4
ژمارە ( )31سێشەممە 2019/8/27
رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە خاوەنی ئیمتیاز :کۆمپانیای وشە
سەرنووسەر سیروان رەشید
سەرپەرشتیار کامەران سوبحان
بەهادین :Bahaidenواڵتێ رێزی هونەرمەندەکانی نەگرێ دەبێ فەرامۆش بکرێ!. پاس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــپۆرت دڵشاد عەبدوڵاڵ /هەولێر ئەگەر منیش وەکو هەر خواپێداوێک خاوەن پاسپۆرتی خۆم بام
هەر رۆژەو هەڕەشەی دراوسێیەک داینەدەچڵەکاندم واڵتم وەکو بەرگی کۆن لە چەند شوێنەوە نەدەدڕا
....تاد.
وەک کرێچییەک هەر رۆژەو خاوەن ماڵ بەردەرگای پێبگرێ
هەرجارە و بە بیانوویەک کرێی لەسەر زیاد بکا!
هەمووجارێکیش هەڕەشەی دەرکردنی بکا. ...تاد.
پاسپۆرت گرنگرتە لە واڵت!
لە فڕگەکان پاسپۆرتی عێراقیم دەپشکرنێ
لە ریزی قاچاخچی سەحرا و چەتەی دەریا رادەگیرێم
پرسیاری هەموو شتێک دەکەن:
Your mother is alive? Yes.
What is her phone number? I don’t know.
How to be you don’t know? .
-فڕگەی جۆن کەنەدی -نیۆیۆرک-
دەپرسن :فاتوورەی حجزی ئوتێل ،یان کەفیلی خاوەن پاسپۆرتی
بیانی
چەند جارێکیش هەر بۆ شڵەژاندنم تەماشای ناو چاوم دەکەن
هەموو نەفەری ناو فڕۆکە جانتا هەڵدەگرن و دەڕۆن
من بە تەنیا دەمێنمەوە ،لەبەر ئەوەی،
فیزای ئەڵامنیام وەرگرتووە و لەوێ نامێنمەوە دەچم بۆ ماڵی خزمێک لە هۆڵەندا.
-فڕگەی دۆسڵدۆرف -
ئێ من چی بکەم؟ کونسوڵخانەی هۆڵەندا نییە لە هەولێر. ....تاد تاد.
لەو جیهانە گەورەیەدا کوا جێگەی کورد؟
سەت هۆ هەیە بۆ رقی من ،هیچ هۆ نییە بۆ خۆشەویستی ئەی بێباک دانیشتووی سەرکورسی! ئەو ژیانەم بە فلسێک ناوێ
وەک دەرۆزەکەرێک لەو دەرگاوە بۆ ئەم دەرگا
دەست پان بکەمەوە بۆ مانەوە.
بێ هۆ نییە! بێ هۆ نییە!
خوالنەوەم لە بازنەی بەتاڵدا بێ هۆ نییە
تەنانەت غەریبیم لە خاکی خۆمدا ،بێ هۆ نییە رۆژێک دەڕۆم و ئەو واڵتە جێ دێڵم
نە خەمی منیەتی نە هی خۆی
هەر رۆژە و لەژێر پێی پۆستاڵێک.
دەڕۆم لەپێناو پاسپۆرت؟ نا ،بۆ ئەوەی چیدی وەک قاچاخچی و چەتەی دەریا نەپشکرنێم.
ئەو جانتایەی بە شامنەوەیە ،سێ شتی تێدایە:
یەکیان سەعاتەکەی باوکم
هەتا مرد دەققە بە دەققە ،دەیژمارد کەی دەگا بە ئاوات.
دووەمیان ،چارۆگەکەی دایکم
ئەو پرچەی پێ دادەپۆشی ،کە نەیهێشت غەریبێک بیبینێ. ئەوەی تریان دەفتەری شیعرەکامنە هەتا دەمرم نامەوێ ملکەچ بن!
*پەیوەندی نێوان هونەرمەند و مێژوو، پەیوەندییەکی خۆڕسکە ،یان لەدەرەوەی ویست و ئارەزووی هونەرمەند درووست دەبێت؟ دەستپێکێکی باشە بۆ گفتوگۆکەمان ،منپێموایە مێژووی هەموو هونەرمەندێک راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ،پەیوەستە بە مێژووی گەل و نەتەوەکەی .بۆ هونەرمەند مێژوو پەیوەستە بەو فیگەر و کارەکتەرانەی کە فەوتاون، چۆن بیاندۆزیتەوەو لە چوارچێوەی هونەردا کۆیانکاتەوە .گەر ئەنفال ،وەک چەمک و بابەتێکی فەوتاو هێما بکەین ١٨٢ ،هەزار هاواڵتی دەکوژرێن و دڵڕەقانە دەخرێنە ژێر گڵ ،ئەمە چ وێنەیەک دروست دەکات؟ پرسیارێکی تر ،ئایا هونەرمەندی کورد بۆ خۆی کار دەکات ،یان لە مێژووەکەیدا کار دەکات؟ ئەمانە بابەتی گرنگن و هەمیشە لە کارەکانمدا ڕەنگدانەوەیان هەیە. *ئەم چیرۆکە ،مەبەستم چیرۆکی ئەنفالە، الی تۆ چ رەنگدانەوەیەکی هەیە ،چۆن دێتە کارە هونەرییەکانتەوە ،چونکە ماوەیەکە لەو بوارەدا بەرهەمت دەبینرێت؟ پڕۆژەکە لە ئایدیایەکە سەرچاوەی گرتووە،ئەو ئایدیایەش لە وێنەیەکەوە سەرچاوەی گرتووە، کە ریزێ منداڵ وەستاوون لەسەرەیەکدا ،گوایە دەڵێن مندااڵنی ئەنفالن .الی من هەرچی بێ، وێنەکە بێ ئەنداز غەمگین بوو .گەر چیرۆکەکەشی، مندااڵنی ئەنفال نەبێ ،تازە هاتوەتە ناو کارە هونەرییەکانمەوەو بوو بە پڕۆژەیەک ،ئەو نەعالنەی پێی ئەو منداڵە ،لە مەرسەمەکەمدا بوویە گوڵ .هەربۆیە سەرنج بدە ،پڕۆژەکەم ئەو ناوەم لێنا (شوێن پێی ئەو مندااڵنەی لە بیاباندا بوون بە گوڵ)!. * پڕۆژە هونەرییەکە ،بێگومان بە تابلۆ لە دایکبوو ،چەند تابلۆن بە گشتی؟ ٣١تابلۆی قەبارە گەورە.*بۆچی ٣١ی تابلۆ؟ من یەک مانگی رێک لەگەڵ ئەو منداڵەداژیام ،مانگەکەش ٣١رۆژ بوو. *کەی پڕۆژەکە نمایش دەکەیت ،پێموابێ پڕۆژەکەت ،دەبێتە کارێکی هاوبەش ،لەگەڵ هونەرمەندێکی مەغریبی؟ بەڵێ بێگومان وایە ،لە ناوەڕاستی مانگی١٠ی ئەمساڵ نمایشی دەکەین ،لە ئەڵمانیا و چەند واڵتێکی تر ،ئەو هونەرمەندە مەغریبییە ناوی “عادل حەوێتە” بە دیدێکی ئیستاتیکی باسی سنوور لە کارە هونەرییەکانیدا دەکات ،پێکەوە باسی ئەنفال و سنوور دەکەین. *هونەرمەندێکی کورد و مەغریبیی چ شتێک پێکەوە دەیانبەستێتەوە ،بۆ کاری هونەریی؟ من باسی ئەنفال ،ئەو باسی سنوور و زینداندەکات .منداڵ و ژن کاتێ بێتاوان لە زینداندا دەبن ،چۆن رۆژەکانی تەمەنیان دەژمێرن .ژمارەی ئەو رۆژانە و ژمارەی قوربانیانی ئەنفال دەبێتە بابەت و بە هونەر کاری تێدا دەکرێت. *کارە هونەرییەکانت بە گشتی و ئەم ٣١ تابلۆیەی ئەم پڕۆژەیەت ،دووبارە بوونەوە نین و زۆر گۆڕانکاریی هاتووە بەسەر کارەکانتا ،ئەو گۆڕانکارییانە لە چییەوە هاتووە؟ دووبارەبوونەوەی هونەرمەند لە کاریهونەریدا ،واتا هونەرمەند مەغروورەو نایەوێ بگۆڕێت! بۆیە مەبەستم بووە شتێکی نوێ پیشانی بینەر بدەم ،ئەو بینەرە هەر هاواڵتییەکی سەر ئەم زەمینە بێت ،نەک بە تەنها کورد ،بۆئەوەی بزانێ چیرۆکێکی غەمگین هەیە و ناوی ئەنفال و کووشتن و بڕینی کورد بووە بە بێتاوان. *بۆچی ئەو جیهانگەراییە دەبینی لە کاری هونەریدا ،بابەتەکەت “ئەنفال”ە و بابەتێکی کوردییە ،بۆ دەتەوێ ئەو رەگە کوردییەی لێبسەنیتەوە؟ نا من نامەوێ رەگی تاوانکارییەکە بەرامبەرکورد البەرم ،بەاڵم بابەت کە دەبێتە هونەر ،من بۆ بینەرێکی فراوانتر کاری هونەریی دەکەم ،چونکە کورد بینەری نییە!. *ئەم قسەیەت جۆرێکە لە گشتگیرییەت و رەهایی پێوە دیارە ،من کوردم و بینەری هەموو کارەکانی تۆ و زۆر هونەرمەندی تریشم ،خۆ ئەم کوردبوونەم رێگریی نەبووە ،لە پرۆسەی بینینم!. تۆ تاکە کەسی ،وەک خۆت بینەری نەک وەککوردبوونەکەت .وەک نووسەرێک کوردیت ،راستە بە کوردیی دەنووسیت ،بە ئەڵمانیی نانووسی، بەس تەنها وەک کورد نابینیی .ئەمە کێشە قووڵەکەمانە لە کاری هونەرییدا .چۆن نووسەرێک وەک خۆی لە دەرەوەی ناسنامەی کوردبوون و ئەڵمانیبوون و عەرەببوون بێ شتەکان ببینێ، من و تۆ بەدەر لە ناسنامەی کوردبوونەکەمان، هەمیشە گفتوگۆ و دیالۆگمان هەبووە ،وەک کاری هونەری و بینین و خوێندنەوەی چەمک و بابەتە جیاوازەکان. من بۆ کوردبوون و کوردنەبوون کاری هونەریی ناکەم ،بۆ ئەوەش کار ناکەم کەسێ دەستخۆشیم لێبکات ،ئەو دیدەی تۆش هەتە بۆ بینین و کوردبوون ،الی من گرنگ و بایەخدارە. غروور نامگرێ ،بەاڵم دڵخۆشیشم بەو دیدە کارە هونەرییەکانم دەبینیی ،بە تایبەتی ئەم پڕۆژە
بەهادین هونەرمەند ،کە پێشتر لە نێوەندی هونەریدا بە “حەمە بەهادین” ناسرابوو ،لەم گفتوگۆ کراوەیەدا ،دیدی خۆی لەسەر کوردبوون و هونەر دەخاتە ڕوو .ئاماژە بەوە دەکات کە کاری هونەریی لە دەرەوەی بازنەی کوردبوون و کوردنەبوون دەکات .لە گفتوگۆکەدا کە لە گەلەرییە تایبەتییەکەی خۆی “ئاڤێستا” لە شاری مانهایم سازکرا و زیاتر لە دوو سەعاتی خایاند ،ئەمە پوختەی گرنگترین تەوەرەکانییەتی ..ئەم هونەرمەندە کوردە ،باس لە پەیوەندی وشە و میلۆدیی بە ڕەنگ و تابلۆکانییەوە و زۆر بابەتی تر ,دەکات. گفتوگۆی :کامەران سوبحان
هونەرییە ،کە یەکێکە لە پڕۆژە هونەرییەکانم کە دڵم پێخۆشە ،چونکە بۆ تراژیدیای ئەنفالە و دەمەوێ لە ئاستێکی بااڵتر لەو ئاستە کاری بۆ کراوە کاری هونەریی بۆ بکەم. * یەکێ لەو شێوازە کارکردنەت کە مایەی لەسەر وەستانە ،کارکردنی تۆیە کە تەنها لە سنووری ئەڵمانیا و ئەوروپا نەوەستاوەتەوە ،رۆژێ لە تۆکیۆ پێشانگەت هەیە ،رۆژێ لە پەکین و رۆژێ لە سیدنی و رۆژێ لە ریبات ،ئەی بۆ رۆژێ پێشانگەیەکت ناهێنیتەوە بۆ هەولێر؟ لە راستیدا دەبێ لەم پرسیارەدا کەمێهێمنتر و راشکاوتر بم .من وای دەبینم واڵتێ رێزی هونەرمەندەکانی خۆی نەگرێ ،دەبێ فەرامۆش بکرێ !.نیشتمان نابێ هونەرمەندەکانی سواڵی لێبکەن !.با میوانداریم بکات ،با پشتیوانی کارەکانم بێ ،بۆچی نایەم ،النیکەم بەشێکی گرنگی یادەوەریم لەو واڵتەدا جێهێشتووە ،ئەمە جگە لە مەسەلەی زێد و منداڵی و الیەنی نەست و سایکۆلۆژیای گشتی .من نامەوێ ببم بە هونەرمەندێکی ئەوروپی ،من کوردم و رەگەکەم کوردییە ،بەاڵم هونەرەکەم گڵۆباڵ و جیهانییە. من دەچمە شار و واڵتان کە پڕۆژەی هونەرییم هەیە ،لەکاتی کارەکانمدا کە لەگەڵ فڵچە و رەنگدا دەبم ،گوێ لە دەنگی خالقی و عەدنان کەریم دەگرم ،کەواتە من بە سایکۆلۆژیاو نەست، هەر بەشێکم لە کوردستان .زۆرجار گوێ لە شیعرەکانی شیرکۆ بێکەس دەگرم .کەواتە کوردبوونەکەم هەر هەیە .یان کە کار دەکەم، لە باگراوند و نەستمدا ،هیڵێکی خالید رەسوڵ، یان وەهبی رەسوڵ و رێبوار سەعید دێتە ناو کارەکانم .یان هونەرمەند ئیسماعل خەیات و اللە عەبدە بتەوێ یان نا ،پێشەنگ و رێنمایکارمان بوون و کاریگەریی خۆیان هەیە ،ئەمانە هەموومان پێکەوە کوردین و لە کاری هونەریشدا ،ناتوانین لە
کوردبوون هەڵبێین !.بەاڵم ئێستا بەدەر لەم ناو و بابەتانەی هێمامان بۆ کردن ،کە دەگەڕێیتەوە بۆ کوردستان ،دەبینین شتەکان زۆر گۆڕاون و لە جێگەی خۆیاندا نین. *مەبەستت لە کاری هونەرییە گۆڕاوە؟ وەک چی ،مانای جیاواز هەیە بۆ هونەر؟ بۆ ئەمەش دەبێت کەمێ وردتر بین ،کە چیهونەرە و چی هونەر نییە !.ناکرێ پەرداخێک لە شوینێکدا دانێیت و بڵێیت ئەوە هونەرە. ئەوە کۆنسێپت و ئینستالەیشنە .نەخێر ئەوە نە هونەرە و نە کۆنسێپتە!! چونکە هێشتا وێنەکە تەواو نەکراوە .هێشتا مانای چەمکەکان وەک خۆی ناگات ،تا تۆ پەرداخێک ،کورسییەک فڕێ بدەیتە شوێنێک و بڵێیت ئەوە هونەرە !.بەاڵم لێرە لە ئەڵمانیا ئەوە هونەرە ،چونکە شتەکان گەیشتوونەتە شوێنی خۆی و ئاستی هۆشیاریی تاک و مێژووی هونەر و پێگەی هونەر زۆر جیاوازە !.هونەر بە گشتی ،وردیشی بکەینەوە موزیک بۆ نموونە چ رۆڵ و کاریگەرییەکی هەیە لەسەر هەست و بینینی هونەرمەند و کۆمەڵگە؟ تا ئێستا لە کۆمەڵگەی ئێمەدا موزیک وەک ئەهریمەن و گوناه سەیر دەکرێ ،دەکرێ بەو شێوەیە چەمکی هونەر فڕێبدەینە کۆمەڵگەیەکی واوە؟ بێگومان هەڵەیە و هەڵەیەکی گەورەش!. *باسی مۆزیکت کرد ،ئەوە تەوەرێکی ترە و باسی ناکەم بۆ دەرفەتێکی تر ،بەاڵم موزیک کاریگەرییەکی قووڵی لە کارە هونەرییەکانت هەیە ،چ وەک هێما و ئاماژە ،چ وەک گوێگر ،کە بەردەوام میلۆدی ئامادەیی هەیە ،ئەم پەیوەندییە لە کوێوە سەرچاوەی گرتووە؟ بەشێکی پەیوەستە بە پەروەردە و ئاستیبینینی خۆم ،تەنها بۆ موزیک نا ،بۆ ئاوازی وشەکانیش ،من کە گوێم لە خالقی یان عەدنان کەریم گرت ،هەمان دیدە کە لەگەڵ ئاوازی
تابلۆی(شوێن پێی ئەو مندااڵنەی لە بیاباندا بوون بە گوڵ)
وشەکانی “شێرکۆ بێکەس و دالوەر قەرداغی”ش دەژیم ،هەمیشە وتوومە لە دنیای کولتووری ئێمەدا نەنووسراوەتەوە ،وشەکان چ رەنگێکیان هەیە .مادام گفتوگۆ دەکەین ،با هەردووکمان پرسیار بکەین .سوبحان تۆ کە کتێبێ دەنووسیت و ناوی دەنێیت “نائارامیی” دەکرێ بزانم نا ئارامی رەنگی چۆنە؟ زەردە؟ بۆیە بەرگی کتێبەکەت زەرد کردووە؟ کە کتێبێ دەنووسیت و ناوی دەنێیت “لە خەیاڵەوە بۆ خۆڵ” ئەرێ خەیاڵ چ رەنگێکی هەیە؟ خۆڵ الی تۆ هەر ئەو رەنگە خۆڵە سرووشتییەیە؟ *وشەکان هەمەڕەنگ و هەمە شێوەن ،الی من نائارامی زەردە ،وەک گەاڵی پایز ،وەک نیگەرانییە قووڵەکانی خۆم .وەک گوومان و دڵەڕاوکێکان.. “خۆڵ”یش بە هەمان شێوە ،بەاڵم لە بەشێک بۆ بەشێکی تری کتێبەکە دەگۆڕێ“ ،خۆڵ”ی رەش و خۆڵی سپی و خۆڵی رەنگاو رەنگ هەیە ،بەس رەنگە بینینەکان جیاوازبن لە بینینیاندا. ئەم دیدەم بۆ وشە و رەنگ زۆر بە دڵە.بەاڵم الی من لە شێوەکاریدا کەمێ جیاوازترە ،یان رەنگە بڵێم من جیاوازتر دەیبینم .کاتێ گوێ لە “هیجری تۆ” ئەو گۆرانییەی عەدنان کەریم دەگرم، بە پلەی یەکەم من سەیری رەنگی میللۆدی و رەنگی وشەکان و رەنگی ئاه و حەسرەتی عەدنان کەریم دەکەم لە گۆرانییەکەدا. *هێڵی پەیوەندی تۆ بە وشەوە لەسەر بنەمای رەنگە ،یان میتاڵییەتی وشەکە لە رستە و مانادا؟ رەنگە هەردوکیان بێت ،من لە تۆ جیاوازتربیر دەکەمەوە .لە تۆ جیاوازتر دەبینم .رەنگە هۆکارەکەشی بۆ ستایلی کارکردنمان بێت .کاتێ تۆ باسی “ئەحمەد موختار جاف ،بێکەس، ناری ،تایەر بەگ” دەکەیت قوواڵیی خەیاڵ و ئیستاتیکای وشەکە دەدۆزیتەوە ،من بۆ رەنگی وشەکان دەگەڕێم ،ئەمە جیاوازییەکانە .تێکست دەمجوڵێنێ و تێکست درووستم دەکات ،هەروەک چۆن پێش هەزاران ساڵ لە گریکی کۆن ،پەیکەری خواوەندیان درووست کردووە ،پێش پەیکەرەکە وشە بووە .ئەوسا بووەتە ماتریاڵ ،ئەوانە رۆحی هونەر و جوانین ،ئێمە تا چەند ئەو هەستە قووڵە دەبینین ،بەداخەوە ئێستا لەم سەردەمەدا هەموومان بووین بە ماتریالیزم و کەمتر الیەنی رۆحی شتەکان دەبینین. *گفتوگۆکەت بردەوە بۆ ناو میتۆلۆژیا و ئەفسانە کۆنەکان ،بۆ ئەوەی الی خوێنەران روون بێت ،تۆ چۆن سەیری ئەفسانە و هونەر دەکەیت لە یەک بابەتدا؟ مرۆڤبوون زۆر ئاسان نییە .لە هەموو ئایین ومەزهەب و بیروباوەڕەکاندا ،ترس هەیە ،ئەم ترسە زۆر جار گەشەی کردووە و بووە بە ئەفسانە. هەندێجاریش مرۆڤ بۆ خۆی ترسی کردووە. بەاڵم الی گریکە کۆنەکان ،کە میسیۆلۆژیا نووسراوەتەوەو ئێمە پاش هەزاران ساڵ دەیخوێنینەوە ،دەبینین سیمبوڵ بووە بۆ جوانی. رەنگە ئەم مانایە ئێستا بۆ ئەفسانە گۆڕابێت ،من کە تابلۆیەکی ئەپستراکت دەکەم باسی “زیۆس” یان “کڕۆنۆز” دەکەم ،ئەمانە کێن؟ بۆ باسیان دەکەم و بۆ دێنە ناو ئایدیای تابلۆکانمەوە؟ دەبێ بینەر پێشینەیەکی هەبێ بۆ ئەوەی لەم مانایانە بگات. *ئەو بینەرانە گوناهیان چییە ،کە رەنگە ئەو باگراوندەیان نەبێ و بە تەنها حەزبکەن تابلۆ و رەنگ ببینن؟ بێگوناهن ،بەس من باسی هونەرت بۆ دەکەملە مانا ناباوەکەیدا .لەو پڕۆژەیەی کە پێشتریش باسمان کرد بۆ رۆژی خۆشەویستی ،وێنەی ١٤ خواوەندی یۆنانیم کردبوو ،کە وەک هێما بۆ ٢/١٤ کە رۆژی خۆشەویستییە ،ئەو ١٤خواوەندە، خواوەندی خۆشەویستین ،رەنگە پێویست بێ کەمێ هێمای بۆ بکەم بۆ ئەوەی ئەو بینەرانەی تۆ باسیان دەکەیت ،کەمێ لە باگراوندی چیرۆکەکە تێبگەن.