Janusz Ryba
Elżbieta Wolanin
Aleksandra Klęczar
Homo Romānus
Podręcznik do języka łacińskiego i kultury antycznej
Projekt okładki: Mikołaj Ostaszewski
Layout i opracowanie graficzne: Mikołaj Ostaszewski, Agencja Reklamowa Headout
Skład: Agencja Reklamowa Headout
Ilustracje: Anna Teodorczyk
Redakcja: Piotr Szkółka
Podręcznik został dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego na podstawie opinii rzeczoznawców: mgr Elżbiety Jankiewicz, dr Katarzyny Kołakowskiej i dra hab. Piotra Zbróga.
Etap edukacyjny: III
Typ szkoły: ponadpodstawowa
Rok dopuszczenia: 2019
Numer ewidencyjny w wykazie MEN: 1046/1/2019
Spis źródeł fotografii: ©Chateaudeboudry.ch s. XLVIII; Claire Murphy/Flickr s. XLVIII; D.C. Munro, Book of Roman History. Boston, NY, Chicago 1904, s. XXV; Elżbieta Wolanin s. VII, XXII, LIII, LXXXIX; John McLinden/Flickr s. LVI; kadr z gry Rome II Total War/SEGA The Creative Assembly s. CXI; kadr z gry Rome II Total War/SEGA The Creative Assembly s. CX; kadr z serialu Rome/BBC i HBO CI; Narodowy Bank Kazachstanu s. XLI; Narodowy Bank Polski s. XCVIII.
Fotolia alessandro0770 s. LXXXII; AlexanderNovikov s. XXXI; anastasios71 s. XXXIV; Anthony Brown s. LVIII, LIX; antiqueimages s. LV; Anton Balazh s. XI; arturaliev s. LXIV; Blickfang s. LXVII; Brad Pict s. VI; camerawithlegs s. L; camerawithlegs s. LI; crisfotolux s. LXXIX; Dario Bajurin s. LXII; delkoo s. LXIV; dvoevnore s. XV; elgreko s. XXXVII; Erica Guilane-Nachez s. XXIII, XLIX, LII, LXXXIII, CV; erllre s. LXXXIV; everettovrk s. LIV; fm69002 s. CXIV; fm69002 s. XCIII; Freesurf s. XIII; Freesurf s. VIII; freshidea s. XXXIII; Gelia s. XLI; Gray wall studio s. VI, VIII; Gribanov s. LVII; gustavofrazao s. XVIII; jakkapan s. XLIV; Jakob Fischer s. LXVII; johnkruger1 s. LIX; jorisvo s. LXXXIV; jozefklopacka s. XXI; kapyos s. XLVI; lamio s. LXXII; Lefteris Papaulakis s. XXXII; liberowolf s. XLV; Lucian Milasan s. XXIX; luda s. LXIII; Lyudmyla V s. XXIX; Marcin Chodorowski s. CII; marugod83 s. IX; maxtor777 s. VI; Morphart s. XXV, LIV, LXXVII; natthanim s. VIII; nikhg s. XXV; pierrealbert77 s. XIX; pyty s. LXXXIV; quasarphotos s. LXVII; Rawf8 s. VI, XXIX; Savvapanf Photo © s. XXXIII; scaliger s. XVII, XIX; Sergii Figurnyi s. XIX; SkyLine s. VI; stepmar s. XLI; thousandsanimals s. XIX; timboosch s. XL; Tomas. Bidermann s. XXVII; Vadimsadovski s. VII; Vasilius s. LXXXIV; viperagp s. X; xunantunich s. XXVIII.
Shutterstock
BeaB s. XI; Computer Earth s. LXII; Cris Foto s. LXVIII; DM7 s. LXIV; eFesenko s. LXVII; Gilmanshin s. XXXV; kaetana s. XXXVIII; Krisztian s. XLVIII; meunierd s. CII; Repina Valeriya s. LXVIII; Shutterstock s. XCIV; Tainar s. LXVII; Tupungato s. LXVIII Wikimedia Commons (domena publiczna)
Ad Meskens s. LXXXVII, LXXXVIII; Alexander Van Loon s. XXXVIII; Alexander Z. s. CVIII; Amadscientis. s. XXII; Andries Cornelis Lens s. CIV; Antoni Brodowski s. XL; ariely s. CVIII; Bbird s. XXV; Bibi Saint-Pol s. XL; Binter s. XXV; Carle Vernet s. CVIII; s. Cesare Maccari s. LXXVIII; Charles Christian Nahl s. XXVII; CRYptex s. LI; dankamminga s. XCVIII; Darius. Cierpiał s. LXXXIV; David Monniaux s. LVII; Deror_avi s. XXIX; Dioblina s. LXVII; Euthman s. XCV; Fastily s. XXXI; Feitscherg s. CXV; fot. James Steakley s. XLIV; fot. JoJan s. XXV; G. Assereto s. XLVII; G. D. Tipeolo s. XLVII; Gerard van Honthors. s. XL; Gustave Doren s. XXXIV; Harrieta171 s. XXXII; Husar de la Princes. s. CV; I Saiko s. XLIII; Jacob Jordanes s. XL; Jakub Hałun s. LXVII; Jameslwoodward s. XXXV; Jan Breughel Starszy s. XXXIX; Jastrow s. XL, XLIV, XC; Jean-François de Troy s. XXXI; Jean-Léon Gérôme s. LXIV; Jean-Pol Grandmont s. XLIV; John Collier s. XXXIX; John Trumbull s. CVI; Joseph Kürschner Encyclopedia 1891 s. LXVII; Kenton Greening s. XLVIII; L. Bernini s. XXVII; Lionel Royer s. XCVIII; Łukas. Nurczyński s. CXI; Marie-Lan Nguyen s. XXXII, XLVIII; Matthew Dubourg s. CVIII; Mediatus s. CXIV; Michał Anioł s. LXIX; Midx1004 s. LVI; Miguel Hermos. Cuesta s. CIX; Mschus s. VIII; N.N. s. IX, XLVIII, LVII, LXIV, LXVII, LXVIII, CXIV; Newworldltd s. CXIV; Nicolas Coustou s. XCV; Nicolas Poussin s. CVI; Norio Nakayama s. CXIV; P. P. Rubens s. XLVII; Pascal Radigue s. XLVIII; Patrick Denker s. XXV; Phaidon Verlag s. CVI; Poniol60 s. LXIV; Prosopee s. XCIII, CXIV; Przemysław Jahr s. LXVII; Rafael s. XL; Remi Mathis s. XLIV; Roberto Bompiani s. LXI; Roundtheworld s. LII; Sir L. Alma-Tadema s. XLVII; Ssolbergj s. VI, CV; Steerpike s. CVIII; Tataryn s. CXII; Tycjan s. XLVII; VincenzoCamuccini s. XCVI; Yair Haklai s. XXVII; yeowatzup (Flickr CC) s. XCIII.
Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich utworów zamieszczonych w podręczniku. Pozostałe osoby prosimy o kontakt z Wydawnictwem.
Copyright© by Wydawnictwo Draco Sp. z o.o. ul. Rakowicka 15A/U2
31-511Kraków
Kraków 2024 redakcja@wydawnictwodraco.pl
ISBN 978-83-941335-6-6
SPIS TREŚCI
LECTIO I Lingua Latīna VI
LECTIO II De Eurōpā VIII
LECTIO III In viā XII
LECTIO IV In oppĭdō XVI
LECTIO V In locis XX
De Aenēā
LECTIO VI Aenēas. Romŭlus. Prometheus
LECTIO VII Eurōpa
VIII De Minervā
IX De oracŭlis
X De deis
De Daedălō et Icărō
XI De otiō
LECTIO XII De Circō Maxĭmō LIV
LECTIO XIII In thermis LVIII
LECTIO XIV Cena apud Publium Cornelium
XV In amphitheatrō
De Caniō
XVI De civitāte Romānā
XVII De re publĭcā
XVIII De oratorĭbus LXXVII LECTIO XIX De Cicerōne LXXXI
LECTIO XX De calendariō Romanōrum LXXXIV
In Catilīnam
LECTIO XXI De Caesăre
XXII De virtūte militāri XCIX
LECTIO XXIII De fidelitāte Regŭli CIII
LECTIO XXIV De Scipiōnis triumphō CVII
LECTIO XXV De castris CXI
REPETITIO De Galliā CXV
I Lingua Latīna
II De Eurōpā
• alfabet, wymowa • iloczas. akcent
• indicatīvus. infinitīvus praesentis actīvi czasownika esse
• deklinacja 1.
• orzeczenie złożone – przypadek orzecznika
• formy podstawowe czasownika
• podział na koniugacje
III In viā
IV In oppĭdō
V In locis
R De Aenēā
• indicatīvus. infinitīvus praesentis actīvi czasowników koniugacji 1.–4.
• wyrażanie rozkazu i zakazu
• struktura zdania pojedynczego
• deklinacja 2.
• rzeczownik deus
• przymiotniki deklinacji 1. i 2.
• przyimki z akkusatiwem i ablatiwem
• przyimki in, sub, super
• czasowniki złożone
• utrwalenie poznanych form gramatycznych
• struktura składniowa zdania łacińskiego
MODŬLUS I HOMO VIĀTOR
• wybrane zapożyczenia łacińskie w języku polskim
• wybrane rzeczowniki i przymiotniki rodzaju żeńskiego deklinacji 1.
• nazwy etniczne, imiona własne, imiona greckie
• wybrane łacińskie nazwy geograficzne
• imiona żeńskie
• wybrane czasowniki koniugacji 1.–4.
• nazwy dróg rzymskich
• podróżowanie
• wybrane rzeczowniki i przymiotniki rodzaju męskiego i nijakiego deklinacji 2.
• imiona męskie
• miasto rzymskie
• typowe budowle
• Pompeje
• nazwy figur geometrycznych
• willa wiejska
• elementy krajobrazu
• wybrane budynki Rzymu
• opis podróży
• utrwalenie słownictwa
• słownictwo tekstu oryginalnego (Vergilius. Aeneis. I, 1–11)
MODŬLUS II HOMO FABULŌSUS
• mitologiczne początki Rzymu
• wzgórza Rzymu
• języki romańskie
• geografia Europy
• imiona rzymskie
• sentencje łacińskie
• drogi rzymskie
• sentencje łacińskie
• Pompeje
• sentencje łacińskie
• cmentarze przy drogach
• Sub rosa
• wpływy języka greckiego
• sentencje łacińskie
• mit o Eneaszu
• Eneida Wergiliusza
• podróże w starożytności
• accusatīvus cum infinitīvō
• accusatīvus zaimków osobowych
VI Aenēas Romŭlus Prometheus
• zaimki osobowe
• zaimki dzierżawcze
VII Eurōpa
• zaimek określający
• wyrażanie strony zwrotnej po czasowniku lavāre
• indicatīvus imperfecti actīvi czasowników koniugacji 1.–4.
VIII De Minervā
• indicatīvus imperfecti czasownika esse
• indicatīvus futūri I actīvi czasowników koniugacji 1.–4.
• indicatīvus futūri I czasownika esse
• imiona i zdarzenia mitologiczne
• słownictwo związane z mitami o Eneaszu, Romulusie i Prometeuszu
• imiona i zdarzenia mitologiczne
• słownictwo związane z mitem o Europie
• imiona i zdarzenia mitologiczne
• słownictwo związane z mitami o Minerwie
• wyrażanie przeszłości
• imiona mitologiczne
• słownictwo związane z wyroczniami
• wyrażanie przyszłości
• przepowiednie
• Prometeusz
• puszka Pandory
• postaci mitologiczne w malarstwie i rzeźbie wieków późniejszych
• Z. Herbert, Prometeusz, Stary Prometeusz
• wpływy języka greckiego
• sentencje łacińskie
• mit o Europie
• motyw Europy (obraz, euro)
• łacina w Krakowie
• sentencje łacińskie
• mity związane z Minerwą: Minerwa i Neptun, Minerwa i Arachne
• metamorfoza
• wpływ języka łacińskiego na języki nowożytne
• wyrocznie
• wyrocznia w Delfach
• wyrocznia w Kume
IX De oracŭlis
X De deis
R De Daedălō et Icărō
• composĭta z czasownikiem ess. w trybie indicatīvus trzech czasów: praesens imperfectum, futūrum I
• utrwalenie poznanych form gramatycznych i struktur składniowych
• pisanie listu
• imiona, cechy i atrybuty bogów
• słownictwo związane z mitami o Jowiszu, Marsie, Wenus. Merkurym i Wulkanie
• utrwalenie słownictwa
• słownictwo związane z mitem o Dedalu i Ikarze
MODŬLUS III HOMO LUDENS
• deklinacja 3. – rzeczowniki
• typy odmiany deklinacji 3.
• rzeczowniki: Iuppĭter, vis
• nazwy członków rodziny
• nazwy zwierząt
• sposoby spędzania wolnego czasu
• najbardziej znane przepowiednie wyroczni
• motywy antyczne w sztuce wieków późniejszych
• świątynia Sybilli w Puławach
• sentencje łacińskie
• postaci bogów: Jowisz, Mars. Wenus,
• Merkury i Wulkan
• przedstawienia bogów w sztuce
• bogowie grecko-rzymscy
• sentencje łacińskie
• mit o Dedalu i Ikarze
• związki frazeologiczne wywodzące się z mitologii
• motywy mitologiczne w sztuce wieków późniejszych
• otium
• łacina w Krakowie
• zestawienie słów: pater, mater, frater w językach nowożytnych
• sentencje łacińskie
XI De otiō
XII De Circō Maxĭmō
XIII In thermis
XIV Cena apud Publium Cornelium
XV In amphitheatrō
R De Caniō
• deklinacja 3. – przymiotniki
• participium praesentis actīvi
• datīvus possessīvus
• zaimek idem, eădem, idem
• zaimek względny qui, quae, quod
• zaimki wskazująe: hic, haec, hoc oraz ille, illa, illud
• utrwalenie poznanych form gramatycznych i struktur składniowych
• deklinacja 4.
XVI De civitāte Romānā
XVII De re publĭcā
XVIII De oratorĭbus
XIX De Cicerōne
XX De calendariō Romanōrum
• rzeczownik domus
• deklinacja 5.
• indicatīvus praesentis imperfecti i futūri I passīvi czasowników koniugacji 1.–4.
• infinitīvus praesentis passīvi czasowników koniugacji 1.–4.
• wykonawca czynności w stronie biernej
• verba deponentia
• verba semideponentia
• nominatīvus cum infinitīvō
• ablatīvus tempŏris
• liczebniki główne
• liczebniki porządkowe
• utrwalenie poznanych form gramatycznych i struktur składniowych
• nazwy kolorów
• elementy konstrukcyjne cyrku
• rydwany i opis. wyścigów
• spędzanie wolnego czas. w termach
• dialog – nawiązywanie rozmowy, konstruowanie pytań, wyrażanie zachwytu i zdziwienia
• opis sławnej osoby
• wyrażanie stanu posiadania
• opis uczty
• opis amfiteatru – elementy konstrukcyjne
• typy widowis. amfiteatralnych
• typy gladiatorów i elementy uzbrojenia
• utrwalenie słownictwa
MODŬLUS IV
HOMO CIVIS
• idiomatyka z rzeczownikami senātus i res
• grupy społeczne w Rzymie
• nazwy urzędów
• ustrój republiki rzymskiej
• wyrażanie strony biernej
• mówcy i udział w życiu publicznym
• rodzaje poezji i mów
• biografia i opis Marka Tuliusza Cycerona
• retoryka
• wyrażanie wieku
• nazwy miesięcy
• określanie daty dziennej
• cyrk i wyścigi
• Circus Maxĭmus
• wyścigi rydwanów w Grecji
• termy
• przykłady zachowanych term rzymskich
• postać Dioklesa
• sentencje łacińskie
• uczty rzymskie
• uczty w Grecji
• sentencje łacińskie
• gladiatorzy i igrzyska
• motyw walki gladiatorów w sztuce wieków późniejszych
• budowle antyczne i współczesne: amfiteatr, cyrk, stadion, teatr, termy
• róg obfitości
• dom rzymski
• społeczeństwo starożytnego Rzymu
• sentencje łacińskie
• ustrój republiki rzymskiej
• urzędy i cursus honōrum
• wpływ języka łacińskiego na języki nowożytne
• sentencje łacińskie
• retoryka
• motywy antyczne w sztuce wieków późniejszych
• łacina w kulturze polskiej – pieśń Gaude Mater Polonia
• sentencje łacińskie
• Marek Tullius. Cyceron
• rachuba czasu
• kalendarz rzymski
• pochodzenie łacińskich nazw miesięcy
• łacińskie pochodzenie nazw miesięcy w językach nowożytnych
• łacińskie pochodzenie nazw dni tygodnia w językach nowożytnych
• łacina w Krakowie
• utrwalenie słownictwa
• przekrój społeczeństwa rzymskiego
R In Catilīnam
• pozycja społeczna poszczególnych grup
• stroje rzymskie
MODŬLUS V HOMO MILES
XXI De Caesăre
• indicatīvus. infinitīvus perfecti actīvi
• życiorys sławnej osoby
• militaria i prowadzenie wojen
• podboje Cezara
• Cezar i Wercyngetoryks
• Gnejus. Pompejusz
• triumwirat
• Julius. Cezar
• Pontĭfex Maxĭmus
• motywy antyczne w sztuce wieków późniejszych
• łacina w kulturze polskiej – Lekcja historii klasycznej J. Kaczmarskiego
• sentencje łacińskie
XXII De virtūte militāri
XXIII De fidelitāte Regŭli
XXIV De Scipiōnis triumphō
XXV De castris
R De Galliā
• indicatīvus plusquamperfecti actīvi
• indicatīvus futūri II actīvi
• participium perfecti passīvi
• składnia nazw miast, małych wys. i rzeczowników: domus. rus
• utrwalenie poznanych form gramatycznych i struktur składniowych
• armia rzymska
• obóz wojskowy
• broń
• idiomy z rzeczownikiem auxilium
• walka w obronie ojczyzny
• męstwo i przysięgi
• opis triumfu i triumfatora
• broń i militaria
• czyny sławnej osoby
• nazwy miejscowości
• nazwy geograficzne
• list
• obóz rzymski
• utrwalenie słownictwa
• armia rzymska
• Worenus i Pullo
• Virtūti militāri
• Marek Atylius. Regulus
• wojny punickie
• motywy antyczne w sztuce wieków późniejszych
• triumf i triumfatorzy
• Publius. Kornelius. Scypion
• obóz wojskowy
• podboje rzymskie – mapa Imperium Romānum
• opis Galii
Homo viātor MODŬLUS I
Lectio prima: LINGUA LATĪNA
Sztandar legionów rzymskich
Mitologiczne początki Rzymu
Rzymianie wywodzą swoje pochodzenie od Eneasza – syna bogini Afrodyty (rzymskiej Wenus) i Trojańczyka Anchizesa. Po zdobyciu Troi przez Greków Eneasz wraz z najbliższymi zdołał wydostać się z płonącego miasta. Długa wędrówka po morzach zaprowadziła go do wybrzeży Italii, gdzie zgodnie z przeznaczeniem założył w końcu miasto Lavinium. Z rodu Eneasza wywodzili się przodkowie Romulusa. Według legend założycielem Rzymu był Romulus – syn boga wojny Marsa i Rei Sylwii, kapłanki pochodzącej z królewskiego rodu miasta Alba Longa. Romulus i jego brat bliźniak Remus zostali zaraz po urodzeniu wrzuceni w koszu do Tybru. Uratowani w cudowny sposób i wykarmieni przez wilczycę, trafili pod opiekę rodziny pasterza Faustulusa. Jako młodzieńcy postanowili założyć nowe miasto na wzgórzach nad Tybrem. O tym, który z braci będzie założycielem i władcą miasta, miała zadecydować wróżba. Los wskazał na Romulusa. Wtedy to Remus przekroczył granicę nowego miasta (pomerium), wyznaczoną przez brata. By odeprzeć napastnika – przekroczenie tej granicy było równoznaczne z atakiem na miasto – Romulus zaatakował i w końcu zabił Remusa. Miasto, od imienia założyciela, otrzymało nazwę Roma – Rzym.
Herb współczesnego Rzymu
Alfabet łaciński: SPQR (Senātus Populusque Romānus) to skrót oficjalnej nazwy państwa rzymskiego (por. USA)
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U V X Y Z
Języki romańskie
[wici] vici [łiki]
[akwa] aqua [akła]
[lingwa] lingua [lingła]
[Cicero] Cicĕro [Kikero]
[Cesar] Caesar [Kaisar]
[pena] poena [poina]
W grupie języków indoeuropejskich, do których należy znaczna większość żywych i martwych języków Europy, wyróżnia się grupa języków romańskich. Ukształtowały się one z łaciny w okresie między piątym a dziewiątym wiekiem n.e. Najpopularniejsze z języków romańskich to włoski, hiszpański, francuski, portugalski, rumuński.
zasady wymowy tradycyjnej
i [i] w funkcji wokalicznej [j] w funkcji konsonantycznej
LINGUA LATĪNA Lectio prima:
inter, sententia ianua, maior
ae [e] ale aë lub aē [ae] saepe, aër, aēr oe [e] ale oë lub oē [oe] poena, poëta, poēta v [w] viātor x [ks] dexter
c [c] przed: i, e, ae, oe, y [k] przed: a, o, u, spółgłoską, na końcu wyrazu
Cicěro, Caesar, coetus, Cyprus campus, color, custos, victor, lac qu [kw] aqua ngu [ngw] lingua ph [f] elephantus rh [r] rhetor th [t] theatrum
su [su] w funkcji wokalicznej [sw] w funkcji konsonantycznej suus persuadeo
akcentowania wyrazów
akcent na drugiej sylabie od końca wyrazu , , per-sō-na ma-gis-ter 3 2 1 3 2 1
iloczas
sylaba jest krótka, jeśli zawiera samogłoskę krótką [ ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ] z: – natury (wartość iloczasu w słowniku) bĕnĕ, popŭlus – pozycji (samogłoska przed samogłoską) video, lectio
sylaba jest długa, jeśli zawiera: *dyftong [ae, oe, eu, au]: saepe *samogłoskę długą [ā, ē, ī, ō, ū] z: – natury (wartość iloczasu w słowniku) māter – pozycji (samogłoska przed spółgłoską złożoną lub grupą spółgłosek): vixi, magister
więcej niż dwie sylaby , , mā-ter pă-ter 2 1 2 1
akcent na drugiej sylabie od końca wyrazu, jeśli jest ona długa; , , op-tĭ-mus lec-ti-o 3 2 1 3 2 1 na trzeciej – jeśli sylaba jest krótka
I Przeczytaj wyrazy i powiedz, na którą sylabę pada akcent. Następnie wyjaśnij dlaczego.
alĭbi, amīcus, amphitheatrum, arbĭter, bibliothēca, bilinguis, caelum, cantāre, carĭtas, cogĭto, cynĭcus, ecce, inventor, iustitia, occupāre, oracŭlum, pinguis, poëma, regīna, rhetorĭcus, reliquiae, saecŭlum, sequens, triumphus, usque
I, V, X, L, C, D, M A, B, C, D, E, F… praesens, passīvum… poēta, anĭmal, arēna… Ianuarius, Februarius… Alma, Borussia, Iustus… a.m.; p.m.; A.D.; SPA gratis, bonus, retro… ad acta, pro forma… Errāre humānum est.
Amphitheatrum Flavium w Rzymie
Lectio secunda: DE EURŌPĀ
I Przeczytaj zdania.
Puella sum Puellae sumus
.
Iulia, ubi es? Puellae, ubi estis?
Iulia amīca mea est
Iulia et Octavia amīcae meae
Amīca mea semper es! Amīcae meae semper estis!
amīca, -ae ƒ: przyjaciółka et: i
Iulia, -ae ƒ: Julia meus, -a, -um: mój
Octavia, -ae ƒ: Oktawia puella, -ae ƒ: dziewczyna
semper: zawsze ubi: gdzie
II Przetłumacz zdania z ćwiczenia I i nazwij po polsku przypadki, w jakich występują rzeczowniki.
III Powiedz po łacinie.
JESTEŚCIE SĄ JESTEM BYĆ JEST BĄDŹ
JESTEŚMY JESTEŚ
sum, esse - być indicatīvus (tryb oznajmujący) singulāris plurālis
1. sum 2. es 3. est 1. sumus 2. estis 3. sunt
imperatīvus (tryb rozkazujący) singulāris plurālis
2. es! 2. este!
IV Podaj liczbę mnogą rzeczowników. terra, insŭla, provincia, via, lingua, paeninsŭla, villa, victoria, historia, patria
V Przetłumacz zdania. Italia in Eurōpā est. Italia paeninsŭla est. In Eurōpā multae provinciae sunt. Sicilia, Sardinia et Corsĭca insŭlae sunt. In Italiā multae viae sunt, exempli gratia: Via Appia, Via Aurelia, Via Cassia, Via Flaminia aliaeque.
W zdaniu łacińskim, inaczej niż w polskim, funkcję orzecznika pełni zawsze mianownik!!! por. Polonia patria nostra est. Polska jest naszą ojczyzną. / Polska to nasza ojczyzna
alius, -a, -ud: inny
Corsĭca, -ae ƒ: Korsyka
Eurōpa, -ae ƒ: Europa exempli gratia (e.g.): na przykład in (+ abl.): w Italia, -ae ƒ: Italia multus, -a, -um: liczny Sardinia, -ae ƒ: Sardynia Sicilia, -ae ƒ: Sycylia
VI Przeczytaj i przetłumacz wyrażenia.
lingua Latīna lingua Graeca lingua Polonĭca provincia Romāna terra Italĭca
Deklinacja 1. obejmuje rzeczowniki rodzaju żeńskiego i przymiotniki w rodzaju żeńskim zakończone w nominatiwie singulāris na „-a”, w genetiwie singulāris na „-ae”, e.g. puella, -ae ƒ; domĭna, -ae ƒ
DEKLINACJA 1.
villa, vill|ae ƒ: willa magna, magn|ae: duża przypadek pytania singulāris plurālis
NOMINATĪVUS quis? quid? -ă villă magnă -ae villae magnae
GENETĪVUS cuius? -ae villae magnae -ārum villārum magnārum
DATĪVUS cui? -ae villae magnae -is villis magnis
ACCUSATĪVUS quem? quid? -am villam magnam -as villas magnas
ABLATĪVUS quo? -ā villā magnā -is villis magnis
VOCATĪVUS - -ă villă magnă -ae villae magnae
VII Zapisz w zeszycie formy podstawowe rzeczowników. terra, insŭla, provincia, via, lingua, villa, historia, patria, silva, dea
VIII Odmień wyrażenia w zeszycie. provincia Romāna, terra nota, insŭla pulchra
IX Przeczytaj i przetłumacz zdania.
1. Iulia puella Romāna est.
2. Iulia et Octavia Terentiae filiae sunt.
3. Iulia et Octavia, amīcae este!
4. Diana dea nota est.
5. Diana Latōnae filia est.
6. Diana dea silvārum est.
7. Graecia et Italia terrae Eurōpae sunt.
8. Polonia patria mea est.
wyjątki rodzaju męskiego
scriba, -ae m pirāta, -ae m agricŏla, -ae m nauta, -ae m poēta, -ae m incŏla, -ae m advĕna, -ae m aurīga, -ae m
nazwy etniczne: Persa, -ae m: Pers; Belga, -ae m: Belg imiona własne: Catilīna, -ae m: Katylina; Agrippa, -ae m: Agryppa imiona greckie: Aenēas, -ae m: Eneasz; Leonĭdas, -ae m: Leonidas; Pythagōras, -ae m: Pitagoras; Scopas, -ae m: Skopas
X Przeczytaj i przetłumacz zdania.
1. Musae poetārum deae sunt.
2. Multi incŏlae Eurōpae agricŏlae sunt.
3. Aenēas advĕna est.
4. Gallia patria Belgārum est.
5. Vergilius, Ovidius et Horatius poētae Romāni sunt.
Gallia, -ae ƒ: Galia
Horatius, -i m: Horacy
Musa, -ae ƒ: Muza
Ovidius, -i m: Owidiusz Vergilius, -i m: Wergiliusz
PLURALIA
TANTUM DEKLINACJI 1. (E.G.)*
deliciae, -ārum ƒ: przyjemność divitiae, -ārum ƒ: bogactwo insidiae, -ārum ƒ: zasadzka, pułapka Kalendae, -ārum ƒ: Kalendy Nonae, -ārum ƒ: Nony nugae, -ārum ƒ: żarty, fraszki, zabawy poetyckie nuptiae, -ārum ƒ: zaślubiny reliquiae, -ārum ƒ: pozostałości tenĕbrae, -ārum ƒ: ciemność, mrok nazwy miast:
Athēnae, -arum ƒ: Ateny Cannae, -ārum ƒ: Kanny Pisae, -ārum ƒ: Piza Syracūsae, -ārum ƒ: Syrakuzy Thebae, -ārum ƒ: Teby
* Pluralia tantum to rzeczowniki, które mają formy tylko w liczbie mnogiej; por. w języku polskim: drzwi, spodnie, skrzypce.
Imiona rzymskie
Typowy Rzymianin nosił imię, nazwisko i przydomek. Pierwszy z tych elementów, imię (praenōmen ), wybierano ze stosunkowo niewielkiej listy używanych imion (szczególnie popularne to Caius, Marcus, Quintus, Decĭmus, Publius). Drugi, nazwisko (nomen gentilicium), związany był z rodem, z którego pochodził Rzymianin. Przydomek (cognōmen). Trzeci człon nazwiska zwykle wiązał się z konkretną gałęzią rodu, choć mógł również mieć charakter osobisty.
Marcus Tullius Cicĕro praenōmen nomen cognōmen
Imiona Rzymianek były z kolei dziedziczone po nazwisku rodowym ojca, któremu to nazwisku nadawano żeńską formę gramatyczną. Kolejne córki nosiły to samo imię (wszystkie córki Klaudiusza nazywały się Klaudia). Aby rozróżnić dziewczęta, nadawano im przydomki Maior (starsza) i Minor (młodsza) lub dodawano do imion kolejne liczebniki porządkowe: Prima (Pierwsza), Secunda (Druga), Tertia (Trzecia) itd.
pater filia
Iulius Iulia
Octavius Octavia
Terentius Terentia
Publius Publia
Claudius Claudia
Cornelius Cornelia
HETEROLOGA DEKLINACJI 1. (E.G.)*
copia, -ae ƒ: wielka ilość, ogrom ≠ copiae, -ārum ƒ: wojsko vigilia, -ae ƒ: czuwanie, warta ≠ vigiliae, -ārum ƒ: straż nocna littĕra, -ae ƒ: litera ≠ littĕrae, -ārum ƒ: list, dokument, literatura opĕra, -ae ƒ: trud, wysiłek, praca ≠ opĕrae, -ārum ƒ: dzieło, wytwór
* Heterologa to rzeczowniki, które mają inne znaczenie w liczbie pojedynczej, a inne w liczbie mnogiej; por. w języku polskim: dobro ≠ dobra.
XI Przetłumacz zdania.
1. Athēnae pulchrae sunt.
2. Syracūsae in Sicilia sunt.
3. Cannārum historia nota est.
4. In silvā tenĕbrae sunt.
5. Multae sunt victoriae copiārum Romanārum.
XII Dokonaj przekładu tekstu na język polski.
De Eurōpā
Eurōpa magna et pulchra terra est. In Eurōpā variae terrae sunt, e.g. Italia, Graecia, Germania, Gallia, Hispania, Britannia, Polonia. Afrĭca et Asia terrae Eurōpae finitĭmae sunt. Magna est copia incolārum, quōrum linguae variae sunt: incolārum Italiae – lingua Latīna et Italĭca, incolārum Graeciae – lingua Graeca, incolārum Hispaniae – lingua Hispanĭca, incolārum Poloniae –lingua Polonĭca. In Eurōpā multae insŭlae et paeninsŭlae sunt. Tota Italia paeninsŭla est. Sicilia, Sardinia, Corsĭca notae insŭlae sunt. Praeterea in Italiā multae viae Romānae sunt: via Appia, via Aurelia, via Cassia, via Aemilia et aliae. Magna et clara est Eurōpae historia, praecipue historia Graeciae et Italiae antīquae, de quibus multae fabŭlae poëtārum et scribārum sunt.
XIII Responde Latīne.
Ubi Italia est?
Qualis est lingua incolārum Poloniae?
Quid Gallia est?
Quid Italia est?
Quales terrae Eurōpae finitĭmae sunt?
Qualis historia Eurōpae antīquae est?
Quid Sicilia, Sardinia et Corsĭca sunt?
de quibus = o których finitĭmus, -a, -um: sąsiedni praecipue: szczególnie
praeterea: ponadto quorum = których totus, -a, -um: cały varius, -a, -um: różny
muzeum, muzyka, muza… Julia, Klaudia, Beata, Wiktoria, Barbara… patriota, poeta, skryba, astronauta, pirat… Agrykola… via, exempli gratia…
XIV Powiedz po łacinie. ziemia Europy duże wyspy drogi rzymskie historia Grecji antycznej język mieszkańców Italii różne języki starożytna Italia język łaciński opowieści poetów mieszkańcy Europy
Ubi concordia, ibi victoria. Historia vitae magistra.
quales = jakie qualis: jaki
Lectio tertia: IN VIĀ Homo viātor MODŬLUS I
Formy podstawowe czasownika
Podstawowa terminologia gramatyczna
infinitīvus (inf.) = bezokolicznik modus (tryb): – indicatīvus (ind.) = oznajmujący / orzekający
imperatīvus (imperat.) = rozkazujący – coniunctīvus (con.) = łączący tempus (czas): – praesens (praes.) = teraźniejszy – imperfectum (imperf.) = przeszły niedokonany
perfectum (perf.) = przeszły dokonany
plusquamperfectum (plperf.) = zaprzeszły – futūrum primum (fut. I) = przyszły pierwszy – futūrum secundum/exactum (fut. II) = przyszły drugi numĕrus (liczba): – singulāris (sg.) = pojedyncza – plurālis (pl.) = mnoga genus (strona): – actīvum (act.) = czynna – passīvum (pass.) = bierna
1. os. sg. ind. praes. act. visĭto, moneo, mitto, capĭo, audio inf. praes. act.
visitāre, monēre, mittĕre, capěre, audīre
1. os. sg. ind. perf. act. visitāvi, monui, misi, cepi, audīvi supīnum
visitātum, monĭtum, missum, captum, audītum
visĭto, visitāre, visitāvi, visitātum: odwiedzać moneo, monēre, monui, monĭtum: upominać mitto, mittĕre, misi, missum: wysyłać capĭo, capěre, cepi, captum: chwytać audio, audīre, audīvi, audītum: słuchać, słyszeć
temat praesentis: -ā = koniugacja 1. -ē = koniugacja 2. -sp./-ĭ = koniugacja 3. -ī = koniugacja 4.
skrótowy zapis w słowniku visĭto 1 = visĭto, -āre, -āvi, - ātum
= visĭto, visitāre, visitāvi, visitātum moneo 2, -ui, -ĭtum = moneo, -ēre, -ui, -ĭtum = moneo, monēre, monui, monĭtum mitto 3, misi, missum = mitto, -ĕre, misi, missum = mitto, mittĕre, misi, missum capio 3, cepi, captum = capio, -ĕre, cepi, captum = capio, capĕre, cepi, captum audio 4 = audio, -īre, -īvi, -ītum = audio, audīre, audīvi, audītum
I Skorzystaj ze słownika i zapisz w zeszycie formy podstawowe podanych czasowników. Zaznacz ich temat praesentis oraz określ koniugację.
scribo, maneo, relinquo, rideo, sentio, vivo, invenio, adiungo, duco, explĭco, cognosco, venio, adiŭvo, dico, amo
II Utwórz i przeczytaj na głos bezokoliczniki czasowników. dormio 4 canto 1 sedeo 2 cupio 3 curro 3 numĕro 1 lego 3 video 2 facio 3 narro 1
Słowniczek
III Do każdego bezokolicznika dobierz dopełnienie. Niektóre czasowniki mogą mieć kilka możliwych połączeń. Powstałe wyrażenia zapisz w zeszycie i je przetłumacz.
1. discĕre
2. cantāre
3. narrāre
4. scribĕre
5. salutāre
6. audīre
7. habēre
8. visitāre
9. adiuvāre
10. colĕre
a. musĭcam
b. deas
c. littĕras
d. linguam Latīnam
e. cantilēnas
f. multas terras
g. villam pulchram
h. fabŭlas
i. magistram
j. amīcam
cantilēna, -ae ƒ: piosenka colo, -ĕre: czcić disco, -ĕre: uczyć się habeo, -ēre: mieć
magistra, -ae ƒ: nauczycielka musĭca, -ae ƒ: muzyka salūto, -āre: pozdrawiać
indicatīvus praesentis actīvi temat praesentis + (spójka) + końcówka osobowa
1. -o 2. -(i)s 3. -(i)t 1. -(ĭ)mus 2. -(ĭ)tis 3. -(u)nt (spójki*) i końcówki
sg. pl.
* Spójka to samogłoska dodawana do tematu czasownika przed końcówką fleksyjną, e.g. mitt-ĭ-s
audī-mus 2. visitā-tis
monē-tis
mitt-ĭ-tis
audī-tis 3. visĭta-nt
mone-nt
IV Przetłumacz. ducunt, ponit, amo, audītis, dicĭmus, maneo, amat, cognoscĭtis, capiunt, dormit, vidēmus, dicĕre, scribĭmus, duco, vivis
żyjemy, piszę, mówią, przychodzicie, śpicie, wysyłasz, robimy, słuchają, kocha, piszą, mówię, prowadzicie, czytają, czytasz, żyć B
C
1. Audīmus et scribĭmus.
2. Cornelia dormīre non cupit.
3. Cur times?
4. Debētis scribĕre.
5. Domi maneo.
6. Nemo timet.
7. Copiae Romānae semper vincunt.
8. Ubi labōras? D
1. Dokąd idziemy?
2. Nikt nie przychodzi.
3. Chce mówić.
4. Lubię opowiadać.
5. Pracują i dyskutują.
6. Dlaczego nie piszecie?
7. Powinniśmy pracować.
8. Podobasz się.
nt
cur: dlaczego debeo, -ēre: musieć, powinno się dispŭto, -āre: dyskutować domi = w domu labōro, -āre: pracować maneo, -ēre: pozostać nemo: nikt placeo, -ēre: podobać się quo: dokąd timeo, -ēre: bać się vinco, -ĕre: zwyciężać
V Dokonaj przekładu tekstu na język polski.
De viis Romānis
Iulia historiam cognoscĕre amat. Praecipue de vitā cotidiānā incolārum Italiae et Graeciae libenter legit. In scholā magistra Iuliae fabŭlas de Romā antīquā discipŭlis suis saepe narrat. Hodie puellae de viis Romānis dispŭtant. Iulia multas vias scit et amīcis enumĕrat: viam Appiam, viam Aureliam, viam Cassiam, viam Flaminiam, viam Tiburtīnam, viam Tuscolānam aliasque. Cunctis discipŭlis nota est via Appia – longa et lata, quasi regīna viārum per multas terras ducit atque Romam et Capuam iungit.
antīquus, -a, -um: antyczny, stary Capua, -ae ƒ: Kapua cognosco, -ĕre: poznawać cotidiānus, -a, -um: codzienny cunctus, -a, -um: każdy enumĕro, -āre: wyliczać hodie: dzisiaj iungo, -ĕre: łączyć latus, -a, -um: szeroki libenter: chętnie
longus, -a, -um: długi multus, -a, -um: liczny notus, -a, -um: znany praecipue: szczególnie quasi: jakby regīna, -ae ƒ: królowa schola, -ae ƒ: szkoła scio, -īre: wiedzieć, znać saepe: często suus, -a, -um: swój
Drogi rzymskie
Rzymianie słynęli ze swoich umiejętności inżynierskich i budowlanych. Wraz z kolejnymi podbojami republiki, a potem cesarstwa rzymskiego, sieć dróg oplotła najpierw Italię, a następnie prowincje. Wśród głównych dróg Italii szczególne znaczenie miały Via Appia, Via Cassia i Via Flaminia. Budowę Via Appia, wiodącej z Rzymu do portu Brundyzjum, rozpoczęto jeszcze w czasach wczesnej republiki; rozbudowywano i ulepszano tę drogę przez wiele stuleci. Stacjusz, rzymski poeta żyjący w czasach cesarza Domicjana, nazwał ją królową dróg (regīna viārum). Archeologiczne pozostałości rzymskich dróg znajdują się do dzisiaj w wielu państwach Europy (Włochy, Niemcy, Wielka Brytania, Grecja i inne).
wyrażanie rozkazu, polecenia
imperatīvus praesentis actīvi
2. sg.: temat praesentis + (e)
2. pl.: temat praesentis + (ĭ) + te
koniugacja 1. koniugacja 2. koniugacja 3. koniugacja 4.
2 sg. visitā! monē! mitt-e! cape! audī!
2 pl. visitā-te! monē-te! mitt-ĭ-te! capĭ-te! audī-te! Nietypowo imperatīvus singulāris tworzą czasowniki: dicĕre (mówić): dic! dicĭte! ducĕre (prowadzić): duc! ducĭte! facĕre (robić): fac! facĭte! ferre (nieść): fer! ferte!
VI Przetłumacz.
A
C
scribe, legĭte, amāte, fac, veni, es, este, dicĭte, ama, mane
szanuj, powiedz, opowiadaj, bądź, czytaj, wysyłajcie, uczcie się, zróbcie, poznaj, słuchajcie
Salve, Iulia!
Salve, magistra! Valēte, puellae!
Vale, magistra!
Ave, Maria!
Salvēte, puellae!
wyrażanie zakazu
wyrażanie zakazu
VII Przetłumacz.
A
B B
1. Noli timēre!
2. Nolīte dormīre!
3. Nolīte explicāre!
4. Noli ridēre!
5. Nolīte venīre!
2. sg.: noli + infinitīvus
2. pl.: nolīte + infinitīvus noli visitāre! nolīte visitāre!
1. Nie mów!
2. Nie słuchajcie!
3. Nie rób!
4. Nie odwiedzajcie!
5. Nie śpij!
Scopas quidam poēta Graecus, qui Athēnis vivit, Italiam et Romam visitāre in anĭmō habet. Scopas linguam Latīnam bene scit et vitam incolārum Italiae cognoscĕre cupit. Ităque cum filiā suā diu navĭgat et ad oras Apuliae venit. Advĕnae primum in villā rustĭcā habĭtant, ubi vitam agricolārum spectant. Agricŏlae saepe labōrant, sed vitam laetam agunt, quia terra Apuliae fecunda est atque in silvis multae beluae vivunt. Scopas cum filiā cotidie ambŭlat, varias herbas legit eīque vita rustĭca placet. Diu in Apuliā manēre cupiunt, tamen villam relinquĕre et Romam properāre debent, ubi amīca Scopam exspectat. Roma magna et pulchra advĕnas delectat. Romam poēta descrĭbit: vitam urbānam, magnam incolārum copiam, insŭlas altas atque villas opulentas, statuas et aras deārum corōnis ornātas. Denĭque Scopas et eius filia Romam relinquunt et in Siciliam veniunt, ubi Syracūsas visĭtant. Diu in eōrum memoriā manet pulchra Italia.
Athēnis = w Atenach bene: dobrze cotidie: codziennie denĭque: wreszcie diu: długo eīque = i jemu
VIII Przetłumacz zdania wyrażające rozkaz, a następnie przekształć je w zakaz.
1. Epistŭlam mitte!
2. Domi manēte!
3. Poētam lauda!
4. Dormīte!
5. Amīcam visita!
Cogĭto ergo sum. Festīna lente!
Ora et labōra!
Audi, vide, tace!
eius = jego eōrum = ich in anĭmo habēre (+ inf.): mieć zamiar ităque: tak więc, a zatem ornātus, -a, -um: ozdobiony primum: najpierw qui: który quia: ponieważ quidam: pewien
Romam = do Rzymu Scopas, -ae m: Skopas
X Responde Latīne.
Quis Scopas est? Ubi Scopas vivit? Quales linguas Scopas bene scit? Quocum Scopas in Italiam venit? Quid Scopas in Apuliā facit? Cur agricŏlae Apuliae vitam laetam agunt?
Quid Romae Scopam delectat? Quis Scopam Romae expectat?
Quid Scopas in Italiā visĭtat? Quis Romam pulchram descrĭbit?
rustykalny, willa, fabuła… herbata, ornament, korona… ambulans… nawigacja, wizytacja… delektować się, numerować, salutować… audio, video… statua, filia… verte! vide!…
quocum = z kim Romae = w Rzymie
IX Dokonaj przekładu tekstu na język polski.
Homo viātor MODŬLUS I
Lectio quarta: IN OPPĬDŌ
DEKLINACJA 2. – RODZAJ MĘSKI
hortus, hort|i m: ogród magnus, magn|i: wielki
singulāris plurālis
NOM. -us hortus magnus -i horti magni
GEN. -i horti magni -ōrum hortōrum magnōrum
DAT. -o horto magno -is hortis magnis
ACC. -um hortum magnum -os hortos magnos
ABL. -ō hortō magnō -is hortis magnis
VOC. -e horte magne -i horti magni
DEKLINACJA 2. – RODZAJ MĘSKI
Deklinacja 2. obejmuje rzeczowniki i przymiotniki zakończone w genetiwie singulāris na „-i”.
W nominatiwie singulāris mają one zakończenia:
• w rodzaju męskim „-us” albo „-er”, e.g. hortus, horti m; puer, puĕri m; liber, libri m;
• w rodzaju nijakim „-um”, e.g. oppĭdum, oppĭdi n.
puer, puĕr|i m: chłopiec; liber, libr|i m: książka; vir, vir|i m: mąż, mężczyzna singulāris plurālis
NOM. -er puer liber vir -i puĕri libri viri
GEN. -i puĕri libri viri -ōrum puerōrum librōrum virōrum
DAT. -o puĕro libro viro -is puĕris libris viris
ACC. -um puĕrum librum virum -os puĕros libros viros
ABL. -ō puĕrō librō virō -is puĕris libris viris
VOC. -er puer liber vir -i puĕri libri viri
DEKLINACJA 2. – RODZAJ NIJAKI
oppĭdum, oppĭd|i n: miasto pulchrum, pulchr|i: piękne singulāris plurālis
NOM. -um oppĭdum pulchrum -a oppĭda pulchra
GEN. -i oppĭdi pulchri -ōrum oppidōrum pulchrōrum
DAT. -o oppĭdo pulchro -is oppĭdis pulchris
ACC. -um oppĭdum pulchrum -a oppĭda pulchra
ABL. -ō oppĭdō pulchrō -is oppĭdis pulchris
VOC. -um oppĭdum pulchrum -a oppĭda pulchra
ZASADY DOTYCZĄCE WSZYSTKICH DEKLINACJI:
1) vocatīvus = nominatīvus [z wyjątkiem dekl. 2. z nom. sg. „-us”]
2) datīvus plurālis = ablatīvus plurālis
3) neutra: nominatīvus = accusatīvus = vocatīvus
I Zapisz w zeszycie formy podstawowe i znaczenia rzeczowników.
aedificium, ager, amīcus, bellum, domĭnus, forum, magister, popŭlus, servus, templum
II Odmień w zeszycie wyrażenia.
magister novus, forum clarum, servus Graecus
III Powiedz po łacinie.
nauczycielowi rynkiem budynków wojnami niewolniku panowie przyjaciel ludu świątynie greckie widzę pola opuszczamy miasto
IV Przetłumacz zdania.
1. Marcus Rutilius Rufus amīcus Scopae est.
2. Salve, amīce!
3. Servi in agris labōrant.
4. Viri Romāni de bellis disputāre amant.
5. Scopas amīci oppĭdum visitāre in anĭmō habet.
6. Magister puĕris Forum Romānum monstrat.
7. Marce, noli properāre in forum!
8. Amīco horti placent.
9. Templum relinquěre iam debeo.
10. Cur amīcos non exspectātis?
adiŭvo, -āre: wspierać gratias agěre: dziękować habĭto, -āre: mieszkać nos = nas
Olympĭcus, -a, -um: olimpijski
Olympus, -i m: Olimp sacra facěre = składać ofiary
Rzeczowniki z nom. sg. „-ĭus” → voc. sg. „-i” e.g. filius → fili!, Vergilius → Vergĭli!
1. Vergĭli, noli describěre bellum!
2. Cornēli, sede et audi!
3. Fili, ubi es?
4. Publi, lege librum!
deus, -i m: bóg nom. deus dei (dii, di) gen. dei deōrum (deum) dat. deo deis (diis, dis) acc. deum deos abl. deō deis (diis, dis) voc. deus (dive) dei (dii, di)
1. Deus nos adiŭvat. 7. Dei in Olympō habĭtant.
2. Dei statua magna est. 8. Deōrum templa visĭto.
3. Deo gratias agĭmus. 9. Deis sacra facĭo.
4. Deum laudāte! 10. Deos amāmus.
5. De deō narrāmus. 11. Deis Graecis delectāmus.
6. Deus, adiŭva nautas! 12. O, di Olympĭci!
V Przetłumacz zdania.
1. Liběris Forum Romānum placet.
2. Pompeios visitāre debētis.
3. Delphi in Graeciā sunt.
4. Puěri, ponĭte arma!
5. Popŭlus Romānus ludos amat.
6. Supěri Romānos adiŭvant.
VI Odczytaj formy podstawowe przymiotników.
altus 3 (wysoki) clarus 3 (sławny) dexter, -tra, -trum (prawy) gratus 3 (miły) multus 3 (liczny) notus 3 (znany) patrius 3 (ojczysty) publĭcus 3 (publiczny) praecipuus 3 (szczególny) sacer, -cra, -crum (święty)
PLURALIA TANTUM DEKLINACJI 2. (E.G.)
arma, -ōrum n: broń cibaria, -ōrum n: żywność fasti, -ōrum m: kalendarz hiberna, -ōrum n: leże zimowe infĕri, -ōrum m: świat podziemny libĕri, -ōrum m: dzieci supĕri, -ōrum m: bogowie
nazwy miast: Pompeii, -ōrum m: Pompeje Delphi, -orum m: Delfy
HETEROLOGA DEKLINACJI 2. (E.G.)
bonum, -i n: dobro ≠ bona, -ōrum n: dobra materialne, majątek castrum, -i n: zamek ≠ castra, -ōrum n: obóz ludus, -i m: szkoła ≠ ludi, -ōrum m: igrzyska rostrum, -i n: dziób okrętu ≠ rostra, -ōrum n: mównica (w Rzymie)
Pierwsza grupa przymiotników obejmuje przymiotniki deklinacji 1. i 2. masculīnum feminīnum neutrum „-us” lub „-er”
deklinacja 2. deklinacja 1. deklinacja 2. Skrótowy zapis w słowniku: magnus magna magnum = magnus, -a, -um = magnus 3 pulcher pulchra pulchrum = pulcher, -chra, -chrum przymiotniki (adiectīva)
VII Przetłumacz wyrażenia.
murus notus, porta praecipua, amphitheatrum clarum, incŏla gratus, oppĭda multa, cupressus alta, ocŭlus dexter, via sacra, templum Graecum, locus publĭcus
Romānus, -i m Marcus est Romānus. Romānus, -a, -um Amphitheatrum Romānum vidētis.
Graecus, -i m
cupressus, -i ƒ: cyprys locus, -i m: miejsce murus, -i m: mur ocŭlus, -i m: oko
Scopas Graecus est. Graecus, -a, -um Theatrum Graecum spectāte!
VIII Powiedz po łacinie.
wysokie bramy liczni mieszkańcy
piękne oczy znane amfiteatry miłe miejsca rzymskie cyprysy ojczyste miasto publiczne drogi święta brama sławne świątynie
IX Dokonaj przekładu tekstu na język polski. aedificātus, -a, -um: zbudowany adiunctus, -a, -um: złączony, graniczący decuriōnes = dekurionowie, rada miejska domus = domy duo = dwa gladiatōres = gladiatorzy Rufus, -i m: Rufus Rutilius, -i m: Rutyliusz
POMPEII
Salvēte, amīci! Sum Marcus Rutilius Rufus. Ecce Pompeii, meum oppĭdum patrium. Pompeii non sunt tam magni quam Roma. Spectāte tamen nonnulla oppĭdi mei publĭca aedificia!
Murus latus oppĭdum cingit. In murō portae sunt, e.g. Porta Marīna. Portis in oppĭdum intrāmus.
Praecipuum locum in oppĭdō forum tenet. Graeci in quadrātō fora constituunt, Romāni in rectagōnō. In forō non solum emĭmus et vendĭmus, sed etiam convenīmus, de oppĭdō disputāmus. In meō oppidō sunt duo fora: Forum Magnum et forum, quod triangŭli formam habet.
In meō oppidō sunt quoque multa privata aedificia, e.g. domus, tabernae.
Ecce theatrum aedificātum modō
Graecōrum. Tamen spectacŭla in theatrō non sunt popŭlo tam grata, quam in amphitheatrō. Libenter amphitheatrum frequentāmus, ubi ludos gladiatorios spectāmus. Gladiatōres in castris habĭtant.
Amāmus in thermis manēre. Lavāmus, natāmus, cum amīcis disputāmus. In thermas publĭcas intrāmus gratis vel parvā pecuniā. Aquam thermis aquaeductum praebet.
Foro Magno adiunctae sunt varia aedificia: templa, aerarium, basilĭca, curia. Basilĭca est aedificium iustitiae et mercatūrae. In curiā autem decuriōnes deliběrant.
quadrātum, -i n triangŭlum, -i n circŭlus, -i n rectagōnum, -i n
X Odpowiedz na podstawie tekstu, do czego służyły rzymskie obiekty: forum, bazylika, kuria, termy, amfiteatr.
XI Responde Latīne.
Quid murus cingit? Quod aedificium Romānum rectagōni formam habet? Cui basilĭca adiuncta est? Ubi Romāni natant? Cuius modo theatrum aedificātum est? Ubi Pompeiōrum incŏlae ludos gladiatorios spectant?
Pompeje – zamożne rzymskie miasto niedaleko Neapolu – były jednym z kilku miast, miasteczek i osad położonych u stóp Wezuwiusza. W drugiej połowie I wieku n.e. w Pompejach i okolicy nasiliły się trzęsienia ziemi oraz małe wulkaniczne erupcje. Zapowiadały one katastrofę: w roku 79 n.e. Pompeje zniszczył potężny wybuch Wezuwiusza. Zginęła większość ludności, a samo miasto i okoliczne miejscowości (Herculanum, Stabie, Oplontis) zostały pokryte kilkumetrową warstwą lawy i wulkanicznych popiołów. Przez wieki głównym źródłem wiedzy o Pompejach były informacje zawarte w listach rzymskiego pisarza i polityka Pliniusza Młodszego. Jego wuj, Pliniusz Starszy, który dowodził rzymską flotą stacjonującą w pobliżu, zginął podczas wybuchu wulkanu, a Pliniusz Młodszy opisał w listach wydarzenia związane z erupcją Wezuwiusza i zagładą Pompejów. Dopiero w połowie XVIII wieku, podczas robót inżynieryjnych, odkryto pozostałości miasta ze znakomicie zachowanymi budowlami, freskami, mozaikami i przedmiotami życia codziennego. Dzisiaj ruiny Pompejów znajdują się na liście światowego dziedzictwa UNESCO i należą na najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznych we Włoszech.
publiczny, sakralny… dom, mur, oko, Grek… kwadrat, cyrkiel… tawerna, bazylika, kuria… wizytować, deliberować… na forum grupy… Klara, Roman… multi- [multisport, multikino]
O di immortāles! Genius loci.
Lectio quinta: IN LOCIS
Przyimki
(praepositiōnes) łacińskie łączą się z formami w:
akkusatiwie
ad: do, ku
ad oppĭdum vaděre usque ad vespěrum
adversus: przeciw, naprzeciw adversus Romānos adversus templum
ante: przed ante Christum natum ante portam
apud: u (+ osoba), pod (+ miejscowość) apud antīquos pugna apud Cannas
circa: około, dookoła circa decem incŏlas circa murum
contra: przeciw, naprzeciw contra Romānos contra Italiam
erga: wobec, względem erga patriam erga deos
extra: na zewnątrz, poza extra muros extra oppĭdum
inter: pomiędzy, wśród, w czasie
inter nos et barbăros inter arma
intra: w, wewnątrz intra muros intra oppĭdum
ob: z powodu, dla quam ob causam ob ocŭlos
per: przez (o czasie lub przestrzeni) per unam horam per multas terras
post: po, za post Christum natum post silvam
prope: blisko, obok prope oppĭdum prope nos
propter: z powodu, ze względu na propter filios meos propter patriam
secundum: według, wzdłuż secundum Livium secundum viam
supra: nad, powyżej supra terram supra deos
trans: za, po drugiej stronie trans murum trans Rhenum
ultra: ponad, poza ultra mundum ultra anĭmam
ablatiwie
a, ab, abs: przez (+ osoba), od a Graecis ab Hispaniā
cum: z (z kimś, z czymś) cum amīcō cum copiis
de: o, z (góry na dół) de Romā antīquā de murō
e, ex: z (z kogoś, z czegoś) ex oppĭdō unus e nobis
prae: przed, na czele, od frontu prae copiis esse prae aedificiō
pro: dla, w obronie, zamiast pro patriā pro amīcō
sine: bez sine copiis sine culpā
in / sub / super + accusatīvus = kierunek
in: do, ku, na in Asiam, in templum sub: pod sub aquam, sub imperium super: ponad (coś) super aquam
in / sub / super + ablatīvus = miejsce
in: w, na in Asiā, in templō sub: pod sub aquā, sub imperiō super: nad, ponad (czymś) super aquā
! Przy nazwach miejscowości nie używa się przyimków w odpowiedzi na pytania: dokąd, skąd, gdzie.
! Ad oraz in + acc. nie są synonimami: ad oznacza dojście do punktu granicznego, in – przekroczenie punktu granicznego.
! In z acc. osoby znaczy „przeciw” (np. in Catilīnam – przeciw Katylinie).
pratum, -i n olivētum, -i n
I Przetłumacz wyrażenia.
trans silvam prope portam de spectacŭlis antīquis in Eurōpam sub altā cupressō cum incŏlis claris ad templum Graecum super oppĭdō adversus thermas ante ocŭlos
II Powiedz po łacinie. przed świątynią o miastach rzymskich w bramie do mieszkańców nad Pompejami według Marka przez Greków u Rzymian z przyjacielem między budynkami
III Do każdego czasownika dobierz wyrażenie przyimkowe. Niektóre czasowniki mogą mieć kilka możliwych połączeń. Powstałe wyrażenia zapisz w zeszycie i je przetłumacz.
1. currěre
2. disputāre
3. evaděre
4. laborāre
5. manēre
6. mittěre littĕras
7. natāre
8. vaděre
evādo, -ĕre: wychodzić vado, -ĕre: iść
a. ad amīcos
b. apud filiam
c. de vinētō
d. e templō
e. in hortō
f. in fluviō
g. in oppĭdum
h. inter aedificia
1. Per pratum ad silvam properāre cupĭmus.
2. Agricŏla cum familiā in parvā villā habĭtat.
3. Circa Pompeios murus magnus et valĭdus est.
4. Sine amīcis in theatrum properāre in anĭmō non habeo.
5. Trans oppĭdum patent olivēta, de quibus Marcus narrat.
6. In forō inter basilĭcam et curiam rostra sunt.
7. Secundum Viam Appiam cupressi crescunt.
8. Oppĭdi incŏlae ante amphitheatrum iam se congrěgant.
9. Piratārum navigium ex insŭlā ad oras Italiae navĭgat.
10. Domĭne, procella a vinetō appropinquat.
appropinquo, -āre: zbliżać się cresco, -ĕre: rosnąć pateo, -ēre: rozciągać się quibus = których rostra, -ōrum n: mównica se congregāre: gromadzić się valĭdus, -a, -um: mocny
IV Przetłumacz zdania.
Słowniczek
Homo Rom ā nus
Homo Romānus to nowoczesny podręcznik przeznaczony do nauki języka łacińskiego i kultury antycznej w szkołach ponadpodstawowych. Podręcznik składa się z dwóch części, co pozwala na korzystanie z niego zarówno na poziomie rozszerzonym (cześć pierwsza i druga), jak i przy mniejszym wymiarze godzin (część pierwsza). Każda część została podzielona na pięć, różnych pod względem tematycznym, modułów i uzupełniona zamieszczonym na końcu książki aneksem gramatycznym oraz słownikiem łacińsko-polskim. Każdy z modułów zawiera pięć jednostek lekcyjnych oraz dodatkową lekcję podsumowującą.
Słowniczki znajdujące się przy zadaniach zawierają słowa, które się wcześniej nie pojawiły oraz objaśnienia i przekład nieznanych form gramatycznych, co ułatwia ćwiczenie konkretnych umiejętności. Strzałka wskazuje zadanie, którego słowniczek dotyczy.
Na zwojach prezentowane są sentencje popularne i przydatne we współczesnym świecie.
cupressus,-i ƒ cyprys locus,-i m: miejsce murus,-i m: mur ocŭlus,-i m: oko rustykalny, willa, fabuła … herbata, ornament, korona … ambulans… nawigacja, wizytacja … delektować się, numerować, salutować… audio video… statua, filia… verte! vide! …
cupressus,-i ƒ cyprys locus,-i m: miejsce murus,-i m: mur ocŭlus,-i m: oko
Tablice z lupą i meandrem prezentują słownictwo pochodzenia greckiego oraz informacje z kultury greckiej.
rustykalny, willa, fabuła … herbata, ornament, korona … ambulans… nawigacja, wizytacja … delektować się, numerować, salutować… audio video… statua, filia… verte! vide! …
wszech-)
panaceum, pantomima, Pantokrator, Panteon
Tablice z ikoną mostu zawierają słowa i pojęcia wywodzące się z łaciny i funkcjonujące we współczesnej kulturze europejskiej, zwłaszcza polskiej.
indicatīvus praesentis passīvi koniugacja 1. koniugacja 2. koniugacja
visitā(re monē(re mitt(ěre cap(ěre audī(re 1. visĭt-or
visitā-ris 3. visitā-tur
mone-or 2. monē-ris 3. monē-tur
mitt-or
mitt-ě-ris
mitt-ĭ-tur
Aneks gramatyczny zawiera tabele z formami gramatycznymi zaprezentowanymi w danej części podręcznika oraz wskazuje strony, na których można znaleźć informacje szczegółowe.
Słowniczki obrazkowe ułatwiają zapamiętywanie i przyspieszają przyswajanie słownictwa.
Alesia,-ae ƒ: Alezja (miasto w Galii)
Słowniczek na końcu książki zawiera słownictwo występujące w danej części podręcznika i pozwala na przekład tekstów bez sięgania po dodatkowe słowniki.
A a, ab, abs (z abl.) przez, od abicio,-ĕre,-iēci,-iectum: odrzucać absum, abesse, afui być nieobecnym abundantia,-ae ƒ: obfitość abūtor,-i,-usus sum nadużywać accipio,-ěre,-cēpi,-ceptum: przyjmować, otrzymywać, zyskać accūso,-āre,-āvi,-ātum: oskarżać acer, acris, acre ostry acrĭter ostro, zawzięcie actio,-ōnis ƒ: działanie actor,-ōris m aktor acus,-us ƒ: igła, haft acūtus,-a,-um: ostry ad (z acc.): do, ku addo,-ěre,-dĭdi,-dĭtum dodawać, dorzucać adhibeo,-ēre,-ui,-ĭtum stosować, posługiwać się adhuc: jeszcze jako, dotychczas, dotąd adipiscor,-i, adeptus sum osiągnąć, zdobyć adiungo,-ĕre,-iunxi,-iunctum: przyłączyć, dołączyć adiŭvo,-āre,-iūvi,-iūtum: wspomagać,
Oceń (w skali od 1 do 6) stopień opanowania przez Ciebie każdego z poszczególnych elementów modułu Homo viātor Zapisz swoje wyniki w zeszycie, a następnie na podstawie ocen za poszczególne pytania określ swój wynik globalny.
1. Potrafię poprawnie czytać i akcentować wyrazy i zdania łacińskie.
Potrafię odmieniać rzeczowniki i przymiotniki deklinacji 1 i 2.
Potrafię odmieniać czasowniki koniugacji 1-4 oraz czasownik esse w indikatiwie i imperatiwie czasu teraźniejszego. Znam słownictwo występujące w ćwiczeniach i tekstach zamieszczonych w module Homo viātor Potrafię, używając słownika, przetłumaczyć pojedyncze zdania i tekst łaciński oparty na materiale gramatycznym modułu apis,-is ƒ avis,-is ƒ piscis,-is m pavo,-ōnis m Słowniczek
upominać adopto,-āre,-āvi,-ātum adoptować adsum, adesse, adfui (affui) być obecnym adulescens,-entis młody, młodzieniec advěna,-ae
ƒ: Aleksandria (miasto w Egipcie) Alexandrīnus,-a,-um aleksandryjski alĭbi: gdzie indziej, w innym miejscu aliēnus,-a,-um obcy, cudzy aliquando: kiedyś, niegdyś alĭquis, alĭquid ktoś, coś alĭquis,-qua,-quid: jakiś, pewien alĭquot: kilku, kilka alius,-a,-ud inny almus,-a,-um: karmiący, żywiący Alpes,-ium m: Alpy alter,-ra,-rum drugi, kolejny altum,-i n: morze, głębina altus,-a,-um wysoki amārus,-a,-um: gorzki ambiguus,-a,-um dwuznaczny ambo,-ae,-o obydwaj ambŭlo,-āre,-āvi,-ātum spacerować amīca,-ae ƒ: przyjaciółka amīcus,-i m: przyjaciel amĭta,-ae ƒ: ciotka (ze strony ojca) amitto,-ĕre, amīsi, amissum tracić amo,-āre,-āvi,-ātum: kochać, lubić amoenus,-a,-um uroczy amor,-ōris m miłość, romans amphitheatrum,-i
Oceń (w skali od 1 do 6) stopień opanowania przez Ciebie każdego z poszczególnych elementów modułu Homo viātor Zapisz swoje wyniki w zeszycie, a następnie na podstawie ocen za poszczególne pytania określ swój wynik globalny.
1. Potrafię poprawnie czytać i akcentować wyrazy i zdania łacińskie.
2. Potrafię odmieniać rzeczowniki i przymiotniki deklinacji 1 i 2.
3. Potrafię odmieniać czasowniki koniugacji 1-4 oraz czasownik esse w indikatiwie i imperatiwie czasu teraźniejszego.
4. Znam
Potrafię, używając słownika,
Ubi concordia, ibi victoria. Historia vitae magistra pandemia, Pantokrator,