Stichting Natuur en Milieu Jaarverslag 2009 by mike Adamzek

Stichting Natuur en Milieu

Postbus 1578 3500 BN Utrecht info@natuurenmilieu.nl www.natuurenmilieu.nl

+31 (0)30 233 1328 Bank 13.19.62.035 KvK Utrecht 41192228

Stichting Natuur en Milieu werkt met hart en ziel aan een mooi landschap, een rijke natuur en een gezond milieu. Als onafhankelijke organisatie zetten wij ons in voor duurzame oplossingen voor natuuren milieuproblemen. Steun dit belangrijke werk en ga naar www.natuurenmilieu.nl Natuur en Milieu. Voor een mooie en gezonde wereld.

Jaar verslag 2009 Stichting Natuur en Milieu

Doelstelling en strategie pagina 7

Projecten en campagnes pagina 15

Bereikbaar in Beeld pagina 27

Organisatie en Governance pagina 37

Jaarrekening 2009 pagina 47

Voorwoord Turbulent, dat is voor Natuur en Milieu de meest kernachtige kwalificatie van het jaar 2009. Een jaar met successen en een jaar met teleurstellingen. Successen boekten we met een goot aantal van onze projecten en campagnes. Teleurstellingen waren er vooral in de financiële perspectieven op middellange termijn en de gevolgen daarvan voor de organisatie. Het jaar 2009 bevestigde ons beeld dat de zorg voor milieu en duurzaamheid in toenemende mate niet meer door bedrijven wordt gezien als iets extra’s, maar als behorende tot de kern van het bedrijfsbeleid. Onze keuze de samenwerking met bedrijven te versterken kreeg hierdoor dan ook een forse impuls.

Ook was 2009 een jaar waarin het politieke landschap ingrijpend veranderde door enerzijds de doorwerking van de financieel-economische crisis op de overheidsfinanciën en anderzijds door de permanente grote verschuivingen in kiezersvoorkeur. Dat versterkte onze strategische keuze om noodzakelijk overheidsbeleid vooral te stimuleren via de ontwikkeling van draagvlak en krachtige coalities met maatschappelijke partijen en bedrijven en minder via directe beleidsbeïnvloeding.

Al deze ontwikkelingen maakten het wenselijk onze meerjarenstrategie versneld te actualiseren. Het traject daartoe werd begin 2010 afgerond met de vaststelling van de strategienota Versnellen, verbinden, verzilveren. Wij zijn ervan overtuigd dat door de implementatie van deze strategienota onze organisatie in haar externe optreden en in haar interne aanpak klaar is voor de uitdagingen van de komende jaren. Natuur en Milieu: • • • •

is gericht op de aanpak van de grote milieuproblemen; maakt het verschil: grijpt kansen, maakt mogelijk wat eerst buiten bereik leek, krijgt dingen echt voor elkaar; werkt met lef, is optimistisch, oplossingsgericht en innovatief; is de partner van het groene bedrijfsleven, bestuur en politiek.

Het jaarverslag In hoofdstuk 1 gaan we in op de doelstelling en strategie van Natuur en Milieu, we stippen de financiële en inhoudelijke resultaten over 2009 aan en kijken vooruit naar 2010 en verder. De inhoudelijke resultaten werken we in hoofdstuk 2 nader uit in de beschrijving van een aantal projecten en campagnes. Hoofdstuk 3 gaat uitgebreid in op de communicatie van de organisatie en op de fondsenwerving in 2009. In hoofdstuk 4 richten we de blik weer meer intern: organisatie en governance komen in dit hoofdstuk aan bod. Het jaarverslag eindigt dan met de jaarrekening in hoofdstuk 5. In dit hoofdstuk is de verkorte jaarrekening opgenomen, de volledige jaarrekening staat op onze site www.natuurenmilieu.nl. Utrecht, mei 2010 Wibo Koole algemeen directeur 5

Doelstelling

en strategie

Doelstelling & Ons werk richt zich op een wereld waarin de milieugebruiksruimte eerlijk wordt gedeeld. Een wereld die rekening houdt met de belangen van anderen. Hier en elders. Nu en later. Kortom, een mooie en gezonde wereld. Met duurzame ontwikkeling als leidend principe. Wij werken aan de ecologische dimensie van duurzame ontwikkeling: een vergroende economie, duurzame productie en duurzame consumptie, een schone en groene leefomgeving. Dat doen we primair in Nederland. Maar ook, waar dat relevant en nodig is, in Europa en de wereld.

De staat van het milieu

Strategie

De zorg voor milieu en duurzaamheid wordt steeds belangrijker in het denken en handelen van mensen, bedrijven en overheden. Toch is er nog steeds sprake van een mondiale milieucrisis. Tal van onderzoeken laten dat zien. De grootste problemen zijn de opwarming van de aarde, de achteruitgang van de biodiversiteit, de uitputting van zoetwatervoorraden en de (toenemende) verspreiding van stoffen met nog onbekende effecten voor de gezondheid van mensen en het milieu van bodem, water en lucht. Met onze wijze van produceren en consumeren dragen wij, Nederlanders, direct en indirect bij aan de mondiale milieucrisis. Maar ons land kent ook een aantal specifieke milieuproblemen die samenhangen met de bevolkingsdichtheid, het intensieve autoverkeer en de intensieve landbouw. Vermesting, verzuring, verdroging en versnippering tasten de kwaliteit van de natuur aan. De toch al schaarse ruimte staat onder druk met alle negatieve gevolgen van dien voor de natuur, het landschap en de recreatie. Daarnaast kampen we met de gevolgen van de intensieve veeteelt, de uitstoot van schadelijke stoffen door industrie en verkeer en de geluidsoverlast van (vlieg) verkeer.

Natuur en Milieu wil de grote en kleinere milieu- en duurzaamheidsvraagstukken helpen oplossen. Dat doen we door ‘het verschil te willen maken’. Vanuit die grondhouding denken we altijd eerst na over de meest effectieve aanpak van een vraagstuk en bepalen we vervolgens onze strategie en de instrumenten die we zullen inzetten. Onze strategie valt in twee delen uiteen: directe en indirecte beïnvloeding van onze doelgroep - beslissers, beleidsmakers en opinieleiders bij de politiek, de overheid, het bedrijfsleven en organisaties. Onder directe beïnvloeding verstaan we het lobbyen bij de doelgroep. Indirecte beïnvloeding verloopt deels via het creëren van een voedingsbodem voor verdergaande milieumaatregelen van bedrijven en overheden en deels via coalitievorming.

Resultaten 2009 Was geen gemakkelijk jaar voor Natuur en Milieu. De economische crisis speelde ons parten bij de financiering van ons werk en bij het werk zelf. We voerden de eerste helft van het jaar een reorganisatie door, omdat duidelijk werd dat de inkomsten onder druk stonden. Mede door deze tijdige ingreep konden we 2009 met een positief resultaat afsluiten. De economische crisis maakte ook duidelijk dat, zodra het financieel-economisch minder gaat, milieu en duurzaamheid naar het tweede plan verschuiven. Wij reageerden daarop met voorstellen die effectief inspelen op de economische crisis en de noodzaak te bezuinigen, maar ook bijdragen aan een duurzame samenleving.

Strategie Kathleen van Brempt, Lid Europees Parlement “Ik ken Natuur en Milieu vooral als de trekkende kracht achter Zeekracht, de campagne voor een ring van windmolenparken op de Noordzee. Ik vind dat een schitterend, fantastisch idee. Ik heb het idee opgepikt en heb het mede ondersteund in Vlaanderen en nu vanuit het Europese Parlement. Zo’n plan wordt alleen werkelijkheid als het gaat groeien en bloeien in meerdere Noordzee-landen. Het niveau van de Europese Unie is bij uitstek geschikt om dit vorm te geven. In debatten met onder andere de Eurocommissaris voor energie, Günther Oettinger heb ik aangedrongen op het verwezenlijken van zo’n ring van windmolenparken op zee. Verschillende lidstaten steunen dit. Er komt de laatste maanden beweging in. Er is nu bijvoorbeeld geld vrijgemaakt voor de ondersteuning van windparken. Er is ook een groep bedrijven ontstaan, de Friends of the Super Grid, die internationaal dienst doet als lobbymachine voor windenergie op zee. Het is een verdienste van Natuur en Milieu dat dit lukt. Er is een onomkeerbaar proces ingezet. Het is hard nodig dat we iets positiefs zetten tegenover de lobby voor kernenergie. In Vlaanderen heb ik als minister dit plan gepusht. Het is onder andere opgepikt door de federale klimaatminister. Hij heeft met acht andere Noordzeelanden op 8 december een akkoord ondertekend om zo’n ring van windmolenparken stap voor stap te gaan realiseren. Ik wil graag dat de landen investeren in de windparken en dat Europa de verbindende infrastructuur voor haar rekening neemt. Ik vind het super dat Natuur en Milieu Zeekracht gelanceerd heeft met een ontwerp van Rem Koolhaas. Het is heel vernieuwend om hier een architect voor te vragen. Koolhaas is een geniaal typ. Het heeft geleid tot een ongelofelijk wervend verhaal. Natuur en Milieu heeft een open geest, waardoor ze ook in staat is om verbindingen met bedrijven aan te gaan. Natuur en Milieu is er goed in om publiek te betrekken bij zo’n campagne. Dat maakt er een integraal onderdeel van uit. Straks kunnen steden, zoals Antwerpen of Amsterdam, meeparticiperen en hun stroom uit hernieuwbare bronnen betrekken. Daarmee wordt het heel concreet. Natuur en Milieu hoort niet bij de kleine geitenwollensokken-organisaties die een hek willen zetten om de natuur. Ze vindt zowel milieu als natuur belangrijk en weet stakeholders daarvoor te mobiliseren. Natuur en Milieu is een zeer dynamische organisatie, die verder denkt dan de grenzen van het eigen land. Dat is heel tof.”

Natuur en Milieu en de wereld

Analyse In 2009 wijzigde het ministerie van VROM de subsidieregeling SMOM. Het belangrijkste gevolg daarvan voor ons: vanaf 2011 moeten we volledig projectmatig werken. In de plannen voor 2010 hebben we daar al op ingezet. Ook gaan we onze acquisitiekracht versterken en zoeken naar nieuwe inkomstenbronnen. Op basis van gesprekken met stakeholders en eigen analyse brachten we de sterktes en zwaktes van Natuur en Milieu in kaart. Gecombineerd met een analyse van de kansen en bedreigingen vormt deze analyse de basis voor een nieuwe strategienota, die we midden 2010 willen implementeren. Begin 2010 kondigde het ministerie van VROM een nieuwe wijziging aan van de SMOM, waardoor de inkomsten van Natuur en Milieu per 2011 opnieuw zullen afnemen. Met als gevolg dat we halverwege 2010 opnieuw moeten reorganiseren. De komende jaren geven we prioriteit aan de thema’s: voedsel, mobiliteit en energie. Wij besteden 80 procent van onze tijd en energie aan ‘het op de agenda zetten’ van deze onderwerpen. Welke thema’s in de resterende 20 procent worden opgepakt, hangt af van het antwoord op twee vragen: Is er geld voor? En: kan onze inzet ‘het verschil maken’. De risico’s voor de organisatie zitten vooral op de middellange termijn. In 2010 hebben we nog dezelfde inkomenszekerheid als in de afgelopen jaren. Maar in 2011 zullen de inkomsten flink afnemen. We kunnen deze achteruitgang opvangen met de besparingen die de reorganisatie van 2010 opleveren. Maar om onze groeistrategie uit te kunnen voeren, hebben we na 2011 meer geld nodig. Het is niet zeker dat die extra inkomsten er zullen komen. Uit de analyse van onze sterke en zwakke kanten komt echter een positief beeld naar voren. Onze zwakte was onze sterke afhankelijkheid van overheidssubsidies. Nu die worden stopgezet, schuilt de grootste kans

voor Natuur en Milieu in de groeiende vraag naar een onafhankelijke, oplossingsgerichte, innovatieve milieuorganisatie. Want wanneer we onze inzet en activiteiten en projecten nader bekijken dan is er maar een conclusie mogelijk: Wij zijn die nieuwe milieuorganisatie die samen met andere koplopers nieuwe oplossingen biedt voor duurzame energie, gezond voedsel en slimme mobiliteit.

Samenwerking We weten dat we, om veel invloed te kunnen uitoefenen, op de juiste momenten moeten samenwerken. Met andere milieuorganisaties, met maatschappelijke organisaties en met het bedrijfsleven. Samenwerking met maatschappelijke partijen die onze visie en ideeën delen, is een belangrijk element in de strategie om onze doelen te realiseren. Vanwege onze positie als oplossingsgerichte en succesvolle milieuorganisatie zijn wij op onze beurt een aantrekkelijke partner voor bedrijven en organisaties. De samenwerking met een of meerdere andere partijen kan verschillende vormen hebben. Soms is de samenwerking ad hoc. Vaak vormen we strategische allianties, waarbij we ons voor langere tijd verbinden aan partners. Dat kunnen collegaorganisaties zijn, zoals De Provinciale Milieufederaties en Natuurmonumenten. Maar ook Eneco en de ASN Bank, die partners zijn in Zeekracht. Of de Woonbond en woningbouwcorporatie Woonbron in de samenwerking voor energiebesparing in de bestaande bouw. Daarnaast werken we samen met onderwijsinstellingen, zoals met de drie technische universiteiten in het project c,mm,n. In 2009 leverde onze samenwerking met Eneco en ASN veel nieuwe mogelijkheden op, met als een van de mooiste voorbeelden het door het Office for Metropolitan Architecture

(OMA) - het wereldberoemde architectenbureau van Rem Koolhaas - ontwikkelde Masterplan Zeekracht op zee. Het plan benoemt gebieden voor een internationale ring van windmolenparken, in samenhang met gebieden voor scheepvaart, natuur en recreatie. De succesvolle samenwerking in het c,mm,n project resulteerde in opnieuw een bijzondere deelname aan de AutoRAI en de lancering van het Actieplan Elektrisch Rijden, waar het Formule E-team uit voort komt.

Internationaal Omdat internationale samenwerking onmisbaar is in de strijd voor een beter milieu speelt Natuur en Milieu een actieve rol in de Europese milieubeweging. Het European Environmental Bureau is een koepelorganisatie van circa 140 Europese milieuorganisaties. Natuur en Milieu zit in het bestuur van het EEB namens de Nederlandse lidorganisaties. We hebben ook een bestuurszetel in de European Federation for Transport and Environment (T&E), die zich inzet voor schonere auto’s en duurzaam vervoer. Waardoor we in 2009 een belangrijke bijdrage hebben kunnen leveren aan de strategie rond elektrische mobiliteit, vastgelegd in de publicatie “How to avoid an Electric Shock”.

Collega-organisaties Binnen Nederland werken we samen met verschillende natuuren milieuorganisaties. We stemmen onze activiteiten waar nodig strategisch af met de collega’s van Milieudefensie en/ of Greenpeace. Ook werken we regelmatig met hen samen in campagnes of projecten. We hebben voorts een aantal structurele samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld een contractueel vastgelegde strategische samenwerking met De Provinciale Milieufederaties. We zijn verantwoordelijk voor het Strategisch Beraad natuur– en milieuorganisaties, waarbij ongeveer dertig landelijke organisaties zijn aangesloten. Natuur en Milieu organiseert, mede voor een aantal collega-organisaties, een public affairs faciliteit in Den Haag onder de naam Groene11. We hebben een contractuele samenwerkingsovereenkomst met Vereniging Natuurmonumenten en we faciliteren het directieoverleg tussen de zes groene organisaties Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, De Twaalf Landschappen, Vogelbescherming, Wereld Natuur Fonds en Natuur en Milieu. Een van de meest bijzondere en direct succesvolle samenwerkingsprojecten in 2009 met collega-organisaties was de organisatie van het grootste Klimaatevenement van Nederland ‘Beat the Heat Now!’

Het Climate Action Network (CAN) is een mondiale organisatie met een Europese tak. Wij zijn hier lid van en werken nauw samen met die Europese tak. Samen proberen we invloed uit te oefenen op het Europese beleid op het gebied van klimaat en energie.We zitten in het bestuur van het Pesticide Action Network (PAN), een internationaal netwerk voor maatschappelijke organisaties die zich bezighouden met pesticiden.

Groene11 Met name in de lobby en de contacten met ‘Den Haag’ vervult Natuur en Milieu een centrale en coördinerende rol binnen de Nederlandse natuuren milieubeweging. Een belangrijke rol in de contacten met het parlement heeft de Groene11, de faciliteit die voor Natuur en Milieu en inmiddels twaalf collegaorganisaties onze oren en ogen vormt op het Binnenhof. Belangrijke onderwerpen in 2009 in de afstemming en coördinatie vanuit de Groene11 waren onder andere de behandeling van de jaarlijkse begrotingen in het Parlement, de Crisis- en Herstelwet, de positie van natuuren milieuorganisaties bij inspraak- en bezwaarprocedures en de subsidieregelingen voor deze organisaties.

16 december 2009

Mijnheer de Minister-President, Het klimaatprobleem baart ons zorgen. Nieuwe wetenschappelijke inzichten geven aan dat het erop of eronder is voor de planeet. Wij moeten als ontwikkeld en innovatief land laten zien dat het mogelijk is om de uitstoot van broeikasgassen fors te verminderen. In eigen bedrijf en organisatie doen wij wat wij kunnen. Maar dat is niet genoeg. Niet alleen de koplopers onder bedrijven en individuele mensen moeten aan de slag. Ook het peloton moet in beweging komen. Om dat voor elkaar te krijgen, hebben wij de politiek nodig. Wij willen graag dat onze kinderen en kleinkinderen in 2050 goed kunnen leven. Daarom vragen wij u met klem om maatregelen te nemen, zodat Nederland zijn klimaatdoelen voor 2020 wél haalt. Daarvoor liggen wij nu nog niet op koers. Wij vragen u om de volgende maatregelen te nemen die echt zoden aan de dijk zetten. • Speerpunten Wij hebben behoefte aan zichtbare iconen van klimaatbeleid. Economische kansen en klimaat gaan hand in hand op Nederlandse speerpunten, zoals windmolens op zee, smart grids, groen gas en elektrisch vervoer. • Duurzame energie Half november heeft het kabinet voorgesteld om gemiddeld 2 miljard euro per jaar uit te trekken, zodat wij in 2020 minstens 20 procent duurzame energie hebben. Wij roepen het kabinet op om dit jaarlijkse bedrag nog deze kabinetsperiode veilig te stellen. • Kolencentrales Om te voorkomen dat kolencentrales in Nederland onbeperkt CO2 uitstoten, moet er nog deze kabinetsperiode regelgeving komen die exploitanten van bestaande en nieuwe kolencentrales verplicht tot het gefaseerd beperken van de uitstoot door CCS en het bijstoken met biomassa richting nul in 2025. In een flink aantal landen is hier al regelgeving voor. • Bestaande gebouwen Wij roepen het kabinet op om nog deze kabinetsperiode beleidsmaatregelen in te voeren zodat de CO2-uitstoot van alle bestaande woningen en andere gebouwen uiterlijk in 2020 met een derde is teruggebracht. • Verkeer Wij roepen het kabinet op om te zorgen dat verkeer (inclusief woon-werkverkeer) in 2020 30 procent minder CO2 uitstoot dan nu. Het bedrijfsleven kan en wil hier een grote bijdrage aan leveren.

Bedrijven Natuur en Milieu zoekt samenwerking met die bedrijven die kiezen voor duurzaamheid en vinden dat het beleid ook die keuze moet maken. Deze samenwerking stimuleert zowel de bedrijven als onszelf, leert de ervaring. Een deel van onze samenwerking met bedrijven was in het jaar 2009 ondergebracht in ons programma Economie Light, dat in 2009 afliep. De leerervaringen en lessen voor de toekomst voor bedrijven, milieuorganisaties en de overheid werden vastgelegd in de publicatie Grote stappen, nog lang niet thuis. Een andere waardevolle samenwerking was de vorming van een coalitie met 23 CEO’s uit het Nederlandse bedrijfsleven en oud-politici in december 2009. Deze coalitie bracht een klimaatstatement uit met een oproep aan het kabinet om krachtige maatregelen om de CO2 uitstoot in Nederland terug te brengen. Het statement werd door de coalitie op 16 december aangeboden aan minister-president Balkenende.

Hoewel ieder van de ondergetekenden zijn eigen prioriteiten, formuleringen en verlangens heeft, steunen zij bovenstaande en vragen zij u om politieke moed te tonen en deze maatregelen nog deze kabinetsperiode in te voeren. Het is nu of nooit. Dit zijn kansen, niet alleen voor het klimaat, maar ook voor duurzaam ondernemerschap, innovatie en werkgelegenheid. Laat zien dat een klein land groot kan zijn. Aan de vooravond van de finale van de onderhandelingen in Kopenhagen geven wij u dit signaal. Als symbool van dit groene denken, dragen wij een groene stropdas en bieden wij u er één aan. Laat u zien dat u gaat voor groen? Met vriendelijke groet,

Ed Nijpels Dick Boer Richard Sikkel Elco Brinkman Bertrand van Ee Jeroen de Haas Ton Hoff Willem van Duin Ger Bemer Peter Molengraaf Willem Lageweg Bert Meerstadt

ABP en NLingenieurs Albert Heijn Athlon Car Lease Nederland Bouwend Nederland DHV Eneco Energieonderzoek Centrum Nederland Eureko / Achmea Koninklijke Nedalco Alliander MVO-Nederland NS

Rem Koolhaas Coen van Oostrom Piet Moerland Henk Roelofs Peter Bakker Kees van der Waaij Pier Vellinga Aart van Veller Ruud Lubbers Pieter Winsemius Mirjam de Rijk

OMA OVG Projectontwikkeling Rabobank Solland Solar Cells TNT Unilever Nederland Wageningen University & Research centre Wij zijn koel Stichting Natuur en Milieu

van der Oest: ‘ Zoeken naar gezamenlijke belangen is de sleutel’ Eric van der Oest, manager public affairs Corus Staal Natuur en Milieu heeft oog voor het evenwicht tussen economie en milieu, zegt Eric van der Oest, manager Public Affairs van Corus Staal. “Als groot staalbedrijf zijn wij een belangrijke actor op het gebied van klimaat en milieu. Alles wat wij op dat gebied doen, doet ertoe. Het is dus logisch dat Natuur en Milieu ons doen en laten kritisch volgt. Maar hoe verschillend we soms ook over zaken denken, met Natuur en Milieu is een constructieve dialoog mogelijk.” “We hebben al jaren overleg met Natuur en Milieu, maar de laatste tijd praten we op meer reguliere basis. We zien in Natuur en Milieu een sparring partner. Een goed ingevoerde organisatie die natuurlijk eigen belangen heeft en eigen afwegingen maakt, maar ook weet hoe economie werkt en dus begrijpt waar het over gaat. Dat maakt het overleg constructief.” “In 2009 hebben we met Natuur en Milieu onder meer contact gehad over duurzaam inkopen door de overheid. Als staalbedrijf en toeleverancier van de overheid hebben we daar een rol in. We leveren bijvoorbeeld staal voor utiliteitsbouw. Hoe energiezuiniger dat wordt geproduceerd, hoe meer we eraan kunnen bijdragen dat de overheid zijn doelstellingen haalt. Verder hebben we gesproken over ons plan om in 2010 een proef te beginnen om op innovatieve staal te produceren, waarmee de CO2-uitstoot op termijn met 20 procent kan verminderen. Natuur en Milieu heeft daar positief op gereageerd.” “Een goed initiatief van Natuur en Milieu is de c,mm,n, de auto in de toekomst. Daar zijn wij ook erg in geïnteresseerd. Want een energiezuinige auto moet weinig wegen en daarvoor zijn lichte, sterke staalsoorten nodig. Daar doen wij veel onderzoek naar.” “Natuur en Milieu onderscheidt zich door zijn creatieve en pragmatische aanpak. Ze zijn gericht op samenwerking met het bedrijfsleven. Dat spreekt ons aan, want bij het bedrijfsleven ligt de sleutel tot innovatie en verandering. In de toekomst een partnership aangaan met Natuur en Milieu? Dat sluit ik niet uit.” “Het valt me wel op dat Natuur en Milieu zich met veel zaken tegelijk bezighoudt. Zolang de organisatie dat aankan, is dat natuurlijk prima. Maar is dat vol te houden? Misschien zouden ze zich meer moeten focussen op een beperkt aantal zaken. Want nu zie je dat initiatieven soms niet goed of traag van de grond komen.” “Ook zou Natuur en Milieu zich internationaler moeten oriënteren. Grenzen verdwijnen en het bedrijfsleven, ja de hele samenleving, wordt steeds internationaler. Corus is bijvoorbeeld een onderdeel van een groot Indiaas concern, Tata. Dat bepaalt ons speelveld. We kunnen op nationaal niveau van alles willen, maar het moet ook passen binnen de strategie van het wereldwijd opererende concern. Meer begrip hiervoor bij Natuur en Milieu zou welkom zijn.”

Projecten en campagnes

Samenwerken aan oplossingen Natuur en Milieu werkt aan een duurzame, mooie en gezonde wereld omdat deze voor mensen belangrijk is. We werken voor en met mensen, hier en elders, nu en later. Met onze creatieve en innovatieve projecten en initiatieven, bieden we de overheid, het bedrijfsleven en mensen de mogelijkheid samen te werken aan een duurzame en leefbare toekomst. Dit doen we onder meer met de projecten Zeekracht, c,mm,n, cleaner car contracts en onze bijenactie. Met deze projecten laten we zien, dat Natuur en Milieu zelf, en altijd met anderen de handen uit de mouwen steekt.

Campagnebeeld Zeekracht

‘ We werken voor en met mensen, hier en elders, nu en later’ Burgercoöperatie voor windparken op zee Veel burgers vinden windparken op de zee de beste duurzame energiebron voor Nederland. Om dat enthousiasme te benutten richtte Natuur en Milieu de coöperatie Zeekracht op. Iedereen kan daarmee steun geven aan het grote ideaal van Zeekracht. Daarnaast worden de leden mede-eigenaar van een windmolenpark dat Natuur en Milieu gaat bouwen samen met partners als ENECO, ASN Bank, Nationale Postcodeloterij, Stichting DOEN en VSBFonds. Beau van Erven Dorens is de bevlogen ambassadeur van Zeekracht. Eén jaar na de oprichting telt de coöperatie Zeekracht al 9.000 leden.

Voor Zeekracht was 2009 een goed jaar. In januari publiceerden we een Masterplan Zeekracht voor de Noordzee als duurzame energiebron. Het Office for Metropolitan Architecture - het architectenbureau van Rem Koolhaas - ontwikkelde dit visionaire plan in opdracht van Natuur en Milieu. Volgens dit masterplan kan de Noordzee net zo veel duurzame energie leveren als de landen rond de Perzische Golf nu aan olie produceren. Mede dankzij de (internationale) publicitaire aandacht voor dit plan kreeg Zeekracht enorme bekendheid.

In de zomer sloegen we een tweede slag met een billboardcampagne op stations en een grote ledenwerfactie door ASN Bank. Ook voerden we vele gesprekken met politici, ambtenaren en bedrijven voor meer windenergie op zee. We werden daarbij gesteund door ruim honderd brieven van Zeekrachtleden aan minister Van der Hoeven. Dankzij Zeekracht kreeg windenergie op zee elan en een positief imago. Zo wierp Kathleen van Brempt, de Vlaamse minster van Mobiliteit, zich op als internationaal trekker voor een Noordzeering van hoogspanningskabels. Naar aanleiding van het Masterplan en onze lobby ondertekenden de ministers van Energie van negen Europese landen een verklaring om samen te werken aan een netwerk voor windparken op zee. Mede dankzij onze lobby verhoogde het kabinet het subsidiebudget voor windmolens op zee van 450 naar 950 megawatt en verbeterde de vergunningverlening. Het aantal Zeekrachtleden steeg in 2009 naar 9.000 leden. Eigen windmolens voor Zeekracht kwamen dichterbij toen onze partner Eneco twee vergunningen aanvroeg voor de bouw van windparken op zee. Natuur en Milieu initieerde tevens een alliantie van EnergieNed (energiebedrijven), NWEA (windmolenbouwers) en TenneT (beheerder hoogspanningsnetwerk) om een goed investeringsklimaat voor wind op zee te bevorderen en belemmeringen weg te nemen. Ze maakten een stappenplan om in 2020 6.000 megawatt wind op zee te kunnen realiseren. 2010 In 2010 werken we verder aan een internationale coalitie van bedrijven en Europese maatschappelijke organisaties om het Masterplan Zeekracht te kunnen realiseren. Goede internationale samenwerking kan de plannen voor wind op zee aanzienlijk versnellen en goedkoper maken.

Kernelement in het Masterplan is een superring van hoogspanningkabels, waarlangs windparken gebouwd kunnen worden. Ook kan vraag en aanbod van stroom tussen landen makkelijk afgestemd worden.

Op de AutoRAI 2009 presenteerde Natuur en Milieu samen met de drie technische universiteiten en een grote kring van partners uit bedrijfsleven en overheid – waaronder hoofdpartners Rabobank, Athlon Car Lease en Logica - met veel succes het project c,mm,n 2.0. Belangrijk onderdeel was het paviljoen ‘Auto in de Toekomst’ op de AutoRAI. Centraal in het c,mm,n 2.0 project stond elektrisch rijden. Naast de mock-ups van het exterior, de drive train en het interior van de c,mm,n trokken de rijsimulator en een design booth (waar de bezoeker samen met studenten zijn eigen c,mm,n kon ontwerpen) veel publiek. De bezoekers hadden voorts toegang tot het vernieuwde interactieve webplatform en de digiquette over duurzaam reizen in en rond Amsterdam. Na de AutoRAI ging Natuur en Milieu door met het ontwikkelen en stimuleren van innovatieve ideeën op dit gebied. Zo begonnen we met het project c,mm,n 3.0, community2business, een initiatief om de c,mm,n community in te zetten voor vragen vanuit het bedrijfsleven.

Natuur en Milieu als aanjager van het Formule E-Team Bij de officiële opening van het paviljoen op 31 maart 2009 presenteerden we het ‘Actieplan Elektrisch rijden - op weg naar één miljoen elektrische auto’s in 2020’. Het Actieplan kreeg steun van de ANWB, Athlon Car Lease, de gemeente Amsterdam, Eneco, Prorail en de Rabobank. Premier Balkenende en minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat namen het plan in ontvangst. Zij omarmden ons voorstel voor een Formule E-Team ter versnelling van de introductie van elektrisch rijden in Nederland. Eind 2009 stelde minister Eurlings dit Formule E-Team in, waarvan Prins Maurits als voorzitter werd benoemd.

Minister President Balkenende, Minister Eurlings en de partners van het actieplan verbinden de groene stekkers, waarmee het c,mm,n paviljoen wordt geopend.

Sikkel:

‘ De kracht van Natuur en Milieu zit in haar Netwerk’ Richard Sikkel, Algemeen Directeur Athlon Car Lease “Vroeger waren de autosector en de milieubeweging water en vuur. In een opvallend korte tijd is dat veranderd. Wij werken veel met Natuur en Milieu samen. We begonnen met de c,mm,n (spreek uit common), het project voor een schone auto en duurzame mobiliteit van Natuur en Milieu, de drie technische universiteiten en koploperbedrijven zoals wij. We hebben twee keer gezamenlijk op de AutoRAI gestaan! En we hebben een actieplan ontwikkeld voor een miljoen elektrische auto’s. Voor ons was de c,mm,n een leertraject waardoor wij gingen nadenken over autoleasing in 2020. In het verlengde daarvan hebben we heel wat groene producten gelanceerd. Natuur en Milieu keek daar voor ons kritisch naar. We hebben veel profijt gehad van de kennis van Natuur en Milieu over bijvoorbeeld keteneffecten. Vorig jaar hebben we ook een gezamenlijk product gelanceerd: clean car contracts. Athlon Car Lease is in Nederland markleider. Twintig procent van de leaseauto’s komt van Athlon. Dus het zet voor het milieu echt zoden aan de dijk dat wij duurzame mobiliteit nastreven. We willen dat bedrijven eerst bepalen of het mogelijk is om minder te reizen, bijvoorbeeld door thuis te werken. Vervolgens beoordelen ze de mogelijkheden van het openbaar vervoer. En als het dan toch met de auto moet, kies dan een schone auto, ga zuinig rijden en investeer de besparingen in verdergaande CO2-reductie. Onze groene producten sluiten aan op deze mogelijkheden. Niet al onze klanten zitten hierop te wachten, maar doordat deze producten zowel geld besparen als de milieubelasting verminderen, vinden ze zeker aftrek. Ik vind dat Natuur en Milieu goed is in het bouwen van coalities. Kijk bijvoorbeeld naar het opstarten van de Groene Zaak, de lobby-organisatie van groene bedrijven. En naar het diner voor CEOs over klimaatbeleid. De kracht van Natuur en Milieu zit in haar netwerk. Samenwerking met Natuur en Milieu levert veel meer op dan alleen een positief imago of een pandabeertje op ons product. Want Natuur en Milieu is meer dan andere milieuorganisaties in staat om haar kennis van de inhoud te vertalen naar de praktijk en te delen met anderen. En dat doet ze op een positieve manier. De samenwerking met Natuur en Milieu bevalt mij uitstekend.”

Klimaat Natuur en Milieu deed in 2009 veel om het gevoel van urgentie voor een effectief klimaatbeleid te versterken bij politici, deskundigen, ambtenaren, bedrijfsleven en publiek. Zo wilden we ervoor zorgen dat er voldoende maatregelen genomen worden om de Nederlandse klimaatdoelen voor 2020 te halen.

Groen banenplan Als antwoord op de economische crisis ontwikkelde Natuur en Milieu samen met de FNV een groen banenplan, dat we aanboden aan de Tweede Kamer en het kabinet. Groene investeringen van ruim 3 miljard euro leveren Nederland 100.000 extra banen op. Deze Green New Deal beïnvloedde het politieke debat over de financiële crisis en zette groene maatregelen op de kaart. Ook VNO-NCW gaf steun aan dit plan. Mede door de Green New Deal investeerde het kabinet extra geld in duurzame energie en woningisolatie. Tussenbalans In februari, precies halverwege de kabinetsperiode, presenteerden we onze Tussenbalans over het klimaatbeleid. Daaruit bleek dat het kabinetsdoel voor 2020 met het huidige beleid slechts voor de helft wordt gehaald. Deze conclusie kwam breed terug in de media en maakte in politiek Den Haag de geesten rijp voor verdergaande maatregelen. Als voorschot op de officiële beleidsevaluatie in april 2010 bereidden ambtenaren verdergaande maatregelen voor. De val van het kabinet maakt het echter onzeker of deze maatregelen verzilverd kunnen worden. De Groene Zaak Vijfendertig bedrijven richtten, naar een idee en op initiatief van Natuur en Milieu, een vereniging van groene ondernemers op. De Groene Zaak verenigt bedrijven met een gedeelde ambitie: helpen om de Nederlandse economie sneller te verduurzamen en is de enige brancheoverstijgende vertegenwoordiger van duurzaam ondernemend Nederland. Ze wil samenwerken met politiek en overheid, want kennis en beleidsmatige ondersteuning van de overheid zijn cruciaal voor een snellere verduurzaming. Speerpunten zijn het benutten van de innovatiemogelijkheden en het creëren van een gelijk speelveld voor duurzame bedrijven. Bij het initiatief zijn grote partijen 20

aangesloten, zoals het postconcern TNT, pensioenverzekeraar PGGM en zorgverzekeraar Menzis. Ook kleine, innovatieve ondernemingen doen mee. Klimaatdiner In december 2009 organiseerde Natuur en Milieu een klimaatdiner voor 23 topbestuurders (CEO’s) van Nederlandse bedrijven en ex-politici op het kantoor van Rem Koolhaas. De CEO’s concludeerden dat verdergaande maatregelen noodzakelijk zijn en schreven een klimaatstatement met concrete suggesties voor het Nederlandse klimaatbeleid. Zoals de verplichting voor kolencentrales om in 2025 geen CO2 meer uit te stoten. Voor aanvang van de VN-klimaattop in Kopenhagen overhandigde een delegatie van CEO’s dit klimaatstatement aan premier Balkenende, samen met een groene stropdas. Zij riepen hem op ‘klimaatleiderschap’ te tonen en nog deze kabinetsperiode krachtige maatregelen te nemen die de CO2uitstoot effectief aanpakken. Tot de ondertekenaars behoren Peter Bakker (TNT), Elco Brinkman (Bouwend Nederland), Rem Koolhaas (OMA), Ed Nijpels (ABP), Piet Moerland (Rabobank), Dick Boer (Albert Heijn), Pieter Winsemius en Ruud Lubbers. Beat the Heat Now Op 12 december (12-12) organiseerde Natuur en Milieu met andere milieu- en ontwikkelingsorganisaties de publieksmanifestatie Beat the Heat Now in de Jaarbeurs in Utrecht. Tienduizend mensen drongen met hun aanwezigheid aan op een stevige inzet van Nederland op de VN-klimaattop in Kopenhagen. Gesterkt door deze boodschap stapte minister Cramer na het evenement in de Kopenhagenexpress, samen met tweehonderd delegatieleden. Dick Boer (Albert Heijn), Pieter Winsemius en Ruud Lubbers.

Kolencentrales In oktober bood Natuur en Milieu aan minister Van der Hoeven en Tweede Kamerleden een onderzoek aan over de gevolgen van de bouw van vele nieuwe kolen- en gascentrales. Daaruit bleek dat daardoor een grote overcapaciteit aan elektriciteitsproductie in Nederland ontstaat die we niet volledig in het buitenland kwijt kunnen. Nieuwe duurzame energieprojecten worden uit de markt gedrukt en het kabinetsdoel van 20 procent duurzame energie in 2020 komt in gevaar. Enkele dagen na de presentatie van het rapport riep de Tweede Kamer de regering in een motie op een CO2-norm voor kolencentrales voor te bereiden en in Europa te pleiten voor invoering van deze norm. 2010 Door de val van het kabinet Balkenende IV kan het kabinet geen extra maatregelen invoeren om het gat in het klimaatbeleid te repareren. Natuur en Milieu zal er bij de politiek hard voor lobbyen dat in het regeerakkoord van een nieuw kabinet voldoende extra maatregelen worden opgenomen om de klimaatdoelen voor 2020 te kunnen halen. Natuur en Milieu begint in 2010 met een ‘klimaatbeurs’ waar mensen CO2-rechten kunnen opkopen bij het Europese emissiehandelssysteem. Door dat recht vervolgens te vernietigen, kunnen bedrijven deze rechten niet meer kopen en mogen ze dus minder CO2 uitstoten. Mensen kunnen met het kopen van emissierechten hun eigen CO2-uitstoot compenseren en tegelijk de Europese industrie stimuleren tot schonere productie. Biobrandstoffen worden in 2010 een belangrijk thema voor Natuur en Milieu. De overheid stimuleert grootschalige teelt en gebruik van biobrandstoffen, terwijl vele biobrandstoffen juist leiden tot extra uitstoot van broeikasgassen. Natuur en Milieu wil dit in 2010 aan de kaak stellen en ervoor zorgen dat de overheid alleen echt duurzame biobrandstoffen stimuleert en dat producenten van biobrandstoffen transparant zijn over de herkomst van hun grondstoffen. Dit doen we ondermeer door deelname aan de Commissie Corbey, die de overheid adviseert over biomassabeleid en duurzaamheid.

Klaas van Egmond, faculteitshoogleraar milieukunde, universiteit Utrecht en voormalig directeur Milieu- en Natuur planbureau. “Zeekracht vind ik een hele sympathieke campagne. Ik ben een groot voorstander van windenergie op zee. Nederland is daar goed in. De actie van Natuur en Milieu helpt om daar versnelling in te krijgen. Er zijn verder weinig krachten in de samenleving die dat doen. Ook als het gaat om de financiering van duurzame energie, is de organisatie hard nodig. Ik zie Natuur en Milieu als de sterkste partij om grote lijnen daarvoor uit te zetten en de druk erop te houden, zodat Economische Zaken de financiering van zon en windenergie daadwerkelijk goed gaat regelen. Natuur en Milieu kan vanuit de samenleving en met mensen het beleid confronteren. Dat is nodig. Samen met alle politieke partijen heeft de Universiteit van Utrecht net een partijoverstijgend energieprogramma uitgewerkt: Nederland krijgt nieuwe energie (www.nederlandkrijgtnieuweenergie.nl). We willen meer wind- en zonne-energie en geen nieuwe kolen- en kerncentrales. In april zat ik de presentatie voor in de aula van de universiteit. Ik vind het bijzonder dat dit over de volle breedte van de politiek mogelijk is. We zijn hiervoor zeker dank verschuldigd aan Natuur en Milieu, dat de voedingsbodem hiervoor creëerde. Het heeft meerwaarde dat Natuur en Milieu het publiek erbij betrekt. De voorbeeldwerking is sterk. Wij hebben VROM vaak aangesproken dat er onvoldoende schot zit in het isoleren van bestaande huizen, terwijl daar megatonnen CO2 te besparen zijn en het ook veel werkgelegenheid oplevert. Er moet echt meer gebeuren. Natuur en Milieu kan daarbij helpen, door koploperbedrijven en publiek te activeren. Er is voor Natuur en Milieu nog veel meer te doen: ze bieden praktische recepten waarmee iedereen aan de slag kan. De formule van Natuur en Milieu is heel goed: issues uit de vage sfeer trekken en concreet maken. De organisatie kan helpen bij het doorvertalen van beleid. Daar is grote behoefte aan, want we zijn in Nederland wel goed in het ontwikkelen van ideeën, maar niet in het uitvoeren daarvan. Natuur en Milieu kan de vertaalslag maken van beleid naar burger, op een assertieve manier, maar wel zonder dat de lijn met politiek of publiek verbreekt. De organisatie is vasthoudend en niet te activistisch.”

Hoe maak je van het abstract begrip ‘verlies aan biodiversiteit’ een thema waar Nederlanders samen de schouders onder willen zetten? Natuur en Milieu gebruikte daarvoor het lot van de bijen. Samen met de Nederlandse Bijenhouders Vereniging begonnen we in 2009 een project om de achteruitgang van de bijenstand onder de aandacht te brengen. Want de nijvere en nuttige insecten hebben het zwaar. Hele bijenvolken sterven uit, onder andere als gevolg van de afnemende biodiversiteit.

In 2009 omarmde Nederland Twitter als nieuw communicatiemedium. Wij speelden daar op in door de virtuele bij Belle rond te laten vliegen op Twitter@Belledebij. In dichtregels vertelde Belle haar verhaal aan bijna duizend volgers. Waar ze naartoe vloog, wie en wat ze tegenkwam, wat ze leuk vond en wat niet – ze vertelde alles. Deze aanpak leverde veel publiciteit op. Uiteindelijk is Belle na een nuttig en werkzaam leven heengegaan en onder enthousiaste belangstelling begraven op een mooi plekje in de Moestuin van het Utrechtse Maarschalkerweerd. In juli en augustus gaven we 40.000 zakjes bijvriendelijk najaarsbloemzaad weg aan de Twittervolgers van Belle en andere geïnteresseerden, waarvan de eerste zakjes aan Kamerleden. Met deze actie betrokken we veel Nederlanders bij het bijenvraagstuk. Tegelijkertijd leverde de actie een flink aantal nieuwe donateurs op. Natuur en Milieu verscheen in november in de actualiteit door als een van de eerste organisaties de petitie Stop de bijensterfte te steunen. De petitie werd met 40.000 handtekeningen aangeboden aan de Tweede Kamer Commissie van LNV. In 2010 zullen we opnieuw een bijenactie opzetten. Door in te zetten op samenwerking met organisaties en bedrijven voor bijvoorbeeld bijvriendelijke spoorbermen hopen we een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de biodiversiteit in Nederland.

‘Twitter@Belledebij’

Na het verschijnen van de Milieubalans 2009 van het Planbureau voor de Leefomgeving stelden we de invoering van een vleestax voor. Ons voorstel leverde spectaculaire beelden op in het NOS Journaal: een slager die de plannen letterlijk in stukken hakte.

Elke krant bracht het onderwerp ter sprake en elke politicus was er als de kippen bij om stelling te nemen. Vanaf dat moment wist Nederland dat vleesconsumptie en het klimaat onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Desondanks zien veel Nederlanders niet veel in een vleestax, ook al is dit een van de meest doeltreffende manieren om de vleesconsumptie te verminderen. In het project Economie Light werkte Natuur en Milieu, met steun van Solidaridad en Stichting DOEN, samen met de varkensboeren van De Hoeve en de Keurslagers aan de verduurzaming van varkensvlees. In juni 2009 konden we melden dat een kleine honderd Keurslagers varkensvlees verkopen dat bijdraagt aan duurzame sojateelt. Ondersteuning van duurzame sojateelt is uniek in de vleessector. De Keurslagers met milieukeur lopen hiermee voorop in de sector. Varkenshouders van De Hoeve leveren vlees dat niet alleen duurzamere sojateelt ondersteunt, maar ook het Milieukeur draagt. De Hoeve werkt al vele jaren aan duurzame innovatie in de varkenshouderij.

Met de campagne ‘Weet wat je eet’ wijzen we de Nederlandse bevolking al sinds 2006 op het voorkomen van bestrijdingsmiddelen op voeding. Daartoe laten we jaarlijks onderzoek doen naar de resten van bestrijdingsmiddelen op voedingsmiddelen in supermarkten. Traditioneel roepen de resultaten van deze onderzoeken veel reacties bij supermarkten op, omdat we een ranking maken: welke supermarkten doen het goed en welke niet?

In december 2009 werkten we mee aan een Europese supermarktmeting naar resten van bestrijdingsmiddelen in sla en mandarijnen. Daaruit bleek dat de hoeveelheid gif was gestegen. Jumbo en C1000 boden de meest vervuilde waren aan, Plus de schoonste. Overigens gebruikt de Nederlandse landbouwer per hectare tweeënhalf keer zoveel bestrijdingsmiddelen als zijn gemiddelde Europese collega. Per 1 januari 2010 kunnen Nederlandse glasgroentetelers een Milieukeurcertificaat verwerven. Dit toont het draagvlak aan in de glasgroensector voor bovenwettelijke eisen op het gebied van residuen en geïntegreerde teelt.

Minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit steunt dit initiatief van harte: “Het gaat hier om een duurzaam kwaliteitsproduct dat goed is voor mens, milieu en economie.” Vlees – en voedsel in het algemeen – is in onze strategie voor 2010-2013 een van onze drie hoofdthema’s.

Directeur Mirjam de Rijk met Schiphol directeur Jos Nijhuis en NS directeur Bert Meerstadt tijdens de perspresentatie van de Luchtvaartvisie

Visie en lobby Luchtvaartvisie Natuur en Milieu presenteerde op 1 september de ‘Luchtvaartvisie Natuur en Milieu; Schiphol Lean and Green’. Dit als reactie op de Luchtvaartnota die de regering in april uitbracht en die als vanzelfsprekend uitgaat van groei van de luchtvaart. Onze Luchtvaartvisie is gebaseerd op het rapport ‘Hoe groen kunnen we vliegen? De ontwikkeling van de klimaatemissies van de luchtvaart en consequenties voor beleid’, dat CE Delft in onze opdracht heeft geschreven. Uit dit onderzoek blijkt dat ook bij zeer optimistische aannames over zuiniger vliegtuigen en de inzet van biobrandstoffen een doorgaande groei van de luchtvaart in strijd is met een effectief klimaatbeleid. In onze luchtvaartvisie concluderen we dat minder vliegen onvermijdelijk is. We pleiten voor een klimaatstrategie rond de luchtvaart en Schiphol met streng Europees/internationaal beleid en voor de inzet van meer snelle treinen als alternatief voor langeafstandsreizen binnen Europa. We boden onze luchtvaartvisie onder veel publiciteit aan aan CEO Jos Nijhuis van Schiphol en president-directeur Bert Meerstadt van NS. Schiphol, KLM en NS wilden graag verder met ons praten over een klimaatbestendig beleid voor de luchtvaart en Schiphol. Dat overleg krijgt in 2010 zijn beslag. Cleaner Car Contracts Begin 2009 ging het project ‘Cleaner Car Contracts’ van start. Met dit project willen milieuorganisaties in zes Europese landen grote autoleasebedrijven ertoe bewegen hun ambitie voor verduurzaming van hun wagenpark vast te leggen in intentieverklaringen. Deze verklaringen presenteren we aan de Europese auto-industrie en Europese politici om te laten zien dat de markt zich sneller kan én wil ontwikkelen. Met als eindresultaat: ambitieuzere CO2-normen voor auto’s in 2020. De deelnemende milieuorganisaties uit Nederland, Duitsland, Italië, Denemarken, Frankrijk en Groot Brittannië brachten de

Europese leasesector in kaart en legden contacten met leasebedrijven. We knoopten nauwe banden aan met de Vereniging Nederlandse Autoleasemaatschappijen (VNA) en diverse zusterorganisaties in andere landen en met de Brusselse koepelorganisatie Leaseurope. Op onze internationale projectwebsite (www.cleanercarcontracts.eu) staan de eerste getekende Cleaner Car Contracts. Dit project loopt tot eind 2010. Crisis- en herstelwet Een niet voorzien onderwerp in 2009 was de Crisis- en herstelwet, die het kabinet op 3 juli 2009 presenteerde. Wij reageerden hier – net als andere organisaties en deskundigen – kritisch op. Natuur en Milieu vindt de Crisis- en herstelwet overbodig, contraproductief en zeer schadelijk voor het milieu en de natuur. Met een uitvoerig commentaar, onze deelname aan de hoorzitting van de Tweede Kamer en vele gesprekken met Kamerleden lobbyden we voor een – ook door de Raad van State aanbevolen – alternatieve aanpak, waarbij het ambtelijk en bestuurlijk onvermogen wordt aangepakt in plaats van allerlei juridische procedures. Daarbij zochten we de publiciteit met persberichten en opiniestukken. We boekten bij de behandeling door de Tweede Kamer een belangrijk resultaat bij de verbetering van de aanpak van de stikstofdepositie op Natura 2000 gebieden, het verkrijgen van waarborgen rond ontwikkelingsgebieden en bij de nadere invulling en de uitbreiding van de wet. Voor het overige bleef het wetsontwerp in stand. Vervolgens lobbyden we bij de Eerste Kamer via een schriftelijk commentaar en gesprekken met Kamerleden. De Eerste Kamer bracht – een door ons geïnspireerd –zeer kritisch Voorlopig Verslag uit. De verdere behandeling van het wetsontwerp vindt plaats in 2010.

Van Ee:

‘ Ik hoef nooit uit te leggen wat stichting natuur en milieu is.’ Europees landbouwbeleid Natuur en Milieu vindt het de hoogste tijd voor een nieuw Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Het huidige GLB geeft namelijk antwoorden op vragen die niet langer actueel zijn. De behoeften van het platteland zijn veranderd, net als de verwachtingen van de samenleving over de landbouw. In 2009 stelden we de problemen van de inkomenssteun in de landbouw aan de orde en presenteerden ideeën over hoe het anders kan. Het actualiteitenprogramma EenVandaag besteedde er eind april aandacht aan. Samen met de Twaalf Landschappen, de Vogelbescherming en Natuurmonumenten stelden we de brochure ‘De toekomst van het Europese landbouwbeleid’ op, die op 27 mei in de Tweede Kamer werd aangeboden aan de vaste commissie van LNV. Deze en andere activiteiten hadden het gewenste effect. Zo nam de Kamer moties aan voor verduurzaming van het landbouwbeleid. De komende jaren blijven we samen met het European Environmental Bureau (EEB) en onze collega’s in andere landen van de Europese Unie werken aan vernieuwing van het Europese landbouwbeleid. Wij willen dat het GLB in 2013 alleen nog vergoedingen geeft voor verduurzaming van de landbouw.

Bertrand van Ee, CEO van DHV Internationaal advies- en ingenieursbureau dat diensten verleent en innovatieve oplossingen aanbiedt op het gebied van mobiliteit, bouw & industrie, gebiedsontwikkeling, milieu & duurzaamheid en water. “Natuur en Milieu nam het initiatief voor een diner voor CEOs en oud-politici, waaronder Ruud Lubbers, over klimaatbeleid in december 2009. Rem Koolhaas was gastheer en Pieter Winsemius zat het voor. Mijn collega en medebestuurslid Piet Besselink kwam heel enthousiast terug van dat diner. Dit was niet zomaar een diner voor leiders uit het bedrijfsleven, dit was een bijeenkomst van dé koplopers die actie nemen en de toon zetten voor het klimaat. En dat is ook ons streven. Met z’n allen hebben we een concreet statement gemaakt over klimaatbeleid. Dat hebben we samen met andere CEO’s en met Mirjam de Rijk aangeboden aan premier Balkenende. Het was een inspirerende bijeenkomst. De groene das die we voor hem hadden meegenomen, brak het ijs. En na de perspresentatie hadden we een goede discussie met de premier. Dit heeft ons zeker geholpen om voor DHV zelf forse CO2reductiedoelen te stellen. DHV-Nederland werd in 2009 klimaatneutraal en in 2010 zal de hele DHV Groep wereldwijd klimaatneutraal zijn. Het heeft ook meteen effect: met de aanzienlijke verbouwing van ons hoofdkantoor kiezen we natuurlijk voor een A-label hoofdkantoor en subsidiëren we A- en B-label auto’s via ons mobiliteitsbeleid. Natuur en Milieu neemt op een natuurlijke wijze de lead bij het organiseren van zo’n bijeenkomst, doordat de organisatie al tientallen jaren bestaat, onafhankelijk is en heel wat heeft gepresteerd. Ik hoef nooit uit te leggen wat de Stichting Natuur en Milieu is. De naamsbekendheid is uitstekend in de gremia waar ik kom. Bij het organiseren van onze ronde tafel discussies vinden mijn medewerkers dat ook Natuur en Milieu mee moet doen. Ook hadden we vorig jaar een goed gesprek met hen in het kader van onze MVO-stakeholder dialoog. Natuur en Milieu is een enthousiaste, energieke, gepassioneerde club, die duidelijke onderwerpen kiest en daarop resultaten boekt.”

Bereikbaar in Beeld

Bereikbaar in beeld In 2009 werden we gedwongen onze activiteiten vanuit ander perspectief te bekijken, onder meer op het gebied van fondsenwerving en het onderhouden van de relatie met de donateurs. Daarnaast bekeken we hoe we, ondanks een beperkt budget, onze communicatie-inzet toch optimaal kunnen benutten. Dat leidde tot samenwerking en bijzondere initiatieven, zoals onze zomerhit Warm hè? met Harry Vermegen en een succesvolle twitteractie rond Belle de bij over biodiversiteit. We maakten meer gebruik van crossmediale communicatiemiddelen en versnelden en intensiveerden daarmee succesvol onze online communicatie.

Natuur en Milieu mediageniek Net als in 2008 was Natuur en Milieu in 2009 vaak in de media te vinden. Opnieuw realiseerden we een groei van meer dan 20 procent in media-aandacht.

Online-zichtbaarheid De cijfers van ons mediabereik zijn gebaseerd op traditionele media. Op dit moment beschikt Natuur en Milieu niet over specifieke meetinstrumenten om ons online-bereik te meten. In specifieke projectgevallen wordt via een aantal vaste algemene kanalen, zoals Google Analitics, de online-zichtbaarheid in kaart gebracht. Met het oog op de verschuiving naar crossmediale communicatie (met daarbij het zwaartepunt op online-communicatie) en de ontwikkelingen in het internetgedrag in Nederland zullen we in 2010 de meetinstrumenten uitbreiden, zodat we ook onze online-zichtbaarheid via de belangrijkste nieuwssites, blogs en andere online-communicatiemiddelen kunnen monitoren. 96 722

Vooral onderwerpen op het gebied van klimaat, energie en elektrisch rijden kregen aandacht. Met Zeekracht haalden we de voorpagina van de Telegraaf en bereikten we zelfs Hongaarse en Italiaanse media. Onze ‘Tussenbalans van de klimaatdoelen van het kabinet’, onze visie op de kilometerheffing, onze ‘Groene Kieswijzer’ voorafgaand aan de Europese verkiezingen, de vleestax en de presentatie van onze Luchtvaartvisie haalden ook de media. Het meest opvallende bereikcijfer had de Nacht van de Nacht. De Nacht kreeg aandacht in (regionale) dagbladen, nieuwsbrieven en publieksbladen met een gezamenlijke oplage van ruim 14 miljoen.

Tel

van

in Pag

cm2

:33

9.0

( aaf nt (272884) 009 skra Vo 2lk 01. van: 10.02.2009

egr

Pagina: 3

3. : 1

cm2:132.94

Volksk rant (27288 4) van: 15 .01.20 09

STICHTING

NATUUR

(Bestemd

& MILIEU

2007

radio

200

NIEUWS

OPINIE

HT TIC

ING

2008

241

NIEUWS

OPINIE

UUR

MIL

IEU

ig r e

geb

rui

ING NA TUUR

05|

001

EN MILI EU

(Beste

2009 28

radio

324

OPINIE

9.6

voor eig en gebrui k)

md voor eigen

gebrui

26005|

NIEUWS

cm2:66

De media zichtbaarheid van Natuur en Milieu is in 2009 met 20% gestegen ten opzichte van 2008. Er is vooral een stijging bij radio en landelijke dagbladen waar te nemen. In 2010 willen nog meer groeien onder meer in de online media. STICHT

radio

NAT

oo d v

: 7

- ALLEEN DE STICHT ING

260

em est

Pagina

044.0

Communicatie op nieuwe leest

M ag a z i n e va n st i c h t i n g n at u u r e n M i l i e u

Natuur en Milieu begon in 2009 met het doorontwikkelen van een vernieuwde communicatieaanpak, waarbij we inzetten op een combinatie van online- en offline-communicatiemiddelen. Deze aanpak biedt ons de mogelijkheid maximaal te profiteren van een beperkt communicatiebudget.

De website wordt toegesneden op verschillende doelgroepen, zoals publiek en professionals. De site functioneert als etalage. Iedere bezoeker kan snel en eenvoudig nieuws en achtergrondinformatie terugvinden én meedoen met onze campagnes.

winter 2009/2010

Om onze effectiviteit in de toekomst te garanderen en goed te kunnen blijven inspelen op de behoeften en wensen van onze achterban, staakten we de uitgave van het kwartaalmagazine Terra. De (waardevolle) opvolger: een crossmediale mix van website, digitale nieuwsbrieven en de halfjaarlijkse Natuur en Milieukrant.

Een duurzaam 2025

‘Iedere dag in 2009 stond Natuur en Milieu in de krant’

De zomerhit ‘Warm hè?’ met Harry Vermegen

‘ Warm hè… wat is het warm hè!?’ Bezoekersaantallen De site van Natuur en Milieu trok in 2009 ruim 1.450.000 bezoekers. Daarvan bezochten er ruim 1.100.000 de website meer dan eens. Dit betekent een explosieve toename ten opzichte van 2008.

Een ander verzendsysteem voor onze gratis digitale nieuwsbrief leidde ook tot extra bezoekers en 300 nieuwe abonnees. Elementen van de bestaande website werden geoptimaliseerd, zonder dat dit overigens geld kostte. Pieken De lancering van de zomerhit ‘Warm hè?’ met Harry Vermegen veroorzaakte een flinke piek in het bezoek aan de website. Het liedje over de extra warme zomers door de klimaatverandering werd ruim 37.000 keer bekeken. Van onze bijvriendelijke bloemzaadzakjes werden er 40.000 besteld via internet. Ook de berichten op de site over de activiteiten van de Nacht van de Nacht en de klimaattop in Kopenhagen kregen veel aandacht. Nieuws en persberichten vormen ook een belangrijk deel van de content op de website. De top drie van best gelezen persberichten in 2009: • Groen Plan levert duizenden banen op (15 januari) • Auto’s AutoRAI zijn viezer dan andere nieuwe auto’s (10 april) • Crisis- en herstelwet is spierballentaal ten koste van mens en milieu (14 september) Deze successen sterken ons in de overtuiging dat een crossmediale aanpak ons de handvatten biedt om in de toekomst effectief en efficiënt te communiceren met onze achterban.

Fondsenwerving In 2009 ontvingen we belangrijke bijdragen uit fondsen en het bedrijfsleven. ASN Bank en Eneco steunden opnieuw Zeekracht, Rabobank, Athlon Carlease en Logica waren hoofdpartners van c,mm,n 2.0 en het Prins Bernard Cultuur Fonds steunde de Nacht van de Nacht. Ook was er ondersteuning vanuit het Europafonds voor onze TOP10 cyberactie en ontvingen we een gift van de afdeling Proces Chemie Research Development van het farmaceutische bedrijf Schering-Plough. Al deze bijdragen hebben gezamenlijk geresulteerd in een bedrag van 379.204 euro aan inkomsten, exclusief de belangrijke jaarlijkse bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. De daling ten opzichte van voorgaande jaren is in belangrijke mate het gevolg van het wegvallen van het VSB-fonds als financier en van de doorwerking van de economische crisis.

500.000 500

432.091

450.000

413.906

383.219

400.000 400 350.000

321.271

310.175

300.ooo 300

276.044

241.985

250.000 200.000 200

152.629

241.656

137.548

150.000 100.000 100 50.000

2005

2006

Bedrijven en organisaties 2006

2007

2008

2009

Fondswervende instellingen 2009 2008

2010 Voor 2010 en de jaren daarna formuleerden we een acquisitieplan. Een van de belangrijkste kernpunten: meer samenwerking met bedrijven. Daarnaast benaderden we met succes nieuwe fondsen. We sloten samenwerkingsovereenkomsten met ondermeer Cono (moederorganisatie van ondermeer Beemster Kaas) en Albert Heijn over duurzaamheid en energie. Ook dienden we een succesvolle projectaanvraag in bij het Adessium fonds. Dat zal resulteren in een toename aan inkomsten.

Doorn:

‘ Het gaat niet goed met ons milieu en daar wil ik wat aan doen’ Judith Doorn werd in 2009 donateur van N&M “Ik was al donateur van het WNF, maar het gaat zo slecht met het milieu dat ik meer wilde doen. Dus ben ik ook donateur geworden van Natuur en Milieu. Die organisatie kende ik al beroepsmatig. Ik ben projectleider in de bouw en adviseur duurzaam bouwen bij een vastgoedadviesbureau en had al eens een rapport van de site gedownload.” “De natuur en het milieu gaan me aan het hart. Ik rij niet voor niets in een hybride auto. En mijn vakmatige betrokkenheid bij duurzaam bouwen komt voort uit persoonlijke interesse. Wist je trouwens dat het op dit moment alleen goed gaat met architectenbureaus die zich richten op duurzaam bouwen? Dat bewijst dat er voor duurzaamheid ook gewoon een markt is.” “Ik moet wel eerlijk zeggen dat mijn beeld van Natuur en Milieu nog niet zo helder is. Ik weet niet precies wat ze doen. Daar wil ik me meer in verdiepen. Ik zou bijvoorbeeld wel betrokken willen zijn bij dat O-team. Als inhoudelijk deskundige kan ik vast mijn steentje bijdragen.” “Wat ik zie en hoor van Natuur en Milieu bevalt me. Ik vind het erg goed dat ze op basis van argumenten werken en zich constructief opstellen. En ik vind het goed dat Natuur en Milieu de samenwerking zoekt met het bedrijfsleven. Want uiteindelijk moet daar de vernieuwing vandaan komen. Zo’n partnerschap kan de broodnodige duurzame innovatie enorm stimuleren.” “In de onderwerpen die Natuur en Milieu op de agenda zet, kan ik me goed vinden. Zeekracht, met Beau van Erven Dorens? Dat is echt een goed en concreet initiatief. Ook het bestrijden van de leegstand en verloedering van bedrijventerreinen spreekt me aan. We moeten in Nederland zuinig zijn met de ruimte. Een leuke actie vond ik vorig jaar die voor de redding van de bijen.” “Van de milieuorganisaties is Natuur en Milieu niet de bekendste. Maar ik betwijfel of het erg is. Iedere milieuorganisatie heeft zijn eigen kwaliteiten en Natuur en Milieu krijgt achter de schermen veel voor elkaar. Heel anders dan bijvoorbeeld Greenpeace, die ik overigens ook steun. Zolang de mensen van Natuur en Milieu hun werk kunnen blijven doen, hoeft dat voor mij niet te veranderen. Gewoon lekker doorgaan zo.”

Postcodeloterij Net als in voorgaande jaren ontvingen we in 2009 met 2 miljoen een aanzienlijke bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Naast deze vaste bijdrage steunde de Postcode Loterij ons met Zeekracht. Dankzij deze steun heeft Zeekracht het Masterplan â&#x20AC;&#x2DC;Zeekrachtâ&#x20AC;&#x2122; ontwikkeld door O.M.A. uit kunnen brengen en een succesvolle wervingscampagne opgezet. Ook is Stichting Doen een van de vaste partners van Zeekracht.

Donateurs Donateurs waren ook in 2009 belangrijk voor Natuur en Milieu. Niet alleen voor de voortgang van projecten en het maatschappelijk draagvlak, ook uit financieel oogpunt in spannende economische tijden. Natuur en Milieu legde in 2009 de focus op het vergroten van de achterban en het versterken van de relatie met bestaande donateurs. Daardoor konden we meer mensen betrekken bij onze projecten. Het aantal donateurs groeide met 597 naar 5.540. De donateurs droegen in totaal 180.771 euro bij. In vergelijking met voorgaande jaren ontvingen we in 2009 meer en hogere donaties uit nalatenschappen. Een enorme nalatenschap van meer dan 600.000 euro resulteert in een uitzonderlijke stijging van onze inkomsten ten opzichte van de afgelopen 5 jaar. De groei in het aantal donateurs en de opbrengst uit donaties kwam tot stand doordat we meer mailings verstuurden en door de werving van nieuwe donateurs beter te integreren in projecten. In 2010 breiden we deze activiteiten uit. Ook zullen we de mogelijkheid om Natuur en Milieu op te nemen in een testament meer onder de aandacht brengen, onder andere door onze deelname aan de Campagne Nalaten.

800

800.000

741.057

700

700.000

600

600.000

500

500.000

400

400.ooo

300

300.000

200

200.000

176.393

197.014

172.864

180.771 157.488

100

100.000 15.089

2005

5.218 2006

Nalatenschappen

14.841 2007

27.028 2008

2009

Donaties, giften en schenkingen

Vrijwilligers en O-team

Klantgericht aan de slag

In 2009 meldden zich diverse enthousiaste vrijwilligers. Vijf van hen werkten voor de donateursadministratie en de publieksservice. Daarnaast zette een ervaren professional zich in om onze bedrijfsprocessen efficiënter en effectiever te organiseren.

Natuur en Milieu vindt het belangrijk snel en persoonlijk antwoord te geven op vragen en aanmeldingen van donateurs. Het efficiënt en effectief afhandelen van vragen en aanmeldingen staat binnen de donateursadministratie centraal. In 2009 begonnen we een databaseanalyse, zodat we onze processen efficiënter kunnen inrichten en als Natuur en Milieu slagvaardiger en klantgerichter kunnen reageren.

Dankzij onze vast groep vrijwilligers, verenigd in het O-team, konden we eenvoudig en efficiënt onderzoek (laten) uitvoeren naar milieubeleid in de praktijk en onze achterban mee laten denken over ons. Het O-team benaderde ondermeer bedrijven met het verzoek om voor de Nacht van de Nacht het licht te doven en dacht mee over de ledenwerving voor Zeekracht. In 2010 zet Natuur en Milieu in op uitbreiding van het aantal O-teamleden en het versterken van de relatie met het O-team. Dat doen we bijvoorbeeld door een online ontmoetingsplaats voor het O-team te ontwikkelen.

In 2009 namen ruim 1.200 mensen contact op met onze publieksservice. Via telefoon, brieven en vooral via email reageerden ze op projecten en stelden vragen. De meeste vragen gingen over campagnes en projecten. De top drie van vragen in 2009 bestond uit: vragen/reacties op de Nacht van de Nacht, onze Top10 zuinige apparaten en het bijenproject. Andere vragen waren soms zo specifiek dat Natuur en Milieu deze niet kon beantwoorden. In die gevallen verwezen we de vragensteller door naar andere, gespecialiseerde instanties. De publieksservice zag verder een duidelijke terugloop in klachten – 43 tegenover 90 in 2008. Deze terugloop was een gevolg van de verbeterde werkwijze in de donateursadministratie. De norm van publieksservice om binnen vijf dagen te reageren op vragen en verzoeken, werd in verreweg de meeste gevallen gehaald.

In 2010 zal de publieksservice de ingezette automatisering verbreden om mensen nog beter te woord te kunnen staan.

Fotograaf: Roy Beusker

‘ Natuur en Milieu moet mensen op weg helpen’ Nationale Postcode Loterij is een belangrijke partner “De Minister van Justitie heeft, mede ingegeven door ontwikkelingen in Europa en door inzichten in de consultatieronde, eind 2008 laten weten de invoering van een nieuwe kansspelwet even op de lange baan te schuiven. Wel kondigde hij aan bepaalde onderdelen uit het eerdere concept van deze wet versneld te willen invoeren. Dit leidde ertoe dat eind 2009 een wetsvoorstel voor de oprichting van een kansspelautoriteit naar de Tweede Kamer is gestuurd. Deze gaat zich bezighouden met de uitvoering, het toezicht en de handhaving op het gebied van kansspelen. Voor andere onderdelen uit de concept wet, zoals een level playing field tussen loterijen, de wijze van vergunningverlening en de verdeling van loterijopbrengsten, heeft de minister nog geen oplossing. Eind december 2009 heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen waarin de regering wordt opgeroepen om voor 1 april 2010 de samenhangende, gerichte keuzes in het kansspelbeleid aan de Kamer voor te leggen. Natuur en Milieu hoopt dat eventuele wijzigingen de loterijen, die als missie hebben fondsen te werven voor goede doelen, voldoende ruimte laten om te kunnen opereren. Net als voorgaande jaren zullen wij via het Goede Doelen Platform de Goede Doelen Loterijen ondersteunen om dit te bereiken. Zonder de Nationale Postcode Loterij zouden wij vele van onze initiatieven immers niet (goed) kunnen realiseren!”

Boudewijn Poelmann, voorzitter Nationale Postcode Loterij Elk jaar krijgt Natuur en Milieu een financiële bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Zo ook in 2009. “Natuur en Milieu is een enthousiaste en waardevolle club”, vindt Postcode Loterijvoorzitter en oprichter Boudewijn Poelmann. “Maar ze zouden meer mensen op weg kunnen helpen met praktische tips en adviezen.” “De Postode Loterij is de grootste vernieuwing op loterijgebied in 400 jaar. Een loterij waarbij de winnaars geografisch zijn geconcentreerd, is niet eerder vertoond. Bovendien hebben deelnemers een emotionele band met hun lotnummer, want dat is hun eigen postcode. En àls je wint, win je samen met je buren. Dat maakt het nog leuker! We zijn ook typisch Nederlands, al hebben we onze activiteiten nu ook uitgebreid naar Zweden en Engeland. ” “Als loterij zijn wij uniek omdat wij bezig zijn met de toekomst van de wereld. Geld verdienen, profit maken, is bij ons geen doel op zich. We richten ons in eerste instantie op die andere p’s: people en planet. Daar ligt onze passie. En het is ontzettend leuk om daar samen met een geweldige groep mensen aan te kunnen werken. Ons geheim? We houden allemaal van succes. Zeg nou zelf: wat is er nou leuker dan succes hebben?” “Bij de Postcode Loterij ondersteunen we mooie initiatieven op het gebied van bijvoorbeeld zonne-energie. Maar ik probeer zelf ook zo milieuvriendelijk te leven. Zo wekken we samen met onze twee buren een groot deel van onze energie op met behulp van zonnepanelen. Voor mijn werk moet ik veel vliegen. Daar valt weinig aan te doen. Al compenseren we die vliegreizen natuurlijk wel.” “Natuur en Milieu ken ik al zo lang die club bestaat. Het is geen actiegroep, maar een bedachtzame en betrouwbare organisatie die altijd met goed onderbouwde adviezen komt. Binnen de milieubeweging heeft Natuur en Milieu een eigen positie, ergens tussen Greenpeace en het WNF in.” “Het is wel een beetje een club voor mensen die al bekeerd zijn voor het milieu. Dat is jammer. Ik begrijp niet dat ze maar 5.000 donateurs hebben. Moet je zien hoe het milieu en de natuur leven in Nederland! Eén miljoen leden zou ik een beter aantal vinden.” “Vroeger publiceerde Natuur en Milieu van die handige Top 10-lijstjes die je op weg hielpen als je bijvoorbeeld een nieuwe, energiezuinige ijskast wilde kopen. Maar die lijstjes zie ik niet meer. Die mis ik, mensen praktische tips en adviezen geven over milieuvriendelijke producten, een duurzame leefwijze of energiebesparing is Natuur en Milieu volgens mij op het lijf geschreven.”

Organisatie en Governance

In dit hoofdstuk doen we verslag van het intern functioneren van Natuur en Milieu. Het hoofdstuk begint met het verslag van de Raad van Toezicht over 2009. In dit verslag wordt ook ingegaan op de ontwikkelingen binnen de directie van de organisatie. (De directie van Natuur en Milieu vormt ook het bestuur van de Stichting Natuur en Milieu.) Vervolgens is de samenvatting van de verantwoordingsverklaring van bestuur en Raad van Toezicht opgenomen, gevolgd door de personele samenstelling van de Raad van Toezicht en de directie. Daarna worden de relevante feiten en ontwikkelingen met betrekking tot de medewerkers van Natuur en Milieu neergezet.

Verslag Raad van Toezicht De samenstelling van de Raad van Toezicht bleef op één plek na ongewijzigd. In 2009 werd afscheid genomen van Guus van der Kamp, die vele jaren als penningmeester van het bestuur van Stichting Natuur en Milieu en later als voorzitter van de auditcommissie van de Raad van Toezicht mede gezorgd heeft voor de gezonde financiële huishouding van Natuur en Milieu. De Raad van Toezicht wil ook op deze plek hem daarvoor dank zeggen. Sjoerd van Keulen werd door de Raad van Toezicht benoemd tot zijn opvolger. Sjoerd van Keulen heeft bij diverse banken directie- en bestuursfuncties bekleed. Sinds 2009 is hij voorzitter van het Holland Financial Centre in Amsterdam. De Raad van Toezicht vergaderde in het verslagjaar vijf maal regulier. Bij de vergadering waarin de jaarrekening 2008 werd vastgesteld was de accountant (PriceWaterhouseCoopers) aanwezig om de managementletter toe te lichten. De Raad van Toezicht vergaderde begin 2009 over en ging akkoord met de reorganisatieplannen die de directie van Natuur en Milieu had voorbereid gelet op de ontwikkelingen in de financiën van de organisatie. Verder besprak de Raad van Toezicht het jaarverslag 2008, het jaarplan 2010 en de begroting 2010. Ook werd elke vergadering stil gestaan bij de belangrijkste activiteiten van de organisatie en bij relevante externe ontwikkelingen, met name bij de financiers van Natuur en Milieu. Zo werd onder andere gesproken over het project Zeekracht en de coöperatie Zeekracht, de c,mm,n 2.0, de klimaatconferentie in Kopenhagen, het Haagse beleid en de veranderingen in de subsidieregeling SMOM. Ook evalueerde de Raad van Toezicht de directie en zijn eigen functioneren.

De Raad van Toezicht keurde de verantwoordingsverklaring goed. Daarin leggen het bestuur en de Raad van Toezicht verantwoording af over de uitvoering van drie principes: 1. O nderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren. 2. Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen. 3. Optimaliseer de omgang met belanghebbenden. De samenvatting van deze verantwoordingsverklaring is hieronder opgenomen. In vervolg op gesprekken van de Raad van Toezicht met de leden van de directie over hun samenwerking besloot zakelijk directeur Ronald Messelink op 30 november 2009 zijn functie neer te leggen. Vanaf die datum bestaat het bestuur en dus de directie van Natuur en Milieu uit één persoon, de algemeen directeur. Dat was tot mei van dit jaar Mirjam de Rijk. Zij legde haar functie toen neer vanwege haar benoeming tot wethouder in de gemeente Utrecht. De Raad van Toezicht benoemde vervolgens, na overleg met het management en de ondernemingsraad, Wibo Koole tot tijdelijk bestuurder en algemeen directeur ad interim . Op het moment van benoeming was Wibo Koole werkzaam binnen Natuur en Milieu als door de directie ingehuurde extern procesbegeleider voor het opstellen van de nieuwe meerjarenstrategie van de organisatie. De Raad van Toezicht hoopt medio 2010 de benoemingsprocedure voor een nieuwe algemeen directeur af te kunnen ronden. De leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen vergoeding voor hun werkzaamheden. Tot slot dankt de Raad van Toezicht de leden van de directie en de medewerkers van Natuur en Milieu voor hun inzet voor de organisatie in 2009. Namens de Raad van Toezicht, Utrecht, 17 mei 2010 Marike van Lier Lels voorzitter

Samenvatting verantwoordingsverklaring In deze verantwoordingsverklaring leggen het bestuur en de Raad van Toezicht verantwoording af over de uitvoering van drie principes: 1. O nderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren. 2. Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen. 3. Optimaliseer de omgang met belanghebbenden. 1. Toezicht houden, besturen en uitvoeren De directie van Natuur en Milieu bestond op 31 december 2009 uit één persoon. De directie vormt ook het bestuur van de Stichting. De leden van het bestuur worden benoemd, geschorst en ontslagen door de Raad van Toezicht. De benoeming geschiedt voor de duur van de arbeidsovereenkomst, waarbij de leden van het bestuur terstond herbenoembaar zijn. De Raad van Toezicht houdt toezicht op het bestuur. De Raad van Toezicht vergadert minimaal vier maal per jaar. In het verslag van de Raad van Toezicht in dit jaarverslag beschrijft de Raad van Toezicht hoe in 2009 invulling is gegeven aan zijn rol. Het beleid van de Stichting zoals vormgegeven door directie en managementteam wordt getoetst door de Raad van Toezicht. Hiertoe wordt elke drie jaar door de directie en het managementteam een meerjarenbeleidsplan opgesteld. De Raad van Toezicht bespreekt dit beleidsplan, toetst het, onder andere aan de doelstellingen geformuleerd in de statuten van de Stichting, en accordeert het. Het meerjarenbeleidsplan wordt jaarlijks omgezet in een jaarwerkplan. Ook dit jaarwerkplan wordt besproken met de Raad van Toezicht. Enige malen per jaar rapporteert de directie aan de Raad van Toezicht op hoofdlijnen de stand van zaken rond de uitvoering van de in het jaarwerkplan opgenomen projecten en programma’s. De rapportage betreft zowel inhoud als financiën.

zowel financieel als inhoudelijk, op de projecten wordt op vaste momenten tegen het licht gehouden. In de reguliere monitoring worden alle projecten gescoord op inhoud, financiën, en doorlooptijd. Voor projecten die gefinancierd zijn met overheidsgelden wordt, conform de subsidievoorwaarden, een halfjaarlijkse of jaarlijkse rapportage opgesteld. Deze kan zowel inhoudelijk als financieel zijn. Natuur en Milieu laat de effectiviteit van haar werk regelmatig (door externen) evalueren. In het verslagjaar heeft Natuur en Milieu haar werkzaamheden op het thema natuur tegen het licht gehouden. 3. Relaties met belanghebbenden Lobby en beleidsbeïnvloeding zijn kernactiviteiten van Natuur en Milieu. Communicatie met belanghebbenden is daarbij cruciaal. Wij communiceren dan ook intensief met vele verschillende partijen in politiek, bedrijfsleven en media. Andere belanghebbenden van de Stichting zijn onder andere financiers, samenwerkingspartners, en donateurs. Aan hen wordt onder andere informatie verstrekt in de volgende vormen: • Aan financiers in de vorm van tussen- en eindverslagen, al dan niet voorzien van een accountantsverklaring. • Aan donateurs onder andere in de vorm van het Jaarverslag, voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring en de Jaarbrief. • Aan samenwerkingspartners in de vorm van bijeenkomsten, overleggen en schriftelijke rapportages. Ideeën, opmerkingen, wensen en klachten van belanghebbenden – niet zijnde subsidieverstrekkers – kunnen gericht worden aan de publieksservice van Natuur en Milieu (info@ natuurenmilieu.nl). De reacties worden in een register vastgelegd en verdeeld over en afgehandeld door de team(s) waar ze betrekking op hebben. De afhandeling wordt gemonitord.

2. Besteding van de middelen Bij het meerjarenbeleidsplan hoort een meerjarenbegroting. De meerjarenbegroting wordt jaarlijks omgezet in een jaarbegroting. In de jaarrekening vindt u de begroting voor 2009. Natuur en Milieu is een projectenorganisatie. De voortgang, 39

Functies en nevenfuncties Raad van Toezicht Naam Raad van Toezicht

Marike van Lier Lels (Voorzitter)

Dagelijkse functie

Professioneel bestuurder

Guus van der Kamp (Penningmeester)

Relevante nevenfuncties

Aftredend

Lid van de RvC van KPN, USG People, TKH, Maersk Nederland; Lid Raad voor Verkeer en Waterstaat; Lid Adviesraad Wetenschap en Technologie Beleid; Lid Audit Cte van de Algemene Rekenkamer

November 2016

Bestuurslid Stichting Pensioenfonds Natuurmonumenten; Bestuurslid Koninklijk Nederlands Insituut voor Onderzoek der Zee

Juli 2009

Sjoerd van Keulen (Penningmeester)

Voorzitter Holland Financial Centre Bestuurslid van Stichting Health Isurance Fund; Lid van de Raad van Toezicht van het WNF; Adviseur van PharmAcces Foundation

December 2013

Annette Augustijn-van Buuren (Lid)

Directeur Water en Scheepvaart Rijkswaterstaat Oost Nederland

December 2011

Gerard Jutten (Lid)

Programmamanager Gemeente Enschede

Lid Raad van Toezicht Veldwerk Nederland

December 2011

Pierre Hupperts (Lid)

Adviseur MVO

President-commissaris bij Agrofair; Voorzitter van Stichting YOI, platform voor hippe en eerlijke kleding

Februari 2015

Marjan Minnesma (Lid)

Director Dutch Research Institute for Transitions

Directeur Stichting Urgenda

Februari 2015

Directie

Uit dienst

Ronald Messelink

Directeur

Raad van Commissarissen Triple Jump BV, Lid Raad van Toezicht van Triple Jump Advisory Services, Boardmember Global Call to Action against Poverty (GCAP)

November 2009

Mirjam de Rijk

Algemeen directeur

Raad van Advies ASN bank Strategische Advies Raad TNO

Mei 2010

De economische crisis ging ook aan ons niet ongemerkt voorbij. In de eerste helft van 2009 jaar zagen we aankomen dat de inkomsten achter zouden blijven bij de begroting. Daarom voerden we, na een positief advies van de ondernemingsraad, een reorganisatie door, gevolgd door een organisatiewijziging. De consequentie was dat op 31 december 2009 73 medewerkers in dienst waren van Natuur en Milieu, exclusief vier oproepcontracten. De bezetting was hiermee tien medewerkers lager dan een jaar eerder. Omgerekend naar voltijdbanen (fte) was de personeelsbezetting 56,06 fte, een daling van zes fte’s ten opzichte van de 62,06 fte in 2008. Er werkten op 31 december, 34 mannen en 39 vrouwen bij Natuur en Milieu. Het percentage mannen steeg licht. Het aantal fulltimers (40 uur) was vijf, het aantal parttimers (minder dan 40 uur per week bedroeg 68). Een groot deel van de medewerkers werkt vier dagen per week.

Het organisatieschema per 31 december

Directie

Communicatie & Fondsenwerving

Directiesecretaris

Personeel & Organisatie

Financiën

Facilitaire

ICT

Dienst

Ruimte & Mobiliteit

Klimaat & Energie

Economie Landbouw & Industrie

De gemiddelde leeftijd nam in 2009 toe tot 45,7 jaar, als gevolg van de uitstroom van een aantal relatief jonge mensen. De leeftijdsopbouw in percentages was als volgt: 60 tot6065tot 65 55 tot5560tot 60 50 tot5055tot 55 45 tot4550tot 50 40 tot4045tot 45 35 tot3540tot 40 30 tot3035tot 35 25 tot2530tot 30

Opbouw van dienstjaren, procentueel verdeeld: Van de 73 medewerkers op 31 december 2009 hebben er zestig een contract voor onbepaalde tijd en dertien een contract voor bepaalde tijd. Incidenteel werden oproepkrachten ingezet, voornamelijk om pieken in het werk op te vangen. Eind 2009 waren vier oproepkrachten werkzaam, drie vrouwen en een man.

40 40 35 35 30 30 25 25 20 20 15 15 10 10 55 0 0

Man vs Vrouw

34 42

0-1

1-5

5 - 10

10 - 15

15 - 20

20 - 25

25 jaar en meer

Het personeel van Natuur en Milieu is hoog opgeleid. Een aanzienlijk deel van onze medewerkers heeft een academische opleiding. Er werkten op 31 december 2009 34 mannen en 39 vrouwen.

Vacatures In 2009 ontstonden de volgende vijf vacatures als gevolg van vervanging, waarvan er twee werden vervuld door vrouwen en drie door mannen: • Beleidsmedewerker K&E • Receptioniste/telefoniste • Hoofd ICT • Teammanager ELI • Hoofd Financiën

Uitstroom In 2009 verlieten twaalf medewerkers Natuur en Milieu. Daarvan hadden vier medewerkers een contract voor onbepaalde tijd en acht een tijdelijke arbeidsovereenkomst. Stagiaires Wij willen stagiaires graag een kans geven een deel van hun opleiding bij ons te volgen. In 2009 hadden we dertien stagiaires. Dit betrof met name studenten van een HBO-opleiding of universiteit. Vrijwilligers In totaal werkten in 2009 negen vrijwilligers op ons kantoor. Zij droegen vooral hun steentje bij op de afdeling Communicatie en Fondsenwerving, waar ze onder andere enthousiast onze donateurs te woord stonden en een grote bijdrage leverden aan het succes van Zeekracht.

Competentiemanagement In 2009 begonnen we met de invoering van competentiemanagement. Alle functiebeschrijvingen werden geactualiseerd en aangevuld met competenties. De doelstellingen van competentiemanagement zijn dat de competentieontwikkeling van medewerkers beter aansluit bij de organisatiebehoefte en dat medewerkers meer zicht krijgen op hun competenties en zich verder kunnen ontwikkelen. Ziekteverzuim Per 1 augustus 2009 ging Natuur en Milieu een samenwerkingsverband aan met een zelfstandig gevestigde bedrijfsarts. Grote voordelen hiervan zijn dat deze toegankelijk is, mede door spreekuur bij ons op kantoor te houden. Het ziekteverzuimpercentage bedroeg 2,9 procent. Er waren in totaal 126 ziekmeldingen, waarvan 109 korter dan een week. In totaal werden 650 dagen verzuimd, 65 procent kwam voor rekening van de vrouwelijke medewerkers en 35 procent voor de mannen. Opleidingen Net als in voorgaande jaren werd in 2009 2,3 procent van de loonsom besteed aan opleidingen. Vervoer Ook in 2009 kwamen medewerkers zonder uitzondering per trein, bus, tram of fiets naar hun werk. Dat stimuleren we met NS-jaarkaarten tegen een gereduceerde prijs, een fiscaal gunstig fietsenplan en niet in de laatste plaats door de ligging van ons kantoor: in hartje Utrecht.

De Ondernemingsraad in 2009 De economische ontwikkelingen in de wereld gingen niet voorbij aan het werk van de ondernemingsraad van Natuur en Milieu. Enkele maanden nadat de onderhandelingen over de aanpassingen van de salarissen per 2009 waren afgerond, ontving de ondernemingsraad van de directie een adviesaanvraag. Onderwerp: een pittige reorganisatie met pijnlijke maatregelen. Om te komen tot een breed gedragen advies, zocht de ondernemingsraad actief contact met de medewerkers van Natuur en Milieu. Uit een goed bezochte bijeenkomst die de ondernemingsraad organiseerde, kwam een zestal werkgroepen voort die de diverse aspecten van het directieplan onder de loep namen. Dankzij de gemeenschappelijke inspanningen was de ondernemingsraad in staat een onderbouwd advies uit te brengen, waarin de belangen van de medewerkers zo goed als mogelijk werden behartigd. De directie nam het advies bijna volledig over in haar reorganisatiebesluit. Andere zaken die dit jaar aan de orde kwamen, waren de actualisering van de arbeidsvoorwaardenregeling, de invoering van competentiemanagement en de aanpassing van de functiebeschrijvingen. Bij de standpuntvorming over deze onderwerpen werd opnieuw samengewerkt met medewerkers buiten de ondernemingsraad. Over het instemmingsverzoek dat de directie eind 2009 indiende om de methodiek van functionerings- en beoordelingsgesprekken aan te passen, wordt in 2010 besloten. Buiten de zes reguliere vergaderingen van de ondernemingsraad en het daaraan gerelateerde overleg met de directie, kwam de OR in het verslagjaar vaak ad hoc bijeen. In februari volgden alle raadsleden een tweedaagse cursus over taken, rechten en plichten zoals die zijn vastgelegd in de Wet op de Ondernemingsraden.

Jaar

rekening 1 Directieverslag jaarrekening

2 Jaarrekening 2009 2.1 Balans per 31 december 2009 2.2 Staat van baten en lasten over het boekjaar 2009 2.3 Kasstroomoverzicht 2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling 2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2009

49 50 51 52 53

3 Bijlagen jaarrekening 3.1 Begroting 2010 3.2 Accountants verklaring

54 55

In dit hoofdstuk gaat het om de cijfers in de vorm van de verkorte jaarrekening 2009. Het hoofdstuk opent met het directieverslag bij de jaarrekening en vervolgens komen de hoofdlijnen uit de jaarrekening aan de orde. De volledige jaarrekening 2009 van Natuur en Milieu is te vinden op de website van de organisatie, zie www. natuurenmilieu.nl.

1 Directieverslag Jaarrekening Algemeen 2009 kon Natuur en Milieu afsluiten met een positief saldo van € 175.091, dankzij substantieel hogere, maar wel incidentele baten uit eigen fondsenwerving. De kosten bleven in lijn met de begroting. Gecorrigeerd voor enkele incidentele baten en lasten zou het jaar met een klein negatief resultaat gesloten zijn. Baten De totale baten namen in 2009 toe met 15% van € 6,548 miljoen naar € 7,540 miljoen. De baten eigen fondswerving, subsidies van overheden, baten uit beleggingen en overige baten namen toe. Alleen de baten uit acties van derden namen af in 2009. De toename van de baten uit eigen fondswerving is vrijwel volledig toe te wijzen aan baten uit nalatenschappen. In 2009 ontving Natuur en Milieu € 741.057 uit nalatenschappen. Daarnaast nam het aantal donateurs licht toe, maar nog niet tot de gewenste aantallen. Het streven blijft derhalve om deze basis te vergroten. De subsidies van overheden zijn iets toegenomen van € 3,287 miljoen tot € 3,584 miljoen. Daarbinnen nam het aandeel van LNV af, dat van Verkeer en Waterstaat toe en nam vooral het aandeel uit overige ministeries en Europa toe. Wij werken er hard aan het aandeel “Europa” van onze baten verder te vergroten. Het percentage inkomsten afkomstig van de twee grootste financiers, het ministerie van VROM en de Nationale Postcode Loterij, daalde in 2009 naar 59,5% (2008: 70%). Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de groei van de baten uit eigen fondsenwerving. Het resultaat uit beleggingen was in 2009 positief en heeft een deel van het verlies uit het ‘crisisjaar’ 2008 kunnen compenseren. De intensivering in de commerciële kracht van de organisatie is in 2009 doorgezet. Er is geïnvesteerd in de medewerkers en de structuur van fondsenwerving. Sinds medio 2009 nemen de resultaten uit deze activiteiten toe en dat geeft goede verwachtingen voor de te behalen resultaten in 2010 en 2011. Lasten De totale kosten van fondsenwerving bedroegen over 2009 € 71.945 (2008: € 66.161). De ‘kosten eigen fondsenwerving’ uitgedrukt in procenten van de baten uit eigen fondsenwerving bedroegen over 2009: 6,1% (2008: 15,0%). Het gemiddelde percentage ‘kosten eigen fondsenwerving’ over de afgelopen 3 jaar blijft onder de 25% overeenkomstig de voorwaarden die het Centraal Bureau Fondsenwerving stelt aan de Keurmerkhouders. Het lage % in 2009 is vooral te danken aan de hoge opbrengsten uit nalatenschappen. Echter, ook zonder deze baten zou het % ruim onder de 25% zijn gebleven (namelijk 17,0%). Hiermee is zichtbaar dat Natuur en Milieu zich niet afhankelijk maakt van incidentele baten uit eigen fondswerving. De post ‘Kosten Beheer en Administratie’ bedroeg in 2009 € 426.726 (2008: € 454.412). In een percentage van de totale lasten bedragen de kosten Beheer en Administratie 5,8% (2008: 6,9%). Dit percentage

is vooral afgenomen doordat de som der lasten, waartegen de kosten beheer en administratie worden afgezet, in 2009 weer veel hoger ligt dan in 2008 door een aantal grote lasten in 2009. Een percentage rond de 7% is gebruikelijk voor middelgrote fondsenwervende instellingen. Balans De continuïteitsreserve nam toe van € 1,669 miljoen tot € 1,900 miljoen. Dat is 34% van de exploitatiekosten van de organisatie, en daarmee ruim onder het door de commissie Herkströter voorgestelde maximum voor fondsenwervende instellingen van 1,5 keer de kosten van de organisatie. De reserve is wel aan de lage kant, en wij streven er dan ook naar om de continuïteitsreserve te laten toenemen. Wij schatten echter evenals vorig jaar in dat dit in absolute termen niet mogelijk zal zijn. Het balanstotaal is in 2009 sterk gedaald van € 6,279 miljoen tot € 4,674 miljoen. Dit wordt vooral veroorzaakt door de afname van een aantal grote projecten in het onderhanden werk. Dit betroffen overigens vooral projecten met een grote doorstroom van externe kosten. Dit heeft effect op zowel de nog te ontvangen subsidies onder de overige vorderingen en de nog te besteden projectgelden onder de overige schulden. De beleggingenportefeuille van Natuur en Milieu is in 2009 weer deels hersteld, maar nog niet op het niveau van voor de economische crisis. Alle beleggingen van Natuur en Milieu zijn duurzaam. Het niet-vastrentende deel ultimo 2009 uitgedrukt in % van de continuïteitsreserve bedraagt 17,4% (2008: 19%) en is belegd in het ASN aandelenfonds. Het vastrentende deel ultimo 2009 uitgedrukt in % van de continuïteitsreserve bedraagt 12,7% (2008: 11,2%) en is belegd in het ASN obligatiefonds. Vooruitblik 2010 2010 wordt voor Natuur en Milieu een jaar met twee gezichten. Enerzijds zal het een jaar zijn vergelijkbaar met voorgaande jaren. De begroting voor 2010 laat zien dat dit boekjaar vergelijkbare inkomsten en uitgaven zal kennen als 2009. De afnamen van de totale inkomsten en uitgaven worden voornamelijk veroorzaakt doordat we in 2010 minder projecten uitvoeren met externe kosten. Anderzijds wordt 2010 voor Natuur en Milieu een jaar van veranderingen. Het ministerie van VROM heeft de subsidieregeling SMOM aangepast en dit pakt voor Natuur en Milieu ongunstig uit. Hierdoor staan de inkomsten vanaf 2011 sterk onder druk, waardoor wij met een kleinere organisatie aan onze doelstellingen zullen moeten werken. Een zware klus, waarbij de stichting wel kan voortbouwen op de ingezette lijn naar professionalisering van de fondsenwerving en waarbij wordt gestreefd naar een bredere basis uit donateurs en sponsoring door en samenwerking met bedrijven. Inmiddels is tevens een nieuwe strategie uitgezet Medewerkers De kennis, kunde en inzet van de medewerkers vormen de kracht van Natuur en Milieu. Zij hebben het afgelopen jaar weer met grote bevlogenheid gewerkt aan een mooie en gezonde wereld. We hebben met elkaar met prachtige en succesvolle projecten bijgedragen aan onze missie. De directie spreekt hiervoor haar grote waardering uit. Wibo Koole

algemeen directeur

2.1 Balans

ref.

31 december 2009

31 december 2008

Activa MateriĂŤle vaste activa (voor bedrijfsvoering) Vorderingen en overlopende activa Effecten Liquidemiddelen

2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4

781.735 2.597.568 572.340 722.075

798.723 3.981.653 512.825 985.924

5.480.402 4.876.803

Totaal

4.673.718

6.279.125

- Reserves . ContinuĂŻteitereserve . Bestemmingsreserves . Overige reserves

1.899.588 288.196 44.752

1.669.249 388.196 -

2.232.536 2.057.445

Passiva Reserves en fondsen

2.5.5

Voorzieningen

152.769

141.897

Langlopende schulden

2.5.6

Kortlopende schulden Totaal

2.5.7

2.288.413 4.079.783

4.673.718

6.279.125

2.2 Staat van baten en lasten

ref. Werkelijk 2009 Begroot 2009 Werkelijk 2008 Baten: - Baten uit eigen fondsenwerving - Baten uit acties van derden - Subsidies overheden - Baten uit beleggingen - Overige baten

2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4 2.6.5

1.185.507 2.482.746 3.584.134 59.515 228.567

596.947 440.858 2.760.000 2.758.794 3.800.000 3.287.097 20.000 -102.004 150.000 163.456

Som der baten

7.540.469

7.326.947 6.548.202

Lasten: Besteed aan doelstellingen 2.6.6 - Communicatie en Fondswerving - Strategie - Economie, Landbouw en Industrie - Klimaat en Energie - Natuur en Landbouw - Ruimte en Mobiliteit

952.673 545.470 731.914 1.662.657 882.269 1.982.724

1.410.711 336.614 885.770 1.598.094 1.120.470 1.243.658

6.757.707

6.668.359 5.996.609

Werving baten 2.6.7 - Kosten eigen fondsenwerving - Kosten acties derden

71.945 109.000

78.788 97.575

66.161 93.027

180.945

176.363

159.188

Beheer en administratie 2.6.8 - Kosten beheer en administratie

426.726

437.001

454.412

Som der lasten

7.365.378

Resultaat

175.091

45.224

-62.007

Toevoeging/ontrekking aan: - Continu誰teitsreserve

230.339

80.000

54.937

- Bestemmingsreserves Reserve waardeverschillen beleggingen Reserve Automatisering Reserve Huisvesting Reserve Extra projecten

44.752 -100.000 - -

- -34.775 - -

-116.944 -

175.091

45.225

-62.007

1.019.587 573.758 2.041.128 1.149.791 1.212.345

7.281.723 6.610.209

Resultaat bestemming 2008

2.3 Kasstroomoverzicht 2009 (volgens de indirecte methode) (de cijfers tussen haakjes verwijzen naar de toelichting) bedragen * â&#x201A;Ź 1.000 Kasstroom uit operationele activiteiten 2009

2008

Bedrijfsresultaat Aanpassingen voor: - Afschrijvingen

175

-62

203

194

Veranderingen in werkkapitaal - Kortlopende vorderingen (1) - Kortlopende schulden (2) - Voorzieningen - Onderhandenwerk

1.384 -28 - -1.810

-870 57 440

-453

-373

Kasstroom uit bedrijfsoperaties

-75

-241

Kasstroom uit operationele activiteiten

-241

-783

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiĂŤle vaste activa Desinvesteringen in materiĂŤle vaste activa Aankopen beleggingsportefeuille Verkoop uit beleggingsportefeuille Mutatie waardering beleggingsportefeuille

-186 - -15 - -45

-103 -17 140 119

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Opname leningen o/g Aflossing leningen o/g

-246

139

75 -18

78 -

Toename/Afname geldmiddelen

-264

-24

Liquidemiddelen per 1 januari Netto toename/afname

986 -264

1.010 -24

Liquidemiddelen per 31 december

722

986

Toelichtingen 1. Kortlopende vorderingen 01-01 31-12 Te vorderen subsidiegelden 3.341 1.500 3.353 Debiteuren 322 279 322 Overigen 318 818 330 3.982 2.598 4.005 -1.384 afname 2. Kortlopende schulden Crediteuren 771 659 771 Belastingen en premies sv 64 108 64 Overige schulden 978 1.019 978 1.813 1.786 1.813

-28 afname 51

2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling Algemeen Stichting Natuur en Milieu is sinds 1 juli 2007 gevestigd aan de Hamburgerstraat 28a, 3512 NS te Utrecht. De doelstelling van de stichting is: Het leveren van een herkenbare bijdrage aan een duurzame samenleving, nationaal en internationaal. Daarbij zet de stichting zich in voor de economische dimensie van duurzame ontwikkeling (een schoon milieu voor huidige en toekomstige generaties, een rijke natuur en een divers landschap) met oog voor de sociale en economische aspecten ervan en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. Het maken van winst wordt niet beoogd. De statuten van de Stichting zijn voor het laatst gewijzigd op 30 augustus 2007. Vanaf dat moment werkt Natuur en Milieu met een Raad van Toezicht bestuursmodel. Inrichting jaarrekening Als houder, sinds 2003, van het CBF-Keur is de jaarrekening van Stichting Natuur en Milieu ingericht conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen (Richtlijn 650). Grondslagen voor waardering MateriĂŤle vaste activa De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van afschrijvingen gebaseerd op de economische levensduur. Voor meubilair is de economische levensduur gesteld op 5 jaar, voor automatiseringsapparatuur op 3 jaar, en voor interne verbouwingen op 10 jaar. Beleggingen De beleggingen zijn gewaardeerd tegen marktwaarde per balansdatum. Overige activa en passiva Voorzover in het vorenstaande niet anders is aangegeven worden activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde. Hierbij wordt op vorderingen, indien noodzakelijk, een voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid. Grondslagen van resultaatbepaling Het resultaat wordt bepaald als verschil tussen de aan het boekjaar toegerekende baten en de bestedingen over het jaar. De baten uit fondsenwerving worden verantwoord in het jaar waarop de opbrengsten betrekking hebben. Voorzover de baten gebruikt worden voor de (mede)financiering van projecten worden zij verantwoord in de verslagperiode waarin de projectkosten worden gemaakt. Niet bestede projectgelden worden op de balans geactiveerd. 52

Baten uit nalatenschappen worden verantwoord in het boekjaar waarin de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. De kosten worden toegerekend aan de verslagperiode waarop zij betrekking hebben. Verliezen worden genomen zodra deze voorzienbaar zijn. Toelichting op de specificatie en verdeling kosten naar bestemming (2.7.1) De kosten op de kostenverdeelstaat worden als volgt aan de activiteiten toegerekend. - De kosten van Communicatie en Publiciteit worden, met uitzondering van de direct aan eigen fondsenwerving toe te rekenen kosten, verdeeld over de doelstellingen en kosten Beheer en Administratie aan de hand van het aantal werkplekken. - De salariskosten worden toeberekend aan de hand van de medewerkers die werkzaam zijn voor het team dat aan de betreffende activiteit werkt. Verder worden de kosten van ondersteunende diensten, voor zover er een rechtsteeks verband is, gedeeltelijk toegerekend aan de activiteiten. - De overige personele kosten, huisvestingskosten, bureaukosten, organisatiekosten, algemene kosten en afschrijvingen worden verdeeld aan de hand van het aantal werkplekken per doelstelling/activiteit. - Kosten van juridische procedures en teamgeboden activiteiten zijn direct per doelstelling / activiteit toe te rekenen. - MateriĂŤle projectkosten zijn kosten gemaakt door de teams ten bate van een specifiek project. Deze kosten zijn dan ook direct aan de doelstellingen toe te rekenen.

2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2009 2.5.1 MateriĂŤle vaste activa (voor bedrijfsvoering)

Meubilair en inrichting

Automatisering

Verbouwingen

TOTAAL

Stand per 1 januari 2009 Aanschafwaarde Cum. Waardeverm. en afschrijv.

437.655 113.195

224.625 142.991

457.842 65.213

1.120.122 321.399

Boekwaarde per 1 januari 2009

324.460

81.634

392.629

798.723

Mutaties Investeringen Desinvesteringen Afschrijvingen Afschrijvingen desinvesteringen

11.485 - 86.652 -

139.076 - 67.714 -

35.293 - 48.476 -

185.854 202.842 -

Stand per 31 december 2009 Aanschafwaarde Cum. Waardeverm. en afschrijv.

449.140 199.847

363.701 210.705

493.135 113.689

1.305.976 524.241

Boekwaarde per 31 december 2009

249.293

152.705

379.446

781.735

20,0%

33,3%

10,0%

Afschrijvingspercentages

2.5.2 Vorderingen De post kan als volgt worden toegelicht: Debiteuren Te ontvangen subsidies (1) Te ontvangen nalatenschappen Vooruitbetaalde NS-abonnementen Borg frankeermachines Nog te ontvangen rente Fietsproject Overige vorderingen

279.387 1.499.982 599.940 49.958 - 25.877 1.692 140.732

322.338 3.340.944 67.547 19.942 2.572 228.310

2.597.568

3.981.653

Verdeling te vorderen subsidies naar herkomst

3500

Overig

3000

SenterN.

2500

2000

V&W

1500

LNV

1000

VROM

500 0

2005

2006

2007

2008

2009 53

Bijlagen 3.1 Begroting 2010 Baten: - Baten uit eigen fondsenwerving - Baten uit acties van derden - Subsidies overheden - Baten uit beleggingen - Overige baten

1.375.307 2.124.212 3.123.424 10.000 41.500

Som der baten

6.674.443

Lasten: Besteed aan doelstellingen: - Strategie - Communicatie - Economie, Landbouw en Industrie - Ruimte en Mobiliteit - Klimaat - Economie

539.024 1.179.216 1.439.245 1.401.258 1.485.234 885.770

Totaal besteed aan doelstelling Werving baten - Kosten eigen fondsenwerving % van de Baten uit eigen fondsenwerving 8,0% - Kosten van acties derden

6.043.976

110.545 98.444

208.989

Beheer en administratie - Kosten beheer en administratie % van totale lasten 6,3%

421.478

Som der lasten

6.674.443

Resultaat

Overschot/tekort is toegevoegd/onttrokken aan: - Reserve automatisering - Continu誰teitsreserve

3.2 Accountantsverklaring

Colofon • Juni 2010 • Uitgave Stichting Natuur en Milieu • Tekst: Natuur en Milieu i.s.m. Johan Nebbeling • Grafische vormgeving: Ontwerpbureau Wrik (BNO) Utrecht • Druk: Drukkerij Groenewoud BV Ingen • Fotografie: Natuur en Milieu en Adriaan van Dam • Informatie: Publieksservice Natuur en Milieu, 030 233 1328 of info@natuurenmilieu.nl

De Nationale Postcode Loterij steunt Stichting Natuur en Milieu.

Stichting Natuur en Milieu

Postbus 1578 3500 BN Utrecht info@natuurenmilieu.nl www.natuurenmilieu.nl

+31 (0)30 233 1328 Bank 13.19.62.035 KvK Utrecht 41192228

Jaar verslag 2009 Stichting Natuur en Milieu