Homo Romanus 2

Janusz Ryba Elżbieta Wolanin Aleksandra Klęczar

Homo Romānus Podręcznik do języka łacińskiego i kultury antycznej

Podręcznik wieloletni

II

MODŬLUS VIII Homo familiāris

Lectio tricesĭma tertia: DE AMICITIA

infinitīvus

infinitivus

perfecti (actīvi / passīvi)

Õ

czynność uprzednia

praesentis (actīvi / passīvi)

Õ

czynność równoczesna

futūri (actīvi / passīvi)

Õ

czynność następcza

ACI

NCI

actīvi

Vos amīcos bonos fuisse putāmus.

Vos amīci boni fuisse putamĭni.

passīvi

Vos ab amīcis semper adiūtos esse scimus.

(Vos) ab amīcis semper adiūti esse dicimĭni.

actīvi

Vos amīcos bonos esse putāmus.

Vos amīci boni esse putamĭni.

passīvi

Vos ab amīcis semper adiuvāri scimus.

(Vos) ab amīcis semper adiuvāri dicimĭni.

actīvi

Vos amīcos bonos fore putāmus.

Vos amīci boni fore putamĭni.

passīvi

Vos ab amīcis semper adiūtum iri scimus.

(Vos) ab amīcis semper adiūtum iri dicimĭni.

Perfecti

Praesentis

Futūri

I Przetłumacz zdania z ACI. A

1. Amicitiam magnam vim habēre Cicĕro scripsit.

2. Notum est amicitiam tantas opportunitātes habēre, quas vix enumerāre possŭmus.

3. Scimus omnem caritātem amicōrum aut inter duos aut inter paucos iungi.

4. Amicitiam res plurĭmas continēre et nullo loco exclūdi constat.

5. Sed hoc primum sentio, nisi inter bonos, amicitiam esse non posse.

adulatio, -ōnis ƒ: schlebianie assentatio, -ōnis ƒ: przytakiwanie assentior, -īri, -nsus sum: zgadzać się blanditia, -ae ƒ: przymilanie się causā (z gen.): dla, z powodu cerno, -ĕre, crevi, cretum: rozpoznawać excludo, -ĕre, -lūsi, -lūsum: wykluczać maior, -ōris = większy oportet = trzeba, żeby sancio, -īre, -xi, -ctum: obowiązywać si quis fateātur = jeśliby ktoś twierdził

LX sexaginta

B

1. Scitisne libros de amicitia a Cicerōne scriptos esse.

2. Magnopĕre gaudeo me cum amīcis loqui ut mecum ipso semper potuisse.

3. Legebātis Publium Cornelium, familiārem nostrum, cum multis hominĭbus in amicitia fuisse.

4. Nullam in amicitiis pestem umquam fuisse maiōrem quam adulatiōnem, blanditiam, assentatiōnem scimus.

5. Turpis enim excusatio est si quis fateātur se contra rem publĭcam amīci causā fecisse.

C

1. Oportet igĭtur hanc legem in amicitia sanctūram esse: neque rogabĭmus res turpes nec faciēmus rogāti.

2. Est clarum proverbium Latīnum amīcum certum in re incerta cretum iri.

3. Cicĕro scripsit se non de vulgāri aut de mediocri sed de vera et perfecta amicitia locutūrus esse.

4. Omnes mecum assentiuntur vitam sine amīcis tristem fore.

5. Veros amīcos semper aperte monitūri esse et monĭtum iri Cicĕro putābat.

Lectio tricesĭma tertia:

DE AMICITIA

II Przetłumacz zdania z NCI. A

B

1. Amicitia nihil aliud nisi omnium divinārum humanarumque rerum cum benevolentia et caritāte consensio esse putātur.

2. Dives mihi et affluens vidētur esse vera amicitia.

3. Omnes, qui amicitiam ad calcŭlos vocant, magnopĕre falli dicuntur.

4. Res adversas sine amīcis ferre difficĭle esse habētur.

5. Ipsa virtus amicitiam et gignĕre et continēre neque sine virtūte amicitia esse legĭtur.

1. Vera amicitia numquam intempestīva, numquam molesta fore dicĭtur.

2. Tecum numquam amicitiam iunctūrus esse visus sum.

3. Amicitia nostra fortis et aeterna futūra esse omnĭbus vidētur.

4. Consilia bona amīcis nostris semper datūri esse putabāmur.

5. Cicĕro et Attĭcus amicitia semper iunctum iri videbantur.

C

1. Non omnes, quos amīcos habuĕram, amīci nomināri debuisse nunc mihi videntur.

2. Et monēre et monēri proprium semper fuisse verae amicitiae putātur.

3. Amicitia parĭbus officiis ac voluntatĭbus a Cicerōne definītam esse videtur.

4. Plurĭmum in amicitia auctorĭtas amicōrum bene suadentium valuisse dicta est.

5. Semper cum amīcis vestris rebus secundis gavīsae esse dicĭmini.

Attĭcus, -i m: Attyk intempestīvus, -a, -um: niestosowny, następujący w niewłaściwym momencie iungo, -ĕre, -nxi, -nctum: łączyć, zawrzeć proprium, -i n: cecha charakterystyczna plurĭmum = bardzo dużo

Przyjaźń w Rzymie Rzymski termin amicitia, oznaczający przyjaźń, etymologicznie związany jest z czasownikiem amāre.

Mylilibyśmy się, gdybyśmy jednak uznali rzymską amicitia za dokładny odpowiednik tego, co dziś nazywamy przyjaźnią. W przypadku rzymskiego pojęcia istotny jest fakt, że amicitia ma znaczenie wychodzące poza osobiste uczucie łączące przyjaciół. Dla Rzymian równie istotny był jej aspekt społeczno-polityczny: amicitia opisuje nie tylko prywatną sympatię i zaufanie, ale także polityczną lojalność i wspieranie się nawzajem w życiu społecznym i publicznym, jakiego amici mogli oczekiwać od siebie nawzajem. Wzajemne przysługi (beneficia) były w rzymskiej przyjaźni czymś normalnym i oczekiwanym.

Jednocześnie Rzymianie bardzo wysoko cenili przyjaźń. Cyceron powiedział o niej: est autem amicitia nihil aliud nisi omnium divinārum humanarumque rerum cum benevolentia et caritāte summa consensio.

O przyjaźni sporo dyskutowano w pismach filozoficznych, sławiono ją w poezji i widziano w niej uczucie godne najwyższego podziwu. Z listów Cycerona znamy jego przyjaźń z Tytusem Pomponiuszem Attykiem – wierną i trwającą od wczesnej młodości przez całe dorosłe życie Cycerona.

III Dokonaj przekładu tekstu na język polski.

A. QUOMŎDO AMICITIAE IUNGANTUR? Harrius, -i Potter Ronaldus, -i Weasley Hermiŏne, -is Granger Professor Dumbledore Professor McGonnagall Professor Quirrell trollum, -i n

PERSONAE Scholae Hogvartensis Artium Magicārum discĭpulus Scholae Hogvartensis Artium Magicārum discĭpulus Scholae Hogvartensis Artium Magicārum discĭpula Scholae Hogvartensis Artium Magicārum praeses Scholae Hogvartensis Artium Magicārum magistra Scholae Hogvartensis Artium Magicārum magister Monstrum horribĭle, sed stultum sexaginta unus LXI

Lectio tricesĭma tertia:

DE AMICITIA

[Hermiŏne Granger discipŭla optĭma ab omnĭbus magistris putātur, quo nonnulli collēgae eius valde irāti sunt.]

- Nescit de trollo.

- Non mirum est, si nemo eam amat – [Ronaldus] inquit Harrio, dum viam faciunt in transĭtum frequentem. – Est incŭbo, mihi crede!

Horribĭle visu erat: duoděcim pedes altum, corpus magnum, caput parvum et calvum insŭper posĭtum.

Clavam manu tenuit. Iuxta iuanuam constĭtit et caput inseruit.

Alĭquis in Harrium offendit celerĭter praeteriens. Erat Hermiŏne. Harrius (…) mirabātur, quod lacrimābat.

- Puto eam te audivīsse – dixit.

- Quid igĭtur? – inquit Ronaldus, sed paulum sibi diffiděre videbātur. – Sine dubio animadvertit se nullos amīcos habēre.

In proxĭma classe non aděrat Hermiŏne neque visa est toto illo pomeridiāno tempŏre. Descendentes ad Atrium Magnum Harrius et Ronaldus amīcam exaudivērunt dicentem Hermiŏnem in lavatoriis puellārum flere (…).

Quo audīto, Ronaldus videbātur iam magis sibi diffiděre.

[Pueri in Atrium Magnum ad celebratiōnes veniunt.]

Harrius tuber solāni pelliculātum sibi sumēbat, cum professor Quirrell in atrium ruit. Omnes eum intuebantur ad sellam Professōris Dumbledore progredientem, haec verba loquentem: - Trollum… in carcerĭbus… putābam te debēre id scire.

Tum lente in solum cecĭdit exanimātus.

Tumūltus erat.

[Puĕri Hermiŏnem invenīre conantur et subĭto trollo occurrunt.]

Puĕri trollum in conclāvi includūnt, nescientes Hermiŏnem in ipso conclāvi esse.

Hermiŏne Granger se ad murum opposĭtum applicābat, collapsūra, ut videbātur. Trollum in eam progrediebātur.

- Heu, caudex! – clamāvit Harrius ab altěra parte conclāvis et in illum fistŭlam metallĭcam iēcit. Trollum clamōre audīto itěrum constĭtit.

- Festĭna, festĭna! – Harrius Hermiŏni clamāvit, conātus eam ad ianuam trahěre, sed illa movēri non potěrat.

Trollum itěrum infremuit et in Ronaldum ire coepit, qui viam effugiendi non habēbat. Deinde Harrius alĭquid fecit et fortissĭmum et stultissĭmum: impĕtu magno prosiluit et bracchia collo trolli a tergo innexuit, baculumque eius in unam narem trolli propulsum est.

Ronaldus bacŭlum suum deprompsit et se audīvit incantamentum clamantem: „Wingardium leviosa”! („Wingardium leviosa” incantamemtum fictum est, signifĭcans „bacŭlum amitte!”).

- Praefecti! – Profēssor Dumbledore insonuit – Domestĭcos vestros statim ad dormitoria reducĭte!

Clava repente de manu trolli volāvit et demissa est in caput domĭni sui. Trollum tanto sonĭtu cecĭdit, ut conclāve totum tremefacěret.

- Quomŏdo potěrat intrāre trollum? – rogāvit Harrius, dum scalas ascendunt.

Subĭto professōres veniunt.

- Noli me rogāre. Dicūntur stultissĭma esse – inquit Ronaldus.

- Quidnam, quaeso, putabātis? – inquit Professor McGonnagall voce frigĭda et furibūnda. – Cur non estis in dormitorio?

Dum viam per turbam confūsam faciunt, Harrius bracchium Ronaldi subĭto arripŭit.

Dum vox parva Hermiŏnis ex umbris orta est.

- Hermiŏne…

- Quid de ea dicěre vis?

- Ignosce, Professor McGonnagall – me quaerēbant.

Ex eo tempŏre Hermiŏne Granger familiāris puerōrum facta est.

secundum Joanne Kathleen Rowling, Harrius Potter et Philosŏphi Lapis, translated by Peter Needham, London 2003, s. 139-144

bacŭlum, -i n: różdżka calvus, -a, -um: łysy carcer, -ěris m: tu: piwnica caudex, -ĭcis m: głupiec collapsūra = bliska zemdlenia conclāve, -is n: komórka classis, -is ƒ: lekcja clava, -ae ƒ: maczuga exanimātus, -a, -um: nieprzytomny exaudio, -īre, -īvi, -ītum: podsłuchać fistŭla, -ae ƒ: rurka, rura fortissĭmus = niezwykle dzielny frequens, -ntis: zatłoczony

LXII sexaginta duo

furibundus, -a, -um: wściekły incantamentum, -i n: zaklęcie inclūdo, -ěre, -si, -sum: zamknąć na klucz incŭbo, -onis m: koszmar, potwór innecto, -ěre, -nexui, -nexum: zarzucić, zacisnąć insěro, -ěre, -ui, -sertum: wsunąć do środka ire = iść lavatorium, -i n: łazienka occŭrro, -ěre, -curri, -cursum: wpaść na coś, napotkać

pomeridiānus, -a, -um: popołudniowy praeses, praesĭdis m: dyrektor praeteriens = przechodząc obok prosilio, -ěre, -ui: wyskoczyć ruo, -ěre, -ui, -utum: wbiec, wpaść pędem sella, -ae ƒ: krzesło solum, -i n: podłoga, grunt stultissĭmus = wyjątkowo głupi, tępy tuber solāni pelliculātum = pieczony w skórce ziemniak ut…. tremefacěret = że się zatrzęsła

Lectio tricesĭma tertia:

DE AMICITIA

TŁUMACZENIA LITER ATURY POPULARNEJ NA JĘZYKI KLASYCZNE Podobnie jak wiele innych klasycznych tekstów literatury dziecięco-młodzieżowej także i dwa pierwsze tomy cyklu J. K. Rowling o Harrym Potterze doczekały się przekładu na język łaciński. Pierwszy z nich, Harrius Potter et Philosŏphi Lapis, ukazał się w roku 2003, drugi – Harrius Potter et Camĕra Secretōrum – w 2006. Tłumaczem obydwu jest Peter Needham, wieloletni nauczyciel łaciny w renomowanej brytyjskiej szkole prywatnej Eton.

W roku 2004 ukazało się także tłumaczenie pierwszego tomu powieści Rowling na język starogrecki. Powieść nosi tytuł Ἃρειος Ποτὴρ καὶ ἡ τοῦ φιλοσόφου λίθος (Hareios Poter kai he tu filosofu lithos), a tłumaczem był emerytowany nauczyciel języka starogreckiego, Andrew Wilson. Oba przekłady powstały z inspiracji klasycznie wykształconej autorki – J. K. Rowling odbyła studia licencjackie z zakresu m.in. filologii klasycznej.

B. SENĔCA DE AMICITIA Senĕca Lucilio suo salūtem dicit.

Epistŭlas ad me perferendas tradidisti, ut scribis, amīco tuo; deinde mones me ne omnia cum eo ad te pertinentia communĭcem, quia non soles ne ipse quidem id facĕre: ita eādem epistŭla illum et dixisti amīcum et negavisti. Ităque si proprio illo verbo quasi publĭco usus es et sic illum amīcum vocavisti quomŏdo omnes candidātos „bonos viros” dicĭmus, quomŏdo obvios, si nomen non succurrit, „domĭnos” salutāmus, hac abiĕrit. Sed si alĭquem amīcum existĭmas cui non tantundem credis quantum tibi, vehementer erras et non satis novisti vim verae amicitiae. Tu vero omnia cum amīco delibĕra, sed de ipso prius: post amicitiam credendum est, ante amicitiam iudicandum. Isti vero praepostĕro officia permiscent qui, contra praecepta Theophrasti, cum amavērunt iudĭcant, et non amant cum iudicavērunt.

Diu cogĭta an tibi in amicitiam aliquis recipiendus sit.

Cum placuĕrit fiĕri, toto illum pectŏre admitte; tam audacter cum illo loquĕre quam tecum.

an tibi recipiendus sit = czy powinieneś przyjąć audacter = śmiało, otwarcie credendum est = należy ufać cum placuĕrit fiĕri = jeśli zechcesz, aby tak się stało epistŭlae perferendae = listy, które należy dostarczyć hac abiĕrit = niech tak będzie iudicandum (est) = należy oceniać loquĕre = rozmawiaj ne communĭcem = żebym nie rozmawiał praepostĕro = niewłaściwie, opacznie prius = najpierw

sexaginta tres LXIII

Lectio tricesĭma tertia:

DE AMICITIA

Przyjaźń w Iliadzie Inaczej niż w wielu późniejszych greckich źródłach, gdzie związki między herosami postrzegane są bardzo często jako romantyczne, w Iliadzie relacja między Patroklesem a Achillesem ukazana jest przede wszystkim w społeczno-militarnym kontekście. Achilles i Patrokles, przyjaciele par excellence, ukazani są jako bardzo blisko ze sobą związani i polegający na sobie nawzajem. Towarzyszyli sobie na polu walki i poza nim, wspierając się i wspólnie spędzając czas.

Po śmierci Patroklesa, zabitego w walce przez Hektora, Achilles pogrążył się w żałobie i wpadł w nieopanowany gniew; zemstą za śmierć przyjaciela było nie tylko zabicie w pojedynku zabójcy Patroklesa, ale także zbezczeszczenie jego zwłok i odmowa pochowania go.

J. J. Taillason, Achilles składający ciało Hektora u stóp Patroklesa, 1769, olej na płótnie, Krannert Art Museum

Motyw przyjaźni w literaturze Obok zakochania się i miłości macierzyńskiej przyjaźń pozostaje tym osobistym uczuciem, które najczęściej przywoływane jest w literaturze, sztuce, teatrze i kinie.

Kluczowe dla fabuły postacie przyjaciół i motywy związane z przyjaźnią spotykamy zarówno w literaturze młodzieżowej (Ania i Diana w Ani z zielonego wzgórza Lucy Maud Montgomery), w prozie gatunkowej (Sherlock Holmes i doktor Watson w powieściach i opowiadaniach Arthura Conan Doyle’a, Merry i Pippin we Władcy pierścieni J. R. R. Tolkiena), ale i w literackiej klasyce powieści oraz w dramacie (Horacjo i Hamlet w tragedii Williama Szekspira).

Holmes położył m i rękę na ramieniu .

– Jeżeli mój przy jac iel zechce panu towa rzyszyć – rzek ł – to nikomu nie mógłb y pan ta k zaufać, ja k jemu.

(Art hur Conan Doy le, Pies Baskerville ’ów, przeł. Eugenia Żm ijewska)

– Podajemy sobie ręce… o tak – rzekła Ania poważnie. – Właściwie powinno się to odbyć nad bieżącą wodą, ale możemy sobie wyobrazić, że ta ścieżka to bieżąca woda. Ja pierwsza wypowiem tę przysięgę: „Uroczyście obiecuję i przyrzekam pozostać wierną najlepszej mej przyjaciółce, Dianie Barry, dopóki słońce i księżyc istnieć będą”. Powtórz to samo, tylko wstaw moje imię na miejsce swojego.

(Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza, przeł. Rozalia Bernsteinowa)

E. Delacroix, Hamlet i Horacjo¸ 1839, olej na płótnie, Luwr (Paryż)

LXIV sexaginta quattuor

Amīci fures tempŏris sunt.

Amīcus est tamquam alter idem.

Amicōrum omnia communia.

Amīci mores novĕris, non odĕris.

Amōre, more, ore, re iunguntur amicitiae.

MODŬLUS VII

Homo familiāris

Lectio tricesĭma quarta: DE SERVIS visĭto, -āre, -āvi, -ātum: odwiedzać, zwiedzać

participium praesentis actīvi – visĭtans, visitantis: zwiedzający, -a, -e participium perfecti passīvi – visitātus, -a, -um: zwiedzony, -a, -e participium futūri actīvi – visitatūrus, -a, -um: zamierzający, -a, -e zwiedzić participium futūri passīvi – visitandus, -a, -um: mający, -a, -e być zwiedzonym

participium futūri passīvi (gerundīvum) -ndus, -nda, -ndum (w koniugacji 1. i 2.)

participium futūri passīvi = temat praesentis + (PFP)

KONIUGACJA 1.

KONIUGACJA 2.

vocā|re

monē|re

visita-ndus visita-nda visita-ndum

vide-ndus vide-nda vide-ndum

-endus, -enda, -endum (w koniugacji 3. i 4.)

KONIUGACJA 3.

mitt|ĕre

KONIUGACJA 4.

fac|ĕre

mitt-endus mitt-enda mitt-endum

audi|re

fac-i-endus fac-i-enda fac-i-endum

audi-endus audi-enda audi-endum

Participium futūri passīvi odmienia się według deklinacji 1. i 2.

m

ƒ

n

visita-nd-us

visita-nd-a

visita-nd-um

Õ

Õ

Õ

deklinacja 2.

deklinacja 1.

deklinacja 2.

Participium futūri passīvi (PFP): A

wyraża powinność

visitandus =

– mający być zwiedzanym – ten, który ma (powinien) być zwiedzany – ten, którego należy zwiedzać – godny (wart) zwiedzania

B

oznacza czynność, która ma nastąpić po czynności orzeczenia.

Pater Ojciec

enumĕrat wymienia

locos miejsca

visitandos. mające być zwiedzane. które powinny być zwiedzane. które należy zwiedzać. warte zwiedzania.

VERBA DEPONENTIA

formy podstawowe

gerundīvum

imĭtor, imitā|ri, imitātus sum

imitandus, -a, -um

przekład mający być naśladowanym, ten, który ma (powinien) być naśladowany ten, którego należy naśladować godny (wart) naśladowania

sexaginta quinque LXV

Lectio tricesĭma quarta:

DE SERVIS

I Przetłumacz participium futūri passīvi. admīror,-āri,-ātus sum: podziwiać → admirandus, -a, -um experior,-īri,-pertus sum: badać → experiendus, a, -um intueor,-ēri,-uĭtus sum: oglądać → intuendus, -a, -um medĭcor, medicāri, medicātus sum: leczyć → medicandus, -a, -um utor, uti, usus sum: używać → utendus, -a, -um II Utwórz i przetłumacz formy part. futūri passīvi od czasowników:

admoneo,-ēre,-monui,-monĭtum: upominać bibo,-ĕre, bibi, -: pić emo,-ĕre, emi, emptum: kupować finio,-īre,-īvi,-ītum: kończyć hortor,-āri,-ātus sum: zachęcać lego,-ĕre, legi, lectum: czytać manumitto, -ĕre, -mīsi, -missum: wyzwalać III Odmień wyrażenia. ager colendus; homo imitandus; iter faciendum; res experienda IV Przetłumacz wyrażenia.

A

1. liber legendus 2. epistŭla legenda 3. carmen legendum 4. familia punienda 5. labōres finiendi 6. lac bibendum 7. monumenta videnda 8. servi manumittendi 9. testamentum scribendum 10. voces imitandae

B 1. servum manumittendum ducĕre 2. servas laudandas monstrāre 3. pecuniam dividendam dare 4. narrāre de hospĭte invitando 5. laborĭbus finiendis gaudēre 6. instrumenta utenda quaerĕre 7. honōres gerendos permittĕre 8. ecce taberna a me agenda 9. de poena adhibenda dicĕre 10. aquam bibendam portāre adhibeo, -ēre, -bui, -bĭtum: stosować gero, -ĕre, gessi, gestum: sprawować hospes, -ĭtis m: gość LXVI sexaginta sex

Niewolnicy Niewolnictwo stanowiło część społecznej rzeczywistości zarówno w Grecji, jak i Rzymie, a praca niewolników była jednym z filarów gospodarki. W przypadku Rzymu początkowo niewolnicy rekrutowali się głównie spośród jeńców wojennych, później coraz większa ich liczba była nabywana lub rodziła się w domach właścicieli. Pod względem etnicznym niewolnicy w Rzymie rekrutowali się z niemal wszystkich ludów znanego Rzymianom świata: byli wśród nich Grecy, Germanie, Egipcjanie, mieszkańcy Afryki Północnej, Celtowie, Żydzi i wielu, wielu innych.

Położenie prawne niewolników regulowały ustawy, począwszy od Prawa XII tablic.

Niewolnik traktowany był jak rzecz należąca do majątku pana. Początkowo pan mógł decydować o życiu i śmierci własnego niewolnika, podczas gdy skrzywdzenie cudzego skutkowało karą grzywny płaconą właścicielowi. Przepisy dotyczące praw pana wobec niewolników uległy w późniejszym okresie pewnemu złagodzeniu – wprowadzono karę za bezpodstawne zabicie lub okrutne traktowanie niewolników; pan nadal jednak zachowywał prawo ich karania, także śmiercią.

Niewolnik nie mógł zawrzeć małżeństwa, a jeżeli para niewolników miała dzieci, one także stawały się niewolnikami tego samego pana. Niewolnika zeznającego w procesach karnych zazwyczaj torturowano w celu wydobycia zeznań, a w przypadku skazania niewolnika groziła mu kara znacznie surowsza niż człowiekowi wolnemu. Z kolei w procesach cywilnych niewolnikom nie wolno było występować w roli strony. Niewolnicy mogli za to, w pewnych przypadkach, otrzymywać wynagrodzenie za pracę i za zgodą pana dysponować jakąś częścią jego majątku w celu pomnażania zysków pana.

Absolutna większość Greków i Rzymian akceptowała niewolnictwo jako instytucję.

Zarówno stoicyzm, jak i później chrześcijaństwo, zalecały traktowanie niewolników jak ludzi i uważały ich za równych wolnym, ale nie opowiadały się za aktywnym zniesieniem systemu niewolniczego. Przeciwni instytucji niewolnictwa byli natomiast filozofowie cyniccy.

instrumentum, -i n: narzędzie lac, lactis n: mleko permitto, -ĕre, -mīsi, -missum: powierzać

quaero, -ěre, -sīvi, -sītum: szukać taberna, -ae ƒ: gospoda vox, -cis ƒ: głos

Lectio tricesĭma quarta:

DE SERVIS

V Przetłumacz zdania.

A 1. Marcus de ingenio servōrum emendōrum filio suo dicēbat.

2. In mercātu multi servi vendendi erant.

3. Mercatōres tabŭlas in collo imponendas praeparābant.

4. Inter femĭnas vendendas obstĕtrix erat.

5. Serva cum fratre suo in familiam urbānam ducendo loquēbatur.

6. Libĕri vendĭti sunt causa debitōrum solvendōrum.

7. Marcus duos servos ad lectīcam ferendam elēgit.

8. Marci filius pecuniam mercatōri dandam portāvit.

9. Iuvĕnis servis de officiis conficiendis narrābat.

10. Marcus emptūrus est quoque servam a florĭbus colendis. collum, -i n: szyja colo, -ĕre, colui, cultum: uprawiać conficio, -ĕre, -fēci, -fectum: spełniać debĭtum, -i n: dług elĭgo, -ěre, -lēgi, -lectum: wybierać fero, ferre, tuli, latum: nosić

G. Boulanger, Targ niewolników w Rzymie, 1882, olej na płótnie, prywatna kolekcja

flos, -oris m: kwiat ingenium, -i n: charakter lectīca, -ae ƒ: lektyka liběri, -orum m: dzieci mercātor, -ōris m: kupiec mercātus, -us m: targ

obstĕtrix, -īcis ƒ: położna officium, -i n: obowiązek solvo, -ĕre, solvi, solūtum: spłacić vendo, -ĕre, -dĭdi, -dĭtum: sprzedawać

TARGI NIEWOLNIKÓW Handlarze najczęściej kupowali niewolników bezpośrednio od armii lub od piratów na wielkich targach (ogromny targ niewolników znajdował się na wyspie Delos), a następnie sprzedawali ich na aukcjach w większych miastach. Cena niewolnika zależała od wielu czynników: siły fizycznej, wykształcenia, pochodzenia (wyżej ceniono niewolników urodzonych w domu, jako że uważano ich za mniej skłonnych do buntu i ucieczki). Niewolników wystawiano na sprzedaż nago, często na obracających się platformach, by kupujący mógł dokładnie obejrzeć „towar”.

W praktyce, choć ich sytuacja prawna była taka sama, położenie niewolników różniło się znacząco w zależności od ich roli i pozycji w majątku pana. Niewolnicy pracujący w ogromnych gospodarstwach rolnych, a zwłaszcza ci skazani na ciężkie roboty w kopalniach, żyli i pracowali w trudnych warunkach, bezlitośnie wykorzystywani – stanowili najtańszą siłę roboczą, łatwą do zastąpienia ze względu na dużą podaż i łatwą dostępność niewolników.

Niewolnikom trudniącym się drobnym rzemiosłem i usługami (szewcy, garbarze, poganiacze mułów itd.) czasami zdarzało się mieszkać poza domem pana – byli

za to zobowiązani oddawać mu sporą część zarobionych pieniędzy. Ich sytuacja finansowa i życiowa bardzo się różniła w indywidualnych przypadkach.

Niewolnikami była również pewna część – choć na pewno nie większość – gladiatorów.

Zdecydowanie lepsze było położenie i warunki życiowe niewolników domowych, odgrywających rolę służby i pomocników w domu pana, a także niewolników wyżej wykwalifikowanych, takich jak nauczyciele, lekarze, zarządzający domem, fryzjerki, sekretarze czy, traktowane często jak część rodziny, niańki i mamki. Ich warunki życia codziennego, takie jak mieszkanie, ubranie i wyżywienie, były lepsze niż wielu ubogich wolnych plebejuszy.

Obok niewolników należących do prywatnych osób istnieli także niewolnicy państwowi zatrudniani w świątyniach i urzędach na pomocniczych stanowiskach. W czasach cesarstwa podobna była rola niewolników cesarskich, często pełniących funkcje sekretarzy, bibliotekarzy i asystentów.

Ich pozycja społeczna była najwyższa spośród wszystkich niewolników, często udawało im się dorobić znacznego majątku i uzyskać wolność. sexaginta septem LXVII