Ημερίδα
1η Υ.Πε. Αττικής «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ»
Τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών – Η Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Πρόληψης των Βασανιστηρίων (ΕΠΒ) Γιάννης Αλεξάκης Δικηγόρος
Μέλος της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές
Μέλος της Ομάδας Εργασίας για την Επικαιροποίηση του Θεσμικού Πλαισίου για την Ακούσια Νοσηλεία 1
Δικαιώματα ψυχικά ασθενών Βασικές διεθνείς συμβάσεις Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, ΝΔ 53/1974 (ΦΕΚ Α’ 256/20-091974), Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τηv Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας, (ν. 1949/1991 (ΦΕΚ Α’ 83/31-05-1991), Σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (Σύμβαση του Oviedo), Ν. 2619/1998 (ΦΕΚ Α΄ 132/15.06.1998), Η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, ν. 4074/2012 (ΦΕΚ Α’ 88/11-04-2012). «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
2
Δικαιώματα ψυχικά ασθενών Εθνική νομοθεσία Σύνταγμα, άρθρα 2, παρ. 1, 5 παρ. 3 και 5, 7 παρ. 2 και 21, παρ. 3, Ν. 2716/1999 «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών υγείας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α’ 96/17-05-1999), άρθρα 1, 2, 4 και 16, Ν. 2071/1992 «Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση Συστήματος Υγείας» (ΦΕΚ Α΄ 123/15.07.1992), άρθρα 47 Δικαιώματα νοσοκομειακού ασθενούς και, 98 Συνθήκες (ακούσιας) νοσηλείας, Ν. 3418/2005 «Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας» (ΦΕΚ Α’ 287/2811-2005), άρθρο 28 Φροντίδα ψυχικής υγείας. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
3
Δικαιώματα νοσοκομειακού ασθενούς (άρθρ. 47 ν. 2071/1992 (ΦΕΚ Α’ 123/5-07-1992) Παράγρ. 1 2 3 4 5
Δικαιώματα Δικαίωμα προσέγγισης στις υπηρεσίες, τις πλέον κατάλληλες για τη φύση της ασθένειας του Δικαίωμα της παροχής φροντίδας με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια Δικαίωμα συγκατάθεσης ή άρνησης θεραπευτικής πράξης Δικαίωμα πληροφόρησης της κατάστασής του Δικαίωμα πληροφόρησης των κινδύνων θεραπείας
«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
4
Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας και φροντίδα ψυχικής υγείας Άρθρο 28, Φροντίδα ψυχικής υγείας (ν. 3418/2005) • Να παρέχει τις φροντίδες του μέσα στο πλαίσιο σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών του ασθενούς, • Οφείλει να ενημερώνεται για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των θεμελιωδών ελευθεριών και στην αποφυγή και τον έλεγχο της βίας, • Οφείλει να προβαίνει σε θεραπευτικές παρεμβάσεις στο μέτρο που περιορίζουν ελάχιστα την ελευθερία του ασθενούς, • Οφείλει να γνωρίζει και να αναγνωρίζει ότι ο ασθενής είναι δικαιωματικά εταίρος στη θεραπευτική διαδικασία και βασίζεται σε αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό, • Δεν χορηγεί καμία θεραπεία χωρίς τη θέληση του ασθενούς, εκτός αν η άρνηση θεραπείας θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του ίδιου και εκείνων που τον περιβάλλουν ή συνεπάγεται σοβαρή επιβάρυνση της πορείας της ψυχικής διαταραχής. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
5
Δικαιώματα ψυχικά ασθενών κατά την ακούσια νοσηλεία (άρθρα 95 - 101 ν. 2071/1992 (ΦΕΚ Α’ 123/5-07-1992)
Άρθρο 98, Συνθήκες νοσηλείας (παρ. 1, 2, 3 και 4) Εξυπηρετούν τις ανάγκες της θεραπείας, ενώ τα αναγκαία περιοριστικά μέτρα δεν επιτρέπεται να αποκλείουν απαραίτητα για τη θεραπεία μέσα, όπως οι άδειες, οι οργανωμένοι έξοδοι, η διαμονή σε χώρους που εποπτεύονται έξω από τα κλειστά ιδρύματα. Σε κάθε περίπτωση και σε όλη τη διάρκεια της νοσηλείας, πρέπει να επιδεικνύεται σεβασμός προς την προσωπικότητα του ασθενή. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στην ατομική ελευθερία του ασθενή προσδιορίζονται μόνο από την κατάστασή της υγείας του και τις ανάγκες νοσηλείας. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
6
Περιοριστικά μέτρα
Οι κυριότερες πρακτικές εφαρμογής για τον έλεγχο συμπεριφοράς των ψυχικά πασχόντων ασθενών ο σωματικός περιορισμός, όπως η ακινητοποίηση των άκρων με δερμάτινες ζώνες (καθήλωση επί της κλίνης ή επί ειδικής καρέκλας), οι μανδύες, η απομόνωση και, η χημική καταστολή. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
7
Τι συμβαίνει στην πράξη;
Αρκετοί μαρτυρικοί θάνατοι καθηλωμένων ασθενών σε ψυχιατρικές μονάδες, π.χ. αφέθηκαν να καούν, δεμένοι, χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν. Έχει διαπιστωθεί ότι επιβάλλεται «το μέτρο της προληπτικής νυκτερινής μηχανικής καθήλωσης», σε ασθενείς του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (Δαφνί), όπως και η καθήλωση εκουσίως προσελθόντος ατόμου για εξέταση ή νοσηλεία στο εφημερείο του ίδιου νοσοκομείου. Έχει διαπιστωθεί, επίσης, ότι χρησιμοποιείται και ως τιμωρητικό μέσο, προκειμένου δηλαδή να συνετίσει τους απείθαρχους ασθενείς. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
8
Περιοριστικά μέτρα και παράνομη πράξη Η εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων είναι παράνομη όταν, χωρίς την απαραίτητη ιατρική ένδειξη, ο ασθενής/νοσηλευόμενος ακινητοποιείται ή απομονώνεται ή, χρονικά, υπερβαίνουν τα νόμιμα όρια ή δεν ακολουθούνται οι προβλεπόμενες εκ του νόμου ενέργειες. Επίσης, η μη αιτιολογημένη γνώμη του ιατρού συνιστά παραβίαση του κανόνα αυτού που καθορίζει ένα επαγγελματικό πρότυπο (standard). Το στοιχείο αυτό μπορεί να θεμελιώσει ευθύνη του ψυχιάτρου, ασχέτως του αν υφίσταται ή όχι πραγματικά ψυχική διαταραχή. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
9
Στον Ποινικό Κώδικα προβλέπονται τα εγκλήματα Της παράνομης κατακράτησης (άρθρο 325 ΠΚ), λόγω του εγκλεισμού (καθήλωση, ακινητοποίησης, αποστέρηση ελευθερίας, υπέρβαση διάρκειας νομίμων ορίων κ.ά.), έγκλημα που διώκεται αυτεπαγγέλτως, Της παράνομης βίας (άρθρο 330 ΠΚ), λόγω των εξαναγκαστικών, δηλαδή, χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς διενέργεια ιατρικών πράξεων. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
10
Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (ΕΠΒ)
Ν. 1782/1988 «Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τηv πρόληψη των βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας» (ΦΕΚ Α’ 116/3-06-1988).
«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
11
Ευρήματα και διαπιστώσεις στην έκθεση CPT/Inf (2019) 4 (1/2) • Μεταφορά ασθενούς από την αστυνομία με περιπολικά, τα χέρια δεμένα με χειροπέδες σφιχτά πίσω από την πλάτη, υπερβολική χρήση βίας. • Υπερβολική χρήση και ακατάλληλων μηχανικών μέσων περιορισμού (καθηλώσεων), χωρίς καταγραφή, χωρίς τήρηση πρωτοκόλλου. • «Θεραπευτική» χρήση του περιορισμού. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
12
Ευρήματα και διαπιστώσεις στην έκθεση CPT/Inf (2019) 4 (2/2) •
Υπερβολική χρήση υψηλών δόσεων ενδομυϊκών αντιψυχωτικών ενέσεων που χορηγούνται τακτικά κατά τις πρώτες ημέρες εισόδου των ασθενών (υπερβολική εξάρτηση από φαρμακοθεραπεία).
•
Χημική καθήλωση χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς και χωρίς τις απαραίτητες διασφαλίσεις.
•
Απουσία εξατομικευμένων θεραπευτικών προ-γραμμάτων και ψυχοκοινωνικών δραστηριοτήτων.
•
Τραυματισμοί ασθενών, που δικαιολογηθούν ως ατυχήματα.
δεν
μπορούσαν
«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
να 13
Νοσηλεία σε ιδιωτικές κλινικές κατά τη διάρκεια της ακούσιας νοσηλείας Η Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών «Σε εκτέλεση παραγγελίας της κας Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου σας αναφέρουμε ότι ήδη από την 1-9-18 δεν πραγματοποιούνται μεταφορές ασθενών από δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στα πλαίσια της διαδικασίας της αναγκαστικής νοσηλείας κατ΄ εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 101 του Ν. 2071/92 και 16 του Ν. 2716/99.». Σύμφωνα με την έκθεση της CPT το έτος 2017 εγκρίθηκαν από τον Εισαγγελέα ακροάσεων του Πρωτοδικείου Αθηνών 188 μεταφορές ακούσια νοσηλευόμενων ασθενών από δημόσιο ψυχιατρείο σε ιδιωτικές κλινικές. «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
14
Όργανα ελέγχου προστασίας δικαιωμάτων Αυτοτελής Υπηρεσία Προστασίας Δικαιωμάτων Ασθενών (άρθρο 1, ν. 2519/1997), Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Υπηρεσιών Υγείας (παρ. 1 και 2, άρθρο 59, ν. 4368/2016), Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές (παρ. 2, άρθρο 2 του ν. 2716/1999), Επιτροπές Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σε κάθε Πε.Δι.Το.Ψ.Υ. (άρθρο 7, ν. 4461/2017), Γραφείο Προστασίας Δικαιωμάτων Ληπτών/ριών Υπηρεσιών Υγείας (άρθρο 1, Α3δ/Γ.Π.οικ.10976/10-02-2017 ΥΑ) Συνήγορος της Υγείας (ο ΣτΠ ασκεί και τα καθήκοντα του ΣτΥ, άρθρο 18, ν. 3293/2004). «ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
15
Ερωτήσεις
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!
«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» ΕΣΔΥ, 18 Απριλίου 2019
16