Студентски дилеми и проблеми

СТ УДЕНТСКИ ДИЛЕМИ И ПРОБЛЕМИ

Издавач: Младински образовен форум За издавачот: Марјан Забрчанец, извршен директор Aвтори на брошурата: Мартин Алексоски Искра Кочова Главен уредник: Кристина Митрова Уредници на брошурата: Сања Божовиќ Марија Мирчевска Фросина Калевска Лектура: Симона Груевска-Маџоска Дизајн: Петар Антевски

СОВЕТОДАВЕН СЕРВИС ЗА ПРАВА

НА МЛАДИ

За проектот „Советодавен сервис за права на млади“ Брошурата „Студентски дилеми и проблеми“ е издадена од Младински образовен форум [МОФ] во рамки на проектот „Советодавен сервис за права на млади“ поддржан од Амбасадата на САД во Скопје. Проектот „Советодавен сервис за права на млади“ е проект на Младински образовен форум од Скопје, поддржан од страна на Амбасадата на САД во Скопје, кој се спроведува во периодот од октомври 2013 година до септември 2014 година. Целта на проектот е информирање и советување на младите со цел полесно остварување на нивните права низ лавиринтите на образовните и на државните институции. Во рамки на проектот е создаден микросајтот mof.mk/servismladi преку кој младите се информираат за области кои ги засегаат и поставуваат прашања. Во рамки на проектот започна со работа т.н. Инфо-канцеларија за млади која им помага на младите во решавањето на проблемите со кои се среќаваат, остварување на нивните права и полесно разбирање на механизмите кои им стојат на располагање.

Цели на проектот: - Обезбедување систематизирани информации за правата и слободите на средношколците и студентите во рамки на образовниот ситем, како и за правата и слободите на младите во целина; - Промовирање на младински права и слободи и механизми за нивно практикување во секојдневниот живот; 3

- Подигање на свеста за механизмите кои им стојат на располагање на младите преку кои тие можат да ги остварат и заштитат своите права; - Премостување на границата помеѓу младите и институциите и подобрување на нивната комуникација со цел намалување на постоечкиот јаз меѓу нив и враќање на довербата во јавните институции; - Помагање на младите луѓе во надминување на проблемите и практикување на демократски механизми за решавање на проблемите; - Зајакнување на капацитетите на младите во насока на нивно поактивно вклучување во општествениот живот.

Овој проект е делумно поддржан од Амбасадата на САД. Мислењата, откритијата, и заклучоците или препораките изнесени овде се на имплементаторот(ите) / авторот(ите) и не ги одразуваат оние на Владата на САД.

4

СОДРЖИНА 1. Наместо предговор 2. Статус на редовен и вонреден студент 3. Право на бесплатно студирање 4. Имаш право на услуги на студентски стандард 5. Имаш право да се произнесеш за квалитетот на наставата и наставниците 6. Можеш да не се согласиш со оценката од испитот 7. Имаш право да ја користиш библиотеката и базата на податоци, просторот, опремата и универзитетските објекти за спортска и културна дејност 8. Имаш право на додаток на диплома 9. Учество во управувањето со универзитетот / факултетот 10. Заштита и промовирање на правата на студентите - Студентски парламент на универзитетот / универзитетско ниво - Студентски парламенти на матични факултети - Студентски правобранител - Народен правобранител - Државна комисија за заштита од дискриминација - Постапка пред Управен суд - Постапка пред Уставен суд

Наместо предговор... За вас студенти!

Брошурата „Студентски дилеми и проблеми“ е за вас студентите, посветена на дел од прашањата кои си ги поставувате, како и на некои од проблемите со кои се соочувате. Во текот на студирањето кое претставува еден од најубавите периоди во животот, се соочувате со првите посериозни обврски, задачи, дилеми и проблеми. Овој период треба да ве направи активни, охрабрени да ги практикувате своите права и подготвени за идните предизвици на пазарот на трудот, притоа свесни за сè она што се случува околу вас, што директно или индиректно влијае врз вас или ве засега. Тука се среќавате со прашања за кои понекогаш не знаете каде да ги барате одговорите кои ви се потребни, односно проблеми за кои не знаете кој е надлежен за нивно решавање. Во оваа брошура ќе најдете одговори на прашања кои се однесуваат на почетокот на студирањето и стекнувањето на статусот студент, правото на студирање, институциите кои се надлежни да одлучуваат за правата на студентите, студентскиот стандард, правото на престој во студентските домови, па сè до добивање на оценките и квалитетот на наставата. Се надеваме дека во оваа брошура ќе пронајдете одговори на некои ваши прашања и дека ќе ве поттикнеме да поставувате сè повеќе прашања, да ги барате вашите одговори, да бидете посвесни за вашите права и активно да се залагате за нивно остварување. Активни и информирани млади му се неопходни на едно општество, а нивната критичка мисла и подготвеност на дејствување во насока на реализирање на слободите и правата претставува предизвик за општетвото за тоа да се подобрува и да креира подобра иднина. Од уредниците

7

Статус на редовен и вонреден студент

Како се стекнува статус на редовен студент? Со самото запишување на универзитетот/факултетот се стекнуваш со статус на редовен студент, со што ги уживаш правата и обврските кои според Законот за високо образование и Статутот на факултетот/универзитетот ти следуваат (следење на настава, учество во активностите на факултетот/универзитетот, полагање на испити, заверка на семестри и сл.). Доколку од кои било причини не си во можност да продолжиш со студирањето како редовен студент (поради вработување, бременост, грижа за член на семејството или сл.), имаш можност да продолжиш со студирањето како вонреден студент според условите и на начин утврдени со Законот за високо образование и Статутот на универзитетот/факултетот на кој студираш. Пример: Елена се запишува како редовен студент во државна квота на Правниот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“во Скопје. Во текот на вториот семестар од студиите таа останува бремена, но сепак ја следи редовно наставата. Поради состојбата и неможноста да го издржи напорот од секојдневните обврски на факултетот (редовно присуство на предавања, консултации, вежби), таа одлучува да се префрли од редовен студент во категоријата вонреден студент. За да го смени својот статус во вонреден студент, Елена уплаќа 2000 денари на сметката на Правниот факултет. При промената на нејзиниот статус во вонреден студент, Елена повеќе не плаќа државна квота, туку партиципација. Пример: Милена е редовен студент на Правниот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј” во Скопје. Во текот на студиите се вработува и се решава да го промени својот статус од редовен во вонреден студент. За таа цел Милена поднесува образец М1 и М2 и уплаќа 2000 денари на сметката на Правниот факултет.

9

А што доколку не можам да продолжам со студиите? Доколку, пак, не си во можност воопшто да продолжиш со студирањето поради здравствени, финансиски или други причини, како студент имаш право да ги ставиш студиите во мирување. Пример: Јован е студент на Правниот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Поради двегодишен престој во странство Јован не е во можност да ги продолжи студиите поради што се одлучува да ги стави во мирување. Јован поднесува молба до деканот и уплаќа 500 денари на сметката на Правниот факултет.

10

Право на бесплатно студирање

Студирањето во Република Македонија за одредена категорија студенти може да биде без финансиски надоместок кон институцијата во која студентот е запишан како редовен студент.

Кој е ослободен од партиципација? Согласно со Законот за високо образование, ослободени од партиципација се следните категории граѓани: - деца без родители, - лица од прв и втор степен на попреченост , - воени инвалиди и - студенти кои биле штитеници на домови за деца без родителска грижа. Средствата за партиципација на овие лица се покриваат од Буџетот на Република Македонија. Пример: Иван е студент на Економскиот факултет во Скопје. Со оглед на фактот што до својата 18-та година престојувал во дом за деца без родителска грижа, трошоците за неговото студирање ги плаќа државата. За да биде ослободен од партиципација, Иван при неговиот упис на Економскиот факултет поднесува извод од матична книга на родени и други потребни документи од кои може да се утврди дека Иван влегува во категоријата лица кои се ослободени од партиципација. Дополнително, со одлука на универзитетот/факултетот, одредени студенти или категории студенти може да бидат ослободени од партиципација. Пример: Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип ги ослободи од партиципација за прв и втор семестар Ромите кои се запишани како студенти во учебната 2012/2013 година. Оваа мерка се однесува и на студентите од социјално 12

загрозени семејства и на студентите со телесна попреченост. Државниот универзитет во Тетово (ДУТ) и Универзитетот „Св. Климент Охридски“ – Битола ги ослободуваат од партиципација студентите кои ќе покажат извонредни резултати во студирањето (просек повисок од 9,50, признанија кои значат меѓународна афирмација на Универзитетот и сл..

13

Имаш право на услуги на студентски стандард

Што се подразбира под услуги на студентски стандард? Тоа значи дека како студент имаш право на обезбедување на сместување, исхрана, школарина, како и задоволување на работните, културните, информативните, спортско-рекреативните и другите заеднички потреби (на студентите).

Кога имам право да престојувам во студентски дом? Право да престојуваш во студентски дом имаш доколку си редовен студент и се школуваш надвор од местото на живеење.

Како се врши запишување и прием во студентските домови? Во државните студентски домови запишување и прием се врши по пат на конкурс кој го објавува Министерството за образование и наука најдоцна до 15 јули, додека во приватните студентски домови се прави по пат на конкурс кој го објавува основачот.

На каква здравствена заштита имам право? Како студент имаш право на превентивна здравствена заштита, односно задолжителни систематски прегледи за студентите од прва година.

Дали како студент имам олеснувања (попусти, привилегии) за градскиот превоз? ДА, имаш право на повластена цена за карта за јавен превоз. Ова најмногу се однесува на јавниот градски превоз во 15

Скопје, на начин што ЈСП Скопје за студентите има повластена цена за месечна карта – популарната (популарно наречената) „слободна“. Пример: Ивана живее во Неготино. По завршување на средното образование решава да ги продолжи своите студии на Природно-математичкиот факултет при Универзитетот „Св.Кирил и Методиј“ во Скопје. По објавувањето на конкурсот за прием на студенти во државните студентски домови, Ивана како новозапишан студент во прва година аплицира за прием во студентски дом каде како основни елементи за рангирање и прием на студентите се наведуваат успехот од средното образование и семејната положба на студентите. Ивана како студент во прва година има право и на превентивна здравствена заштита, односно задолжителен систематски преглед.

16

Имаш право да се произнесеш за квалитетот на наставата и наставниците

На кој начин можам да се изјаснам за квалитетот на наставата и за наставниците? Своето (не)задоволство од квалитетот на наставата и наставниците можеш да го искажеш преку спроведување на евалуациски формулари во кои како студент ги оценуваш професорите дали се подготвени за настава, дали предавањата се јасни, дали биле достапни во приемно време и слично.

Која е целта на евалуациските формулари? Со овие формулари можеш да дадеш повратна информација, односно да ја искажеш својата перцепција за разни аспекти поврзани со студирањето на студиските програми на соодветните факултети, за односот на академскиот кадар кон студентите, нивната подготвеност за настава, користењето на современи методи во пренесувањето на знаењата, како и други аспекти на високообразовниот процес. Покрај наведеното, преку ваквите формулари можеш да го оцениш функционирањето на студентските сервиси, информатичките центри и библиотеките.

Како се одвива процесот на евалуација? Евалуацијата се спроведува анонимно на крајот на семестарот или на крајот на учебната година, без присуство на професори, асистенти или стручни соработници на соодветниот факултет. Издавањето на евалуациски формулари и спроведувањето на евалуацијата на терен се врши од членовите на Комисијата за евалуација.

18

Што по пополнувањето на евалуациите? Откако ќе заврши процесот на пополнувањето на евалуациските формулари, на посебен состанок на Комисијата за евалуација се врши техничка обработка на податоците. Извештајот за спроведената евалуација се презентира пред Ректорската управа и Сенатот на универзитетот во присуство на членови на Комисијата. За наставниците/соработниците за кои се искажани негативни коментари се информираат деканатските управи на соодвената високообразовна установа и истите во најкраток рок треба да преземат соодветни корективни постапки за санирање на негативните појави на факултетите и универзитетот. http://www.medf.ukim.edu.mk/evaluacija_stud_index.php?god=2014a http://www.uklo.edu.mk/quality/izv1.pdf Пример: На Машинскиот факултет во Скопје, насока Енергетика и екологија, на крајот од зимскиот семестар претставници од Студентскиот парламент влегуваат на предавањата по предметот Термодинамика и на студентите им делат студентски анкети (евалуации) за евалуирање на професорот по односниот предмет. Во студентските анкети од студентите се бара да го оценат професорот во ранг од 1–5 по повеќе основи и тоа за: неговата подготвеност на часовите, неговата достапност за студентите во приемно време, достапноста на материјалите, односот кон студентите, разбирливоста на предавањата итн. Евалуацијата е спроведена анонимно, а професорот и асистентот ја напуштаат предавалната за време на спроведувањето.

19

Значајно е да се спомене дека на факултетите /универзитетите има два типа на евалуација: надворешна евалуација и самоевалуација. Резултатите добиени од двата типа евалуација се систематизираат и обработуваат, а добиените резултати им служат на универзитетите /факултетите при оценувањето на квалитетот на наставата (просторни услови, опрема, лаборатории за практична настава, технички и логистички услови), како и на самиот наставен процес, односно академски кадар, подготвеноста на академскиот кадар, негова достапност, посветеност на наставниот процес и сл.

20

Можеш да не се согласиш со оценката од испитот

СТАРТ

Деканот, ондосно директорот утврди дека наводите се основани.

Ако не се сложуваш со оценката од испитот или ако сметаш дека испитот не е спроведен во согласност со закон

Имаш право во рок од 24 часа од објавање на резултатите

СУПЕР! Продолжи понатаму!

да поднесеш ПРИГОВОР до Деканот, односно директорот на единицата.

Професорот не ја преиспита или ја потврди оценката што ја утврдил во рок од 24 часа.

Продолжи понатаму!

Професорот во рок од 24 часа ќе ја преиспита оценката од завршното оценување.

Испитот пред комисија се спроведува во наредните 24 часа, наредниот работен ден од кога бил известен за преиспитувањето на оценката.

Наставникот кај кој што полагал студентот не е член на комисијата.

Испитот го полагаш пред три члена комисија составена од исто или сродно наставно- научно подрачје. Комисијата ја формира деканот, односно директорот.

Како се спроведува испитот пред комисија?

22

Имаш право да ја користиш библиотеката и базата на податоци, просторот, опремата и универзитетските објекти за спортска и културна дејност

Дали/кога имам право на слободен пристап и нивно користење ? Како студент запишан на прв, втор или трет циклус на универзитетски студии имаш право слободно и непречено да ги користиш библиотеката и базата на податоци, просторот, опремата и универзитетските објекти за спортска и културна дејност со која располага универзитетот .

Јас сум студент на УКИМ. Колку библиотеки имам на располагање и што сè нудат тие? Секој факултет/институт на Универзитетот ,,Св. Кирил и Методиј“во Скопје има своја библиотека, која е соодветно опремена со неопходниот инвентар и книжен фонд, како и техничка опрема (компјутери и сл.) Според тоа, и факултетот/институтот каде што студираш располага со свој библиотечен фонд и простор каде што тој може да се користи. Покрај факултетската библиотека, на располагање го имаш и целокупниот книжен фонд на Националната и универзитетска библиотека ,,Св. Климент Охридски“ која е придружна членка на Универзитетот со доплата на членарина од 360 денари годишно. Нејзините услуги можат да ги користат студентите од сите факултети/универзитети (но и сите останати граѓани, кога веќе се уплаќа членарина).

Што се подразбира под база на податоци? Под база на податоци се подразбира целокупниот книжен фонд со кој располага библиотеката на единицата на УКИМ, внесена и обработена (во копии и компјутерска обработка).

24

Кои спортски и културни објекти можеш слободно да ги користиш? Сите спортски и културни објекти кои влегуваат во рамките на факултетот, а наставата по физичко воспитување се реализира во спортската сала на Машинскиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“. Што се однесува до културни објекти, за студентите има повластена цена при купување на карти – билети за театар, опера, музеи, кина и сл. Пример: Емилија е студент на Педагошкиот факултет и редовно го користи книжниот фонд на библиотеката во склоп на факултетот. За изнајмување на книгите од библиотеката и користењето на базата на податоци Емилија не плаќа дополнителни средства. По нејзиното дипломирање, заради издавање диплома од Универзитетот, Емилија е должна да ги врати сите изнајмени книги за што ѝ се издава потврда .

25

Имаш право на додаток на диплома

Кога имам право на додаток на диплома? Откако ќе ги извршиш сите обврски по студиската програма за добивање на високо образование во кој било циклус на образованието, универзитетот и единицата на универзитетот, врз основа на евиденција што се води за тебе, ти издава диплома. Составен дел на дипломата е додатокот на диплома.

Која е целта на додатокот на диплома? Целта на додатокот на диплома е да овозможи податоци потребни за препознавање на академски квалификации (дипломи, стручни звања, сертификати).

Што содржи додатокот на диплома? Додатокот на диплома содржи опис на природата, нивото, контекстот, содржината и статусот на студиите кои си ги следел и успешно завршил.

Кој го издава додтокот на диплома? Додатокот на диплома го издава универзитетот и единицата на универзитетот која ја доделила оригиналната диплома или степен. Пример: Никола е студент на Економскиот факултет. Во септември 2012 година ја одбранил својата дипломска работа и се стекнал со титула дипломиран економист. Врз основа на евиденцијата што ја водел Економскиот факултет за студентот Никола Николовски, на свеченото доделување му издава диплома. Како додаток на ваквата диплома, Универзитетот му издава и додаток на диплома во која се опишува знаењето и вештините кои се стекнати, со што ги прави полесни за разбирање, особено за работодавачите и институтициите надвор од земјата каде што се издадени.

27

Учество во управувањето со универзитетот/факултетот

На кој начин можам да учествувам во управувањето со универзитетот/ факултетот? Во управувањето со високообразовната установа на којашто студираш, учествуваш преку претставниците, кои заедно со твоите колеги ги избираш во студентскиот парламент на универзитетот, односно матичните парламенти на факултетите (покрај факултет се однесува и на академија, институт и сл.), во органите и телата на високообразовните установи, преку формите на самоорганизирање или на друг начин според условите утврдени со Законот за високо образование и статутот на универзитетот/факултетот на којшто студираш. Студентскиот парламент на универзитетот, односно факултетите ти овозможуваат остварување на заедничките интереси притоа третирајќи те како партнер во процесот на високото образование.

29

Заштита и промовирање на правата на студентите

Студентски парламент Што е студентски парламент? Студентски парламент е здружение на граѓани од автономен, невладин и непартиски карактер формирано за слободно здружување на студентите независно од нивната национална, верска и полова припадност и нивните политички убедувања.

На кои државни универзитети постои студентски парламент? Студентски парламент постои во рамките на сите 5 државни универзитети, односно Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ – Скопје, Универзитетот ,,Гоце Делчев“– Штип, Универзитетот ,,Климент Охридски“ – Битола, Државниот универзитет во Тетово и Универзитетот „Св. Апостол Павле“ – Охрид.

Која е улогата на студентскиот парламент? Улогата на студентскиот парламент се состои во претставување на студентите пред сите институции, заштита и остварување на студентските права во сите сфери, остварување на правата на студентите во однос на прашањата и проблемите сврзани со системот на високо образование, како и унапредување на погледите на студентите за прашањата и проблемите кои се однесуваат на високото образование и нивниот стандард.

Што добивам со членувањето во студентскиот парламент? Добиваш можност да ги претставуваш студентите во 31

телата и органите на универзитетот/факултетот, да земеш учество во иницијативи и активности со цел подобрување на состојбата и статусот на студентите, можност да ги претставуваш студентите на наставно-научен совет на твојот факултет, да бидеш претставник во сенатот на универзитетот, можност да учествуваш во донесувањето на одлуки кои те засегаат тебе и твоите колеги.

Дали задолжително морам да плаќам членарина? НЕ. Плаќањето за студентски парламент е доброволно, а не задолжително.

Како студентскиот парламент ги штити моите права? Преку учество во универзитетскиот сенат и тоа со 10 претставници и по еден член во комисиите на универзитетот. Студентскиот парламент е во постојана соработка со државните институции во настојувањата за студентска информираност, студентска партиципативност и учество во процесот на одлучување.

Каква намена имаат комисиите на студентскиот парламент? Комисиите на студентскиот парламент се формираат со задача да информираат, проучуваат и да ги подготват ставовите на студентскиот парламент на универзитетот, да спроведуваат активности, проекти, кампањи, да го зголемат учеството на студентите во студентскиот парламент. Пример: Студентите на Филозофскиот факултет имаат можност да полагаат предметна програма најмногу 2 пати во две испитни сесии по што имаат обврска да ја презапишат 32

истата предметна програма. Поради недоволно можности студентите да полагаат една иста предметна програма, Студентскиот парламент на Филозофскиот факултет поднесува барање за измена на правилата за студирање при што на седница на Наставно-научниот совет се донесува одлука студентите да имаат можност да полагаат предметна програма најмногу 3 (три) пати, во 3 (три) последователни испитни сесии во тековната учебна година (почнувајќи од испитната сесија кога за првпат се стекнуваат со правото да ја полагаат предметната програма), пред да ја презапишат истата предметна програма.

Студентски парламенти на матични факултети Покрај здружувањето на студентите во студентски парламент на универзитетско ниво, студентите се здружуваат и во студентските парламенти на матичните факултети заради остварување поширок заеднички интерес и заради остварување на следните цели: - претствување на студентите на универзитетот и факултетите пред органите на универзитетот/факултетот; - заштита и остварување на студентските права; - земање учество во работата на студентскиот парламент на универзитетско ниво; - остварување на правата на студентите во однос на прашањата и проблемите сврзани со системот на високото образование како целина; - учество во управувањето на универзитетот, како и при донесувањето на одлуките и други важни прашања битни за функционирање на универзитетот и факултетите; - развивање и задоволување на културните потреби на студентите, спортско-рекративните дејности, научно-техничкото творештво, здравствените, хуманитарните и други корисни активности; 33

- зајакнување и развој на соработката со студентите и студентските организации од Република Македонија и странство (други земји); - разгледување на состојбите и заземање одредени ставови во однос на актуелните прашања, кои се од интерес и значење за студентите. Студентските претставници на матичните факултети се инстанца на која студентите може да ѝ се обратат во случај на прекршување на нивните права или пак доколку им е потребна помош во остварување на некое право кое според закон или пак статутот на високообразовната установа им припаѓа. Покрај тоа, студентските парламенти на матичните факултети учествуваат во работата на наставно-научниот совет на факултетите и учествуваат во донесување одлуки од интерес за студентите.

Студентски правобранител Институцијата студентски правобранител е воведена заради заштита на правата на студентите.

Како да поведам постапка пред студентскиот правобранител? Постапката пред студентскиот правобранител се поведува со поднесување на писмено барање, кое може да го поднесе секој студент (лично или преку полномошник) доколку смета дека е повредено некое негово право наведено во закон, статут или друг акт на универзитетот, односно факултетите. Барањето се доставува на адресата каде студентскиот правобранител има свое седиште. На пример, седиштето на Студентскиот парламент на УКИМ се наоѓа на бул. Митрополит Теодосиј Гологанов бр.

34

28/13, палата Кузман, Скопје.

Што треба да содржи барањето? Поднесеното барање треба да биде потпишано и да содржи лични податоци на подносителот, да ги содржи околностите, фактите и доказите врз кои се темели барањето. Во барањето треба да биде наведен и органот, односно лицето на кое се однесува барањето. Студентскиот правобранител ќе одлучи по барањето во рок до 30 дена од неговото поднесување. При постапувањето студентскиот правобранител е должен од соодветните институции да ги прибави сите факти и докази што се од суштествено значење за одлучување по барањето. Пример: Бојан, Вјоса и Ивица се студенти на Медицинскиот факултет во Скопје. Во текот на една од лабораториските вежби се случува инцидент помеѓу нив и асистентот кој ги држи вежбите. Имено, асистентот дрско, со вулгарни зборови и крајно недолично ги навредува тројцата студенти поради фактот што при подготовката за вежбите користеле друга литература, различна од онаа која асистентот им ја препорачал. Поради сето наведено, тројцата студенти, заради заштита на својот углед, се решаваат да побараат помош од студентскиот заменик-правобранител на нивниот факултет, како и да го пријават случајот во канцеларијата на студентскиот правобранител на Универзитетот.

Кога студентскиот правобранител ќе го отфрли барањето? Студентскиот правобранител ќе го отфрли барањето доколку: - По барањето веќе постапувал и тоа претставува завршена работа; 35

- Барањето е анонимно, освен кога се работи за прашање од општ интерес; - Барањето не е комплетно, а подносителот по претходно укажување на студентскиот правобранител не го дополнил; - Барањето се однесува на дејство кое се случило пред повеќе од 1 година, освен ако оцени дека подносителот го пропуштил рокот од оправдани причини; - Студентот не е лично засегнат од дејствата на кои се однесува барањето, односно барањето е поднесено од неовластено лице; - Барањето се однесува на приговор за оценка, а студентот не го искористил правото согласно со законот и актите на универзитетот; - Решавањето на барањето не е во негова надлежност; - Предметот е во постапка пред судските органи или друг надлежен орган; - Од податоците што му стојат на располагање произлегува дека не се работи за повреда на правата на студентот согласно со законот и актите на универзитетот;

Што доколку студентскиот правобранител утврди повреда? Ако студентскиот правобранител утврди дека се повредени одредени права на подносителот на барањето, составува извештај со констатации за утврдената состојба, со препорака, односно со мислење, предлог или укажување до факултетот/универзитетот за преземање на соодветни мерки за отстранување на повредата за која е поднесено барањето (дејствија или постапки согласно со законот, да преземе иницијатива за поведување на одговорност против одговорното лице, да побара постапување од други надлежни државни органи). Студентскиот правобранител се грижи за заштита на идентитетот, приватноста и анонимноста на студентите кои поднеле барање.

36

Државни институции Народен правобранител Што е народен правобранител? Народниот правобранител или Омбудсманот е посебен, стручен и независен орган со овластувања за заштита на правата на граѓаните. Неговото значење и специфичноста на функцијата е токму во начинот на неговото дејствување и однесување. Методот и начинот на дејствување на Народниот правобранител се состои во давање предлози, совети, сугестии, соработка, подучување, умешност да се сослуша човекот и правовремено да се дејствува во насока за остварување на правата на граѓаните.

Кој може да се обрати до Народниот правобранител? Помош и интервенција од Народниот правобранител може да бара секој граѓанин на Република Македонија и странец (лично или преку застапник/полномошник) кога ќе оцени дека некое негово уставно и законско право му е повредено со акти или дејства на органи на државната управа и други органи и организации што имаат јавни овластувања.

Кога може да се бара заштита од Народниот правобранител? Заштита на правото пред Народниот правобранител може да се бара откако претходно граѓанинот се обратил (поднел барање, молба, побарал помош, интервенција или друго дејство) до надлежниот орган или организација, а притоа тој орган или организација донел или не донел акт, презел, односно не презел соодветно дејство.

37

Како се поведува постапка пред Народниот правобранител? Постапката пред Народниот правобранител се иницира со поднесување претставка (поплака, жалба) која може да се достави лично во Канцеларијата на Народниот правобранител, по пошта, усно на записник кај Народниот правобранител, по телефакс или по електронска пошта. Народниот правобранител може да започне постапка и по сопствена иницијатива, но за продолжување на постапката потребна е согласност од граѓанинот кому му е повредено уставното или законското право. Народниот правобранител се вклучува/интервенира во случаите кога: - Се повредени поединечни права на граѓаните со акти или дејства на органите на државната управа и другите органи и организации што имаат јавни овластувања; - По барања на граѓани се донесени управни акти (решенија, заклучоци, уверенија, потврди, мислења и сл.) со кои погрешно е утврдена фактичката состојба, погрешно е применет материјалниот закон, повредена е управната или друга постапка; - Се дејствувало самоволно, бирократски, недолично и нехумано кон граѓаните; - Не се постапувало по барањата или се донело позитивно решение по барањето без законска основа; - Се оддолжува постапката по барањето; - Не се вклучува заинтересирана странка во постапката; - Странката се упатува од еден на друг шалтер или од еден на друг орган за работи и прибирање докази што органот може и службено да ги прибави; - Не се спроведуваат извршните и конечните управни акти и не се постапува по упатствата на второстепените 38

управни и судските органи.

Како да контактирам со Народниот правобранител? Контакт со Народниот правобранител може да се оствари лично во Канцеларијата на Народниот правобранител во Скопје, како и во подрачните канцеларии во Тетово, Кичево, Штип, Струмица, Куманово и Битола, телефонски, односно електронски на contact@ombudsman.mk Пример: Бојан, 22-годишен студент од Скопје, враќајки се од спортски натпревар во близина на центарот на Скопје бил пресретнат од страна на двајца полициски службеници во цивилна облека. Полицајците, откако го запреле, побарале Бојан да им покаже лична карта, на што Бојан ја извадил личната карта притоа барајки од полицаецот кој го легитимирал да му покаже службена полициска легитимација. На ова барање на Бојан полицајците почнале да го навредуваат, дури употребиле и физичка сила, со што на Бојан му биле нанесени телесни повреди. По документирање на случајот, следниот ден Бојан го посетил Народниот правоибранител и поднел претставка во која ја опишал целата ситуација и побарал Народниот правобранител да интервенира заради заштита на неговите права.

Државна комисија за заштита од дискриминација Кои се надлежностите на Државната комисија за заштита од дискриминација? Државната комисија за заштита од дискриминација: - Постапува по претставки, дава мислење и препораки за конкретните случаи на дискриминација; 39

- На подносителот на претставката му дава информации за неговите права и можности за започнување судска или друга постапка за заштита; - Започнува иницијатива за поведување постапка пред надлежните органи поради сторени повреди на овој закон; - Поднесува годишен извештај до Собранието на Република Македонија; - Ја информира јавноста со случаите на дискриминација и презема активности за промоција и едукација на еднаквоста, човековите права и недискриминација; - Го следи спроведувањето на овој закон, иницира измена на прописи заради спроведување и унапредување на заштитата од дискриминација; - Воспоставува соработка со органите надлежни за остварување на еднаквост и заштита на човековите права во локалната самоуправа; - Дава препораки на државните органи за преземање мерки за остварување на еднаквоста; - Дава мислења по предлози на закони од значење за заштита од дискриминација; - Прибира статистички и други податоци, формира бази на податоци, спроведува студии, истражувања и обуки во врска со дискриминацијата; - Соработува со соодветни национални тела на други држави, како и со меѓународни организации на полето на заштита од дискриминација и - Донесува деловник за работа и други акти за внатрешна организација на работата.

Што можам да направам доколку некој ме дискриминира? Имаш право да поднесеш претставка до комисијата за заштита од дискриминација најдоцна во рок од 3 (три) месеци од моментот кога те дискриминирале.

40

Како се поднесува претставката? Претставката до комисијата можеш да ја поднесеш писмено или усно, лично во комисијата за заштита од дискриминација, преку пошта, преку телефон или преку електронска пошта. На кој јазик можам да ја поднесам претставката до Комисијата за заштита од дискриминација? Претставката до Комисијата за заштита од дискриминација се поднесува на македонски јазик и неговото кирилско писмо и на јазикот и писмото кој го зборуваат повеќе од 20% од граѓаните на Република Македонија. Живеам во единица на локална самоуправа во која најмалку 20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот. Дали можам да употребам кој било од службените јазици? На кој начин ќе ми одговори Комисијата за заштита од дискриминација? Имаш право да употребиш кој било од службените јазици и неговото писмо кои се користат во единицата на локалната самоуправа, а комисијата ќе ти одговори покрај на македонски јазик и на јазикот и писмото на кој си ја поднел претставката.

Дали при поднесување на претставка до Комисијата треба да платам паричен износ? НЕ. За поднесување на претставка пред Комисијата за заштита од дискриминација не се плаќаат никакви такси и надоместоци.

Што е потребно да доставам со поднесување на претставката?

41

Потребно е да ги доставиш сите факти и докази кои сметаш дека одат во прилог на тоа дека во конкретниот случај постои дискриминација.

Поднесов претставка до Комисијата за заштита од дискриминација. Што понатаму? Најдоцна во рок од 90 дена од моментот на доставување на претставката, комисијата ќе достави мислење за наводната дискриминација до тебе и до оној против кој ти ја поднесуваш претставката. Ако комисијата утврди дискриминација, ќе предложи начин на кој повредата на правото треба да се отстрани и ќе го достави и до тебе и до оној којшто те дискриминирал.

Кога Комисијата ќе утврди дека постои дискриминација, што треба да направи тој што ме дискриминирал? Во таков случај треба да ја отстрани повредата на правото во рок од 30 дена од денот на приемот на препораката и за тоа да ја извести комисијата.

Како да се обратам до Комисијата за заштита од дискриминација? На бул.„Гоце Делчев“ бб (20-ти спрат во зградата на МРТВ) 1000 Скопје, Македонија, на contact@kzd.mk или на тел. бр. +389 2 323 2242. Повеќе за Комисијата за заштита од дискриминација види на веб-страницата www.kzd.mk Пример: Во доставена претставка до Државната комисија за заштита од дискриминација, подносителот наведува дека Министерството за образование и наука во 2009 година одобрило и ставило во употреба учебник за деветгоднишно основно образование, предмет Македонски 42

јазик за четврто одделение. Овој учебник содржи текст со наслов „Оркестар“ од поетот Неџати Зекирија, каде што подносителот наведува дека стои навредлива содржина којашто директно ја дискриминира ромската националност и дека постоење на учебник со ваква содржина каде што Ромите се нарекуваат „Цигани“ меѓу учениците ќе придонесе за нетрпение меѓу различни националности кои се образуваат заедно. Комисијата за заштита од дискриминација со барање за изјаснување по претставката се обрати до Министерството за образование и наука со што при што беше доставен Заклучок донесен на седницата на Националната комисија за учебници на седницата одржана на 30.5.2012, во којшто им се препорачува на наставниците по предметот Македонски јазик за четврто одделение во деветгодишното образoвание да не го обработуваат текстот насловен „Оркестар“од авторот Неџати Зекирија. Исто така, во доставениот Заклучок наведено е дека е објавен на веб-страната на Министерство за образивание и наука. По реагирањето на Комисијата за заштита од дискриминација по однос на овој предмет и донесеното мислење и препорака, текстот е тргнат од употреба.

Постапка пред Управен суд Што е управна постапка? Управна постапка е постапка пред министерствата, другите органи на државната управа, организации утврдени врз основа на законот и други државни органи кога во управни работи, применувајќи ги прописите, решаваат за права, обврски или правни интереси на физички лица, правни лица или други странки.

Што е управна работа? Управната работа ги опфаќа сите акти и дејства преку 43

кои се изразуваат и извршуваат надлежностите на јавната администрација.

Што се управни акти?

Управни акти се сите акти со кои во управна постапка се решава за права, обврски или правни интереси на физички лица и правни лица.

Дали како студент можам да поведам управен спор? Секако. Право да поведе управен спор има физичко или правно лице. Доколку сметаш дека со управниот акт ти е повредено некое право или непосреден интерес којшто е заснован врз закон.

Сум слушнал за постапка за заштита на правата пред Управен суд. Во кои случаи може да се обратам пред Управниот суд? Постапка пред Управниот суд можеш да поведеш откако ќе ги исцрпиш сите претходни правни механизми за остварување на твоето право.

Како можам да поведам управен спор? Управен спор се поведува со тужба во рок од 30 дена од денот кога ти бил доставен управниот акт (решение, одлука...) .

Поведов управен спор. Што понатаму? Откако ќе го поведеш управниот спор, надлежниот орган е должен да утврди дали тужбата која си ја поднел е навремена, целосна и дозволена. Доколку судот утврди дека тужбата е ненавремена, нецелосна или недозволена, ќе ја 44

отфрли со решение. За управните спорови судот по правило решава на нејавна седница. Судот го решава спорот, по правило, врз основа на фактите што се утврдени во управната постапка, или врз основа на фактите што сам ќе ги утврди. Законитоста на оспорениот управен акт судот ја испитува во границите на барањето од тужбата, но притоа не е врзан со причините на тужбата.

Како судот решава за управен спор? Судот го решава спорот со пресуда. Со пресудата тужбата се уважува како основана или се одбива како неоснована. Ако тужбата се уважува, судот го поништува оспорениот управен акт. Пример: Си аплицирал на конкурсот на Министерството за образование за доделување стипендии. По објавувањето на резултатите, односно ранг-листата на која се бодуваат апликантите согласно со критериумите, одбиен си поради освоени помал број бодови од потребните. Во овој случај, најпрво поднесуваш приговор до Министерството за образование со образложение во кое ги наведуваш причините поради кои си незадоволен (на пр. од бодувањето, од оценката на фактичката состојба и сл.). Во случај доколку Министерството го одбие твојот приговор, односно не ти даде никаков одговор во законскиот рок (молчење на администрација), во тој случај имаш право да се обратиш со тужба пред Управниот суд на Република Македонија.

Дали имам право на жалба против ваквата одлука? ДА. Имаш право на жалба против пресудата до Вишиот управен суд на Република Македонија. Пример:

Наставно-научниот

совет

на

Правниот 45

факултет „Јустинијан Први“ во Скопје донел Одлука за утврдување на висината на надоместот за одбрана на магистерски труд според ЕКТС, која изнесува 500 евра во денарска противвредност –износ кој треба да го плаќаат студентите кои се запишале во вториот циклус студии во учебната 2008/2009 година. Незадоволни од ваквата одлука, група студенти повеле постапка пред Државниот просветен инспекторат, кој согласно со одредбите од Законот за високото образование, извршил вонреден инспекциски надзор на Правниот факултет „Јустинијан Први“ во Скопје. За извршениот инспекциски надзор е составен Записник бр.21-491/2 од 16.4.2010 година во кој е констатирано дека Наставно-научниот совет на Правниот факултет „Јустинијан Први“ во Скопје, при донесувањето на Одлуката за утврдување на висината на надоместот за одбрана на магистерски труд според ЕКТС, број 02-618/21 од 3.9.2009 година, не ги почитувал одредбите од член 150, став 1, алинеа 5 од Законот за високото образование, во кој е предвидено дека студентот има право редовно да напредува, да се образува и да го заврши студирањето под условите кои важеле при уписот. Врз основа на вака констатирана состојба, Државниот просветен инспектор донел Решение бр.21-491/3 од 16.4.2010 година со кое на деканот на Правниот факултет му наредил да преземе активности и дејства за отстранување на недостатоците утврдени со Записникот бр.21-491/2 од 16.4.2010 година, така што ќе го почитува членот 150 став, 1 алинеа, 5 од Законот за високото образование во делот кој се однесува на правото на студентот редовно да напредува, да се образува и да го заврши студирањето под условите кои важеле при уписот, да се почитува Водичот за студирање на Правниот факултет и договорите за студирање на правни студии од вториот циклус (мастер-студии) во учебната 2008/2009 година, како и да се повлече Одлуката број 02-618/21 од 3.9.2009 година за утврдување на висината на надоместокот за одбрана на магистерскиот труд според 46

ЕКТС, која изнесува 500 евра во денарска противвредност, износ кој треба да го плаќаат студентите кои се запишале во вториот циклус на студии во учебната 2008/2009 година. Постапувајќи по жалбата на Правниот факултет „Јустинијан Први“, министерот на Министерството за образование и наука во повторна постапка при која ги имал предвид укажувањата дадени во пресудата на Управниот суд У-1.бр.202/2010 од 1.2.2011 година, донел Решение бр.19-1910/11 од 21.3.2011 година жалбата ја одбил како неоснована. Правниот факултет „Јустинијан Први“ – Скопје незадоволен од ова Решение се обратил со тужба до Управниот суд на Република Македонија. Управниот суд одлучувајќи по тужбата на Правниот факултет „Јустинијан Први“ – Скопје, донел пресуда со која тужбата ја одбил како неоснована, наоѓајќи дека оспореното решение е донесено во согласност со законот. Согласно со член 31 од Законот за просветната инспекција, за извршениот инспекциски надзор, утврдените состојби, преземените дејства и преземените мерки, просветниот инспектор составува записник, а според став 2 од истиот член, доколку просветниот инспектор утврди дека не се применуваат законите, прописите и други акти, донесува решение со кое се наредува извршување на определени мерки во одреден рок кој го определува инспекторот, а кој не може да биде подолг од 15 дена од денот на донесувањето на решението. Според член 150, став 1, алинеа 5 од Законот за високото образование („Службен весник на Република Македонија“ број 35/2008, 103/2008, 26/2009, 83/2009 и 99/2009), студентот има право редовно да напредува, да се образува и да го заврши студирањето под услови кои важеле при уписот. Имајќи ги предвид цитираните законски одредби и списите приложени кон предметот, Управниот суд правилно одлучил дека во конкретниот случај со донесувањето на 47

Одлуката за утврдување на висината на надоместокот за одбрана на магистерски труд според ЕКТС заведена под бр.

02-618/21 од 3.9.2009 година со која се утврдува висината на надоместокот за одбрана на магистерскиот труд за студенти кои студираат според ЕКТС на Правниот факултет „Јустинијан Први“ – Скопје, во износ од 500 евра во денарска противвредност, износ кој треба да го плаќаат студентите кои се запишале во вториот циклус на студии во учебната 2008/2009 година, од страна на тужителот било постапено спротивно на член 150, став 1, алинеа 5 од Законот за високото образование, поради што правилно бил задолжен да ја повлече наведената одлука. По мислење на Вишиот управен суд, обжалената пресуда е јасна, разбирлива и во неа се дадени доволно јасни и образложени причини за решителните факти, кои овој суд во целост ги прифаќа, па оттаму донесената пресуда е законска.

Постапка пред Уставен суд Каков орган е Уставниот суд? Уставниот суд иако се нарекува суд, тој е надвор од рамките на редовното судство и не е носител на судската власт. Во судскиот систем на Република Македонија, судската власт ја вршат основните судови, апелациските судови, Управниот суд и Вишиот управен суд и Врховниот суд на Република Македонија. Уставниот суд претставува посебен орган на Републиката кој ја штити уставноста и законитоста.

За какви прашања одлучува Уставниот суд? Уставниот суд на Република Македонија има неколку надлежности кои се утврдени со Уставот на Република Македонија. Така Уставниот суд врши: - Контрола на уставноста и законитоста. Тоа значи дека 48

во рамките на оваа надлежност Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот и за согласноста на колективните договори и другите прописи со Уставот и законите; - Заштита на слободите и правата на човекот и граѓанинот. Во рамки на оваа надлежност Уставниот суд одлучува за слободите и правата на човекот и граѓанинот, НО НЕ ЗА СИТЕ слободи и права; - Одлучува за судир на надлежност. Кога два или повеќе органи сметаат дека се надлежни, односно сметаат дека се ненадлежни за одлучување по одредено прашање, постои судир на надлежност. Уставниот суд одлучува за судир на надлежност меѓу носителите на законодавната, извршната и судската власт, како и за судир на надлежност меѓу органите на Републиката и единиците на локалната самоуправа; - Одлучува за одговорноста, имунитетот или престанокот на функцијата на претседателот на Републиката; - Одлучува за уставноста на програмите и статутите на политичките партии и здруженија на граѓани.

Што е постапка за оценување на уставноста и законитоста? Постапката за оценување на уставноста и законитоста на нормативните акти (закони и други прописи и општи акти) се состои во утврдување дали тие се во согласност со Уставот, односно законот и, доколку не се, нивно ефикасно отстранување од правниот поредок. Отстранувајќи ги од правниот поредок нормативните акти кои не се во согласност со Уставот, Уставниот суд го штити објективниот правен поредок, но едновремено посредно ги штити и слободите и правата на граѓаните.

Дали јас како студент можам да поднесам 49

иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста? Се разбира. Иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста може да поднесе СЕКОЈ (граѓанин, Собранието на РМ, Владата на РМ, правно лице, политичка патија, здружение на граѓани, јавна институција, единица на локалната самоуправа итн.). Пример: Младинскиот образовен форум во 2007 година поднесе иницијатива за оценување на уставноста на Законот за високо образование пред Уставниот суд на Република Македонија. МОФ ја оспори уставноста во делот на членот 163 од Законот за високо образование каде стои: „Студентите учествуваат во управувањето со високообразовните установи преку претставниците на Сојузот на студенти на универзитетот во органите на високообразовните установи, преку формите на самоорганизирање или на друг начин, според условите утврдени со закон и со Статутот на високообразовната установа“. Имено, овој член од Законот е во директна спротивност со член 20, ст. 1 и 2 од Уставот на Република Македонија, каде што на граѓаните им се гарантира слобода на здружување заради остварување на своите интереси. Со членот 163 од Законот за високо образование таквата слобода на студентите им се ограничува преку правото само Сојузот на студенти, кој е основан како и секоја друга невладина организација во РМ, во согласност со Законот за здруженија на граѓани и фондации, да биде единствен легитимен претставник на студентите во органите на управување на високообразовните установи, а не е објаснето кои се тие други форми на самоорганизирање.

За кои права можам да барам заштита од Уставниот суд? Уставниот суд НЕ ОДЛУЧУВА ЗА СИТЕ СЛОБОДИ И 50

ПРАВА утврдени со Уставот на Република Македонија. Пред Уставниот суд на Република Македонија можеш да бараш заштита само на слободите и правата што се однесуваат на: - Слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата; - Политичкото здружување и дејствување и - Забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.

Како се одвива постапката кога ми е повредено право за кое Уставниот суд е надлежен да одлучува? Доколку сметаш дека со поединечен акт или дејство ти е повредено право или слобода за кое Уставниот суд е надлежен да одлучува (пример, јавно изразување на мислата), можеш да бараш заштита од Уставниот суд во рок од два месеци од денот кога ти е доставен конечен или правосилен поединечен акт или денот кога си дознал за преземање на дејство со кое е сторена повредата, но не подоцна од 5 години од денот на неговото преземање.

А што треба да наведам во иницијативата? Иницијативата, односно предлогот се доставува до судот во два примерока. Во неа треба да ги наведеш: • Причините поради коишто бараш заштита, актите или дејствијата со коишто е нанесена повреда; • Соодветните факти и докази врз коишто се заснова барањето; • Твојата адреса за контакт, во случај на потреба од дополнителни информации. Пример: Уставниот суд на Република Македонија со 51

одлука У.Број: 84/2009-0-0 од 10.2.2010 година утврди дека на лицето Џ.Р. од село Зајас му е повредено правото на политичко дејствување, со неприфаќање на неговата кандидатура за градоначалник на Општина Зајас на локалните избори одржани во март 2009 година. Со одлуката на Уставниот суд се поништи конечното и правосилно решение бр.01-31/2 од 6 февруари 2008 година, донесено од Општинската изборна единица Зајас. Во својата одлука, меѓу другото, Уставниот суд објаснува дека тргнувајќи од фактот дека државата преку своите органи, дозволила неточни податоци од казнената евиденција да претставуваат пречка граѓанин да го оствари своето пасивно избирачко право, односно да учествува на изборите за градоначалник на Општина Зајас како кандидат кој ги исполнува законските услови за кандидирање на оваа функција, Судот оцени дека отфрлањето на кандидатурата на лицето Џ.Р. како последица на ваквите неточни податоци од казнената евиденција, во суштина значи повреда на правото на политичко здружување и дејствување на ова лице, зад чија кандидатура застанала организирана група граѓани согласно со постојната регулатива.

Какви акти донесува Уставниот суд? Уставниот суд донесува одлуки, решенија и заклучоци.

52

Повеќе за карактеристиките на актите... КОГА СЕ ДОНЕСУВА? ОДЛУКА

- за поништување или укинување на закон и друг пропис, програма и статут на политичка партија или друг општ акт; - за заштита на слободите и правата од член 110, алинеја 3 од Уставот; - за решавање на судир на надлежност; - за одземање на имунитетот, за одговорноста и за утврдување на настапувањето на условите за престанок на функцијата претседател на Република Македонија; - за имунитетот и за условите за разрешување од должноста судија на Уставниот суд на Република Македонија; - за утврдување на неуставност на закон, односно неуставност и незаконитост на пропис и друг општ акт во време на важењето, што престанал да важи во текот на постапката, ако се исполнети условите за нивно поништување.

РЕШЕНИЕ

-за поведување постапка за оценување на уставноста на закон, односно уставноста и законитоста на пропис и друг општ акт; - за запирање на постапката; - за отфрлање на иницијативите, предлозите и барањата; - за запирање на извршувањето поединечни акти или дејство донесени врз основа на закон, пропис или друг општ акт чија уставност, односно уставност и законитост ја оценува и - во други случаи кога не одлучува за суштината на работата.

СО ШТО СЕ ПРЕДВИДЕНИ?

Со Уставот на Република Македонија.

Со Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија.

ШТО СОДРЖАТ Податоци за подносителот на иницијативата, диспозитивот и образложението на актот, имињата на судиите што учествувале во донесувањето на одлуката, како и мнозинството гласови со кои овие акти се донесени.

Податоци за подносителот на иницијативата, диспозитивот и образложението на актот, имињата на судиите што учествувале во донесувањето на решението, како и мнозинството гласови со кои овие акти се донесени.

СЕ ОБЈАВУВААТ ВО СЛ. ВЕСНИК НА РМ?

Се објавуваат сите одлуки.

Не се објавуваат решенијата, освен доколку се процени дека се од големо значење за јавноста.

Уставниот суд донесува заклучоци за дејствата што се преземаат во текот на постапката.

Какво е дејството на одлуките? Одлуките на Уставниот суд се: Општи и задолжителни – одлуките на Уставниот суд на РМ имаат општо задолжително дејство. Овие одлуки дејствуваат кон сите и кон секого (а не само кон странките во спорот), како што е тоа случај со одлуките на редовните судови. Конечни и извршни – одлуките на Уставниот суд создаваат задолжителна обврска за сите субјекти на правото, односно тие се конечни и извршни без право на жалба. Укинувачки – со одлуката за укинување, законот или друг општ акт престанува да важи од моментот на објавување на одлуката во Службен весник на РМ. Оттука, укинувањето дејствува само за во иднина (ex nunc), со што се исклучува идното постоење на општиот акт во правниот поредок на Република Македонија. Одлуката за укинување не ги укинува и последиците што актот ги создал во практиката до моментот на неговото укинување, односно самата одлука нема ретроактивно дејство. Поништувачки – Уставниот суд го поништува актот и сите последици што ги има предизвикано неговата примена во практиката, до донесувањето на одлуката за поништување – дејство ex tunc. Во овој случај, одлуката има ретроактивно дејство, со што се смета дека актот и не постоел. Уставниот суд може да одлучи последиците настанати од примената на поништениот акт да се отстранат со враќање во поранешната состојба, односно состојбата каква што била пред донесувањето на актот што подоцна е поништен, или пак за надомест на штетата за лицето чиешто право е повредено со неуставниот, односно со незаконскиот акт.

54

За Младинскиот образовен форум Здружението „Младински образовен форум“ [МОФ] е младинска невладина организација формирана во 1999 година, која работи на полето на образованието и на човековите права. Активностите на Организацијата се реализираат во рамките на три програми: 1) Неформално образование (Дебата, Учиме право и обуки за млади); 2) Истражување, анализа и креирање младински и образовни политики; 3) Младински активизам. Програмите на МОФ се насочени кон промовирање критичко мислење, поттикнување толеранција и почит кон туѓите идеи и ставови, промовирање на правото и демократијата и развој на квалитетно и транспарентно образование. МИСИЈАТА НА МЛАДИНСКИОТ ОБРАЗОВЕН ФОРУМ Е ДА ОБЕЗБЕДИ ПОЗИЦИОНИРАЊЕ НА МЛАДИТЕ КАКО РЕЛЕВАНТЕН ОПШТЕСТВЕН ФАКТОР КОЈ ЌЕ ГИ УНАПРЕДУВА ВНАТРЕШНАТА И НАДВОРЕШНАТА ИНТЕГРАЦИЈА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. Преку предавања, обуки, дискусии, кампањи, публикации и други методи, членовите на МОФ придонесуваат во етаблирање на демократските вредности и младинско учество во градењето отворено општество и интеграција на Македонија кон Европската Унија.

mof.mk/servismladi www.mof.org.mk www.radiomof.mk info@mof.org.mk www.facebook.com/MOF.edu www.twitter.com/MOFedu www.youtube.com/YouthEduForum www.flickr.com/MOFedu телефон: +389 2 3139 692 факс: +389 2 3114 412

СОВЕТОДАВЕН СЕРВИС ЗА ПРАВА

НА МЛАДИ