Мобилност на студенти и академски кадар од Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“

МОБИЛНОСТ НА СТУДЕНТИ И АКАДЕМСКИ КАДАР ОД УНИВЕРЗИТЕТОТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИJ”

2

Издавач: Здружение на граѓани „Младински образовен форум“ Ул. Дренак 34а, 1000 Скопје Тел: +389 2 31 39 692 www.mof.org.mk info@mof.org.mk За издавачот: Дона Костуранова, извршен директор Автор: Моника Божиноска Огнен Јакасановски Марија Мирчевска Помлад истражувач: Самет Шабани Лектор: проф. д-р Симона Груевска-Маџоска Графички дизајн: Игор Делов Година на издавање: 2015 Место на издавање: Скопје Поддржано од:

CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“, Скопје 37.091.212.8:378.4(497.7:100) БОЖИНОСКА, Моника Мобилност на студенти и академски кадар од Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ / [автори Моника Божиноска, Огнен Јакасановски, Марија Мирчевска ; помлад истражувач Самет Шабани]. - Скопје: Младински образовен форум, 2015. - 65 стр.: табели ; 32 см Фусноти кон текстот. - Библиографија: стр. 63-65 ISBN 978-608-4666-10-3 1. Јакасановски, Огнен [автор] 2. Мирчевска, Марија [автор] а) Професори - Размена - Свет б) Македонија Размена на студенти - Свет COBISS.MK-ID 98941450

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

СОДРЖИНА

3

4

СОДРЖИНА 1. ВОВЕД

9

1.1

11

Дефинициjа и видови академска мобилност

2. УЛОГАТА НА АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ ВО БОЛОНЬСКИОТ ПРОЦЕС

15

3. СТАТИСТИЧКИ ПРЕГЛЕД НА АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ

19

3.1

Циклусна студентска мобилност помеѓу земjите од европскиот високообразовен простор

20

3.2 Кредитна студентска мобилност реализирана преку програмата Еразмус

21

3.3 Мобилност на академскиот кадар остварена преку програмата Еразмус

23

4. ПРИДОБИВКИ ОД АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ

25

4.1

Придобивки од мобилноста каj студентите

26

4.2 Придобивки од мобилноста каj академскиот кадар

30

5. ПРЕДИЗВИЦИ НА СТУДЕНТСКАТА МОБИЛНОСТ ВО ЕВРОПА

33

5.1

35

Кредитна студентска мобилност

5.1.1. Перцепција за пречките на кредитната студентска мобилност

35

5.1.2. Групи со помала застапеност во кредитна студентска мобилност

37

5.2 Циклусна студентска мобилност

39

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

6. АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ ВО МАКЕДОНИJА 6.1

Актуелни програми и проекти за академска мобилност во Република Македониjа

5

41 43

6.1.1. Еразмус+

43

6.1.2. CEEPUS

46

6.1.3. BASILEUS

47

6.1.4. JoinEUsee> PENTA

49

6.1.5. EUROWEB

50

6.1.6. ERAWEB

51

6.1.7. Други стипендии достапни за академската заедница во Македонија

52

6.2 Активности за унапредување на академската мобилност во Македониjа

52

7. МЕТОДОЛОГИJА

61

8. РЕЗУЛТАТИ

65

8.1

Зачестеност на мобилноста на студенти и академски кадар

66

8.1.1. Мобилност кај студенти од УКИМ

68

8.1.2. Мобилност на академски кадар од УКИМ

71

8.2 Промоциjа и информираност за можностите за мобилност

73

8.3 Финансии

74

8.4 Стратешко планирање

77

8.5 Соработки

81

8.5.1. Меѓународна соработка

81

8.5.2. Меѓуинституционална соработка

85

9. ЗАКЛУЧОК

89

10. ПРЕПОРАКИ

91

11. KOРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

94

6

ЛИСТА НА КРАТЕНКИ

ЕУ

Европска Унија

EUA

Eвропска универзитетска асоцијација

EURASHE

Европска асоцијација на институции во високото образование

ESU

Европска студентска унија

ENQA

Европска асоцијација за обезбедување квалитет во високото образование

ЕВП

Европски високоoбразовен простор

ВОИ

Високообразовни институции

ESN

Еразмус-студентска мрежа

ЕКТС

Европски кредит-трансфер систем

ЈИЕ

Југоисточна Европа

ОН

Обединети нации

УКИМ

Универзитет „Св. Кирил и Методиј“

НАЕОПМ

Национална агенција за европски образовни програми и мобилност

ЕП

Европски парламент

ЕС

Европски совет

ЕК

Европска комисија

ДЕЛ I:

Теоретска позадина

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

#1.

ВОВЕД

9

10

Како резултат на економската глобализација, меѓународната трговија со добра, услуги и информации денес, мобилноста на младите е побитна од кога било. Глобалната интеграција предизвика да се создадат нови барања за она што индивидуата треба да го поседува како вештини, со цел поголема компетитивност на пазарот на труд. Овој процес ја истакна потребата од лингвистички познавања и културна свесност кај идната работна сила. Дополнително, новите истражувања и иновациите претставуваат значаен предуслов за одржување на економскиот развој во модерните „економии базирани на знаење“. Поради овие причини, високото образование се развива со тенденција да одговори на новите потреби, преку приспособување на високообразовниот процес кој треба да стимулира стекнување на потребните вештини кај индивидуите. Интернационализацијата на студиските програми и академската мобилност имаат клучна улога во ваквите реформи. Студирањето во странство стана доста значаен и често застапен феномен во Европа во последните две декади, а сè почесто е забележлива и зголемената мобилност на академскиот кадар (професори, асистенти) низ високообразовните институции. Мотивот за организирање на академска мобилност лежи во бенефициите кои таа ги носи на земјата-испраќач и земјата-домаќин. Земјите-испраќачи користат од знаењата и техниките со кои се стекнуваат студентите, како и обучените кадри кои ги добиваат по завршувањето на мобилноста, додека земјите-домаќини гледаат полза од академската мобилност, преку вклучување на некои од студентите во пазарот на трудот (работа за време на студии, сезонска работа), преку учеството на мобилните индивидуалци во образовни програми кои вклучуваат истражувачка работа, пренесувањето позитивни примери и методологии за одржување на настава, како и од потенцијалната имиграција по завршувањето на студиите, од страна на мобилните студенти.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

11

Болоњскиот процес и програмите на ЕУ, кои даваат поддршка во реализација на академска мобилност, како Еразмус, Tempus, Еrasmus Mundus и Marie Currie, придонесоа кон значително зголемување на академската мобилност во Европа. Овие напори се интензивирани во последните години, со поставувањето на приоритетот „до 2020 година, најмалку 20 % од студентите кои дипломираат во Европскиот високоOбразовен простор да имаат реализирано период на студирање во странство“,1� како и со основањето на програмата Еразмус+, која предвидува зголемен буџет наменет за реализација на индивидуални мобилности. Анализата во прилог се фокусира на актуелните прилики на академската мобилност во Република Македонија, моменталните политики и стратегии кои се применуваат со цел да се овозможи напредок во ова поле, како и детекција на предности и слабости кои влијаат на конечниот исход по однос на ова прашање.

1 .1

ДЕФИНИЦИJА И ВИДОВИ АКАДЕМСКА МОБИЛНОСТ

Академската мобилност за целите на истражувањето се однесува на миграцијата на студенти и академски кадар во друга земја, со цел реализација на студии, истражување и настава, на определен или неопределен временски период.

1 European Higher Education Area, Mobility for Better Learning: Mobility strategy 2020 for the European Higher Education Area (Bucharest. 2012) http://www.ehea.info/Uploads/ (1)/2012%20EHEA%20Mobility%20Strategy.pdf

12

Во литературата за академска мобилност најчесто се разликуваат два вида академска мобилност, според корисникот и времетраењето на мобилноста. Според оној кој ја користи мобилноста, таа се дели на: •

мобилност на академски кадар, чиј корисник се членовите на академскиот кадар на високообразовните институции (ВОИ), кои вршат истражување или реализираат настава во друга земја и;

•

студентска мобилност, чиј корисник се студентите, кои вршат реализација на студии во друга земја.

Студентската мобилност, дополнително, е поделена врз основа на времетраењето на: •

краткотрајна, кредитна мобилност (credit mobility) – која има за цел стекнување на одреден број кредити од странска високообразовна институција, во рамките на тековен студиски процес во домашната институција (најчесто во времетраење до една година);

•

долготрајна, циклусна мобилност (degree mobility) – долготрајна форма на мобилност, која има за цел стекнување целосен циклус на образование во странска земја.

Уште една битна поделба, особено важна за статистичкиот преглед на студентската мобилност, претставува поделбата според видот на држава од која се разгледува мобилноста. Според тоа, мобилноста може да биде разгледувана од перспектива на државата домаќин, кога се опишува бројот на студенти/членови на академскиот кадар

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

13

кои реализираат мобилност во одредена земја, како и од перспектива на државата испраќач, кога се опишува бројот на студенти/членови на академскиот кадар од една земја кои реализираат мобилност во друга земја.

14

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

#2.

УЛОГАТА НА АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ ВО БОЛОНЬСКИОТ ПРОЦЕС

15

16

Болоњскиот процес е европска образовна политика, која вклучува 47 земји учеснички, Европската комисија како дополнителен член, како и следните консултативни членови: Совет на Европа, UNESCO Европски центар за високо образование, Европска универзитетска асоцијација (понатаму во текстот EUA), Европска асоцијација на институции во високото образование (EURASHE), Европска студентска унија (понатаму во текстот ESU), Европска асоцијација за обезбедување на квалитет во високото образование (понатаму во текстот ENQA), Образовна интернационална паневропска структура и Businesseurope.�2 Зајакнувањето на мобилноста на студентите, младите истражувачи, професори и останати членови на академската заедница е еден од централните приоритети на Болоњскиот процес уште од самото потпишување на Декларацијата во 1999 година, од страна на европските министри за образование.3� Една од целите на воспоставувањето на Европскиот кредит-трансфер систем (ECTS) лежи во промоцијата на широко распространета академска мобилност, која ќе придонесува кон создавањето и развојот на Европски високообразовен простор (понатаму во текстот ЕВП). На Конференцијата на европските министри за високо образование во 2009 во Лувен/ Лувен-ла-Нув, министрите поставија цел за земјите на ЕВП: „Во 2020 година, најмалку 20% од студентите кои дипломираат во Европскиот високообразовен простор треба да имаат период на

2 European Higher Education Area. “Participating countries and organizations”. Пристапено на 4.2.2015, http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/pcao/ index.htm#Participating%20organisations 3 European Higher Education Area, Joint declaration of the European Ministers of Education:The Bologna Declaration (Bologna, 1999) http://www.ehea.info/Uploads/ Declarations/BOLOGNA_DECLARATION1.pdf

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

17

студирање во странство“.4 Целта вклучува две главни форми на мобилност: циклусна мобилност, при која студентот изучува целосна студиска програма во друга земја и кредитна мобилност, при која дел од студентската студиска програма се изучува во друга земја. Според ESU, прибирањето и мониторингот на информации за академска мобилност од страна на земјите членки на ЕУ придонесува кон позитивен развој, кој може да помогне при добивање појасна слика за развојот и унапредувањето на мобилноста низ годините. 5 Со цел остварување на поставената цел, на Конференцијата на европските министри за високо образование во Букурешт (2012), усвоена е и стратегијата „Мобилност за подобро учење“�6, која вклучува препораки за преземање мерки на институционално, национално и европско ниво7. Програмата Еразмус на Европската комисија, како дел од Програмата за доживотно учење, од 2014 година заменета со новата програмата Еразмус+, дава дополнителен придонес кон зајакнување на студентската мобилност, преку обезбедување на финансиски средства во форма на грантови, за целите на остварување на академска мобилност на студенти, истражувачи и професори. Преку програмата 4 European Higher Education Area, Communiqué of the Conference of Ministers responsible for Higher Education: Realising the European Higher Education Area (Berlin, 2003) http://www.ehea.info/Uploads/Declarations/Berlin_Communique1.pdf 5 European Students’ Union, Bologna with Student Eyes 2012 (Brussels, 2012) http:// www.esu-online.org/asset/News/6068/BWSE2012-online1.pdf 6 European Higher Education Area, Mobility for Better Learning: Mobility strategy 2020 for the European Higher Education Area (Bucharest, 2012) http://www.ehea.info/Uploads/ (1)/2012%20EHEA%20Mobility%20Strategy.pdf 7 За повеќе информации види во делот „Препораки за унапредување на студентската мобилност”

18

Еразмус+, високообразовните институции од земјите учеснички на програмата, добиваат можност за соработка со т.н. „соседни земји на ЕУ“ како што се балканските земји кои не се членки на ЕУ, како и земјите од Азија, Африка и Латинска Америка, со цел подобрување на образовните системи преку размена на позитивни практики и искуства. Дополнително, програмата Еразмус се залага и за мобилност на академскиот кадар, со цел да придонесе кон интернационализација и модернизација на високото образование, преку воспоставување на соработка меѓу високообразовните институции и академскиот кадар, и дополнително да го охрабри спроведувањето на студентската мобилност. Економската димензија на академската мобилност предвидува создавање на мобилна работна сила. Една од целите усвоени на седница на Европскиот совет одржан во Лисабон (2000) е дека Европа ќе се стреми да се позиционира како „најкомпетитивната и најдинамичната економија базирана на знаење во светот, способна за одржлив економски развој, со повеќе и подобри работни места и поголема социјална кохезија“8. Во овој контекст, мобилноста треба да даде свој придонес преку зголемување на компетитивноста на студентите, развивање на нивните професионални квалификации и работни вештини, како и создавање на мостови за соработка помеѓу високообразовните институции и академскиот кадар, со цел размена на најдобри практики, научни теории и модели. Европската димензија на академската мобилност се содржи во улогата на академската мобилност во зајакнување на вредностите на кои се базира Европската Унија и развојот на европски идентитет помеѓу корисниците на мобилност. Европските високообразовни институции преку овој процес ги унапредуваат принципите на диверзитет и соработка, учество на сите засегнати страни во образовниот процес, академската слобода и повеќејазичност, како детерминирачки принципи.

8 European Parliament, “Lisbon European Council 23 and 24 March 2000 Presidency Conclusion” http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

#3.

СТАТИСТИЧКИ ПРЕГЛЕД НА АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ

19

20

Подолу се претставени клучните наоди од литературата за академската мобилност, поделени во три групи: циклус на студентска мобилност, кредитна студентска мобилност реализирана преку програмата Еразмус и мобилност на академскиот кадар реализирана преку програмата Еразмус.

3 .1 Ц И К Л У С Н А С Т У Д Е Н Т С К А МОБИЛНОСТ ПОМЕГУ ЗЕМJИТЕ ОД ЕВРОПСКИОТ ВИСОКООБРАЗОВЕН ПРОСТОР При квантитативните анализи на студентската академска мобилност, значајно е да се земе предвид фактот дека мобилноста моментално не е значајно застапена, во споредба со вкупниот број студенти запишани во високообразовните институции. Според информациите на Еуростат, во просек, само околу 4% од студентите, кои студираат на ВОИ во Европскиот високообразовен простор, се студенти од странска држава (од ЕВП и надвор од ЕВП).9 � Според статистиките на Еуростат, во просек, поголем број студенти вршат циклусна мобилност во друга земја на ЕВП, во споредба со дојдовни студенти од ЕВП кои вршат мобилност во истата земја. Земјите од Јужна и Источна Европа имаат повеќе студенти кои вршат мобилност во друга земја членка на ЕВП, во споредба со дојдовни мобилности, додека кај западноевропските земји се забележува обратната ситуација.

9

Eurydice, Key Data on Higher Education in Europe (Brussels, 2007)

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

21

Повеќе од половина од студентите од ЕВП кои вршат каков било вид на мобилност во рамките на ЕВП, ги избираат Велика Британија, Германија и Франција, како нивната дестинација за студирање. Дополнително, само две земји од ЕВП имаат повеќе од 10 % студенти кои вршат циклусна мобилност, во споредба со вкупниот број запишани студенти – Австрија (16,94 %) и Швајцарија (13,91 %). Кога мобилноста се разгледува од аспект на земја испраќач. Кипар, Лихтенштајн, Исланд, Ирска и Словачка, покажуваат најголем број (повеќе од 10 %) студенти дипломирани на циклусна мобилност во друга земја на ЕВП, во споредба со вкупниот број дипломирани студенти во 2008/2009 година.10 Македонија го зазема шестото место според оваа категорија, со 6,9 % студенти кои дипломираат во друга земја на ЕВП, во споредба со вкупниот број на студенти кои дипломирале во 2008/2009 година.

3.2 КРЕДИТНА СТУДЕНТСКА МОБИЛНОСТ РЕАЛИЗИРАНА ПРЕКУ ПРОГРАМАТА ЕРАЗМУС Статистичкиот преглед на кредитната (краткотрајна) мобилност генерално се состои од информации за мобилност добиени од страна на програмите за мобилност финансирани од страна на ЕУ, каква што е програмата Еразмус. Од тие причини, стратегијата „Мобилност за подобро учење“ усвоена од Советот на министри за образование ја

10 Educational, Audiovisual and Culture Agency of the European Commission, The European Higher Education Area in 2012: Bologna Process Implementation Report (Brussels, 2012)

22

задолжува Европската комисија (поконкретно Еуростат) да развие и достави информации за циклусна и кредитна мобилност во и надвор од ЕВП, според различните типови на мобилност. Информациите во продолжение се однесуваат исклучиво на кредитна студентска мобилност, реализирана со програмата Еразмус, од страна на студенти од земји членки на ЕУ.11 Еразмус се смета за најуспешната програма за студентска мобилност во светот. Од нејзините почетоци во академската 1987– 1988, програмата Еразмус им овозможила на повеќе од три милиони европски студенти да студираат во ВОИ во странска земја или да реализираат пракса во компанија. Со текот на годините, бројот на студенти кои реализирале мобилност се зголемува, со што во академската 2011–2012 околу 252 827 студенти заминале на студии или пракса во странство, со што се поставил нов рекорд и годишно зголемување од 9 % во споредба со претходната академска година. Околу 68 % од студентите кои учествувале на студентска академска размена во 2011/2012 биле студенти на додипломски студии, 28 % студенти на постдипломски студии, а околу 1 % студенти на докторски студии. Средната возраст на студентите изнесувала 22,5 години. Просечната вредност на грантот кој го добивале студентите на студентската размена Еразмус изнесува 250 евра. Најголем број од мобилните студенти студирале на општествени науки и уметности. Студентите од другите науки исто така учествувале активно, но во пропорционално помали размери споредено со вкупниот број студенти на овие студиски програми.

11 European Commission, On the way to ERASMUS+, A statistical Overview of the ERASMUS Programme in 2011-12 (Brussels, 2013)

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

23

Во однос на придонесот на програмата Еразмус врз остварувањето на целта за студентска мобилност за 2020 поставен од Конференцијата на министри на ЕВП се претпоставува дека Еразмус студентите во 2011–2012 година претставувале ориентационо околу 4,3 % од сите дипломирани студенти во ЕУ. Доколку оваа пресметка се додаде на пропорцијата на вкупната студентска популација која реализирала мобилност за време на студиите, со поддршка од други јавни и приватни средства, вкупната застапеност на мобилни студенти во 2011–2012 изнесува околу 10 %. По однос на бројот на примени мобилни студенти, како и во претходните години, Шпанија претставува најпопуларна дестинација помеѓу Еразмус студентите од земјите членки на ЕУ, со околу 39 900 студенти кои реализирале размена во Шпанија (15,5 % од вкупниот број мобилни студенти), проследена од Франција (11,5 %), Германија (11 %), Велика Британија (10,2 %) и Италија (8 %). Интересно е дека Шпанија, исто така, е на првото место по број на испратени студенти на Еразмус студентска мобилност, со 39 545 мобилни студенти кои реализирале размена во друга држава, проследена од Германија, Франција, Италија, Полска.

3.3 МОБИЛНОСТ НА АКАДЕМСКИОТ КАДАР ОСТВАРЕНА ПРЕКУ ПРОГРАМАТА ЕРАЗМУС Програмата Еразмус исто така финансиски ја поддржува мобилноста на членовите на академскиот кадар, на кои им е овозможено да држат настава во странска земја во времетраење помеѓу 1 ден и 6 недели. Слично, сите академски кадри на високообразовните институции

24

можат да имаат придобивки од обуки во странство, во времетраење помеѓу 5 дена и 6 недели. Од почетоците на програмата, поддржани биле околу 300 000 размени на мобилности на академски кадар, одржување предавања и следење обуки во странска земја. Буџетот за мобилност на академскиот кадар изнесува околу 7 % од вкупниот буџет на програмата Еразмус. Просечното времетраење на една мобилност од ваков тип (вклучувајќи ги обврските во наставата и обуките на кадарот) изнесува 5,7 дена, а просечниот грант, покрај платата на кадарот – изнесува 701 евро по размена. Во академската 2011/2012 биле реализирани 46 522 мобилности на академски кадар, што претставува пораст од 8,6 % во споредба со претходната година. Земја со најголем број испратени кадри во странство во 2011/2012, како и претходната година, е Полска (6132), проследена од Шпанија (4654), Германија (3937), Франција (2705) и Турција (2639). Од друга страна, најпопуларни дестинации за вршење на мобилност на академски кадар биле Шпанија (4554), Германија (4491), Италија (3 876), Франција (3529) и Велика Британија (2701).

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

25

#4.

ПРИДОБИВКИ ОД АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ

26

Овој дел од анализата се осврнува на ефектите од академската мобилност, претставени во релевантни научни истражувања, извештаи, анализи. Одредени европски земји, како Германија и Норвешка, редовно ги прибираат и обработуваат информациите за мобилност, кои им овозможуваат да ги следат дипломираните студенти во одредени временски периоди. Друг извор на информации за импликациите од академската мобилност се оние од извештаите на Европската комисија, во кои се евалуира успешноста на програмата Еразмус, како најголема програма за ваков тип мобилност во Европа. Во овој дел на анализата се наведени главните теоретски очекувани придобивки на академската мобилност, како и одредени опсервации во литературата за различните нивоа врз кои академската мобилност дава свој придонес.

4 .1 П Р И Д О Б И В К И О Д М О Б И Л Н О С Т А КАJ СТУДЕНТИТЕ На индивидуално ниво, мобилноста може да придонесува кон личниот развој на индивидуалците кои вршат размена. Така, Советот на министри на ЕВП во Лондонското коминике посочува дека програмата придонела со неколку позитивни ефекти, како личен развој, зголемени вештини за вработување, стекнување и подобрување на социјалните и интеркултурните компетенции на мобилниот индивидуалец.12 Студентската мобилност и мобилноста на академскиот кадар, преку нивниот фокус на развивање вештини, се сметаат за еден од клучните

12 European Higher Education Area , London Communiqué: Towards the European Higher Education Area: Responding to challenges in a globalised world (May, 2007)

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

27

елементи на Европската 2020 стратегија за одржлив и инклузивен раст и работни места. Помеѓу најчесто перципираните придобивки од студирањето во странство од страна на студентите, се наведуваат: културната свесност, подобрените јазични вештини, високи квалификации и пристап до подобри работни места. Студирањето во странство им помага на студентите да ги прошират своите знаења за други општества, јазици, култури и бизнис-методи. Претходно спроведените истражувања за ефектите од студентската мобилност се согласни дека интернационалните искуства овозможуваат можности за значајна лична промена. На пример, истражување од поголеми размери на студентите од САД кои студираат во странство (Shaftel et al. 2007) покажало значително подобрување на основни карактеристики како отвореност, флексибилност, културна адаптабилност и вреднување на различноста, како и зголемено разбирање на потребата за изучување на странски јазици и запознавање на други култури, како резултат од интернационалната образовна активност во која биле вклучени. Голем дел студии укажуваат и на развојот на интеркултурни компетенции, како еден од клучните исходи на следење на интернационализиран курикулум. Според анализата на Хофстед (Hofstede 2009), интеркултурните компетенции се однесуваат на „способноста за ефективно и соодветно комуницирање во интеркултурни ситуации, базирано на интеркултурните познавања, вештини и ставови“.13

13 Hofstede, G.J., Research on cultures: how to use it in training? (European J. CrossCultural Competence and Management, 2009), Vol. 1, No. 1, pp.14–21.

28

Студентската мобилност дава свој придонес и врз зголемување на вработливоста на студентите. Европските општества се соочуваат со јаз помеѓу барањата на пазарот на трудот и вештините кои ги поседува работната сила која конкурира на пазарот. Како последица од овој тренд, една четвртина од младите луѓе во Европа биле невработени во 2013, додека околу една третина од работодавачите не можат да пронајдат кадри со правите вештини потребни на актуелниот пазар. Голем дел од бараните работни вештини се поврзани со мобилноста, која е особено поврзана со преносливите вештини. Така, во студијата „Студентска мобилност, миграција и интернационализација на високото образование“ (Brooks 2011) се тврди дека „постојат значајни докази дека во барем некои земји, квалификациите стекнати во странство можат да донесат придобивки од пазарот на трудот“.�14 Така, „за многу голем број студенти кои студирале во странство, интернационалното искуство се смета за есенцијален дел од нивното CV во сè покомпетитивниот глобален пазар на вработување“ (Fielden, 2007)15. Според истражувањето на Еразмус студентската мрежа (ESN)16 од 2011, повеќе од 97 % од испитаните студенти кои реализирале мобилност периодот на студии во странство го сметаат како предност на пазарот на трудот. Дополнително, мобилните студенти ги евалуираат своите професионални вештини конзистентно

14 Brooks, R. and Waters, J. Student Mobilities, Migration and the Internationalization of Higher Education (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2011). 208 pp.

15 Fielden, J. Global Horizons For UK Universities; (London: The Council For Industry and Higher Education, 2007) 16 Erasmus Student Network, ESN Survey 2011: Exchange, employment and added value. Пристапено на 06.02.2015 http://esn.org/ESNSurvey/2011

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

29

повисоко, споредено со врсничката група на студенти без искуство со студентска мобилност. Двете најважни вештини во кои мобилните студенти се самооцениле значително повисоко од врсниците кои не реализирале мобилност, се познавањето на странски јазик и можноста за работа во интеркултурна средина. Дополнително, неодамнешна студија за успехот на дипломираните студенти во Германија при барање работа (Grotheer et al. 2012) покажува дека мобилните студенти имале трипати поголема шанса за наоѓање работа за разлика од немобилните студенти, во најголем дел, поради способноста за работа во интеркултурна средина. Истражувањето за „Ефектите на мобилноста на вештините и вработливоста на студентите и интернационализацијата на високообразовните институции“17 покажува дека мобилните студенти имале поголеми вештини за вработување уште пред да заминат на мобилност, во споредба со немобилните студенти. Кај околу 51 % од мобилните студенти и 52 % од студентите кои реализирале мобилност со програмата Еразмус се забележало зголемување на факторите на вработливост, кои работодавачите ги сметале за релевантни, како самодоверба, љубопитност, одлучност, толеранција. Европската димензија е една од главните причини за постоењето на Болоњскиот процес, па како таква е важен и неразделен елемент на студентската мобилност. Истражувањето „Ефектите на мобилноста на вештините и вработливоста на студентите и интернационализацијата на високообразовните институции“ го анализира и европскиот идентитет кај мобилните студенти, при што заклучокот упатува дека значително поголем број на мобилни (81 %) и Еразмус (84 %) студенти 17 European Union, Effects of mobility on the skills and employability of students and the internationalisation of higher education institutions (2014)

30

имале силни односи со Европа пред заминувањето на студентска мобилност, во споредба со немобилните студенти (70 %). Обратно, пак, немобилните студенти чувствуваат малку поголема поврзаност со домашната земја и ВОИ. Интересно е што неколку години по завршувањето на мобилноста, мобилните алумни покажале поголема афилијација со домашната ВОИ и градот во кој живеат, отколку пред да заминат на мобилност, но од друга страна, значително помала идентификација со домашната земја, што кореспондира со идејата за развој на космополитски однос кај овие индивидуалци. Повторно, уште поизразена разлика во идентификацијата со Европа се јавува неколку години по мобилноста, која кај мобилните алумни изнесува 82 %, а кај немобилните 66 %.

4.2 ПРИДОБИВКИ ОД МОБИЛНОСТА КАJ АКАДЕМСКИОТ КАДАР Главните теоретски очекувани придобивки од мобилноста на академскиот кадар се осврнуваат на подобрувањето на методите за предавање, соработката на високообразовните институции, како и нивната интернационализација. Студија поддржана од страна на Европската Унија во 2008 година18, посочува дека програмата Еразмус играла водечка улога во интернационализација на националното, европското и интернационалното високо образование и дека новите земји членки

18 Vossensteyn, Soo, Cremonini, The impact of ERASMUS on European higher education: quality, openness and internationalisation (Centre for Higher Education Policy Studies, 2008)

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

31

на ЕУ забележале поголеми придобивки од програмата Еразмус отколку постарите земји членки. Според студијата за „Ефектите на мобилноста на вештините и вработливоста на студентите и интернационализацијата на високообразовните институции“19�, повеќе од 70 % од мобилните академски кадри забележале стекнување на знаења за добри практики и нови вештини, а 81 % забележале подобрување во квалитетот на предавање. Истовремено, 92 % од високообразовните институции ја сметале мобилноста на академскиот кадар за ефективна во остварување на меѓународна соработка.

19 European Union, Effects of mobility on the skills and employability of students and the internationalisation of higher education institutions, 2014

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

33

#5.

ПРЕДИЗВИЦИ НА СТУДЕНТСКАТА МОБИЛНОСТ ВО ЕВРОПА

34

Едно од главните очекувања проследени со идејата за креирање на унифициран простор за образование е тој да даде придонес кон унапредување на студентската мобилност. Од тие причини, постои голем интерес и потреба од достапност на информации за студентската мобилност. Паралелно на ова, се јавува и потребата за свесноста за нееднаквите шанси за пристап до студентска мобилност, поради што и интересот за субјективни и структурни пречки на мобилноста е зголемен во последните години. Според извештајот за развојот на ЕВП20, наменет за Конференцијата на министрите одржана во Лувен/Лувен-ла-Нув во 2009 година, унапредувањето на студентската мобилност, сè уште не е целосно остварена цел. Според Болоњскиот секретаријат, во контекст на интраевропската краткотрајна (кредитна) мобилност, воведувањето на двоциклусен систем, понекогаш се наведува како пречка за реализација на студентската мобилност. Од тие причини, препораката е да се вложат поголеми напори за балансирање на студиските програми со адекватен обем на работа и можностите за реализација на мобилност да се интегрираат во структурата на студиските програми.

20 Benelux Bologna Secretariat, Bologna Beyond 2010: Report on the development of the European Higher Education Area (2010)

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

35

5 .1 К Р Е Д И Т Н А С Т У Д Е Н Т С К А МОБИЛНОСТ 5.1.1. Перцепција за пречките на кредитната студентска мобилност Датабазата Eurostudent IV21 содржи информации за перцепцијата на студентите во различни земји на ЕВП, за најголемите пречки за реализација на студентска мобилност, кои се класифицирани во следниве групи: Збирна група

Видови пречки

Јазик

1. Недоволно познавање на странски јазик

Лични причини

Финансиски проблеми

Домашни студии Организација во домашната земја Пристап до земјата домаќин

1. Одделување од фамилијата, партнерот, детето (децата), пријателите 2. Недостиг на лична желба 1. Губење на социјални бенефиции (пр. надоместок за дете) 2. Губење на можностите за заработување пари 3. Очекуван додатен финансиски товар 1. Очекувано продолжување на студиите 2. Претпоставка за мала придобивка за домашните студии 3. Проблеми со признавање на резултатите постигнати за странски јазик 4. Некомпатибилност со структурата на студиската програма 1. Тешкотии во наоѓање информации 2. Ограничен пристап до програми за мобилност во домашната земја 1. Ограничен прием во преферираната институција 2. Регулатива за пристап до земјата домаќин (пр. виза) 3. Проблеми со сместување во земјата домаќин

Табела 1: Пречки за реализација на кредитна студентска мобилност

21 Eurostudent, Euros Benelux Bologna Secretariat, Bologna Beyond 2010: Report on the development of the European Higher Education Area (2010) tudent IV Database (Data Reporting Module). Пристапено на 08.02.2015, https:// eurostudent.his.de/eiv/report/

36

Табелата погоре идентификува 6 главни типови пречки за реализација на краткотрајна (кредитна) студентска мобилност во странска земја. Четири од нив се однесуваат на посебни димензии (познавање на јазик, лични причини, финансиски проблеми и домашните студии). Последните две групи (организацијата во домашната земја и пристапот до земјата домаќин) тесно корелираат. Оттука и релативната разлика кај различните земји во пречките за студентска мобилност, произлегува од различната реалност по однос на овие 6 групи пречки. Данска, Шведска и Норвешка, како претставници на скандинавските земји, покажуваат дека перцепцијата на студентите за пречките за пристап до студентска мобилност се личните причини, иако студентите од Норвешка ги оценуваат финансиските пречки повисоко од останатите скандинавски држави. Во секој случај, општо земено, скандинавските студенти ги перципираат финансиските причини и организациските проблеми, како значително помали проблеми за пристап до мобилноста во споредба со студентите од останатите земји, а особено оние од Источна и Јужна Европа. Заклучокот е дека бариерите на мобилноста, кои се од структурен тип, се помалку застапени во Северна Европа. Во споредба со другите држави, студентите од Хрватска, Австрија и Швајцарија согледуваат пречки поврзани со нивните студии почесто отколку студентите од други држави. Овие земји поседуваат релативно поголем број студенти кои реализирале пракса во странство (што не е предмет на проучување во прашањата за бариери на мобилноста од овој извештај). Друг набљудуван тренд е тоа што структурните и организациските проблеми, како и познавањето на странски јазик и финансиските проблеми, се многу почесто забележани кај источните и јужните европски држави. Во Шпанија и Португалија, но и во Словенија, ограничениот пристап до програми за мобилност се смета за

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

37

пречка кај околу една третина од немобилните студенти. Во Естонија и Словенија околу три четвртини од немобилните студенти го перципираат додатниот финансиски товар како бариера на мобилноста. Заклучокот кој може да се донесе е дека студентите од овие региони имаат поголем ризик од соочување со структурните бариери на мобилноста кои лежат во основата на образовниот систем, како и финансиските бариери. 22 Според перцепцијата на студентските организации – членки на Европската студентска унија23, финансиските бариери претставуваат главна пречка на мобилноста кај студентите, увидена кај 22 од 25 од националните студентски унии. Признавањето на академските постигнувања за време на студентската мобилност претставува проблем според 10 национални унии, а недостигот на информации и советување околу реализација на мобилноста и личните причини кај 7 од униите. Само 5 од униите го навеле проблемот на јазичната бариера како главна пречка за реализација на мобилност.

5.1.2. Групи со помала застапеност во кредитна студентска мобилност Во земјите од мрежата Eurostudent IV, процентот на студенти кои веќе реализирале студентска мобилност се движи помеѓу 2 % и 14 %. Земјите од Северна Европа имаат најголема релативна застапеност на студенти кои реализирале мобилност, која е највисока во Финска,

22 Grabher, Wejwar, Unger, Terzieva, Student mobility in EHEA: Underrepresentation in student credit mobility and imbalances in degree mobility (Vienna: Institute for Advanced Studies, 2014) 23 European Students’ Union, Bologna with Student Eyes 2012 (Brussels, 2012) http://www.esu-online.org/asset/News/6068/BWSE2012-online1.pdf

38

Норвешка и Холандија (14 %). Спротивно на ова, поголемиот број од источноевропските земји имаат релативно помал број на поранешни мобилни студенти, меѓу кои Романија (5 %) се наоѓа на горната граница, додека Хрватска (2 %) на долната. Низ Европа, постојат три групи студенти за кои е утврдено дека реализираат студентска мобилност поретко од останатите, односно се помалку застапени: студенти со ниска образовна позадина, студенти со задоцнета транзиција во високото образование и постарите студенти. Сите три групи се меѓусебно поврзани – постарите студенти честопати имаат започнато работна кариера по завршување на средното образование и започнале со високото образование повеќе од две години по завршување на средното образование. Исто така, студентите со пониска образовна позадина почесто избираат нетрадиционален образовен тек, или започнуваат со високото образование на постара возраст. Што се однесува до родовата застапеност на студентските мобилности во Европа, студентите од женскиот пол покажуваат поголем афинитет кон реализација на мобилност од мажите, во скоро сите земји на мрежата Eurostudent IV (освен Германија, Франција и Италија). Така, на пример, во Естонија 10 % од сите студенти од женскиот пол биле мобилни, во споредба со само 6 % од машките студенти. Во мнозинството од земјите, групите на нетрадиционални студенти се помалку претставени во процесот на студентска мобилност. Тоа се студенти кои се најчесто запишани на вонредни студии, оние кои работат со скратено работно време, или студентите кои имале задоцнета транзиција во високото образование (период на пауза помеѓу средно и високо образование). Исто така, студентите со пониска образовна позадина според класификацијата ISCED, најчесто се помалку застапени во студентската мобилност.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

39

Возраста има големо влијание врз застапеноста во студентската мобилност. Од една страна, можноста за реализирана мобилност се зголемува кај студентите кои дошле до повисок степен со студиите, што придонесува за позитивен ефект на возраста, но сепак, постарите студенти се помалку застапени како група. Така, најголема релативна застапеност во студентската мобилност покажуваат студентите помеѓу 25 и 29 години, особено во Полска, Словенија и Чешка. Романија, Словачка, Италија и Португалија се примери за земји каде најмладата група на студенти покажува висока застапеност во студентската мобилност. Студентите постари од 30 години се помалку застапени, најверојатно поради обврски како работа, фамилија и деца.

5.2 ЦИКЛУСНА СТУДЕНТСКА МОБИЛНОСТ Кога станува збор за циклусна (долготрајна) мобилност, односно онаа во која студентите мигрираат во друга држава со цел да комплетираат целосна студиска програма од одреден циклус студии, Велика Британија, Данска, Чешка, Шпанија и Холандија, се држави од ЕВП кои испраќаат многу помалку студенти на циклусна мобилност отколку што примаат странски студенти на своите универзитети. Земји со релативно балансиран сооднос на испратени и примени студенти на циклусна мобилност се Украина, Азербејџан, Казахстан, Норвешка, Грција и Португалија. Земјите од Југоисточна и Североисточна Европа покажуваат многу поголем број на испратени отколку примени студенти. 3 % од вкупната национална студентска популација на државите на ЕВП, во просек, реализираат циклусна студентска мобилност надвор од државата на потекло.

40

Албанија, Андора, Босна и Херцеговина, Ватикан, Црна Гора, Македонија и Русија не водат евиденција за бројот на дојдовни мобилни студенти. Во различните земји на ЕВП постои голема разлика помеѓу уделот на студенти кои заминуваат од државата на циклусна мобилност, во однос на вкупниот број студенти во државата испраќач и уделот на странски студенти кои студираат во дадена држава, во однос на вкупниот број студенти во државата домаќин. Лихтенштајн, Луксембург и Кипар покажуваат екстремно високи удели на студенти кои вршат циклусна мобилност во странство (повеќе од 50 %), но и висок удел на дојдовни студенти (повеќе од 30 %). Во случајот на Луксембург и Лихтенштајн, големината на државите и образовниот систем кој поддржува мобилност (или ја смета за задолжителна во текот на студиите) се објаснување за високиот удел на примени и испратени студенти. Големината на Кипар, и уште побитно нејзината културна, историска и географска блискост со Грција и Велика Британија се фактори кои ги објаснуваат високите удели.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

#6.

АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ ВО МАКЕДОНИJА

41

42

Интернационализацијата на високото образование е процес кој ја опфати Европа во последните декади, но не го исклучи и Западниот Балкан. Спротивно на ова, интернационализацијата на ВОИ од Западниот Балкан претставува значаен политички предизвик. Сепак, постои разлика во приоритетите кои развиените земји и земјите од Западниот Балкан ги очекуваат од оваа интернационализација. Додека развиените европски земји, процесот на интернационализација го сметаат, пред сè, како можност за зголемување на компетитивноста на нивните ВОИ и економии, интернационализацијата на Западниот Балкан дава голем акцент на поддршка во националните реформи и градењето на институционални капацитети.24 � Македонија е членка на Болоњскиот процес од 2003 година. Одговорното национално тело за имплементација25 на процесот е Министерството за образование и наука.� Македонија има и двајца свои претставници на Болоњската група за следење. Со потпишувањето на Болоњската декларација во 2003, Македонија започна со процесот на имплементација на активности ориентирани кон принципите и целите на Болоњскиот процес. Една од главните реформи воведени со Законот за високото образование, воведени во 2008 година претставува системот на високо образование базиран на три циклуси. Првите два циклуси (додипломски и постдипломски) на студирање се опишуваат преку ЕКТС-кредити и генерички дескриптори базирани на очекуваните резултати од учењето и

24 Zgaga, Klemenčič, Komljenovič, Miklavič, Higher education in the Western Balkans: Reforms, developments, trends (Ljubljana: University of Ljubljana, Faculty of Education; 2013) 25 European Higher Education Area. “The former Yugoslav Republic of Macedonia”. Пристапено на 9.2.2015. http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/links/ Macedonia.htm

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

43

вештините кои се развиваат, додека третиот циклус (докторски студии) се организирани според рамките на квалификации на ЕВП, користејќи го пристапот базиран на исход (резултати). Ваквите реформи во македонското високо образование беа само првиот чекор во овозможување на академската мобилност. Во овој дел од анализата се претставени главните програми и проекти за мобилност, од кои Македонија и македонските ВОИ се дел, како и клучните акции спроведени во Македонија, како членка на ЕВП, ориентирани кон зајакнување на мобилноста.

6 .1 А К Т У Е Л Н И П Р О Г Р А М И И П Р О Е К Т И ЗА АКАДЕМСКА МОБИЛНОСТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИJА 6.1.1. Еразмус+ Програмата Еразмус (European Community Action Scheme for the Mobility of University Students) е програма на Европската Унија за академска мобилност основана во 1987 година. Во периодот помеѓу 2007 и 2013 година, активностите на програмата Еразмус беа дел од заедничката Програма за доживотно учење (Lifelong Learning Programme), која ги вклучува сите потпрограми финансирани од Европската Унија, кои го засегаат управувањето со образовните политики. Децентрализираните активности на програмата Еразмус во склоп на Програмата за доживотно учење во Македонија беа координирани

44

од страна на Националната агенција за европски образовни програми и мобилност во Република Македонија. Еразмус+ (2014–2020), позната како Еразмус плус, е новата програма која ја замени Програмата за доживотно учење и ги инкорпорираше сите програми за образование, млади и спорт во буџетската рамка на Европската Унија, која за периодот од 2014 до 2020 изнесува 14,7 билиони евра, што претставува зголемување за 40 % во споредба со дотогашните трошоци за овие активности од страна на ЕУ.26� Дополнително, 1,68 билиони евра ќе бидат овозможени за поддршка на третите земји (партнери на ЕУ), преку буџетот на ЕУ за надворешни акции.27 Македонија, иако сè уште не е земја членка на ЕУ, учествува во програмата Еразмус+ како програмска, а не како партнерска земја.28 � Во рамките на програмата Еразмус+, се очекува до 2020 година, 2 милиони студенти да добијат шанса за реализација на мобилност или пракса во странство, 800 000 наставници, професори, обучувачи, академски кадар и младински работници да држат предавања или

26 European Commission. “The new EU programme for Education, Training, Youth, and Sport for 2014-2020”. Пристапено на 10.02.2015. http://ec.europa.eu/programmes/ erasmus-plus/discover/index_en.htm 27 European Commission. “Key figures: Erasmus+ (2014-2020)”. Пристапено на 10.02.2015. http://ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus/discover/key-figures/index_ en.htm 28 European Commission, Erasmus+ Programme Guide: Version 3, (2015). http://ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus/documents/erasmus-plus-programmeguide_en.pdf

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

45

обуки во странство, како и 200 000 студенти на постдипломски студии да следат целосна студиска програма во друга земја.29� Во контекст на академската мобилност, најзначајниот проект на новата програма Еразмус+ е Проектот за мобилност на студенти и академски кадар од високото образование, кој е дел од првата клучна акција на програмата – „Мобилност за учење на индивидуи“. Овој проект дава поддршка на високообразовните институции кои учествуваат во реализација на студентски мобилности и мобилности на академскиот кадар. Најголем дел од буџетот за овие активности ќе биде наменет за мобилност помеѓу програмските земји, а ограничен дел од буџетот ќе биде одвоен за активности помеѓу програмските и партнерските земји. Високообразовните институции кои сакаат да имаат придобивки од програмските активности на Еразмус+ наменети за мобилност, ќе треба да се стекнат со акредитација, при усвојување на Еразмус повелбата за високо образование (Еразмус Charter for Higher Education). Повелбата ги поставува генералните квалитативни рамки за европска и интернационална соработка помеѓу високообразовните институции. ВОИ можат да аплицираат за добивање на Повелбата секоја година, на отворен повик организиран од Извршната агенција во Брисел. Доколку ја добие Повелбата, таа е валидна за одредената институција до завршувањето на програмата (2020 година). Дополнително, ВОИ склучуваат интеринституциски договори со други ВОИ, кои ги дефинираат општите принципи за кои двете или сите ВОИ ќе се залагаат, дополнително од оние предвидени со повелбата.

29 European Commission, “Green light for Erasmus+: More than 4 million to get EU grants for skills and employability”, известување за медиуми, ноември 19, 2013, http:// europa.eu/rapid/press-release_IP-13-1110_en.htm

46

6.1.2. CEEPUS CEEPUS, односно Централната европска програма за размена на универзитетски студии, основана во 1994 година, има за цел да им даде можност на студентите од земјите учеснички во програмата да реализираат мобилност во странство, како и да му овозможи на академскиот кадар да реализира период на предавање на некоја од партнерските високообразовни институции.30 CEEPUS III договорот, последниот договор од оваа програма кој стапи на сила на 2.5.2011, вклучува 16 земји членки: Албанија, Австрија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Чешка, Унгарија, Македонија, Молдавија, Црна Гора, Полска, Романија, Србија, Словачка, Словенија и Косово со посебен статус.31 Програмата е координирана од страна на Централната канцеларија на CEEPUS. Одговорни на национално ниво за реализација на активностите на програмата се националните канцеларии на CEEPUS кои се честопати интегрирани во постоечките агенции.32 Во програмата CEEPUS не постои трансфер на финансии, туку секоја земја плаќа за дојдовните студенти под покровителство на CEEPUS. Периодот на мобилност на академскиот кадар варира од 5 денови до 10 месеци и се склучува преку постоечките мрежи на високообразовни институции воспоставени под покровителство на CEEPUS.

30 Education, Audiovisual and Culture Executive Agency. “Higher Education in the Former Yugoslav Republic of Macedonia” http://eacea.ec.europa.eu/tempus/participating_ countries/fyrom_en.php 31 CEEPUS. “What’s in a name”. Пристапено на 10.2.2015, https://www.ceepus.info/ default.aspx 32 Европска комисија, Мобилност на кадарот во високото образование: Национални политики и програми, 2013 http://eacea.ec.europa.eu/Education/eurydice/documents/ focus-on/156MK.pdf

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

47

Мобилноста на академскиот кадар може да вклучува и учества на конференции како дополнителни активности, но централниот фокус се става на предавањето, и корисниците на грантот се задолжени да поминуваат најмалку 6 часа во 5 работни денови во предавање или надгледување на институцијата домаќин.

6.1.3. BASILEUS Проектот BASILEUS беше дел од Erasmus Mundus 2009–2013 година програмата за соработка и мобилност во високото образование, од втората акција (Action 2) која предвидува давање придонес во воспоставувањето на соработка помеѓу европските ВОИ и ВОИ од одредени трети земји, со цел да се имплементираат индивидуални аранжмани за мобилност помеѓу институциите од европските земји и третите земји.33 Досега, од страна на оваа програма беа одобрени пет BASILEUS-проекти, кои овозможуваа мобилност на студенти на додипломски, постдипломски, докторски и постдокторски студии, како и мобилност на академскиот кадар. Последниот, проект Basileus V, претставуваше конзорциум на 20 партнерски универзитети, 10 од земјите членки на ЕУ и 10 од Западен Балкан. Меѓу нив се и три универзитети од Македонија: Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје, Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип и Универзитетот на Југоисточна Европа во Тетово. Програмата BASILEUS, во суштина, овозможува размена на студенти и академски кадар помеѓу одредени ВОИ од земјите од ЕУ, со одредени ВОИ од земјите од Западен Балкан и обратно. Според предвидените текови на мобилност за проектот BASILEUS V, кој се реализира во академската 2014/2015 година, 44 индивидуи вклучени 33 Basileus. “Erasmus Mundus: Action 2”. Пристапено на 10.2.2015. http://www.basileus. ugent.be/index.asp?p=1110&a=98

48

Вкупно

Албанија

БиХ

Македонија

Косово

Црна Гора

Србија

ЕУ

во високото образование во Македонија, реализираат мобилност во оваа академска година (табела 2).

40

3

4

6

3

4

14

6

28

2

3

4

2

3

10

4

42

3

4

7

3

5

14

6

42

3

4

7

3

5

14

6

22

2

2

4

2

2

7

3

Докторски 6 месеци

24

2

3

4

2

2

8

3

Докторски 10 месеци

20

2

2

3

2

2

6

3

Докторски 34 месеци

10

1

1

2

1

1

3

1

10

1

1

2

0

2

3

1

2

0

1

0

0

0

1

0

30

3

3

5

2

3

10

4

270

22

28

44

20

29

90

37

Додипломски 1 семестар Додипломски 2 семестри Постдипломски 1 семестар Постдипломски 2 семестри Постдипломски 2 години

Постдокторски 6 месеци Постдокторски 10 месеци Академски кадар 1 месец Вкупно

Табела 2: Дистрибуција на мобилности во проектот BASILEUS V во академската 2014/2015 34

Месечен надоместок на стипендијата BASILEUS изнесува 1000 евра за студенти на додипломски и постдипломски студии, 1500 евра за

34 Basileus. “Mobility Flows Basileus V”. Пристапено на 10.2.2015, http://www.basileus. ugent.be/index.asp?p=1113&a=98

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

49

студенти на докторски студии, 1800 евра за студенти на постдокторски, 2500 евра за академскиот кадар. Покрај надоместокот, грантот ги покрива и трошоците наменети за пат и виза, како и трошоците за школарина.

6.1.4. JoinEUsee> PENTA JoinEUsee> PENTA, претставува проект финансиран од Erasmus Mundus програмата на ЕУ, во Акцијата 2, исто како проектот BASILEUS. Тој претставува рамка за стипендии помеѓу ЕУ и Западен Балкан. Проектот JoinEUsee > PENTA овозможува финансиска поддршка за реализација на мобилност на студенти и академски кадар меѓу земјите од ЕУ и Западен Балкан. 35 Во проектот JoinEUsee > PENTA учествуваат 20 партнерски универзитети, 10 од ЕУ и 10 од Западен Балкан, како и 9 придружни членки. Помеѓу универзитетите членови од Западен Балкан, учествуваат две македонски високообразовни институции, Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје и Државниот Универзитет во Тетово.

Проектот Erasmus Mundus JoinEUsee > PENTA овозможува стипендии за: 1.

Студенти и академски кадар од ЕУ, кои имаат желба да реализираат академска мобилност на партнерски универзитет од Западен Балкан.

2.

Студенти и академски кадар од земјите од Западен Балкан, кои имаат желба да реализираат академска мобилност на партнерски универзитет од ЕУ.

35

JoinEUsee> PENTA. Пристапено на 11.2.2015, http://www.joineuseepenta.eu/

50

Стипендиите ги покриваат следните трошоци: •

месечен надоместок (1000 евра за студенти на додипломски и постдипломски студии, 1500 евра за студенти на докторски студии, 1800 евра за студенти на специјализација, 2500 евра за академскиот кадар);

•

патни трошоци и трошоци за виза и

•

школарина.

Според последните статистики на проектот JoinEUsee > PENTA, на првиот повик за аплицирање, се пријавиле 134 апликанти од Македонија, од кои 27 биле избрани и им била овозможена финансиска поддршка за реализација на академска мобилност.

6.1.5. EUROWEB EUROWEB (European Research and Educational Collaboration with Western Balkans) е програма за стипендии, во склоп на програмата Erasmus Mundus, финансирана од Европската комисија, која дава финансиска поддршка за мобилност на студенти и академски кадар. Конзорциумот сочинува 17 високообразовни институции (9 од Европа и 8 од Западен Балкан) и е координиран од страна на Универзитетот Малардален во Шведска. Единствена ВОИ од Македонија која учествува во програмата е Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Програмата овозможува околу 4 милиони евра, наменети за 200 студенти/ истражувачи/ факултети од Западниот Балкан, со цел реализација на дел од нивните студии на една од партнерските институции. Размената на кадар, знаења и вештини во повеќе студиски програми се очекува да вроди со позитивен ефект на

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

51

студиските програми од домените на науката и технологијата, што ќе придонесе кон поширок социо-економски развој на Западниот Балкан, на одржлив начин.36 �

6.1.6. ERAWEB Еразмус- WESTERN BALKANS е заедничка програма за мобилност на 8 универзитети од Западниот Балкан и 6 универзитети во ЕУ.37 Студенти и членови на академскиот кадар со оваа програма добиваат поддршка во реализација на мобилност за студирање, предавање и истражување во странство, додека партнерските универзитети ги зголемуваат нивните капацитети за настава, ја зголемуваат својата експертиза за истражувања и добиваат можност за меѓународна видливост. Акцентот во оваа програма е ставен на поддршката на истражувања во медицината и медицинските науки. Истражувањето во рамките на програмата ERAWEB е ориентирано кон факторите кои влијаат врз здравјето на популациите и развојот на здравствени интервенции кои целат кон подобрување на здравјето. Програмата исто така го поддржува зголемувањето на академските вештини кај студентите, истражувачите и професорите.

6.1.7. Други стипендии достапни за академската

36 EUROWEB.”European Research and Educational Collaboration with Western Balkans”. Пристапено на 11.02.2015. http://www.mrtc.mdh.se/euroweb/index.php 37 ERAWEB. “Erasmus Mundus Western Balkans”. Пристапено на 11.2.2015. http://erasmus-westernbalkans.eu/

52

заедница во Македонија Покрај наведените постојат и стипендии кои се поддржани од странски државни институции или други приватни фондови. Овие стипендии не се државно администрирани и се целосно назависни од факултетите и универзитетите. Тие имаат свои интерни правила по кои постапуваат и по кои ги водат своите административни процедури. Такви стипендии, на пример, се DAAD, Chevening, Fulbright, кои веќе неколку години ѝ се достапни за македонската академска заедница Оттука, при анализирањето на академската мобилност во Македонија од особено значење е да се земат предвид и овие програми.

6 . 2 А К Т И В Н О С Т И З А У Н А П Р Е Д У В А НЬ Е НА АКАДЕМСКАТА МОБИЛНОСТ ВО МАКЕДОНИJА Како земја потписничка на Болоњската декларација и дел од Европскиот високообразовен простор (ЕВП), Македонија преку своите одговорни институции се залага да воведе реформи кои водат кон реализација на болоњските приоритети. Македонија до моментот на изработка на оваа анализа, има поднесено 4 национални национални извештаи за имплементацијата на Болоњскиот процес, од 2003, 2005, 2007 и 2009 година.38 Македонија и

38 European Higher Education Area. “National Reports”. Пристапено на 11.2.2015. http://www.ehea.info/article-details.aspx?ArticleId=86

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

53

Русија се единствените земји од ЕВП кои го немаат поднесено својот национален извештај за 2012 година.

Извештај од 2003 година39 Националниот Болоњски извештај на Македонија за 2003 година ги опишува мерките за унапредување на мобилноста, помеѓу кои како најзначаен е наведен проектот за постдипломски студии во областа на земјотресно инженерство, кој вклучува студенти од Албанија, Хрватска и Македонија, како и „синергијата постигната со постдипломските студии финансирани од DAAD (Германскиот сервис за академска размена)“, кој ги вклучува студентите од Албанија, Хрватска, Македонија, Бугарија, Босна и Херцеговина и Црна Гора. Вклучувањето на студентите во заедничките европски проекти и промоцијата на студентската мобилност, се наведуваат како Темпус-приоритети во наредните години. Дополнително, наведено е дека Темпус-програмата од 2002 година им овозможила на претставниците на студентските организации да учествуваат во Рамката за индивидуална мобилност.

Извештај од 2005 година40 Во контекст на академската мобилност, извештајот од 2005 година, говори за социјалните аспекти поврзани со академската мобилност, бариерите на мобилноста, како и мерките преземени за зајакнување на мобилноста во државата.

39 Ministry of education and science, Review of countries achievements (Skopje, 2003) http://www.ehea.info/Uploads/Documents/0305_tFYRoMac_2003.PDF 40 Ministry of education and science, National report 2004-2005 http://www.ehea.info/ Uploads/Documents/National_Report_FYROM_05.pdf

54

Во поглед на социјалните аспекти се наведува дека националните рамки за грантови и кредити ги опфаќаат само домашните студенти и дека поддршката за екстерна мобилност не е вклучена. Грантовите се преносни само за постдипломските студии, под услов избраните студии да не постојат во домашната земја. Дополнително во извештајот е наведено дека е имплементирана специјална политика за стимулација на македонските студенти да студираат во соседните земји. Како уште еден социјален аспект на мобилноста во Македонија во извештајот е наведен ограничениот број студиски програми кои се понудени на англиски јазик или други јазици, а како позитивен пример е наведен Универзитетот на Југоисточна Европа во Тетово, каде се користат албанскиот, македонскиот и англискиот јазик, постдипломските студии на земјотресно инженерство и сеизмологија, како и заедничките постдипломски студии со Институтот за социолошки, политички и правни науки со Универзитетот Питсбург во САД. Како бариери на студентската мобилност во овој извештај се наведени тешкотии со добивање виза, финансиски пречки, тешкотии во признавањето на освоените кредити во домашната/гостинската ВОИ, јазичните бариери, проблемите со живеалиштето и ограничените капацитети на универзитетската администрација за поддршка на странски студенти. Клучните мерки преземени за унапредување на студентската мобилност, наведени во извештајот се вклученоста на земјата во програмите кои поддржуваат мобилност (пр. Темпус, CEEPUS, Пакт за стабилност), планот за продолжување во дискусиите со државите членки на ЕУ за намалување на формалните бариери на мобилноста (пр. виза), заемните договори за признавање на

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

55

дипломите, потпишани со Албанија, Турција, Бугарија и Мисијата на ОН во Косово, предвидениот влез во мрежата CEEPUS во 2005 година, како и инвестициите за зголемување на домашните капацитети за сместување на студенти, животни услови и студентски стандард . Исто така, во 2004 година, Советот за развој и финансирање на високото образование основал комисија, чија задача била да ги истражи постоечките рамки за грантови и кредити и да даде предлози за понатамошно намалување на пречките на мобилноста. Во контекст на мобилноста на академскиот кадар, во извештајот е наведено дека од 1996 година, преку програмата Темпус биле поддржани околу 350 индивидуални членови на академскиот и административниот кадар да остварат мобилност, во и од земјите членки на ЕУ и земјите кандидати на ЕУ, преку заеднички европски проекти и структурни и комплементарни мерки. Пактот за стабилност, исто така, ја поддржува академската мобилност во ЈИЕ. Билатерални договори биле вклучени со 15 земји членки на ЕУ и земји надвор од ЕУ. Како главни бариери на мобилноста на академскиот кадар се наведуваат разликите во трошоците за живеење, проблеми со виза и живеалиште, како и јазичната бариера. Во

извештајот

традиционалната

се

напоменува

студентска

и

дека

мобилност

„постои и

можност

мобилноста

на

академскиот кадар да бидат преклопени од мобилноста на студиски програми, со оглед на фактот дека сè повеќе транснационални програми се понудени“. Според извештајот, станува релативно поевтино

да

се

преместуваат

студентите и академскиот кадар.

студиските

програми

отколку

56

·Извештај од 2007 година41 Во извештајот од 2007 година, во поглед на мобилноста, може да се увиди повторување на повеќе социјални аспекти, пречки и преземени мерки со извештајот од 2005 година. Се наведува дека Република Македонија сè уште не може да земе активно учество во програмите Еразмус и Сократ. Според извештајот, најзначајната поддршка на мобилноста е дадена од страна на програмата Темпус. Вкупниот број грантови за индивидуална мобилност изнесувал 298, кои вклучувале посети во земјите членки на ЕУ, земјите на Централна и Источна Европа, од страна на академски кадар и студенти, како и индивидуалци кои ги посетиле македонските ВОИ. Како позитивни примери за мобилност се наведуваат Машинскиот факултет и Градежниот факултет, кои ги охрабрувале нивните студенти да ги искористат можностите на програмите CEEPUS и DAAD, како и Технолошко-металуршкиот факултет, на чии студенти им била дадена можноста да земат учество во програми за студентска размена, организирани од студентската организација ИАЕСТЕ за практична работа и да учествуваат на меѓународни истражувачки проекти (за студенти од втор циклус студии). Пречките за реализација на мобилност на студентите и академскиот кадар, кои се наведени во извештајот, се исти со оние од извештајот во 2005 година. За овој период се преземени следниве мерки за унапредување на мобилноста:

41 Ministry of education and science, National report 2005-2007 (Skopje, 2006) http:// www.ehea.info/Uploads/Documents/National_Report_The-Former-Yugoslav-Republic-ofMacedonia2007.pdf

•

развивање на студиски програми на широко говорени странски јазици;

•

развој на алатки како дипломскиот додаток и ЕКТС, компатибилни рамки за квалификации;

•

развој на студиски програми кои овозможуваат трансфер на кредити и

•

развој на информациски центри кои даваат информации за можностите за мобилност.

Извештај од 2009 година42 Извештајот од 2009 година е последниот национален извештај за Македонија кој е доставен до ЕВП. Овој извештај ја нотира промената на Законот за високото образование во Македонија, која меѓу другото предвидува правни провизии за мобилност и ги охрабрува универзитетите да ги зајакнат аспектите на мобилност во своите институции, преку активна вклученост во меѓународната соработка. Друг напредок во намалување на бариерите на мобилноста наведен во извештајот е иницијативата за воведување на позицијата координатор за ЕКТС на матичните факултети на универзитетите. Главната поддршка за мобилноста на професорите и академскиот кадар се програмите Темпус, Седмата рамка, COST, CEEPUS, Еразмус Мундус прозорец за соработка, Еразмус Мундус прозорец за Западен Балкан и билатералната соработка. Напредок се забележува и во намалување на административните бариери за студентската мобилност, преку Договорот помеѓу Република Македонија и Европската заедница, за олеснување на процесот на добивање визи, кој стапи на сила на 1. јануари 2007.

42 Ministry of education and science, National report 2007-2009 ( Skopje, 2008) http:// www.ehea.info/Uploads/Documents/National_Report_Macedonia_2009.pdf

Бариерата на основа на препознавање на периодот на студии во странство сè уште се споменува, но се додава дека универзитетите се силно посветени на надминување на овој проблем, преку потпишување на договори за студирање на билатерално или мултилатерално ниво. Како пример за најдобра практика е наведен Економскиот факултет на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, со неговата Е-бизнис програма, дизајнирана со поддршка од проектот Темпус. На прашањето дали е достапно сместување за мобилните студентите и кадар, одговорот во извештајот е дека постојат можности за сместување за дојдовните студенти и кадар, кои реализираат мобилност на билатерална основа. Во склоп на Одделот за студентски стандард на Министерството за образование и наука, „студентските домови се на располагање доколку мобилноста е навремено најавена“. Најголемите напредоци во достапноста до програми за мобилност е отворањето на Еразмус Мундус прозорецот за надворешна соработка во 2007 година, како и проектот BASILEUS.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

59

ДЕЛ II

Анализа на резултати Во недостаток на достапни, системски информации за академската мобилност во Македонија, како и на сите ВОИ, Младински образовен форум ја увиде потребата од спроведување на истражување кое ги вклучува надлежните институции, со кое ќе се увидат предизвиците со кои се соочуваме на институционално ниво, но во насока на унапредување на состојбата на квалитетот и степенот на искористеност на мобилноста од страна на студентите и академскиот кадар

60

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

#7

МЕТОДОЛОГИJA

61

62

Ова истражување има за цел да истражи каква е моменталната состојба на академската мобилност на Универзитетот „Св. Кириј и Методиј“ во Скопје. Истражувањето се фокусира само на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, кој е најстариот универзитет во Македонија, воедно има најголем број на студенти и академски кадар. Оттука резултатите презентирани подолу во текстот не се однесуваат генерално на мобилноста на студенти и академски кадар во Македонија, со исклучок на инфромациите добиени од националните институции како Министерство за образование и наука, Националната агенција за европски образовни програми и мобилност и Собрание на РМ. Истражувањето е насочено кон анализа на меѓународната мобилност, поконкретно: можностите за мобилност, зачестеноста на мобилноста на студентите и академскиот кадар, промоција и информираност за можностите за мобилност и стратешките определби на надлежните институции за унапредување на академската мобилност. Од оваа анализа е исклучена внатрешната мобилност на студенти и академски кадар, која по своите карактеристики, особености и ефекти се разликува од меѓународната мобилност. За оваа анализа користена е квалитативна методологија, при што е употребен Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер. Вкупно се поднесени 692 барања за слободен пристап до информации од јавен карактер, до институциите надлежни за прашањето на мобилност во високото образование во Македонија. Потточно, поднесени се: 22 барања до Министерството за образование и наука, 12 до Националната агенција за европски образовни програми и мобилност, 3 барања до Собранието на Република Македонија, 6 до Ректоратот на Универзитетот „Св.Кирил и Методиј“, по 28 барања до сите факултети на Универзитетот „Св.Кирил и Методиј“, 5 до Студентскиот парламент на Универзитетот „Св.Кирил и Методиј“. Прашањата беа испратени на 29 декември 2014 година, а одговорите беа добиени во предвидениот законски рок од 31 ден.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

63

Од испитаните факултети, Факултет за земјоделски науки и храна, Архитектонскиот факултет и Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство не одговорија на ниту едно од поставените барања, така што овие факултети се целосно исклучени од анализата. Дополнително, Студентскиот парламент при УКИМ не одговори на ниту едно барање. Сепак оваа организација нема законска обврска да одговори на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер. Министерството за образование не одговори на 5 барања, а Ректоратот при УКИМ на 1 барање.

#7.

G

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

65

#8.

РЕЗУЛТАТИ Добиените резултати се сумирани во четири главни категории: зачестеност на мобилноста на студенти и академски кадар, промоција на програмите за мобилност и модалитети на информирање, стратешко планирање за унапредување на мобилноста и финансиска услови за нејзина реализација.

66

8 .1 З А Ч Е С Т Е Н О С Т Н А М О Б И Л Н О С Т А НА СТУДЕНТИ И АКАДЕМСКИ КАДАР Бројот на студентите кои извршиле некаков вид мобилност претставува значаен индикатор за трендот на политиките за мобилност и нивната ефикасност кон остварување на европските цели. Оттука, од особено значење е да се испитаат институциите кои се надлежни по ова прашање колкава е зачестеноста на студентите кои имаат искористено мобилност. Националната агенција за европски образовни програми и мобилност (понатаму во текстот НАЕОПМ) е една од оние државни институции која има надлежност за прашања врзани со мобилноста на студентите и академскиот кадар во Македонија. НАЕОПМ е јавна институција формирана со закон донесен од страна на Собранието на Република Македонија, усвоен во 2007 година43. Целта на НАЕОПМ е да работи на промоција и спроведување на европските програми во областа на образованието, обуката, младите и спортот во Република Македонија. Моментално агенцијата управува само со програмата Еразмус+. Корисници на програмите можат да бидат: ученици, студенти, наставници, професори обучувачи и друг персонал кој е вклучен во кој било дел од образовниот процес, претпријатија и други правни лица вклучувајќи ги и трговските друштва, стопанските комори

43 Закон за основање на Национална агенција за европски образовни програми и мобилност, „Службен весник на Република Македонија” бр. 113/2007; 24/2011; 24/2013 и 41/2014 http://www.mon.gov.mk/images/documents/zakoni/Zakon%20za%20 osnovanje%20na%20Nacionalna%20agencija%202014.pdf

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

67

и други здруженија на правни лица од областа на индустријата и истражувачки центри, како и здруженија на граѓани и фондации. Во периодот од 2010 година до 2014 година, преку програмата Доживотно учење, потпрограмата Еразмус акција студентската мобилност во странство и програмата Еразмус+, Националната агенција има доделено финансиски средства на високообразовните институции кои се носители на Ерасмус повелбата од Македонија, за 880 студенти за студии во времетраење од семестар или студиска година на универзитет во странство. Просечната должина на студискиот престој за овие студенти е 5 месеци. За разлика од кредитната мобилност, НАЕОПМ не доделува финансиска поддршка за циклус на мобилност. Согласно Водичот за програмата Еразмус+, апликанти можат да бидат само високообразовни институции носители на Еразмус+ универзитетската повелба. Во периодот од 2010 до 2014 година НАЕОПМ има добиено вкупно 22 апликации од високообразовни институции од Македонија. Министерството за образование и наука не води статистика за бројот на студентите од странство кои доаѓаат да студираат во Македонија, како и за бројот на студенти од Македонија кои одат да студираат во странство. Ваква статистика не води ниту Заводот за статистика. Оттука, моментално не може да се анализира зачестеноста на сите типови мобилност на национално ниво. МОН нема доставено одговор на прашањето колку студенти од Македонија имаат аплицирано за стипендија овозможена од страна на Министерството во периодот од 2010 до 2014 година. Еден индикатор за бројот на студенти кои имаа завршено цел циклус

68

студии е нострификацијата на дипломи. Во таа насока, во периодот од 2010 до 2014 година вкупно се поднесени 4 942 барања за признавање на стекнати странски високообразовни квалификации или дел од високообразовните студии реализирани во странство.

8.1.1. Мобилност кај студенти од УКИМ УКИМ аплицира и учествува во повеќе програми за мобилност на студенти и академски кадар кои се финансирани од страна на Европската комисија како Еразмус Мундус, BASIELUS, JOIN EU SEE, ERAWEB, EUROWEB. Дополнително, УКИМ има аплицирано и учествувано во Еразмус програмата за доживотно учење. По завршувањето на оваа програма, УКИМ станува носител на Еразмус повелбата за високо образование, која ги комбинира сите тековни шеми за финансирање на ЕУ наменети за образование, обука и млади, со важност до 2020 година. Според факултетите, нивните студенти и академски кадар користат повеќе програми за мобилност, како Еразмус, Basileus, ERAWEB, CEЕPUS, EUROWEB, JOIN EU SEE. Според податоците со кои располагаат 11 факултети, вкупно 133 студенти искористиле некоја од наведените програми за да остварат кредитна мобилност. Седум факултети немаат точни податоци за бројот на студенти кои имаат искористено некоја од програмите, а 4 факултети немаат податоци ниту кои програми за мобилност ги користат нивните студенти. Од вкупно 26 346 активни студенти на 23 факултети на УКИМ, само околу 150 студенти имаат студирано семестар или студиска година на универзитет во странство во периодот од 2010 до 2014 година.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

69

Факултетите немаат практика да водат евиденција дали и како нивните студенти го продолжуваат образованието. Оттука, факултетите немаат податоци колку од нивните студенти имаат завршено цел циклус студии во странство. Исклучок од ова се само 2 факултети, според чија евиденција вкупно 13 лица имаат магистрирано или докторирано во странство. Анализирајќи ја зачестеноста на мобилност, неопходно е да се земе предвид балансот помеѓу бројот на студентите од УКИМ кои одат да студираат во странство и бројот на студенти од странство кои доаѓаат да студираат на УКИМ. Со цел да се постигне балансирана мобилност, потребно е да нема големо отстапување помеѓу бројот на студенти кои доаѓаат и одат да студираат во странство. Ваквата тенденција овозможува сите региони да ги уживаат придобивките од мобилноста. Тенденцијата на балансирана мобилност е принцип кој важи и за мобилноста и на академскиот кадар. Во периодот од 2000 до 2014 година, 1330 студенти од странство запишале цел циклус студии, вклучувајќи додипломски, постдипломските и докторски на некој од факултетите при УКИМ. Четири факултети немаат примено ниту еден странски студент, а 5 факултети не доставуваат одговор на ова прашање. Бројот на странски студенти кои запишале само семестар или студиска година, односно реализирале кредитна мобилност е речиси еднаков на бројот на студентите кои запишале цел циклус на студии. Поточно, бројот на овие овие студенти е само за 4 поголем од бројот на студентите кои имаат запишано цел циклус студии. Факултетите кои немаат запишан ниту еден странски студент, воедно посочуваат дека немаат ни добиено апликација од странски студенти за студии на нивниот факултет.

70

Постојат одредени предуслови кои позитивно влијаат врз зачестеноста на мобилноста реализирана во земја домаќин. Во ова истражување од интерес беа достапноста на програми на јазик кој е познат на студентот, критериумите за упис, како и достапноста на програми за ориентација и адаптација за странски студенти. На 3 факултети на англиски јазик се изведуваат 6 програми, од кои 5 се на втор и трет циклус студии. Само еден факултет нуди повеќе програми на повеќе странски јазици. Моментално 11 факултети при УКИМ немаат ниту една акредитирана програма на англиски или друг странски јазик. Еден факултет нуди можност за изучување на повеќе предмети на англиски јазик, а друг факултет оваа можност ја нуди само за 2 предмети. Три факултети се во фаза на изготвување на акредитирани програми на англиски јазик. Само еден факултет има интерни критериуми за упис или специфична постапка различна од регуларната за упис на студентите од странство. Останатите факултети странските студенти ги примаат согласно со процедурата предвидена со конкурсот на УКИМ за упис на странски студенти. Дополнително, само еден факултет има интерен критериум поврзан со бројот на запишани странски студенти, односно бројот на запишани странски студенти не се дозволува да биде поголем од 20 % од вкупниот број запишани студенти. На ниту еден факултет не постои програма за ориентација и адаптација во новата академска средина за странските студенти. Еден факултет има интерна политика, секој странски студент да има ментор кој ќе се грижи за неговото студирање. Еден од факултетите предвидува задолжителен курс за странските студенти по македонски јазик кој воедно предвидува и запознавање на македонската култура и обичаи.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

71

Заклучно, во моментов ниту една институција нема податоци колку од студентите од Македонија биле на цел циклус студии во странство. Дополнително, според податоците со кои располагаат факултетите досега, кредитната мобилност не е значајно застапена помеѓу студентите. Анализирајќи ја дојдовната мобилност, факултетите при УКИМ нудат ограничени можности за студии на странски јазик, како и придружни поволности кои би го олесниле студискиот престој на странските студенти. Како резултат на ова, мнозинството на факултети имаат значајно мал број странски студенти.

8.1.2. Мобилност на академски кадар од УКИМ Мобилноста на академски кадар не подразбира само доквалификација или студиски престој туку и поширок спектар на активности како: научноистражувачка работа, гостински предавања, работилници, научни конференции и сл. Од актуелниот академскиот кадар на УКИМ, повеќе од 132 професори биле на стручно усовршување на универзитет надвор од Македонија. Два факултети немаат прецизни податоци за бројот на професори кои реализирале мобилност, туку само се информирани дека повеќе нивни професори искористиле ваква можност. Пет од факултетите при УКИМ немаат ниту еден професор или асистент кој бил на стручно доусовршување на друг универзитет. Од вкупниот број на академски кадар при УКИМ, за периодот повеќе од 34 професори или асистенти имале гостинско предавање или соработки на универзитет во странство. Од друга страна, во периодот од 2010 до 2014 година на 13 факултети реализирани се повеќе од 79 предавања од професори од

72

странски универзитети. Дел од факултетите немаат евиденција за сите реализирани предавања, така што претпоставката е дека бројот на реализираните предавања е поголем. Само еден од факултетите кои доставуваат одговор на ова прашање посочува дека не е реализирано ниту едно предавање. Останатите факултети немаат одговорено на ова прашање. Според факултетите, професорите ги користат следниве програми за мобилност: Erasmus Mundus, Eразмус+, Basileus, Join EU see, EUROWEB, CEEPUS. Од добиените одговори може да се утврди дека 5 факултети водат евиденција за програмите кои ги користи нивниот академски кадар. Шест факултети немаат точен број на академски кадар кој бил на некаква академска мобилност од нивниот факултет, а 2 факултети не ни знаат кои програми ги користат нивните професори и асистенти. На ова прашање имаат одговорено само 11 факултети. Според наодите, поголем е бројот на академски кадар кои имале гостинско предавање на некој од факултетите на УКИМ, во споредба на бројот на академскиот кадар од УКИМ кој имал гостинско предавање на некој странски универзитет. Дел од актуелните професори и асистенти, преку некоја од програмите за мобилност или преку некоја друга форма на соработка има реализирано студиски престој или доквалификација на странски универзитет. Сепак ваквата размена на искуство не е пракса за сите факултети при УКИМ.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

73

8.2 ПРОМОЦИJА И ИНФОРМИРАНОСТ ЗА МОЖНОСТИТЕ ЗА МОБИЛНОСТ Еден од најзначајните фактори кои влијаат на зачестеноста на академската мобилноста е степенот на информираност на студентите и академскиот кадар за можностите кои се нудат. Националната агенција има организирано повеќе настани за промоција на можностите за мобилност на студенти и наставен кадар. Во текот на 2014 биле организирани: воведни состаноци, работилници и инфо-денови, каде присуствувале од 40 до 80 учесници. Настаните се објавени на официјалните социјални профили на Агенцијата. Моментално не постои унифицирана практика за информирање и најголемиот број факултети употребуваат повеќе алатки. Алатка која најчесто се користи за промоција на можностите на мобилност се официјалните веб-страници на факултетите и УКИМ. Поточно овој канал за информирање го користат 13 факултети при УКИМ. Понатаму, 5 факултети објавуваат информации на огласни табли, 4 ги информираат студентите преку директна комуникација, 4 преку канцелариите на СПУКМ, 2 факултети преку социјалните мрежи, 2 преку организирани презентации. Моментално факултетите немаат тело или канцеларија кое работи специфично на прашања поврзани со мобилноста на студентите и академскиот кадар. Исклучок од ова е еден факултет кој има отворено канцеларија за мобилност со надлежност да спроведува активности за информирање и да асистира на студентите и академскиот кадар за остварување на мобилност. Два факултети имаат кариерни центри кои покрај останатите активности, им овозможуваат на студентите

74

да се информираат за мобилноста. Останатите факултети директната информираност ја овозможуваат преку Еразмус-координаторите, ЕКТС-координаторите или продеканите за меѓународна соработка (во случајот на факултетите кои имаат предвидено ваква позиција). Шест факултети немаат организирано ниту еден настан за промоција на можностите за мобилност во периодот од 2010 до 2014 година, а 6 имаат организирано 3 или помалку настани. Само 4 факултети редовно организираат промотивни настани за мобилност. Останатите факултети немаат одговорено на ова прашање.

8.3 ФИНАНСИИ Според досега спроведените анализи, финансирањето е една од главните пречки за студентите и академскиот кадар при остварување на мобилност. Оттука, од особено значење е да се анализира ова прашање, односно да се утврди колку и во каква форма нашите институции финансиски ја поддржуваат мобилноста. Согласно со Законот за студентски стандард44 донесен е Правилник за видот на студентските стипендии и начинот на доделување на студентските стипендии на студенти кои студираат во странство. Согласно со Правилникот, предвидени се следниве стипендии: •

Стипендии за студии од прв циклус на еден од првите 100 рангирани универзитети, односно првите 200 рангирани

44 Член 49, став 5, Законот за студентски стандард, „Службен весник на Р. Македонија” бр. 15/13,120/13 и 41/14

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

75

универзитети од областа на техничките науки според последната објавена ранг-листа на глобални универзитети за високо образование од Институтот за високо образование при Шангајскиот Џио Тонг универзитет; •

Стипендии за студии од прв циклус на Академијата за изведувачки уметности (FAMU) во Прага, Р Чешка на студии од областа на филмската и музичката уметност која е од посебно научно и образовно значење за Р. Македонија;

•

Стипендии студии од прв циклус на еден од реномираните универзитети во светот од областа на ликовната уметност, кинематографијата и филмската продукција, драмската уметност и музика;

•

Стипендии за студии од прв циклус на Универзитетот во Бостон, Соединетите Американски Држави на студии од областа на информатиката;

•

Стипендии за други универзитети и студиски програми кои се од особено значење за Р. Македонија.

Од 2010/2011 година МОН доделува стипендии за странски студенти за студии на англиски јазик на Универзитетот „Св. Апостол Павле“ – Охрид, а од академската 2013/2014 година се доделуваат стипендии за странски државјани кои ќе студираат на македонски јазик45 на државните високообразовни институции во Р. Македонија. Оваа одредба е регулирана согласно со Правилникот за начинот на доделување на студентски стипендии за странски државјани кои 45 Правилникот е донесен согласно член 51 , став 2 од Закон за студентски стандард, „Службен весник на Р. Македонија” бр. 15/13,120/13 и 41/14.

76

се во интерес на Р. Македонија� Правилникот предвидува стипендии за странски студенти кои опфаќаат: трошоци за партиципација, бесплатно сместување и исхрана во студентски дом, месечна стипендија, повратен авионски билет за секоја студиска година како и примарно здравствено осигурување. МОН нема евиденција колку странски студенти имаат аплицирано и добиено некоја од стипендиите кои ги поддржуваат иако одговара дека за сите доделени стипендии од страна на МОН, се води Регистар на стипендии. Иако според МОН високообразовните институции во државата имаат изготвено програми за обезбедување на финансиска поддршка на мобилноста, според одговорите доставени од факултетите при УКИМ, може да се утврди дека тие немаат специфичен буџет или предвидени финансии за поддршка на мобилноста. Ниту еден од факултетите не предвидува финансиска поддршка за студенти или академски кадар кој сака да студира во странство. Исто така, факултетите не предвидуваат можности за финансиска поддршка за студентите од странство кои сакаат да студираат на нивниот факултет. Само еден од факултетите кои имаат одговорено на ова прашање укажува на можност за финансиранње на академскиот кадар за стручно доусовршување, при што напоменува дека за ова прашање немаат утврдена практика, туку одлуката се решава по индивидуални случаи. Анализирајќи ги можностите кои ги нудат факултетите за мобилност на академскиот кадар, еден од факултетите укажува на законска определба која предвидува една година платено отсуство за докторски студии или научно усовршување. Националната агенција за европски образовни програми и мобилност донесе решение со кое се одбива прашањето во кое

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

77

се бара да се достават информации од извршена ревизија на финансиското работење на Агенцијата од нејзиното формирање до денес. Информации за доделени буџетски средства за НАЕОМП може да се најдат во објавените буџетски извештаи на Министерството за финансии. Според овие информации, вкупниот буџет за 2014 година на Агенцијата изнесува 141 226 илјади денари. Оттука, може да се заклучи дека моментално само Министерството за образование и наука предвидува финансии за мобилност на студентите од Македонија, како и за студентите од странство кои се заинтересирании да студираат на некој од ВОИ во Македонија.

8 . 4 С Т Р А Т Е Ш К О П Л А Н И Р А НЬ Е Стратешко планирање во образование, според УНЕСКО,46 подразбира антиципација на идните прилики, селекција на посакувани ситуации со цел да се постигнат предвидените цели, и утврдување на конкретни активности со цел постигнување на зададените цели. Со други зборови, планирањето подразбира размислување за иднината и обид да се изврши контрола врз идните ситуациии преку организирање и управување на ресурсите на начин на кој успешно ќе се реализираат зацртаните цели. Меѓу другото, на истражувачкиот тим од интерес му беше колку институциите размислуваат долгорочно во смисла на постепено и планско постигнување на одредени цели во делот академска мобилност. Од добиените одговори, може да се заклучи дека факултетите при УКИМ не се гледаат себеси како надлежни за 46 UNESCO, Strategic planning: Concepts and rationale, 2010 http://unesdoc.unesco. org/images/0018/001897/189757e.pdf

78

стратешкото планирање во насока на унапредување на мобилноста. Од испитаните, 10 факултети експлицитно одговараат дека немаат усвоено мерки за унапредување на мобилноста кои се во согласност со препораките на европската високообразовна област, 6 упатуваат на УКИМ како нaдлежна инстанца за ова прашање, од кои дел велат дека реализираат мерки преку програмите кои ги спроведува УКИМ, иако не дефинираат кои се тие. Само еден факултет наведува дека има отворено канцеларија за Еразмус, како вид на мерка кој ја преземал со цел унапредување на мобилноста. УКИМ пак има усвоено „Стратегиски план за работа на Универзитетот за периодот 2012–2016“. Иако има посебно поглавје насловено „Мобилност на студенти и наставници“, сепак и низ остатокот на текстот може да се увидат заложби кои директно или индиректно можат да придонесат кон унапредување на мобилноста. Во делот „Мобилност на студенти и наставници“ е наведено дека зголемувањето на мобилноста, како на универзитетот, така и на национално и меѓународно ниво, е трет клучен елемент на Болоњскиот процес. Стратегијата предвидува во иднина да се обезбедат: услови за прифаќање на поголем број странски студенти и предавачи на Универзитетот; изнаоѓање на решенија, заедно со надлежните институции во државата, за адекватно сместување на странските студенти и предавачи; продолжување на активностите во програмите за мобилност (BASILEUS, JOINEUSEE, ERAWEB, WEBNET и др.); организирање промоции на програмите за мобилност на студенти и наставен кадар. Во поглавјето „Настава и имплемeнтација на Болоњската декларација“, предвидено е зголемување на бројот на студиски програми на англиски јазик од прв и втор циклус во рамки на заложбите за поттикнување на интересот на кандидати од странство

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

79

за студирање на Универзитетот и зголемување на мобилноста; развивање заеднички студиски програми и заеднички дипломи во сите циклуси – прв, втор и трет циклус на студии, и на сите нивоа – институционално, национално, регионално и интернационално; изготвување на анализа за барања од државата за адекватно да ја финансира и да ја субвенционира имплементацијата на Болоњскиот систем на Универзитетот. Во поглавјето „Меѓународна соработка“ вклучено е: продолжување на долгогодишната традиционална соработка со странските универзитети во дефинираните форми и динамика; засилено учество во програмите FP7, UNESCO, регионалната CEE-иницијатива, CEEPUS, UNICA, EUA, UNI-ADRION, CIRCEOS и др., како и соработка со соседните, медитеранските и прекуокеанските универзитети, особено партнерите од САД; надградување на позицијата на Универзитетот во регионални и пошироки рамки преку подобрување и развивање на специфични знаења и вештини; привлекување потенцијални корисници на услугите на Универзитетот (странски компании кои ќе едуцираат кадар и сл.) и негово отворање со поголема мобилност на студентите, наставниците и истражувачите. И активностите предвидени во поглавјето „Научноистражувачка, уметничка и иновативна работа“, индиректно придонесуваат кон унапредување на мобилноста на Универзитетот. Стратешкото планирање беше разгледувано и на ниво на државни институции надлежни по прашањето за академска мобилност. Националната агенција за европски образовни програми и мобилност, не изработува годишни стратешки планови, кои би ја дефинирале динамиката на нејзиниот стратешки развој.

80

МОН нема изработено сопствена стратегија за развој и унапредување на мобилноста во државата. Меѓутоа МОН посочува дека Македонија како земја членка на ЕХЕА, ја има усвоено Стратегијата за мобилност за Европската високообразовна област 2020, што значи дека Македонија ќе стреми кон исполнување на целите вклучени во Стратегијата47. МОН имплементира мерки за унапредување на мобилноста на студентите и академскиот кадар, односно во 2014 година се усвоени Измени и дополнувања на Законот за високо образование,48 кои предвидуваат прозорци за мобилност, односно наставни предмети чии активности можат да се изведуваат и на англиски јазик и нивниот минимален број изнесува не помалку од 10 % од студиската програма, или најмалку 20 ЕКТС. МОН наведува дека има усвоени правилници за ЕКТС, Упатство за мобилност, односно дека ВОИ имаат усвоено програми и динамични планови, како и планови за финансиска поддршка на мобилноста. Од добиените одговори од страна на факултетите на УКИМ, не можеме да заклучиме дека се усвоени програми, динамични и финансиски планови за поддршка на мобилност, ниту пак некоја од ВОИ во своите одговори потврдува дека постои Упатство за мобилност или упатува на него како подзаконски акт кој би ја регулирал конкретната област. На ниво на УКИМ е усвоен

47 МОН наведува дека Владата на РМ и и ЕУ на 1 јули 2014, потпишуваат Договор за учество во програмата „Хоризонт 2020 Рамковна програма за истражување и иновации” (2014–2020), учествува во Програмата на ЕУ во дел образование, обука и млади „Еразмус плус” (2014–2020) и во CEEPUS Central European Program for University Studies, меѓутоа поради фактот што овие програми не се на ниво на стратешки документи, во овој дел нема да бидат разгледувани.

48 Закон за високото образование „Службен весник на Република Македонија“ број 35/2008,103/2008, 26/2009, 83/2009, 99/2009, 115/10, 17/11, 51/11, 123/12, 15/13, 24/13, 41/14 http://www.mon.gov.mk/images/documents/zakoni/Zakon_za_visoko_2015v2.pdf

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

81

стратегиски план, но не се доставени специфични акциски планови или пак буџетски конструкции. МОН не дава одговор дали има спроведено истражување/анализи со цел да се испита моменталната состојба со мобилноста на студентите и академскиот кадар на универзитетите од Македонија (број на реализирани можности за мобилности, најчести административни пречки, препораки за унапредување на процесот на спроведување на мобилност итн.), ниту пак на кој начин се обезбедува усогласеност на политиките за мобилност согласно со стандардите и добрите практики во рамките на Европската високообразовна област.

8.5 СОРАБОТКИ 8.5.1. Меѓународна соработка Меѓународните соработки се всушност инструментите со кои се операционализира концептот на мобилност. Прегледот на склучените меѓународни соработки ни помага да утврдиме некакви тенденции во остварувањето на мобилноста. Факултетите на УКИМ во просек имаат склучено по 9 билатерални договори за соработка, односно 2 од факултетите немаат склучено ни еден договор, додека највисокиот број на склучени вакви договори изнесува 44. Во прилог е табеларен приказ на бројот на склучени соработки, од страна на факултетите на УКИМ, според доставените одговори

82

Број на факултети

Број на соработки

1

44

1

28

1

26

1

6

3

5

1

4

3

3

2

2

1

1

2

0

3

Упатуваат на листата на склучени соработки од страна на УКИМ

4

Не доставува одговор

Табела бр 3. Број на договори кои ги имаат склучено факултетите при УКИМ

УКИМ има склучено соработки со универзитети од 33 држави, односно со 102 универзитети. Најмногу соработки има склучено со универзитети од САД (11), Италија (9), Руска Федерација (7), БиХ (6). 18 договори се склучени на неопределено време, 15 временски ограничени со можност за продолжување, 7 по предвидениот истек на рокот, автоматски се продолжуваат, додека останатите се со временски ограничено траење. Треба да се посочи дека согласно со правилата на програмата Еразмус+, единствено централните универзитетски тела може да бидат потписници на интеринституционалните договори за

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

83

мобилност, не и индивидуалните факултети.49 Еден од испитаните факултети во својот одговор потенцира дека единиците на универзитетот имаат право да иницираат, овозможуваат потпишување на меѓуинституционални договори, додека потпишувањето на договорот го реализира Универзитетот. Согласно со чл. 102 од Законот за високото образование, студиска програма за стекнување заедничка диплома е студиска програма која високообразовните институции ја прифаќаат и изведуваат заедно со една или повеќе високообразовни институции од Република Македонија или од странство акредитирани во земјата во која ѝ е седиштето 50. Заедничка диплома со високообразовна институција акредитирана надвор од Македонија имаат 5 факултети (Правен, Филолошки, Градежен, Машински, Технолошко-металуршки)51, додека Факултетот за физичка култура реализира заедничка студиска програма со Економски факултет, за втор циклус на спортски менаџмент

49 European Commission, Erasmus+ International credit mobility: Frequently asked questions for higher educational institutions, 2015 http://www.erasmusplus.it/file/2015/02/ FAQ-on-International-Credit-Mobility-for-HEIs.pdf 50 Закон за високото образование „Службен весник на Република Македонија” број 35/2008,103/2008, 26/2009, 83/2009, 99/2009, 115/10, 17/11, 51/11, 123/12, 15/13, 24/13, 41/14 http://www.mon.gov.mk/images/documents/zakoni/Zakon_za_visoko_2015v2.pdf 51 Правен факултет има склучено договр за двојна диплома со Универзитетот во Стразбург, Центар за студии на интелектуална сопственост, за втор циклус студии по интелектуална сопственост. Оваа можност ја искористиле 60 студенти; Филолошки факултет има склучено договoр за двојна диплома со Универзитетот во Орлеан, Франција, за втор циклус студии по јазици, бизнис и трговија; Градежен, Машински и Технолошко-металуршки реализираат заедничка студиска програма и имаaт склучено договoр за двојна диплома со Универзитетот во Фиренца, Италија, за прв и втор циклус на студии за животна средина и ресурси. 7 студенти ја искористиле оваа можност, од кои за 3 тече постапка за издавање двојна диплома.

84

(запишани 15 студенти). 12 факултети немаат склучено договори за двојна диплома, ниту пак реализираат заеднички студиски програми со други факултети. Досега Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ има издадено само 1580 додатоци на дипломa, документ кој според Законот за високото образование е задолжителен за сите студенти кои ги завршиле своите студии. Додатната диплома (diploma supplement) е додатен документ на дипломата за завршено високо образование, кој овозможува стандардизиран опис на природата, степенот, контекстот, содржината и статусот на студиите комплетирани од страна на лицето на кое му се издава дипломата. Дипломата се издава од страна на ВОИ според дефинирани стандарди, утврдени од страна на ЕК, Советот на Европа и UNESCO. Додатната диплома е и дел од рамката на Europass алатките за транспарентност. 52 9 факултети немаат учествувано на ниедна меѓународна конференција или средба за размена на искуства реализирани на тема мобилност. Три факултети учествувале на средби организирани од НАЕОПМ или од Ректорат на УКИМ, меѓутоа нема информации дали истите имале меѓународна компонента (учество од странски ВОИ). Два факултети имаат изјавено дека учествувале на вакви средби, но не се во можност да дадат дополнителни информации. Три факултети даваат информации со кои потврдуваат дека земале учество во ваков тип средби. НАЕОПМ јасно посочува дека нема надлежност да склучува соработки, врз основа на правилата и законската регулатива на програмата Еразмус+, според која високообразовните институции 52 Diploma Supplement: European commission, 2015 http://ec.europa.eu/education/tools/diploma-supplement_en.htm

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

85

имаат задача и обврска да склучуваат билатерални и мултилатерални договори, како носители на универзитетската повелба Еразмус+. МОН пак има потпишано договор за Центалноевропската програма за размена на универзитетски студии ЦЕЕПУС III, во која учествуваат 16 држави од Централна и Источна Европа. Преку програмата се доделуваат стипендии за студенти во прв, втор и трет циклус и стипендии за професори. Не се доставени информации колку студенти и професори ја имаат искористено оваа можност за мобилност. Претставници на МОН редовно учествуваат на конференции организирани од страна на ЕУ во рамки на високообразовни теми врзани со ЕКТС и мобилност. Сепак МОН посочува дека надлежноста за активности поврзани со прашањето на мобилност се на Националната агенција за европски образовни програми и мобилност. Конкретни информации околу бројот и видот на настани на кои МОН зема учество не се доставени.

8.5.2. Меѓуинституционална соработка Имајќи предвид дека различни институции имаат различен тип на надлежности по прашањето за академска мобилност, неопходно е да постојат правила, практики и добра волја за координација и комуникација помеѓу нив. Според добиените одговори, изостанува јасна поделба на надлежностите помеѓу универзитетот и факултетите, односно факултетите голем дел од активностите врзани со мобилноста им ги припишуваат на централните универзитетски власти. Впечатокот е дека има недостаток на иницијативност кај самите факултети да преземат одредени активности, без притоа да постои конкретна

86

законска обврска или указ од Универзитетот дека тие активности треба да се реализираат. Овде пред сè зборуваме за активности врзани со евиденција, прибирање на статистички информации, како и анализа на предизивиците при користење на програмите за мобилност. На ниво на соработка на централните власти и ВОИ, Националната агенција посочува дека комуницира со образовните институции преку редовни состаноци, воведни состаноци, специјализирани обуки и работилници, инфо-настани, телефонски и имејл-консултации на дневна основа. На ниво на соработка помеѓу централните власти, МОН упатува на Регулативата (ЕУ) Бр. 1288/2013 на ЕП и на ЕС од 11 декември 2013, за воспоставување на Еразмус+ програмата на Унијата за образование, обука, млади и спорт, со која се регулираат улогата и релациите на националните власти, националните агенции и Европската комисија.

Како свои надлежности МОН ги наведува следниве: 1.

Вршење на мониторинг и ревизија на менаџментот на програмата на национално ниво.

2.

Координација со НАЕОПМ и обезбедува поддршка во обезбедување на средства од Буџетот на РМ за кофинансирање на работата на НАЕОПМ.

3.

Врз основа на годишната декларација за менаџмент издадена од НАЕОПМ; мислењето на независното ревизорско тело и анализата извршена од ЕК за усогласеност на НАЕОПМ и нејзините можности, МОН треба да испраќа информации за активностите на мониторинг и супервизија поврзани со Еразмус плус. Првата

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

87

декларација за менаџмент ќе биде издадена во средината на февруари 2015.

4.

Преземање на одговорност за исправно управување на средствата од ЕУ што ЕК ги префрла на НАЕОПМ за поддршка во облик на грантови во рамки на Еразмус плус.

5.

Во случај на нерегуларности, небрежности или проневера што се припишува на НАЕОПМ, МОН ќе биде одговорно за враќање на средствата од ЕК што не биле повратени од НАЕОПМ.

6.

Во случај да треба да се одземе дезигнацијата на НАЕОПМ, МОН треба да ја информира ЕК најмалку 6 месеци пред завршување на мандатот на НАЕОПМ. Во таков случај, МОН и ЕК формално ќе ги договорат специфичните мерки и временската рамка за реализација на мерките за транзиција.

Согласно со надлежностите, МОН во 2014 ги има реализирано следните активности: 1.

Дезигнирање на НАЕОПМ за имплементација на Еразмус плус, во периодот 2014–2020. Активноста е завршена во 2014.

2.

До ЕК е доставена ex-ante оценка за усогласеност на системите на НАЕОПМ со барањата на Унијата за стандарди за интерна контрола и со правилата за менаџмент на средствата од Програмата наменети за поддршка преку грантови. Активноста е завршена во 2014.

3.

МОН дезигнира независно ревизорско тело за ревизија на НАЕОПМ во имплементацијата на Еразмус плус. Во тек е избор

88

на најповолен понудувач согласно со јавниот повик за избор на независно ревизорско тело за ревизија на НАЕОПМ во делот на имплементација на Еразмус плус во периодот 1.1.2014–31.1.2014.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

#9.

ЗАКЛУЧОК

89

90

Според добиените резултати, надлежните институции за академска мобилност во Р. Македонија се соочуваат со повеќе предизвици. Од спроведеното истражување следните наоди може да се издвојат како најзначајни: •

Помалку од 1 % од студентите на УКИМ имаат студирано семестар или студиска година на универзитет во странство во периодот од 2010 до 2014 година.

•

Министерството за образование и наука, Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, факултетите во неговиот состав и Заводот за статистика немаат податоци колкав е бројот на студенти од Македонија кои имаат завршено цел циклус студии во странство. Министерството за образование и наука не води статистика за бројот на студентите од странство кои доаѓаат да студираат во Македонија.

•

Ниту една институција надлежна за високо образование нема изготвено анализа за мобилноста во високото образование.

•

Досега Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ има издадено само 1580 додатоци на дипломa, документ кој според Законот за високо образование е задолжителен за сите студенти кои ги завршиле своите студии.

•

Министерството за образование и наука нема изработено сопствена стратегија за развој и унапредување на мобилноста во државата, меѓутоа Македонија како земја членка на Европскиот високообразовен простор, ја има усвоено „Стратегијата за мобилност 2020 на Европскиот високообразовна област”. На ниво на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ усвоен e стратегиски план, но не се доставени

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

91

специфични акциски планови или пак буџетски конструкции за негова имплеметација. Факултетите при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, не се гледаат себеси како надлежни за стратешкото планирање во насока на унапредување на мобилноста. 10 факултети експлицитно одговараат дека немаат усвоено мерки за унапредување на мобилноста кои се во согласност со препораките на Европската високообразовна област, 6 упатуваат на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ како надлежна инстанца за ова прашање, од кои дел велат дека реализираат мерки преку програмите кои ги спроведува Универзитетот, иако не дефинираат кои се тие.

•

Факултетите при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ немаат специфичен буџет или предвидени финансии за поддршка на мобилноста. Исто така, не предвидуваат финансиска поддршка за студенти или академски кадар кој сака да студира во странство, како и финансиска поддршка за студентите од странство кои сакаат да студираат на нивниот факултет.

•

Моментално само Министерството за образование и наука предвидува финансии за мобилност на студентите од Македонија, како и за студентите од странство кои се заинтересирани да студираат на некој од ВОИ во Македонија.

•

Само еден факултет при УКИМ има канцеларија за мобилност. Останататите факултети немаат вакво тело.

•

Изостанува јасна поделба на надлежностите помеѓу универзитетот и факултетите, односно факултетите голем дел од активностите врзани со мобилноста им ги припишуваат на централните универзитетски власти.

92

•

Заедничка диплома со високообразовна институција, акредитирана надвор од Македонија имаат само 5 факултети.

•

9 факултети немаат учествувано на ниедна меѓународна конференција или средба за размена на искуства реализирани на тема мобилност.

•

Факултетите на УКИМ, во просек имаат склучено по 5 билатерални договори за соработка, односно 2 од факултетите немаат склучено ни еден договор, додека највисокиот број на склучени вакви договори изнесува 44.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

#10.

ПРЕПОРАКИ

93

94

1.

Да се креира национален стратешки документ за унапредување на мобилноста која ќе придонесе кон реализација на предвидените таргети во европската стратегија за мобилност 20/20;

2.

Да се креираат акциски планови преку кои ќе се дефинираат активностите кои ќе овозможат имплементација на предвидените стратешки определби за унапредување на мобилноста на национално ниво;

3.

Да се креираат акциони планови за секој факултет преку кои ќе се овозможи јасна распределба на активностите со цел реализација на определбите предвидени во стратегијата на УКИМ;

4.

Да се стимулираат факултетите да иницираат билатерални соработки со други странски факултети преку што ќе зголемат можностите за доквалификација, студиски престои, научноистражувачка работа, гостински предавања, работилници и размена на искуство помеѓу студентите и академскиот кадар од Македонија и странство;

5.

Да се зголеми бројот на програми кои доделуваат заеднички дипломи од две или повеќе ВОИ;

6.

Да се зголеми бројот на странски студенти кои студираат на УКИМ преку: •

Зголемување на бројот на програми на странски јазик;

•

Интензивирање на промоцијата на можностите за студирање во Македонија;

•

Овозможување на програми за адаптација и ориентација на странски студенти.

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

95

7.

Да се поттикне зголемување на бројот на мобилни студенти преку олеснување на административните процедури, зголемување на можностите за мобилност и информирање за бенефициите кои произлегуваат од мобилноста;

8.

Факултетите да предвидат финансиска поддршка за мобилност на студенти и академски кадар, која ќе им овозможи на успешните студенти и вработени кои се заинтересирани за студиски престој во странство да го реализираат истиот;

9.

Употреба на алатки за промоција кои се блиски за студентската популација, со цел овозможување навремено и прецизно информирање на студентите и академскиот кадар за можностите на мобилност;

10. Да се зголеми респонзивноста од страна на факултетите кон студентите и академскиот кадар во насока на овозможување на помош при апликационите процедури, остварување на комуникација со странските ВОИ и посредување со апликационата процедура; 11. Да се води редовна статистика од страна на сите надлежни институции (УКИМ, факултети при УКИМ, МОН) за бројот на студенти и академски кадар кој реализирал студии или студиски престој во странство; 12. Да се изработуваат периодични анализи за трендовите на мобилност земајќи ги предвид сите релевантни карактеристики: програмата преку која се реализира мобилноста, видот на мобилност, возраст, пол, како се информирале корисниците на програмите, со кои предизвици се соочиле итн.

13. Да се оформат канцеларии/тела на факултетите за информирање за политиките и процедурите за мобилност.

96

KОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

Документи и закони European Higher Education Area, Joint declaration of the European Ministers of Education:The Bologna Declaration (Bologna, 1999).

European Higher Education Area, Communiqué of the Conference of Ministers responsible for Higher Education: Realising the European Higher Education Area (Berlin, 2003).

European Higher Education Area , London Communiqué: Towards the European Higher Education Area: Responding to challenges in a globalised world (London, 2007).

European Higher Education Area, Mobility for Better Learning: Mobility strategy 2020 for the European Higher Education Area (Bucharest, 2012).

European Parliament, Lisbon European Council Presidency Conclusion (2000).

European Commission, Еразмус+ Programme Guide: Version 3, (2015).

Ministry of education and science, Review of countries achievements (Skopje, 2003).

Ministry of education and science, National report 2004-2005 (Skopje).

Ministry of education and science, National report 2005-2007 (Skopje, 2006).

Ministry of education and science, National report 2007-2009 ( Skopje, 2008).

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

97

Закон за основање на Национална агенција за европски образовни програми и мобилност, „Службен весник на Република Македонија“ бр. 113/2007; 24/2011; 24/2013 и 41/2014 . Законот за студентски стандард, „Службен весник на Република Македонија“ бр.

15/13,120/13 и 41/14. Закон за високото образование „Службен весник на Република Македонија“ број 35/2008,103/2008, 26/2009, 83/2009, 99/2009, 115/10, 17/11, 51/11, 123/12, 15/13, 24/13, 41/14 .

Истражувања и анализи European Students’ Union, Bologna with Student Eyes 2012 (Brussels, 2012).

Eurostudent, Eurostudent IV Database (Data Reporting Module) Еразмус Student Network, ESN Survey 2011: Exchange, employment and added value.

Eurydice, Key Data on Higher Education in Europe (Brussels, 2007).

Educational, Audiovisual and Culture Agency of the European Commission, The European Higher Education Area in 2012: Bologna Process Implementation Report (Brussels, 2012).

European Commission, On the way to Еразмус+, A statistical Overview of the Еразмус Programme in 2011-12 (Brussels, 2013).

European Commission, Key figures: Еразмус+ (2014-2020).

98

European Commission, Еразмус+ International credit mobility: Frequently asked questions for higher educational institutions (2015). Европска комисија, Мобилност на кадарот во високото образование: Национални политики и програми (2013).

European Union, Effects of mobility on the skills and employability of students and the internationalisation of higher education institutions (2014).

European Union, Effects of mobility on the skills and employability of students and the internationalisation of higher education institutions (2014).

Benelux Bologna Secretariat, Bologna Beyond 2010: Report on the development of the European Higher Education Area (2010).

Книги Hofstede, G.J., Research on cultures: how to use it in training? (European J. Cross-Cultural Competence and Management, 2009), Vol. 1, No. 1, pp.14–21.

Brooks, R. and Waters, J. Student Mobilities, Migration and the Internationalization of Higher Education (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2011). 208 pp.

Fielden, J., Global Horizons For UK Universities; (London: The Council For Industry and Higher Education, 2007) Vossensteyn, Soo, Cremonini, The impact of Еразмус on European higher education: quality, openness and internationalisation (Centre for Higher Education Policy Studies, 2008)

Мобилност кај студенти и академски кадар од УКИМ

99

Grabher, Wejwar, Unger, Terzieva, Student mobility in EHEA: Underrepresentation in student credit mobility and imbalances in degree mobility (Vienna: Institute for Advanced Studies, 2014) Zgaga, Klemenčič, Komljenovič, Miklavič, Higher education in the Western Balkans: Reforms, developments, trends (Ljubljana: University of Ljubljana, Faculty of Education; 2013) UNESCO, Strategic planning: Concepts and rationale (2010)

100