Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

ks. Marcello Stanzione

SW. MICHAŁ ARCHANIOŁ I JEGO

SWIECI PRZYJACIELE

przełożyła

Agnieszka Zielińska

Originally published under the title: L’Arcangelo Michele e i suoi devoti amici

Copyright © 2018 by Sugarco Edizioni S.r.L., via don Gnocchi 4, 20148 Milan, Italy

Copyright © for the Polish translation by Wydawnictwo Esprit 2023

Copyright © for this edition by Wydawnictwo Esprit 2023

All rights reserved

Na okładce: Bernardino Zenale, St. Michael © Bridgeman Images / Photo Power, Texturelabs.org (tło)

Redakcja: Lidia Kozłowska

Korekta: Krystyna Stobierska, Anna Adamczyk

Skład i łamanie: Kamil Gorlicki

Druk i oprawa: Skleniarz

isbn 978-83-67291-36-1

Wydanie i , Kraków 2023

Wydawnictwo Esprit sp. z o.o. ul. Władysława Siwka 27a, 31-588 Kraków

tel./fax 12 267 05 69, 12 264 37 09, 12 264 37 19

e-mail: sprzedaz@esprit.com.pl

ksiegarnia@esprit.com.pl

biuro@wydawnictwoesprit.com.pl

Księgarnia internetowa: www.esprit.com.pl

Michał (Mikhael) to hebrajskie imię złożone z trzech części: Mi-Kha-El, co oznacza: Któż jak Bóg? Wezwanie to można określić jako bitewny okrzyk w obronie praw Wszechmogącego. W naszej analizie weźmiemy pod uwagę jedynie ustępy z kanonicznych ksiąg Biblii, w których wprost pojawia się jego imię, a zatem nie będziemy analizować fragmentów, w których nie mówi się jednoznacznie o tym archaniele, ani pism apokryficznych. Imię Michał pojawia się w Piśmie Świętym pięć razy: trzykrotnie w Starym Testamencie – wyłącznie w Księdze Daniela – oraz dwukrotnie w Nowym Testamencie – w Liście św. Judy oraz w Apokalipsie. Przyjrzyjmy się krótko tym pięciu tekstom:

1. Dn 10, 13: „Lecz książę królestwa Persów sprzeciwiał mi się przez dwadzieścia jeden dni. Wtedy przybył mi z pomocą Michał, jeden z pierwszych książąt. Pozostawiłem go tam przy królach Persów”*. I dalej w tym samym rozdziale:

* Wszystkie cytaty z Biblii podano za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. 5, Poznań 2006 [przyp. tłum.].

Święty Michał – patron Kościoła Święty Michał w Biblii

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

2. Dn 10, 20–11, 1: „I powiedział: Czy wiesz, dlaczego przyszedłem do ciebie? Jednak oznajmię tobie to, co zostało napisane w Księdze Prawdy. Teraz muszę znów walczyć z księciem Persów, a gdy skończę, wówczas nadejdzie książę Jawanu. Nikt zaś nie może mi skutecznie pomóc przeciw nim z wyjątkiem waszego księcia, Michała, [który] od pierwszego roku [panowania] Dariusza Meda stanowi dla mnie umocnienie i obronę”.

3. I jeszcze u proroka Daniela – 12, 1: „W owym czasie wystąpi Michał, wielki książę, który jest opiekunem dzieci twojego narodu”.

Księga proroka Daniela jest dziełem o wymiarze apokaliptycznym (datowanym na około 165 rok przed Chrystusem; z pewnością powstała przed śmiercią Antiocha i V Epifanesa), czyli charakteryzującym się mocnymi i gwałtownymi obrazami oraz drżeniem w oczekiwaniu na ostateczny sąd Boży nad ludzkością i jej niesprawiedliwością. W cytowanych wersetach Michał jest określany jako „wielki książę”. Tytuł ten należy powiązać z jego umiejscowieniem w królestwie niebieskim, w którym aniołowie są przedstawiani w określonej hierarchii.

Michał, „jeden z pierwszych książąt”, jest duchowym przywódcą Izraela, jego opiekunem nadanym z góry.

Wszystkie narody, również pogańskie, mają swojego anielskiego księcia. W istocie na tej samej stronicy czytamy przecież o „księciu królestwa Persów”, aniele, który z nieba nadzorował działania króla i losy jego imperium.

Poprzez tę nadprzyrodzoną obecność anielską Biblia chce nam przypomnieć, że losy świata nie zależą wyłącznie od ziemskich władców i ich politycznych posunięć. Istnieje pewien wyższy cel, do którego Bóg dąży poprzez swoich aniołów.

Odnośnie do patronatu św. Michała nad narodem hebrajskim Frank Duff, założyciel Legionu Maryi*, napisał:

W Starym Testamencie był on patronem narodu wybranego: jest to fakt, na który rzadko zwraca się uwagę.

Kiedy Kościół zajął miejsce Izraela, patronat św. Michała został przeniesiony na nowy naród wybrany – Kościół

Chrystusowy. Skłania nas to do zastanowienia się, jaka jest obecnie rola św. Michała w narodzie żydowskim. Nie do pomyślenia jest oczywiście, aby mógł on o nim zapomnieć. Matka nigdy nie zapomina o swoim dziecku, nawet jeśli błądzi ono na zgubnych drogach. Tak samo

św. Michał, którego miłość równa jest miłości tysiąca matek, nie mógłby zapomnieć o narodzie, na którego patrona został uroczyście wyznaczony od początku jego historii. Dlatego też ci spośród was, którzy zajmują się Żydami, powinni o tym szczególnie pamiętać. Zaraz po Maryi Żydówce i Józefie Żydzie powinni zwracać się

* Legion Maryi – katolicki ruch apostolstwa świeckich, działający pod duchowym przewodnictwem kapłanów [przyp. tłum.].

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

do potężnego Michała, by prosić go o pomoc w swoich potrzebach.

4. W Nowym Testamencie Michał jest wspomniany w Liście św. Judy, który jest zwykle datowany na lata 80–90 po Chrystusie:

Podobnie więc ci „prorocy od snów”: ciała plugawią, Panowanie odrzucają i wypowiadają bluźnierstwa na Chwały. Gdy zaś archanioł Michał, tocząc rozprawę z diabłem, spierał się o ciało Mojżesza, nie odważył się rzucić wyroku bluźnierczego, ale powiedział: Pan niech cię ukarze! Ci zaś [przeciwko temu] bluźnią, czego nie znają; co zaś w przyrodzony sposób spostrzegają jak bezrozumne zwierzęta, to obracają ku własnemu zepsuciu (Jud 1, 8–10).

W ustępie tym Michał spiera się z diabłem, aby wyrwać z jego rąk ciało Mojżesza, dopiero co zmarłego. Ten fragment

Listu św. Judy jest echem starodawnej tradycji żydowskiej, opisywanej w zaginionym niestety dziele apokryficznym (a zatem nienależącym do kanonu Biblii), zatytułowanym

Wniebowzięcie Mojżesza, do którego odwołują się różni ojcowie Kościoła, jak na przykład Klemens Aleksandryjski

czy Orygenes.

W Liście św. Judy zawarte jest więc przekonanie, że sprawiedliwego nawet po śmierci Pan chroni przez swego anioła, który odbiera wiernego szatanowi, księciu piekieł.

Jednak nawet w tym sporze o ciało Mojżesza archanioł Michał nie odważył się rzucić wyroku bluźnierczego, wolał pozostawić Bogu zadanie osądzenia. Michał w takim stopniu przestrzegał pierwotnej godności anielskiej demona, że powstrzymał swoje przekleństwo, pozostawiając osąd szatana Bogu.

Natomiast mistrzowie błędu czynią dokładnie na opak: pysznią się, osądzają słowo Boże, przedkładają swoje mrzonki nad Tradycję. Michał nie odważył się nawet osądzić szatana, ci natomiast w swej arogancji chcą zastąpić Boga, przedkładając swoje osobiste sądy nad sądy tradycji apostolskiej. Postawa Michała jest dokładnym przeciwieństwem takiej arogancji.

5. Najbardziej fascynującym tekstem, w którym pojawia się imię Michała, jest bez wątpienia dwunasty rozdział

Apokalipsy, a dokładnie wersety 7–9:

I nastąpiła walka w niebie: Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem. I wystąpił do walki Smok i jego aniołowie, ale nie przemógł, i już się miejsce dla nich w niebie nie znalazło. I został strącony wielki Smok, Wąż starodawny, który się zwie diabeł i szatan, zwodzący całą zamieszkałą ziemię; został strącony na ziemię, a z nim strąceni zostali jego aniołowie.

Po krótkim opisie bitwy następuje hymn pochwalny, ukazujący tę walkę w kluczu chrystologicznym: „[…] oskarżyciel

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

braci naszych został strącony, ten, co dniem i nocą oskarża ich przed Bogiem naszym. A oni zwyciężyli dzięki krwi Baranka i dzięki słowu swojego świadectwa i nie umiłowali dusz swych – aż do śmierci” (Ap 12, 10–11).

Triumf Michała nad złem był możliwy dzięki krwi Chrystusa. Jego bitwa stanowi odbicie zakończonej już duchowej bitwy Jezusa. Michał jest zatem rycerzem Chrystusa, gdyż słowa o smoku i o archaniele zawarte są we fragmencie będącym gloryfikacją zwycięstwa Chrystusa. Ponadto Michał jest również rycerzem Maryi, gdyż przypuszcza on atak przeciwko czerwonemu smokowi (kolor przelanej krwi) z siedmioma ukoronowanymi głowami i dziesięcioma rogami – symbolami ciemiężycielskiej władzy. Czyni to w obronie Niewiasty i Jej nowo narodzonego syna – symbolu Ludu Bożego, Kościoła, w którym obecny jest Chrystus (Tradycja widzi w Niewieście Maryję, Matkę Jezusa).

„Nawet św. Michał, książę całego Dworu Niebieskiego, oddaje Jej z największą gorliwością – jak mówi św. Augustyn – wszelką cześć, innych do tego zachęca i czeka, by z Jej rozkazu wolno mu było oddać jakąś przysługę jednemu z Jej sług”* .

* Św. L.M. Grignion de Montfort, Traktat o doskonałym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny, tłum. P. Toporek, Kraków 2017, nr 8 [przyp. tłum.].

Smoka z Apokalipsy cechuje porażka, do której doszło już w niebie – porażka ostateczna. Przyczyna walki nie została opisana. Smok i Michał reprezentują dwie odmienne postawy wobec Boga: szatan uosabia kogoś, kto chciałby zająć miejsce Boga (jak wąż z Księgi Rodzaju 3, 5); Michał natomiast głosi, że tylko Bóg jest Bogiem. W istocie, jak już powiedzieliśmy, imię Michał oznacza: „Któż jak Bóg?”. A zatem Michał jest dokładnym przeciwieństwem postaci szatana.

Jeśli pragniemy dokładniej pojąć znaczenie epickiej bitwy, która odbyła się w niebie, musimy przypomnieć sobie typową dla tego typu utworu literackiego (apokalipsy) ścisłą odpowiedniość pomiędzy niebiosami a ziemią. To, co dzieje się na wysokościach, ma swój odpowiednik na ziemi, a to, co dzieje się na niskościach, ma swój odpowiednik w niebiosach. Jednak trzeba pamiętać, że odpowiedniość ta nie jest równorzędna. W niebiosach rzeczy są już postanowione i zakończone, na ziemi natomiast wszystko się jeszcze toczy. A zatem, patrząc w górę, człowiek może z wyprzedzeniem zobaczyć zakończenie tego, co wciąż dzieje się na ziemi. Demon więc zdaje sobie sprawę, że zostanie pokonany, a św. Michał wie – jak twierdzą liczni święci i mistycy katoliccy – że jest zwycięskim aniołem czasów ostatecznych. Do nas – ludzi – należy wolny wybór, z kim chcemy się sprzymierzyć.

Komentując ten właśnie ustęp z Apokalipsy, wielka szwajcarska mistyczka Adrienne von Speyr napisała:

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

Wielki smok walczy z wielkim aniołem, a aniołowie z zastępu smoka przeciwko tym z zastępu Michała. Bóg nie zniża się do tego, aby osobiście walczyć przeciwko diabłu; wyznacza do tego anioła, który ma tę samą rangę, co smok. Jeśli weźmiemy pod uwagę siły na polu walki, to szansa na zwycięstwo jest jednakowa po obu stronach. Walka toczy się w niebie, przed obliczem Boga. Od początku widać jedynie aspekt negatywny: smok nie odnosi zwycięstwa, nie ma już dla niego miejsca w niebie. Został strącony z nieba wraz ze swoimi aniołami i została po nich pustka w niebie. Ich upadek z nieba oznacza koniec władzy szatana, jak również stanowi zapowiedź ocalenia.

Nie tylko ocalenia Niewiasty, ale też zwycięstwa władzy Boga i Jego królestwa, które zostało ustanowione dzięki posłuszeństwu Syna.

W Nowym Przymierzu św. Michał pozostał prawą ręką

Boga, rycerzem Boskich triumfów. To on poprowadził naród żydowski do kolebki Mesjasza i wyprowadził z niej nowy lud Boży; będzie go chronił aż po kres czasów. Pewien

biskup z Ameryki Łacińskiej zauważył: „Zgodnie z Tradycją archanioł Michał strącił z nieba Lucyfera wraz z jego zbuntowanymi aniołami i toczy dalej swoją walkę przeciwko szatanowi i jego złym duchom, aby zniszczyć jego moc i pomóc Kościołowi wojującemu, aż ten osiągnie ostateczne zwycięstwo. Trzeba więc, abyśmy odnowili

naszą ufność w moc św. Michała i prosili go o pomoc, tak jak Kościół zawsze czynił”* .

Święty Michał – anioł obrońca Kościoła

Kościół uznaje św. Michała za swojego Anioła Stróża i wyjątkowego patrona. Takimi słowami określała go liturgia trydencka: „Kościół Boży, spadkobierca ludu Izraela, czci w św. Michale swojego stróża i opiekuna” – w istocie opieka św. Michała nad nim nigdy nie ustała.

To właśnie ten archanioł uwolnił św. Piotra z więzienia i pozostał wierny Kościołowi podczas jego pierwszego, trwającego trzy wieki męczeństwa, w czasie przerażających prześladowań, gdy musiał znosić straszliwe cierpienia wywołane przez piekło.

To on ukazał przed zachwyconymi oczami Konstantyna znak zwycięstwa i zatrzymał u bram Rzymu dzikie hordy przewodzone przez Attylę, Bicz Boży. To dlatego święty papież Leon i V wzywał jego pomocy, kiedy Saraceni najechali Italię. Kiedy w przeróżnych epokach wrogowie Kościoła zbliżali się do Rzymu, papieże chronili się w Zamku Świętego Anioła. Kiedy całe chrześcijaństwo powstaje, aby

* A.U. Jaramillo, Angeli e diavoli, Laureana Cilento–Salerno 1999, s. 19.

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

uwolnić grób Chrystusa, archanioł przybywa na pomoc swojej armii. Gdy Selim ii wraz ze swoją wspaniałą flotą

zmierzał na zachód, zwycięstwo chrześcijańskim wojskom pod Lepanto zapewniła bez wątpienia Matka Boża Różańcowa, jednakże można się w nim doszukiwać również działania św. Michała, wzywanego na pomoc przez czcigodną matkę Serafinę z Capri: czuwał on nad Italią ze szczytu Monte Sant’Angelo na półwyspie Gargano.

Święty Michał towarzyszy Kościołowi w jego pokojowych podbojach, czyli w nawracaniu narodów. Wielki

ewangelizator Niemców, św. Bonifacy, modlił się do niego z niemieckich nizin. Karol Wielki, wierny wojownik Kościoła, niósł sztandar archanioła przez Europę zdobywaną dla wiary. Święty Franciszek Ksawery w chwili śmierci zawierzył mu Japonię.

Święty Michał wielokrotnie objawiał się tym, którzy potrzebowali jego pomocy i go wzywali. Historycznym przykładem może być jego pomoc św. Joannie d’Arc w powierzonej jej nadzwyczajnej misji pomocy królowi Francji w zaprowadzeniu pokoju i dobrobytu w jego królestwie oraz wypędzeniu wrogów z jego obszaru. We Francji ukazał się on ponadto na Mont-Saint-Michel, w Normandii, gdzie wciąż znajduje się słynne sanktuarium poświęcone temu archaniołowi – cel pielgrzymek milionów odwiedzających.

We Włoszech opowiada się, że święty archanioł ukazał się biskupowi diecezji Siponto na Gargano, gdzie

poświęcono mu prześliczną grotę-kościół. Podczas tego objawienia „św. Michał zapewnił biskupa, że miejsce to jest otoczone jego opieką oraz że jego wolą jest, aby czczono tam Boga, oddając cześć jemu oraz aniołom”. Pod opieką polskich ojców michalitów miejsce to stało się i wciąż jest świętym ośrodkiem wielkiego kultu, który przyciąga licznych pielgrzymów, również papieży i władców.

Święty Michał – nasz opiekun i obrońca

Oprócz nadzwyczajnych sytuacji, kiedy to wielki archanioł uznał za niezbędne, żeby w sposób widzialny ukazać się oczom ludzi, działa on nieustannie w sposób niewidoczny, pomagając każdemu chrześcijaninowi z osobna oraz całym narodom chrześcijańskim. Mamy więc szczęście, że czuwa nad nami tak potężny obrońca!

Pewna córka duchowa św. Pio z Pietrelciny, gdy znalazła się w szczególnie trudnej sytuacji i musiała rozwiązać pewien delikatny problem, udała się do spowiedzi u o. Pio, który wysłuchawszy jej, odparł jak zawsze w dialekcie: „To ty nie masz obrońcy w swojej miejscowości?”. Penitentka zapytała: „Jakiego obrońcy, ojcze?”. Na co święty powtórzył: „Powiedziałem – nie masz obrońcy w swojej miejscowości?”. Z początku kobieta nie zrozumiała odpowiedzi o. Pio – jej wyjaśnienie znalazła dopiero później – więc zatrzymała się obok konfesjonału, aby otrzymać jakąś

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

dalszą wskazówkę, lecz zakonnik ją pożegnał. Kobieta wyjechała z San Giovanni Rotondo z wielką nadzieją w sercu i ufnością w słowa swojego spowiednika. Była przekonana, że jakoś znajdzie rozwiązanie tej zagadki i tego, co leżało jej na sercu. Po powrocie do domu zaczęła modlić się do św. Michała, patrona swojej miejscowości, którego święto obchodzono akurat w tamtych dniach. Słowa modlitwy, którą miała właśnie przed oczami, brzmiały: „Święty Michale, chwalebny opiekunie i obrońco…”. Widząc te słowa, kobieta jasno zrozumiała, że zakonnik z Gargano sugerował jej, by zwróciła się właśnie do księcia wojsk niebieskich, że to św. Michał jest jej obrońcą. Z ufnością zawierzyła się archaniołowi i dzięki niemu wszystko potoczyło się zgodnie z jej pragnieniem.

Bóg obdarzył Michała uczuciami współczucia i miłości do ludzi; nie ma takiej duszy, która umknęłaby jego czułej uwadze. W dzisiejszych czasach bardziej niż kiedykolwiek wcześniej katolicy potrzebują pomocy św. Michała, aby pozostać mocnymi w wierze. Niewiara doprowadziła swoje zuchwalstwo do granic możliwości i stanowczo głosi, że Bóg nie istnieje. Naszym obowiązkiem jest być wiernymi katolikami, otwarcie i z mocą głosić naszą wiarę oraz zachowywać gorącą miłość od Jezusa Chrystusa, której nic nie pokona.

Nie zapominajmy, że szatan czyni wszystko, co w jego mocy, aby zniszczyć ludzkość. Na setki sposobów spiskuje i walczy przeciwko Bogu, starając się zasiąść na Jego

tronie. Warto w tym miejscu zacytować to, co Najświętsza

Maryja Panna powiedziała czcigodnej służebnicy Bożej

Marii z Ágredy:

Córko moja, żadne ludzkie słowa w tym śmiertelnym

życiu nie są w stanie opisać zła Lucyfera i jego demonów przeciwko ludziom, ani też złośliwości, przebiegłości i oszustw, poprzez które w swej wściekłości usiłuje skłonić ich do grzechu i do wiecznych udręk. Stara się on stawać na przeszkodzie wszystkim dobrym uczynkom.

[…] Całe zło, do jakiego jest zdolny jego umysł, stara się on wszczepić w nasze dusze. Przeciwko tym atakom

Bóg zapewnia nam cudowną ochronę, jeśli ludzie będą współpracować i sami się na nią otworzą.

Niemożliwością jest przytoczyć wszystkie cudowne fakty przypisywane działaniu św. Michała. Wystarczy powiedzieć, że w każdej swojej próbie Kościół z radością powtarzał słowa proroka Daniela: „Nikt zaś nie może mi skutecznie pomóc przeciw nim z wyjątkiem waszego księcia, Michała” (Dn 10, 21b).

Czasy, w których żyjemy, są dla Kościoła epoką ogromnego kryzysu – jest się czego bać. A jednak się nie lękamy: pod opieką św. Michała, pomimo wielkiego zamętu – podsycanego nawet przez najwyższe kościelne władze – licznych skandali i złego przykładu Kościół będzie w dalszym ciągu oświecał świat i prowadził go do zbawienia.

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

W niniejszej książce zostały zaprezentowane postacie pięćdziesięciu świętych i mistyków oddających szczególną cześć św. Michałowi Archaniołowi. Ich przykład ukazuje jego wielką moc w przeobrażaniu życia zarówno samych świętych, jak i wspólnot kościelnych, z którymi byli związani.

Oddani przyjaciele Michała a rchani O ła

pięćdziesięciu świętych i mistyków

1.

Święty Archip ( I wiek)

6 września obchodzimy wspomnienie liturgiczne cudu przypisywanego przez tradycję św. Michałowi i związanego z jednym z jego objawień w Kolosach we Frygii (obecnie w miejscu tym znajduje się miasto Honaz). Mówi się, że poganie, poirytowani licznymi cudami, jakie działy się w sanktuarium św. Michała, planowali zmienić bieg rzeki, aby zniszczyć to miejsce chrześcijańskiego kultu archanioła. Pobożnemu chrześcijaninowi Archipowi, mieszkającemu w pobliżu sanktuarium, ukazał się św. Michał, który pocieszył go, a następnie dotknął swoją niebiańską laską skały, tworząc szczelinę, dokąd spłynęła woda, dzięki czemu sanktuarium pozostało nietknięte, a Archip cały i zdrowy. Na pamiątkę tego wydarzenia w tym dniu wierni odmawiają akatyst ku czci św. Michała, zwanego z grecka Archistrategiem, co ma wyraźne odniesienie wojskowe.

Historia cudu Michała Archanioła w Honaz została spisana; apologetyczny tekst ma na celu zaprezentowanie wiernym wzoru właściwej i pozytywnej pobożności.

Świadectwa

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

Wopowieści tej grupa pogan grozi pustelnikowi Archipowi oraz sanktuarium archanioła Michała podstępnym zniszczeniem. Poganie blokują bieg dwóch rzek, aby ich wody zalały okoliczne tereny, a wraz z nimi ich mieszkańców i sanktuarium. Podczas gdy wezbrane wody rzeki zbliżają się do świętego miejsca, ukazuje się archanioł Michał. Zwraca się do eremity, a gdy uderza w skałę znajdującą się przed sanktuarium, wytryskuje z niej cudowne źródełko.

Zasadniczym celem opowieści o tym cudzie była gloryfikacja św. Michała, napełnienie odwagą chrześcijan i pokazanie im właściwego podejścia do wiary. Wielbi się w niej dzieło wodza niebieskich zastępów i ukazuje wzorzec postępowania dla prostych wiernych. Tekst miał na celu przekonanie czytelników o możliwości zbliżenia się do archanioła Michała, a poprzez niego do Boga.

Kluczowym określeniem w tym tekście jest „parezja”, co można tłumaczyć jako poufałość, opiekę czy nawet zuchwałość. Klasyczne znaczenie tego pojęcia to „wolność słowa”, lecz już w okresie bizantyjskim termin ten miał szersze znaczenie, które w kontekście religijnym rozciągnęło się na pośredniczenie między bóstwem a ludzkością, umożliwione dzięki właściwemu przygotowaniu. W Honaz cud wypełnił się „dzięki łasce i poufałości” Michała z Bogiem. W dalszej części opowieści o cudzie ta sama poufałość zostaje przekazana zaskoczonemu eremicie, kiedy Michał rozkazuje Archipowi: „Odwagi, podejdź do mnie, aby nie pochłonęły cię wody rzek”. Historia cudu

Oddani przyjaciele Michała Archanioła

wskazywała więc dopełnienie hierarchii: od świętego męża, przez archanioła, do Boga. W węższym zakresie poufałość czy też zbliżenie zostają zaproponowane czytelnikowi/słuchaczowi zgodnie z jego zasługami i zdolnością zrozumienia.

Choć ta „poufałość” czy „zuchwałość” nie była charakterystyczna dla kultu Michała, to niepojęta natura archanioła czyniła zbliżenie się do niego trudniejszym niż w przypadku „zwykłych” świętych. U źródeł tej trudności leżała wyjątkowa natura aniołów i archaniołów, unoszących się pomiędzy niebem a ziemią. Niepojętej natury objawień i cudów archaniołów nie powinno się postrzegać z perspektywy czysto racjonalnej. Jak napisał na temat aniołów Filoksenos z Mabbug, wiara jest paradoksalnie pierwszym krokiem w stronę zrozumienia.

Temat aniołów i ich kultu sprawiał badaczom wiele trudności. Wyjątkowa natura tych stworzeń i ich szczególne cechy wymagały indywidualnego omówienia w tekstach teologicznych, a historie cudów miały odzwierciedlać te różnice.

Tymczasem po wydarzeniu w Honaz okoliczni mieszkańcy zaczęli szemrać, widząc wielkie zainteresowanie cudownym źródełkiem; mało brakowało, a doszłoby do istnego powstania przeciwko sanktuarium. Wtedy to w historii pojawia się postać poganina, bałwochwalcy i niegodziwca z Laodycei, który miał głuchoniemą córkę. Michał ukazał mu się we śnie i polecił udać się do sanktuarium.

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

Archanioł zapewnił go: „W imię moje, jeśli uwierzysz, nie odejdziesz stamtąd rozczarowany”. Poganin ruszył więc w drogę do źródła. Na miejscu zaczął wypytywać obecnych o właściwości cudownej wody. Wyjaśniono mu, że trzeba się zwrócić do Ojca, Syna i Ducha Świętego, a następnie do Michała, po czym należy wznieść ręce i oczy do nieba i powiedzieć: „Ojcze, Michale Archistrategu!”. Córka tegoż poganina natychmiast wyzdrowiała, po czym mężczyzna wraz z całą rodziną na miejscu przyjął chrzest. Na koniec wybudował tam niewielką – mającą chronić święte źródło –kapliczkę poświęconą Michałowi.

Stwierdzenie o podporządkowaniu Michała Bogu w modlitwach poganina stanowiło o atrakcyjności opowieści o tym cudzie w kontekście walki ikonodulów z ikonoklastami w V iii i i X wieku, w obrębie dysputy na temat właściwej formy kultu. Sam Michał wyjaśnia później źródło swojej mocy, kiedy rozkazuje wodzie rzucić się w przepaść, którą otworzył w imię Trójcy Świętej. Michał zatrzymał wodę kilka chwil wcześniej, czyniąc znak krzyża świętego przed tym rwącym nurtem. Była to deklaracja na poziomie parezji, która wyjaśniała czytelnikom opowieści pozycję Michała w niebieskiej hierarchii, mianowicie pod rozkazami Boga.

Święty człowiek Archip był w pewnym sensie etycznym ośrodkiem cudu: w sposobie życia i wiary stanowił on dla wiernych wzór słusznego postępowania. Wzorzec etyczny był zasadniczy dla struktury opowiadania o cudzie, gdyż

Oddani przyjaciele Michała Archanioła

znaczna część narracji dotyczyła sposobu życia pustelnika i jego cnoty. Ponadto studium tej postaci dostarczało chrześcijanom obraz, jaki mieli naśladować. Opis objawienia archanioła Michała nie zawierał tylu szczegółów co postać pustelnika. Archip odgrywał ponadto istotną rolę w spotkaniu anioła z człowiekiem po objawieniu. Pomimo to w postaci Archipa nie ma nic wskazującego na jego personalizację. Nawet jego imię wydaje się zaczerpnięte z Listu św. Pawła do Kolosan.

Zgodnie z opowieścią Archip przybył do sanktuarium archanioła, gdy był dziesięcioletnim chłopcem. Był dojrzały jak na swoje lata; pozostawił swoich rodziców w Laodycei, aby rozpocząć życie ascety. W ten sposób sanktuarium, dziewięćdziesiąt lat po założeniu, otrzymało swojego pierwszego kustosza – Archipa. Po tym, jak przyjął na siebie funkcję kustosza sanktuarium, jego życie było raczej zwyczajne. Wydaje się, że jego opis powstał na podstawie kilku źródeł ascetycznych, a przede wszystkim ze wspomnień zawartych w innych znanych autorowi tekstach.

Anonimowość Archipa uczyniła z niego „zwyczajnego człowieka”, do którego naśladowania mogliby dążyć wszyscy chrześcijanie. Historia cudu w Honaz opisywała styl życia wspólny – pod względem prostej pobożności i niewygodnej długowieczności – również innym opowieściom o cudach. Autor pragnął ewidentnie przekonać czytelników o cnotach Archipa, który spędził kolejne sześćdziesiąt lat życia, starając się doskonalić w powołaniu i w swoim

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

anielskim życiu. Nigdy nie jadał chleba ani mięsa i się nie mył. Żywił się rosnącymi dziko roślinami gotowanymi bez dodatku soli i co trzy dni spryskiwał swe ciało trzema miarkami wody – w ten sposób odświeżał również ducha. Jego ubranie stanowiły dwa worki, spał na kamieniach, na poduszce wypełnionej cierniami. Nigdy nie odpoczywał, nie pokazywał swojego ciała i zawsze chronił swoją duszę od przynależności do innego (czyli demona).

Wartość tego anonimowego obrazu stanowiącego ośrodek całej opowieści tkwi w cnotach Archipa, które czyniły z niego wzór do naśladowania. Nie wszyscy potrafiliby wieść tak trudny żywot. Archip utożsamiał ideał, ponieważ zbliżył się do archanioła, a co ważniejsze – był przykładem człowieka, którego modlitwa została wysłuchana. Bardzo pouczająca jest reakcja pustelnika na groźby pogan. Obraz tych kilku tysięcy osób, bestialskich, przepełnionych nienawiścią i zawiścią względem samego Archipa, sanktuarium oraz jego patrona, jest przerażający. To wyraźne przeciwieństwo świętego człowieka. Ludzie ci ryczeli jak lwy i zgrzytali zębami, opracowując swój podstępny plan. Kiedy Archip ujrzał knowanie diabła i działanie bałwochwalców, usiłował się przeciwstawić, udając się do kościoła, gdzie padł niczym martwy. Zaczął błagać

Boga i archanioła Michała, aby ochronili sanktuarium przed niszczycielską wodą. Spędził dziesięć dni bez jedzenia i picia i nie podnosił się z ziemi. Mówił: „Nie wyjdę z tego kościoła i nie przestanę się modlić, prędzej umrę

Oddani przyjaciele Michała Archanioła

przez tę wodę. Lecz wierzę, że mój Bóg przez archanioła Michała ocali mnie od słabości i od zniszczenia, a woda nie pozostawi żadnego śladu w tym sanktuarium ani na okolicznych ziemiach”.

Przez dziesięć dni poganie tamowali wodę i ostatniego dnia otworzyli zapory, uwalniając jej niszczycielski nurt. Słysząc zbliżającą się wodę, Archip zaczął się modlić jeszcze żarliwiej. We łzach zwrócił się kolejny raz do Boga, odmawiając Psalm 93, szczególnie wersy 3–5:

Podnoszą rzeki, o Panie, rzeki swój głos podnoszą, rzeki swój szum podnoszą.

Ponad szum wód rozległych, ponad potęgę morskiej kipieli

potężny jest Pan na wysokościach.

Świadectwa Twoje są bardzo wiarygodne;

domowi Twojemu przystoi świętość po wszystkie dni, o Panie!

Kiedy Archip skończył odmawiać psalm, usłyszał z zewnątrz potężny grzmot, a wtedy Michał Archanioł, Archistrateg, przybył „w to miejsce, stając na wierzchołku niedosięgłej skały”.

Parezja w tym wypadku, czyli zbliżenie Archipa do archanioła, opierała się na nieskazitelnym stylu życia pustelnika, a świadczyła o nim interwencja św. Michała. Archip

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

„wiedzie anielskie życie już na ziemi”, jest zatem godzien, aby dostąpić wizji. Celem kultu św. Michała było zbliżenie się do niego, z czego wynikała korzyść, a bliskość ta była możliwa dzięki paradygmatowi podejścia obecnego w opowieści o cudzie.

Konkluzja ta była ukryta w pierwszej, anonimowej wersji opowieści, lecz wyrażona wprost w wersjach kolejnych.

„A zatem będziemy naśladować tego wspaniałego Archipa, tego człowieka godnego, który dzięki swej doskonałości zyskał przychylność archanioła i został nagrodzony jego wizją”. Tylko sprawiedliwym i cnotliwym dane jest przebywać w obecności aniołów, pod ich opieką i cieszyć się ich objawieniami, jak przestrzegał św. Paweł w Liście do Koryntian. Cud był dowodem spełnienia obietnicy złożonej wobec wszystkich wiernych mających właściwe podejście, którego szczególnym wzorem był przedstawiony tu Archip. Opisany cud stanowił pozytywną odpowiedź na długą, niezłomną modlitwę Archipa i już za tę jedną zdolność jest on godzien naśladowania. 2.

Pasterz Hermasa (pierwsza połowa II wieku)

Niektóre z pojęć moralnych i angelologicznych wywodzących się z judeochrześcijaństwa, a częściowo również

z literatury rabinicznej i z apokryfów, zostały podjęte

Oddani przyjaciele Michała Archanioła

i odczytane w kluczu chrześcijańskim przez Hermasa w Pasterzu, wczesnochrześcijańskim dziele powstałym w pierwszej połowie ii wieku, które zyskało wyjątkowy autorytet i przez wielu ojców Kościoła było uznawane niemal za księgę kanoniczną.

Tytuł księgi wiąże się z główną postacią piątego Widzenia – anioła pokuty, który ukazuje się Hermasowi pod postacią pasterza zwracającego się do członków Kościoła, aby okazali żal za grzechy, które go zniszczyły. Z kanonu Muratoriego dowiadujemy się, że Pasterz został napisany przez Hermasa, brata papieża Piusa i (140–154), lecz w rzeczywistości prawdziwa tożsamość autora nie została dotąd potwierdzona.

Tekst składa się z pięciu Widzeń, dwunastu Przykazań oraz dziesięciu Przypowieści. Dzieło zostało napisane w Rzymie w języku greckim i wkrótce przetłumaczone na język łaciński. Można w nim wychwycić różne aspekty angelologii. Według Hermasa na szczycie hierarchii anielskiej stoi sześć „świętych Aniołów Boga, stworzonych jako pierwszych” (Widzenie 3, 4; Przypowieść 5, 5)*. To oni czuwają nad światem (Przypowieść 9, 12). Wspomniany jest również Michał, który „rządzi ludem Pana, pisząc ogniste prawo w ich sercach” (Przypowieść 8, 3). Istnieją też inni podlegli im aniołowie, którzy chronią ludzi

* Hermas, Pasterz, w: Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, tłum. A. Świderkówna, Kraków 2010, s. 219.

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

(Przypowieść 5, 5) i przekazują ducha modlitwy (Przypowieść 5, 4). Niektórzy z nich wypełniają specjalne misje: jeden z aniołów, nazywany Tegri, czuwa nad dzikimi zwierzętami, aby nie wyrządziły krzywdy Hermasowi (Widzenie 4, 2). Istnieje też anioł pokuty – pasterz posłany do Hermasa (Przypowieść 9, 1) oraz anioł kary (Przypowieść 6, 3).

Każdemu człowiekowi towarzyszą aniołowie: anioł sprawiedliwości oraz zły anioł (Przykazanie 6, 2; por. Przypowieść 5, 6). Pierwszego z nich należy słuchać, drugiemu trzeba się przeciwstawiać. Ludzie nie muszą się jednak obawiać diabła, gdyż dobrzy aniołowie, którzy trwają przy człowieku, szczególnie anioł pokuty, są potężniejsi i zwyciężają (Przykazanie 12, 4–6). Dobrzy aniołowie towarzyszą człowiekowi na drodze życia aż po wieczną szczęśliwość (Widzenie 2, 2; Przypowieść 9, 25). W pismach Hermasa również Słowo jest nazywane „chwalebnym aniołem” czy też „aniołem wielce czcigodnym”. Niemniej jednak odróżnia się ono od anioła pokuty bądź sprawiedliwości, czy nawet od samego pasterza, gdyż jest bytem stojącym wyżej; posiada ono inne przymioty i posyła innych aniołów. Na przykład w Widzeniu 5 pasterz mówi do Hermasa: „Zostałem posłany przez najświętszego anioła” (Widzenie 5, 2). Wcześniej ludzie byli sądzeni przez „najwyższego anioła”

(Przykazanie 5, 1, 7), teraz dzieło sądzenia jest właściwe Słowu. Kiedy indziej święty anioł i Kyrios (Pan) są usytuowani na tym samym poziomie, natomiast pasterz znajduje się w niższej sferze (Przypowieść 5, 44). Anioł Pański oraz anioł

Oddani przyjaciele Michała Archanioła

chwalebny reprezentują tego, który ma boski autorytet, gdyż rozkazuje, powierza i posyła (Przypowieść 7, 1.2.3.4).

U Hermasa znajdujemy zestawienie między Słowem a archaniołem Michałem, aniołem stojącym wyżej od innych. W dziewiątej Przypowieści czytamy:

„Czy widziałeś, zapytał jeszcze, sześciu mężów, a pośród nich męża wielkiego i pełnego chwały, który obchodził naokoło wieżę i odrzucał z budowy niewłaściwe kamienie?” „[…] Ów mąż pełen chwały, powiedział, jest Synem

Bożym, a tamtych sześciu, to pełni chwały aniołowie, którzy towarzyszą mu po prawicy i po lewicy. Spośród tych chwalebnych aniołów żaden bez Niego nie może wejść do Boga. Ktokolwiek by Jego Imienia nie przyjął, ten wejść nie może do Królestwa Bożego”* (Przypowieść 9, 7–8; por. 9, 6, 1).

Znajdujemy tu wyjaśnienie wielkiej i chwalebnej postaci jako Syna Bożego. Jest On również jedynym pośrednikiem, przewyższającym pozostałych sześciu aniołów. Łatwo zatem utożsamić siódmego anioła – Michała –z samym Chrystusem. Czytamy zresztą wprost: „Ten Anioł wielki i pełen chwały to Michał. On ma władzę nad tym ludem i nim rządzi”** (Przypowieść 8, 3, 3).

* Tamże, s. 275.

** Tamże, s. 263.

Św. Michał Archanioł i jego święci przyjaciele

Jean Daniélou komentuje: „Nie jest to rzecz zaskakująca. Michał jest rzeczywiście według żydowskiej tradycji przywódcą archaniołów i księciem wszystkich zastępów niebieskich. Od chwili, gdy uważano, że jest tylko sześciu aniołów, i gdy ich przywódcą było Słowo, normalnym było, że imię Michała, które jest tytułem owego przywódcy (archistrateg, naczelny dowódca), zostało przypisane Słowu.

Można zestawić z tym fakt, że tytuł Archistratega , będący w wielu tekstach tytułem Michała, jest zastosowany przez chrześcijan do Słowa. I podczas gdy imię Michał, które dawało powód do niejasności, jest mu nadawane jedynie przez archaiczną teologię, tak imię Archistratega przetrwa w tradycji, w szczególności u Metodego i u Euzebiusza”* .

Z kolei Duch Święty jest nazywany „aniołem ducha proroczego”, który jest Panem i Bogiem (Przykazanie 11, 5–10).

Również w tym wypadku anioł jest identyfikowany z Duchem Świętym, źródłem mocy Bożej w człowieku, siłą, która „przychodzi z góry, z mocy Ducha Bożego”, odmiennym od innych aniołów oraz od ludzi. Pojęcie anioł jest terminem zaczerpniętym z judaizmu i wskazuje również na osoby Boskie** .

* J. Daniélou, Teologia judeochrześcijańska, tłum. S. Basista, Kraków 2002, s. 182.

** Por. tamże.

spis treści

WSTĘP Święty Michał – patron Kościoła

Święty Michał w Biblii 5 • Święty Michał – anioł obrońca Kościoła 13 • Święty Michał – nasz opiekun i obrońca 15

ODDANI PRZYJACIELE MICHAŁA ARCHANIOŁA Świadectwa pięćdziesięciu świętych i mistyków

1. Święty Archip (i wiek) 19 • 2. Pasterz Hermasa (pierwsza połowa ii wieku) 26 • 3. Cesarz Konstantyn i Wielki (272–337) 31 • 4. Święty Atanazy Wielki (296–373) 34 • 5. Święty Wawrzyniec Maiorano (440–545) 39 •

6. Święty Agnello z Neapolu (535–596) 48 • 7. Święci Katellus i Antonin (Vi wiek) 53 • 8. Święty Bonifacy (672/673–754) 57 • 9. Święty Aubert (zm. ok. 720–725) 61 • 10. Święty Karol Wielki (742–814) 67 • 11. Pielgrzym Bernard Mędrzec (ok. 840–ok. 900) 77 • 12. Święty Jan Wincenty (zm. 1000) 85 • 13. Henryk ii Święty (973–1024) 99 • 14. Michał Psellos (1018–1078) 103 • 15. Święty Galgano (1148–1181) 110 • 16. Święta Bona z Pizy (1156–1207) 115 • 17. Święty Franciszek z Asyżu (1182–1226) 119 •

18. Błogosławiony Idzi z Santarém (1190–1265) 128 • 19. Święty Wawrzyniec Iustiniani (1381–1456) 130 • 20. Święta Joanna d’Arc (1412–1431) 138 •

21. Święty Franciszek z Paoli (1416–1507) 147 • 22. Błogosławiony Cezary de Bus (1544–1607) 151 • 23. Święty Kamil de Lellis (1550–1614) 157 • 24. Diego Lazáro (XVii wiek) 163 • 25. Matka Serafina Pisa (1621–1699) 167 •

26. Święty Jan Chrzciciel de la Salle (1651–1719) 174 • 27. Święty Ludwik Maria Grignion de Montfort (1673–1716) 183 • 28. Święty Paweł od Krzyża (1694–1775) 187 • 29. Święty Alfons Maria Liguori (1696–1787) 196 •

30. Święty Gerard Majella (1726–1755) 200 • 31. Błogosławiona Anna Katarzyna Emmerich (1774–1824) 205 • 32. Błogosławiony Antonio

Rosmini (1797–1855) 212 • 33. Święty Antoni Maria Claret (1807–1870) 218 • 34. Błogosławiona Anna Róża Gattorno (1831–1900) 224 • 35. Święty Arnold Janssen (1837–1909) 228 • 36. Błogosławiony Bartłomiej Longo (1841–1926) 234 • 37. Błogosławiony Bronisław Markiewicz (1842–1912) 239 • 38. Matka Clelia Merloni (1861–1930) 251 • 39. Błogosławiony Jakub Alberione (1884–1971) 255 • 40. Święty Pio z Pietrelciny

(1887–1968) 263 • 41. Frank Duff (1889–1980) 275 • 42. Święta Teresa

Benedykta od Krzyża (1891–1942) 280 • 43. Błogosławiona Elena Aiello

(1895–1961) 289 • 44. Gabriele Bitterlich (1896–1978) 294 • 45. Sługa Boży ksiądz Umberto Terenzi (1900–1974) 296 • 46. Kardynał Leon-Joseph

Suenens (1904–1996) 303 • 47. Święta Faustyna Kowalska (1905–1938) 311 • 48. Plinio Corrêa de Oliveira (1908–1995) 315 • 49. Ksiądz Giulio Penitenti (1912–1978) 326 • 50. Siostra Erminia Brunetti (1914–1996) 332

Pan polecił mi, abym w szczególny sposób nad tobą czuwał. Wiedz, że Zły cię nienawidzi, ale nie obawiaj się. Któż jak Bóg?

św. Michał Archanioł do św. Faustyny Kowalskiej

Święty Michał Archanioł jest patronem i obrońcą Kościoła. Przez wielu nazywany jest wojownikiem Pana Boga. Spełnia szczególną misję, którą wyznaczył mu Stwórca – opiekuje się człowiekiem. Nie ma takiej duszy, która umknęłaby jego czułej uwadze. W dzisiejszych czasach bardziej niż kiedykolwiek

wcześniej katolicy potrzebują pomocy św. Michała, by pozostać mocnymi w wierze.

Znany włoski angelolog, ks. Marcello Stanzione, przedstawia w swojej książce pięćdziesięciu świętych i mistyków, którzy darzyli Michała Archanioła szczególną czcią. Opisuje między innymi, jak św. Faustyna Kowalska, św. Alfons Maria Liguori czy św. Franciszek z Asyżu doświadczali niesamowitej opieki i wstawiennictwa najważniejszego z duchów anielskich. Ukazuje tym samym, jak każdy z nas może nawiązać relację ze zwycięskim aniołem czasów ostatecznych.

Cena 49,90 zł (5% VAT ) www.esprit.com.pl

ISBN 978-83-67291-36-1

Patronat