو جالنەی‬

‫کڕیوتانە زۆرتان پێداوە”‪.‬‬ ‫ئەمساڵ لەگەڵ نزیکبوونەوە لە دەسپێکی‬ ‫خوێندن‪ ،‬دیسان کێشەی جلوبەرگی قوتابی‬ ‫سەری هەڵدایەوەو ژمارەیەکی زۆر لە دایکان و‬ ‫باوکان یان دوکاندارو بازرگانەکان ناڕەزاییان‬

‫هەندێک لە بهڕێوهبهرى‬ ‫قوتابخانهكان كه ئێمه‬ ‫نازانین كێن‪ ،‬بازاڕیان‬ ‫بۆ چهند كۆمپانیایهك‬ ‫قۆرخكردووه‬

‫لەو دیاردەیە دەربڕی‪ ،‬کە دەبێ لە شوێنێک‬ ‫یان دوو شوێنی دیاریکراو جلوبەرگ بکڕدرێ‪.‬‬ ‫بڵند تهها‪ ،‬ماوهى سێ ساڵه جلوبهرگى‬ ‫قوتابیان دهفرۆشێت له بازاڕى زێوهر له شارى‬ ‫سلێمانى ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬لەالیەن هەندێ‬ ‫بەڕێوەبەری قوتابخانەکانەوە‪ ،‬دایکوباوکی‬ ‫قوتابییەکان ناچار کراون کە لە یەک مارکێت‬ ‫جل بکڕن‪ .‬بۆیە ئەمەش جۆرێکە لە قۆرخکاری‬ ‫و جێی گومانە بەڕێوەبەری قوتابخانەیەک ئەم‬ ‫بڕیارە بدات‪.‬‬ ‫بڵند بۆ “زەمەن” وتى‪“ :‬هەندێک لە‬ ‫بهڕێوهبهرى قوتابخانهكان كه ئێمه نازانین‬ ‫كێن‪ .‬بازاڕیان بۆ چهند كۆمپانیایهك‬ ‫قۆرخكردووه بهجۆرێك ئهمساڵ بهئێمهیان‬ ‫وتووه كراسى سپى بهێنن‪ ،‬بهاڵم بهڕێوهبهرى‬ ‫قوتابخانهكان دهڵێن لهكوێ دهیكڕن بیكڕن‬ ‫بهمهرجێك دهبێ خهتێكى ڕهساسى له‬ ‫ملهكهیدابێ یان سهردهستى بلوسهكان‬ ‫كهستێكى ڕهساسیان تێكردووه‪ ،‬ئێ هەموو‬ ‫دوکان ومارکێتێک ئەم شێوازەی نییەو ناچار‬ ‫دەبێ دایکان و باوکان بچن بۆ یەک شوێنی‬ ‫دیاریکراو”‪.‬‬

‫قۆرخکاری قەدەغەیە‬

‫پێشتر بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی‬ ‫سلێمانی لەگەڵ ژمارەیەک لە دوکاندارو‬ ‫بازرگانەکاندا کۆبووەوەو پێی راگەیاندن‪ :‬هیچ‬ ‫بەڕێوەبەرێکی قوتابخانە بۆی نییە‪ ،‬دایکانو‬ ‫باوکان ناچار بکات لە یەک مارکێت یان‬ ‫شوێنێکی دیاریکراو جلی قوتابخانە بکڕن بۆ‬ ‫منداڵەکانیان‪ .‬ئەگەر ئێوە زانیاریتان دەسکەوت‬ ‫لەسەر ئەم کێشەیە‪ ،‬راستەوخۆ ئاگادارمان‬ ‫بکەنەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی کە ئێستا ئەم مەسەلەیە‬ ‫هاتووەتەوە ئاراو بەشێک لە دایکان و باوکان‬ ‫گلەییان هەیە‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى پهروهردهى‬ ‫ههرێم رایگەیاند‪ ،‬لهبارهى قۆرخكارى له جلو‬ ‫بهرگى قوتابیان‪ ،‬بهدواداچوون دهكهن‪.‬‬ ‫رێكان كهمال‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى پهروهرده‬ ‫بۆ “زهمهن” وتى‪“ :‬ههركهسێك بهناوى‬ ‫قوتابخانهو بهڕێوهبهرى قوتابخانهوە داوا له‬ ‫كهسوكارى قوتابیان بكات تا بچنه جێگهیهكى‬ ‫دیاریكراو بۆ کڕینی جلی قوتابخانە‪ ،‬ئهوا به‬ ‫فهرمانى وهزیر سزا دهدرێ و ئهو جێگهیهش‬ ‫دادهخرێت كه جلوبەرگەکەی تێدا دهفرۆشرێ”‪.‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە ئاماژەی‬ ‫بەوەشدا‪ ،‬تائێستا له شارەکانی ههرێم‬ ‫ئاشكرانهبووه کە بهڕێوهرى قوتابخانهیهك داوای‬ ‫له كهسوكارى قوتابیان كردبێ بچنه جێگهیهكى‬ ‫دیاریكراو‪ .‬ئەگەر شتێکی وا هەیە دەتوانن‬ ‫وەزارەتی لێ ئاگادار بکەنەوە‪.‬‬ ‫ئەندامێکی لیژنەی پەروەردە لە پهرلهمانى‬ ‫كوردستان دەڵێت‪ ،‬سهردانى وهزیرى‬ ‫پهروهردهیان كردووهو لەم دیاردەیە ئاگاداریان‬ ‫کردووەتەوە‪ .‬وەزیریش داوای لێکردوون ههر‬ ‫حاڵهتێكى قورخكارى شك دهبهن‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫بەڕێوەبەرە سزا دەدات‪.‬‬ ‫ئاشنا عهبدوڵاڵ‪ ،‬ئهندامى لیژنهى پهروهرده‬ ‫له پهرلهمانى كوردستان بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“دوای سەردانەکەی وەزیری پەروەردە‪ ،‬بە وردی‬ ‫چاودێری ئەو حاڵەتە دەکەین و بزانین لە هەر‬ ‫شوێنێک بەڕێوەبەری قوتابخانەکان هاواڵتیان‬ ‫ناچار دەکەن بە کڕینی جلوبەرگ لە شوێنێکی‬ ‫دیاریکراو‪ ،‬ئەوا بەدواداچوونی بۆ دەکەین”‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫‪15‬‬

‫پەخشان زەنگەنە‪ ،‬سەرۆکی ئەنجومەنی بااڵی خانمان‪:‬‬

‫خەڵک هەیە لە پۆستی بااڵدایەو‬ ‫بڕوای بە کێشەی ژنان نییە‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬

‫* لهماوهی دوو خولدا سهرۆكی دهستهی‬ ‫بااڵی كاروباری خانمانیت‪ ،‬دهكرێت پێمان بڵێی‬ ‫گرنگترین دهستكهوتهكانی ئهو دهستهیە لهماوهی‬ ‫ئهو دوو خولهدا چی بوون؟‬ ‫ دهستكهوت له كاری كۆمهڵگهییدا كه‬‫پهیوهندی به رهگ و ریشهی كۆمهڵگهوه ههیه‪ ،‬زۆر‬ ‫جیاوازه له دهستكهوت له كارێكی بهرجهستهدا‪.‬‬ ‫بۆ نموونە وهزارهتی ئاوهدانكردنهوه دهتوانێ‬ ‫بڵێ لهماوهی ‪ 10‬ساڵدا ئهوهنده ههزار كیلۆمهتر‬ ‫شهقامم قیرتاو كردووه یان دروستمكردووه‪.‬‬ ‫بهاڵم لهم بوارانهدا چونكه دۆخهكه پهیوهندی‬ ‫به كولتووری كۆمهڵگهو ئاین و یاساو زۆر بواری‬ ‫دیكهوه ههیه‪ ،‬ناتوانی وهك شتی تر بڵێی‬ ‫ئهوهنده شتم كردووه‪.‬‬ ‫بهرهو پێشچوون لهو بوارهدا لهكۆمهڵگه زۆر‬ ‫ههستیاره‪ ،‬رهنگه ئێمه لهبواری كۆمهاڵیهتیدا زۆر‬ ‫پێشكهوتبین‪ ،‬بهاڵم كه شتێكی گهورهی وهك‬ ‫شهڕی داعش یا بڕینی بودجه دێته پێشهوه‪،‬‬ ‫كاریگهری دهبێ لهسهر كۆی سێكتهرهكانی‬ ‫كۆمهڵگه‪ .‬ئهمانه وا دهكهن نهك كارهكان‬ ‫رابوهستن‪ ،‬بهڵكو بشگهڕێینه دواوه‪.‬‬ ‫ئهوهی من كه دڵم پێیخۆشه لهماوهی‬ ‫كاركردنم لهئهنجومهنی بااڵی كاروباری خانمان‬ ‫ئهوهیه‪ ،‬ئێستا بابهتی ژنان بووهته شتێك لهناو‬ ‫ههموو دامودهزگاكانی حكومهتی ههرێمدا‪ .‬ههر‬ ‫وهزارهتێك كه بیر لهپالنی چوار ساڵی كاركردنی‬ ‫دهكاتهوه‪ ،‬بابهتی كاركردن بۆ ژنان لهبهرنامهو‬ ‫پالنیان ههیه‪ ،‬ئهمه واتا ئهوهیه تا رادهیهك‬ ‫مهسهلهی ژنان بهدامهزراوهیی بووه‪.‬‬ ‫ئهنجومهنی بااڵی كاروباری خانمان لهماوهی‬ ‫پێنج ساڵدا لهدۆخێكی ئهوپهری خراپیدا بووه‬ ‫لهڕووی دارایی و لهڕووی ئهو ئهركانهی كهوتبوونه‬ ‫سهر شانی‪ ،‬بهتایبهت له بابهتی رفاندنی ژنان‬ ‫و كچانی ئێزدی و ئهو ژماره زۆرهی ئاواره كه‬ ‫روویان لهههرێمی كوردستان كرد‪ .‬ئهمانه زۆر‬ ‫قورسبوون بهسهر ئێمهوه‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫كهموكوڕی زۆر زۆرمان ههیه لهبارهی مهسهلهی‬ ‫ژنانهوه‪.‬‬ ‫* باس لهوه دهكهی كه مهسهلهی ژنان بهرهو‬ ‫بهدامهزراوهیی بوون رۆیشتووه لهدامهزراوهكانی‬ ‫حكومهتی ههرێمدا‪ ،‬دهكرێت نموونەیهك لهو‬ ‫ههنگاوهمان پێ بڵێی؟‬ ‫ ئێستا له نۆ وهزارهتی حكومهتی ههرێم‪،‬‬‫یهكهی جێندهریی یا یهكهی یهكسانیی كۆمهاڵیهتی‬ ‫دامهزراون‪ .‬ئهم یهكانه كار بۆ راگرتنی بااڵنسی‬ ‫جێندهریی دهكهن لهناو ئهو وهزارهتانەدا‪.‬‬ ‫یهكێكی دیكه له ئهركی ئهو یهكانه‬ ‫لێكۆڵینهوهو دیراسهكردنی ئهو بابهتانهیه كه‬ ‫پهیوهندیان بهمهسهلهی ژنانهوه ههیه‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە لهوهزارهتی پهروهرده ئێستا كار لهسهر‬ ‫دیاردهیهك دهكرێت ئهویش ئهوهیه بهشێكی‬ ‫كچان كه دهگهن بهتهمهنێكی دیاریكراو قوتابخانه‬ ‫جێدههێڵن و خوێندن تهواو ناكهن‪ .‬ئێستا ئهم‬ ‫حاڵهته لهژێر لێكۆڵینهوهدایه‪ .‬بۆ ئهوهی بزانرێ‬ ‫ئایا دایكان و باوكان بهزۆر كچهكانیان لهخوێندن‬ ‫بێ بهش دهكهن و بهزۆر بهشوویان دهدهن؟ یان‬ ‫پهیوهندی بهخودی كچهكان خۆیانەوە هەیه كه‬ ‫نایهنهوێت خوێندن تهواو بكهن؟ ئهو یهكهیه‬ ‫لهوهزارهتی پهروهرده بههاوكاری ئهنجومهنی‬ ‫بااڵی كاروباری خانمان و كهسانی پسپۆڕ‬ ‫دهیهوێت بگاته ئهنجامێك بۆ ئهوهی بتوانین‬ ‫چارهسهرێكی گونجاو بۆ هۆكارهكانی ئهو حاڵهته‬ ‫بدۆزینهوه‪.‬‬ ‫ئێمه وهك ئهنجومهنی بااڵی كاروباری‬

‫لە هەرێمی کوردستان‬ ‫یەک ژنمان نییە‬ ‫سەرۆکی زانکۆ‬ ‫یان پارێزگار‬ ‫یان بەڕێوەبەری‬ ‫نەخۆشخانەبێ‬

‫لەوەتەی ئەنجومەنی بااڵی خانمان کە راستەوخۆ‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە دانراوە‪ ،‬پەخشان زەنگەنە‬ ‫سەرۆکی ئەم ئەنجومەنەیە‪ .‬رەخنەی زۆر لەو ئەنجومەنە‬ ‫دەگیرێ بەوەی کە هیچ رۆڵێکی نییە و کاریگەری نەبووە‬ ‫بۆ پرسی ژنان‪.‬‬ ‫هەروەها رەخنەی ئەوە لە ئەنجومەنەکە دەگیرێ‬ ‫کە تەنیا بۆ پڕکردنەوەی پۆست و جوانکردنی سیمای‬ ‫حوکمڕانی دامەزراون‪ ،‬بەاڵم پەخشان زەنگەنە لەم‬ ‫دیدارەیەدا لەگەڵ “زەمەن”‪ ،‬وەاڵمی ئەم رەخنانە‬ ‫دەداتەوەو دەڵێت‪ :‬کارەکانی ئێمە قیرتواکردنی جادەیەک‬ ‫یان دروستکردنی نەخۆشخانەیەک نییە تا راستەوخۆ بەو‬ ‫خەڵکانە بڵێین ئەمە کارو بەرهەمەکانمانە‪.‬‬

‫سایكۆلۆژیای كەسی‬ ‫میزاجیی ‪ -‬حولحولیی‪..‬‬

‫سازدانی‪ :‬ئیبراهیم عەلی‬

‫ئێستا له نۆ وهزارهتی‬ ‫ههرێم‪ ،‬یهكهی‬ ‫جێندهریی یان یهكهی‬ ‫یهكسانی كۆمهاڵیهتی‬ ‫دامهزراون‬

‫خانمان دامهزراوهیهكی سیاسهت دارێژین‪ ،‬بهاڵم‬ ‫جێبهجێكردنی بهرنامهو پالنهكان دهكهوێته‬ ‫ئهستۆ وهزارهتهكانی دیكه‪ .‬یا ههندێجار خۆشمان‬ ‫بهرنامهو پالنهكان راستهوخۆ لهگهڵ رێكخراوه‬ ‫ناوخۆیی و نێودهوڵهتییهكان جێبهجێ دهكهین‪.‬‬ ‫* ئێوه ئێستا سهرقاڵی پالنی چوار ساڵی‬ ‫داهاتوون‪ ،‬دهكرێت بزانین هێڵه گشتییهكانی ئهو‬ ‫پالنهتان چیه بۆ کێشهی ژنان؟‬ ‫ تا بهرنامهو پالنهكانمان نهگهڕێنینهوه بۆ‬‫حكومهت‪ ،‬ناتوانین باس له وردهكارییەکانی‬ ‫بكهین‪.‬‬ ‫ئێمه سهرقاڵی بهرنامهو پالنی چوار ساڵی‬ ‫داهاتووین‪ ،‬كه بتوانین لهڕێی ئهو بهرنامهیهوه‬ ‫ژن پێگهیهكی پتهوترو بههێزتری ههبێ‪ .‬ئێمه‬ ‫لهسهر بابهتێك كار دهكهین كه بهشێكی‬ ‫زۆر لهبهرپرسهكان و دهزگاكانی پهیوهست‬ ‫بهكارهكانمان قهناعهت و باوهڕیان بهقهزییهی‬ ‫ژنان نییه‪ .‬خهڵك ههیه لهپێگهی بااڵدایهو‬ ‫باوهڕی بهقهزییهی ژنان نییه‪ .‬بەاڵم ههرچۆنبێ‬ ‫ئهولهویاتمان بۆ كارهكانمان دیاریكردووه‪.‬‬ ‫بهرهچاوكردنی توانای خۆمان و واقیعی كۆمهڵگه‪.‬‬ ‫* بهپێی پالنهكهتان دهتوانن پێمان بڵێن ئایا‬ ‫چوار ساڵی داهاتوو‪ ،‬جیاواز دهبێ بۆ کێشەی‬ ‫ژن؟‬ ‫ دهبێ سهرهتا ئهو پرسیاره لهخۆمان بكهین‬‫ئایا ئێستا قهزییهی ژن وهكو رابردووه؟ بێگومان‬ ‫نهخێر‪ 10 .‬ساڵ بهر لهئێستا بتوتایه ژنێك دهبێ‬ ‫به سهرۆكی پهرلهمان رهنگه شتێكی نامۆ بوایه‪.‬‬ ‫چهند ساڵێك بهر لهئێستا لهكۆی ‪ 43‬وهزیری‬ ‫حكومهتی ههرێم تهنیا سێ وهزیر ئافرهت بوون‪.‬‬ ‫بهاڵم ئێستا له ‪ 19‬وهزیر سێ وهزیریان ژنن‪.‬‬ ‫لهههموو بوارهكاندا قهزیهی ژن لهپێشهوهیه‪،‬‬ ‫بۆ نموونە سهیری رێژهی ژنان بكه لهناو‬ ‫ناوهنده ئهكادیمییهكاندا‪ ،‬لهناو نهخۆشخانهكان‬ ‫كه دكتۆرهكان بهشێكی زۆریان ژنن‪ .‬لهبواری‬ ‫كاركردن و بازاڕو بازرگانییه لهپێشهوهیه‪ .‬دڵنیام‬ ‫لهچوار ساڵی داهاتووش بهرهو پێشبوونی زیاتر‬ ‫دروست دهبێ‪ .‬راسته ئێستا سهرۆكی پهرلهمان‬ ‫و سكرتێرهكهی ژنن‪ ،‬یا سێ وهزیری ژنمان‬ ‫ههیه‪ ،‬بهاڵم پارێزگارێكی ژنمان نییه‪ ،‬یا سهرۆك‬ ‫زانكۆیهكی ژنمان نییه‪ ،‬تهنانهت بهرێوهبهری‬ ‫نهخۆشخانهكانیشمان ژن نین‪.‬‬ ‫* بهاڵم لهگهڵ ههموو ئهوانهی كه باستكردن‪،‬‬ ‫تائێستا رێژهی كوشتنی ژنان لهههڵكشاندایهو‬ ‫توندوتیژی زۆر بهرامبهر ژنان ئهنجام دهدرێت‪.‬‬ ‫واتا ئهم كارانهی ئێوه چی كردووه بۆ ئهوهی‬ ‫رێژهی توندوتیژی بهرامبهر ژنان كهم ببێتهوه؟‬ ‫ بهداخهوه تائێستا خۆكوشتن و ژنكوشتن و‬‫زوڵمكردن لهژن و ههموو جۆرهكانی توندوتیژی‬

‫لهكۆمهڵگهی ئێمهدا ههن‪ .‬ئهمه لهكاتێكدا ئێمه‬ ‫یاسامان ههیه كه ههرچی تاوان ههیه بهرامبهر‬ ‫بهژن بهپێی یاسا قهدهغهكراوه‪ ،‬كهچی یاساكان‬ ‫نهبوونهته هۆی كهمبوونهوهی ئهنجامدانی تاوان‬ ‫بهرامبهر ژن‪ .‬بهراستی نابێ ئهوهمان بیربچێ‬ ‫هاتنی داعش شتێكی كهم نهبوو‪ ،‬ئهمه كاریگهری‬ ‫لهسهر كۆی سێكتهرهكان ههبوو‪ .‬كارهكانی داعش‬ ‫بهههموو جۆرهكانی كاریگهری خراپی لهسهر‬ ‫كۆمهڵگهی ئێمه جێهێشتووه‪ .‬كوردستان خۆی‬ ‫پێنج ملیۆن كهسه‪ ،‬كهچی دوو ملیۆن ئاوارهی‬ ‫تێكهوتووه‪ .‬ئهمهش كاریگهری دهبێ لهسهر‬ ‫زیادبوونی رێژهی تاوان و كوشتن و رفاندن‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوه بوونی قهیرانێكی ئابوری‬ ‫سهخت بمانهوێت یا نهمانهوێت كاریگهری زۆریان‬ ‫لهسهر كۆمهڵگه دهبێ‪.‬‬ ‫* ههست ناكهن ئێوه لهبری ئهوهی‬ ‫ستراتیژتان لهسهر هۆشیاركردنهوهی تاك و‬ ‫خێزان بووبێ‪ ،‬بهڵكو تهركیزی زیاترتان لهسهر‬ ‫وهرگرتنی پلهو پۆست بووه بۆ كۆمهڵێك ژن؟‬ ‫ خێزانهكان‪ ،‬زۆربهی ههره زۆریان منداڵیان‬‫لهقوتابخانهیه‪ .‬دهبێ ئێمه بتوانین لهڕێی‬ ‫قوتابخانهكانهوه كاریگهریمان لهسهر خێزان ههبێ‪.‬‬ ‫بهاڵم خێزانهكانمان ئێستا گۆڕانكاری زۆریان‬ ‫بهسهردا هاتووه‪ .‬تۆ سهیری راگهیاندنهكان بكه‪،‬‬ ‫دهبینی لهڕێی راگهیاندنهوه كاتێك ئافرهتێك‬ ‫قسه دهكات لهسهر داواكردنی خواستهكانی‬ ‫هێنده بهجوانی قسه دهكات ههست ناكهی ئهوه‬ ‫ئافرهتێكی نهخوێندهوارهو لهگهڕهكێكی زۆر میللی‬ ‫قسه بۆ خهڵك دهكات‪ .‬ئهمه بۆیه دهڵێم چونكه‬ ‫دهبێ ئهوه بزانین خێزانهكانیش گۆڕانكاری‬ ‫زۆریان بهسهردا هاتووه‪ ،‬بهاڵم بهداخهوه ئاستی‬ ‫توندوتیژییهكان كهم نهبوونهتهوه ئهمهشیان‬ ‫نابێ وابیربكهینهوه كه بڵێین لهوبوارانه هیچ‬ ‫كارێك نهكراوه‪ ،‬بهڵكو رهنگه ئهگهر كاركردنی‬ ‫رێكخراوهكانی و دهزگاكانی حكومهت نهبوایه‬ ‫ئێستا رێژهی توندوتیژی لهئاستێكی زۆر بهرزتر‬ ‫بوایه‪ .‬ئێمه ئیدیعای ئهوه ناكهین كه بڵێین‬ ‫كهموكوڕیمان نییهو كارهكانمان تهواوه‪ ،‬نهخێر‬ ‫ههرگیز قسهی وا ناكهم‪ ،‬بهڵێ كهموكوڕیمان‬ ‫ههیهو كاركردنی زۆر زیاترمان پێویسته تا‬ ‫بتوانین رێژهی توندوتیژی تا ئاستی نههێڵین و‬ ‫دیاردهی توندوتیژی لهكۆمهڵگهكهمان نهمێنێ‪.‬‬ ‫دهبێ بهردهوام ههموو دهزگا پهیوهندیدارهكانی‬ ‫كار لهسهر ئهو بواره بكهن‪ .‬تۆ سهیر بكه ئێستا‬ ‫نووسینی داوای یاسایی لهالیهن ژنانهوه زۆر‬ ‫زۆر بووه‪ ،‬ئهمهش مانای وایه كه ژنان هۆشیار‬ ‫بونهتهوه بهرامبهر ئهوهی كه چ مافێكیان ههیهو‬ ‫نایهنهوێت چیتر مافهكانیان زهوت بكرێت‪.‬‬ ‫* حزبی شیوعی رایگهیاندووه كه دهبن‬ ‫بههێزێكی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬لهكاتێكدا تۆ لهسهر‬ ‫پشكی حزبی شیوعی ئهو پۆستهت ههیه‪،‬‬ ‫وهكو خۆت ماوهی دوو خوله لهو پۆستهدایت‪،‬‬ ‫ئایا بۆ چوار ساڵی داهاتووش لهههمان شوێن‬ ‫دهمێنیتهوه؟‬ ‫ لهكابینهی نوێ ئهوهی داوا له وهزیره‬‫تازهكان كراوه ههمان شتیش داوا له ئێمه‬ ‫كراوه‪ .‬ئهنجومهنی بااڵی كاروباری خانمان وهك‬ ‫وهزارهتهكانی دیكه نییه یاسای تایبهت بهخۆی‬ ‫ههبێ‪ .‬ئێمه بهپهیڕهوێكی حوكمیی كاردهكهین‪.‬‬ ‫لهخولی سێیهمی پهرلهمانهوه ئێمه رهشنووسی‬ ‫پرۆژه یاسای ئهنجومهنی بااڵی كاروباری‬ ‫خانمانمان بردووهته پهرلهمان‪ .‬بهاڵم بهداخهوه‬ ‫تائێستا بهجدی كاری لهسهر نهكراوهو یاساكه‬ ‫پهسهند نهكراوه‪.‬‬ ‫دهربارهی ئهوهش كه من لهسهر پشكی حزبی‬ ‫شیوعی ئهو پۆستهم ههبێ ئهمه وانییه‪ ،‬من‬ ‫وهك خۆم ئهندامی حزبی شیوعیم‪ ،‬بهاڵم بۆ ئهو‬ ‫پۆستهم به شهخسی تهكلیف كراوم كه بهڕێوەی‬ ‫بهرم‪ .‬موتڵهقهن ئهو پۆستهی من پهیوهندی به‬ ‫حزبی شیوعییهوه نییه‪ .‬تهنانهت ئهندامهكانی‬ ‫ئهو ئهنجومهنهش به پشك پشكێنهی حزبی‬ ‫دانهنراون‪ .‬من خۆم كه كراوم به بهرپرسی‬

‫چهند ساڵێك بهر‬ ‫لهئێستا لهكۆی ‪43‬‬ ‫وهزیری حكومهتی ههرێم‬ ‫تهنیا سێ وهزیر ئافرهت‬ ‫بوون‪ .‬بهاڵم ئێستا له ‪19‬‬ ‫وهزیر سیانیان ژنن‬

‫دهستهی بااڵی كاروباری خانمان‪ ،‬پهیوهندیم به‬ ‫رێكخراوهكانی ژنان كردووه كه نوێنهریان ههبێ‬ ‫لهو ئهنجومهنه‪ .‬یهك حزب وهك حزب تهدهخولی‬ ‫لهكارهكانی ئێمه یان دیاریكردنی نوێنهر‬ ‫نهكردووه لهئهنجومهنی بااڵی خانمان‪.‬‬ ‫با نموونەیهكت بۆ بهێنمهوه‪ ،‬لهخولی پێشووی‬ ‫پهرلهمان‪ ،‬كاتێك كێشه كهوته نێوان پارتی و‬ ‫گۆڕانەوە‪ ،‬بووه هۆی ئهوهی كه وهزیرهكانی‬ ‫گۆڕان لهحكومهت بنێردرێنهوه ماڵهوه‪ .‬ئهو‬ ‫كهسهی نوێنهری ژنانی گۆڕانهو لێره پلهكهی‬ ‫بهڕێوهبهری گشتییه دهوامی خۆی كردووهو‬ ‫پهیوهندی بهو ملمالنێ سیاسییهوه نهبووه‪ .‬ئهمه‬ ‫بۆیه دهڵێم چونكه دهستهكهی ئێمه پهیوهندی‬ ‫بهپشك پشكێنهی حزبهكانهوه نییه‪ .‬بهڵكو‬ ‫دهستهیهكه كار بۆ پرسی ئافرهتان دهكات‪.‬‬ ‫* یانی پۆستهكهی تۆ وهك پهخشان‬ ‫زهنگهنه هیچ پهیوهندی بهپشكی حزبی‬ ‫شیوعییهوه نییه؟‬ ‫ وهكو خۆم ئهندامی حزبم‪ ،‬بهاڵم پۆستهكهم‬‫نهخێر لهسهر حیسابی حزب وهرنهگرتووه یا‬ ‫لهسهر پشكی حزب‪ .‬تهنانهت دكتۆر كاوه كه‬ ‫سكرتێری حزبه ههمان بۆچوونی منی ههیه‪ ،‬كه‬ ‫ههندێك پۆست ههن پهیوهندییان بهملمالنێی‬ ‫سیاسییهوه نییهو دهبێ لهالیهن كهسانی‬ ‫شارهزاوه بهڕێوهببردرێن‪.‬‬

‫نووسینی داوای یاسایی‬ ‫لهالیهن ژنانهوه زۆر‬ ‫زیادی کردووه‪ ،‬ئهمهش‬ ‫مانای وایه كه ژنان‬ ‫هۆشیار بوونهتهوه‬

‫راستییەكی زانستی سەلمێنراوەو زۆرێك لە‬ ‫زانایانی سایكۆلۆژی‪ ،‬بەتایبەتی زانایانی قوتابخانەی‬ ‫رەفتارگەرایی‪ ،‬جەختی لێدەكەنەوە كە رەفتارو‬ ‫بیركردنەوەو دواجاریش كەسێتی مرۆڤ‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫پەروەردەو ژینگەی خێزانیو كۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫(كەسێتی)‪ ،‬كە چەمكو بابەتێكی گرنگی‬ ‫بواری سایكۆلۆژییە‪ ،‬بریتییە لەكۆمەڵێ خەسڵەتو‬ ‫تایبەتمەندی مرۆیی‪ ،‬كە لەڕەفتارو هەڵسوكەوتو‬ ‫بیركردنەوەدا رەنگ دەدەنەوە‪ ،‬دواجار كۆی هەموو‬ ‫ئەمانە بۆ مرۆڤ دەبێتە ناسنامەو كەسەكەی‬ ‫پێدەناسرێتەوەو كەسێتییەكەی دیاری دەكات‪..‬‬ ‫لەم سۆنگەیەوە‪ ،‬ئەوە رون دەبێتەوە كە ئەو كەسە‬ ‫كەسێكی توڕەیە‪ ،‬یان هێمنو لەسەرخۆ‪ .‬راستگۆیە‪،‬‬ ‫یان درۆزن‪ .‬شەرەنگێزە‪ ،‬یان میهرەبانو چاكەكار‪.‬‬ ‫حولحولییو راڕاو هەڵەشەیە‪ ،‬یان نەرمونیانو‬ ‫هاوسەنگ‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫(میزاجیی � الشخصیة المتقلبة� �‪Temper‬‬ ‫‪ ،)ament‬یان (حولحولیی)‪ ،‬بارێكی دەروونی‬ ‫ناجێگیرە‪ ،‬حاڵەتێكی هەڵچوونییە‪ ،‬لەالی ئەو‬ ‫كەسانە بەدیدەكرێت كە رەفتارەكانیان‪ ،‬قسەو‬ ‫گفتیان‪ ،‬هەڵوێستو كردەی رۆژانەیان‪ ،‬هیچ كاتێك‬ ‫جێگیر نینو هەمیشە شەپۆل دەدەنو دەچنە‬ ‫حەواو دێنە نەوی‪ ..‬توڕەبوونیان لە زریانو رەشەبا‬ ‫دەچێت‪ ،‬كە هەڵیكرد‪ ،‬هەموو شتێك دەشێوێنێت‪،‬‬ ‫دەرەتانێك بۆ قسەكردنو گوێگرتنو لێكحاڵیبوونو‬ ‫دواجاریش‪ ،‬ئاشتەوایی نێوان هاوڕێیەتیو‬ ‫خزمایەتیو ژنو مێردی و‪ ..‬هتد‪ ،‬ناهێڵێتەوە‪ .‬كاتێك‬ ‫ئەمە دەڵێین‪ ،‬دەبێت بزانین كە كەسی حولحولیی‪،‬‬ ‫لەڕوی ژیریو فامو هۆشەوە‪ ،‬هیچ كەموكورتییەكی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم لەڕوی رەفتارو مامەڵەوە‪ ،‬هەتا بڵێی‬ ‫كەسێكی نامۆو نائاساییە‪ ،‬بۆیە ژیانكردن لەگەڵیدا‬ ‫پڕ دەبێت لەبەركو ژان‪ ..‬ئەم هۆیانەو چەندین‬ ‫هۆكاری تر دەبنە مایەی ئەوەی كە كەس حەز‬ ‫لە هاوڕێیەتیو ناسیاوی كەسی میزاجیی نەكاتو‬ ‫هەموو كەس خۆی لێ بەدور بگرێت‪.‬‬ ‫كەسی میزاجیی بەوە لە كەسی ئاسایی‬ ‫جیادەكرێتەوە كە بەبێ هۆیەكی دیارو روون‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەوروبەریدا جارجارە قسەخۆشو دەم‬ ‫بەبزەو خەندەیە‪ ،‬حەزی لە گاڵتەوگەپو یاریكردنو‬ ‫گۆرانیو هەڵپەڕكێیە‪ ،‬حەزی لەنوكتە گێڕانەوەیە‪..‬‬ ‫بەكورتی بڵێین‪ :‬هەتا خوا حەزبكات خۆش‬ ‫مەشرەبو عەنتیكەو رووخۆشە‪ ..‬جارجارەش بەبێ‬ ‫هۆو هەر لەخۆوە‪ ،‬كەسێكی مڕومۆچ‪ ،‬عەبوسو‬ ‫توڕە‪ ،‬قسە رەقو بەدە‪ .‬ئەوەی لەم نێوەندەدا‬ ‫زیاتر جێگەی سەرنجە‪ ،‬هەروەها سەرزەنشتو‬ ‫رەخنەیە‪ ،‬ئەوەیە كە بابای حولحولیی دەیهەوێت‬ ‫لەگەڵ بارگۆڕینی خۆیدا‪ ،‬دەوروبەریشی بێباربن‪..‬‬ ‫واتا بەهەواو هەوەسی ئەم كەیفخۆشبنو بێنە‬ ‫رەقسو سەما‪ ،‬هەر بەهەوایەش دڵتەنگو عاجزو‬ ‫مەلول بن‪..‬‬ ‫ئەگەر بە پەیژەی سایكۆلۆژیای كەسی‬ ‫میزاجیدا زیاتر هەڵزنێین‪ ،‬دەبێت ئەوە بەیان‬ ‫بكەین كە كەسی حولحولیی‪ ،‬لە قسەو گفتوگۆدا‬ ‫نەك تەنها لەگەڵ دەوروبەریدا‪ ،‬بەڵكو زۆر جار‬ ‫لەگەڵ خۆیشیدا ناكۆكو نەگونجاوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫دوێنێ گوتوویەتیو شەڕی دنیای لەسەر كردووە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ لەالی بێبایەخەو شتێكی تردەڵێت! ئەوەی‬ ‫دوێنێ لەالی پیرۆز بووە‪ ،‬ئەمڕۆ گاڵوە لەالی‪..‬‬ ‫بێگومان دەبێت ئەوە بزانین كە ئەم بارو راگۆڕینە‪،‬‬ ‫وەنەبێت وەرچەرخانێكی زانستی‪ ،‬یان فكری‪ ،‬یان‬ ‫تێڕامانو تێفكرینێكی قوڵ بێت‪ ،‬بەڵكو كەفوكوڵو‬ ‫هەڵچوونێكی بێ بناغەی ساتەوەختی بابای‬ ‫حولحولییەو هیچی تر نا‪ ..‬بۆیە گفتوگۆكردن لەگەڵ‬ ‫كەسی میزاجیدا‪ ،‬ئەگەر نەڵێن هیچ مانایەكی نییە‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین زۆر ناخۆشە‪ .‬سۆنگەی ئەمەش‬ ‫ئەوەیە كە كەسی حولحولیی‪ ،‬لەڕوی ژیرییەوە‪،‬‬ ‫وەك لەسەرێدا گوتمان‪ :‬ئەگەرچی بێ گرفتە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبیركردنەوەو بڕیارداندا‪ ،‬ناجێگیرو هەڵەشەو‬ ‫سەرەڕۆو سەرپلە‪ ..‬لەگەڵ ئەمانەشدا‪ ،‬كەلەڕەقو‬ ‫عینادە‪ .‬بۆیە دەتوانین بڵێن‪ :‬كەسی میزاجیی‪،‬‬ ‫عەقڵ بۆ گەیشتن بەڕاستییەكان بەكار ناهێنێت‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ بەرگریكردن لەخۆ بەكاری دەهێنێت‪..‬‬ ‫لەدۆخێكی ئاوهادا‪ ،‬عەقڵ لەالی كەسی حولحولیی‪،‬‬ ‫لە كەڵبەو عاج دەچێت لەالی شێرو پڵنگو فیل !!‬ ‫لەئەڵقەكانی تردا‪ ،‬ئەم بابەتە درێژەی دەبێت‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫کوردستان بەشی خۆی ترێ بەرهەم دەهێنێ‬ ‫باخەوانێک دەڵێت؛ ترێم هەیە کیلۆی ‪ ٥٠‬دۆالر دەکات‬ ‫سهرچین ساڵح‬ ‫رەزی قەدپاڵی کوێستانەکان ئێستا‬ ‫ئامادەن بۆ پێشکەشکردنی ترێی هەمەجۆر‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەمانیشدا چەندین کێڵگەو رەزی‬ ‫نوێ زیاد لە ‪ ١٠٠‬جۆر ترێ بەرهەم‬ ‫دەهێنن‪ .‬بەهەموو ئەمانەوە بەشی ناوخۆو‬ ‫هەندێکیش هەناردەی ترێ بەرهەم دەهێنن‪.‬‬ ‫هەرچەندە لە مانگەکانی کوردیدا‬ ‫مانگێک تایبەت هەیە بەناوی رەزبەر‪ ،‬کە‬ ‫دەکەوێتە یەکەم مانگی وەرزی پایزەوەو‬ ‫لەم مانگەدا دەست بە چنینی رەزو باخ‬ ‫دەکرێ‪ ،‬بەاڵم لە ناوچە جیاجیاکانی‬ ‫هەرێمی کوردستاندا لە ناوەڕاستی مانگی‬ ‫ئابەوە دەست بە چنینی ترێ دەکرێ‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان‪ ،‬پارێزگاى دهۆك‬ ‫زۆرترین ترێى لێ بهرههم دههێنرێ‪ ،‬دوای‬ ‫ئەو ناوچه كوێستانییهكانى پارێزگاكانى‬ ‫سلێمانىو ههولێر دێن‪.‬‬ ‫بهپێى ئامارهكانى وهزارهتى كشتوكاڵی‬ ‫ههرێم‪ ،‬تێکڕا سااڵنه ‪ ١5‬ههزار تهن ترێ كه‬

‫له ‪ ١٠٠‬جۆر پێكدێت‪ ،‬بەرهەم دەهێنرێن‪.‬‬ ‫‪%3٠‬ی ئەم بەرهەمە دەکرێن بە مێوژو‬ ‫دۆشاو‪ ،‬سركه‪ ،‬باسوقو سجوق‪.‬‬ ‫حسێن حهمهكهریم‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى‬ ‫كشتوكاڵو سهرچاوهكانى ئاو دەڵێت‪ :‬بههۆى‬ ‫ئهوهى بهرههمهێنانى ترێ مێژوویهكى‬ ‫دێرینى ههیه له ههرێمى كوردستاندا‪،‬‬ ‫باخەوان و جوتیاران شارهزاییهكى باشیان‬ ‫له بهرههمهێنانیدا ههیه‪.‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬ئهگهر جوتیار دڵنیابێ‬ ‫له ساغبوونهوهى بهرههمهكهى‪ ،‬ئهوا زیاتر‬ ‫پهره بە رەزو باخەکانیان دهدهنو رێژهی‬ ‫ترێ بە رادەیەک زۆردەبێ ئهوا نهك ههر‬ ‫بهشی ناوخۆ‪ ،‬بەڵکو ئهوهندهمان زیاد‬ ‫دهبێ كه بینێرینه دەرەوەی هەرێمیش”‪.‬‬ ‫بهپێى ئامارهكانى وهزارهتى كشتوكاڵو‬ ‫سهرچاوهكانى ئاو‪:‬‬ ‫* لە ساڵى ‪ 2٠١6‬دا‪ ١5 ،‬ههزارو‬ ‫‪ 688‬تهن ترێ لە هەرێمی کوردستان‬ ‫بەرههمهاتووە‪ ،‬هەروەها پێنج هەزارو ‪١٩٠‬‬ ‫تەنیش هاوردە کراوە‪.‬‬

‫ئێستا لە رەز و‬ ‫باخەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستاندا ‪100‬‬ ‫جۆر ترێ بەرهەم‬ ‫دەهێنرێ‬

‫* ساڵی ‪ 2٠١7‬ئاستی بەرهەمهێنان‬ ‫دابەزیوە بۆ ‪ ١٠‬ههزارو ‪ 82٠‬تهن‪ ،‬چوار‬ ‫ههزارو ‪ 382‬تهنیش هاورده کراوە‪.‬‬ ‫* ساڵى ‪ 2٠١8‬دیسان ئاستی بەرهەم‬ ‫بەرزکراوەتەوە بۆ ‪ ١4‬ههزارو ‪ ٩78‬تهن‬ ‫لەگەڵ هاوردنی ‪ ١6‬ههزار تهن لە دەرەوە‪.‬‬ ‫حسێن حهمهكهریم‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى‬ ‫كشتوكاڵ ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬له نهمامگهكانى‬ ‫وهزارهتدا چهندین جۆرى ترێ پهروهرده‬ ‫دەكرێن و قهڵهمیان لێ دەدرێ به جوتیاران‪.‬‬ ‫هەروەها وەزارەت له بهرنامەیدایه سااڵنى‬ ‫داهاتوو لە دەرەوە بازاڕ بۆ بەرهەمی ترێی‬ ‫کوردستان پەیدا بکات‪.‬‬

‫رەزی نوێ‬

‫بێجگە لە رەزو باخی قەدپاڵەکان‪ ،‬ئێستا‬ ‫جۆرێکی تر لە بەرهەمهێنانی ترێ هەیە کە‬ ‫لەناو باخ و پێدەشتەکانیشدا مێو دەچێنرێ‬ ‫و بە تەل و کەپری ئاسندا هەڵدەواسرێن‪.‬‬ ‫کە ئەمە هەم بەرهەمی زۆرە هەم چنینی‬ ‫بەرەکەیشی ئاسانە‪.‬‬ ‫سدیق شێخ مارف‪ ،‬خاوهنى باخە ترێیهکە‬

‫له گوندی سیتهك له باکووری شاری سلێمانی‬ ‫دەڵێت‪ ،‬تائێستا ‪ 25‬جۆر ترێى هێناوهته‬ ‫رەزەکەیەوەو توێژینهوهى لهسهر كردوون‪.‬‬ ‫سدیق بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬بۆم دهركهوتووه‬ ‫ههشت جۆر لەو ترێیانەی هێناومە‪ ،‬بۆ خاكو‬ ‫ئاوههواى كوردستان گونجاوه‪ .‬بهراورد به‬ ‫ڕهزه كۆنهكانى الی خۆمان بهرههمێكى‬ ‫باشترو زیاترى ههیه”‪.‬‬ ‫سدیق له باخێكى سێ دۆنمیدا تهنیا‬ ‫یهك دۆنمى بۆ بهرههمهێنانى ترێ داناوهو‬ ‫له دوو دۆنمیدا سهرقاڵى توێژینهوهیه لهسهر‬ ‫بهرههمهێنانى ترێ‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە دەڵێت‪ :‬كوالێتى بهرزى‬ ‫بهرههمهكهم وایكردووه خهڵك دێن له‬ ‫باخهكهوه دهیبهن‪ .‬ترێم ههیه كیلۆى بایی ‪5٠‬‬ ‫دۆالره‪ ،‬بهاڵم من بهو نرخه كهمتر دهیفرۆشم‪.‬‬ ‫بهوتهى ئهو جوتیاره ئهو ترێیانهى‬ ‫هێناویهتیه ههرێمهوه‪ ،‬بنێكیان به سێ‬ ‫ساڵ ترێ دەگرن‪ ،‬له سێیهم ساڵدا هەر بنە‬ ‫مێوێک ‪ ١5‬كیلۆ ترێ دەگرێ‪ .‬له دۆنمێكدا‬ ‫كه دهتوانرێت ‪ 45٠‬بن مێو بنێژرێت‪ ،‬ئهوا‬ ‫النیکەم پێنج تهن بهرههم دەهێنرێ‪.‬‬

‫هێنانی ترێ بە قاچاخ‬

‫وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ دەڵێت‪:‬‬ ‫بهپێى یاساى كهرهنتینهى كشتوكاڵى‬ ‫عێراق‪ ،‬هاوردنى ترێ بهههموو‬ ‫شێوهیهكو به درێژایى ساڵ قهدهغهیه‪.‬‬ ‫کەچی لە بازاڕدا ترێی هاوردە هەیەو‬ ‫ئەوان رهزامهندى نادهن بە هێنانی هیچ‬ ‫جۆرە ترێیەک‪.‬‬ ‫ئەم قسانەی وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫کشتوکاڵ لەکاتێکدایە حسێن محهمهد‬ ‫بهڕێوهبهرى گومرگى پهروێزخان بۆ‬ ‫“زهمهن” رایگەیاند‪ :‬بۆ یەک تەن ترێ‬ ‫‪35٠‬ههزاردینار وەردەگیرێ و هاوردنى‬ ‫قهدهغه نییه‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهرى گومرگى پهروێزخان‬ ‫وتی‪“ :‬نووسراوى وهزارهتى كشتوكاڵمان‬ ‫الیهو خۆیان رهسمى گومرگى لهسهر‬ ‫بهروبوومى هاورده دادهنێین‪ ،‬بهپێى‬ ‫كاتهكانى پێگهیشتنى له ناوخۆى‬ ‫ههرێمدا‪ ،‬ههندێك قهدهغه دهكرێت‬ ‫ههندێكى رهسمى گومرگییهكهى زیاد‬ ‫دهكرێت”‪.‬‬

‫‪ 1٥‬كۆمپانیاى هێڵى ئینتهرنێت مۆڵهتیان لێ وهرگیراوهتهوه‬

‫پەرلەمانی کوردستان بەدواداچوون بۆ خراپی ئینتەرنێت دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫بهشێك له بەکاربەران دادو بێدادیانه‬ ‫به دهست خاوىو خراپى هێڵهكانى‬ ‫ئینتهرنێتهوه‪ ،‬ههرچهنده وهزارهتى‬ ‫گواستنهوهو گهیاندن گرێبهستى‪١5‬‬ ‫كۆمپانیاى ههڵوهشاندووهتهوه‪ ،‬بهاڵم ئهمە‬ ‫كۆتایى به خراپى هێڵهكان نههێناوهو‬ ‫بڕیاره پهرلهمانی كوردستان و ئهنجومهنى‬ ‫پارێزگاى سلێمانییش بهدواداچوون بكهن‪.‬‬ ‫بەشی زۆری ئەو هاواڵتیانەی بۆ ئەم‬ ‫راپۆرتە قسەیان کردووە‪ ،‬گرانى كارتى‬ ‫ئینتهرنێت‪ ،‬بڕینو نهمانى لەناکاوی خهت‪،‬‬ ‫خراپی كوالێتى هێڵەکان و گومانکردن لە‬ ‫مێگابایتی تەواو لە ریزی پێشەوەی ئەو‬ ‫ناڕەزاییانەدا‪ ،‬کە هەیانە لەو هێاڵنە‪.‬‬ ‫مژدە فاروق‪ ،‬دانیشتووی سۆرانە لە‬ ‫پارێزگای هەولێرو خوێندکاری زانکۆیە‬ ‫دەڵێت‪ :‬تائێستا دوو هێڵم گۆڕیوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچیان وەکو ئەوەی پێویستە باش نین‪.‬‬ ‫خراپن هەر لە کەمی خێرایی تا گرانی‬ ‫کارتەکانیان و زوو تەواوبوونی مێگابایتەوە‪.‬‬ ‫من زیاد لە جارێک کارتم زوو تەواو بووە‪،‬‬ ‫هیچ کەسێ نەبووە سکااڵی خۆمی ال بکەم‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو هێڵەی بەکاری دەهێنم بەناچارییە‬ ‫ئەگینا هیچ بە دڵم نییە‪.‬‬ ‫وهزارهتى‬ ‫ئامارهكانى‬ ‫بهپێى‬ ‫گواستنهوهو گهیاندنی هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫بهههموو سیستمهكانى ئینتهرنێتهوه‬ ‫نزیكهى ‪ 5٠‬كۆمپانیا مۆڵهتیان پێدراوه‬ ‫بۆ هێنان و دابەشکردنی خزمەتگوزاری‬ ‫ئینتەرنێت‪ .‬وەزارەت دەڵێت‪ :‬تەقریبەن‬ ‫هەموو ناوچەکانی هەرێم خزمەتگوزاری‬ ‫ئینتەرنێتیان بۆ دابینکراوە‪.‬‬ ‫بهشێكی هێڵهكانی ئینتهرنێت لهڕێی‬ ‫سیستمی بێ سنوورهوه خزمهتگوزارییهكان‬ ‫دهگهیهننه بهشداربووانیان و بهشێكی‬ ‫دیكهیان لهڕێی سیستمی ‪ ADSL‬و‬ ‫‪ Wi-Fi‬ئەم هێاڵنە زۆربهیان له شهواندا‬ ‫خێراییەکانیان خاوده بێتهوه‪ .‬لەسەر ئەو‬ ‫سکااڵو ناڕەزاییانەی هاواڵتیان‪ ،‬بڕیارە‬

‫“دوو هێڵم گۆڕیوەو‬ ‫هەردووکیان خراپ‬ ‫بوون هەر لە کەمی‬ ‫خێرایی تا گرانی‬ ‫کارتەکانیان و‬ ‫زوو تەواوبوونی‬ ‫مێگابایتەوە”‬

‫بەمنزیکانە لیژنهى گواستنهوهو گهیاندن لە‬ ‫پهرلهمانى كوردستان کۆببێتەوە‪.‬‬ ‫هاوڕێ مهالستار‪ ،‬سهرۆكى لیژنهى‬ ‫گواستنهوهو گهیاندن لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بۆ “زەمەن” وتی‪ ”:‬لهسهر‬ ‫سكااڵى هاواڵتیان لهم ههفتهیهدا‬ ‫لیژنهكهمان كۆدهبێتهوه‪ .‬ئەو سکااڵو‬ ‫ناڕەزاییانەی پێمان گەیشتووە زۆربەی‬ ‫زۆریان لهسهر خاوىو گرانى كارتى‬ ‫ئینتهرنێته‪ .‬دواى ههڵسهنگاندنى سكااڵكان‬ ‫سهردانى وهزارهتى گواستنهوهو گهیاندن‬ ‫دهكهین تا بۆمان روون بکەنەوە هۆکاری‬ ‫لێنهپرسینهوه لە كۆمپانیاكانى تایبهت بهو‬ ‫هێاڵنه چین؟ ئێمە داوا دەکەین وەزارەت‬

‫کۆمپانیاکان ناچار بکات بە چاککردنی ئەو‬ ‫کێشانە”‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەو کێشانەی هاواڵتیان باسی‬ ‫دەکەن سەبارەت بە هێڵەکانی ئینتەرنێت‪،‬‬ ‫وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن دەڵێت‪ :‬ئەوە‬ ‫شتێکی ئاساییە کێشە هەبێ‪ ،‬بەاڵم نابێ ئەو‬ ‫کێشانە لە ئاستێکی دیاریکراو تێپەڕێ‪.‬‬ ‫ئومێد محهمهد‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى‬ ‫گواستنهوهو گهیاندن به “زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“به بهردهوامى چاودێرى كۆمپانیاكانو‬ ‫گرفتهكانیان دهكهین و لەگەڵیاندا‬ ‫كۆدەبینەوە‪ .‬گرفتى تهكنیكى ههر دهبێ‬ ‫بهاڵم نابێ له ڕێژهیهكى دیاریكراو تێپهڕێت‪،‬‬ ‫چونکە ئەمە بێجگە لە زیانی هاواڵتی بە‬

‫زیانى خودی کۆمپانیاکانیش دهشكێتهوه”‪.‬‬ ‫وتهبێژى وهزارهتى گواستنهوهو گهیاندن‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات وهزیر ژماره تەلەفۆنێكى‬ ‫باڵوكردووەتهوه‪ ،‬كه بهردهوام ئاگاداری‬ ‫ژمارەکەیە‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوەی راستەوخۆ‬ ‫كێشهو گرفتى هاواڵتیان وەربگرێت لەسەر‬ ‫خزمەتگوزارییەکانی وەزارەتەکەی لەناویاندا‬ ‫ئینتەرنێتیش‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سزادانی ئەو کۆمپانیایانەی‬ ‫ئینتەرنێت‪ ،‬کە سەرپێچیان کردووەو‬ ‫کەموکوڕی هەبووە لە خزمەتگوزارییەکانیاندا‪،‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن‬ ‫رایگەیاند‪ :‬تائێستا گرێبهستی ‪ ١5‬كۆمپانیا‬ ‫ههڵوهشێنراوهتهوه لهبهرئهوهى پابهند‬

‫نهبوون به رێنماییهكانهوه‪.‬‬ ‫سهبارهت به گرانى نرخى كارتى‬ ‫ئینتهرنێت وتهبێژى وهزارهتى گواستنهوهو‬ ‫گهیاندن وتى‪“ :‬كۆمپانیاكانمان ناچاركرد‬ ‫لهكاتى قهیرانى داراییدا كه نرخى كارت‬ ‫به رێژهى ‪ %١٠‬تا ‪ %3٠‬كهم بكهنهوه‬ ‫ههرچهنده له گرێبهستهكانیاندا شتى وانییه‪،‬‬ ‫بەاڵم كۆمپانیاكان پێوەی پابهندبوون‪ .‬ئهو‬ ‫كێبڕكێیهى له بازاڕدا ههیه لهوانهیه وهك‬ ‫پێویست نهبێ‪ ،‬بهاڵم بهراورد به سااڵنى‬ ‫رابردوو كوالیتى ئینتهرنێت باشترهو‬ ‫ههرچهنده بهپێى تموحى وهزارهت نییه“‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە محهمهد شێخ وههاب‪،‬‬ ‫ئهندامى لیژنهى گواستنهوهو گهیاندن له‬

‫ئهنجومهنى پارێزگاى سلێمانى دەڵێت‪ :‬هەموو‬ ‫ئەو کێشانەی لە هێڵەکانی ئینتەرنێتدا هەن‪،‬‬ ‫پەیوەندییان بەوەوە هەیە کە کۆمپانیاکان‬ ‫پابەند نابن بە مەرج و رێنماییەکانەوە‪.‬‬ ‫محەمەد شێخ وەهاب بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬هاواڵتیان ناڕازین له هێڵهكانى‬ ‫ئینتهرنێت بهتایبهت خاوى هێڵهكانو‬ ‫فێڵكردن له بڕى مێگابایت‪ ،‬ئهمهش بۆ‬ ‫پابهندنهبوونى كۆمپانیاكان به رێنماییو‬ ‫مهرجهكان دهگهڕێتهوه‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫الیهنه پهیوهندیدارهكان چاودێریان ناكهن‪.‬‬ ‫ههفتهى داهاتوو یاداشتێك بهرزدهكهینهوه‬ ‫بۆ سهرۆكایهتى ئهنجومهنو بهدواداچوون بۆ‬ ‫ئەو كێشانه دهكهین‪ ،‬دهبێت ئهم گرفتانه‬ ‫چارهسهر بكرێت‪ ،‬كه وهزارهتى گواستنهوه‬ ‫لێى بهرپرسه‪ ،‬داواكارى گشتیش پێویسته‬ ‫رێكارى یاسایى بگرێتهبهر”‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪13‬‬

‫نامه‌یه‌كی‌كراوه‌‌بۆ‌سه‌رۆكی‌حكومه‌ت‬

‫كۆمپانیاکان نهوتی كوردستان تااڵن دهكهن‬

‫ئه‌نوه‌ر‌كه‌ریم‬

‫كابینهی نۆیهم لهسهرهتای‬ ‫دامهزراندنیهوه بڕیاریداوه شهڕی‬ ‫گهندهڵی بكاتو حكومهتێكی كاراو‬ ‫شهفافبێ‪ .‬بههۆی ئهوهی كه نهوت‬ ‫داهاتی سهرهكی حكومهتی ههرێمه‪،‬‬ ‫پێویسته ووردبینی زۆر بكرێت لهم‬ ‫كهرته سهرهكیهی داهاتدا‪ .‬چونكه‬ ‫ئهم كهرته زۆرترین ناشهفافی تێدایهو‬ ‫بووەتە هۆی كێشهكانی ناو كۆمهڵگهو‬ ‫ههروهها كێشهی نێوان حكومهتی‬ ‫ههرێمو حكومهتی بهغدا‪.‬‬ ‫سهرنجهكه لهسهر كۆمپانیای‬ ‫گهڵف كی ستۆن پێترۆلیۆمه كه‬ ‫له كێڵگهكانی شێخان وهبهرهێنان‬ ‫دهكات‪ ،‬ئهم كۆمپانیایه ساڵی ‪2009‬‬ ‫دهستیكرد بهگهڕان له كێڵگهكانی‬ ‫شێخاندا‪ ،‬بهاڵم تا ناوهڕاستی ساڵی‬ ‫‪ 2013‬نهیتوانی نهوت بهرههمبهێنێ‪.‬‬ ‫ئهمهش سستیو ناشارهزایی زۆر له‬ ‫كارهكانی ئهم كۆمپانیایەدا دهردهخات‪،‬‬ ‫كه بووەته هۆی زیانی گهوره له‬ ‫داهاتی ههرێمی كوردستان‪ .‬ههروهها‬ ‫له پشكی حكومهتی ههرێم كه له ‪%20‬‬ ‫ههیه له كێڵگهكانی شێخاندا‪ ،‬سهرهڕای‬ ‫ئهوهی بهرههمی زیاد نهكردووه نەک‬ ‫ئەوە بەڵکو پاشهكشهی كردووه له‬ ‫بهرههمدا‪.‬‬ ‫پێویسته حكومهت چیتر قبوڵی‬ ‫نهكات لهم كۆمپانیایه‪ ،‬كه نهتوانیوه‬ ‫بهرههم زیاد بكاتو لهكاتی خۆیدا‬ ‫ئامانجهكانی بپێكێ‪ .‬سهرهڕای ئهوهی‬

‫بووەتە هۆی پاشهكشهی بهرههمو‬ ‫گهندهڵییهكی زۆر دهكرێت له چۆنیهتی‬ ‫كاركردن له بهرههمهێنانداو ئهمهش‬ ‫زیانی گهورهی داوه له داهاتی ههرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫پێویسته لێكۆڵینهوه بكرێت‬ ‫لهگهڵ ئهم كۆمپانیایهداو ههروهها سزا‬ ‫بدرێت لهبهرئهوهی بهكارهكانی خۆی‬ ‫ههڵنهستاوهو پێویستە ڕوونی بكاتهوه‬ ‫چۆن ئهم ههموو پارهیه به ههدهر‬ ‫دهڕوات؟‬

‫ئاستی بەرهەم و داهات‬

‫بهپێی شیكارییهك بۆ ڕاپۆرتی‬ ‫كۆمپانیاكه‪ ،‬كه رۆژی ‪2019/9/10‬‬ ‫دا له بۆرسهی لهندهن باڵوكراوهتهوه‬ ‫هاتووە‪:‬‬ ‫ بهرههمی نهوت له شهش مانگی‬‫یهكهمی ئهمساڵدا كهمیكردووه بۆ‬ ‫‪ 29‬ههزارو‪ 362‬بهرمیل له رۆژێكدا‪،‬‬ ‫ههرچهنده بهرههم گهڕاوهتهوه له‬ ‫مانگی ئابدا بۆ ‪ 39‬ههزارو‪ 921‬بهرمیل‬ ‫چاوهڕێ دهكرێت تێكڕای بهرههم‬ ‫بۆ ئهمساڵ ‪ 32‬ههزار بۆ ‪ 33‬ههزار‬ ‫بهرمیلبێ له رۆژێكدا‪ .‬كه ساڵهكانی‬ ‫پێشوو ڕۆژانه ‪ 40‬ههزار بهرمیل بووه‪،‬‬ ‫بهمهش واته پاشهكشهی بهرههم‬ ‫ڕوویداوه‪.‬‬ ‫ بهپێی ڕاپۆرتهكه تێچووی یهك‬‫بهرمیل نهوت لهساڵی ‪ 2018‬سێ‬ ‫دۆالر بووه‪ ،‬بهاڵم تێچوو بۆ ساڵی‬ ‫‪ 2019‬بهرزبووەتەوه بۆ سێ دۆالر و‬ ‫‪ 90‬سهنت‪.‬‬ ‫كۆمپانیاكه دهستیكردووه به‬ ‫وهبەرهێنانی زیاتر دوای چهندین‬

‫ساڵ له كێڵگهكانی شێخاندا بۆ‬ ‫ئهوهی بهرههم بهرزبكرێتهوه بۆ ‪55‬‬ ‫ههزار بهرمیل له رۆژێكدا‪ ،‬ئهمهش‬ ‫دهبوایه كۆتایی ئهمساڵ بوایه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫كهوتهوه كۆتایی ساڵی داهاتوو‪.‬‬ ‫ئهمهش ئهوپهڕی سستی دهستهی‬ ‫بهڕێوبهرایهتی كۆمپانیاكه نیشان‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫كۆمپانیاكه ئهوهندهی خهریكی‬ ‫دابهشكردنی قازانجه بهسهر پشك‬ ‫ههڵگرهكانیداو كڕینهوهی پشكهكانی‪،‬‬ ‫ئهوهنده خهریكی زیادكردنی بهرههم‬ ‫نییە بۆ خهڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫ئهم كۆمپانیایە ‪ 50‬ملیۆن‬ ‫دۆالری دابهشكردووه بهسهر پشك‬ ‫ههڵگرهكانیدا‪ ،‬كه زۆربهی دهستهی‬ ‫بهڕێوبهرایهتی خاوهنی پشكی زۆرن‪،‬‬ ‫واته بهشێكی زۆریان بهردهكهوێ‪.‬‬ ‫ههروهها بهبههاى ‪ 25‬ملیۆن دۆالر‬ ‫پشكیان كڕیوهتهوه بۆ خهزێنهی‬ ‫یارمهتی‬ ‫ئهمهش‬ ‫كۆمپانیاكه‪،‬‬ ‫بهرزبوونهوهی پشكهكان دهدات كه‬ ‫زیاتر بهقازانجی دهستهی بهڕێوەبهرانه‪.‬‬ ‫له‬ ‫كۆمپانیهكه‬ ‫لهوانەیە‬ ‫پشكدارییهوه بۆ كهرتی تایبهت بڕوات‪،‬‬ ‫دهبوایه بهو پارانه وهبهرهێنان له‬ ‫كوردستان بكرابایە‪ ،‬بۆ ئهوهی بهرههم‬ ‫زیاد بكهن نهك بهرێوبهرهكانی خهمی‬ ‫گیرفانی خۆیانبێ‪.‬‬ ‫له راپۆرتهكهدا كۆمپانیاكه بۆ‬ ‫شهش مانگی یهكهمی ئهمساڵ‪،‬‬ ‫داهاتەکەی ‪ 95.6‬ملیۆن دۆالر بووه‪.‬‬ ‫دهستكهوتی كۆمپانیاكه بۆ شهش‬ ‫مانگی یهكهمی ئهمساڵ ‪EBIT-‬‬ ‫‪ 59 =DA‬ملیۆن دۆالر بووه‪.‬‬

‫‪EBITDA=Earnings‬‬ ‫‪before interest. taxes.‬‬ ‫‪depreciation and amor‬‬‫‪tization‬‬ ‫واته داهات پێش سوودو باجو‬ ‫داخوارانو سوود لهسهر سوود‪،‬‬ ‫قازانجی سافی كۆمپانیاكه ‪24.6‬‬ ‫ملیۆن دۆالره‪.‬‬ ‫ئهوهی جێگهى لهسهر وهستانه‪،‬‬ ‫ئهم كۆمپانیایە چۆن ئهو بڕه پاره‬ ‫زۆرهی ‪ 34.4‬ملیۆن دۆالرهی‬ ‫خهرجكردووه‪ ،‬له سوودو داخوراندا؟‬ ‫ئایا كۆمپانیاكه دهتوانێ بڵێت چهند‬ ‫بزوێنهرى ههبووه تا لهماوهی شهش‬ ‫مانگدا بهتهواوی له ناوچووبن؟ یان‬ ‫چهند ئۆتۆمبێلی ههیه له ماوهی شهش‬ ‫مانگدا بهتهواوی لهناوچوون؟ یان‬ ‫چهندیان سوودی بانكیی داوه تا ئهو‬ ‫ههموو پارهیه خهرج بكهن؟ ئهمهش‬ ‫ههمووی لهداهاتی ههرێم ڕۆیشتووه‬ ‫بهگوێرهی گرێبهستهكه‪ .‬لهبهرئهوه‬ ‫وهزارهتی سامانه سروشتییهكان‬ ‫پێویسته لێكۆڵینهوه بكات‪.‬‬ ‫ئهگهر سهیری ههواڵێكی كۆمپانیاكه‬ ‫بكهین كه ڕۆژی ‪2019/8/28‬‬ ‫باڵویکردووەتەوەو هاتووە‪25.6 :‬‬ ‫ملیۆن دۆالریان لهوهزارهته سامانه‬ ‫سروشتییهكان وهك شایستهی دارایی‬ ‫بۆ مانگی مایسی ئهمساڵ وهرگرتووه‪،‬‬ ‫كه ڕۆژانه بهرههم ‪ 29.362‬بهرمیل‬ ‫بووه كهواته بهرههم بۆ یهك‬ ‫مانگ‪910.222 = 31×29.362‬‬ ‫بهرمیل ‪ /‬مانگهكه‬ ‫كهواته تێچووی یهك بهرمیل نهوت‬ ‫لهسهر حكومهت له كێڵگهكانی شیخان‬

‫‪28.125=910.222÷25.600.000‬‬ ‫دۆالر‪ .‬سهرهڕای ئهم پاره زۆره كه‬ ‫كۆمپانیاكه دهیبات‪.‬‬ ‫لهكاتێكدا كه تێكڕای نرخی نهوتی‬ ‫برێنت له مانگی مایسدا ‪71.23‬‬ ‫دۆالر بووە‪ .‬دیاره تێچووی نهوت‬ ‫له كێڵگهكانی شێخانو كێڵگهكانی‬ ‫تر پهیوهندی ههیه بهنرخی بازاڕی‬ ‫نهوتهوه ئهگهر زیاتربێ ئهوا زیاتر‬ ‫تێچووی دهبێو ئهگهر كهمتربێ ئهوا‬ ‫تێچووی كهمتر دهبێ‪.‬‬ ‫بۆیه كابینهی نۆیهمو وهزارهتى‬ ‫سامانه سروشتییهكان پێویسته‬ ‫وردبینی بكهن لهو خهرجكردنهی‬ ‫كۆمپانیای گهڵف كی ستۆن پێترۆڵیۆمو‬ ‫ههموو كۆمپانیاكانی تری نهوت لە‬ ‫ههرێمی كوردستان له ‪EBITDA‬‬ ‫بكۆڵنهوه بزانن چۆن پارهكان خهرج‬ ‫دهكهن‪ ،‬چونكه ههموویان پارهیهكی‬ ‫زۆر بهههدهر دهدهن‪.‬‬ ‫ئهگهر سامانی نهوت بهمشێوهیه‬ ‫تااڵنبكرێ‪ ،‬ئیتر هیچ نامێنێتەوە بۆ‬ ‫خهڵكی كوردستان‪ ،‬دوای ئهوهش‬ ‫بهشێك بهناوی حكومهتی ههرێمهوه‬ ‫بهشی كۆمپانیا سیكوریتیهكانو‬ ‫باجی خاكی توركیاو باجی بۆری‬ ‫كوردستانو سهرهڕای فرۆشتنی نهوت‬ ‫له بازاڕهكاندا به نرخێكی زۆر زۆر‬ ‫كهم‪ ،‬ههموو ئهمانهش ڕێكهوتن لهگهڵ‬ ‫عێراقدا دهكهن بهشتێكی خهیاڵیی‪،‬‬ ‫چونكه داهاتهكه تااڵندهكرێ‪ .‬لهوه‬ ‫دهچێ كێشهی قهیرانی داراییو‬ ‫ئابووری ههرێم سهرههڵبداتهوه ئهگهر‬ ‫ڕێكهوتن نهكرێت لهساڵی داهاتوودا‬ ‫لهگهڵ بهغدا‪.‬‬

‫ئاماژهكانى بوژانهوهى ئابوورى توركیا‬ ‫زەمەن‬ ‫باشتر لهوهی كه چاوهڕوان دهكرا‪،‬‬ ‫داتاكان دهریدهخهن ئابووری توركیا‬ ‫پهڕهیهكی نوێ ههڵ دهداتهوه‪ .‬دوای‬ ‫ئهو تاڵو ئازارهی چەشتی لهساڵی‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬كه بووه هۆی ئهوهی‬ ‫ملیۆنان كهس كار لهدهست بدهنو‬ ‫له ئهنجامدا دهنگدهرانی توركیا له‬ ‫ئهردۆغان ههڵگهڕانهوه له ههڵبژاردنی‬ ‫شارهوانییهكاندا دهنگیان پێنهدا‬ ‫لهسهرهتای ئهمساڵدا‪ .‬داتاكانی‬ ‫ناوهڕاستى ئهم مانگه نیشانی دەدا‬ ‫ههاڵوسان له مانگی ئابدا دابهزیوه‬ ‫بۆ ‪ %15‬ئاژانسی رۆیتهرز پێشبینی‬ ‫‪ %15.5‬دهكرد ئهم دابهزینهش بههۆی‬ ‫پاشهكشه له نرخی گواستنهوهو‬ ‫خواردنو جلوبهرگدا بووه‪.‬‬ ‫داتاكان دهریانخست تێكڕای داهاتی‬ ‫ناوخۆ بهڕێژهی ‪ %1.2‬گهشهی كردووه‬ ‫لهوهرزی دووهمی ئهمساڵدا‪ ،‬ئهگهر‬ ‫بهراورد بكرێت بە سێ مانگی پێشووتر‬ ‫لهكاتێكدا كه پۆڵهكانی بلومبێرگ‬ ‫پێشبینیان كرد كه ئابووری توركیا‬ ‫تهنیا بهڕێژهی ‪ %0.4‬گهشه بكات‪.‬‬ ‫چاالكییه ئابوورییهكانی توركیا‬ ‫یارمهتیدهره‪ ،‬ههنارده بهرزبووەتهوه‬ ‫بۆ ‪ %8‬لهو ماوهیهدا‪ .‬سااڵنى رابردوو‬ ‫ئابووری توركیا پاشهكشهی كرد‬ ‫بهڕێژهی ‪ %1.5‬ههتا وهرزی دووههمی‬ ‫ئهمساڵ‪ ،‬بهاڵم چاوهڕێ دهكرێت له‬ ‫بهشی دووهمی ئهمساڵدا گهشه بكات‬ ‫له چاو ساڵی ڕابردوودا كه بهرههمی‬ ‫توركیا بهتهواوی دابهزیبوو‪.‬‬ ‫ئهلڤارۆ ئهربهكار‪ ،‬سهرۆكی‬ ‫ئابووریناسان له بهشی توێژینهوهی‬ ‫‪ BBVA‬دەڵێت‪ :‬ئهم داتایه‬ ‫گهشهیهكی پۆزهتیڤه بۆ ساڵی ‪2019‬و‬ ‫له ئێستاوه بهرهو گهشهكردنی زیاتر‬

‫دهڕوات‪.‬‬ ‫ئهم ههواڵه ئهوه پیشان دهدا‬ ‫توركیا ڕابردووی تێپهڕاندووه‪ ،‬كه‬ ‫گهورهترین ئاژاوهو سهرلێشێوانی‬ ‫ئابووری تووشبوو‪ ،‬له مانگی ئابی‬

‫ساڵی ‪2018‬دا‪ ،‬ئهوهش بههۆی قهیرانی‬ ‫دراوی لیرهوه‪.‬‬ ‫وهزیری دارایی توركیا له تویتێكدا‬ ‫نووسیویەتی‪“ :‬بهبێ شهڕ دژی‬ ‫ههاڵوسان سیاسەتەكانمان له پێناو‬

‫گهشهیهكی تهندروستدابوو‪ ،‬ههموو‬ ‫ئامانجهكانمان بهدهست دههێنین‬ ‫تاكۆتایی ئهمساڵ‪.‬‬ ‫توركیا ههوڵی ئهوه دهدات كه‬ ‫گهشهی ناوخۆ بگاته رێژهی ‪ %2.3‬و‬ ‫ههاڵوسان دابهزێنێ بۆ ‪ %5‬ههتا كۆتایی‬ ‫ئهمساڵ‪ .‬ههرچهنده ئهم ئامانجه‬ ‫زهحمهته‪ ،‬بهاڵم داتاكانی ئهم مانگه‬ ‫ئاسانكاری بۆ ئهوه دهكات كه بانكی‬ ‫ناوهندی توركیا ڕێژهی سودی بانكیی‬ ‫دابهزێنێ‪.‬‬ ‫ههاڵوسان ساڵ بۆ ساڵ دهبێ‬ ‫دابهزێنرێ چونكه ڕیژهی سوودی‬ ‫بانكیی زۆر بهپهله بهرزبووهتەوە بۆ‬ ‫بهرزترین ئاست له ماوهی ‪ 15‬ساڵی‬ ‫رابردوودا كه له ئۆكتۆبهری ساڵی‬ ‫‪2018‬دا گهیشته ‪..%25‬‬ ‫سهرۆكی بانكی ناوهندی توركیا‬ ‫ڕێژهی سوودی بانكیی دابهزاند بهڕێژهی‬ ‫‪ 425‬بهیسیك پۆینت‪ ،‬له كۆبوونهوهی‬ ‫مانگی تهموزدا‪.‬‬ ‫موراد سینتكایه سهرۆكى بانكهكه‪،‬‬ ‫به كتوپڕی له پۆستهكهی دهركرا دوای‬ ‫ئهوهی كه نهیویست ڕێژهی سوودی‬ ‫بانكیی دابهزێنێ بۆ ئهوهی پارێزگاری‬ ‫له بههای لیرهی توركی بكات‪ ،‬كه‬ ‫سێ یهكی بههاكهی لهدهستدا لهساڵی‬ ‫رابردوودا‪.‬‬ ‫دوورخستنهوهكهشى‬ ‫هۆكارى‬ ‫بههۆى ملكهچ نهبوونى بوو بۆ‬ ‫داواكارییهكانى ئهردۆغان‪ .‬سهرۆك‬ ‫كۆمارى توركیا بهڵێنیدا بانكی‬ ‫ناوهندی چاك بكاتو دهسهاڵتی‬ ‫زیاتری بهسهر ئابووریدا ههبێ‪ ،‬ئهمه‬ ‫بهشێكه له ههوڵهكانی ئهردۆغان بۆ‬ ‫ئهوهی دهسهاڵتهكانی پتهو بكات‬ ‫وهك سهرۆكێكی جێبهجێكار نەک‬ ‫پرۆتۆکۆلیی‪.‬‬ ‫واڵته‬ ‫وهك‬ ‫توركیا‬ ‫ههروهها‬ ‫تازهپێگهیشتووهكانو‬

‫بانكی ناوهندى ئهمریكیو نیوزلهنداو‬ ‫ئوسترالیا‪ ،‬ڕێژهی سوودیان دابهزاند بۆ‬ ‫ئهوهی گهشهی ئابووری بههێز بكهن‪،‬‬ ‫لهم كاتهدا نیشانهی ئهوه دهردهكهوێت‬ ‫كه ئابووری جیهان بهرهو خاوبوونهوه‬ ‫دهڕوات‪.‬‬ ‫ههرچهنده ههندێ وهبهرهێنهر‬ ‫دوودڵن لهوهی بانكهكانی توركیا‬ ‫فساریان‬ ‫ئهردۆغانهوه‬ ‫لهالیهن‬ ‫بخرێتهسهر ههتا ڕێژهی سوودی بانكیی‬ ‫زوو دابهزێ‪ ،‬بهاڵم ههاڵوسان دانابهزێت‬ ‫له مانگهكانی داهاتوودا‪.‬‬ ‫تیمهسی ئاش‪ ،‬كه له دهستهی‬ ‫سندوقێكی‬ ‫بهڕێوەبهرایهتی‬ ‫وهبهرهێنهرانه‪ ،‬نووسیویهتی‪ :‬ئهردۆغان‬ ‫ههمیشه لهسیاسهتدا شانسی ههیه‬ ‫له كاتێكدا كه ئابووری جیهان بهرهو‬ ‫خاوبوونهوه دهروات‪ ،‬بهاڵم نرخی‬ ‫نهوتو وزه دادهبهزێت‪.‬‬ ‫ئێستا ههندێ شیكهرهوهی ئابووری‬ ‫پرسیاریان ههیه لهسهر ئهو گهشهیهی‬ ‫توركیا‪ ،‬بهپێی فاینهنشاڵ تایمز‪،‬‬ ‫دهستهی ئاماری توركیا نیشانیداوه‬ ‫خهرجی خێزانهكان تهنیا بهڕێژهی‬ ‫‪ %1.1‬كهمیكردووه‪.‬‬ ‫ئهمهش یارمهتی ئهوه دهدات‬ ‫كهوهرزی دووهمی ئابووری پاشهكشه‬ ‫بكاتو ههندێ داتای تر وهك‬ ‫هاوردهكردنی شتومهكی بهكاربردن‬ ‫ئهوه نیشان دهدات كه خێزانهكان‬ ‫كهمتریان خهرجكردوه‪ ،‬بهپێى داتایهكی‬ ‫تر ڕێژهی بهتاڵه زیادیكردوه‪ ،‬ههروهها‬ ‫بانكهكان هێواشبوون له قهرزداندا‪.‬‬ ‫حكومهتی توركیا ههفتهی ڕابردوو‬ ‫نرخی گازی سروشتی بهڕێژهی ‪%15‬‬ ‫بهرزكردەوه كه له پارهوه تائێستا‬ ‫نرخهكهی ‪ %54‬بهرزبووەتهوه‪.‬‬ ‫ئهلمۆنیتهر‬ ‫وەرگێڕان‪ :‬ئەنوەر کەریم‬

‫عه‌زیز‌عه‌لى‌جه‌وهه‌ر‬

‫گهشتوگوزار‬ ‫سهرچاوهیهكى گرنگى داهات‬ ‫ئهمڕۆ گهشتوگوزار له زۆر واڵت بووەته سهرچاوهى‬ ‫داهاتى سااڵنەی دەوڵەت‪ ،‬تهنانهت ئهو واڵتانهى كه نهوتو‬ ‫پیشهسازیىو تهكنهلۆژیاشیان تێدا بههێزه‪ ،‬ئهوانیش له‬ ‫ههندێك ساڵ داهاتى گهشتوگوزاریان دهچێته خانهى یهكهم‬ ‫وهك واڵتانى‪ :‬ئهمریكاو ئیسپانیاو ئیتاڵیاو چینو فهرهنساو‬ ‫توركیاو له واڵتانى عهرهبیش وهكو میسرو ئهردهنو تونسو‬ ‫سوریاو ئیماراتو قهتهرو سعودیه‪.‬‬ ‫گهشتوگوزار له كااڵو بابهتێكى ساكارهوه چهندین گۆڕانكارى‬ ‫بهخۆوه بینیوهو وهبهرهێنانى تێداكراوهو بووەته زانستو‬ ‫داهێنانى جۆراوجۆر له خزمهتگوزارییهكانى گهشتوگوزار‬ ‫كراوه‪ .‬بووەته چهند جۆر بهشى له یهكتر جیاوازو یهكێكه له‬ ‫سهرچاوه گرنگهكانى ئابوورى‪ ،‬ئهمهش وایكردووه به بوارى‬ ‫داهاتى گهشتوگوزار بوترێت پیشهسازى گهشتوگوزار‪.‬‬ ‫ئهگهر گهشتوگوزار سهرهتا پهیوهستبووبێ به واڵتانى‬ ‫رۆژئاواوە‪ ،‬ئهوا رۆژ له دواى رۆژ گواستراوهتهوه بۆ واڵته تازه‬ ‫پێشكهوتووهكان‪ .‬بێگومان ههرێمى كوردستانیش بهشێكه لهم‬ ‫گۆڕانكارییو پێشكهوتنه‪.‬‬ ‫له ساڵى ‪ 1960‬له ‪ %98‬گهشتوگوزارى جیهان له كیشوهرى‬ ‫ئهوروپا بووه‪ ،‬بهاڵم ئهمڕۆ تهنیا له ‪%50‬ى گهشتوگوزارى‬ ‫جیهان لهو كیشوهره ماوهتهوه‪.‬‬ ‫واتا واڵتانى ترى جیهان بایهخى ئهم پیشهسازییهیان‬ ‫زانیوهو گرنگى پێدهدهنو گهشتیار بۆ واڵتهكهیان رادهكێشن‪.‬‬ ‫بۆ نموونه مالیزیا واڵتێكى كشتوكاڵیی بوو‪ ،‬ئهمڕۆ بووەتە‬ ‫واڵتێكى گهشتیاریى گه دانیشتوانهكهى ‪ 24‬ملیۆن كهس‬ ‫زیاتره‪ ،‬بهاڵم ‪ 16‬ملیۆن گهشتیار سااڵنه سهردانى دهكهن‪.‬‬ ‫كهواته گهشتوگوزار ئهو پیشهسازییهیە كه پهیوهندییهكى‬ ‫راستهوخۆى ههیه به ژیانى مرۆڤهوهو بووەتە بهشێكى گرنگ‬ ‫له شارستانیهتو لهڕێى گهشتوگوزارهوه‪ ،‬دهكرێ شوناسى‬ ‫شارستانیى ههر نهتهوهیهك دهربكهوێ‪ .‬واته گرنگیدان‬ ‫به گهشتوگوزار گرنگیدانه به زانستى كولتوورو ئاستى‬ ‫شارستانیهتى ههر نهتهوهیهك‪ ،‬لهڕووى جۆرى پهیوهندىو‬ ‫بیركردنهوهو مامهڵهكردنو ئابوورىو هونهریى‪...‬هتد‪.‬‬ ‫كهواته مرۆڤ ئهو كاته ههست به حهوانهوهى جهستهو‬ ‫عهقڵ دهكات كه ههستهكانى تێدا كۆدهبێتهوهو بهردهوام له‬ ‫گۆڕاندابێ لهڕێى گهشتهوه دهبێته هۆى ژینگهیهكى تازهو‬ ‫بهردهوامبوونى ژیانى مرۆڤ بهشێوهیهكى تهندروست جهستهو‬ ‫عهقڵو بهدهستهێنانى زانستو زانیارى زۆر شارهزابوون له‬ ‫زۆرترین شارستانىو كولتوورى گهالن‪.‬‬ ‫بۆ ئهوهى نیشتمانێكى جوانو رێكخراومان ههبێو توانستى‬ ‫زانیارىو بۆچوونو راڤهكردنمان بههێز بێتو جیهاندۆستو‬ ‫مرۆڤدۆست بینو رهههندێكى ئاوهدانىو چاالكى ئابوورىو‬ ‫شارستانى بههێزمان ههبێ‪ ،‬ههرێمى كوردستان بكهینه‬ ‫جێگایهكى ههمیشهیى بۆ گهشتو گهشتیاران كاربكات بۆ‬ ‫گواستنهوهى خهسڵهتى تهكنهلۆژیاو رێگهدان به كۆمپانیا‬ ‫نێودهوڵهتیهكان بۆ پرۆژهى وهبهرهێنان كهببێته هۆى‬ ‫پێشخستنى تهكنهلۆژیا له رێگاى گواستنهوهى هونهرو‬ ‫سیستهمى بهڕێوهبردنو هێنانى ئامێرو كهلوپهلى تازه بۆ‬ ‫كارئاسانى پێشكهوتنى خزمهتگوزارى گهشتیارىو گرتنهبهرى‬ ‫بهرنامهىى راهێنان به هێزى كارو ههستان به لێكۆڵینهوهو‬ ‫گهشهپێدانى تازه له بوارى جۆراوجۆرى چاالكى گهشتیارىو‬ ‫گهڕان به دواى شوێنهوارهكانو دۆزینهوهو پهرهپێدانیان‪.‬‬ ‫خاڵه بههێزهكانى ههرێمى كوردستان له بوارى گهشتیارییدا؛‬ ‫* هەبوونى سهرچاوهیهكى وزه وهك نهوتو گاز‬ ‫* هەبوونى سروشتێكى جوانو تاڤگهو رووبارو دارو‬ ‫درهختو میوهى جۆراوجۆر‪.‬‬ ‫* هەبوونى شوێنه ئاینیهكان كه له شوێنى گهشتیاریى‬ ‫بههۆى جیاوازى ئاینیهوه‪.‬‬ ‫* هەبوونى شوێنهوارى دێرینو لهسهرجهم شوێنه‬ ‫گهشتیارییهكان‪.‬‬ ‫* هەبوونى ئاوى كانزایى له زۆربهى شوێنهكانى ههرێمى‬ ‫كوردستان زۆر به سوده بۆ نهخۆشى پێستو رۆماتیزم‪.‬‬ ‫* هاوكارىو ههماههنگى وهزارهتهكان بۆ گهشتوگوزار كه‬ ‫بتوانرێت له رێگاى ئهم وهزارهتانهوه شوێنه گهشتیارییهكان‬ ‫ئاوهدانبكرێتهوه‪.‬‬ ‫*پهرهپێدانى گهشتوگوزارو گۆڕانكارى بهرچاوى ههیه‬ ‫لهسهر گهشتیاران لهڕووى ئابوورى له ناوخۆو دهرهوه بۆ‬ ‫راكێشانى دراوى بیانىو بهرزبونهوهى داهاتى حكومهتى ههرێمو‬ ‫رهخساندنى ههلى كارو هاندانى بوارى پهرهپێدانى شوێنه‬ ‫گهشتیارییهكان‪.‬‬ ‫شارهزا له بوارى ئابوورىو دارایى‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ئێران یەکالیەنە مەرزەکەی بە نێودەوڵەتی ناساندووە‬

‫“له‌به‌ر‌حاجى‌ئۆمه‌ران‌و‌باشماخ‌نایا‌نه‌وێ‌کێلێ‌بكرێته‌‌نێوده‌وڵه‌تى”‬ ‫رهنجدهر عوسمان‬

‫زیاتر له مانگێكه ئێران تاكالیهنه‬ ‫مهرزى كێلێی بهفهرمى ناساندووه‪،‬‬ ‫بهاڵم حكومهتى عێراق هیچ وهاڵمێكى‬ ‫بۆ ههنگاوهكهى ئێران نهبووه‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا خهمساردییەک لهالیهن حكومهتى‬

‫ههرێمهوه ههستپێدهكرێت‪.‬‬ ‫مهرزى كێلێ‪ ،‬كه دهكهوێته ڕۆژههاڵتى‬ ‫قهزاى پشدهرو نزیكهى ‪30‬كم له‬ ‫شارى قهاڵدزێوه دوورهو هاوسنووره‬ ‫لهگهڵ شارى سهردهشت له رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ماوهى چهندین ساڵه ههوڵ بۆ‬ ‫بهنێودهوڵهتیكردنى دهدرێت‪ ،‬بهاڵم تاوهكو‬ ‫ئێستا به ڕهسمى بهنێودهوڵهتى نهكراوه‪.‬‬ ‫سهرهتاى مانگى رابردوو‪ ،‬كۆمارى‬ ‫ئیسالمى ئێران ههریهكه له مهرزی كێلێو‬

‫شۆشمێى لە پارێزگای هەڵەبجە به فهرمى‬ ‫ناساندو بڕیاریدا بهقواڵیی ‪ 350‬مهتر‬ ‫له مهرزی كێلێ بكشێتهوه‪ .‬بۆ ئهوهی‬ ‫كێشهی خاڵی سفری سنووریی لهگهڵ‬ ‫عێراق چارهسهر بكرێت كه یهكێكه له‬ ‫گرفتهكانى بهردهم به نێودهوڵهتیكردنى‬ ‫مهرزهكه‪.‬‬ ‫هۆشیار عهبدوڵاڵ‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫عێراق لە فراکسیۆنی گۆڕان کە بەردەوام‬ ‫کار لەسەر ئەو مەرزە دەکات دەڵێت‪:‬‬

‫بهنێودهوڵهتیكردنى مهرزی کێلێ له بهغدا‬ ‫قۆناغى باشى بڕیوهو بووەته مهلهفێكى‬ ‫گهوره‪ .‬تهنیا بڕیارى ئهنجومهنى وهزیرانى‬ ‫ماوه‪.‬‬ ‫لیژنهیهك له دهستهى دهروازه‬ ‫سنوورییهكانى عێراق پێكهاتووه بۆ‬ ‫یهكالییكردنهوهى ئهو ناكۆكییانهى‬ ‫لهنێوان عێراقو ئێراندا ههن لهسهر خاڵه‬ ‫سنورییهكانى نێوانیان‪ ،‬كێلێش یهكێكه‬ ‫لهوانه‪.‬‬

‫نزیکەی ‪ ١٥‬ساڵە لە ئێرانەوە کارەبای دابین دەکرد‬

‫عێراق‌بۆ‌دابینکردنی‌کارەبا‌‬ ‫روو‌لە‌واڵتانی‌کەنداو‌دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫لە چوارچێوەی هەوڵەکانی بەغدا بۆ‬ ‫کەمکردنەوەی پێویستییەکانی بە ئێران‪،‬‬ ‫حکومەتی عێراق بۆ مسۆگەرکردنی وزەی‬ ‫کارەبا‪ ،‬رووی وەرگێڕاوە بەالی واڵتانی‬ ‫ئەنجومەنی هاریکاری کەنداودا تا لەڕێی‬ ‫ئەوانەوە کارەبا دابین بکات و زۆر پێویستی‬ ‫بە ئێران نەبێ وەکو لە ساڵی ‪2004‬ـەوە‬ ‫بەردەوام لە ئێرانەوە کارەبا دابین دەکات‪.‬‬ ‫رۆژی یەکشەممە رابردوو‪ ،‬لە پەراوێزی‬ ‫کۆنفرانسی وزە کە لە بەغدا بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫بەرپرسانی وەزارەتی کارەبای عێراق‪،‬‬ ‫بەمەبەستی راکێشانی کارەبا لە واڵتانی‬ ‫کەنداوەوە‪ ،‬لێکتێگەیشتننامەیان لەگەڵ‬ ‫بەرپرسانی وزەی کارەبا لە ئەنجومەنی‬ ‫هاریکاری کەنداودا ئیمزا کرد‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ناوەڕۆکی رێکەوتنەکە‪ ،‬بە دوو‬ ‫قۆناغ لەڕێی دوو هێڵەوە‪ ،‬وزەی کارەبا بە‬

‫کوەیتدا دەبەسترێتەوە بە تۆڕی کارەبای‬ ‫عێراقەوە‪ ،‬کە ئێستا سەرچاوەی سەرەکی‬ ‫کارەبای هاوردەکراو واڵتی ئێرانە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پێدانی کارەبا بە عێراق‪،‬‬ ‫وەزارەتی کارەبای ئێران ئاشکرایکرد لە ساڵی‬ ‫‪2004‬ـەوە تائێستا‪ ،‬ئێران بایی ‪ 6‬ملیارو‬ ‫‪ 200‬ملیۆن دۆالر وزەی کارەبای بە عێراق‬ ‫فرۆشتووە‪ .‬بڕیارە تاکۆتایی ‪ 2019‬هەردوو‬ ‫واڵت لەسەر ئەو بڕەی سااڵنە دیاریکراوە‬ ‫بەردەوام بن‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2016‬بەهۆی کەڵەکەبوونی‬ ‫قەرزێکی زۆری ئێران لەسەر عێراق کە هی‬ ‫پارەی کارەبا بوو‪ ،‬کۆماری ئیسالمی ئێران‬ ‫وزەی کارەبای لە چەند پارێزگایەکی عێراق‬ ‫بڕی‪ ،‬بەاڵم دواتر بە هەوڵی بەرپرسانی‬ ‫عێراق بێ ئەوەی قەرزەکان بدرێنەوە‪ ،‬ئێران‬ ‫کارەبای بۆ ئەو ناوچانە هەڵکردەوە کە لێی‬ ‫کوژاندبوونەوە‪.‬‬ ‫لەو رێکەوتننامەیەی لەگەڵ ئەنجومەنی‬ ‫هاریکاری کەنداو ئیمزای کردووە‪ ،‬لە قۆناغی‬

‫یەکەمی پڕۆژەکەدا کە بڕیارە ساڵی ‪2020‬‬ ‫تەواو ببێ‪ 500 ،‬مێگاوات کارەبا لە واڵتانی‬ ‫ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو بگەیەنرێتە‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چۆنێتی راکێشانی هێڵەکانی‬ ‫گواستنەوەی وزەی کارەبا لەگەڵ واڵتانی‬ ‫کەنداو‪ ،‬عادل عەبدولمەهدی سەرۆکوەزیرانی‬ ‫عێراق‪ ،‬رۆژی یەکشەممەی رابردوو لەگەڵ‬ ‫سەرۆک و بەرپرسانی کۆمپانیاکانی سمینس‬ ‫و ئەکواپاوەرو جەنەراڵ ئەلکتریکدا کۆبووەوە‬ ‫تا سەبارەت بە چۆنێتی گواستنەوەی وزەی‬ ‫کارەبا بۆ عێراق‪ ،‬گفتوگۆ بکەن‪.‬‬ ‫لوئەی خەتیب‪ ،‬وەزیری کارەبای عێراق‬ ‫روونیکردەوە‪ ،‬ئامانجی عێراق لە راکێشانی‬ ‫کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان بۆ جێبەجێکردنی‬ ‫پڕۆژە ناوخۆیی و دەرەکییەکان بۆ ئەوەیە‪،‬‬ ‫تا خزمەتگوزارییەکان بە باشترین شێوە‬ ‫پێشکەش بە هاواڵتیانی عێراق بکرێ لەناویاندا‬ ‫خزمەتگوزاری کارەبا کە لە عێراقدا کەرتێکی‬ ‫زۆر الوازەو گرفتارە‪.‬‬

‫هۆشیار عهبدوڵاڵ‪ ،‬لەمبارەیەوە بۆ‬ ‫“زەمەن” وتى‪“ :‬دواى ئهوهى ئێران‬ ‫تاكالیهنه مهرزهكهى به نێودهوڵهتى‬ ‫ناساند‪ ،‬هیچ ههڵوێستێكى ڕهسمى‬ ‫لهالیهن حكومهتى عێراقهوه نهنراوه بۆ‬ ‫بهنێودهوڵهتیكردنى و وهاڵمدانهوهى تاران‪.‬‬ ‫هۆكارهكهشى بۆ ئهوه دەگهڕێنمەوه كه‬ ‫حكومهتى ناوهندى تا دڵنیا نهبێ لهوهى‬ ‫داهاتى مهرزهكه بگهڕێتهوه بۆ خهزێنهى‬ ‫خۆى‪ ،‬مهرزهكه بهنێودهوڵهتى ناكاتو‬

‫ئهمهشیان به ڕوونى به الیهنى كوردى‬ ‫وتووه”‪.‬‬ ‫مانگى ‪5‬ى ‪ 2019‬شاندێكى ئیدارهى‬ ‫ڕاپهڕین سهردانى بهغدایان كرد‪ ،‬یهكێك له‬ ‫دیارترین ئهو بابهتانهى لهگهڵ بهرپرسانى‬ ‫حکومەتی عێراق باسیان كردووە‪ ،‬به‬ ‫نێودهوڵهتیكردنى مهرزى كێلێ بووە‪.‬‬ ‫بهكر بایز قایمقامى پشدهر‪،‬‬ ‫كه خۆى ئهندامى شاندهكه بووه‪،‬‬ ‫دهڵێت‪ :‬بهرپرسانى دهستهى دهروازه‬ ‫سنوورییهكانى عێراق پێیان ڕاگهیاندوون‬ ‫كه پێویسته ئیدارهدانى مهرزهكه لهالیهن‬ ‫حكومهتى بهغداوه بێو ‪ %50‬داهاتهكهشى‬ ‫بگهڕێتهوه بۆ ناوهند‪ ،‬بهاڵم حكومهتى‬ ‫ههرێم بهمه ڕازى نییه‪.‬‬ ‫بهكر بایز به “زهمهن”ى وت‪“ :‬ئێران‬ ‫‪350‬م كشاوهتهوه دواوه لهو جێگهیهى‬ ‫پێشتر لێبوو‪ ،‬بهاڵم هێشتا خاڵى سفرى‬ ‫جێی مشتومڕی هەردووالیە”‪.‬‬ ‫بهكر بایز هیچ جدیهتێك له حكومهتى‬ ‫ههرێم بهدى ناكات بهمهستى به فهرمى‬ ‫ناساندنى مهرزهكه‪ ،‬پێشیوایه پارتى‬ ‫لهبهر مهرزى حاجى ئۆمهرانو یهكێتى‬ ‫لهبهر باشماخ نایهنهوێت ئهم كاره بكهن‪.‬‬ ‫له ‪1‬ى ئابى ئهمساڵ دووهمین كۆنفرانسى‬ ‫بهنێودهوڵهتیكردنى مهرزى كێلێ لهالیهن‬ ‫كهمپهینى بهنێودەوڵهتیكردنى مهرزهكهوه‬ ‫بهڕێوهچوو‪.‬‬ ‫محهمهد زرنگ‪ ،‬ئهندامى كهمپهینهكه‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬ئامانج له بهستنى‬ ‫كۆنفرانسهكه بۆ چڕكردنهوهى فشارهكانه‬ ‫لهسهر حكومهتى ههرێم بۆ زیاتر‬ ‫ئاوڕدانهوه له كهیسى بهنێودهوڵهتیكردنى‬ ‫مهرزهكه‪ ،‬بۆ ههمان مهبهستیش له ساڵى‬ ‫‪ 2016‬یهكهمین كۆنفرانسیان بهستووه‪.‬‬ ‫دهروازهى سنووریى كێلێ ‪150‬كم له‬ ‫سلێمانیو ‪120‬كم له ههولێرهوه دووره‪.‬‬ ‫ئێستا به درێژایی ‪16‬كم ڕێگاى قیرى‬ ‫بۆ كراوه‪ ،‬ڕۆژانه نزیكهى ‪ 50‬بارههڵگر‬ ‫كهلوپهلى بیناسازییو سهوزهو میوهو‬ ‫قاپوقاچاغ له ئێرانهوه هاورده دهكەن‪،‬‬ ‫داهاتى ساڵى ‪2018‬شى ‪ 12‬ملیار دینار‬ ‫بووه‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3158‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬ئامادەکردنی خواردنی ژەمەکانی ڕۆژانەی ماڵەکان و دایەنگاکانی سەر بە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی چاودێری و کۆمەاڵیەتی سلێمانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم‬ ‫كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە‬ ‫نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )100.000‬سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو‬ ‫كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو بەڵێندەرەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/9/18‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/10/6‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا‬ ‫كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/10/9‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/10/9‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر‬ ‫(‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای‬ ‫پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )365‬سێ سەدو شەست و پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیاو بەڵێندەر پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاو بەڵێندەر ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە کۆمپانیاکان لە ئەستۆپاکی کرێکارەکان لە بەڕێوەبەرایەتی کارو دەستەبەری کۆمەاڵیەتی بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .10‬پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بڕی بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش‬ ‫نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی‬ ‫تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬ی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەاڵیەتی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنیان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت و تایبەتمەند بن لە بواری خزمەتگوزاری ئامادەکردنی خواردن‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆماربن و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن‬ ‫وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانیانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/9/16‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫‪11‬‬

‫بۆ ئیحساسی ژنبوونی خۆی دەنووسێت‬ ‫زەمەن‬ ‫خانمە شاعیری کورد (بەیان ئیبراهیم)‬ ‫خاوەنی دەنگێکی نوێی مێینەی شیعرە‬ ‫و لە ڕێی شیعرەوە دەنگی ئازار و ئەوین‬ ‫و جوانی ملمالنێکان دەخاتە روو‪ ،‬بەیان‬ ‫لە پێناسەی خۆیدا دەڵێت‪ :‬بەیان ئەو‬ ‫ژنەیە لە جیهانی نوێدا نمایشی ژنبوونی‬ ‫میتافیزیکی هەرە بااڵی هەبێت لە ریگای‬ ‫جەوهەری بوونەوە‪.‬‬ ‫ئەم خانمە شاعیرە لە دیدارێکی‬ ‫تایبەتی “زەمەن”دا‪ ،‬سەبارەت بە نووسین‬ ‫دەڵێت‪ :‬من بۆ رۆحی خۆم دەنووسم‪،‬‬ ‫ئەوەی هەمە دەریاییەکە لە قواڵیی رۆحم‪،‬‬ ‫هەرچەندە تاقەتی دەرکەوتنم نییە‪ ،‬پێش‬ ‫ئەوەی وەک ژن بنووسم وەک مرۆڤ‬

‫دەنووسم‪ ،‬دواجار وەکو ژن ئەوە ئەرکێک‬ ‫و لێپرسراوێتیەکە نووسین و شیعر بکەمە‬ ‫ریگایەک بۆ گەیشتن بە مافەکانی ژن‪.‬‬ ‫بە الی بەیانی شاعیرەوە تێکستی‬ ‫شیعری مانایەکی دیاریکراوی نییە‪،‬‬ ‫هەر لە ئەفالتون و ئەرستۆوە‪ ،‬بگرە تا‬ ‫رەخنەگرانی ئەم چاخە‪ ،‬چۆن لە سروشتی‬ ‫شیعر روانیویانەو بەپێی زانستی خۆیان‬ ‫لەنێو هەڵسەنگاندنەکانیاندا مانایان داوەتێ‬ ‫و وتیشی‪ :‬ئاشکرایە کە هەریەکەیان‬ ‫گۆشەیەک لەو سەدان کەلێنەی شیعر باس‬ ‫بکات و روونبکاتەوە‪ ،‬ئەمەیش نیشاندانی‬ ‫نەنگی ئەوانە نییە‪ ،‬چونکە ناکرێ لە تەنها‬ ‫دێڕێکدا یان نووسینێک کورت بکرێتەوە‪.‬‬ ‫بەیان نموونەیەک لەسەر شعیری‬ ‫عەرەب (ئەدۆنیس) دەهێنێتەوە یاد‬ ‫کە دەڵێ‪ :‬شیعر وەکو ئەوینە‪ ،‬گەرچی‬

‫ئەمەش لە مانادا ناگونجێ‪ ،‬ئەوەش راستە‬ ‫شیعر شێوازی ئەوینی هەیە‪ ،‬زۆر جار لە‬ ‫یەکچوونیان هەیە‪ ،‬لەوانەیە ئەمە مانایەکی‬ ‫باش یان گونجاوبێت‪ ،‬گومان لەوەد انییە‬ ‫شیعر لە ئەوین دەچێ‪ ،‬لە کاتی نووسینی‬ ‫تێکستێکدا شاعیر ناتوانێ خۆی لەو هەژانە‬ ‫رزگار بکات‪ ،‬چونکە وەک ئەوین شیعر ئەو‬ ‫الدانەیە لە رەوتە ئاساییەکە‪.‬‬ ‫بەیان سەبارەت بە ئەوین لە‬ ‫شیعرەکانیدا پتر وتی‪ :‬ئەوین کرۆکی بااڵی‬ ‫ژیانە‪ ،‬یاسای سەرەکیی بوونە‪ ،‬مرۆڤەکان تا‬ ‫زیاتر بەرهەڵستی بکەن دوورتر دەکەونەوە‬ ‫لە حەقیقەت‪ ،‬لە خۆشەویستیدا ژیان واتا‬ ‫کرۆکی مرۆڤبوون‪ ،‬ئەوین هەرچەندە‬ ‫بە کارەساتیش کۆتایی بێت‪ ،‬هەبوونی‬ ‫گشت ئینسانەکانە‪ ،‬دواجار دەمەوێ وەک‬ ‫ژنێک ئازادانە ئیحساسی ژنبوونی خۆم‬ ‫بنووسمەوە‪.‬‬ ‫لە روانگەی ئەم خاتوونەوە‪ ،‬ژن‬ ‫دەبێت ئازا بێت‪ ،‬بەو مانایەی دەبێت‬ ‫دیواری کۆنکرێتی ئەو نەریتانە ببرێت‬ ‫کە ناهێڵێت فەزایەکی گەورە بۆ ئازادیی‬ ‫ژن هەبێت‪“ ،‬بەڵێ ئازایەتی و جەرائەت‬ ‫مەرجی یەکەمە الی من‪ ،‬دنیا کاتێک‬ ‫بوونی هەیە کە بتوانم لە سیاقی دەقێکدا‪،‬‬ ‫کۆمەڵێ رەهەندی جیاواز وەربگرێت‪ ،‬من‬

‫دەمەوێ لە شیعردا دنیایەکی جیاوازتر‬ ‫بخوڵقێنم‪ ،‬جیاواز لە دنیای بوون‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو ژنانەی نیگەرانن لە‬ ‫ژنبوونی خۆیان و ژنبوون وەک نەفرەتێک‬ ‫چاو لێدەکەن‪ ،‬بەیان هۆکاری ئەمە بۆ‬ ‫دڵڕەقەیی کۆمەڵگە دەگێڕێتەوە کە ژن‬ ‫هەست دەکات کۆمەڵگا هەندێکیان ژنکوژە‬ ‫و هەندێکیش ماسکی داکۆکیکارە لە مافی‬ ‫ژن و وتیشی‪ :‬ئەوە سیستەمی کۆمەاڵیەتی‬ ‫کۆمەڵێک پیاوی دواکەوتووە وای کردووە‬ ‫کە زۆربەی ژنان هەناسەساردبن و‬ ‫پێیانوایە جیهان تەنها جیهانی پیاوە‪،‬‬ ‫نەخێر جیهان واتە ژن‪ ،‬چونکە ژن نەبێت‬ ‫تۆی پیاو چۆن دێیتە دونیا ‪ ،‬من وەک‬ ‫خۆم هەمیشە دەڵێم پیاوە سادەکان‬ ‫جوانن تا هەندێک لە نووسەرەکان‪ .‬ژن‬ ‫نابێت نیگەران بێت‪ ،‬چونکە کەم نین ئەو‬ ‫ژنە ناودارانەی کە لە جیهانی ئەدەبدا بە‬ ‫شێوەیەکی جوان باس لە ژنبوونی خۆیان‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی کە عەشق پانتاییەکی‬ ‫فراوانی لە شیعرەکانی ئەم خاتوونە‬ ‫شاعیرەدا داگیرکردووە‪ ،‬ئەو پێیوایە مەرج‬ ‫نییە عەشق تەنها بۆ رەگەزی بەرامبەر‬ ‫بێت و وای بۆ دەچێت عەشق هەموو کایە‬ ‫سروشتییەکان دەگرێتەوە‪.‬‬

‫مهاباد چل کلیلەی هێنایەوە بۆ سلێامنی‬

‫ئەتەکێتی مامەڵەکردن‬

‫زەمەن‬

‫لەگەڵ کارمەندی رێستۆرانت‬

‫هەفتەی رابردوو لە شاری سلێمانی گەلەری‬ ‫ئاهو کرایەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری گەلەرییەکەش بۆ‬ ‫زەمەن ئاشکرای دەکات کە هەموو ئەو ئیشانەی‬ ‫لە گەلەرییەکەدا نمایشکراون‪ ،‬ئەزموونی بیست‬ ‫ساڵ کارکردنی خۆیەتی و نووسخەی یەکەمی‬ ‫ئیشەکانن و نووسخەی دووەم و سێیەمیان‬ ‫فرۆشراون‪.‬‬

‫هەموومان سەردانی رێستۆرانتەکان دەکەین‪ ،‬بەاڵم رەنگە کەم کەسمان‬ ‫ئەتەکێتی دروستی مامەڵەکردن لەگەڵ کارمەندانی رێستۆرانتەکان بزانێت‪،‬‬ ‫شارەزایان ئامۆژگاریمان دەکەن کە بەم شێوەیە مامەڵە بکەین‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬بە دەنگی بەرز بانگیان مەکە‪ ،‬هیچ کاتێک بە دەنگی بەرز‬ ‫تەنانەت بە دەنگی نزمیش بانگی کارمەندی خزمەتگوزار مەکە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫چاوەڕوان بە تا نزیک دەبێتەوە لێت‪ ،‬ئەوکات دەستت هەڵبڕە یاخود بە‬ ‫ئاماژەی چاو یاخود سەر بانگی بکە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬رێز لە کارمەندەکان بگرە‪ ،‬لە یادت بێت کە ئەم کارمەندەی‬ ‫خزمەتت دەکات کەسێکە وەکو تۆ‪ ،‬دەشێت لە هەندێ روووەوە لە‬ ‫تۆ باشتر بێت‪ ،‬ئەگەر خواردنەکەشت بە دڵ نەبوو ئەوا لە کۆتاییدا‬ ‫دەتوانیت بە شێوەیەکی جوان پێی بڵێیت‪ ،‬چونکە بێگومان ئەو کارمەندە‬ ‫خواردنەکەی دروست نەکردووە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬وا باشە کە بە یەکجار داواکانت بکەیت‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫ژەمەخواردنەی کە داوای دەکەیت بە یەکجار داوای بکە و ناچاریان مەکە‬ ‫کە تەنها بۆ داواکەی تۆ چەندین جار هاتووچۆ بکەن‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬کاتێک داوای خواردنەکەت دەکەیت پەلەپەلیان لێ مەکە و‬ ‫ئەگەر پەلەشت بوو دەتوانیت بە هێمنییەوە داواکەت ئاڕاستە بکەیت‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬بەخشیش لە یاد مەکە‪ :‬دەبێت بزانیت کە ئەو بەخشیشەی‬ ‫پێشکەشی دەکەیت‪ ،‬الی کارمەندەکە بایەخی خۆی هەیە‪ ،‬بۆیە رەزیل‬ ‫مەبە و بەشێکی پارەکەت بۆ ئەو کارە تەرخان بکە‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬ئاگاداری مناڵەکەت بە با بە ناو راڕەوی رێستۆرانتەکەدا‬ ‫راکەڕاک نەکات‪ ،‬چونکە ئەمە کاری کارمەندەکان قورس دەکات و‬ ‫دەیانشڵەژێنێت‪.‬‬

‫بە زمانی ‪ 62‬شقارتەی‬ ‫کوژاندەوە‬ ‫پیاوێكى سلۆڤاكى له ماوهى یهك خولەکدا ‪62‬‬ ‫شقارته به زمانى دهكوژێنێتهوه و بەوەش ناوی چووە‬ ‫کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫پاڤۆڵ دوریك خهڵكى سلۆڤینیایە و دەڵێت «داگیرساندنى‬ ‫شقارتهكان كهمێك دوایان خستم ئهگینا دهمتوانى شقارتهى‬ ‫زیاتر به زمانم بكوژێنمهوه«‪.‬‬ ‫ئەو کەسە پێشتریش بە لەپێکردنی زۆرترین گۆرەوی لە‬ ‫ماوەی دەقەیەکدا‪ ،‬ناوی چووبووە گینسەوە‪.‬‬

‫هونەرمەندی شێوەکار مهاباد جەمال کە‬ ‫هەر خۆیشی بەڕێوەبەری گەلەرییەکەیە‪ ،‬باس‬ ‫لەوە دەکات کە کۆی ئەو بەرهەمانەی لە‬ ‫گەلەرییەکەدان‪ ،‬لە ساڵی ‪ 2000‬ەوە ئیشی‬ ‫لەسەر کردوون و نمایشی کردوون‪ .‬سەبارەت بەو‬ ‫کەرەسانەی لە گەلەرییەکەدا کاری پێ دەکریت‪،‬‬ ‫مهاباد وتی‪ :‬تەنیا گڵی سووری ناوچەکانی الی‬ ‫خۆمانم بەکار هێناوە‪ ،‬چونکە ئەو گڵە سوورە‬ ‫رەنگێکی جوان و کوالێتییەکی بەرزی هەیە‪ ،‬حەز‬ ‫دەکەم هەموو کارەکانم بۆنی خاکی خۆمی لێبێ‪.‬‬

‫بۆهەندێک کاری تایبەتیش گڵی سپی بەکار دێنم‪،‬‬ ‫بۆئەوەی بینەر بزانێ جیاوازی گڵی سوور و سپی‬ ‫چیە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بابەتی رەنگیش‪ ،‬مهاباد ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوە دەکات کە تەنیا ئەو رەنگانە بەکار‬ ‫دەهێنێ کە خۆی دروستی دەکات و دەیگرێتەوە‬ ‫لەو شتانەی لە دەوروبەریدا هەن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫ناشارێتەوە کە هیچکام لەو رەنگانە بەکارناهێنێ‬ ‫کە هاوردە دەکرێن و دەهێنرێنە ناو شارەوە‪.‬‬ ‫ئەو ئیشانەی کە مهاباد کردوونی و لە‬ ‫گەلەرییەکەیدا نمایشی کردوون‪ ،‬سەرجەمیان‬ ‫کاری زەخرەفە و نەخش و نیگاریان پێوە دیارە‬ ‫کە ستایلێکە تایبەت بە خۆی‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫ئامانجی کردنەوەی گەلەری ئاهو‪ ،‬مهاباد جەمال‬ ‫وتی‪ :‬ئامانجی من لەم گەلەرییە و بە گشتی هونەر‬ ‫و سیرامیکدا‪ ،‬خزمەتکردنە بە مێژوو و ناسنامەی‬ ‫خۆم‪ ،‬هەر میللەتێک ناسنامەی هەبێ پێویستە‬ ‫مێژووی هەبێت‪.‬‬ ‫ئەم خانمە هونەرمەندە بە نیگەرانییەوە باس‬ ‫لەوە دەکات کە هێشتا لەنێو خیزانی کوردیدا‬ ‫نەبوەتە شتێکی باو کە بۆ رازندنەوەی نێو‬ ‫ماڵەکان بابەتی هونەریی بەکاربهێنن و تەنیا ئەو‬

‫بابەتە بیانیانە دەکڕن کە نرخەکانیان هەرزانە‪.‬‬ ‫جامی چل کلیلە یەکێکە لە بەرهەمەکانی‬ ‫مهاباد و چیرۆکێک لە پشت ئەم جامەوە هەیە‬ ‫و بەمشێوەیە دەیگێڕێتەوە‪ :‬جامی چل کلیلە‬ ‫یەکێکە لەو جامانەی کە زۆربەی میللەتان‬ ‫هەیانە و الی هەریەکیان بە جۆرێکە‪ ،‬لە سااڵنی‬ ‫حەفتاکاندا زۆربەی مندااڵنی ئەم شارە بەم جامە‬ ‫شۆردراون و فەلسەفەیەکی جوانی لە پشتەوەیە‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە کە چل کلیلی پێوەیە و دەڵێن‬ ‫کاتێک منداڵ بۆ یەکەمجار دەشۆردرێت و پاک‬ ‫دەکرێتەوە بەو جامە‪ ،‬چل جام ئاو دەکرێت بە‬ ‫لەشی منداڵەکەدا بۆ ئەوەی چل رۆحی پاکبێ‬ ‫و چل رۆحی خراپ دوور بکەوێتەوە‪ .‬لەالیەکی‬ ‫دیکەوە ئەو جامە زڕەیەکی خۆشی هەیە‪ ،‬ئەوە‬ ‫زەنگێکی ئاگادارکردنەوەیە بۆ دەوروبەر تا بزانن‬ ‫کە ئەندامێکی تازە هاتووەتە ناو خێزانەوە‬ ‫و منداڵێک لەدایکبووە‪ ،‬من ئەم جامەمە بە‬ ‫سیرامیک و گڵی سوور دروست کردووەتەوە‪،‬‬ ‫کلیلەکانی پێوەیە و شێوەیەکی زۆر جوانی هەیە‪،‬‬ ‫ژمارەیەکی ئێجگار زۆرم دروستکردووە و هیچ‬ ‫جامێک لەوی دیکە ناچێ و لە دیزاین و و وەزن و‬ ‫شێوەدا جیاوازییان هەیە‪.‬‬

‫باوک و کوڕێک بە گۆرانی خەڵک ئارام دەکەنەوە‬ ‫وشیار حەمەبۆر‬ ‫باوک و کوڕێک لە شاری بانەی کوردستانی‬ ‫رۆژهەاڵتەوە روویان کردووەتە باشوور و بە‬ ‫ئامێرە موزیکییەکانی دەستیانەوە‪ ،‬شار بە‬ ‫شار دەگڕێن و موزیک دەژەنن و گۆرانی دەڵێن‪،‬‬ ‫ئا‪،‬مانجیشیان لەم کارە وەک خۆیان دەڵێن‬ ‫لەالیەکەوە بۆ دابینکردنی بژێوی خێزانەکەیانە‪،‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە بۆ دڵخۆشکردنی خەڵکییە‪.‬‬ ‫هەرێم و هادی‪ ،‬کوڕ و باوک پاش ئەوەی‬ ‫چەندین شار و شارۆچکە گەڕان و پیشەکەیان‬ ‫لەنێو خەڵکیدا تاقیکردەوە‪ ،‬دواجار لە شاری‬ ‫سلێمانی جێگر بوون و ئیستا بە ئاستێک لەنێو‬ ‫خەڵکیدا‪ ،‬بە تایبەت ئەو کەسانەی ئێواران بۆ‬ ‫سەیران و کات بەسەربردن روو لە شاخەکانی‬ ‫دەوروبەری شار دەکەن‪ ،‬گەر ئێوارەیەک یاخود‬ ‫شەوێک دیار نەبن‪ ،‬تەلەفۆنیان بۆ دەکەن و‬ ‫هەواڵیان دەپرسن‪ ،‬راستە کەسانێک زۆر وەک‬ ‫ئەمان بە ئامێرەکانیانەوە روو لەو شوێنە‬

‫تایبەتانە دەکەن و گۆرانی بۆ خەڵکی دەڵێن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی ئەمان جیا دەکاتەوە ئەوەیە کە‬ ‫هەرێم و هادی کوڕو باوک‪ ،‬زیاتر گۆرانییە‬ ‫هێمن و رەسەنەکان دەڵێنەوەو پێکەوە بە‬ ‫زەڕب و جەمبوشەوە‪ ،‬دڵی گەشتیاران خۆش‬ ‫دەکەن و دەیانگێڕنەوە بۆ سەردەمی زێڕینی‬

‫‪ 459‬قەسەبی کردە دەمیەوە‬ ‫گەنجێکی تەمەن ‪ 23‬ساڵی هندی بە ناوی «مانۆج‬ ‫کۆمار»ی خەڵکی ویالیەتی «ئۆسیشا» ژمارەیەکی‬ ‫پێوانەیی شکاند بەوەی ژمارەیەکی زۆر قەسەبی کردە‬ ‫دەمییەوە‪.‬‬ ‫مانۆجی هندی توانی بۆ ماوەی ‪ ١0‬چرکە ‪ 459‬قەسەب بە دەمی‬ ‫بگرێت بەبێ ئەوەی لێی بکەوێت‪.‬‬ ‫بۆ یەکەم جاریش پاش ‪ 8‬ساڵ ژمارەی پێوانەیی‬ ‫«سایمۆن یمور»ی بەریتانی شکاند‪ ،‬کە ‪ 400‬قەسەبی بە ددانی‬ ‫گرتبوو‪.‬‬

‫هونەری رەسەن‪.‬‬ ‫هەرێمی باوک تایبەت بۆ زەمەن وتی‪:‬‬ ‫ئێواران لەگەڵ کوڕەکەمدا‪ ،‬روو لە بناری شاخی‬ ‫گۆیژە و دۆڵەمیرانی شاری سلێمانی دەکەین‬ ‫و بە ناو مەستەکاندا دەگەڕێن‪ ،‬ئامانجی ئێمە‬ ‫ئەوەیە دڵی پڕ لە کوڵیان جۆش بدەین و‬

‫گۆرانییە فۆلکلۆرییە کوردییەکان و دەنگە‬ ‫رەسەنەکانیان بۆ دەچڕینەوە و مەجلیس و‬ ‫دانیشتنەکانیان جوانتر و رازاوەتر دەکەین‪.‬‬ ‫هەر لە ئێوارەوە تا درەنگانێکی شەو‪،‬‬ ‫ئەمە بووەتە پیشەو کاری ڕۆژانەی ئەم باوک‬ ‫و کوڕە‪ ،‬سەیریش لەوەدایە کە هیالک نابن و‬ ‫هەر کاتێک لە شوێنێکەوە بانگ دەکرێن‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێک موزیک دەژەنن و گۆرانی دەڵێن‪ ،‬هەر‬ ‫دەڵێی یەکەمجاریانە‪.‬‬ ‫بە وتەی ئەم کوڕ و باوکە‪ ،‬لە گەڕاندا بە‬ ‫ناو شار و شارۆچەکانی کوردستاندا‪ ،‬رێزێکی‬ ‫زۆریان لێ دەگرێت لە الیەن خێزانەکان یاخود‬ ‫بادەخۆران و مەستانەوە و دەڵێن‪ :‬بازنەی‬ ‫داواکارییەکانی ئەو خەڵکانەی لێرەولەوێ‬ ‫بانگ دەکرێن‪ ،‬لە ناو گۆرانییەکانی (حەسەن‬ ‫زیرەک و محەمەدی ماملێ و سەاڵح داودە و‬ ‫جەالل سەعید دا دەسوڕێنەوە‪ ،‬ئەمەش ئەوە‬ ‫دەردەخات خەڵک حەزیان لە هونەری فۆلکلۆرو‬ ‫رەسەنەو بەمەش چێژ لە دانیشتنەکانیان زیاتر‬ ‫دەبینن‪.‬‬

‫بە پیانۆژەنین‬ ‫چوونە گینسەوە‬ ‫‪639‬پیانۆژهنی هەشت واڵت‪ ،‬له واڵتى چین‬ ‫بهیهكهوه ئاوازێكیان ژهنى و ریكۆردێكى نوێیان له گینس‬ ‫تۆماركرد‪.‬‬ ‫له ناوچهى وجیان له چین‪ 40 ،‬پیانۆژهن لهسهر ستهیج و ‪599‬‬ ‫پیانۆژهنى تر له گۆڕهپانهكهدا كه دهكاته ‪ 639‬پیانۆژهن‪ ،‬بهیهكهوه‬ ‫کۆبوونەوە و یەک ئاوازیان ژەنی‪.‬‬ ‫ئهوهش یهكهم جاره ئهو ژماره زۆره پیانۆژهنه كۆببنهوه و‬ ‫بهیهكهوه وهكو گروپێك یهك ئاواز بژهنن و بچنە گینسەوە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬ ‫ماهیر ئەمین‪:‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ناکرێ بەهۆی شەڕ و قەیرانەوە بێدەنگ دابنیشین‬

‫* نوێترین بەرهەمی هونەریتان چیە؟‬ ‫ نوێترین بەرهەمم گۆرانییەكی‬‫عاشقانەیە و لە چەند هەفتەی داهاتوودا‬ ‫کاری کلیپی بۆ دەکەم‪ ،‬تێكستو ئاوازی‬ ‫خۆمە و هێمن حوسێن کاری موزیکی‬ ‫بۆ کردووە‪ ،‬تائێستا لەسەر ناوێك بۆ‬ ‫گۆرانییەكە یەكالیی نەبوومەتەوە‪.‬‬ ‫* لەگەڵ هەبوونی قەیران لە سااڵنی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬چۆنە ئێوە لە گۆرانی وتن‬ ‫نەوەستان؟‬ ‫زۆر ئەزموون هەیە تەمەن دروستی‬‫دەكات‪ ،‬من پێموایە مرۆڤ گەیشتە‬ ‫سەرووی چل ساڵ‪ ،‬زیاتر هەست بە خێرایی‬ ‫تێپەڕبوونی تەمەنو كات دەكات‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫بیركرنەوەی من وا بووە لەو چەند ساڵەدا‬ ‫كە قەیرانیش هەبووە لە كوردستاندا‪،‬‬ ‫هەوڵمداوە لە هەموو سەردەم و قۆناغەکاندا‬ ‫بەردەوام بم لە کارکردن‪ .‬چونكە ئەگەر‬ ‫بارودۆخ خۆشبێ یان ناخۆش‪ ،‬قەیران هەبێ‬ ‫یان نەبێ‪ ،‬شەڕ هەبێ یان نەبێ‪ ،‬تەمەن هەر‬ ‫دەڕوات‪ .‬هەرچەندە من كار لەسەر ژمارە‬ ‫ناكەم‪.‬‬ ‫ئینجا واڵت هەیە سی بۆ چل ساڵە لە‬ ‫شەڕدایە‪ ،‬قابیلە هونەرمەندەكانی دابنیشن‬ ‫ئەو هەموو ساڵە كار نەكەن؟ پێموایە ئەگەر‬ ‫بڵێین بەهۆی شەڕ و قەیران کات گونجاو‬ ‫نییە بۆ هونەر‪ ،‬کارێکی هەڵە دەکەین‪.‬‬ ‫دەبێ لە هەموو بارودۆخێکدا کات بۆ هونەر‬ ‫دروست بکەین‪ .‬چونکە هونەر ژیانە‪...‬‬ ‫ژیانیش دوا ناخرێت و یەک جارە‪.‬‬ ‫* ئایا هونەر بووەتە هۆكارێک بۆ‬ ‫بژێوی ژیانت؟‬ ‫من كێشەم ئەوەیە موسیقاو گۆرانیی‬‫كاری یەكەمم نییە‪ ،‬یان كار نییە لە الی‬ ‫من‪ .‬چونکە پێناسەی كار ئەوەیە داهاتت بۆ‬ ‫بهێنێ‪ ،‬كاری یەكەمی من ئەندازیارییە‪ ،‬ئەو‬ ‫پارەی لەو رێگەیەوە دەستم دەكەوێت‪ ،‬لە‬ ‫هونەردا خەرجی دەكەم‪ ،‬هەندێجار تاكوتەرا‬ ‫پارەیەكم لە هونەردا دەست دەكەوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە بەراورد ناكرێت بەو خەرجییە‬

‫هونەرمەندی‬ ‫هونەرییەکانی خگۆرانیبێژ (ماهیر ئەمین)‬ ‫ل‬ ‫ەم‬ ‫د‬ ‫یدا‬ ‫رە‬ ‫ت‬ ‫ایب‬ ‫ەت‬ ‫ەی‬ ‫ز‬ ‫ەمەندا‪ ،‬با‬ ‫ۆی دەکات و پ‬ ‫ه‬ ‫س لە هەندێک لە تێڕوانینە‬ ‫ێشیوایە کە لە هیچ قۆنا‬ ‫غێ‬ ‫کدا‬ ‫و‬ ‫لە‬ ‫ژێر‬ ‫د ونەرمەند نابێ لە کاری ه‬ ‫ون‬ ‫ه‬ ‫ەر‬ ‫یچ‬ ‫یی‬ ‫ف‬ ‫ب‬ ‫شار‬ ‫وە‬ ‫و‬ ‫ست‬ ‫ق‬ ‫ێ‪.‬‬ ‫ەی‬ ‫ن‬ ‫ران‬ ‫اوب‬ ‫ێک‬ ‫دا‪،‬‬ ‫ەکات و بە گۆرانییەکی عاشقانە ناوی دەبات‪ .‬راو هەر لەم دیدارەدا باس‬ ‫لە نوێترین بەرهەمی خۆی‬ ‫سازدانی‪ :‬مەزهەر کەریم‬ ‫زۆرانەی لە دروستکردنی بەرهەمێکدا خەرج‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫* چۆنە وەك هونەرمەندانی دەرەوەی‬ ‫واڵت الیڤ موزیكو كونسێرت ناکەی؟‬ ‫ هەندێ کاری لێ دەرچێ‪،‬ئێستا زۆربەی‬‫ئەو جۆرە چاالکیانەی لە دەرەوەی واڵت و‬ ‫لە ناوەوەش ئەنجام دەدرێن‪ ،‬دەچنە خانەی‬ ‫شەوە ئاهەنگ و الیڤ و موزیكەوە‪ ،‬هەندێک‬ ‫ناوی لێدەنێن كۆنسێرت‪ .‬بەاڵم کەشوهەوای‬ ‫کۆنسێرت و جۆری پێشکەشکردن و هەموو‬

‫شتەکانی جیاوازە‪ .‬ئینجا من لێرە و لە‬ ‫ئەوروپاش الیڤ موزیكم هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێمخۆش نەبووە لە میدیادا باڵوی بكەمەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو ئاهەنگانە پڕن لە كەموكورتی‪.‬‬ ‫بەاڵم لە پالنمدایە لە چەند مانگی داهاتوودا‬ ‫کۆنسێرت لە چەند شارێکی کوردستان و‬ ‫ئەگەر گونجا لە ئەوروپاش بکەم‪.‬‬ ‫* تائێستا خاوەنی چەند بەرهەمی‬ ‫گۆرانی خۆتی و کامیانت زۆر خۆش دەوێ؟‬ ‫‪ -‬تائێستا خاوەنی چوار ئەلبومم‪،‬‬

‫نەمامێک بە کتێبێک‬ ‫زەمەن‬ ‫خۆبەخشی‬ ‫گەنجی‬ ‫کۆمەڵێک‬ ‫شاری دهربەندیخان‪ ،‬ماوەی چەند‬ ‫دەستپێکردووە‬ ‫رۆژێکەکەمپینێکیان‬ ‫لەژێر ناوی ( نەمامێک بچێنە و کتێبێک‬ ‫بە دیاری وەربگرە) خاوەنی بیرۆکەی‬ ‫ئەو کەمپینەش نیگەرانە لەوەی خەڵک‬ ‫وەکو پێویست بەدەم بانگەوازەکەیانەوە‬ ‫نەهاتوون‪.‬‬ ‫زەردەشت دەربەندی خاونی بیرۆکەی‬

‫ئەم پڕۆژەیە باس لەوە دەکات کە دوو‬ ‫ئامانجیان لەم کەمپینەدا هەیە‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫هەوڵدانە بۆ بە کولتوورکردنی خوێندەوە‬ ‫لەناو توێژی گەنجاندا‪ ،‬دووەمیش‬ ‫سەوزکردنی ژینگەی شارەکەیانە‪.‬‬ ‫زەردەشت بۆ زەمەن وتی‪ ”:‬مانگێکە‬ ‫کەمپینەکەمان راگەیاندووە و ماوەی‬ ‫چەند رۆژێکە دەستمانکردووە بە چاالکیی‬ ‫مەیدانی‪ .‬هەر رۆژە و کەمپینەکە دەبەینە‬ ‫شوێنێکی شار‪ ،‬ئێمە لێرەدا تەنیا قازانج‬ ‫و سوودی گشتیمان مەبەستە‪ ،‬چەند‬ ‫گەنجێکی دڵسۆز هاتوون بەدەممانەوە و‬

‫خۆبەخشانە هاوکارمانن‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫خەڵک کەم هاتوون بەدەم داواکەمانەوە”‪.‬‬ ‫ئەم گەنجانە مانگێک لەمەوپێش‬ ‫بەیاننامەیەکیان دەرکرد و تیایدا ئامانجی‬ ‫کەمپینەکەیان خستەڕوو و داوایان لە‬ ‫رێکخراوەکان و هاوشاریانی دەربەندیخان‬ ‫کرد کە بێن بەدەم داواکەیانەوە و پێکەوە‬ ‫لە سەوزکردن و بەرەوپێشبردنی الیەنی‬ ‫رۆشنبیری شارەکەیاندا هاوکاریان بن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا کە بە کردەیی چاالکییەکەیان‬ ‫چووتە بواری جێبەجێکردنەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫پێویست ناچن بەدەمیانەوە‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫فڕۆکەیەکی راکێشا‬ ‫شۆفێرێكی بەریتانی ناوی چووە كتێبی گینس بۆ‬ ‫ژمارە پێوانەییەكان‪ ،‬ئەویش دوای ئەوەی سەركەوتوو‬ ‫بوو لە راكێشانی گەورەترین فڕۆكەی نەفەرهەڵگریی سەر‬ ‫زەوی بە ئۆتۆمبێلێكی وەرزشی جۆری پۆرش‪ ،‬شۆفێرەكە‬ ‫ناوی (ریچارد پاین)ە‪ ،‬پیشەی میكانیكییە لە لقی كۆمپانیای پۆرش‪،‬‬ ‫ئەو توانی بە بەكارهێنانی ئۆتۆمبێلێكی دەبڵ ئەكسلی وەرزشی جۆری‬ ‫پۆرش كایان فڕۆكەیەكی زەبەالحی ئێرباسی لە جۆری ئەی ‪ 380‬كە‬ ‫كێشەكەی ‪ 285‬تەن دەبێت و لە الیەن هێڵی ئاسمانی ئێرفرانسەوە‬ ‫خاوەندارێتی دەكرێت‪ ،‬بۆ دووری ‪ 42‬مەتر لە فڕۆكەخانەی شارڵ‬ ‫دیگۆڵی فەڕەنسا رابكێشێت‪.‬‬

‫لە‬ ‫كە هەریەکەیان‬ ‫هەشت تراك پێكهاتووە‪ ،‬لەگەڵ پانزە‬ ‫گۆرانیی بە شێوەی سنگڵ باڵوبوونەتەوە‪.‬‬ ‫هەموو گۆرانییەكانیشم خۆش دەوێن و‬ ‫هەریەکەیان بە هەوڵ و زەحمەتییەکی زۆر‬ ‫لە دایکبوون‪.‬‬ ‫* تائێستا چەند هۆنراوەی شاعیری‬ ‫کۆچکردوو (عیرفان ئەحمەد)ی ژنبرات‬ ‫كردووە بە گۆرانیی؟‬ ‫‪ -‬دروود بۆ رۆحی عیرفان‪ ،‬تائێستا سێ‬

‫گۆرانییم (درۆیەکی شیرین‪ ،‬خۆشەویستیت‪،‬‬ ‫بۆچی هاتی) هۆنراوەی عیرفان ئەحمەدن‪.‬‬ ‫رەنگە لە داهاتووشدا کار لەسەر هۆنراوەی‬ ‫دیکەی بکەم‪.‬‬ ‫* بۆ هەڵبژاردنی تێکست تا چەند‬ ‫گرنگی بە ناو و ناوبانگی شاعیر دەدەیت؟‬ ‫ رەنگە زۆر جار ناوێکی دیار و ناسراو‬‫بتباتە سەر خوێندنەوەی شیعرێکی جوان‪.‬‬ ‫بۆ نموونە شێرکۆ بێکەس‪ ،‬رەفیق سابیر‪،‬‬ ‫پەشێو‪ ،‬یان زۆری دیکە‪ .‬بەاڵم الی من‬ ‫کێشە نییە کێ نووسیویەتی‪ ،‬بەڵکو گرنگ‬ ‫جوانیی دەقەکە و وێنەشیعرییەکانیەتی‪،‬‬ ‫کە تا چەند لە خزمەتی دروستبوونی‬ ‫گۆرانییەکی جوان و جیاوازدا دەبن‪.‬‬ ‫* گۆرانی سێوەخان هونەرمەند (بایز)‬ ‫پێش تۆ وتویەتی‪ ،‬چەند جارێكیش ئاماژەی‬ ‫پێكردووە‪ ،‬تۆ بۆ هیچ ناڵێیت؟‬ ‫ساڵو و رێزم بۆ برای ئازیزم هونەرمەند‬‫(بایز) کە هەمیشە دڵگران بووم بەوەی رەنگە‬ ‫ئەم بابەتە ناڕەحەتی کردبێ و راستەوخۆش‬ ‫لە گەڵ ئەودا باسی ئەو بابەتەمان کردووە‪.‬‬ ‫بەاڵم من زۆر جار ئەم پرسیارەم لێکراوەو‬ ‫هەمووکات روونكردنەوەم داوەو وتوومە‪:‬‬ ‫گۆرانی تا باڵو نەبۆتەوە‪ ،‬موڵکی شاعیرو‬ ‫ئاوازدانەرەکەیەتی و ئەوان سەرپشکن حەز‬ ‫بکەن بە دەنگی کێ تۆمار و باڵو بکرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو گۆرانییەش لە الیەن ئاوازدانەرەکەی‬ ‫کە (مامۆستا ئارەزوو ئیسماعیل)ـە‪ ،‬دراوە‬ ‫بە من و هەر لەویشەوە گەیشتووە پێم‬ ‫و لە ساڵی ‪ 1994‬لە فێستیڤاڵی زانکۆی‬ ‫سەالحەدین پێشکەشمان کرد‪ ،‬دواتر لە‬ ‫ساڵی ‪ 1997‬تۆمار و باڵومان کردەوە‪.‬‬ ‫راستە چەند مانگێک بەر لە من بە دەنگی‬ ‫کاک (بایز) لە فێستیڤاڵێکی شاری کۆیە‬ ‫پێشکەشکرابوو‪ ،‬بەاڵم دواتر بە رەزامەندی‬ ‫کاک ئارەزوو بە دەنگی من تۆمارکرا‪.‬‬ ‫* تۆ خەڵکی رەواندزیت و ئێستا لە‬ ‫هەولێر دەژیت‪ ،‬بۆچی هەولێرت هەڵبژارد‬ ‫و ئەو شارە تا چەند گونجاوە بۆ کاری‬ ‫هونەریی تۆ؟‬

‫پیشەی یەكەمی‬ ‫من ئەندازیارییە‪،‬‬ ‫ئەو پارەیەی لەو‬ ‫رێگەیەوە دەستم‬ ‫دەكەوێت لە هونەردا‬ ‫خەرجی دەكەم‬ ‫ راستییەكەی من تەنیا قۆناغی‬‫خوێندنی سەرەتاییم لە رەواندز بووە‪ ،‬دواتر‬ ‫لە شاری هەولێر ژیاوم تا ساڵی ‪ 2006‬و‬ ‫دوای ئەوە چوومە ئەوروپا و دواتر دیسان‬ ‫گەڕامەوە بۆ هەولێر‪ .‬واتە سێبەشی ژیانم لە‬ ‫هەولێر بووە و هەولێر و هەموو شارەکانی‬ ‫کوردستانم خۆش دەوێن‪.‬‬ ‫بەاڵم راشکاوانە دەیڵێم کە هەولێر‬ ‫بە هەموو باشی و جوانییەکانییەوە و‬ ‫بەو هەموو پەیوەندییە جوانانەم کە‬ ‫لەم شارەدا هەمە و سەرەڕای هەبوونی‬ ‫کۆمەڵێک هونەرمەندی موزیسیانی زۆر بە‬ ‫توانا‪ ،‬کەچی داخەکەم زەمینەیەکی زۆر‬ ‫لەباری نییە بۆ کاری هونەری‪ ،‬بە بەراورد‬ ‫بە سلێمانی و دهۆک‪ .‬رەنگە خەمخۆری‬ ‫نەبێت یان هۆکاری زۆری دیکە هەبن کە‬ ‫رەنگە لێرەدا جێیان نەبێتەوە‪ .‬بەاڵم دەبێ‬ ‫هەوڵبدرێت ئەم دۆخە بگۆڕدرێ‪.‬‬ ‫* خەوت بەوە بینیوە لە سەردەمێکی‬ ‫دیکە بژیایتایە؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬ناوەڕاستی سەدەی رابردوو‪،‬کە‬‫پێموایە سەردەمێکی سادە و جوان بوو لە‬ ‫زۆر رووەوە‪ .‬لەڕووی هونەریشەوە لە تەواوی‬ ‫دنیادا داهێنان و بەرهەمی جوان پێشکەش‬ ‫کران‪.‬‬

‫خهونهكانی نهجال‬

‫له عیراقێكی بچووككراوهدا‬ ‫کەرکوک ناو‬ ‫به گڕوتین و هیوایهكی گهورهوه نهجال گهڕایهوه‬ ‫بۆ خوێندنگهكهی‪ ،‬تا ئهركێكی قورستر له جاران‬ ‫بهڕێوه ببات‪ ،‬ئهویش دروستكردنهوهی متمانهیه له‬ ‫نێوان نهوهی پێكهاته ئایینی و نهتهوهییهكاندا‪.‬‬ ‫نهجال حهبیب‪ ،‬بهرلهوهی دهستی داعش بگاته‬ ‫حهمدانییه‪ ،‬مامۆستا بوو له خوێندنگهی زهورای‬ ‫سهرهتایی تێكهاڵو و دوای نهمانی ئهو رێكخراوه‬ ‫گهڕایهوه‪ ،‬به ئومێدی ئهوهی بهشداربێت له دووباره‬ ‫بنیاتنانهوهی الیهنی كۆمهاڵیهتیی كۆمهڵگاكهی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫“نەجال دەڵێت‪“ :‬خوێندنگهكهمان له عێراقێكی‬ ‫بچووككراوه دهچێت‪ ،‬وهك چهپكێك گوڵی‬ ‫رهنگاورهنگه‪ ،‬دهمهوێت ههمووان ئاههنگ بگێڕین‬ ‫بۆ ئهو فرهنهتهوهیی و ئایینییه له خوێندنگهكهدا‪،‬‬ ‫ئێمه له عێراق ئهوهمان پێویسته‪ ،‬بهتایبهت بۆ‬ ‫بارودۆخی ئێستا”‪.‬‬ ‫ئهو خوێندنگهیهی نهجال وهك مامۆستا‬ ‫وانهی تێدا دهڵێتهوه‪ ،‬دهكهوێته حهمدانییه‪،‬‬ ‫خوێندكارهكانی له پێكهاتهو نهتهوه جیاوازهكانن‪،‬‬ ‫قەزای حەمدانییە‪ ،‬دەكەوێتە باشووری خۆرهەاڵتی‬ ‫پارێزگای نەینەوا‪ ،‬زۆرینەی دانیشتوانەكەی‬ ‫كریستیانن‪ ،‬لەگەڵ چەند گوندێكی ئێزیدی و‬ ‫شەبەكنشین‪. .‬‬

‫‪ 106‬سەعات گۆرانی وت‬ ‫گۆرانیبێژێکی کۆماری دومینیکان توانی ناوی خۆی لە‬ ‫فەرهەنگی گینس بۆ ریکۆردە جیهانییەکان تۆمار بکات‪.‬‬ ‫کارلۆس سیلفەر توانی سەدان گۆرانی لە یەکێک لە پارکەکانی‬ ‫شاری سانتۆ دومینیگۆ بڵێت بۆ ماوەی زیاتر لە ‪ 106‬سەعات و ماوەی چوار‬ ‫رۆژی خایەند‪.‬‬ ‫بەپێی یاساکانی گینس‪ ،‬ئەو کەسە دەتوانێ لە نێوانی هەر گۆرانییەک ‪30‬‬ ‫چرکە پشو بدات و لە هەر ‪ 1‬سەعات دا ‪ 5‬دەقیقە پشوو بدات‪ ،‬بەاڵم سیلفەر‬ ‫ئەوەی وەرنەگرت و کۆیکردەوە بۆ هەر ‪ 6‬سەعات جارێک نیو سەعات پشووی‬ ‫دا و نانی خوارد و چووە تەوالێت‪.‬‬

‫سەگێک چووە گینسەوە‬ ‫سەگێك بەهۆی ئەوەی بە یەك جار ‪19‬‬ ‫بەچكەی بووە‪ ،‬ناوی چووەتە كتێبی گینس بۆ ژمارە‬ ‫پێوانەییە جیهانییەكان‪.‬‬ ‫سەگێکی جۆری كین كورسۆ توانی ژمارەیەکی پێوانەیی‬ ‫نوێ تۆمار بکات‪ ،‬ئەویش بەوەی توانی بە جارێک ‪ 19‬بەچکەی‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫سەگەكە ناوی كیمبرلییە و ئێستا نازناوی «سەگی‬ ‫پاڵەوانی» وەرگرتووە‪ ،‬ئەمە جاری یەکەمە بەچکەی ببێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪9‬‬

‫رۆبێرت براین‪..‬‬ ‫راوێژکاره تازهکهی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫رۆبێرت براین‪ ،‬راوێژکاره تازهکهی‬ ‫ئەمریکایه‪،‬‬ ‫نیشتمانیی‬ ‫ئاسایشی‬ ‫پلهبااڵترین کهسه لهناو ئیدارهی ئەمریکادا‬ ‫که سهر به گروپی ئایینی مۆرمۆنهکانبێ‬ ‫و نووسهری کتێبی “کاتێک ئەمریکا‬ ‫دهخهوێت” گێڕانهوهی سهرکردایهتیکردنی‬ ‫ئەمریکا بۆ جیهانێکی پڕتهنگژه” که‬ ‫ههندێک کهس ئهو کتێبهی ئهو له گرنگیدا‬ ‫به کتێبهکهی ریچارد نیکسن “جهنگی‬ ‫راستهقینه” دهچوێنن‪.‬‬ ‫لهو ماوهیهی که دۆناڵد ترهمپ سهرۆکی‬ ‫ئەمریکایه ئهمه چوارهمین راوێژکاری‬ ‫ئاسایشی نیشتمانییەو هیچ گرانتیهک نییه‬ ‫که دواههمینیان دهبێ‪ .‬ئهمهش بههۆی‬ ‫زهحمهتی کارکردن لهگهڵ ترهمپ و بهرزی‬ ‫و نزمیهکانی میزاجی له سیاسهتکردندا‪.‬‬ ‫براین که تاڕادهیهک تهمهنێکی زۆری‬ ‫نییەو ساڵی ‪ ١٩٦٥‬لهدایکبووه‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا ئهزموونێکی کارکردنی زۆری‬ ‫ههیه له سیاسهتی دهرهوەو له سهردهمی‬ ‫پارته‬ ‫ههردوو‬ ‫فهرمانڕهواییکردنی‬ ‫سهرهکیهکهی ئەمریکادا خزمهتی کردووه؛‬ ‫سهرپهرشتی وتوێژی بهبارمتهگیراوهکانی‬ ‫دهکرد له وهزارهتی دهرهوه‪ ،‬بهاڵم ههر‬ ‫لهگهڵ ناودێرکردنی به راوێژکاری ئاسایشی‬ ‫نیشتمانیی دهبێ رووبهڕووی کۆمهڵێک‬ ‫کێشهی قورس ببێتهوه ههر له بابهتی‬ ‫ناوخۆی گهرمی وهکو کێشهی پهنابهران‬ ‫تاکو کێشهی گهرمتری دهرهوهی له بابهت‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫ترهمپ وتی‪“ :‬بهڕێز براین کهسێکی‬ ‫نایابه‪ ،‬ئێمه یهکتری باش دهناسین” براین‬ ‫وتی‪ :‬ئهم کاره شانازییه بۆ من‪ .‬ئاڵنگاری‬ ‫زۆر ههن‪ ،‬بهاڵم تیمێکی باشیش ههیه‪،‬‬ ‫به تاسهوه چاوهڕوانم کار لهگهڵ تیمهکهو‬ ‫لهگهڵ سهرۆک بکهم بۆ بنیادنانهوهی‬ ‫سوپاکهمان و پارێزگاریکردن له ئەمریکا”‪.‬‬ ‫کێشهکه ئهوهیه راوێژکارانی پێشتریش‬ ‫قسهی هاوشێوهیان کردووه‪ ،‬بهاڵم‬

‫ڕۆبێرت براین‪:‬‬ ‫ئهم کاره شانازییه‬ ‫بۆ من‪ .‬ئاڵنگاری‬ ‫زۆر ههن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫تیمێکی باشیش‬ ‫ههیه‬

‫نهیانتوانیوه یاخود ترهمپ نهیتوانیوه‬ ‫بهردهوامبێ لهگهڵیاندا‪ .‬هێشتا زووه بزانین‬ ‫ئهم یاساناسه که پێشتر راوێژی داوهته‬ ‫کۆمارییهکان دهربارهی سیاسهتی دهرهوه‬ ‫چۆن دهبێ‪.‬‬ ‫راین لهگهڵ جۆرج بۆشی کوڕیشدا‬ ‫کاری کردووه‪ ،‬ئهو کاتهی له‬ ‫نهتهوەیهکگرتووهکان بووه لهگهڵ بۆڵتنیش‬ ‫هاوکار بووەو لهگهڵ کۆندۆلیزا رایس و‬ ‫هیالری کلینتنیش کاری کردووه‪ .‬براین‬ ‫ئهزموونی جیاوازی کارکردنی ههیه لهگهڵ‬ ‫دیموکرات و کۆمارییهکان‪ ،‬بهاڵم دهتوانێ‬ ‫ئایا لهگهڵ ترهمپ ههڵبکات؟ ئهوه جارێ‬ ‫روون نییه سهرهڕای ئهوهی ههردوو بهرهی‬

‫دیموکرات و کۆماریهکان شاهێدی باشی بۆ‬ ‫دهدهن‪.‬‬ ‫له کتێبهکهیدا دیدێکی رهخنهگرانهی‬ ‫بهرانبهر رێکخراوی نهتهوەیهکگرتووهکان‬ ‫سهرپێ خستووەو قسهی کوڕهکهی خۆی‬ ‫خواستووه که لهسهر نهتهوه یهکگرتووهکان‬ ‫کردوویهتی بهوهی جێگایهکه بۆ‪“ :‬ههموو‬ ‫دیکتاتۆرهکان کاتێک دێن بۆ ئەمریکاو‬ ‫باسی خراپی ئێمه دهکهن”‪ .‬ههروهها‬ ‫له کتێبهکهیدا رهخنهی توند ئاراستهی‬ ‫ئێران دهکات و به “سپۆنسهری سهرهکی‬ ‫تیرۆریزم له جیهاندا” پێناسهی دهکات‪.‬‬ ‫ههرچهنده براین ههروهکو بۆڵتن‬ ‫ئاراستهیهکی توندی بۆ سیاسهتی دهرهوه‬

‫ههیەو رهخنهگری سهرسهختی ئێرانه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهوهی وایکرد بۆڵتن له کۆشکی‬ ‫سپیدا جێگهی نهبێتهوه ئهو سیاسهتی‬ ‫کارکردنهی بۆڵتن بوو که دهیویست‬ ‫ئهنجومهنی ئاسایشی نیشتمانیی به نیمچه‬ ‫سهربهخۆیی له کۆشکی سپی کاربکات‪.‬‬ ‫ههرچهنده بۆڵتن به ئاشکرا هیچ مهیلێکی‬ ‫وای نیشان نهدابوو‪ ،‬بهاڵم ئهوانهی له‬ ‫نزیکهوه ئاگادار بوون بۆیان روون بوو‬ ‫بۆڵتن چۆن کاردهکات‪ .‬هێنانی براین بۆ‬ ‫پهیوهستکردنی زیاتری ئهو ئهنجومهنهیه‬ ‫به کۆشکی سپییهوه‪.‬‬ ‫براین بەپێچهوانهی بۆڵتن که زۆر‬ ‫لهبهردهم کامێراکاندا دهبینرا‪ ،‬پیاوی‬

‫سیاسهتی پشت پهردهیەو بهشێکی زۆری‬ ‫ژیانی خهریکی یاسا بووه‪ ،‬ئهو کاتهش‬ ‫هاتۆته ناو بواری سیاسهتهوه ههر‬ ‫لەپشتهوەو لهناو ههناوی قووڵی حکومهتدا‬ ‫کاری کردووه‪.‬‬ ‫ئهو کێشانهی براین دهبێت مامهڵهیان‬ ‫لهگهڵدا بکات کهم نین؛ ههر لهگهڵ‬ ‫دهسپێکی کارهكهیدا دیسانهوه تهنگژهی‬ ‫ئێران ئامادهیه چونکه ئەمریکا ئێران‬ ‫به تاوانباری هێرشهکانی سهر سعودیه‬ ‫دهزانێ‪ .‬دیاره ئێران ههموو جۆره‬ ‫تێوهگالنێک لهو کاره رهتدهکاتهوه‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا پۆمپیۆ له سعودیه تاوتوێی‬ ‫چۆنیهتی وهاڵمدانهوهی ئێران دهکات‪.‬‬

‫بابهتێکی تر که زۆر ستراتیژیه بۆ‬ ‫ئەمریکاو ئیدارهی ترهمپ‪ ،‬ههوڵدانه بۆ‬ ‫رازیکردنی کۆریای باکوور که دهستبهرداری‬ ‫پرۆگرامی چهکی ناوهکی ببێ‪ ،‬بۆ ئهمهش‬ ‫براین رۆڵێکی گرنگی دهبێ بهوهی چ‬ ‫رێوشوێنێک بگرنه بهر که ئهو ستراتیژه‬ ‫بهدیبهێنێ‪.‬‬ ‫پاشان مهسهلهی ئهفغانستانیش‬ ‫ئەمریکا‬ ‫ماوهیهکه‬ ‫که‬ ‫لهگهڵ‬ ‫بزووتنهوهی تاڵیباندا کهوتۆته وتوێژ‪.‬‬ ‫ههرچهنده وا دهردهکهوت که ههردووال‬ ‫گهیشتوونهته خاڵێک نزیک له واژۆکردنی‬ ‫کوژرانی‬ ‫بهاڵم‬ ‫رێکهوتننامهیهک‪.‬‬ ‫سهربازێکی ئەمریکی له هێرشێکی‬ ‫یاخییهکاندا‪ ،‬ترهمپی ناچارکرد کاتی‬ ‫واژۆکردنهکه ههڵبوهشێنێتهوه‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا سهرۆکی وتوێژکهرانی تاڵیبان‬ ‫رایگهیاند “وتوێژ تاکه رێگهیه بۆ ئاشتی‬ ‫له ئهفغانستان”‪.‬‬ ‫ههرچهنده ترهمپ ئومێدی لهسهر براین‬ ‫ههڵچنیوه‪ ،‬بهاڵم هێشتا بۆ ههموو شتێک‬ ‫زووه‪.‬‬

‫مهسهلهی کۆچبهران بابهتێکی گهرمی ههڵبژاردنهکانی کهنهدا‬ ‫زەمەن‬ ‫له ههڵبژاردنه پهرلهمانیهکهی کهنهدا که‬ ‫بڕیاره ‪ ٢١‬ی مانگی ئۆکتۆبهر ئهنجام بدرێ‪،‬‬ ‫چهندین پارت و گروپ له چهپهوه بۆ راست‬ ‫بهشداری دهکهن‪ .‬بهاڵم دیارترینیان چوار‬ ‫پارتی سهرهکین که پارتی لیبرال که ئێستا‬ ‫لهسهر حوکمه و سهرۆکوهزیرانی گهنج‬ ‫جهستن ترودۆ سهرۆکایهتی دهکات‪ ،‬پارتی‬ ‫کۆنزهرڤاتیڤی ئۆپۆزسیۆن به سهرۆکایهتی‬ ‫ئهندریۆ شیر‪ ،‬پارتی دیموکراتیکی نوێ‬ ‫به سهرۆکایهتی جاگمیت سینگ که به‬ ‫ئهسڵ هیندیه و هێشتا مێزهر و ڕیشه‬ ‫پونجابیه نهریتیهکهی وایکردووه فیگهرێکی‬ ‫سیاسی دیار بێ‪ .‬ههروهها پارتی سهوز به‬ ‫سهرۆکایهتی ئیلیزابێس مهی‪.‬‬ ‫جهستن ترودۆ که سهرکردهیهکی‬ ‫گهنجی لیبراڵه و به سیاسهته کراوهکهی‬ ‫بهرامبهر پهنابهران ناسراوه‪ .‬له ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٣‬وه سهرۆکی حزبهکهیهتی و له‬ ‫ههڵبژرادنهکهی ساڵی ‪ ٢٠١٥‬دا توانیان له‬ ‫کۆی ‪ ٣٣٨‬کورسی پهرلهمان ‪ ١٧٧‬کورسی‬ ‫بۆ خۆیان ببهن‪ ،‬بهمهش زۆرینهیان هێنا‬ ‫و حکومهتیان دروست کرد‪ .‬ههرچهنده‬ ‫بهپێی ڕاپرسیهکان بارودۆخی پارتی‬ ‫لیبراڵ و سهرۆکهکهی هێندهش خراپ‬ ‫نییه‪ ،‬بهاڵم بابهتی پهنابهرانو نهرمی و‬ ‫شلی سیاسهتهکهی ‪ -‬وهک نهیارهکانی‬ ‫دهڵێن‪ -‬وایکردووه تارادهیهک بکهوێته ژێر‬ ‫گوشارهوه‪ .‬ههرچهنده ئهو سیاسهتهی‬ ‫جهستن ترودۆ خۆشهویستیهکی زۆری‬ ‫بۆ مسۆگهر کردووه لهناو کۆمیونیتی‬ ‫پهنابهراندا و لهناو ناوهندی لیبراڵدا‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئایا ئهو خۆشهویستیه بایی ئهوه دهکات‬ ‫ئهمجارهش زۆرینهی بۆ مسۆگهر بکاتهوه؟‬ ‫ئهوه پرسیارێکه ئێوارهی ‪ ٢١‬ی مانگی‬ ‫داهاتوو وهاڵمهکهی وهردهگرین‪.‬‬ ‫دوای قهیرانی سوریا و الفاوی گهورهی‬ ‫ئهو پهنابهرانهی له جهنگ و ستهمکاری‬ ‫رایانکرد‪ ،‬لهناو ئهوروپا واڵتی ئهڵمانیا و‬ ‫لهوبهری ئۆقیانووسیش کهنهدا باوهشی‬ ‫بۆ کردنهوه‪ .‬جهستن ترودۆ له تویتێکد‬ ‫رایگهیاند ‘بهخێر بێن بۆ کهنهدا’‪ ،‬بهمهش‬

‫له ناو پهنابهراندا خۆشهویستیهکی زۆری‬ ‫بۆ خۆی پهیدا کرد‪ ،‬بهاڵم له چوار ساڵی‬ ‫ڕابردوودا به بهردهوامی بۆته مایهی تیر و‬ ‫تانهی نهیارهکانی بهوهی سیاسهتی کۆچ و‬ ‫پهنابهرانی بهرهو پشێوی بردووه‪ .‬ئێستا بۆ‬ ‫ئهو پرسهو پرسهکانی دیکهی پهیوهندیدار‬ ‫به بهڕێوهبردنی واڵت دوو سهرۆکی دیکهی‬ ‫گهنجتر له خۆی هاتوونهته مهیدان دژی‪،‬‬ ‫ئهوانیش ئهندرۆ شیری سهرۆکی پارتی‬ ‫پارێزکاران ‪ -‬تهـهن ‪ ٤٠‬ساڵ‪ -‬ههروهها‬ ‫جاگمیت سینگی سهرۆکی پارتی‬

‫دیموکراتیکی نوێ ‪ -‬ئهویش ههر ‪ ٤٠‬ساڵ‪.‬‬ ‫ههرچهنده پارتی پارێزگاران له‬ ‫ههڵبژاردنی رابردوودا ‪ ٩٩‬کورسی بهدهست‬ ‫هێنا که زۆر له دواوهی پارتی لیبراڵهوه‬ ‫بوو‪ ،‬ههروهها پارتی دیموکراتیکی نوێ ‪٤٤‬‬ ‫کورسی بهدهست هێنا و بهم دوو حزبهو‬ ‫به سهرجهم حزبهکانی تر نهیانتوانی ڕێژهی‬ ‫کورسیهکانیان بگاته ڕێژهی کورسیهکانی‬ ‫پارتی لیبراڵ‪ .‬بهاڵم هیچ گرهنتی نییه‬ ‫جهستن ترودو و حزبهکهی بتوانن ههمان‬ ‫ڕێژه بهێننهوه؛ ئهگهر ڕێژهی کورسیهکانیان‬

‫زۆر کهمبکات دوور نییه پارتهکانی‬ ‫تر گهلهکۆمهکی لێناکهن و حکومهت‬ ‫پێکناهێنن‪ .‬هێشتا زووه و پارتی لیبراڵی‬ ‫فهرمانڕهوا هیوایان به خۆیان زۆره بتوانن‬ ‫دیسانه زۆرینه بهێننهوه یاخود بهالیهنی‬ ‫کهمهوه له حزبهکانی تر زۆرتر بهێینهوه‬ ‫و دوباره سهرۆکایهتی پێکهێنانی حکومهت‬ ‫بکهن‪.‬‬ ‫بابهتی پهنابهران بابهتێکی گهرمی ناو‬ ‫حزبهکانه بهاڵم ئاماژهیهکی دڵخۆشکهریش‬ ‫ههیه بۆ جهستن ترودۆ که بابهتی‬

‫پهنابهران کاریگهرییهکی زۆری نهبووه‬ ‫لهسهر ژیانی هاواڵتیان‪ .‬بهپێی راپرسیهک‬ ‫‪ ٪١٤‬ی دهنگدهران مهسهلهی پهنابهران له‬ ‫دهنگداندا به ههند وهردهگرن‪ .‬کریستینا‬ ‫کالرک کازاک که پرۆفیسۆری بهشی‬ ‫زانسته کۆمهاڵیهتیهکانه له زانکۆی ئۆتاوا‬ ‫دهڵێت‪‘ :‬کهنهدا ههمیشه سیاسهتێکی‬ ‫پرۆ ‪ -‬پهنابهرانی ههبووه‪ ،‬جونکه‬ ‫والتهکهمان گهورهیه و به ڕێژهیهک ژمارهی‬ ‫دانیشتوانمان کهمه‪ .‬ههمیشه ههوڵمان داوه‬ ‫خهڵک بۆ کهنهدا بهکێش بکهین؛ زیاتریش‬

‫له گۆشهنیگایهکی ئابوریهوه به درێژایی‬ ‫مێژوو بۆ خهڵکانێک گهڕاوین بۆشایی‬ ‫دهستی کارمان بۆ پڕ بکهنهوه‪’.‬‬ ‫توێژینهوهکان دهریان خستووه که‬ ‫کۆچبهران کاریگهریهکی ئهرێنییان لهسهر‬ ‫ئابووری واڵت ههبووه؛ بۆیه له مانیفێستۆی‬ ‫ههڵبژاردندا ‪ -‬که هێشتا باڵویان نهکردۆتهوه‪-‬‬ ‫پێداگر دهبن لهسهر گرتنهخۆی ژمارهی تری‬ ‫کۆچبهران که سااڵنه بگاته ‪ ٣٥٠‬ههزار کهسی‬ ‫تر که بهپێی پالنێک دهبێت ئهو سێکتهرانه‬ ‫لهبهرچاو بگرێت که بۆشایی دهستی کاریان‬ ‫ههیه‪ .‬کهواته جهستن ترودۆ و پارتهکهی‬ ‫له سیاسهتی کۆچبهرانی خۆیاندا پاشهکشه‬ ‫ناکهن‪ ،‬بهاڵم بهڵێنی ڕێکخستن و پالنڕێژی‬ ‫زیاتر دهدهن‪.‬‬ ‫ههرچی پارتی کۆنزهرڤاتیڤه مهیلی‬ ‫به سیاسهتێکه که سنوورهکان توندوتۆڵ‬ ‫بکات و زیاتر لهگهڵ سیاسهتێکی کۆچبهریه‬ ‫که پێداویستیه ئابووریهکانی کهنهدا‬ ‫لهبهرچاو بگرێت‪ .‬شانبهشانی ئهوهش‬ ‫زۆرتر پشتگیری سیاسهتێک دهکهن که‬ ‫کۆچبهرانی تازههاتوو هانبدات لهڕێگهی‬ ‫کۆرسی زمان و تێکهڵبوون و ئاویزانبوونی‬ ‫زیاتر به کۆمهڵگای کهنهدی بخرێنهگهڕ‪.‬‬ ‫پارتی دیموکراتیکی نوێ لهگهڵ دانانی‬ ‫ڕێوشوێنێکه که ههم پێداویستیهکانی‬ ‫کۆمهڵگای کهنهدی بۆ هێزی کار و ههم‬ ‫ئهزموون‪ ،‬بهشداری‪ ،‬توانا و لینکی خێزانی‬ ‫کۆچبهران به کهنهداوه لهبهرچاو بگرێت و‬ ‫دانیپێدابنێت‪ .‬ئهوان پێیان وایه حکومهتی‬ ‫فیدراڵی دهبێت لهگهڵ ههرێمهکان‬ ‫ههماههنگ بێت و ههرێمهکانیش ئهو‬ ‫بووارانه دهستنیشان بکهن که بۆشاییان‬ ‫ههیه له دهستی کاردا و لهسهر ئهو بنهما و‬ ‫پێداویستیانه کۆچبهران وهربگیرێن‪.‬‬ ‫پارتی لیبراڵ له بوواری سیاسهتی‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬خزمهتگوزاریهکان و باج هێشتا‬ ‫توانای ههیه سیاسهتێک بباته پێشهوه‬ ‫که له خزمهتی زۆرینهی هاواڵتیاندا بێت‪،‬‬ ‫له چووار ساڵی رابردوودا کهنهدا له ڕێزی‬ ‫ئهو واڵتانه بووه که گهشه ئابووریهکهی‬ ‫هیوابهخش بووه‪ ،‬بۆیه ئهگهری زۆره‬ ‫جهستن ترودۆ و پارتهکهی ئهمجارهشیان‬ ‫ئهنجامهکه ئائومێدکهر نهبێت بۆیان‪.‬‬

‫ن�س�ر�سە�ڵا ت�سی �ساوەڕا�س‬ ‫�‬ ‫ڵ‬ ‫ت‬ ‫ن‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫هێرشهکانی سهر ئارامکۆی سعودیه و‬ ‫تهنگژهی تازهی کهنداو‬ ‫زه‌مه‌ن‬

‫ههڵبژاردنی ئیسرائیل‬ ‫داڤید هۆرۆڤیتز*‬ ‫هێشتا زووه تا تێبگهین چ حکومهتێک لهم ههڵبژاردنه پڕ‬ ‫سهرئێشانهی ئیسرائیل دروست دهبێ‪ .‬هێشتا ئهنجامی کۆتاییش‬ ‫نازانین‪ ،‬بهاڵم ئهوهی دهرکهوتووه شتێکه‪ -‬جاری سێیهم‬ ‫ههڵبژاردن‪ -‬که ههمووان له دوورهوه بریسکهکهی دهبینن و‬ ‫دهیانهوێت خۆیانی لێ البدهن‪.‬‬ ‫هێشتا ئهنجامهکان کۆتایی نین‪ ،‬بهاڵم نهتانیاهۆ وهکو دوا‬ ‫هیوا سهیری دهکات و بێنی گانتزی ڕکابهری پێیوایه بههێزهوه‬ ‫لێی دهردهچێ‪.‬‬ ‫هیچ کامیان له سهرکرده ملمالنێکهرهکان‪ ،‬نهتانیاهۆی‬ ‫چهسپیو به کورسیهکهیەوەو بێنی گانتزی ڕکابهر‪ ،‬نهیانتوانیوه‬ ‫سهرنجی زۆرینهی دهنگدهران ڕابکێشن و بتوانن زۆرینهی ‪١٢٠‬‬ ‫کورسیهکانی کنێست بۆ خۆیان مسۆگهر بکهن‪ .‬نهتانیاهۆی‬ ‫سهرکردهی لیکۆد ئێستا لهناو پشتگیری ههردوو پارتی‬ ‫نهریتخواز‪ ،‬پارتی شاش و یهکێتی تۆرای جولهکه لهالیهک و‬ ‫پارتی نهریتخوازی یهمینای ناسیونالیست گیریخواردووه ‪.‬‬ ‫گانتزی سهرۆکی شین و سپیش وایداناوه که ههردوو پارتی‬ ‫چهپ‪ ،‬کامپی دیموکرات و پارتی کار بهرهو الی ئهو دهکشێن‪،‬‬ ‫ههروهها لیستی عهرهبیش دهیانهوێت خۆیان له ماوهیهکی تری‬ ‫سهرۆکایهتی نهتانیاهۆ بهدوور بگرن‪ .‬ئهڤیگدۆر لیبهرمانی پارتی‬ ‫ئیسرائیل بیتینوش ‪ -‬که ههڵۆیهکی ناوچه نیشتهنیهکانەو کاتێک‬ ‫دێته سهر بابهتی ئاسایش الیهنگری نهتانیاهۆیەو کاتێک دێته‬ ‫سهر بابهتی عیلمانیهتی جولهکەو ئاراستهی شین و سپی له‬ ‫دژایهتیکردنی نهریتخوازیدا‪ ،‬ئهوا مهیلی بهالی ئهواندایه‪ .‬بۆیه‬ ‫ئهم حزبه هاوسهنگی هێز لەنێوان ههردوو بلۆکهکه رادهگرێت‪.‬‬ ‫به قایمکردن و یهکخستنی ههرسێ هێزه هاوپهیمانهکهی‬ ‫پشت خۆی‪ ،‬نهتانیاهۆ ڕۆژی پێنجشهممه بانگهێشتی گانتزی‬ ‫کرد بۆ وتوێژ دهربارهی هاوپهیمانی یهکگرتوو “بهبێ مهرجی‬ ‫پێشوهخته”‬ ‫شتێکی چاوهڕوانکراو بوو کاتێ گانتز وتی نهخێر‪ .‬سهرۆکی‬ ‫پارتی شین و سپی دهیهوێت لیکۆد بخاته ناو هاوپهیمانێتیهکی‬ ‫“یهکگرتوو” لهژێر سهرۆکایهتی خۆیدا؛ ئهوهش تهنیا لهکاتێکدا‬ ‫دهکات که پارتی لیکۆد نهتانیاهۆ ئافهرۆز بکات به تهنیا‬ ‫رووبهڕووی کێشه یاساییهکانی ببێتهوه‪.‬‬ ‫پێویست ناکات بڵێین که نهتانیاهۆ چاک دهزانێ گانتز‬ ‫داواکارییهکهی ڕهت دهکاتهوه‪ .‬ئامانجی ئهوهیه وا دهربکهوێت که‬ ‫وێڵی حکومهتێکی هاوپهیمانییه‪ ،‬بۆ دڵنیابوون له ههر الوازیهک‬ ‫له ههڵوێستی ئهندامانی کنێست که مهیلیان بۆ گانتز ههیەو‬ ‫دواجار بۆ خستنیان بهالی خۆیدا‪.‬‬ ‫ههروهها ئهگهر ههموو ئهو شتانه شکستیان خوارد ئۆباڵی‬ ‫جارێکی تر ناردنهوهی ئیسرائیلیهکان بۆ ههڵبژاردنی سێیهم‬ ‫بخاته ئهستۆی گانتز‪ ،‬ئهمهش سیناریۆیهکه ههموو سهرکرده‬ ‫تازه ههڵبژێردراوهکان دڵنهواییمان دهکهن که ئهوهی له دهستیان‬ ‫بێت دهیکهن تاکو ڕوونهدات‪.‬‬ ‫گانتز لهالی خۆیهوه پێداگره لهسهر ئهوهی نهتانیاهۆ‬ ‫دۆڕاندوویهتی ‪ -‬دوودڵه لهوهی بڵێت ئێمه بردوومانهتهوه‪-‬‬ ‫ههوڵدهدات الوازی بخاته ڕیزی پشتگیریکهرانی نهتانیاهۆوه‪.‬‬ ‫ئهوانهی به ئاشکرا پشتگیری گانتز دهکهن زۆر نین‪ -‬مهسهلهکه‬ ‫کهوتۆته سهر ئهوهی ئایا لیسته عهرهبیهکه وهکو بژاردهی خۆیان‬ ‫بۆ سهرۆکوهزیرانی پێشنیاری دهکهن‪ ،‬یاخود ئایا لیبهرمان‬ ‫الیهنگری ئهو دهکات کاتێک ئێوارهی یهکشهممه دهچێ سهرۆک‬ ‫ڕیوڤن ڕیڤلین ببینێ؟‬ ‫بهاڵم گانتز چاوی لهوهیه که له چهند ههفته یاخود چهند‬ ‫مانگی گهیشتنه بنبهستی وتوێژهکانی هاوپهیمانی‪ ،‬لیکۆد درز‬ ‫ببات‪.‬‬ ‫ئهگهر نهیانتوانی هاوپهیمانی پێکبهێنن ‪ -‬وهکو دوا چارهسهر‬ ‫ئهگهری بۆ سێیهمینجار ههڵبژاردن زیاتر دهبێت‪ -‬گانتز هیواداره‬ ‫لهمجارهیاندا لیکۆد خراپتربێ چونکه لهچاو ههڵبژاردنی مانگی‬ ‫نیساندا ‪ ٤‬کورسی کهمیکردووه‪ -‬ههتا ههڵبژاردنی سێیهم دێت‪.‬‬ ‫نهتانیاهۆ زیاتر دهکهوێته ناو بابهتی کێشهی گهندهڵیهکهی که‬ ‫لهسهریهتی‪.‬‬ ‫لهکاتێکدا گانتز هیواداره لیکۆد درز بهرێت‪ ،‬نهتانیاهۆ‬ ‫به گهمهکردن به کات و بهو هۆیهوهی که سهرۆک وهزیرانه‬ ‫له بژارهی دیکه دهگهڕێت‪ .‬ئیتر ئێره خۆرههاڵتی ناوهڕاسته‪،‬‬ ‫ههموو دهمێک فاکتهری دهرهکی دهکرێت لهسهر پیالن و پالنی‬ ‫سیاسهتکاران مشهخۆری بکهن‪ ،‬یان ڕهنگه فاکتهری دهرهکی‬ ‫هانبدرێن ئهو مشهخۆرییه بکهن‪.‬‬ ‫نهتانیاهۆ له شوێنگهیهکی بهرگریکارانهدایه ‪ -‬مهوقیفێکی‬ ‫دیفاعی ههیه‪ -‬ناچار بوو گهشتهکهی ههفتهی داهاتووی بۆ‬ ‫ڕێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان له نیویۆرک ههڵبوهشێنێتهوه‪.‬‬ ‫بهوهش ناچار بوو ئهو بینینهی لهگهڵ سهرۆکی ئهمریکا دانرابوو‬ ‫ههڵبوهشێتهوەو ترهمپ وتی لەکاتی ههڵبژاردنهکانهوه قسهی‬ ‫لهگهڵ نهتانیاهۆ نهکردووه‪.‬‬ ‫دهنگدهرانی ئیسرائیل قسهی خۆیان کردووه‪ .‬لیبهرمان‬ ‫ئهو پیاوهیه که دهتوانێ بەتهنیا ئهو بنبهسته تێکبشکێنێ که‬ ‫دروستبووه‪ .‬ههریهک له حزبە گهورهکان لیبهرمانیان بهجیا‬ ‫دهوێت بۆ هاوپهیمانی بهاڵم نهک لهگهڵ یهکتردا‪.‬‬ ‫* داڤید هۆرۆڤیتز‪ :‬نووسهرو ڕۆژنامهنووسێکی بهریتانی‪-‬‬ ‫ئیسرائیلیه‪ .‬سهرنووسهری پێشووی ‘ئۆرشهلیم پۆست و‬ ‫ئۆرشهلیم ڕیپۆرت بووه‪ .‬دامهزرێنهری زه تایمز ئۆف ئیسرائیلە‪.‬‬

‫ههرچهنده حوسییهکان خۆیان دهڵێن لەڕێی‬ ‫فڕۆکهی بێفڕۆکهوانهوه هێرشیان کردۆته سهر‬ ‫دامەزراوەکانی نهوتی ئارامکۆی سعودی‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئەمریکیهکان و سعودیهکانی و بهشێکی زۆری‬ ‫دنیاش دهزانێت ئهو کاره له ڕووی تهکنیکی‬ ‫و لۆجستیهوه له توانای حوسییهکاندا نییه‪.‬‬ ‫ئەمریکا پهنجه بۆ ئێران درێژ دهکات و‬ ‫دهڵێت له ڕێگهی موشهکی کروزهوه و له‬ ‫ئێرانهوه ئاراستهکراون‪ ،‬سعودیهش له ڕێگهی‬ ‫کۆنفرانسێیکی ڕۆژنامهوانییهوه ڕهتیکردهوه هیچ‬ ‫کام لهو هێرشانهوه له یهمهنهوه ئهنجام درابێت‪،‬‬ ‫ههروهها رایانگهیاند چهکهکان دروستکراوی‬ ‫ئێرانن‪.‬‬ ‫یهکهمجار ههندێک گومان ههبوو هێرشهکان‬ ‫له ناو خاکی عێراقهوه ئهنجام درابن‪ ،‬بهاڵم ههر‬ ‫زوو گومانهکان ڕهوینهوه‪ ،‬ههم عهبدولمههدی‬ ‫ڕهتیکردهوه و ههم ئەمریکی و سعودیهکانیش‬ ‫خۆیان گهیشتنه ئهو باوهڕهی له عێراقهوه‬ ‫نهکراوه‪.‬‬ ‫ئهگهری تێوهگالنی ئێران و تهنانهت‬

‫ڕاستهوخۆ ئهنجامدانی لهالیهن ئێرانهوه‬ ‫ئهگهرێکی بههێزه‪ ،‬چونکه ئێران له ڕێگهی ئهو‬ ‫هێرشانهوه که گورزی گهورهی له بهرههمهێنانی‬ ‫نهوتی سعودیه داوه‪ ،‬دهیهوێت تهنگژه بۆ بازاڕی‬ ‫جیهانی وزه دروست بکات و جیهان ناچار بکات‬ ‫چاو له فرۆشتنی نهوتی ئێران بپۆشن که‬ ‫ئەمریکا گهمارۆی خستۆته سهر‪.‬‬ ‫بهاڵم هێرش بۆ سهر نهوتی سعودیه بهتهنیا‬ ‫بۆ سعودیه کێشه نابێ‪ ،‬بهڵکو ڕهههندێکی‬ ‫جیهانی دهبێت؛ ئهمهش ئەمریکای ناچار کردووه‬ ‫پالنی ناردنی هێزی سهربازیی بۆ پاراستنی‬ ‫دامهزراوه نهوتییهکانی سعودیه تاوتوێ‬ ‫بکات‪ .‬مارک ئیسپهر وهزیری بهرگری ئەمریکا‬ ‫رایگهیاندووه که هێز دهنێرن‪ ،‬ههرچهنده باسی‬ ‫ژمارهی هێزهکهی نهکردووه بهاڵم ئاماژهی کرد‬ ‫بهوهی هێزهکه ‘سروشتێکی بهرگریکارانه‘ی‬ ‫دهبێ‪.‬‬ ‫ئهو ملمالنێیهی ئێران و دروستکردنی‬ ‫گرژییانه‪ ،‬بهشێکه له شهڕێک که دهمێکه‬ ‫دهستیپێکردووه‪ ،‬ههرچهنده تاکو ئێستا ترهمپ‬ ‫بژاردهی سهربازیی وهکو بژارهیهکی بههێز‬ ‫پێشنیار نهکردووه‪ ،‬بهاڵم به ههموو ئهگهرێک‬ ‫فشاری زیاتری ئابووری و دارایی دهخاته سهر‬ ‫دامهزراوه ئێرانییهکان‪ .‬پێدهچێ پالنی ئەمریکا‬

‫بهشێنهیی نابوتکردنی ئێران و ئابووریهکهیبێ‬ ‫نهک به زهبری هێز داڕماندن و تێکشکاندنی‬ ‫دهوڵهت بێت‪.‬‬ ‫حهسهن ڕۆحانی سهرۆک کۆمار دهڵێت‬ ‫ئهوه ههڵمهتی تۆڵهکردنهوهی خهڵکی‬ ‫یهمهنەو محهمهد جهواد زهریفی وهزیری‬ ‫دهرهوهش دهڵێت ئەمریکا خۆی نهبان دهکات‬ ‫ئهگهر پێیوابێت پێنج ساڵ هێرش بۆ سهر‬ ‫خهڵکی یهمهن کاردانهوهی خۆی نابێ‪ .‬بهاڵم‬ ‫سعودییهکان دهڵێن ئاراستهی موشهکهکان‬ ‫ئهوهی دهرخستووه که له یهمهنهوه نههاتوون‪.‬‬ ‫ڕهنگه هێرش بۆ سهر دامهزراوهکانی‬ ‫ئارامکۆ سهڕهڕای مهترسیدارییهکهی‪ ،‬بهاڵم‬ ‫شهڕێکی بچووکبێ له جهنگێکی گهوره که‬ ‫سااڵنێکی زۆره به شێوازی جۆراوجۆر لهنیوان‬ ‫ئەمریکا و ئێراندا دهستیپێکردووه‪ .‬سعودیەو‬ ‫واڵتانی کهنداو بههۆی پهیوهندی ئابووری و‬ ‫سیاسی و سهربازیی‪ ،‬ههروهها بههۆی جێگای‬ ‫جیۆستراتیژیان له نهخشهی وزهی جیهاندا‬ ‫الیهنێکی گرنگی ئهو ملمالنێیه دهبن‪ .‬ئێرانیش‬ ‫ئهوه دهزانێ بۆیه هێرشهکانی بۆ سهر سعودیه‬ ‫بۆ دروستکردنی قهیرانی وزهی جیهانیه‪ ،‬ههم بۆ‬ ‫ئهوهی ئاستی ملمالنێکه فراوان بکات و فۆکهس‬ ‫لهسهر خۆی و کێشهکانی البهرێ‪ ،‬ههم بۆ ئهوهی‬

‫له ئهنجامی دروستبوونی قهیرانی وزه و نهوتدا‬ ‫جیهان بێته سهرخهت و فرۆشتنی نهوتهکهی‬ ‫قبوڵ بکهن‪ .‬له ئاستی ناوخۆشدا دهیهوێت به‬ ‫بهرزکردنهوهی ئاستی تهنگژهکه مۆبیلیزهی‬ ‫خهڵکی ئێران بکات دژی نهیاره دهرهکیهکانیو‬ ‫ناسیونالیزمی ئێرانی یهکدهست و یهکگوتار‬ ‫بهرامبهر ئەمریکا و هێزه دوژمنهکانی ڕابگرێت‪.‬‬ ‫پاراستنی ژێرخانی ئابووری و نهوتی واڵتانی‬ ‫کهنداو بۆ ئەمریکا بابهتێکی ههسستیاره‪،‬‬ ‫چونکه ههر کێشهیهک له ههناردهکردنی نهوتی‬ ‫سعودیه و کهنداو نرخی نهوت و بهنزین دهباته‬ ‫سهرهوه و له ناوخۆی ئەمریکادا دهبێته گوشار‬ ‫لهسهر ئیدارهی ترهمپ‪ ،‬بۆیه وهزیری بهرگری‬ ‫وتی سعودیه و ئیمارات داوای ناردنی هیزیان‬ ‫لیکردووین و ئێمهش دهینێرین‪.‬‬ ‫دوواجار‪ ،‬مهرج نییه توندکردنهوهی تهنگژه‬ ‫هاوتهریب بێتهوه لهگهڵ چاوهڕوانیهکانی‬ ‫ئێراندا‪ ،‬چونکه ئێران واڵتێکی خوازراو نییه‬ ‫لهالیهن خۆرئاوا به گشتی و ئەمریکا و ئیسرائیل‬ ‫بهتایبهتی‪ .‬ڕهنگه ئهو کارانهی ئێران دهرئهنجامی‬ ‫پێچهوانهی ههبێت و ئهگهری بهکارهێنانی هێزی‬ ‫سهربازی له ئهگهرێکی دورهوه بکاته ئهگهرێکی‬ ‫نزیک ههرچهنده ئهمریکییهکان دهڵێن بژارهی‬ ‫سهربازی ئێستا له خهیاڵماندا نییه‪.‬‬

‫سعودیە ئێران تۆمەتبار دەکات‬ ‫بە هێرشکردنە سەر دامەزراوە نەوتییەکانی‬

‫یا عەلی‪ ،‬ناوی ئەو موشەکە ئێرانیەیە کە لە جۆری کروزە و سعودیە‬ ‫دەڵێت دامەزراوە نەوتییەکانی پێ وێران کراوە‬ ‫لە هێرشەکەی سەر ئارامکۆدا‬ ‫بەکارهاتوون‬

‫سعودییە چی وت؟‬

‫‪18‬‬

‫فرۆکەی بێ فرۆکەوان‬

‫‪7‬‬

‫موشەکی جۆری کروز‬

‫وەزیــری دەوڵەتــی ســعوودیە بــۆ کاروبــاری دەرەوە‪ ،‬عــادل جوبەیــر ڕایگەیانــد ‪« :‬دڵنیایــن لــەوەی کــە‬ ‫ئــەو مووشــەکانەی ئارامکۆیــان کــردە ئامانــج لــە باکــوورەوە هاتــوون نــەک یەمــەن‪ .‬ســعوودیە لــە‬ ‫هەوڵــی دەستنیشــانکردنی ئــەو خاڵەیــە کــە مووشــەکەکەی تیــادا هەڵــدراوە»‪.‬‬ ‫وتیشــی «هێرشــی ســەر دامەزراوەکانــی کۆمپانیــای نەوتــی ئارامکــۆی ســعوودی بــە چەکــی ئێرانــی‬ ‫ئەنجامــدراوە‪ ،‬بۆیــە تــاران بــە بەرپرســیاری ئــەو هێرشــە دەزانیــن»‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫‪7‬‬

‫رۆژهەاڵتی کوردستان‪...‬‬

‫دۆخی خراپی ژینگەو ژینگەپارێزان‬

‫هەڕەشەكانی توركیاو‬ ‫سوریا بۆ سەر کورد‬

‫هۆزان عەفرینی‬

‫زەمەن‬ ‫لە رۆژهەاڵتی كوردستان بە دەیان چاالكوانی‬ ‫ژینگەو ژینگەپارێزان بە بیانووی جۆراوجۆر‬ ‫دەستگیر دەکرێن‪.‬‬ ‫هەفتەى رابردوو هەریەکە لە کامەران‬ ‫عەزیزپور‪ ،‬کەریم مەحمودیان‪ ،‬ئازیز عەبدى‪،‬‬ ‫جوانە خەلیلى‪ ،‬هێرش بەهرامى‪ ،‬کە هەریەکەیان‬ ‫لە شارێکى رۆژهەاڵتن و لە بوارى ژینگەییدا کار‬ ‫دەکەن‪ ،‬دەستگیرکراون‪.‬‬ ‫ئەمساڵ بە سەدان و هەزاران دۆنم زەوى‬ ‫لە دارستان و پاوانى رۆژهەاڵتى کوردستان‪،‬‬ ‫سوتاون بۆ وەرزى زستانیش مەترسی بڕینەوەی‬ ‫دار هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوانەى بەرگرى لە پاراستنى‬ ‫ئەو دارستان و پاوانانە دەکەن لەالیەن دەوڵەتى‬ ‫ئێرانەوە بە چاوێکى دیکە سەیر دەکرێن‪.‬‬ ‫بەپێی نوێترین ئاماری رێكخراوەكانی تایبەت‬ ‫بە ژینگەپارێزیى لە ساڵی ‪ 201٧‬دا نزیکەى ‪150‬‬ ‫ژینگەپارێز دەستگیرکراون و شەش چاالكوانیش‬ ‫بە گولـلەی هێزە ئەمنییەكان گیانیان لە‬ ‫دەستداوە‪.‬‬ ‫ساڵی رابردوو ‪ 1٦0‬کەس دەستگیر کراون و‬ ‫سێ چاالکوانیش لەکاتی کوژاندنەوەی ئاگر لە‬ ‫چیاکانی دەوروبەری مەریوان گیانیان لەدەستدا‪.‬‬

‫لە هەشت مانگى رابردووشدا ‪ 112‬ژینگەپارێز‬ ‫دەستگیرکراون و رووبەڕووى زیندان کراونەتەوەو‬ ‫یەک کەسیشیان کوژراوە‪.‬‬ ‫عەلى حاجیزادە‪ ،‬ئەندامى ئەنجومەنى‬ ‫ژینگەپارێزیی لە شاری سنە‪ ،‬ئاماژە بەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬گەورەترین مەترسی لەسەر ژینگەی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان دروستبووە ئەویش بە‬ ‫بڕینەوەی دارستانەکان و سوتاندنى رەزو باخ‬ ‫و پاوانەکان‪ .‬کە بەشێک لەو مەترسیانە لەالیەن‬ ‫دەوڵەتەوە دروست دەکرێن‪.‬‬ ‫ئەو ژینگەپارێزە بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬دەوڵەت‬ ‫خۆی ژینگەی شێواندووە جا كە دژی ئەو‬ ‫شێواندنە كار دەكەین‪ ،‬کەچی ئەو بە دژایەتی‬ ‫لێكی دەداتەوە‪ .‬چونكە زۆرێك لەو چاالكییانەی‬ ‫كە ژینگەپارێزەكان ئەنجامی دەدەن‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫دژیان دەوەستێتەوە”‪.‬‬ ‫رێکخراوى سروشت کە رێکخراوێکى‬ ‫ژینگەپارێزییە لە شارۆچکەى پیرانشار‪،‬‬ ‫ئامارێکى نوێی باڵوکردووەتەوە کە دەوڵەت لە‬ ‫ماوەى یەک ساڵى رابردوودا ‪ 1٨0‬هەزار دۆنمى لە‬ ‫رۆژهەاڵتى کوردستاندا خراپکردووە بەهۆى کاری‬ ‫پیشەسازیى و لێدانى پڕۆژەى جۆراوجۆرەوە‪.‬‬ ‫رێکخراوەکە ئاماژەى بەوەشکردووە‪ ،‬لە‬ ‫ساڵى ‪ 201٨‬دا بەتۆمەتى جۆراوجۆر ‪ 1٤٧‬کەس‬ ‫دەستگیرکراون‪ ،‬و لە ساڵى ‪ 2019‬دا زیاتر لە ‪100‬‬ ‫چاالکوان دەستگیرکراون کە بەشی هەرەزۆری‬

‫ئەمانە لە ئەندامانی ژینگەپارێزن‪.‬‬ ‫هەر بەپێى راپۆرتى ئەو رێکخراوە‪ ،‬لەمساڵ و‬ ‫ساڵی رابردوودا‪ ،‬لەو چاالکوان و ژینگەپارێزانەی‬ ‫دەستگیرکراون ‪ 5٤‬کەس بۆ ماوەى دوو بۆ پێنج‬ ‫ساڵ سزاى زیندانیان بەسەردا سەپێنراوە‪.‬‬ ‫حامید سەنەندەج‪ ،‬ئەندامی كۆمەڵەی مافی‬ ‫مرۆڤی كوردستان بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫رۆژانە ژینگەپارێزانی رۆژهەاڵتی كوردستان بە‬ ‫تۆمەتی جۆراوجۆر دەستگیر دەكرێن کە هیچ‬ ‫پەیوەندیەكیان بە سیاسەت و تیرۆرەوە نییە‪.‬‬ ‫حامید سەنەندەج وتی‪“ :‬رژێمی ئێران‬ ‫بەشێوەیەكی چڕوپڕ كەوتووەتە دەستگیركردن و‬ ‫زیندانیكردنی چاالكوانانی ژینگەو مافی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئەو یەكگرتوویی و فراوانبوونەی خەڵك بۆ كاری‬ ‫ژینگەپارێزی ترسی الی دەوڵەت دروستكردووە‬ ‫بۆیە بەمجۆرە دەیەوێ سەرکوتیان بکات‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 2019‬دەوڵەت پێوانەیەكی نوێی تۆماركردووە‬ ‫لە وێرانكردن و شێواندنی ژینگەی رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەوەش وایكردووە چاالكییە‬ ‫ژینگەییەكان پەرە بسێنن و مۆركێكی نەتەوەیی‬ ‫وەربگرن”‪.‬‬ ‫رێكخراوەكانی بواری مافی مرۆڤ باس لەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬بەشی زۆری ئەو چاالكوانانە تۆمەتی‬ ‫سیاسی و بەكارهێنانی مادەی هۆشبەرو‬ ‫تیرۆركردن دەدرێتە پاڵیان و لە دادگاكانی ئێران‬ ‫سزایان بەسەردا دەسەپێنن‪.‬‬

‫لە رابردوودا زیاتر لە ‪ ٤5‬رێكخراوی ژینگەیی‬ ‫و چەندین ئەنجومەنی ژینگەپارێزی هەبوون كە‬ ‫سەدان چاالكوانی كوڕو كچ كاریان تێدا دەكرد‪.‬‬ ‫هەروەها ئەمساڵ ‪ 3٦‬ئەنجومەنی ژینگەپارێزی‬ ‫لەالیەن هێزە ئەمنییەكانەوە لە شارە‬ ‫جیاوازەكانی رۆژهەاڵتی كوردستاندا داخراون‪.‬‬ ‫پەرى مەحوى‪ ،‬چاالكوانێكی ژینگەییە لە‬ ‫شاری مەریوان باس لەوە دەكات‪ ،‬دەوڵەت ئەو‬ ‫یاسایانەی پەیوەستە بە پاراستنی ژینگە لە‬ ‫رۆژهەاڵتدا كاریان پێناكات‪ .‬بۆیە ژینگەپارێزەكان‬ ‫هەوڵدەدەن لە شوێنی ئەو یاسایانە خەڵك‬ ‫هۆشیار بكەنەوە‪.‬‬ ‫پەری مەحوی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئێران‬ ‫گەورەترین قازانجی ئابووری و بازرگانی لە‬ ‫ژینگەی كوردستان دەكات‪ ،‬بۆیە بەهەموو‬ ‫شێوەیەك دژی ئەو كەسانە دەوەستێتەوە كە‬ ‫باس لە خراپەكارییەكانی دەوڵەت دژی ژینگە‬ ‫دەكات”‪.‬‬ ‫کامکار کۆرشى‪ ،‬ناوى خوازراوی مامۆستایەکی‬ ‫زانکۆی سنەیە‪ ،‬یەکێکە لەو ژینگەپارێزانەی‬ ‫لەگەڵ ئەنجومەنەکاندا کار دەکات بۆ “زەمەن”‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئێستا وای لێهاتووە ژینگەپارێزیی‬ ‫هاوتاکراوە لەگەڵ چەمکی نیشتمانپەروەریی‪.‬‬ ‫هەر ئەمەیە وایکردووە دەوڵەت دەترسێ‪،‬‬ ‫ژینگەپارێزیی ببێتە جواڵنەوەیەکی نەتەوەیی‬ ‫بۆیە رێگەی لێ دەگرێ‪.‬‬

‫دۆخی خوێندن لە رۆژئاوای کوردستان‪..‬‬

‫‪ 3‬زانکۆو ‪ 1500‬خوێندنگا لەژێر تارمایی جەنگدا‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫پڕۆسەى خوێندن بۆ ساڵی ‪2020 – 2019‬‬ ‫لە خوێندنگەو زانکۆکانى رۆژئاواى کوردستان‬ ‫دەستیپێکرد‪ .‬خوێندنی ئەمساڵ هاوکاتە لەگەڵ‬ ‫دەرکەوتنی جەنگێکى چاوەڕوانکراو لەالیەن تورکیاوە‪.‬‬ ‫ئەمەش ترسى خستووەتە دڵى هەزاران خوێندکارو‬ ‫مامۆستاوە‪ .‬بەاڵم بەرپرسانى ئیدارەى رۆژئاوای‬ ‫کوردستان دڵنیایی دەدەن بە هاونیشتمانییەکانیان‬ ‫کە ساڵێکى ئارام دەبێ بۆ خوێندکاران و بێخەم بچنە‬ ‫ناو پۆلەکانی خوێندنەوە‪.‬‬ ‫رۆژى ‪10‬ى ئەم مانگە دەرگاى قوتابخانەو‬ ‫خوێندنگەو زانکۆکان لە رۆژئاواى کوردستان بە رووى‬ ‫زیاتر لە ‪ ٦00‬هەزار خوێندکاردا کرایەوەو پڕۆسەى‬ ‫خوێندن دەستیپێکرد‪ ،‬بەاڵم پرۆسەکە لە کەشێکى‬ ‫نادڵنیاییدا بەڕێوەدەچێ‪.‬‬ ‫لەالیەک هەڕەشەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغان لە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان بەردەوامەوهێزێکى گەورەی بە‬ ‫چەکى قورسەوە لەسەر سنوور مۆڵ داوە‪ .‬لەالیەکى‬ ‫تریشەوە رژێمى سوریاو گروپە چەکدارەکان لە‬ ‫رۆژئاواو باشوورەوە هەڕەشە لە کورد دەکەن‪.‬‬ ‫هاوکات جموجوڵى شانە نووستووەکانى داعش‬ ‫و ئەنجامدانى تەقینەوە لەبەردەم قوتابخانەو شوێنە‬ ‫قەرەباڵخەکانداو رفاندنى خوێندکاران و مامۆستایان‪،‬‬ ‫هەموو ئەمانە دۆخێکى پڕ لە دڵەڕاوکێیان لەناو‬ ‫خوێندکاران و مامۆستایاندا دروستکردووە‪.‬‬ ‫سەمیرا حاج‪ ،‬سەرۆکى دەستەى پەروەردەو‬ ‫فێرکردن لە کانتۆنى جەزیرە‪ ،‬بە دوورى دەزانێ هیچ‬ ‫گرفتێک بۆ پرۆسەى خوێندن لە رۆژئاواى کوردستان‬ ‫دروستببێ و ئاماژە بەوە دەکات دڵنیاییەکى جدى‬ ‫لە ئارادایە‪ ،‬کە پڕۆسەى خوێندن بە سەرکەوتوویی‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫سەمیرا بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ئەگەر شەڕ‬ ‫رووبدات ئەوا هەموو رۆژئاواى کوردستان تێکدەچێ‬ ‫نەک هەر پرۆسەى خوێندن‪ ،‬بەاڵم گەلى ئێمەو‬

‫شەڕڤانانمان ئیرادەیان بەهێزەو هەموو هێرشێک‬ ‫تێکدەشکێنین‪ .‬بۆیە روودانى شەڕ ئەگەرێکى دوورەو‬ ‫خوێندکارەکانیشمان بیریان الى خوێندنەکەیانە”‪.‬‬ ‫ئێستا لەژێر سایەی ئەو هەڕەشەو دیمەنە‬ ‫سەربازییەدا‪ ،‬پڕۆسەى خوێندن لە رۆژئاواى‬ ‫کوردستادا بەڕێوە دەچێ‪ .‬ئەو ترسەش سەدان‬ ‫خوێندکارى لە رۆژئاواى کوردستان تۆراندووەو بەرەو‬ ‫هەرێمى کوردستان یان ئەوروپا کۆچیان کردووە‪.‬‬

‫دڵنیابن لە ئارامیی‬

‫بەپێچەوانەى ئەو هەڕەشانەوە‪ ،‬کاربەدەستانى‬ ‫ئیدارەى خۆسەرى رۆژئاواو هاوپەیمانان بەڵێنى‬ ‫دڵنیاکەرەوەیان داوە بە خوێندکاران کە دوور دەبن‬ ‫لە جەنگ و بەبێ ترس خوێندنەکەیان درێژە پێبدەن‪.‬‬ ‫هەفتەى رابردوو شاندێکى سەربازیى هەسەدەو‬ ‫هاوپەیمانان سەردانى ژمارەیەک لە قوتابخانەکانى‬ ‫باکوورى رۆژهەاڵتى فورات و زانکۆى کۆبانیان‬ ‫کردووە بەمەبەستى دڵنیاییدان و ئارامکردنەوەى‬

‫دەروونى مامۆستایان و خوێندکاران کە ئەوان‬ ‫پارێزراو دەبن‪.‬‬ ‫ئاراس عەبدولڕەحمان‪ ،‬ئەندامی یەکێتی‬ ‫مامۆستایانی رۆژئاواى کوردستان بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬لەگەڵ دەستپێکردنى پرۆسەى خوێندنی‬ ‫‪ 2020-2019‬لەگەڵ هاوپەیمانان کۆبوونەوەیەکمان‬ ‫کردو تێیدا باسى پرۆسەى خوێندنمان کرد کە ترس‬ ‫و دڵەڕاوکێ الى مامۆستاو خوێندکارەکانمان هەیە‪.‬‬ ‫ئەوان نەک هەر دڵنیایانکردینەوە کە شەڕ روونادات‪،‬‬ ‫بەڵکو هاوکاریشیان پێشکەش بە قوتابخانەکانى‬ ‫رۆژئاوا کرد”‪.‬‬ ‫ئەندامەکەى یەکێتى مامۆستایان باسی لەوە کرد‪،‬‬ ‫ترس و دڵەڕاوکێ الى مامۆستایان هەیە کە رەنگە‬ ‫دۆخەکە تێکبچێ و دەوڵەتى تورک هێرش بکاتە‬ ‫سەریان‪ ،‬بەاڵم هاوپەیمانان لەگەڵ تورکیا لەسەر‬ ‫خەتن‪ ،‬بۆیە هیوا دەخوازێت ئەمساڵى خوێندن بەبێ‬ ‫کێشە بەڕێ بکەن‪.‬‬ ‫لە رۆژئاواى کوردستان بێجگە لە هەبوونى‬

‫زیاتر لە ‪ 1500‬قوتابخانەو خوێندنگە کە زیاتر لە‬ ‫‪ ٦00‬هەزار خوێندکار تیایدا دەخوێنن‪ ،‬سێ زانکۆش‬ ‫هەیە کە بریتین لە زانکۆى عەفرین‪ ،‬کە لە ساڵی‬ ‫‪2015‬دا کراوەتەوە‪ ،‬زانکۆى رۆژئاوا لە ساڵی ‪201٦‬داو‬ ‫زانکۆى کۆبانى لە ساڵی ‪201٧‬دا کراونەتەوە‪.‬‬ ‫ساکینە عەلی‪ ،‬هاوسەرۆکی زانکۆی کۆبانی باس‬ ‫لەوە دەکات‪ ،‬ئەوان لە دۆخێکى نادڵنیاییدا خوێندنى‬ ‫ئەمساڵیان دەستپێکردووە‪ ،‬بەاڵم وەک خۆى باسى‬ ‫دەکات چارەنووسى خوێندکارانیش هیچى کەمتر‬ ‫نییە لە خەڵکى رۆژئاوا بەگشتیی‪.‬‬ ‫ساکینە عەلى بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬دەوڵەتى‬ ‫داگیرکەرى تورک رۆژانە هەڕەشەى داگیرکردنى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان دەکات و خوێندکارەکان بە‬ ‫ئاشكرا ئەم هەڕەشانە دەبیستن‪ ،‬بۆیە کاریگەرى‬ ‫لەسەر ئەوانیش کردووە‪ .‬بەاڵم خوێندکاراکانمان‬ ‫زیاتر لە مامۆستاکانیش ئیرادەیان بەرزە‪ ،‬خۆیان‬ ‫دەڵێن هاتنەوەمان بۆ زانکۆ بۆ سەلماندنى ئەوەیە‬ ‫کە ئێمە ناترسین”‪.‬‬

‫ئۆپۆزسیۆن و رژێمی سوریا لە دژی كورد‬ ‫هاوسۆزو كۆكن‪ ،‬لە دوای پێشكەوتنی دۆزی گەلی‬ ‫كورد لە سوریاو رۆژئاوای كوردستان نەیاران‬ ‫فشارەكانیان لەسەر ئیدارەی خۆسەر زیاتر كردووە‪.‬‬ ‫بۆیە ئۆپۆزسیۆن زۆربەی ئەو ناوچانەی کە لەژێر‬ ‫كۆنترۆڵی خۆیاندابوو‪ ،‬رادەستی رژێمی سوریایان‬ ‫كردووەتەوە تەنیا لەپێناوی لەناوبردنی ئەو ئیدارەیەی‬ ‫كە لەالیەن گەلی كوردەوە بەڕێوەدچێ هەرچەندە‬ ‫ناوی كوردو كوردستانیشی تێدا نەهاتووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوری لە رژێم خراپترە بۆ كۆتاییهێنان‬ ‫بە حوكمی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆنی سوریا لە دژی كورد‬ ‫ئاشكراو روونە بە تایبەت الیەنەكانی سەر بە‬ ‫ئیئتیالفی سوری كە بارەگاكانیان لە ئیستەنبوڵە‪.‬‬ ‫نایەوێ ناوچەكانی عەرەب و كوردو توركمان كە‬ ‫لەژێر ئیدارەی زاتی رۆژئاوای كوردستاندایە ئارام و‬ ‫لەژێر دەسەاڵتی كوردیدابێ‪ ،‬بەپێچەوانەوە دەیانەوێن‬ ‫وەك عەفرینبێ واتە لەالیەن توركیاوە داگیربكرێت‬ ‫و لە دەستی هێزەكانی سوریای دیموكراتیك –‬ ‫هەسەدە بسەنرێتەوە و بگەڕێتەوە بۆ ژێر چاودێری‬ ‫توركیاو چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوری‪.‬‬

‫هەڵویستی بەریتانیا‬

‫رۆژی ‪ 2019/9/15‬وەفدێكی گرنگی بەریتانی‬ ‫سەردانی رۆژئاوای كوردستانی كرد‪ .‬ئەمە یەكەم‬ ‫وەفدی ئەو واڵتەیە کە نوێنەری هەردوو پارتە‬ ‫سەرەكیەكە ‪-‬پارێزگاران و کرێکاران – و لە ‪13‬‬ ‫كەس پێكهاتبوون و ئەندامانی ئەنجومەنی لوردات‬ ‫بچنە ڕۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫وەفدەکە لە قامیشلو كۆنگرەی رۆژنامەوانیان‬ ‫سازكرد‪ .‬وەك چاودێران كە خۆیان لە كۆنگرە‬ ‫ئامادەبوون‪،‬‬ ‫قامیشلودا‬ ‫رۆژنامەوانییەكەی‬ ‫هەڵویستی هەردوو پارتە سەرەكیەکەی بەریتانیا‪،‬‬ ‫هەمان هەڵویستی ئەمریكایان هەیە بۆ پاراستی‬ ‫ئارامی و سەقامگیری ئاشتی لە ناوچەكانی ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستاندا‪ .‬لەبەرئەوەی میللەتی كورد هەماهەنگ‬ ‫و هاوكاربووە لە شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش و‬ ‫توانیویانە داعش لە سوریا بێڕۆڵ و بێ هێز بكەن‪.‬‬ ‫ئامادەبوونی وەفدی بەریتانیا لە ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان لەكاتێدایە كە كۆبوونەوەی سێ قۆڵی‬ ‫توركیاو روسیاو ئێران لە ئەنقەرە بەڕێوە دەچوو‪،‬‬ ‫سەرۆكی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆغانیش دیسان‬ ‫هەڕەشەی لەناوبردنی یەكینەكانی پاراستنی گەل‬ ‫یەپەگەی كردەوە كە دەڵێت یەپەگە تەنیا ئەو‬ ‫هێزەیە وەك هەڕەشە لەسەرمانە‪.‬‬ ‫هەروەها رژێمی سوریاش لەڕێی سەرلەشكری‬ ‫لیوای باقری كە لە عەشیرەتەكانی بەگاری ناوچەی‬ ‫دەیرەزوور پێكهاتووە‪ ،‬سەر بە شێخ نوافی بەشیرە‬ ‫كە شێخ نواف ئەندامی ئیئتیالفی سورییە زۆر‬ ‫نەیاری دۆزی گەلی كوردە‪ ،‬دەیەوێ فشار بخاتە‬ ‫سەر رۆژئاوای کوردستان‪.‬‬ ‫ئەو عەشیرەتە ئەمڕۆش دووبارە هەڕەشە لە‬ ‫كورد دەكەن كە لە دوای گەڕانەوەی نواف بەشیر‬ ‫بۆ نێو ریزەكانی رژیمی سوریا‪ ،‬كە باس دەكرێت‬ ‫بە ئاگاداری توركیا گەڕاوەتەوە تا بەناوی رژێم‬ ‫و چەكی رژێم و شەرعیەتی رژێمەوە‪ ،‬دژی كورد‬ ‫بەكاربهێنریتەوە‪.‬‬ ‫ئەوان هەمان هەڕەشەی ئەردۆغان دەکەن لە دژی‬ ‫یەپەگەو هەسەدە‪ .‬بە نیازن لە داهاتوویەکی نزیكدا‬ ‫هەموو ناوچەكانی ڕۆژهەاڵتی فورات پاك بكرێتەوەو‬ ‫“دەسەاڵتی شەرعی” خۆیان لە تەواوی سوریا‬ ‫بسەپێننەوە‪ .‬لەبەر ئەوەی ئەو ناوچە ئارامەی كە‬ ‫توركیاو ئۆپۆزسیۆنی سوری بیریان لێكردووەتەوە‪،‬‬ ‫بە گوێرەی خواستی ئەوان نەبووەو ئەمەش هۆكاری‬ ‫تووڕەبوونی ئەوانەو هەماهەنگیشیان كردووە بۆ‬ ‫لەناوبردنی كورد‪ .‬بەاڵم كورد ئەمڕۆ وەك جاران نییەو‬ ‫دوای لەناوبردنی داعش و رزگاركردنی پایتەختەكەی‬ ‫ڕەققە ئاسان نییە‪ ،‬بۆ ئەوەش ئەمریكاو هێزەكانی‬ ‫هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە هێزەكانی هەسەدەو‬ ‫رۆڵی كورد باش ئاگادارن ئەگەر بێتو لە ئارامی و‬ ‫سەقامگیری ئاشتیدا بن‪.‬‬

‫ڤ��رۆ ڤ��ە‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫ئامادەكارییەكانی عێراق بۆ سەرژمێری گشتیی و مەرجەكانی كورد‬

‫نەخشەڕێگایەک بۆ مامەڵەی‬

‫سەرکردایەتی کورد لەگەڵ سەرژمێریدا‬

‫د‪.‬محەمەد شوانی*‬ ‫حكومەتی عێراق بە بەرنامەو بە‬ ‫جدی كار بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری‬ ‫گشتیی دەكات لە پایزی ‪2020‬دا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چاوێك بە گرنگی ئەم پرسەدا بخشێنین‬ ‫پەیوەندیدارەكانی‬ ‫دامودەزگا‬ ‫لە‬ ‫عێراقدا دەبینین‪ ،‬لە دوای رووداوەكانی‬ ‫ئۆكتۆبەری ‪2017‬وە پالنی بۆ دادەڕێژن‬ ‫و بە دامەزراوەیی كاری بۆ دەكەن‪.‬‬ ‫لە ناوەڕاستی ساڵی ‪2018‬دا وەزارەتی‬ ‫پالندانانی عێراقی رایگەیاند كە لە‬ ‫بەرنامەیاندایە بۆ ساڵی ‪ 2020‬سەرژمێری‬ ‫گشتیی لە عێراق ئەنجام بدەن‪ ،‬بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش لەسەر ئاستی ناوخۆ لیژنەو‬ ‫دەزگای تایبەتی بۆ دروست دەكەن و‬ ‫بۆ هاوكاری و سەرپەرشتیش‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫بە واڵتانی هەرێمیی و رێكخراوی‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكانەوە دەكەن‪.‬‬ ‫لە پێنجی نۆڤەمبەری ‪ 2018‬دكتۆر‬ ‫فوئاد حسێن لەگەڵ جەختكردنەوەی‬ ‫لەسەر گرنگی و بایەخی سەرژمێری‬ ‫رایگەیاند‪ :‬لە بودجەی ‪2019‬دا‬ ‫پشكی تایبەت بۆ سەرژمێری ‪ 2020‬و‬ ‫ئامادەكارییەكانی تەرخان دەكرێ‪.‬‬ ‫هەر لە ساڵی ‪2018‬و لە رۆژی سێشەمە‬ ‫‪11‬ی مانگی ‪12‬دا كۆنفرانسێكی فراوان‬ ‫لە بەغدا بەڕێوەچوو بۆ تاوتوێكردنی‬ ‫پرسی سەرژمێری و ئامادەكارییەكانی‪،‬‬ ‫لەو كۆنفرانسەدا وەزیری پالندانانی‬ ‫هەرێمی كوردستان عەلی سندی‬ ‫بەشداری كردو جەختی لەسەر گرنگی‬ ‫و بایەخی سەرژمێری گشتیی كردەوە‬

‫بۆ پەرەپێدان و گەشەپێدانی كۆمەڵگەی‬ ‫عێراقی‪ .‬دواتر لە ‪2‬ی كانوونی دووەمی‬ ‫‪2019‬دا وەزیری پالندانانی عێراقی نوری‬ ‫سەباح دلێمی كاتی سەرژمێری گشتیی‬ ‫دیاریكردو رایگەیاند‪ :‬لە چارەکی كۆتایی‬ ‫‪2020‬دا ئەنجام دەدرێ‪ .‬لە رۆژی ‪23‬ی‬ ‫ئاداری ‪2019‬ەوە بە هەنگاوی كردەیی‬ ‫دەزگای بااڵی سەرژمێری گشتییان‬ ‫بە سەرۆكایەتی سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران عادل عەبدولمەهدی دامەزراند‪.‬‬ ‫ئەم دەزگایە لە نوێنەری چەندین‬ ‫دامەزراوەی نیشتمانیی و دانیشتوان و‬ ‫ئاماری و پەرلەمان و بریكاری وەزارەتە‬ ‫پەیوەندیدارەكان و دوو نوێنەری هەرێمی‬ ‫كوردستان و دیوانی وەقفی سوننی و‬ ‫شیعی و ئاینەكانی تر پێكهاتبوو‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪31‬ی ئاداری ‪ 2019‬ژووری عەمەلیاتی‬ ‫تایبەت بە سەرژمێری گشتییان‬ ‫هنداوی‬ ‫عەلبدولزەهرە‬ ‫دامەزراند‪،‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی پالندانانی عێراقی‬ ‫لە لێدوانێكدا وتی‪ :‬خۆ ئامادەكردن بۆ‬ ‫سەرژمێری ‪ 2020‬زۆر بە گورجوگۆڵی‬ ‫كەوتووەتە سەر راستەرێ و كارەكانی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫هەروەها رۆژی ‪7‬ی نیسانی ‪2019‬دا‬ ‫سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی‬ ‫داوای لە دەزگای بااڵ كرد پوختەی‬ ‫كارەكانی و نەخشەو پالن و ئەوەی‬ ‫كردوویانە پێشكەشی ئەنجومەن بكەن‬ ‫تا سەرنج و تێبینی خۆیان لەسەر بدەن‪،‬‬ ‫دوای تەواوبوونی هەموو ئامادەكارییەكان‬ ‫لە ‪19‬ی ئەم مانگەدا شاندێكی حكومەتی‬ ‫عێراقی بە سەرۆكایەتی مەهدی عەالق‬ ‫راوێژكاری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫سەردانی هەرێمی كوردستانیان كردو‬ ‫لەگەڵ دارا رەشید وەزیری پالندانان و‬ ‫خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری‬ ‫ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی‬ ‫هەرێم كۆبوونەوەو باسی چۆنیەتی‬ ‫ئەنجامدانیان كرد‪.‬‬ ‫ئەوەی شایانی باسە لە ماوەی‬ ‫ئەم دوو ساڵەدا كە حكومەتی عێراق‬ ‫بە دامەزراوەیی كار بۆ ئەنجامدانی‬ ‫سەرژمێری گشتیی دەكات و لە هەموو‬ ‫تەوەرەكانەوە هەنگاوی عەمەلی بۆ‬ ‫دەنێ‪ ،‬بەاڵم تازە حكومەتی هەرێمی‬ ‫خۆی‬ ‫مەترسییەكانی‬ ‫كوردستان‬ ‫دەردەبڕێت لەسەر ئەم پرۆسەیەو‬ ‫رایدەگەیەنێ لە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی‬

‫دوو ساڵە حکومەتی‬ ‫عێراق بەپالن‬ ‫ئامادەکاری دەکات‬ ‫بۆ سەرژمێری‪ ،‬کەچی‬ ‫تازە حکومەتی‬ ‫هەرێم مەترسییەکانی‬ ‫دەردەبڕێت‬

‫وەزیران لیژنەیەك دروست دەكەن بۆ‬ ‫تاوتوێكردنی!‬ ‫راگەیاندنەكەی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەبارەی ئامادەكارییەكانی‬ ‫سەرژمێری گشتیی لە عێراق‪ ،‬زۆر‬ ‫درەنگەو نیشانەی نەبوونی دامودەزگاو‬ ‫بە دامەزراوەیینەكردنە لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا‬ ‫ساڵێك ماوەو دەتوانین لەم ماوەیەدا‬ ‫بەشێكی گرنگی ئەو كارانە ئەنجام بدەین‬ ‫كە پەیوەندیان بە ئایندەو چارەنووسی‬ ‫گەلەكەمانەوە هەیە‪ ،‬بەتایبەت لە ناوچە‬ ‫كوردستانییەكانی دەرەوەی دەسەاڵتی‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫هەرچەندە لێرەدا كات و شوێنی‬ ‫ئاماژە پێكردنیان نییە‪ ،‬بەاڵم لە رووی‬ ‫یاسایی و ئەكادیمی و زانستیەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫هەر سەرژمێرییەكی گشتیی‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫مەرج و بنەما هەیە هەتا جێی باوەڕو‬ ‫دانپیانانی ناوخۆو دەرەوەبێ‪ .‬ئەگەر ئەو‬ ‫مەرجانەی تێدا نەبێ دانی پێدا نانرێت‬ ‫و بە هەوڵ و تەقەالی الیەنێكی سیاسی‬ ‫دەدرێتە قەڵەم بۆ ئامانجێكی دیاریكراو‪.‬‬ ‫بۆیە پرسی سەرژمێری لە عێراقدا‬ ‫یەكێكە لە پرسە هەستیارەكانو سەرەتا‬ ‫كۆدەنگی و رێكەوتنی سیاسی پێكهاتە‬ ‫جیاوازەكانی عێراق و پاڵپشتیو هاوكاری‬ ‫هەرێمیی و نێودەوڵەتیشی دەوێت‪.‬‬

‫ئەگەر لە هەموو پرسەكانی تردا‬ ‫كورد لە دوای سێپتەمبەری ‪2017‬ەوە‬ ‫هەڵوێستی الوازیش بووبێ‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫پرسێكی وەكو سەرژمێری گشتیی لە‬ ‫عێراقدا هەڵوێستی زۆر بەهێزەو دەتوانێ‬ ‫بەشێكی زۆری مەرجەكانی خۆی‬ ‫بسەپێنێ‪ .‬چونكە بەبێ رەزامەندی كورد‬ ‫هەرگیز پرۆسەی سەرژمێری گشتیی لە‬ ‫عێراقدا ئەنجام نادرێت و سەركەوتوو‬ ‫نابێ‪ .‬بۆیە پێویستە‪:‬‬ ‫‪ .1‬كورد لەسەر ئاساییكردنەوەی‬ ‫ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵتی هەرێم بە هیچ شێوەیەك‬ ‫سازش نەكات‪ ،‬ئەگەر سەرژمێرییەكەش‬ ‫لەالیەن بەغداو دەسەاڵتی ناوەندەوە‬ ‫بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫‪ .2‬بەرپرسە كوردەكانی ئەو ناوچانە‬ ‫بگەڕێنەوە سەر ئەركەكانی خۆیان و‬ ‫هەموو ئەوانەی داواكراون لە دادگا هەتا‬ ‫زووە ئەستۆپاكی خۆیان بسەلمێنن‪،‬‬ ‫ئەگەر هێزی پێشمەرگەش نەگەڕایەوە‬ ‫ئەوان ئامادەییان هەبێ لە تەواوی شارو‬ ‫شارۆچكەو گوندەكانی ئەو ناوچانەدا‪.‬‬ ‫‪ .3‬كورد داوا لە نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكان یان ئەمریكاو ئەوروپا‬ ‫یان واڵتانی هەرێمیی بكات‪ ،‬هاوكاری‬ ‫بكەن بۆ پرۆسەی ئاساییكردنەوەكە‪،‬‬ ‫واتە گەڕاندنەوەی خێزانە كوردەكان‬ ‫و ناردنەوەی خێزانە عەرەبەكان وەكو‬ ‫ئەركێكی مرۆیی و بەشێك لە مافەكانی‬ ‫مرۆڤ نەك جیاوازی نەتەوەیی و‬ ‫رەگەزپەرستی لە عێراقدا‪.‬‬ ‫‪ .4‬تەواوی دەسەاڵتی سیاسی و‬ ‫ئیداریی و كەسایەتییە خاوەن هەژموون و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان لە هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بە جدی كار بۆ ناردنەوەی ئاوارەكانی‬ ‫ئەو ناوچانە بكەن لەرێی هاندان و‬ ‫پاداشت و ئاسانكاری و دابینكردنی‬ ‫پێداویستیەكانەوە بۆ ئاوەدانكردنەوەو‬ ‫گێڕانەوەی سیما كوردییەكانی ئەو‬ ‫ناوچانە‪.‬‬ ‫‪ .5‬لیژنەیەكی پسپۆڕو شارەزا لە‬ ‫كەسانی خاوەن ئەزموون لە بواری‬ ‫ئامارو فۆرمی راپرسی و سەرژمێری‬ ‫پێكبهێنرێ و بە وردی بە بڕگەكانی ئەو‬ ‫فۆرمەدا بچنەوە كە بۆ سەرژمێرییەكە‬ ‫ئامادە كراوە‪ .‬بزانن ئەو پرسیارانە‬ ‫بۆ چ مەبەستێك دانراون و دواتر‬ ‫چۆن سودیان لی وەردەگیرێ؟ بۆ‬

‫نمونە ئایا هەر فۆرمێك بۆ كەسێكە‬ ‫یان بۆ خێزانێكە بەگشتیی؟ ئەگەر‬ ‫بۆ خێزانێكە‪ ،‬ئایا پرسیاری تێدایە‬ ‫داوای شوێنی لەدایكبوون بكات؟‬ ‫ئەگەر تێیدایە ئایا تەنیا داوای شوێنی‬ ‫لەدایكبوونی سەرۆك خێزانەكە دەكات‬ ‫یان هەموو ئەندامانی خێزانەكە؟ ئەگەر‬ ‫هەر سەرۆك خێزانەكەیە ئایا داوای‬ ‫شوێنی لەدایكبوونی باوكی دەكات؟‬ ‫ئەگەر نەخێر ئەمە بۆ رێژەی كورد‬ ‫لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵتی هەرێم مەترسی گەورەی هەیە‪.‬‬ ‫چونكە هەموو ئەو خێزانە كوردانەی‬ ‫لە هەشتاكاندا لە كەركوك دەركران‬ ‫و لە ئۆردوگای زۆرەملێ لە هەولێرو‬ ‫سلێمانی نیشتەجێكران‪ ،‬مناڵەكانیان‬ ‫شوێنی لەدایكبوونیان كەركوك نییە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ پاش سی ساڵ لە ئاوارەیی‬ ‫گەڕاونەتەوە شوێنی باوباپیرانی خۆیان‬ ‫و هاوسەرگیرییان كردووەو چەند‬ ‫مناڵێكیشیان هەیە‪ .‬بەپێچەوانەوە هەموو‬ ‫ئەو عەرەبانەی لە ناوەڕاست و خوارووی‬ ‫عێراقەوە بۆ تەعریبكردنی كەركوك لە‬ ‫هەشتاكانەوە نیشتەجێكرابوون‪ ،‬شوێنی‬ ‫لەدایكبوونی منداڵەكانیان كەركوكەو‬ ‫ئێستا ئەوانیش خێزاندارن‪.‬‬ ‫‪ .6‬ئەگەر وەكو چاودێریشبێ كورد‬ ‫لە تەواوی وردەكارییەكانی سەرژمێری‬ ‫ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵتی هەرێم ئاگاداربێ‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بەراوردی رێژەی زۆربوون و كەمبوونەوەی‬ ‫دانیشتوان بكەین و دواتر توێژینەوەی‬ ‫زانستیان لەسەر ئەنجام بدەین‪.‬‬ ‫‪ .7‬لەم پرۆسەیەدا‪ ،‬ئەگەرچی بۆ‬ ‫یەكالییكردنەوەی كرفتە سیاسیەكان‬ ‫نییە وەكو راگەیانراوە بۆ گەشەپێدانی‬ ‫مرۆییە لە عێراقدا‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی كورد دەبێ مادەی ‪ 140‬و‬ ‫هەنگاوەكانی لەبەرچاو بێ‪ .‬ئەگەری‬ ‫هەیە لە ئایندەدا هۆكاری خێربێ بۆ ئەو‬ ‫مادەیەو ئاسانكاریمان بۆ بكات ئەگەر لە‬ ‫ئێستاوە كاری بۆ بكەین‪.‬‬ ‫‪ .8‬سەركردایەتی سیاسی كورد دەبێ‬ ‫زۆر ئاگاداربێ لە ئێستاوە تا ساڵێكی تر‬ ‫دەیان گرفتی موچەو بودجەو مەلەفی‬ ‫نەوت و گومرگ و هێزی پێشمەرگەو‬ ‫ئەوانەمان بۆ دروست دەبێ و رەنگە‬ ‫ناوەند لە بەرامبەر زۆربەیاندا نەرمی‬ ‫بنوێنێت و بۆ ماوەیەكی دیاریكراو رازی‬

‫ئەگەر دەركەوت‬ ‫بۆ مەرامی‬ ‫سیاسیە پێویستە‬ ‫سەركردایەتی سیاسی‬ ‫كورد رەتی بكاتەوەو‬ ‫بەشداری نەكات‬

‫بێ‪ ،‬نابێ بەرامبەر هیچ داواكارییەكی تر‬ ‫دەست لە سەرژمێری شل بكەن ‪.‬‬ ‫‪ .9‬فۆرمێكی تایبەت بۆ هەموو‬ ‫ئەو عێراقیانە دروست بكرێت كە‬ ‫لەكاتی سەرژمێرییەكەدا لە شوێنی‬ ‫نیشتەجێبوونی ئاسایی خۆیان نین‪،‬‬ ‫هەندێك لە پرسیارەكانی ئەو فۆرمە‬ ‫جیاوازبێ و وەكو فۆرمە گشتییەكە‬ ‫نەبێ‪ .‬بۆ نمونە هۆكاری جێهێشتنی‬ ‫شوێنی نیشتەجێبوون؟ یان مەیلی‬ ‫گەڕانەوە و‪....‬هتد‪.‬‬ ‫‪ .10‬ئەگەر هەر لەسەرەتاوە‬ ‫سەركردایەتی سیاسی كورد بۆی روون‬ ‫بووەوە پرۆسەكە بەپێی یاساو رێساو‬ ‫لەسەر بنەمای زانستی و نیەتی نیشتمانی‬ ‫دەڕوات بەڕێوە‪ ،‬پشتیوانی بكات و هاوكار‬ ‫بێت‪ ،‬بەپێچەوانەوە ئەگەر دەركەوت بۆ‬ ‫مەرامی سیاسیە پێویستە سەركردایەتی‬ ‫سیاسی كورد رەتی بكاتەوەو بەشداری‬ ‫نەكات بەم هەنگاوەش سەرژمێریەكە‬ ‫یەكێك لە مەرجە سەرەكیەكانی لە‬ ‫دەست دەدات كە (گشتگیرییە) ئیتر‬ ‫وەكو سەرژمێرییەكەی ساڵی ‪1997‬ی‬ ‫لێدێت‪ ،‬بێجگە لە بەفیڕۆدانی سامان و‬ ‫هێزی مرۆیی عێراق هیچی تری لێ شین‬ ‫نابێت‪.‬‬ ‫*مامۆستا لە زانكۆی سەاڵحەدین‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫‪5‬‬

‫یه‌كێتى‌و‌پارتی‌بڕیارێكی‌پەرلەمان‌و‌سەرۆکی‌هەرێم‌و‌وه‌زیرى‌پێشمه‌رگه‌‌پێشێل‌ده‌كەن‬

‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬ئابوونە لەو پێشمەرگانە وەردەگرین‬ ‫کە ئەندامی یەکێتین‬

‫سهرچین ساڵح‬ ‫لەكاتێكدا بهپێى ههموو یاسا‬ ‫بهركارهكانی وەزارەتی پێشمەرگەو‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬كارى حزبیی لهنێو هێزه‬ ‫چهكدارهكاندا قهدهغهیه‪ ،‬بهاڵم یهكهى‬ ‫‪70‬ی یهكێتى سووره لهسهر وهرگرتنى‬ ‫ئابوونە لهو پێشمهرگانهى سهر به‬ ‫یه كێتین‪.‬‬ ‫دواى قهدەغەكردنى كارى حزبییو‬ ‫وهرگرتنى ئابوونە لهناو هێزهكانى‬ ‫پێشمهرگهو ناوخۆدا‪ ،‬هێشتا پارتىو‬ ‫یهكێتى بهردهوامن له وهرگرتنى ئابوونەو‬ ‫دابهشكردنى فۆڕمى ئهندامێتى حزبی‪،‬‬ ‫لیژنهى پێشمهرگهو ناوخۆو ئاسایش له‬ ‫پهرلهمانى كوردستان لهسهر ئهم پرۆسه‬

‫ناڕهزاییان گهیاندووهته وهزارهتى ناوخۆو‬ ‫پێشمهرگه‪ ،‬بهوتهى ئهندامێكى لیژنهكه‬ ‫وهزیرى ناوخۆو پێشمهرگه جهختیان‬ ‫كردۆتهوه كه بڕیارى قهدهغهكردنى كارى‬ ‫حزبیان لهناو هێزهكانى پێشمهرگهو‬ ‫ناوخۆدا دهركردووه‪.‬‬ ‫مستهفا چاوڕهش‪ ،‬فەرماندەی یهكهى‬ ‫‪70‬ی هێزهكانى پێشمهرگەی یەکێتی‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬مهرجى ئهندامێتى‬ ‫حزب كۆبوونهوهو پێدانى ئابوونەیه‪،‬‬ ‫كهسیش بهزۆر ئابوونەى لێوهرنهگیراوه‪.‬‬ ‫ئهوانهى ئهندامى حزبن دهتوانن ئابوونە‬ ‫بدەن ئهوانهى ئهندام نین دهتوانن‬ ‫نهیدهن‪ ،‬ههركهسهو بهپێى خواستى‬ ‫خۆى بڕى ئابوونە دهدات‪ .‬ههرچهنده‬ ‫ههنگاوى یهكهمى وهزیرى پێشمهرگه‬ ‫ئهوهیه ئهوهى ئابوونە بدات بهپێى یاسا‬

‫ئئەوانهى ئهندامى‬

‫بهپێی یاسا نابێ‬

‫خۆمانن بهپێى پهیڕهو‬

‫ئابوونە‬

‫وهرمان گرتووهو‬

‫له پێشمهرگه‬

‫لێیشیان وهردهگرین‬

‫وهربگیرێت‬

‫سزا دهدرێ‪ ،‬بهاڵم ئێمه زۆرمان لهكهس‬ ‫نهكردووه”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئهوانهى ئهندامى خۆمانن‬ ‫بهپێى پهیڕهو وهرمان گرتووهو لێیشیان‬ ‫وهردهگرین الى پارتیش ههروایه‪،‬‬ ‫ههرجارهو بهجۆرێك وهریدهگرن‪ ،‬ههر‬ ‫پێشمهرگهیهك ئابوونە نهدا ئاساییه‬ ‫بهاڵم نهڵێت ئهندامى یهكێتیم”‪.‬‬ ‫بهپێی یاسای حزبهكانی ههرێمی‬ ‫كوردستانی عێراق‪ ،‬كاری حزبایهتی‬ ‫له دامودهزگاكانی وهزارهتی كاروباری‬ ‫پێشمهرگهو هێزهكانی ئاسایشی ناوخۆ‬ ‫قهدهغهیهو بهپێی یاسای وهزارهتی‬ ‫پێشمهرگه‪ ،‬ئهركی پێشمهرگه پاراستنی‬ ‫كیانی سیاسیی ههرێم و سیستمی حوكمه‬ ‫دیموكراتییهكهی و پارێزگاریكردن له‬ ‫دهزگا دهستورییهكانی‪.‬‬

‫وهزارهتی پێشمهرگه بێ ئاگایى خۆیان‬ ‫له وهرگرتنى ئابوونە لهناو هێزهكانى‬ ‫پێشمهرگهدا نیشان دهدهن‪ ،‬بهرپرسێكى‬ ‫ئهو وهزارهته دهڵێت بهدواداچوونى بۆ‬ ‫دهكهین سزایان دهدهین‪.‬‬ ‫جهمال ئیمینیكی‪ ،‬سوپاساالرى‬ ‫وهزارهتى پێشمهرگه به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬بهپێی یاسا نابێ ئابوونە له‬ ‫پێشمهرگه وهربگیرێت و وهرگرتنی‬ ‫كارێكی نایاساییه‪ ،‬ئێمه ئاگاداری ئهو‬ ‫بابهته نین‪ ،‬بهاڵم بهدواداچوونی وردی‬ ‫بۆ دهكهین و سزایان دهدهین”‪.‬‬ ‫ساڵی ‪2014‬دا مهسعود بارزانی‬ ‫سهرۆكی پێشووی ههرێمی كوردستان و‬ ‫فهرماندهی گشتیی هێزه چهكدارهكان‪ ،‬له‬ ‫رێنماییهكی حهوت خاڵیدا بۆ وهزارهتی‬ ‫پێشمهرگه داوایكرد‪ ،‬به هیچ جۆرێك‬

‫كاری رێكخستن و حزبایهتی لهناو‬ ‫وهزارهت نهكرێت و جهختیكردهوه‪ :‬ئهو‬ ‫كهسهی بیهوێ لهناو وهزارهت حزبایهتی‬ ‫بكات‪ ،‬با دهست لەكار بكێشێتهوهو‬ ‫بگهڕێتهوه بۆ الی حزبهكهی خۆی‪.‬‬ ‫له خاڵێكی رێنماییهكهدا دهڵێت‪:‬‬ ‫پێویسته ههرچی زووتر هێزی‬ ‫پێشمهرگهی كوردستان به ڕێكوپێكی‬ ‫یهكبخرێتهوه بهشێوهیهك كه نابێ‬ ‫حزبایهتی تێدابێ‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه شاخهوان رهووف‬ ‫بهگ‪ ،‬بڕیاردهرى لیژنهی پێشمهرگهو‬ ‫ناوخۆ له پهرلهمانى كوردستان به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬ههفتهى رابردوو‬ ‫سهردانى وهزیرى پێشمهرگهمان كرد‬ ‫پێى وتین وهرگرتنى ئابوونەمان‬ ‫لهناو پێشمهرگهدا به بڕیار قهدهغه‬

‫كردووه‪ ،‬ههروهها سهردانى وهزیرى‬ ‫ناوخۆم كردووه ئهوانیش وتیان‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییهكان ئاگاداردهكهینهوه‬ ‫فۆڕمى حزبیی و ئابوونە لهناو پۆلیسدا‬ ‫وهرنهگیرێت‪ ،‬ههدوو وهزیرهكه وتیان‬ ‫رێگه بههیچ الیهنێك نادهین ئابوونە‬ ‫وهربگرێتو فۆڕمى حزبیی دابهشبكات”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬وهرگرتنى ئابوونە به تهواوى‬ ‫پێچهوانهى یاسایهو بههیچ شێوهیهك‬ ‫رێگه به وهرگرتنى ئابوونەو دابهشكردنى‬ ‫فۆڕمى حزبیی نادهین‪ ،‬بهاڵم پێشمهرگهو‬ ‫پۆلیس پهیوهندیمان پێوهدهكهن كه‬ ‫ئابوونەیان لێوهردهگیرێت ههم لهالیهن‬ ‫پارتییهوهو ههم ناو یهكێتى بهاڵم بهزۆرى‬ ‫له سنوورى یهكێتى ئهم حاڵهتانه ههیه‪،‬‬ ‫ههرپێشمهرگهو پۆلیسێك سێ ههزار‬ ‫دینارى لێوهردهگیرێ”‪.‬‬

‫نه‌وه‌ى‌نوێ‌پێچه‌وانه‌ى‌هه‌ڵوێسته‌كانى‌سیاسه‌ت‌ده‌كات‬

‫ئەبوبەکر هەڵەدنی‪ :‬رۆژگار دەریخست ئەو نەهجە سیاسەتکردنە شکستخواردووە‬ ‫زەمەن‬ ‫نهوهى نوێ به پێچهوانهى‬ ‫بهیاننامهیهكى رهسمى خۆى كه‬ ‫پێش ههشت مانگ باڵوى كردهوهو‬ ‫به ههموو شێوهیهك رهتی دەكردهوه‬ ‫لهگهڵ سەرکردایەتی پارتی و یهكێتیدا‬ ‫كۆببێتهوه‪ ،‬بهاڵم هەفتەی رابردوو‬ ‫لهماوهى دوو ڕۆژدا لهگهڵ یهكێتىو‬ ‫پارتیدا كۆبوونهوهو بهوتهى بهرپرسێكى‬ ‫ئهو جواڵنهوهیه ناكرێت دهرگاى گفتوگۆو‬ ‫دیالۆگ دابخرێت لهنێوان حزبهكاندا‪.‬‬ ‫سهرهتاى ئهمساڵ سهاڵحهدین بههادین‬ ‫ئهمیندارى گشتى یهكگرتووى ئیسالمى‬ ‫لهگهڵ مهسعود بارزانى سهرۆكى پارتیدا‬ ‫كۆبوویهوه‪ ،‬ئهو كۆبوونهوهیه هاوكات‬ ‫بوو لهگهڵ نزیكبوونهوهى یهكگرتوو و‬ ‫نهوهى نوێ له یهكترى‪ .‬بهاڵم نهوهى نوێ‬ ‫بهیاننامهیهكى توندى باڵوكردهوه‪ ،‬لهو‬ ‫كاتهدا بهیاننامهكه یهکگرتووى ئیسالمى‬ ‫نیگهران كردو بیرۆكهى دروستكردنى‬ ‫بهرهیهكى ئۆپۆزسیۆنی ههڵوهشاندهوه‪.‬‬ ‫له بهیاننامهكهى جواڵنهوهی نهوهی‬ ‫نوێ دا هاتبوو‪ :‬ئێمه له جواڵنهوهی‬ ‫نهوهی نوێ وهكو هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ڕاستهقینه‪ ،‬به ههموو شێوهیهك رهتی‬ ‫دهكهینهوه كه لهگهڵ یهكێتی و پارتیدا‬ ‫دانیشتن بكهین‪ ،‬چونكه ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫بهمانای ئهوه نییه كه لهگهڵ جوتحزبی‬ ‫یهكێتیی و پارتییدا دابنیشی لهپێناو‬ ‫پۆست و پاره یان ههر مهبهستێكی‬ ‫شهخسیی و حزبییدا‪.‬‬ ‫له بهشێكى ترى بهیاننامهكهدا ئاماژه‬ ‫بهوهكرابوو‪ ،‬ههر هێزێك لهگهڵ یهكێتیی‬ ‫و پارتییدا دابنیشێ‪ ،‬ئهوه ئێمه نه‬ ‫بههاوپهیمانی خۆمانی دهزانین و نه كاری‬ ‫هاوبهشی لهگهڵدا دهكهین‪ ،‬چونكه ههر‬ ‫هێزێك له بهرهی خهڵكدابێ‪ ،‬پێویسته‬ ‫دووربێ لهو جوتحزب و بنهماڵهیهو ئێمه‬ ‫له نهوهی نوێ پێمانوایه‪ ،‬چهنده دووربی‬ ‫له یهكێتیی و پارتی‪ ،‬ئهوهنده له خهڵك و‬ ‫هاواڵتیانهوه نزیك دهبی‪.‬‬

‫ئهندامى‬ ‫ههڵهدنى‪،‬‬ ‫ئهبوبهكر‬ ‫سهركردایهتى یهكگرتووى ئیسالمى‬ ‫سەبارەت بەو دوورکەوتنەوەیەی یەکگرتوو‬ ‫و نەوەی نوێ به“زهمهن”ى وت‪“ :‬ئاساییه‬ ‫لهنێوان حزبهكاندا كۆبوونهوه ههبێ‪،‬‬ ‫كاتى خۆى هیچ بایهخێكمان بهو رهخنهو‬ ‫قسانهى ئهوان نهدا‪ .‬رۆژگار دهریخست كه‬ ‫سهیركردنى ههموو الیهنهكان وهكویهك به‬ ‫دوژمن‪ ،‬لهالیهكى ترهوه پێت وابێ خۆت‬ ‫سهرمهشقى ئۆپۆزسیۆن بیت و ئهوهى تۆ‬ ‫دهیڵێیت تهواوه‪ ،‬نههجێكى ناتهندروسته”‪.‬‬ ‫“ئەوان‬ ‫وتیشى‪:‬‬ ‫هەڵەدنی‬ ‫ههڵویستهكانیان ههمیشه شكاندنى‬ ‫بهرامبهره به حساب خۆیان بكهنه‬ ‫سهرمهشقى خهباتى ئۆپۆزسیۆنى‪،‬‬ ‫پێیانوایه به شكاندنى بهرامبهر خهڵك‬ ‫لهدهورى خۆى كۆدهكاتهوه‪ .‬دهركهوت ئهم‬ ‫نههجه له كوردستاندا شكستخواردووهو‬ ‫بێجگه له دوورخستنهوهى بهرهى چاكسازیى‬ ‫لهیهكترى‪ ،‬هیچى لێناكهوێتهوه”‪.‬‬ ‫ههفتهى رابردوو ههریهكه له یهكێتىو‬ ‫پارتى به جیا سهردانى نهوهى نوێیان كردو‬ ‫لهگهڵ خۆبەخشەکانی ئەو جواڵنەوەیەدا لە‬ ‫هەولێرو سلێمانی كۆبوونهوه‪.‬‬ ‫كاوه عهبدولقادر‪ ،‬جێگرى سهرۆكى‬ ‫فراكسیۆنى نهوهى نوێ له پهرلهمانى‬ ‫كوردستان به“زهمهن”ى وت‪“ :‬لهبهرئهوهى‬ ‫ئێمه پێشتر بڕیارمان دابوو به لیستى‬ ‫سهربهخۆ بهشداربین‪ ،‬بۆیه یهكێتىو پارتى‬ ‫لهو كۆبوونهوانهدا داوایان لێكردین بە یهك‬ ‫لیست بهشدارى ههڵبژاردنى ئهنجومهنى‬ ‫پارێزگاى كهركوك بكهین‪ .‬پێمان وتن‬ ‫داوكارییهكهتان تاوتوێ دهكهین‪ .‬ئهوان‬ ‫هاتوونهته الى ئێمهو داواى كۆبوونهوهیان‬ ‫لێكردووین‪ ،‬ههموومان لهم واڵتهدا دهژین و‬ ‫ناكرێت دهرگاى گفتوگۆو دیالۆگ دابخهین‪.‬‬ ‫كێشهى ئێمه لهگهڵ پارتىو یهكێتى‬ ‫شهخسی نییه‪ ،‬ئێمە ركابهرى سیاسین‬ ‫نەک دوژمنى ساسی”‪.‬‬ ‫لهسهر ئهو كۆبوونهوهیه سهركهوت‬ ‫شهمسهدین‪ ،‬ئهندامى فراكسیۆنى ئایندە له‬ ‫پهرلهمانى عێراق نووسیویهتى‪“ :‬ئهوانهی‬ ‫تا دوێنێ ههڕهشهی “ههڵواسین”ی كوڕانی‬

‫بنهماڵهیان دهكرد‪ ،‬ئهمڕۆ له حزوری‬ ‫پیاوانی بنهماڵهدا دهیانبینینهوه‪.‬‬ ‫سەرکەوت شەمسەدین لە نووسینێکی‬ ‫تردا دەڵێت‪ :‬هیچ شتێك هێندهی‬ ‫كات بههێز نییه بۆ دهرخستنی رووی‬ ‫راستهقینهی ئهوانهی بانگهشهی باق‬ ‫و بریق دهكهن‪ ،‬ههمووان تێگهیشتن كه‬ ‫ئیتر ناتوانرێ تا سهر له پشتی پهردهوه‬ ‫سهفهقات بكهیتو لهسهر شاشه پهالمار‬ ‫بدهیت‪ .‬چیتر هیچ بودهڵ و دهنگێكی‬ ‫نهشاز ناتوانێ بانگهشهی ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫د‪ .‬جهالل حهسهن‪ ،‬مامۆستاى‬ ‫زانسته سیاسییهكان له زانكۆى سلێمانى‬ ‫پێى وایه‪ ،‬كۆبوونهوهى نێوان حزبهكان‬ ‫كێشهیهكى گهوره نییه‪ ،‬بەڵکو جواڵنەوەی‬ ‫نهوهى نوێ كردى به كێشه‪ ،‬بهاڵم بهسهر‬ ‫خۆیدا شكایهوه‪.‬‬ ‫د‪ .‬جەالل بۆ “زەمەن” دەڵێت‪:‬‬ ‫“رهخنهگرتن له دانیشتنى الیهنهكانى‬ ‫تر لهگهڵ دهسهاڵتداو دواتر خۆى‬ ‫لەگهڵیاندا دادهنیشێ‪ ،‬خوێندنهوهیهكى‬ ‫نائهكادیمیانهیه بۆ حزبو سیاسهتکردن‪.‬‬ ‫حزبی سیاسی پرۆژهى ههیه پێویسته‬ ‫لهگهڵ الیهنى بهرامبهردا دابنیشێ‪ ،‬حزبی‬ ‫سیاسی ماناى چیه ئهگهر نهتوانێ لهگهڵ‬ ‫حزبەکانی تردا کۆببێتەوە و گفتوگۆ‬ ‫بکات؟”‪.‬‬ ‫ئهو پسپۆڕهى زانسته سیاسیهكان‬ ‫ئهوهشی وت‪“ :‬بۆچوون گۆڕین نائاساییه‪،‬‬ ‫كێشهكه لهوهدابوو نهوهى نوێ شتێكى‬ ‫ئاساییان كرد به نائاسایی‪ ،‬رێگا دروستهكه‬ ‫ئهوهیه لهگهڵ حزبی تردا دابنیشی‪ .‬نهوهى‬ ‫نوێ تازەن له حزبایهتیدا‪ ،‬ههڵبژاردنیش‬ ‫چهند ساڵێكى ماوه بۆیه ههڵوێست‬ ‫دهربڕین وهكو جاران زۆر گرنگ نییه”‪.‬‬ ‫هەروەها رۆژنامەنووس هەژار حەمەالو‬ ‫لە نووسینێکدا کە لە دواالپەڕەی رۆژنامەی‬ ‫“زەمەن”دا باڵوبۆتەوە‪ ،‬سەبارەت بە نەوەی‬ ‫نوێ دەڵێت‪ :‬تۆ لهکاتی کۆبوونەوەی‬ ‫سهاڵحهدین بههادین و مهسعود بارزانیدا‬ ‫بهیاننامهی فهرمی دهربکهیت و پێتوابێ‬ ‫کارهسات روویداوه‪ ،‬کهچی خۆت دوای‬

‫لەماوەی دوو رۆژدا نەوەی نوێ لەگەڵ بەرپرسانی پارتی و یەکێتیدا کۆبوونەوە‬ ‫چهند مانگێک بچی لهگهڵ بارزانیشدا نا‬ ‫بهڵکو لهگهڵ ئهندامێکی سهرکردایهتی‬ ‫پارتیدا دابنیشی‪ ،‬تۆیەک باسی هەڵواسینی‬ ‫خهڵک بکهیت لهبهر دهرکی سهراو دواتر‬ ‫داوای شهفاعهتیان لێبکهیت بۆ ئهوهی چاو‬

‫له کێشه یاساییهکانت بپۆشن‪ ،‬ئهوه ناو‬ ‫لێدهنێی چی؟‬ ‫هەروەها هەژار حەمەالو دەشنووسێ‪:‬‬ ‫ملمالنێی سیاسی خهڵکی پشوودرێژو‬ ‫هاوسهنگ و سهالری دهوێ‪ ،‬خهڵکێکی‬

‫دهوێت چی بۆ خۆی به ڕهوا و حهالڵ‬ ‫زانی بۆ کهسانی دیکهش به ڕهواو حهاڵڵی‬ ‫بزانێ نهک خهریکی بیدعهی سیاسی بێ و‬ ‫پێیوابێ که خۆی سهری خسته ناو لمی‬ ‫بهرژهوهندییهکانیهوه ئیتر خهڵک نایبینێ‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫“زه‌مه‌ن”‌ورده‌كاریی‌گۆڕانكارییه‌كان‌باڵوده‌كاته‌وه‌‬

‫دوای گۆڕینی پارێزگاری هەولێر‬ ‫‪ 70‬بەرپرسی تر دەگۆڕدرێن‬ ‫زهمهن ‪ -‬ههولێر‬ ‫لهدوای گۆڕینی پارێزگاری ههولێر‪،‬‬ ‫بڕیارە ئەو گۆڕانکارییانە بەڕێوەبەری چەند‬ ‫فهرمانگهیەکی ترو بەڕێوەبەره گشتییهكانی‬ ‫ئهو پارێزگایە بگرێتەوە كه بەگوێرەی‬ ‫زانیارییەکانی “زەمەن”‪ ،‬سهرجهم ئهو‬ ‫پۆستانهی ئهو گۆڕانكارییه دهیانگرێتهوه‬ ‫نزیكهی ‪ ٧0‬پۆست دهبن‪.‬‬ ‫بهپێی وتهی سهرۆكی ئهنجومهنی‬ ‫پارێزگای ههولێر‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی ههیه‬ ‫له شاری ههولێر‪ ،‬نزیكهی بیست ساڵه‬ ‫لهو پۆستهدایهو ئێستا ئیتر پێویستە‬ ‫بگۆڕدرێن‪.‬‬ ‫عهلی رهشید‪ ،‬سهرۆكی ئهنجومهنی‬ ‫پارێزگای ههولێر سەبارەت بە بهرنامهی‬ ‫حكومهت بۆ گۆڕانكاری له سنوری‬ ‫پارێزگای ههولێر به “زهمهن”ی وت‪“ :‬له‬ ‫كابینهی نوێدا تائێستا كۆمهڵێك پۆستی‬ ‫وزاریی ههن حزبهكان لهسهری رێكهوتوون‪،‬‬ ‫بهاڵم گۆڕانكارییهكان ئهنجام نهدراون‪.‬‬ ‫پۆستهكانیش بریتین له كۆمهڵێك‬ ‫بریکاری وهزیرو بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫دیوان‪ ،‬كه ههموو ئهو پۆستانه پهیوهستن‬ ‫به بهركهوتهی حزبه بهشداربووهكانی‬ ‫حكومهتەوە‪ .‬حكومهت بهرنامهو پالنی‬ ‫خۆی ههیهو له كهمترین ماوهدا دهبێ ئهو‬ ‫پۆستانه پڕ بكرێنهوه یاخود ئاڵوگۆڕیان‬ ‫تێدا بكرێت”‪.‬‬ ‫پارێزگای‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫سەرۆکی‬ ‫هەولێر روونیكردهوه‪ :‬دوای گۆڕانكاری و‬ ‫ئاڵوگۆڕ له پۆستی بریکاری وهزیرهكان و‬

‫بەڕێوەبەری گشتی دیوانی وهزارهتهكان‪،‬‬ ‫ئاستی‬ ‫لهسهر‬ ‫گۆڕانكارییهكان‬ ‫پارێزگاكانیش دهستپێدهكات‪.‬‬ ‫“ئێمه له سنووری پارێزگای ههولێر‬ ‫‪ 13‬بەڕێوەبەری گشتیمان ههیه‪ .‬ئهو‬ ‫پۆستانهش پهیوهندی به دهسهاڵتی وهزیره‬ ‫پهیوهندیدارهكان و پارێزگارو بهركهوتهی‬ ‫حزبهكانهوه ههیه‪ .‬دوای ئهوهی بڕیاردرا‬ ‫بۆ ئهنجامدانی گۆڕانكارییهكان‪ ،‬دهبێ‬

‫پارێزگاری ههولێر بۆ ههر پۆستێك پێنج‬ ‫كاندید بۆ ئهنجومهنی پارێزگا بنێرێ‪.‬‬ ‫ئهنجومهنی پارێزگاش لهرێی دهنگدانهوه‬ ‫سێ كهس ههڵدهبژێرێت بۆ ههر پۆستێك و‬ ‫ئهنجومهنی پارێزگا ناوی ئهو سێ كهسه بۆ‬ ‫ئهنجومهنی وهزیران بهرزدهكاتهوه“‪.‬‬ ‫سهبارهت بهوهی گۆڕانكارییهكان‬ ‫گشتییهكانی‬ ‫بەڕێوەبەره‬ ‫سهرجهم‬ ‫پارێزگای ههولێر دهگرێتهوه یان نا؟ عهلی‬

‫موچەی پێشمەرگە هاوتای‬ ‫سوپای عێراق دەکرێ؟‬ ‫زەمەن‬ ‫بۆ هاوتاکردنی موچەی پێشمەرگە‬ ‫بە سوپای عێراق‪ ،‬پهرلهمانى كوردستان‬ ‫ههوڵى ئامادهكردنى پرۆژهیاسایەک‬ ‫دەدات‪ ،‬بەاڵم وەزارەتی پیشمەرگە‬ ‫دەڵێت‪ :‬هەموو ئەمانە پەیوەستن بەوەی‬ ‫بەغدا ئەو بودجەیە دابین بکات ئەگەرنا لە‬ ‫توانای هەرێمی کوردستاندا نییە‪.‬‬ ‫ئێستا موچەی پێشمەرگەیەک‬ ‫النیکەم ‪ 500‬هەزار دینارە‪ ،‬موچەی هەر‬ ‫سەربازێکی سوپای عێراقیش‪ ،‬النیکەم‬ ‫یەک ملیۆن دینارە‪ .‬ئەگەر ئەو موچەیە‬ ‫هاوتا بکرێ بەگوێرەی خەماڵندنی‬ ‫بەرپرسانی وەزارەتی پێشمەرگە‪ ،‬بۆ هەر‬ ‫مانگێک پێویستیان بە ‪ 120‬تا ‪ 140‬ملیار‬ ‫دینارە‪.‬‬ ‫هاوتاکردنی موچەی پیشمەرگە بە‬ ‫سوپای عێراق‪ ،‬باسێکە حەوت ساڵ‬ ‫لەمەوبەر هێنرایە ئاراوە‪ ،‬ئەویش کاتێک‬ ‫بوو کە پەرلەمانی کوردستان ساڵی‬ ‫‪ 2014‬بڕیاری ژمارە ‪19‬ی تایبەت بە‬

‫یەکخستنەوەی پێشمەرگەی دەرکرد‬ ‫کە یەکێک لە خاڵە بنەڕەتییەکانی‪،‬‬ ‫هاوتاکردنی موچەی پێشمـەرگەبوو بە‬ ‫سوپای عێراق‪.‬‬ ‫عوسمان سێدهرى‪ ،‬جێگرى سهرۆكى‬ ‫لیژنهى پێشمهرگهو ناوخۆ له پهرلهمانى‬ ‫كوردستان راگەیاند‪ :‬سەبارەت بەم پرسە‪،‬‬ ‫پرۆژهیەک ئامادهیه‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی‬ ‫توانای دارایی هەرێم سنووردارە‪ ،‬چاوهڕێى‬ ‫حكومهتى عێراق دەکەن بۆ ناردنى‬ ‫بودجهى پێشمهرگه‪.‬‬ ‫عوسمان سێدەری بۆ زەمەن‬ ‫وتی‪“:‬پڕۆژەکە ئامادەیەو هەڵسەنگێنراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە دەزانین حكومهتی هەرێم‬ ‫لەبەرئەوەی توانای دارایی سنووردارە‪،‬‬ ‫ناتوانێ ئێستا جێبهجێى بكات بۆیه‬ ‫ئێمهش ناتوانین تێپهڕێنین‪ .‬هەوڵی‬ ‫تەواوی خۆمان دەدەین ئەگەر موچهش‬ ‫هاوتا نهكرێت‪ ،‬ئەوا دهرماڵهى پێشمهرگه‬ ‫خهرج بکرێت”‪.‬‬ ‫پێشتر لەناو هێزی پیشمەرگەدا‪،‬‬ ‫دەرماڵە بەمجۆرە خەرج دەکرا بۆ‬ ‫پێشمەرگەی خێزاندار‪ ٧0‬ههزارو بۆ ههر‬

‫منداڵێك ‪ 15‬ههزار دینار خهرج دهكرا‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی قەیرانی داراییەوە‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 2016‬ئەو دەرماڵەیە راگیرا‪.‬‬ ‫سەبارەت بە جێبەجێنەکردنی بڕیاری‬ ‫ژمارە ‪19‬ی پەرلەمانی کوردستان بۆ‬ ‫هاوتاکردنی موچەی پیشمـەرگە بە‬ ‫سوپای عێراق‪ ،‬جهبار یاوهر ئهمیندارى‬ ‫گشتیى وهزارهتى پێشمهرگه بۆ “زهمهن”‬ ‫روونیکردەوە‪ ،‬لهبهرئهوهى حكومهتى‬ ‫ههرێم له قهیراندایه‪ ،‬نەیتوانیوەو ناتوانێ‬ ‫موچهى پێشمهرگه هاوتا بکات به سوپاى‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫جەبار یاوەر وتی‪“ :‬موچەى هێزى‬ ‫پێشمهرگه مانگانە له سنوورى ‪120‬‬ ‫ملیار تا ‪ 140‬ملیار دیناردایه‪ .‬له دوو‬ ‫حاڵهتدا دهتوانرێت موچە هاوتا بکرێ‬ ‫یان ئهوەیە حكومهتى ههرێم له قهیرانى‬ ‫دارایى رزگاری ببێ یان حكومهتى عێراق‬ ‫بودجهى پێشمهرگه وهك بودجهى سیادى‬ ‫خهرج بكاتو ههموو مافەکانی پێشمهرگه‬ ‫به موچهو چهكو تهمهنىو جلوبهرگەوە‬ ‫دابین بكات‪ .‬ئەگەرنا ئێستا هەرێم خۆی‬ ‫ناتوانێ ئەو بڕیارە جێبەجێ بکات”‪.‬‬

‫رهشید وتی‪“ :‬مهرج نییه گۆڕانكارییهكان‬ ‫تهواوی بەڕێوەبەره گشتییهكان بگرێتهوه‪،‬‬ ‫رهنگه ههندێكیان لهشوێنی خۆیان‬ ‫بمێننهوه‪ .‬یا ههندێك بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫ههن بهوهكالهت بهڕێوه دهبرێن یا دهبێ‬ ‫ئهو كهسانهی ئێستا پۆستهكان بهوهكالهت‬ ‫بهڕێوه دهبهن له شوێنهكانیان جێگیر‬ ‫بكرێن یاخود كهسانی دیكه بخرێنه‬ ‫شوێنیان”‪.‬‬

‫بێجگه له بەڕێوەبەره گشتییهكان‪،‬‬ ‫ژمارهیهكی زۆر بەڕێوەبەری فهرمانگه‬ ‫ههن كه بڕیاره ئهوانیش گۆڕانكارییەکە‬ ‫بیانگرێتەوە‪ .‬لەمبارەیەوە سهرۆكی‬ ‫ئهنجومهنی پارێزگای ههولێر وتی‪:‬‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫گۆڕینی‬ ‫“دهسهاڵتی‬ ‫بەڕێوەبەرایهتی فهرمانگهكان لهدهسهاڵتی‬ ‫وهزیری پهیوهندیداره به تهنسیق لهگهڵ‬ ‫پارێزگاردا‪ .‬دهسهاڵتی ئهنجومهنی پارێزگا‬

‫لهبهرامبهر ئهو بەڕێوەبەرانه تهنیا‬ ‫ئهوهندهیه ئهگهر كاندیدێك نهشیاوبێ بۆ‬ ‫ئهو پۆسته بهههر هۆكارێكبێ‪ ،‬دهتوانین‬ ‫به نووسراو وهزیری پهیوهندیدارو پارێزگار‬ ‫ئاگادار بكهینهوه بۆ ئهوهی كاندید‬ ‫نهكرێت بۆ ئهو پۆسته‪ .‬چونكه دانانی ئهو‬ ‫بەڕێوەبەرانه پێویستی بهفهرمانی وزاریی‬ ‫ههیه لهالیهن وهزیری پهیوهندیدارهوه نهك‬ ‫ئهنجومهنی پارێزگا”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی قسەی عهلی رهشید‪ ،‬نزیكهی‬ ‫‪ 13‬بەڕێوەبەری گشتیی و ‪ 44‬بەڕێوەبەری‬ ‫فهرمانگه ههن له سنووری پارێزگای‬ ‫ههولێر‪ ،‬كه رهنگه گۆڕانكاری بیانگرێتهوه‪.‬‬ ‫تێکڕای ئهو پۆستانهش نزیكهی حهفتا‬ ‫پۆست دهبن‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی ئەو پرسیارەی ئایا‬ ‫لهسهر چ بنهمایهك ئهو گۆڕانكارییانه‬ ‫ئهنجام دهدرێن؟ سهرۆكی ئهنجومهنی‬ ‫پارێزگای ههولێر روونی دەکاتەوە‪ ،‬هەندێ‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی ههن ماوهیهكی زۆر‬ ‫لهو پۆستهدا ماوەتەوە‪ .‬ههیه ‪ 19‬ساڵه‬ ‫بەڕێوەبەری گشتییه‪ ،‬ههندێكیشان ههیه‬ ‫رهخنه لهسهر ئهدائیان ههبووه‪.‬‬ ‫سهرۆكی ئهنجومهنی پارێزگا رهتی‬ ‫دهكاتهوه‪ ،‬هیچ بەڕێوەبەرێكی گشتیی‬ ‫كهیسی گهندهڵی ههبێ و بههۆی ئەوەوە‬ ‫له پۆستهكهی دووربخرێتهوه‪ .‬عهلی‬ ‫رهشید لهم رووهوه دهڵێت‪“ :‬ئێمه وهك‬ ‫ئهنجومهنی پارێزگا هیچ كهیسێكی‬ ‫گهندهڵی بەڕێوەبەری گشتییهكانمان بۆ‬ ‫نههاتووهو باوهڕیش ناكهین كهیسی لهو‬ ‫شێوهیه ههبێ‪ ،‬بهاڵم بەڕێوەبەر ههیه‬ ‫خهڵك سكااڵو رهخنهی لێی هەیە‪ ،‬یان‬ ‫دەستەی دهسپاكی داوای هەیە لهسهریان”‪.‬‬

‫سلێمانی لە ریزبەندی یەكەمی‬ ‫رووداوەكانی هاتوچۆدایە‬

‫مەزهەر كەریم‬ ‫بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتیی هاتوچۆی هەرێم‪ ،‬لە نۆ مانگی‬ ‫ئەمساڵدا ‪ 2601‬ڕووداوی هاتوچۆ‬ ‫تۆماركراون و بەهۆیانەوە ‪ 334‬كەس‬ ‫گیانیان لەدەستداوەو نزیکەی چوار‬ ‫هەزار کەسی تر بریندارو کەمئەندام‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫بەگوێرەی دابەشکردنی رۆژەکانی‬ ‫ئەو نۆ مانگە کە دەکاتە ‪ 2٧0‬رۆژ‪ ،‬بۆ‬ ‫هەر رۆژێک کەسێک بەهۆی رووداوەکانی‬ ‫هاتوچۆ گیانی لەدەستداوەو ‪ 14‬کەسیش‬ ‫برینداربوون‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو ئامارە کە تایبەت دراوەتە‬ ‫“زەمەن”‪ ،‬زۆرترین ڕووداوی هاتوچۆ لە‬ ‫سنووری پارێزگای سلێمانیدا روویانداوەو‬ ‫بەهۆیانەوە ‪ 118‬کەس مردوون و ‪2051‬‬ ‫کەسی تر برینداربوون‪ .‬پارێزگای هەولێر‬ ‫لە ریزبەندی دووەمدایە کە ‪ 113‬کەس‬ ‫مردوون و ‪ ٧30‬کەسی تر برینداربوون‪.‬‬

‫خاڵی جێی سەرنج لەم ئامارانەدا‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬کە ‪ 5‬تا ‪ 8‬کەس لە رووداوێکدا‬ ‫یان لەناو ئۆتۆمبێلێکدا مردوون‪.‬‬ ‫كاروان محەمەد‪ ،‬وتەبێژی هاتوچۆی‬ ‫پارێزگای سلێمانی بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“مردنی بەكۆمەڵ و بەرزبوونەوەی‬ ‫ئامارەكان لە رووداوەكانی هاتوچۆدا‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە خێزانەكان‬ ‫سەرجەمیان پێکەوە هاتوچۆ دەكەن‬ ‫ئەمەش دەبێتە هۆی مردنی بەكۆمەڵ‬ ‫بەتایبەت لەكاتی بۆنەكاندا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا خراپی رێگاوبانەكان بەشێك‬ ‫لەهۆكاری ڕودوەكانی هاتوچۆن‪ ،‬كاتێك‬ ‫دوو ئۆتۆمبیل بەیەكدا دەدەن مەرج‬ ‫نیە خەتای هەردوو ئۆتۆمبیلەكە بێت‬ ‫خەتاكە لە ئۆمبێلێكیانەوەیە سەرپێچی‬ ‫دەكات مردنی بەكۆمەڵ دروست دەبێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەئێستادا ژمارەی ‪552‬‬ ‫هەزار ئۆتۆمبیل لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫هاوچۆی پارێزگای سلێمانی ناویان‬ ‫تۆماركراوە‪ ،‬ئەمەش بەراورد بە رابردوو‬ ‫ژمارەی ئۆتۆمبێل زیادی كردووە‬

‫ئەوەش یەكێكی دیكەیە لە هۆكارەکانی‬ ‫هاتوچۆ‪ ،‬زۆرینەی رێگەكانی دەرەوە‬ ‫یەك ئاڕاستەن پڕن لەچاڵو چۆڵی و‬ ‫نەبوونی ستوونی ڕووناك کردنەوەو‬ ‫نەبوونی تابڵۆی هێڵکاری‪ ،‬بەوهۆیەوە‬ ‫زۆرینەی رووداوەكان لەسەر رێگاكانی‬ ‫دەرەوە تۆماردەكرێن”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬رێنمایی نوێیان‬ ‫هەیە لەناوشاردا‪ ،‬كە ئۆتۆمبێلی‬ ‫بارهەڵگری گەورە بۆیان نییە تا كاتژمێر‬ ‫یەك بێنە سەر شەقامی بازنەیی مەلیك‬ ‫مەحمود‪ ،‬هەروەها مەفرەزەكانی هاتوچۆ‬ ‫ئیجرائات لەگەڵ شۆفێری سەرپێچیكار‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە زۆرترین سەرپێچی‬ ‫مەترسیدار لەسەر رێگاكانی دەرەوە‬ ‫دەكرێت”‪.‬‬ ‫هەر بەپێی ئەو ئامارە ‪3959‬‬ ‫كەسیش بەهۆی رووداوەكانی هاتوچۆوە‬ ‫تووشی پێكران بوونو بریندار بوون‪،‬‬ ‫ئەمە جگەلەوەی بەشێك لە بریندارەكان‬ ‫برینەكانیان سوك بووەو لەم ئامارەدا‬ ‫تۆمارنەكراون‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەو دوو كەسەی لە سلێمانی حوكمیان دەكرد بێدەسەاڵت كراون‬ ‫هۆكاری نیگەرانییەكانی یەكێتی‬

‫بریكارێكی دەسەاڵت داماڵراو‬

‫زەمەن‬

‫یەكێكی تر لە پاساوەكانی یەكێتی بۆ‬ ‫نیگەرانبوون لە پارتی‪ ،‬وەرگرتنەوەی دەسەاڵتە لە‬ ‫بریكاری وەزیری ناوخۆ كە سەر بە یەكێتییە‪.‬‬ ‫جەالل شێخ كەریم‪ ،‬بریكاری وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬لە‬ ‫كابینەكانی پێشوودا دەسەاڵتێكی تاڕادەیەك زۆری‬ ‫هەبوو‪ .‬بەجۆرێك هەندێجار وەك “وەزیری ناوخۆی‬ ‫ناوچەی سلێمانی” وێنا دەكرا‪ .‬لەم كابینەیەدا رێبەر‬ ‫ئەحمەد وەزیری ناوخۆ دەسەاڵتەكانی سنووردار‬ ‫كردووەو ئەو دەسەاڵتانەی لێوەرگرتووەتەوە كە‬ ‫نەتوانێ وەكو رابردوو مامەڵە بكات لەوانە‪:‬‬ ‫ وەزیری ناوخۆ نووسراوی بۆ بەڕێوەبەرایەتی‬‫گشتی گومرگ و خاڵە سنوورییەكان كردووەو‬ ‫هەندێك دەسەاڵتی لە بریكار سەندووەتەوە‬ ‫بەتایبەت ئەوەی پەیوەستە بە هاتنە ناوەوەی‬ ‫ئۆتۆمبێلی گوللەنەبڕو مۆدێل كۆن‪ ،‬لە نوسراوەكەی‬ ‫وەزیردا هاتووە”بە واژۆی خودی وەزیر نەبێت‬ ‫بەهیچ شێوەیەك كار بە نووسراوی هیچ كەس و‬ ‫الیەنێك ناكرێت”‪.‬‬ ‫ وەرگرتنەوەی دەسەاڵتی لێخۆشبوون لە‬‫ئەفسەرو كارمەندی ناوخۆ‪ ،‬بریكاری وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ پێشتر بۆ لێخۆشبوون لە رسومات و‬ ‫تۆماركردن و تابلۆ بۆ ئەفسەران و هەندێك كەس‬ ‫ئەو دەسەاڵتەی هەبوو‪ ،‬بەاڵم ماوەیەكە پیادەی‬ ‫ناكات‪.‬‬

‫ناكۆكی و دوورەپەرێزیی پارتی و یەكێتی‬ ‫لە یەكتر لە دوای پێكهێنانی كابینەی نوێ چەند‬ ‫هۆكارێكی هەیە‪“ ،‬زەمەن” هۆکارەکان باڵودەکاتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوون و زانیارییەكانی “زەمەن”‬ ‫یەكێتی چەند پاساوێكی هەیە بۆ نیگەرانبوونی لە‬ ‫پارتی‪ ،‬كە بەرچاوترینیان سنوورداركردنی دەسەاڵتی‬ ‫قوباد تاڵەبانییە وەكو جێگری سەرۆكوەزیران‬ ‫بەڕادەیەكی زۆر‪.‬‬ ‫قوباد تاڵەبانی لە كابینەكانی پێشوودا بەهۆی‬ ‫هەبوونی نێچیرڤان بارزانی لە سەرۆكایەتی حكومەت‬ ‫و پاشخانی بنەماڵەكەی‪ ،‬دەسەاڵتی لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیراندا زۆربوو‪ ،‬بەاڵم لەم كابینەیەدا دەسەاڵتەكانی‬ ‫بەڕادەیەكی زۆر كەمكراوەتەوە وەكو‪:‬‬ ‫نەهێشتنی دەسەاڵتی خەرجكردن بۆ پرۆژەو‬‫بواری تر (پێشتر لە پارەی نەوت مانگانە چەند‬ ‫ملیۆن دۆالرێكی بەدەستەوەبوو)‪.‬‬ ‫ كەمكردنەوەی نەسریەی مانگانەی جێگری‬‫سەرۆكی حكومەت‪.‬‬ ‫ لێسەندنەوەی دەسەاڵتی دامەزراندنی فەرمانبەرو‬‫گواستنەوەی فەرمانبەری پلە بااڵ یان سزادانیان‪.‬‬ ‫ الوازبوونی رۆڵی لەناو ئەنجومەنی وەزیران و‬‫بڕیاری سیاسی‪.‬‬

‫پشكە پێنەدراوەكان‬

‫یەكێكی تر لەو نیگەرانیانەی یەكێتی هەیەتی لە‬ ‫پارتی‪ ،‬دواخستنی پڕكردنەوەی ئەو پۆستە حكومییانەیە‬ ‫بەر یەكێتی كەوتوون لە كابینەی نوێدا كە ئەوانیش‬ ‫بریتین لە‪ :‬سەرۆكی دەستەی ناوچە دابڕاوەكان‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەی گەشتوگوزار كە پلەكانیان وەزیرەو سەرۆكی‬ ‫دەستەی مین‪ ،‬هەروەها پۆستی بریكاری وەزارەتەكانی‬ ‫(ناوخۆ‪ ،‬سامانە سروشتییەكان) و جێگری سەرۆكی‬ ‫فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەو سێ بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی لە ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان و‬ ‫چەندین پۆستی راوێژكار‪ ،‬بەاڵم ئەمانە هەموویان تائێستا‬ ‫لەالیەن مەسرور بارزانییەوە ئیمزا نەكراون‪.‬‬

‫گرێگوێرەی كەركوك‬

‫كێشەی دانانی كادرێكی یەكێتی بۆ پۆستی‬ ‫پارێزگاری كەركوك‪ ،‬یەكێكە لە كێشە بنەڕەتییەكانی‬ ‫نێوان هەردووال‪ ،‬دوای رێكەوتنەكەی (‪)11‬ی تەمموزی‬ ‫لەسەر كاندیدی پۆستی پارێزگاری كەركوك‪ ،‬پارتی لە‬ ‫هەفتەكانی پێشوودا داوای لە یەكێتی كردبوو كە با‬ ‫زیاتر لە یەك كاندید هەبێ بۆ ئەو پۆستەو یەكێتی‬ ‫ناوی كاندیدێكی تریان رادەست بكات‪ .‬یەكێتی پێیوایە‬ ‫ئەمە پاشگەزبوونەوەیە لەو رێكەوتنەی هەیانبووە لەسەر‬ ‫ئەندازیار تەیب جەبار‪ .‬بۆیە ئەم هۆكارەیش وایكردووە‬ ‫ساردیی نێوان پارتی و یەكێتی لەوە گەورەتربێ وەك لە‬ ‫رووداوی رێگریكردن لە مەحمود سەنگاویدا رەنگیدایەوە‪.‬‬

‫“زەمەن” وەرەقە شەش خاڵییەکەی هەرێم باڵودەکاتەوە‬

‫هەرێم دەیەوێ ژمارە حسابیەكی لە بانكێكی ئەمریكا‬ ‫بۆبكرێتەوە کە بەغدا كۆنترۆڵی بەسەریەوە نەبێ‬ ‫زەمەن‬ ‫کۆتایی هەفتەی رابردوو‪ ،‬رۆژانێکی پڕ لە‬ ‫جموجوڵ و کۆبوونەوە بوو لەنێوان بەرپرسانی‬ ‫هەرێمی کوردستان و بەغدا بە جۆرێک هەر‬ ‫یەکە لە د‪ .‬بەرهەم ساڵح سەرۆک کۆمارو‬ ‫محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق‬ ‫و فوئاد حسێن وەزیری دارایی‪ ،‬بەدوای یەکدا‬ ‫هاتنە هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫دانوستان و مشتومڕەکانی نێوان‬ ‫هەولێرو بەغدا‪ ،‬گەیشتووەتە ئاستێکی توند‪.‬‬ ‫بەڕادەیەک پڕۆژەو پێشنیازەکانی یەکتر رەت‬ ‫بکەنەوە‪ .‬یان پێشنیازی نوێ بخەنە بەردەم‬ ‫یەکتر‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی لە چەند‬ ‫سەرچاوەیەکی تایبەتەوە دەست “زەمەن”‬ ‫کەوتووە‪ ،‬حکومەتی هەرێم بە شەش خاڵ‬ ‫داواکارییەکانی خۆی پێشکەشی حکومەتی‬ ‫عێراق کردووە‪.‬‬

‫خاڵەکان‪:‬‬

‫لە خاڵی یەکەمی داواکارییەکەدا ئاماژە‬ ‫بەوەکراوە‪ ،‬هەرێمی کوردستان نەوتەکەی‬ ‫ڕادەستی بەغدا بکات‪ ،‬پارەی تێکڕای نەوتی‬ ‫عێراق لە بانکێکی نێودەوڵەتی کە بارەگای لە‬ ‫شاری نیویۆرکە بەناوی ‪ DFi‬دابنرێت‪ .‬لەوێ‬ ‫هەرێم ژمارە حسابیەکی تایبەتی بۆ بکرێتەوە‬ ‫کە جیابێ لە حسابە بانکییەکەی بەغدا بە‬ ‫جۆرێک بەغدا کۆنتڕۆڵی بەسەرەوە نەبێ‪.‬‬ ‫هەروەها هاتووە کە دوای دانانی پارەی‬ ‫هەرێم لەو بانکەدا‪ ،‬دواتر پشکی هەرێم‬ ‫ڕەوانەی بانکێکی فەرعی بکرێت لەناو هەرێمی‬ ‫کوردستان‪.‬‬

‫عێراق چی دەوێ؟‬

‫دووەم‪ :‬پێدانی سەرجەم شایستە‬ ‫نەوتییەکان‬ ‫کۆمپانیا‬ ‫داراییەکانی‬ ‫و قەرزەکانی هەرێم بە قەرزەکانی‬ ‫تورکیاشەوە‪ ،‬ئەمە قەرزی کڕیارەکانی نەوت‬ ‫ناگرێتەوە کە ئێستا پارەیان الی حکومەتی‬ ‫هەرێمە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬دابینکردنی ملیارێک و ‪٥٠٠‬‬ ‫ملیۆن دۆالر بۆ حکومەتی هەرێم لەالیەن‬ ‫بەغداوە تا موچەی سێ مانگی ئەمساڵی‬ ‫فەرمانبەران کە دواکەوتووە بداتەوە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬گرەنتی ناردنی موچەو‬ ‫بودجەی هەرێمی کوردستان بە‬ ‫بودجەی حاکیمەیشەوە وەک دەرمان و‬ ‫خزمەتگوزارییەکانی دیکە لەکاتی خۆیدا‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬پێدانی پارەی کرێی‬ ‫گواستنەوەی نەوت لە خورمەڵە لە سنووری‬ ‫هەرێمی کوردستان تا دەگاتە بەندەری‬ ‫جەیهانی تورکیا‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬دیاریکردنی نوێنەری هەرێم‬ ‫لە کۆمپانیای سۆمۆ‪ ،‬هەروەها ڕاپۆرتی‬ ‫مانگانەی فرۆشی نەوتی عێراق لە جیاتی‬ ‫ئەوەی بۆ وەزارەتی نەوتی عێراق بنێردرێ‬ ‫بۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بنێردێ‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی حکومەتی هەرێم گومان دەکات‬ ‫کۆمپانیای سۆمۆ لەالیەن هەندێک میلیشیای‬ ‫شیعەوە کۆنترۆڵ کرابێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە تایبەتەکانی “زەمەن”‬ ‫روونیان کردەوە‪ ،‬ئەو شەش خاڵەی‬ ‫حکومەتی هەرێم‪ ،‬وەک داواکاری ئاراستەی‬ ‫حکومەتی عێراقی کراوە نەک وەک مەرج‪.‬‬ ‫بەاڵم شارەزایان و چاودێرانی پەیوەندی‬ ‫نێوان هەولێرو بەغدا پێشبینی دەکەن‪،‬‬ ‫قبوڵکردنی ئەم خااڵنە لەالیەن حکومەتی‬ ‫عێراقەوە ئەستەمبێ‪.‬‬

‫چاوەڕێ ناکرێ حکومەتی عێراق‪ ،‬بە‬ ‫ئاسانی ئەم خااڵنەی هەرێمی کوردستان‬ ‫قبوڵ بکات‪ .‬چونکە ئێستا حکومەتەکەی‬ ‫عادل عەبدولمەهدی لەژێر گوشارو‬ ‫پاڵەپەستۆیەکی زۆردایە بۆ ناچارکردنی‬ ‫هەرێمی کوردستان بە رادەستکردنی ‪٢٥٠‬‬ ‫هەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەوەدا ‪٪1٢‬ی پشکی هەرێم لە بودجەی‬ ‫بنێردرێ‪ .‬ئەگەرنا بە هیچ جۆرێک موچەی‬ ‫هەرێم نەنێرێ‪.‬‬ ‫بەاڵم حکومەتی هەرێم ناردنی ئەو بڕە‬ ‫نەوتەی بەستووەتەوە بە دابینکردنی ‪٪1٧‬ی‬ ‫بودجەی هەرێم‪ .‬کە ئەمەش پێشبینی‬ ‫سەرکەوتنی دانوستانەکانی زۆر کەم‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە نەدا شاكر جەودەت‪،‬‬ ‫ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە ئیئتالفی نەسر‬ ‫کە حەیدەر عەبادی سەرۆکایەتی دەکات‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬حکومەتی هەرێم دەیەوێت بەغدا‬ ‫قەرزی كۆمپانیاکانی نەوتی بۆ بداتەوە‬ ‫بەبێ ئەوەی حكومەتی فیدراڵ دەسەاڵتی‬ ‫سەرپەرشتی و سوودوەرگرتنی هەبێ لە‬ ‫نەوتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫نەدا شاکر ئاماژەی بەوەشداوە‪ ،‬کە‬ ‫حکومەتی هەرێم خۆی نەوت دەفرۆشێ‬ ‫بەبێ ئەوەی یەك بەرمیلی رادەستی بەغدا‬ ‫بكات‪ ،‬کەچی داوای خەرجكردنی موچەی‬ ‫فەرمانبەران و خزمەتگوزارییەكان و‬ ‫خەرجكردنی پشكی پێشمەرگە و ئاسایش لە‬ ‫بەغدا دەکات‪ .‬ئەگەر حکومەتی عێراق بچێتە‬ ‫ژێر باری ئەم داواکارییانەی هەرێمەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێشێلكارییەكی ئاشكرای مافی پارێزگاكانی‬ ‫ناوەڕاست و باشووری عێراقە‪.‬‬

‫“ئینفۆگرافیكى هێزهكانى پێشمهرگه” جێبەجێ دەكرێت‬ ‫سهرچین ساڵح‬ ‫سەرقاڵی‬ ‫پێشمهرگه‬ ‫وهزارهتى‬ ‫ئامادهكردنى پرۆژهیهكه بۆ رێکخستنهوهو‬ ‫پێشمهرگهو‬ ‫هێزى‬ ‫تێکەڵکردنەوەى‬ ‫یهكهكانى ‪٧٠‬و ‪ 8٠‬له چوارچێوهى یهكهیهكى‬ ‫ژمێریاریو كارگێڕییدا‪.‬‬ ‫ناوهڕاستى ساڵى رابردوو هاوپهیمانی‬ ‫نێودەوڵەتی بە سەرۆکایەتی ئەمریکا‪،‬‬ ‫پاكێجێكی ‪ 3٥‬خاڵییان بۆ یهكخستنهوهی‬ ‫هێزەکانی پێشمهرگه ئامادهكرد‪ ،‬بۆ‬ ‫جێبهجێكردنى پاكێجهكه له خولێكی‬ ‫راهێنانیاندا ‪ 31‬ئهفسهری بهڕێوهبهرایهتی‬

‫چاكسازیی پێشمهرگهیان ئامادهكرد‪.‬‬ ‫پرۆژهكه ناوى لێنراوه “ئینفۆگرافیكى‬ ‫هێزهكانى پێشمهرگه“ ناوهڕۆكى ئهم‬ ‫پرۆژهیه یهكخستنى هێزهكانى پێشمهرگهیە‬ ‫له سهرهوه بۆ خوارەوە‪ ،‬بهاڵم هێشتا‬ ‫وهزارەتى پێشمهرگه لهگهڵ یهكهكانى‬ ‫‪٧٠‬و ‪8٠‬دا نهگهیشتوونهته میكانیزمێك بۆ‬ ‫جێبهجێكردنى‪.‬‬ ‫جهبار یاوهر‪ ،‬ئهمیندارى گشتى‬ ‫وهزارهتى پێشمهرگه به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ئهو پرۆژهیه له چوارچێوهى‬ ‫‪ 3٥‬خاڵى چاكسازییدایه‪ ،‬پرۆژهیهكى‬ ‫ئامادهكراوە بهناوى “ئینفۆگرافیكى‬ ‫هێزهكانى پێشمهرگه“ ئهم پرۆژهیه‬

‫چۆنێتى یهكخستنى فهرماندەیى هێزهكانى‬ ‫پێشمهرگه له سهرهوه بۆ خوارهوه به‬ ‫هێزهكانى وهزارهتى پێشمهگهو یهكهكانى‬ ‫كاروبارى‬ ‫یهكخستنى‬ ‫‪٧٠‬و‪8٠‬ــەوە‪،‬‬ ‫كارگێڕىو ژمێریارى بهشێوازێكى یهكگرتوو‬ ‫لهژێر چهترى وهزارهتى پێشمهرگه“‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئێمه له گفتوگۆداین لهگهڵ‬ ‫فهرماندهى یهكهكانى ‪٧٠‬و ‪ 8٠‬بۆئهوهى‬ ‫میكانیزمێكى گونجاو بدۆزینهوه بۆ‬ ‫چۆنێتى جێبهجێكردنى ئهم پرۆژهیه‪،‬‬ ‫ئهگهر گهیشتینه میكانیزمێك ئهوكاته‬ ‫ههموو هێزهكانى پێشمهرگه یهكدهگرن‬ ‫لهژێر یهك فهرماندەیىو یهكهى كارگێڕى‬ ‫زیرهكى یهكهى ژمێریارى‪ ،‬بهاڵم هێشتا‬

‫نهگهیشتووینهته ئهو میكانیزمهى كه بڵێین‬ ‫گونجاوبێ”‪.‬‬ ‫بهپێى ئاماره نافهرمیهكان ژمارەی‬ ‫پێشمهرگهکانی ‪٧٠‬و ‪ 8٠‬بە نزیكهى ‪1٢٠‬‬ ‫ههزار پێشمهرگه دهخهمڵێنرێت‪.‬‬ ‫ئهحمهد لهتیف‪ ،‬لێپرسراوى راگهیاندنى‬ ‫یهكهكانى ‪٧٠‬ى یهكێتى به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ئهو لیژنه چاكسازییهى هاوپهیمانان‬ ‫سهرپهرشتى دهكهن لهناو وهزارهتدایه‪،‬‬ ‫ههر بڕیارێك كه رووى له چاكسازىو له‬ ‫خزمهتى هێزى پێشمهرگه بێتو ئهو لیژنهیه‬ ‫دهریبكات ئێمه جێبهجێى دهكهین”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬تاوهكو ئێستا هیچ نهكراوه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئامادهى چاكسازیین لهپێش ههموو‬

‫كهسێكهوه‪ ،‬بهشێكین له سیستمى بهرگریی‬ ‫عێراق و الى ئهوان چۆن بوو ئێمهش به‬ ‫ههمانشێوه ئهوه دهكهین”‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه عوسمان سێدهرى‪،‬‬ ‫جێگرى سهرۆكى لیژنهى پێشمهرگهو‬ ‫ناوخۆو ئاسایش له پهرلهمانى كوردستان‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬هاوپهیمانان لهڕێى‬ ‫راوێژكارهكانیانهوه بهردەوام فشاردهكهن‬ ‫بۆ یهكخستنهوهى هێزى پێشمهرگه‪ ،‬ئەوان‬ ‫پهرۆشن و مهبهستیانه بۆ یهكخستنهوهیان‪.‬‬ ‫بۆ ئهوهش هۆشداریان داوه له ئەگەری‬ ‫راگرتنى هاوكارییهكانیان ئەگەر ئەو پرۆسەیە‬ ‫سەرکەوتوو نەبێ‪ ،‬بۆیە نابێ کارێک بكهین‬ ‫هاوپهیمانان لێمان نیگهرانبن”‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫پرۆژهیاساى چاكسازیى ههفتهیهكى تر دهنێردرێته پهرلهمان‬ ‫زه‌مه‌ن‌–‌هه‌ولێر‬ ‫سهرچاوهیهكى بااڵ له پهرلهمانى‬ ‫كوردستان به “زهمهن”ى راگەیاند‪ :‬له‬ ‫ههفتهى داهاتوودا ههردوو پرۆژهیاساى‬

‫چاكسازیى و ههموارى یاساى وهبهرهێنان‬ ‫دهگاته پهرلهمان بۆ گفتوگۆكردنو‬ ‫پهسهندكردنى‪.‬‬ ‫پهرلهمانی كوردستان ئێستا له‬ ‫وهرزی یاساداناندایهو ماوهی ‪ 10‬رۆژی تر‬ ‫پرۆژه و پێشنیازی حكومهت و پهرلهمان‬

‫وهردهگرێ‪ .‬بهپێی پهیڕهوی ناوخۆ دهبێ‬ ‫حكومهت تا كۆتایی مانگی ئەیلول پرۆژه‬ ‫یاساكانی بنێرێته پهرلهمان‪.‬‬ ‫پرۆژەیاسای چاكسازیی له موچهو‬ ‫خانهنشینی و دهرماڵهكان له ‪ 24‬ماده‬ ‫پێكهاتووه‪ ،‬حكومهتى ههرێم لهڕێی‬

‫لیژنهیهكهوه پێداچوونهوهی بە بڕگهو‬ ‫مادهكانیدا كردووهو ئێستا كارهكانى‬ ‫تهواوبووه‪.‬‬ ‫عهبدولرهزاق مستهفا‪ ،‬وتهبێژى‬ ‫وهزارهتى پالندانان به “زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“پرۆژهكه دهمێكه ئامادهكراوهو كهمێك‬

‫تەمەنی‌خانەنشینی‌سێ‌‌دادوەر‌درێژ‌دەكرێتەوە‌‬

‫“سهرۆكى ئهنجومهنى دادوهریى فێڵ لە یاسا دەکات”‬ ‫سەرچین‌ساڵح‬ ‫بهپێى نووسراوێك كه ئیمزاى بەنگین‬ ‫قاسم‪ ،‬سهرۆكی ئهنجومهنی دادوهریی هەرێمی‬ ‫کوردستانی لهسهره‪ ،‬بڕیاری درێژكردنهوهی‬ ‫ماوەی كاركردنی هەریەکە لە دادوهران‬ ‫(عیسمەت كولیک ئیسماعیل‪ ،‬نەوزاد حسێن‬ ‫ئەسعەد‪ ،‬شوان سابیر ئەسعەد)ی بۆ ماوەی‬ ‫ساڵێک دهركردووه‪ .‬لهكاتێكدا ئهو دادوهرانه‬ ‫تهمهنیان گهیشتووهته ‪ 65‬ساڵ و بهپێى یاسا‬ ‫دهبێ خانهنشین بكرێن‪.‬‬ ‫د‪ .‬لهتیف شێخ مستەفا‪ ،‬پسپۆڕى‬ ‫یاسایىو دهستووریى ئاشکرای دەکات‪،‬‬ ‫سهرۆكى ئهنجومهنى دادوهریى لەم پرسەدا‬ ‫فێڵى كردووه کاتێک بۆ شتێکی وا‪ ،‬پهناى‬ ‫بردووەتهبهر یاسایهكى فیدراڵى‪ ،‬كه لە‬ ‫هەرێمی کوردستان نهفازی بۆ نهكراوه‪.‬‬ ‫د‪ .‬لهتیف شێخ مستەفا بۆ “زهمهن”‬ ‫وتی‪“ :‬له درێژكردنهوهى ماوهى كارى ئهو‬ ‫سێ دادوهرهدا‪ ،‬سهرۆكى ئهنجومهنى دادوهریى‬ ‫فێڵى كردووهو لهف و دهورانى كردووه به‬ ‫یاسا‪ .‬ئەو پهناى بردووەتهبهر یاسایهكى‬ ‫فیدراڵى كه لێره نهفازی بۆ نهكراوه‪ .‬بۆیه‬ ‫ناتوانێ ماوهی کارکردنی ئەو دادوەرانە درێژ‬ ‫بكاتهوه‪ ،‬هەروەها ئێستا ئهنجومهنى وهزیرانی‬ ‫هەرێم كار بهو بڕیاره ناكات‪ ،‬ئەمە دەریدەخات‬ ‫ئهگهر یاسایى بوایه ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫نهیدهتوانى كارى پێنەكات”‪.‬‬

‫د‪ .‬لهتیف ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬ئهنجومهنی‬ ‫وهزیران نووسراوێكی گشتاندووه بۆ‬ ‫وهزارهتهكان كه بههیچ شێوهیهك نابێ‬ ‫فهرمانگهكانی دهسهاڵتی جێبهجێكردن‪ ،‬داوای‬ ‫تهمدید بكهن‪.‬‬ ‫ئهبوبهكر ههڵهدنى‪ ،‬ئهندامى پهرلهمانى‬ ‫كوردستانو پسپۆڕى یاسایى سەبارەت بەو‬ ‫بڕیارەی سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەریی دەڵێت‪:‬‬ ‫بە یاسا دیاریکراوە ئەندامانی ئەنجومەنەکە‬ ‫چۆن خانەنشین بکرێن‪ ،‬بۆیە نابێ بۆ هیچ‬ ‫کەسێک دەستکاری یاساکان بکرێ‪.‬‬ ‫هەڵەدنی بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬ئهوەی‬ ‫کراوە نایاساییه چونكه بە یاسا جێگیرکراوە‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی دادوەری دواى‬ ‫گهیشتنیان به تهمهنى ‪ 65‬سااڵن‪ ،‬دەبێ‬ ‫خانهنشین بكرێن‪ .‬ئهو بڕیارهی سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەن پشتئهستوور نییه به هیچ‬ ‫یاسایهك‪ .‬بەڕاستی ئهم درێژكردنهوهیه‬ ‫بووهته نهریتێك کە بێجگه له مهحسوبیهت‬ ‫هیچ ترى له پشتهوه نییه‪ ،‬ئهگینا له ریزى‬ ‫دادوەرە گهنجهكاندا خهڵكانى تر ههن كه‬ ‫تواناو ئهزموونێكى باشیان كۆكردووەتهوهو‬ ‫پێویسته سود له تواناكانیان وهربگیرێتو‬ ‫بهێنرێنه پێشهوه“‪.‬‬ ‫“زهمهن” هەوڵیدا لێدوانی ئەنجومەنی‬ ‫دادوەریی وەربگرێت سەبارەت بەم بڕیارە‪،‬‬ ‫بهاڵم ئەنجومەنەکە وتهبێژى نهماوه تا‬ ‫روونکردنەوە بدات و ئومێد محەمەد وتەبێژی‬ ‫پێشوو وتی‪“ :‬مافی لێدوانم نییە بۆ میدیاکان”‪.‬‬

‫گۆڕانكارى بهسهردا هاتووه‪ ،‬تهنیا ئهوه‬ ‫ماوه بنێردرێته پهرلهمان‪ ،‬بهاڵم نازانین‬ ‫ڕۆژى ناردنەکەی کەیە”‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه جهالل محهمهد‪،‬‬ ‫بڕیاردهرى لیژنهى یاسایى له پهرلهمانى‬ ‫كوردستان به “زهمهن”ى وت‪“ :‬یاساى‬

‫گشتییه‪،‬‬ ‫لهبهرئهوهى‬ ‫چاكسازیى‬ ‫هەرکاتێ كه هاته پهرلهمان‪ ،‬بەزوویی‬ ‫دهدرێته لیژنهكان و دهستدهكرێت به‬ ‫خوێدنهوهیو گفتوگۆكردن لهسهرى‪،‬‬ ‫چاوهڕێ دهكهین لهم نزیكانهدا بگاته‬ ‫پهرلهمان”‪.‬‬

‫‪ 32‬پڕۆژەیاسا پێشكەشی‬ ‫سەرۆکایەتی پەرلەمان‬ ‫كراون‬

‫مەزهەر‌كەریم‬ ‫ساڵێک‬ ‫داهاتوو‪،‬‬ ‫مانگی‬ ‫تێدەپەڕێ بەسەر دەستبەکاربوونی‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫پێنجەمی‬ ‫خولی‬ ‫کوردستاندا‪ .‬لە ماوەی ئەو ساڵەدا‬ ‫بە هەموو فراکسیۆنەکانەوە ‪٣2‬‬ ‫پڕۆژەیاسا پێشکەشی سەرۆکایەتی‬ ‫پەرلەمان کراون‪.‬‬ ‫ئێستا لە پەرلەمانی کوردستاندا‬ ‫‪ 16‬فراكسیۆن هەن‪ ،‬رۆژی ‪6‬ی‬ ‫‪11‬ی ‪ 201٨‬دەستبەکاربوون‪ .‬لەو‬ ‫‪ ٣2‬پڕۆژەیاسایەش کە پێشکەش‬ ‫کراون‪ ،‬زۆربەیان پەیوەندییان هەیە‬ ‫بە رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‬ ‫و چاکسازیکردن لە موچەو‬ ‫خانەنشینیدا‪.‬‬ ‫هیوا نەسرەدین‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫گشتیی دیوانی پەرلەمانی کوردستان‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لەكۆی ئەو‬ ‫‪ ٣2‬پڕۆژەیاسایە کە ڕەهەندی‬ ‫جیاوازیان هەبووە‪ ،‬سەرجەمیان‬ ‫ڕەوانەی لیژنەکان كراون‪ .‬لە دوای‬

‫کۆتاییهاتنی پشووی هاوینەی‬ ‫پەرلەمان ‪ ٣0‬پڕۆژەی دیكە هاتوون‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك پێویست رێكاری یاساییان‬ ‫وەرنەگرتووە هەربۆیە تەنیا باسی‬ ‫‪ ٣2‬پڕۆژەكە دەكەین”‪.‬‬ ‫دابان محەمەد‪ ،‬پەرلەمانتار‬ ‫لە فراكسیۆنی گۆڕان بۆ “زەمەن”‬ ‫ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬فراکسیۆنەکەیان لە‬ ‫ماوەی ئەو ساڵەدا ‪ 12‬پڕۆژەیاسای‬ ‫لە بوارەكانی نەوتو تەندروستیو‬ ‫گەندەڵی‪،‬‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫خاڵە سنوورییەكانو زۆر بواری تر‬ ‫پێشكەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چارەنووسی‬ ‫پڕۆژەیاساکانیان‪ ،‬دابان وتی‪:‬‬ ‫“سەرۆکایەتی پەرلەمان کاتێ‬ ‫دەتوانێ پڕۆژەیاسا ڕەت بكاتەوە کە‬ ‫لەڕووی یاساییو داراییەوە كێشەی‬ ‫هەبێ‪ ،‬بەاڵم ئەو پڕۆژە یاسایانەی‬ ‫کردوون‬ ‫پێشکەشمان‬ ‫ئێمە‬ ‫باوەڕناكەم ئەو كێشانەی هەبووبێ‪.‬‬ ‫ژمارەیەكیان خوێندنەوەی بۆ كراوەو‬ ‫پەسەند نەكراوە”‪.‬‬

‫خه‌ڵك‌له‌‌هه‌ڵسوكه‌وتى‌پارتى‌و‌یه‌كێتى‌زۆر‌بێزار‌بووه‌‬

‫ئەرسەالن بایز‪ :‬خوا ئاگادارە خەڵک لە هەموو حزبەکان بێزاربووە‬ ‫زه‌مه‌ن‌–‌هه‌ولێر‬ ‫لهكاتێكدا هاواڵتیانی هەرێمی کوردستان‬ ‫چاوهڕێی ئەوەن ژیانیان باش بکرێ و‬ ‫خزمهتگوزارییهكان کە چەند ساڵێکە لێیان‬ ‫کەمکراوەتەوە باش بکرێ‪ ،‬کەچی پارتیو‬ ‫یەکێتی تازە دەگەڕێنەوە بۆ ملمالنێ‬ ‫تەقلیدییەکانی رابردوویان‪.‬‬ ‫رێگریكردن له بهرپرسێكى حزبیی کە‬ ‫بچێتە شارێکی هەرێمی کوردستانەوە‪،‬‬ ‫گومان و ترسی خستە دڵی خەڵکەوە کە‬ ‫جارێکی تر ئەزموونی دووئیدارهیى زەق‬ ‫بکرێتەوە‪.‬‬ ‫ههفتهى رابردوو لە بازگهى سماقوڵى‪،‬‬ ‫كه لهالیهن ئاسایشی پارتیهوه بهڕێوهدهبرێ‪،‬‬ ‫رێگهیان نهدا بە مەحمود سەنگاوی ئهندامى‬ ‫مهكتهبی سیاسی یهكێتى بچێته ههولێرەوە‪.‬‬ ‫ئهم رێگرییه كاردانهوەى یهكێتى بهدواى‬ ‫خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫بۆ شهوهكهى له سلێمانى تهقه له‬ ‫بارهگاى لقی چوارى پارتى كراو شەوی‬ ‫دواتر له ههولێر تەقە لە دوو بارەگای‬ ‫یهكێتى کران‪.‬‬ ‫ترسی هاواڵتیان له تەشەنەسەندنو‬ ‫تهقینهوەى بارودۆخهكه‪ ،‬ههرزوو له‬ ‫تۆڕهكۆمهاڵیهتییهكاندا دهركهوتو نیگهرانى‬ ‫خۆیان له سیاسهتى یهكێتىو پارتى‬ ‫دهربڕى‪.‬‬ ‫دەیان کۆمێنت و پۆست نووسران‬ ‫لەسەر ئەو هەڵسوکەوتە بێزراوانەی پارتی‬ ‫و یەکێتی‪ .‬هاواڵتیان راستەوخۆ سەرکردەو‬ ‫بەرپرسانی بااڵی پارتی و یەکێتییان‬ ‫تاوانبار دەکرد لەپای ئەو هەموو بەاڵیەی‬ ‫بەهۆی ملمالنێی حزبییەوە بەسەر هەرێمدا‬ ‫هێناویانە‪.‬‬ ‫بەرپرسانی حزب خۆشیان دەزانن‬ ‫له وتارێكدا کە لە رۆژنامەی کوردستانی‬ ‫نوێ باڵویکردووەتەوە بهناوى “بازگهى‬ ‫سماقوڵى” ئهرسهالن بایز‪ ،‬ئهندامى مهكتهبی‬ ‫سیاسی یهكێتى‪ ،‬ئاماژەی بە بێزارىو‬ ‫نیگەرانی هاواڵتیان داوە له حزبهكان و‬ ‫دەنووسێ‪“ :‬سهرلهبهیانى رۆژى ‪19‬ئهم‬ ‫مانگه بازگهى سماقوڵى برایانى پارتى كه‬

‫لە سەرەوە رێکەوتن‪ ،‬لە ژێرەوە بەرکەوتن!‬ ‫تهنیا سێ كیلۆمهتر له بازگهى یەکێتییەوە‬ ‫دووره‪ ،‬رێگایان به كاك مهحمود سهنگاوى‬ ‫نهدا بێته ههولێرو بهشدارى كۆبوونهوهى‬ ‫مهكتهبی سیاسی بكات‪ .‬بازگهكه بهڕێزهوه‬ ‫پێیان وتبوو بهپێى فهرمانى سهرهوهى‬ ‫خۆمان نابێ رێگاى چوونه شارى ههولێر‬ ‫به بهڕێزتان بدهین‪ .‬دواى چهندین پێوهندى‬ ‫تهلهفۆنىو نهبوونى وهاڵم بۆ هۆكارى ئهو‬ ‫رێگاگرتنه‪ ،‬كاك مهحمود بهخۆىو ههردوو‬ ‫ئۆتۆمبێلهكهیهوه گهڕایهوه سلێمانى‪ .‬ئهو‬ ‫كاره دهچێته بارى پێشێلكردنى یاساوه”‪.‬‬ ‫نوسیویشیەتی‪ ،‬لە وەاڵمی رێگرییەكەی‬ ‫“كاك مەحمود” مەكتەبی سیاسی یەكێتی‬ ‫نامەیەكی گلەیی ئامێزو رەخنەی ئاراستەی‬ ‫مەكتەبی سیاسی برایانی پارتی كرد‪،‬‬

‫وتەبێژی فەرمی یەكێتیش لەسەر شاشەی‬ ‫تەلەفزیۆنەكانەكان ناڕەزای یەكێتی راگەیاند‪.‬‬ ‫جیا لەمانەش وەكو پەرچەكردار بازگەكانی‬ ‫یەكێتی رێگایان بە چەند لێپرسراوێكی‬ ‫پارتی نەدا بچنە شاری سلێمانی‪ .‬ئینجا‬ ‫گەنجێكی سەرەڕۆ تەقەی لە بارەگای لقی‬ ‫چواری پارتی كرد لە سلێمانی هەروەكو‬ ‫چۆن دواتریش چەند گەنجێك تەقەیان لە‬ ‫چەند كۆمیتەیەكی یەكێتی لە هەولێر كرد‪.‬‬ ‫ئەرسەالن بایز هەروەها نووسیوێتى‪:‬‬ ‫“خوا ئاگاداره ئهگهر بهراستى رێگاى‬ ‫خهڵك بدهین راى خۆیان لهسهر حزبه‬ ‫حوكمڕانهكانى ئهمڕۆى كوردستان دهرببڕن‪،‬‬ ‫خهڵك نهك ههر له سیاسهتى ئهمڕۆى‬ ‫ههرێمى كوردستان رازى نین‪ ،‬بهڵكو له‬

‫ههموو حزبهكان بێزارن‪ .‬خهڵك ئارامیىو‬ ‫یهكڕیزىو “مهعاش”ى مانگانهى دهوێ”‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه ئهكرهم ساڵح‪ ،‬ئهندامى‬ ‫ئهنجومهنى سهركردایهتى پارتى به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬بهداخهوه هێشتا حزب‬ ‫له كۆمهڵگهى ئێمهدا رۆڵێكى مهدهنىو‬ ‫شارستانى نییه‪ ،‬زۆر گیروگرفت ههیه‬ ‫لهنێوان حزبهكاندا روو دهدات کە دهبێتههۆى‬ ‫ئهوهى كه لهرووى سایكۆلۆژییهوه خهڵك‬ ‫تووشی نیگهرانى بێ‪ ،‬چونكه ئهزموونى‬ ‫تاڵی رابردوو ههیه ئهمه هۆكارێكه بۆ ئهوهى‬ ‫خهڵك نیگهرانى ههبێ”‪.‬‬ ‫ئەکرەم ساڵح وتیشى‪“ :‬ههنگاوهكانى‬ ‫حكومهت دڵخۆشكهرن ئهگهر گیروگرفتى‬ ‫البهالو دهرهكى بهێڵێ‪ ،‬ههڵه تێگهیشتنێك‬

‫له كۆمهڵگاى ئێمهدا ههیهو هاواڵتى‬ ‫داخوازییهكانى راستهوخۆ له حزب دهكات‬ ‫لهكاتێكدا ئهركى حكومهته داخوازى‬ ‫هاواڵتیان جێبهجێ بكات‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫ناوچهكهمان ناسهقامگیره‪ ،‬خهڵكیش بهدواى‬ ‫سهقامگیریدا دهگهڕێت ههر ناكۆكیهك خهڵك‬ ‫مهترسی ئهوهى ههیه ژیانى تێكبچێ”‪.‬‬ ‫بهوتهى چاالكوانێكى مهدهنى‪ ،‬خهمى‬ ‫هاواڵتیان نهك له بیر كراوه بهڵكو ملمالنێى‬ ‫نێوان حزبهكانو كهسایهتى حزبهكان‬ ‫رهنگدانهوهى خراپی لهسهر ژیانى هاواڵتیان‬ ‫ههبووهو ههر هاواڵتیانیش باجى ئهو‬ ‫ملمالنێیانهیان داوه‪.‬‬ ‫رابهر تهلعهت‪ ،‬گەنجێکی چاالكوانى‬ ‫مهدهنییە لە شاری هەولێر دەڵێت‪ :‬لهسهر‬

‫ئاستى رهسمى شتێك ههیه بهناوى دهسهاڵت‬ ‫کە شهرعیهتى له هاواڵتیانو پهرلهمان‬ ‫وهرگرتووه‪ ،‬بهاڵم ئهوهى كاریگهرى لهسهر‬ ‫ههرێم ههیه هێزه كه هیچ شهرعیەتێكى‬ ‫نییهو دهتوانن دهست بۆئهو شتانه ببهن كه‬ ‫یاسا رێگهى پێنهداون‪.‬‬ ‫رابەر بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬بهرپرسهكان‬ ‫دەتوانن هێز بجوڵێننو دهستێكى نائهمیننو‬ ‫له دهرهوهى دهزگا شهرعییهكاندان‪ ،‬ئهمهش‬ ‫وایكردووە هاواڵتیان باجهكهى بدهنو لێرەدا‬ ‫ڕۆڵى حكومهتو پهرلهمان ئیفلیج بووه‪ .‬ئهو‬ ‫حاڵهتانه چهندباره دهبنهوه ههتا هێز بهو‬ ‫شێوهیهی ئێستا له دهستى نائهمیندابێو‬ ‫كوردستان بهم سیستمه بهڕێوهببرێت نابێت‬ ‫چاوهڕوانى بنهبڕكردنى ئهم دیاردانه بكهین”‪.‬‬

‫خاوى و “دزين”ى مێگابایتی هێڵهكانى ئینتهرنێت‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬بهشێك له هاواڵتیان‬ ‫دادو بێدادیانه به دهست خاوىو خراپى‬ ‫هێڵهكانى ئینتهرنێتهوه‪ ،‬بڕیاره پهرلهمانی‬ ‫كوردستان و ئهنجومهنى پارێزگای سلێمانی‬ ‫بهدواداچوونی بۆ بكهن‪.‬‬ ‫مژدە فاروق‪ ،‬دانیشتووی سۆرانە لە‬ ‫پارێزگای هەولێرو خوێندکاری زانکۆیە‬

‫دەڵێت‪ :‬تائێستا دوو هێڵم گۆڕیوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچیان وەکو ئەوەی پێویستە باش نین‪.‬‬ ‫خراپن هەر لە کەمی خێرایی تا گرانی‬ ‫کارتەکانیان و زوو تەواوبوونی مێگابایتەوە‪.‬‬ ‫من زیاد لە جارێک کارتم زوو تەواو بووە‪،‬‬ ‫هیچ کەسێ نەبووە سکااڵی خۆمی ال بکەم‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو هێڵەی بەکاری دەهێنم بەناچارییە‬

‫ئەگینا هیچ بە دڵم نییە‪.‬‬ ‫هاوڕێ مهالستار‪ ،‬سهرۆكى لیژنهى‬ ‫گواستنهوهو گهیاندن لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لهسهر‬ ‫سكااڵى هاواڵتیان لهم ههفتهیهدا لیژنهكهمان‬ ‫كۆدهبێتهوه‪ .‬ئەو سکااڵو ناڕەزاییانەی پێمان‬ ‫گەیشتووە زۆربەیان لهسهر خاوىو گرانى‬

‫كارتى ئینتهرنێته‪ .‬دواى ههڵسهنگاندنى‬ ‫سكااڵكان سهردانى وهزارهتى گواستنهوهو‬ ‫گهیاندن دهكهین تا بۆمان روون بکەنەوە‬ ‫هۆکاری لێنهپرسینهوه لە كۆمپانیاكانى‬ ‫تایبهت بهو هێاڵنه چین؟ ئێمە داوا دەکەین‬ ‫وەزارەت کۆمپانیاکان ناچار بکات بە‬ ‫بۆل‪1٤‬‬ ‫چاککردنی ئەو کێشانە”‪.‬‬

‫“زەمەن” وەرەقە ‪ 6‬خاڵییەکەی‬ ‫هەرێم بۆ بەغدا باڵودەکاتەوە‬ ‫ل‪3‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )35‬سێشەممە ‪2019/9/24‬‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫سەرژمێری بۆ بچووككردنەوەی نەتەوەی كوردە؟‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬دوو ساڵە حكومەتی‬ ‫عێراق بە پالن و کاری دامەزراوەیی‬ ‫هەمەالیەنە‪ ،‬ئامادەکاری بۆ ئەنجامدانی‬ ‫سەرژمێری گشتیی دەکات و هەنگاوی‬ ‫عەمەلی ناوە‪ ،‬بەاڵم حکومەتی هەرێم‪،‬‬ ‫تائێستا وەك پێویست ئامادەكاریی‬ ‫نەكردووەو تازە مەترسییەكانی خۆیان‬ ‫دەردەبڕێت و لیژنەیەكی دروستکردووە‪.‬‬ ‫“زەمەن” لە راپۆرتێكدا بەوردی‬ ‫هەنگاوەكانی بەغدا بۆ ئەنجامدانی‬ ‫سەرژمێری دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫لەو راپۆرتەی “زەمەن”دا كە‬ ‫لەالیەن د‪.‬محەمەد شوانی مامۆستا‬ ‫لە زانكۆی سەاڵحەدین وەك نەخشە‬ ‫رێگایەك بۆ بەردەم دەسەاڵتدارانی‬ ‫هەرێم ئامادەكراوە‪ ،‬نووسیوێتی؛ نابێ‬ ‫دەسەاڵتدارانی هەرێم رێگە بدەن بەغدا‬ ‫یەكالیەنە سەرژمێریەكە لە كەركوك و‬ ‫ناوچە دابڕاوەكان ئەنجام بدات‪ .‬هەروەها‬ ‫لە نەخشە رێگاكەدا هاتووە هەرێم‬

‫لیژنەیەكی پسپۆڕو شارەزا لە كەسانی‬ ‫خاوەن ئەزموون لە بواری ئامارو فۆرمی‬ ‫راپرسی و سەرژمێری پێكبهێنێ و بە‬ ‫وردی بە بڕگەكانی ئەو فۆرمەدا بچنەوە‪،‬‬ ‫كە بۆ سەرژمێرییەكە ئامادە كراوە‪ .‬بزانن‬ ‫ئەو پرسیارانە بۆ چ مەبەستێك دانراون‬ ‫و دواتر چۆن سودیان لی وەردەگیرێ؟‬ ‫بۆ نموونە ئایا هەر فۆرمێك بۆ كەسێكە‬ ‫یان بۆ خێزانێكە بەگشتیی؟ ئەگەر بۆ‬ ‫خێزانێكە‪ ،‬ئایا پرسیاری تێدایە داوای‬ ‫شوێنی لەدایكبوون بكات؟ ئەگەر تێیدایە‬ ‫ئایا تەنیا داوای شوێنی لەدایكبوونی‬ ‫سەرۆك خێزانەكە دەكات یان هەموو‬ ‫ئەندامانی خێزانەكە؟ ئەگەر هەر‬ ‫سەرۆك خێزانەكەیە ئایا داوای شوێنی‬ ‫لەدایكبوونی باوكی دەكات؟ ئەمە بۆ‬ ‫رێژەی كورد لە ناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی دەسەاڵتی هەرێم مەترسی‬ ‫گەورەی هەیە‪.‬‬ ‫درێژەی ئەم بابەتە لە ل ‪ ٦‬دایە‬

‫كرۆكی نیگەرانیەكانی یەكێتی‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬لەسەر چوار دۆسیە‬ ‫یەكێتی لە پارتی نیگەرانە كە بریتین لە‬ ‫دۆسیەكانی دەسەاڵتی قوباد تاڵەبانی و بریكاری‬ ‫وەزارەتی ناوخۆو ئیمزانەكردنی مەسرور بارزانی‬ ‫لەسەر وەرگرتنی دوو سەرۆك دەستەو دانانی‬ ‫پارێزگاری كەركوك‪.‬‬ ‫لە كابینەكانی پێشوو‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫حكومەت تائاستێك دەسەاڵتی هەبوو بۆ‬ ‫خەرجكردنی پارە بۆ پڕۆژەكان و دەركردنی‬ ‫فەرمانی دامەزراندن و گواستنەوەی راژەی پلە‬ ‫بااڵكان و سزادانیان‪ ،‬تاڕادەیەك وەك سەرۆكی‬ ‫حكومەتی سلێمانی مامەڵەی دەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە كابینەی نوێدا مەسرور بارزانی زۆربەی‬ ‫دەسەاڵتەكانی لێوەرگرتووەتەوە‪.‬‬ ‫بەهەمانشێوە‪ ،‬بریكاری وەزیری ناوخۆ لە‬ ‫پشكی یەكێتی‪ ،‬دەسەاڵتی پێدرابوو لەسەر پرسی‬

‫گومرگ و خاڵەسنورییەكان و هاوردەكردنی‬ ‫ئۆتۆمبێلی گولەنەبڕ و لێخۆشبوون لە ئەفسەرو‬ ‫كارمەندی ناوخۆ‪ ،‬لێخۆشبوون لە رسومات و‬ ‫تۆماركردن و تابلۆ بۆ ئەفسەران‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫زۆرێك لەو دەسەاڵتانە پیادەناكات‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی “زەمەن”‪ ،‬یەكێتی هێشتا‬ ‫بەشێك لە بەركەوتەكانی خۆی لە كابینەی نوێ‬ ‫بەتایبەتی لە پۆستی بریكاری وەزیرو سەرۆكی‬ ‫دەستەو بەڕێوەبەرە گشتییەكان و راوێژكارەكانو‬ ‫پۆستەكانی ئەنجومەنی ئاسایش وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫بەشێكی دیكەی نیگەرانییەكانی یەكێتی‬ ‫پەیوەندی بە داواكارییەكی پارتییەوە هەیە‬ ‫بۆ دیاریكردنی زیاتر لە كاندیدێك بۆ پۆستی‬ ‫پارێزگاری كەركوك‪ ،‬یەكێتی پێیوایە ئەوە‬ ‫پاشگەزبوونەوەیە لەو رێكەوتنەی هەیانبووە‬ ‫بۆل‪3‬‬ ‫لەسەر تەیب جەبار‪.‬‬

‫رای گشتی لە هەڵسوكەوتی پارتی و یەكێتی بێزارە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬لەكاتێكدا هاواڵتیانی‬ ‫هەرێمی كوردستان چاوەڕێی ئەوەن ژیانیان‬ ‫باش بكرێ و خزمەتگوزارییەكان كە چەند‬ ‫ساڵێكە لێیان كەمكراوەتەوە چاكبكرێ‪ ،‬كەچی‬ ‫پارتی و یەكێتی تازە‬ ‫دەگەڕێنەوە بۆ ملمالنێ‬

‫تەقلیدییەكانی رابردوویان‪.‬‬ ‫رێگریكردن لە بەرپرسێكی یەكێتی كە‬ ‫بچێتە هەولێرو هەر ئەو رۆژەش رێگریكردنی‬ ‫چەند كادیرێكی پارتی كە بچنە سلێمانی‪،‬‬ ‫گومان و ترسی خستە دڵی خەڵكەوە كە‬ ‫جارێكی تر ئەزموونی شەڕو دووئیدارەیی‬

‫دووبارە بكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەرسەالن بایز‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬دەڵێ “خوا ئاگادارە ئەگەر بەراستی‬ ‫رێگای خەڵك بدەین رای خۆیان لەسەر حزبە‬ ‫حوكمڕانەكانی ئەمڕۆی كوردستان دەرببڕن‪،‬‬ ‫خەڵك نەك هەر لە سیاسەتی ئەمڕۆی هەرێمی‬

‫کارەکانی ئێمە قیرتاوکردنی‬ ‫رێگا نییە بە مەتر بیپێوین‬

‫ل‪15‬‬

‫كوردستان رازی نین‪ ،‬بەڵكو لە هەموو حزبەكان‬ ‫بێزارن‪ .‬خەڵك ئارامییو یەكڕیزیو “مەعاش”ی‬ ‫مانگانەی دەوێ”‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە ئەكرەم ساڵح‪ ،‬ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی كەركوك ‪ -‬گەرمیانی‬ ‫پارتی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەداخەوە هێشتا‬

‫كۆمپانیاکانی نەوت كوردستان تااڵن دەكەن‬

‫سبه‌ینێ‌‪‌17‬ماده‌ى‌په‌یڕه‌وى‌ناوخۆى‌په‌رله‌مان‌هه‌موارده‌كرێنه‌وه‌‬

‫پهرلهمانتار ئهو مافهى دهدرێتێ له فراكسیۆنهكهى جیابێتهوه‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬پهرلهمانى كوردستان‬ ‫سهرقاڵى ههمواركردنهوهى پهیڕهوى‬ ‫ناوخۆكهیهتى‪ ،‬بهپێى ههمواره تازهكه؛‬ ‫پهرلهمانتار دهتوانێ له فراكسیۆنهكهى‬ ‫جیابێتهوهو فراكسیۆنى تر دروست بكات‬ ‫یان بچێته ناو فراكسیۆنێکى ترهوه‪.‬‬ ‫مانگى تهموزى ساڵى رابردوو‬ ‫پهرلهمانی كوردستان به زۆرینهی دهنگ‬ ‫ههمواری پهیڕهوی ناوخۆی پهرلهمانی‬ ‫پهسهندكرد‪ .‬بهپێى پهیڕهوى پهسهندكراو‬ ‫ههر پهرلهمانتارێك له پهیڕهو و پرۆگرامی‬

‫فراكسیۆنهكهی البدات یان جیابێتهوه‪ ،‬ئهوا‬ ‫فراكسیۆنهكهی بۆی ههیه دووری بخاتهوهو‬ ‫كهسێكی دیكه له شوێنی ئهو دیاری بكات‪،‬‬ ‫ههروهها ژمارهى لیژنهكانى پهرلهمانى بۆ‬ ‫‪ 15‬لیژنه كهمكردەوه‪.‬‬ ‫جهالل محهمهد‪ ،‬بڕیاردهرى لیژنهى‬ ‫كاروبارى یاسایى له پهرلهمانى كوردستان‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬خوێندنهوهى یهكهم‬ ‫بۆ پرۆژهى ههموارى پهیڕەوى ناوخۆى‬ ‫پهرلهمان كراوه‪ ،‬سبهینێ چوارشهممه‬ ‫خوێندنهوهى دووهمى بۆ دهكرێتو دواتر‬

‫دهخرێته دهنگدانهوه“‪.‬‬ ‫جەالل محەمەد وتیشى‪“ :‬ههموو‬ ‫یاسایهك تا جێبهجێنهكرێت نازانرێت‬ ‫كهموكوڕیهكانى چین ئهم پهیڕهوهش‬ ‫به ههمان شێوه بوو‪ ،‬بۆیه لە ههوڵى‬ ‫چارهسهركردنى كهموكوڕییهكانیداین”‪.‬‬ ‫بڕیاردهرى لیژنهى كاروبارى یاسایى‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬لیژنهى پهرلهمان‬ ‫ههیه كۆمهڵێك ئهركى لهسهرشانهو‬ ‫پسپۆڕییهكان تێكهاڵوبوون‪ .‬بۆئهوهى زۆر‬ ‫ئهركیان لهسهر نهبێ‪ ،‬ژمارهى لیژنهكان‬

‫حزب لە كۆمەڵگەی ئێمەدا رۆڵێكی مەدەنیو‬ ‫شارستانی نییە‪ ،‬زۆر گیروگرفت هەیە لەنێوان‬ ‫حزبەكاندا روو دەدات كە دەبێتەهۆی ئەوەی‬ ‫كە لەرووی سایكۆلۆژییەوە خەڵك تووشی‬ ‫نیگەرانی بێ”‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە رابەر تەلعەت‪ ،‬چاالكی‬

‫مەدەنیی لە شاری هەولێر دەڵێت‪“ :‬بەرپرسەكان‬ ‫دەتوانن هێز بجوڵێننو دەستێكی نائەمیننو‬ ‫لە دەرەوەی دەزگا شەرعییەكاندان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫باجەكەی بدەن”‪.‬‬ ‫وایكردووە هاواڵتیان‬ ‫راپۆرتێك‬ ‫لە ل ‪2‬‬ ‫باڵوكراوەتەوە‬

‫زیاد دهكرێت‪.‬‬ ‫بهپێى ههموارى پهیڕەوى ناوخۆى‬ ‫پهرلهمان گۆڕانكارى له ‪ 17‬مادهى‬ ‫پهیڕەوى ناوخۆدا كراوه‪ ،‬گرنگترین ئهو‬ ‫مادانهى گۆڕانكارى تێداكراوه زیادكردنى‬ ‫لیژنه ههمیشهییهكانه له ‪ 15‬لیژنهوه‬ ‫بۆ ‪ 19‬لیژنه‪ ،‬الدانى مادهى ‪ 110‬كه‬ ‫پهرلهمانتار نهیدهتوانى له فراکسیۆنی‬ ‫حزبهكهى جیاببێتهوه‪ ،‬لهگهڵ زیادكردنى‬ ‫دهسهاڵتى لیژنهى یاسایی بۆ زیادكردنى‬ ‫پێشنیازكردن‪.‬‬

‫ل‪13‬‬

‫نەوەی نوێ لە بڕیارێكی تری‬ ‫پاشگەزبووەوە‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬نهوهى نوێ‬ ‫بهپێچهوانهى بهیاننامهیهكى رهسمى خۆى‬ ‫كه پێش ههشت مانگ باڵوى كردهوهو به‬ ‫ههموو شێوهیهك رهتی دەكردهوه لهگهڵ‬ ‫سەرکردایەتی پارتی و یهكێتیدا كۆببێتهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم هەفتەی رابردوو لهماوهى دوو ڕۆژدا‬ ‫لهگهڵ یهكێتىو پارتیدا كۆبوونهوه‪.‬‬ ‫سهرهتاى ئهمساڵ سهاڵحهدین بههادین‪،‬‬ ‫ئهمیندارى گشتى یهكگرتووى ئیسالمى‬ ‫کوردستان لهگهڵ مهسعود بارزانى سهرۆكى‬ ‫پارتیدا كۆبووهوه‪ ،‬ئهو كۆبوونهوهیه هاوكات‬

‫بوو لهگهڵ نزیكبوونهوهى یهكگرتوو و‬ ‫نهوهى نوێ له یهكترى‪ ،‬بهاڵم نهوهى‬ ‫نوێ بهیاننامهیهكى توندى باڵوكردهوەو‬ ‫سەرزەنشتی یەكگرتوو و سەاڵحەدین‬ ‫بەهادینی كردو رایانگەیاند‪ :‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫لەگەڵ پارتی و یەكێتی كۆنابنەوە‪.‬‬ ‫ئهندامى‬ ‫ههڵهدنى‪،‬‬ ‫ئهبوبهكر‬ ‫سهركردایهتى یهكگرتوو دەڵێت‪ :‬رۆژگار‬ ‫دهریخست كه ئەو جۆرە سیاسەتكردنەی‬ ‫نەوەی نوێ نههجێكى ناتهندروسته‪.‬‬ ‫راپۆرتێک لە ل‪5‬دا باڵوکراوەتەوە‬

‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬ئەو پێشمەرگانەی ئەندامی یەکێتین ئابوونەیان لێوەردەگرین‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬لهكاتێكدا بهپێى‬ ‫ههموو یاسا بهركارهكانی وەزارەتەکانی‬ ‫ناوخۆو پێشمـەرگە‪ ،‬كارى حزبیی لهناو هێزه‬ ‫چهكدارهكاندا قهدهغهیه‪ ،‬بهاڵم یهكهى ‪70‬ی‬ ‫سەر بە یهكێتى سووره لهسهر وهرگرتنى‬

‫ئابوونە لهو پێشمهرگانهى سهر به یهكێتین‪.‬‬ ‫مستهفا چاوڕهش‪ ،‬فەرماندەی یهكهى ‪70‬‬ ‫نکوڵی لەوە ناکات کە ئابوونە لە پێشمەرگە‬ ‫وەردەگیرێ‪ ،‬بەاڵم دەڵێت پێشمـەرگە بە‬ ‫خواستی خۆی ئابوونە دەدات بە حزب‪.‬‬

‫مستەفا چاوڕەش بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“كهس به زۆر ئابوونەى لێوهرنهگیراوه‪.‬‬ ‫ئهو پێشمەرگانهى ئهندامى حزبن دهتوانن‬ ‫ئابوونە بدەن و ئهوانهى ئهندام نین دهتوانن‬ ‫نهیدهن‪ .‬ههرچهنده ههنگاوى یهكهمى‬

‫وهزیرى پێشمهرگه ئهوهیه ئهوهى ئابوونە‬ ‫بدات بهپێى یاسا سزا دهدرێ‪ ،‬بهاڵم ئهوانهى‬ ‫ئهندامى خۆمانن ئابوونەیان لێوهردهگرین الى‬ ‫پارتیش ههروایه”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە وەرگرتنی ئابوونەی‬

‫حزبیی لە پێشمەرگە‪ ،‬جهمال ئیمینكی‪،‬‬ ‫سوپاساالرى وهزارهتى پێشمهرگه به‬ ‫“زهمهن”ى راگەیاند‪ :‬بهپێی یاسا نابێ‬ ‫ئابوونە له پێشمهرگه وهربگیرێت و كارێكی‬ ‫نایاساییه‪ .‬وەزارەت ئاگاداری ئهو بابهته‬

‫نییە‪ ،‬بهاڵم بهدواداچوونی وردی بۆ دهكهن‬ ‫و سزای ئەوانە دەدەن ئابوونە لە پێشمەرگە‬ ‫وەردەگرن‪.‬‬ ‫بەدواداچوونێک لە ل ‪5‬دا باڵوکراوەتەوە‬

‫پرۆژەیاساى چاكسازیى ههفتهیهكى تر دهنێردرێته پهرلهمان‬

‫ل‪2‬‬