plot 2012

Magazine

plot

Winter 2012 â‚Ź 8,25

over scenarioschrijven

Waar zijn de filmlobbyisten?

Max Porcelijn: van simpel idee naar Gouden Kalf

Typisch

Anne Barnhoorn

Redactioneel Frank Ketelaar De schrijver dacht: nu eens iets met een happy end, en sloeg het Grote Scenario-lesboek open.

Les één: “Het personage heeft een doel.”

Hmm, dacht de schrijver, wat zou het doel van mijn hoofdpersoon kunnen zijn? De schrijver dacht een tijdje na en kwam op een idee.

Hij wil politicus worden! Drama! Veel conflict, hoge inzet.

De schrijver wreef zich in de handen; hij zat goed, leek het.

Politicus, eens kijken. De schrijver begon steekwoorden en -zinnen op te schrijven. Ambitie, prima! Juichende congressen. Verkiezingen. Beloftes. Kennis van zaken. Zetelwinst.

De schrijver peinsde verder.

Dat Kennis van zaken, daar zette hij tussen haakjes voor: ‘misschien te weinig van’.

Coalitievorming. Radiostilte. Terugkrabbelen. Uitruil. Verloochening van principes, maar dan in andere (betere) woorden. Modern op sociale media zitten en bestookt worden. Gebombardeerd worden tot woordvoerder cultuur. Geen idee hebben waar dat eigenlijk op neerkomt. Gevraagd worden naar laatste filmbezoek (twaalf jaar geleden). Titel niet meer weten. Klemgezet. Niettemin: altijd hakken in het zand. In de krant lezen dat je een lul bent. Op Twitter lezen dat je een lul bent. Op Facebook lezen dat je een lul bent.

De schrijver dacht nog eens na. Dat happy end...

Bloembollenkweker? Ook iemand met een doel.

Inhoud 3 Interview met aanstormend scenarist Anne Barnhoorn 7 Het Netwerk: Anne Zeegers 8 Film en politiek; waar zijn de lobbyisten?

12 To the point: Ruud Schuurman 13 Max Porcelijn kreeg Gouden Kalf voor beste scenario 17 De conceptie: Wie schreef Lawrence of Arabia?

18 Nieuwe trend: scripted reality 21 Jean van de Velde 22 De inspiratie: Nynke de Jong 23 In de diepte: realisme versus geloofwaardigheid 27 Columns Kees Holierhoek en Wim Blaauboer 28 Achter de Schermen: Hedwig Agterbos

Jaargang 22, nummer 4 Winter 2012 Abonnement per jaar € 29,95 (inclusief verzendkosten) Plot wordt uitgegeven door het Netwerk Scenarioschrijvers, De Lairessestraat 125 (Van Deysselhuis) 1075 HH Amsterdam tel: 020-6234296 fax: 020-6247755 e-mail: scenario@vsenv.nl website: www.netwerkscenario.nl Redactie Maarten Almekinders, Rogier de Blok, Anja Francissen (eindredacteur), Bart Juttmann, Frank Ketelaar (hoofdredacteur), Marc Veerkamp Medewerkers aan dit nummer Hedwig Agterbos, Wim Blaauboer, Kees Holierhoek, Nynke de Jong, Mirjam Oomkes, Ruud Schuurman, Jean van de Velde, Anne Zeegers Bureaucoördinatie Marieta van Olphen Vormgeving/opmaak Anton Feddema Druk Raddraaier De volgende Plot verschijnt 21 maart 2013 Kopij inleveren voor 21 februari 2013 Coverbeeld en foto’s Anne Barnhoorn: Peter Dellenbag

De Plot wordt gedrukt met inkten op vegEtale basis

Interview Anne Barnhoorn Door Bart Juttmann

Veelzijdig. Dat is het woord dat opkomt als je kijkt naar het groeiend oeuvre van scenarist Anne Barnhoorn. Ze schreef de sprookjesachtige One Night Stand Alex in Amsterdam, twee afleveringen van de gritty true crime-serie Van God Los en de zeer verschillende Kortjes Zwemparadijs en Kansloos. Haar speelfilmdebuut De ontmaagding van Eva van End, die in wereldpremière ging op het Filmfestival van Toronto, is een tragikomische familiefilm die qua stijl doet denken aan regisseur/scenarist Wes Anderson. Nu werkt ze aan een Nederlandse remake van de Vlaamse succeskomedie Hasta La Vista. Is er zoiets als een typisch Anne Barnhoorn script?

Anne Barnhoorn over De ontmaagding

van eva van end

OP ZOEK NAAR EEN GROTER GEHEEL “De ontmaagding van Eva van End kan niet typischer Anne Barnhoorn zijn,” antwoordt de scenarist. “Deze humor, stijl en manier van met je personages omgaan is heel persoonlijk en precies hoe ik verder zou willen groeien in mijn schrijfcarrière. Ik hou ervan om alle-

daagse dingen uit te vergroten. Hoe het mis kan gaan of net scheef kan lopen.

Dat vind ik interessant. Ik hou niet van verhalen waarbij er een komeet op de aarde afkomt. Ik vind het interessanter als de dingen van binnenuit bij mensen misgaan.”

Plaatsvervangende schaamte De ontmaagding van Eva van End gaat over een disfunctionele familie in een burgerlijke buitenwijk waar alle gezinsleden door hun eigen preoccupaties langs elkaar heen leven. De komst van de beeldschone Duitse uitwisselingsplot 3

Interview Anne Barnhoorn

student Veit gooit alle verhoudingen overhoop. Zelfvertrouwen wordt omver getrokken, relaties komen op losse schroeven te staan. Dochter Eva, waar normaal doorheen wordt gekeken, laat zich gelden. De film bevat hilarische scènes en absurde observaties, die tegelijkertijd heel Hollands en alledaags aanvoelen, zoals een potje spijkerpoepen. De film heeft een dwingende visuele stijl, die anders is dan andere Nederlandse films.

“Toen we Alex in Amsterdam hadden gemaakt, wilden regisseur Michiel ten Horn en ik graag verder met een Oversteek-project. Het verhaal van Alex is heel sprookjesachtig en stijgt ver boven de realiteit uit. We wilden nu een meer volwassen verhaal vertellen. Wel larger than life, maar niet meer zo soft.

We zijn gaan nadenken en heel veel films gaan kijken. We wilden eerst een romantische komedie indienen. Maar toen we aan tafel zaten met Iris Otten van Pupkin Film kwam ineens naar boven dat zowel Michiel als ik ooit een uitwisselingsstudent in huis hadden gehad en dat toen het hele gezin even op zijn kop stond. Dat vonden we een heel spannend uitgangspunt voor een film.

Michiel is fan van The Royal Tenenbaums en ik van Todd Solondz. Qua stijl wilden wij iets daar tussenin. Wat ik zo gaaf vind aan Solondz is dat hij verhalen vertelt die eigenlijk niet kunnen, zoals de pedofiele vader in Hapiness. Dat is not done, maar je moet er toch om lachen en voelt tegelijkertijd plaatsvervangende schaamte. Ook in Welcome to the Dollhouse gebeuren dingen met het jonge meisjes-karakter die veel te ver gaan. Dat vind ik een hele prettige manier van komedie vertellen; geen bananenschilgrappen, maar inhoudelijke humor.

4 plot

Dus zijn we films gaan kijken over families, zoals C.R.A.Z.Y. Ook heb ik Little Miss Sunshine tot op de minuut geanalyseerd. Wat ik moeilijk vond was het schrijven van de plotlijnen van vijf hoofdpersonages en dan nog de verhaallijn van het gezin als geheel én het verhaal van Veit dat daar doorheen laveert.

Ik heb alle scènes op kaartjes uitgeschreven en eindeloos zitten puzzelen om alle verhaallijnen door elkaar te weven.

Zo ben ik in nauwe samenwerking met Michiel en Iris stukje bij beetje tot een script gekomen. Michiel heeft veel situaties ingebracht. Hij heeft veel grapjes aangevuld en details toegevoegd aan de bestaande scènes.”

Onsympathieke personages Een titel als De ontmaagding van Eva van End prikkelt. Zeker als je ziet dat het meisje in kwestie een lelijk eendje is dat

Bij mijn personages heb ik geprobeerd de wanhoop die aan dat handelen ten grondslag ligt, bloot te leggen.

Daarin schuilt hun sympathie.

Ik weet dat als Michiel dat gaat filmen, hij er wat moois van maakt. Ik doe geen suggesties voor camerahoeken, maar als ik iets op een bepaalde manier voor me zie, probeer ik het in het scenario sturend op te schrijven.”

De ontmaagding van Eva van End

wel aan de erg jonge kant is. “Dat je je er een beetje onprettig bij voelt, vind ik wel leuk”, erkent Barnhoorn. “Daarom heb ik een einde verzonnen waar je een klein glimlachje op haar gezicht ziet.

Het was dan niet de meest romantische eerste keer, maar ze heeft het wel gedaan, terwijl al haar veel mooiere klasgenoten het ook wilden. Dat hebben veel tienermeisjes, denk ik. Het was niet leuk, maar je bent er toch trots op.”

Eva’s drive om tegen alle kansen in de beeldschone Veit te verleiden, wekt empathie op. Zo krijgen alle onsympathieke personages in de film iets bijzonders mee wat ze interessant maakt voor de kijker. “Onsympathieke personages vind ik niet moeilijk om te schrijven. Ik vond het wel moeilijk om ze te verdedigen tegenover het Filmfonds. We zijn gewend aan sympathieke personages.

Ik wilde laten zien dat ze vastzaten op een verkeerd zijspoor van het leven.

In het echt handelen mensen vaak ook onsympathiek. Bij mijn personages heb ik geprobeerd de wanhoop die aan dat handelen ten grondslag ligt, bloot te leggen. Daarin schuilt hun sympathie.

Ik wilde een gemiddeld gezin neerzetten, waarin men samenwoont maar tegelijkertijd zijn eigen leven leidt.

Iedereen functioneert, maar is zich niet

bewust van wat in de loop der jaren is scheefgegroeid. Dat vind ik een mooi gegeven, want je bent als gezin toch tot elkaar veroordeeld. Je zit in één huis. Het gezin is de hoeksteen van de samenleving. Maar ondertussen heeft ieder huisje zijn kruisje. Een interessant gegeven om te onderzoeken.

Keiharde argumenten Als je een scenario schrijft, kan dat op heel veel verschillende manieren worden verfilmd, waardoor je steeds een andere film krijgt. Ik wist na Alex in Amsterdam dat Michiel een nadrukkelijke visuele stijl heeft. We hebben het er bij deze film goed over gehad. Het moet natuurlijk wel zo worden geschreven dat Michiel het kan verfilmen en het zich eigen kan maken. Bijvoorbeeld de scène waarin Veit aankomt met de bus, die zag Michiel al vroeg in het proces voor zich en die heb ik daarna naar zijn idee geschreven.

Bij andere scènes heb ik het wat meer open gelaten, omdat je dan nog niet weet hoe een locatie of een acteur er uit ziet. Gezien de visuele stijl zoek je natuurlijk wel naar scènes met een absurd tintje, zoals een frikadellen-eetwedstrijd of zo’n oud-Hollandse spelletjesdag, omdat het er grappiger uitziet.

In nauwe samenwerking met een regisseur een scenario ontwikkelen is een complex proces. Het is eindeloos pingpongen met woorden met als doel het beste uit het scenario te halen. Voor Barnhoorn was het lastig de balans te vinden tussen de verschillende plotlijnen. “Soms wilde Michiel iets wat niet kon, omdat het dan teveel de verhaallijn van één personage werd of omdat het de voortgang van het verhaal tegenhield.

Regisseurs kunnen heel koppig zijn.

Soms werkt dat goed omdat je drie keer bij jezelf gaat nadenken of zo’n lijn wel goed is. Het kan ook lastig zijn, omdat je als scenarist begrijpt hoe het verhaal in elkaar steekt. Dat moet een regisseur respecteren.

Je moet met keiharde argumenten komen om een regisseur over te halen dat dingen anders moeten; eruit of juist erin. Dan voel ik wel waarom het beter wordt, maar kan ik niet meteen de woorden vinden om dat aan hem uit te leggen.

Daar probeer ik wel eens in te oefenen.

Ik vind het soms lastig om nee te zeggen.

Ik word er steeds beter in maar het blijft moeilijk. Dan kan ik dat beter via de e-mail doen, dan recht in het gezicht.”

Ik hoorde mensen gniffelen ‘It’s quite an achievement that the pic manages to suggest so much while seemingly coasting from one oddball event to another’, schreef Variety nadat De ontmaagding van Eva van End in première was gegaan op het festival van Toronto. Het gezaghebbende magazine prees Barnhoorns ‘perceptive, plot 5

Interview Anne Barnhoorn

Als ik denk dat mijn verhaal dit-en-dit nodig heeft, moet ik daar achter blijven staan.

De ontmaagding van Eva van End

well-structured screenplay’. Wat een ontvangst voor een kleine film van een debuterende scenarist en regisseur!

Barnhoorns ogen beginnen te glinsteren: “Daar beland je dan op een enorm festival, waar alles heel groot is, waar heel veel mensen zijn en waar heel veel films draaien. En dan komt je eerste screening. Ik ben in mijn hele leven nog nooit zo zenuwachtig geweest. Ik vond het zo eng. Nog niemand had de film gezien, zelfs mijn eigen ouders niet. We zaten in zo’n grote volle filmzaal middenin de stad en daar verscheen op het scherm onze film met mooi geluid en kleur. Ik moest er een beetje van huilen.

Ik vond het zo bijzonder.

Ik was bang dat het negentig minuten lang doodstil zou zijn in de zaal en niemand zou lachen. Maar tijdens het eerste shot hoorde ik mensen al gniffelen en ze gingen zelfs een keer klappen onder de film. Daar kan geen salaris tegenop. Het is de beste waardering die je kan krijgen.

Na afloop van de vertoningen kwamen er steeds mensen naar ons toe die zeiden: “Dit is een Nederlandse film, maar dit had zo een Canadees of Amerikaans gezin kunnen zijn.” Dat vond ik heel grappig. Je denkt dat je een heel Nederlands verhaal vertelt. Maar veel mensen konden zich er in herkennen, omdat het 6 plot

blijkbaar toch over iets universeels ging.

Na de screenings kwamen ook allerlei Amerikaanse agents op ons af, die het met ons wilden hebben over een remake met Steve Carrell als de vader en een budget van veertien miljoen dollar.

Daarover waren Michiel en ik beiden wat sceptisch. We weten dat dat heel ver in de toekomst ligt. Maar de film gaat nu wel draaien in de VS. Te beginnen in New York en daarna gaat hij langs verschillende filmhuizen in het land.

Verder zal hij te zien zijn op filmfestivals in Hong Kong en Santa Barbara.”

Een fromedy Met De ontmaagding van Eva van End en My Life on Planet B (scenario Rogier de Blok, regie Iván López Núñez) doet een nieuw soort film zijn intrede in Nederland: Indie films die zich weinig aantrekken van de strikte scheiding tussen artistiek en commercieel. Films die met een eigenzinnige stijl en tegendraadse verhalen mikken op een jong, slim publiek dat ook kijkt naar Juno, Lost in Translation en films van de Coen Brothers. Barnhoorn vindt dit een goede ontwikkeling.

“Ik ben heel blij dat deze film is gemaakt. Het voelt of in Nederland meer ruimte is voor een ander soort

film. Meestal kijk je in Nederland naar óf Nova Zembla óf Guernsey. Amerikaanse films die een eigenzinnig stijl hebben mét een goeie scenariostructuur, vind ik heel goed. Ik heb het idee dat producenten in Nederland een verschuiving hier naartoe willen, maar ik weet niet of de fondsen en geldschieters dat willen.

Met Lotte Tabbers heb ik Later lach je erom geschreven, een verhaal over twee kinderen in een volwassen wereld die compleet tegen hen werkt. Het is een fromedy – een komedie over vrienden – over een jongen en een meisje in groep 8 die beiden outcasts zijn. Hun doel is in de Miniplaybackshow te komen en op weg daar naartoe gebeurt er van alles.

Het is een origineel scenario. Het is heel lastig om dat er bij de omroepen tussen te krijgen; het is geen boekverfilming.

Dat maakt het voor ons schrijvers moeilijk om op de middenweg tussen commercieel en arthouse te gaan zitten.”

Wat kan Barnhoorn als scenarist van net dertig nog leren? “Ik moet leren om nog sterker in mijn schoenen te staan en nog meer voor mijn eigen intuïtie te gaan.

Als ik denk dat mijn verhaal dit-en-dit nodig heeft, moet ik daar achter blijven staan. Wat ik soms ook heel moeilijk vind, is de dingen die in je hoofd gebeuren concreet te maken.

Ik wil nu heel graag iets schrijven over het dertigers dilemma. Daarvoor put ik heel erg uit mijn eigen leven. Maar als ik daarover nadenk, merk ik dat veel problemen die aan dit dilemma ten grondslag liggen vooral in je hoofd zitten. Soms is het moeilijk om concreet te krijgen wat er eigenlijk aan de hand is.

Dan moet ik zoeken naar kleine dingen waaronder veel meer verborgen ligt. Als je mijn Kort! Kansloos bekijkt, zie je dat het een kleine reeks korte grappige gebeurtenissen is. Maar die gebeurtenissen vertellen wel een groter verhaal.”

Netwerk Scenarioschrijvers Anne ZeEgers

Uit beeld Onzichtbaar is de scenarioschrijver als de speelfilm of tv-serie

40% van de filmfestivals maakte ruimte of organiseerde een eve-

wordt gepromoot, op filmfestivals wordt vertoond of prijzen

nement over scenario, vaak in samenwerking met de beroeps-

wint. Op dvd-boxen heb je vaak een loep nodig om de naam van

organisatie van scenarioschrijvers. 55% van de festivals hadden

de schrijver te vinden, regelmatig zonder resultaat. Ook heb ik

geen scenarioschrijver in de jury voor de selectie van de films en

er een poosje een sport van gemaakt om, op mijn knieën voor

64% reikte geen prijs uit voor scenario. De keuze wie wordt uitge-

de buis, uit de zich in razend tempo voorbij rollende aftiteling

nodigd, ligt deels bij de partners van het festival, zoals producen-

de naam van de scenarioschrijver te vissen. Wow, dat was echt

ten, distributeurs en culturele partners. Geld (reeds ontvangen of

een uitdaging. Als ik al in de linker kolom scenarioschrijver vond,

mogelijk toekomstig) is daarbij de leidende factor.

hoera!, was ik steevast te laat om in de rechterkolom de bijbehorende naam te lezen.

Aanbevelingen uit het rapport om de zichtbaarheid te vergroten, zijn er ook: op filmfestivals evenementen over scenario organi-

Is het echt zo slecht gesteld? Helaas wel. Is het een complot?

seren en daarvoor ook producenten en distributeurs uitnodigen,

Helaas niet. Het is vaak gewoon suffigheid, onnadenkendheid

een prijs uitreiken voor het beste scenario, het belang uitdragen

en luiheid of elke variant hierop die je maar kunt verzinnen. Uit

voor scenaristen door internationale ontmoetingen met collega-

beeld, dat ben je als schepper van het product waar anderen

schrijvers, regisseurs en producenten, geldbronnen aanboren

goede sier mee maken. Er is nog een reden, zo blijkt uit de con-

voor reis- en verblijfskosten van scenarioschrijvers voor bezoek

clusie van de enquête van filmfestivals over de zichtbaarheid van

aan festivals.

scenarioschrijvers. De enquête was wereldwijd voorgelegd op vijftig festivals en aan 159 scenaristen (met grote respons vanuit

En dan de onvermijdelijke vraag: wat doet het Netwerk eigenlijk

de Netwerkleden!). Die reden is, aldus de festivals: ‘We please our

om de scenarioschrijvers zichtbaar te maken? Best veel, al zeg ik

audiences and they would rather meet a director than a screen-

het zelf. We hebben ons vakblad Plot met veel abonnees onder

writer. The general attitude towards the different roles in the film-

producenten en organisaties in de film- en tv-sector. Jaarlijks orga-

making process needs to change before audiences will respond

niseren we de drukbezochte Dag van het Scenario op het Neder-

more enthusiastically to screenwriters’.

lands Filmfestival in Utrecht en op Cinekid een scenarioseminar. We hebben een Zilveren Krulstaart die publiciteit genereert voor suc-

De resultaten van de enquête liegen er niet om. Bijna 50% van

cesvolle (genomineerde) scenaristen. Nieuw is onze Gouden Pen,

de festivals nodigde geen enkele scenarioschrijver uit. 80%

die met de uitreiking van de Pen aan Kim van Kooten voor ‘Alles is

nodigde minder dan vijf scenarioschrijvers uit op de honderd

familie’ niet alleen een mooi fotomoment, maar ook een vaste plek

genodigden. Van de 97 scenarioschrijvers van wie werk was gese-

heeft gekregen in het mediacircus rondom de Gouden Film. Maar

lecteerd voor festivals waren er 45 nog nooit uitgenodigd voor

om nu te zeggen dat de zichtbaarheid van de Nederlandse scena-

een festival.

risten goed is? Nee. Heeft u nog suggesties? Laat van u horen.

Is het een complot? Helaas niet

Download het volledige rapport over de zichtbaarheid van scenarioschrijvers op festivals Written into the Picture van de Europese koepelorganisatie van scenarioschrijvers (FSE) en de Writersguild of America (IAWG) van: http://wcos2012.wordpress.com/press/survey-screenwriters-at-film-festivals/

plot 7

Filmmakers en politiek

zijn de lobbyisten?

8 plot

Door Bart Juttmann

Er is een nieuw kabinet! Kan creatief Nederland opgelucht ademhalen?

Komt er een eind aan de snoeiharde bezuinigingen en het dedain voor de kunst van de vorige regering? Wordt de maatschappelijke en economische waarde van cultuur weer erkend en wordt er weer geïnvesteerd in film en goed drama?

De eerste tekenen zijn niet positief. In het regeerakkoord werd besloten het Mediafonds, de steunpilaar voor eigenzinnige producties, op te heffen en een motie om onderzoek te doen naar de voordelen van een tax shelter voor films werd weggestemd door regeringspartijen VVD en PvdA. Kortom, het gaat allemaal niet vanzelf. De filmsector moet blijven knokken voor zijn belangen.

Wat zijn de plannen van de sector?

Welke mogelijkheden liggen er? Wat is de juiste strategie om effectief te lobbyen bij de politiek? Heeft protesteren zin? En wat kunnen scenaristen betekenen binnen dit grote geheel? Plot sprak met verschillende partijen.

Advies van een lobbyist De cultuurbezuinigingen van het vorige kabinet werden beantwoord met grote protesten uit de sector. Tal van acties werden op poten gezet: Nederland schreeuwt om cultuur, de Mars der Beschaving. Veel verschil leek het niet te maken. Staatssecretaris Halbe Zijlstra zette zijn plannen onverstoord door.

Pieter Walraven is consultant bij Public Matters, een bureau dat bedrijven en belangenorganisaties adviseert over lobbyen in politiek Den Haag.

Hoe kijkt Walraven als expert aan tegen deze protesten? “Als buitenstaander vind ik dat de protesten wel degelijk effect hebben gehad. Er werd natuurlijk nog steeds bezuinigd, maar er is door veel verschillende organisaties samen-

gewerkt. Dat is een heel belangrijk onderwerp, waar wij onze cliënten ook in adviseren. Scenarioschrijvers vormen natuurlijk een kleine groep. Daarom is het belangrijk om met andere partijen uit dezelfde sector samen te werken. Dat is een beproefde lobbystrategie.”

Wat voor adviezen kan Walraven de cultuursector geven om de komende jaren een effectieve lobby te voeren?

“Politici zijn niet geïnteresseerd in een klaagboodschap, maar in oplossingen en alternatieven. Hoeveel mensen werken er in een sector? Wat zijn de effecten van de maatregelen? Maar ook; wat is de spin-off van de sector? Wat levert het de Nederlandse samenleving op?

Als een bezuiniging wordt behandeld, willen Kamerleden die informatie altijd paraat hebben. Daar kan een brancheorganisatie of een coalitie van brancheorganisaties een rol in spelen. Wat vaak ontbreekt in een lobby is dat men die zaken niet op orde heeft.”

Een andere valkuil in de kunst van effectief lobbyen, is dat de betrokkenen denken vanuit hun eigen belevingswereld. In plaats daarvan moeten ze nadenken over hoe de boodschap wordt beleefd door de ontvanger. “Daar zit de crux voor de cultuursector. Het beeld rijst van een organisatie die zijn eigen hachje komt redden. Gezien de tijdgeest zal je daarmee in Den Haag snel nul op het rekest krijgen. Je moet kijken wat haalbaar is en hoe de boodschap overkomt op de ontvanger. De politiek kijkt op dit moment vooral naar ontlasten en

het wegnemen van belemmeringen”, aldus Walraven.

“Een lobby is altijd iets van de lange adem”, vervolgt hij. “Als je nog moet gaan lobbyen op het moment dat wordt onderhandeld over een regeerakkoord, of als de verkiezingsprogramma’s van de partijen worden geschreven, ben je rijkelijk laat. Wat voor een goede lobby van belang is, is het onderhouden van langetermijnrelaties. Koester die en zorg dat mensen regelmatig informatie ontvangen. Timing is ook belangrijk.

Vooruit kijken op de politieke agenda.

Prinsjesdag, de verkiezingen, enzovoorts, zijn momenten waar je op moet zijn voorbereid om kamerleden juist dan te voorzien van informatie over wat belangrijk is voor de sector.

Een politicus kijkt primair naar het maatschappelijk belang. Dus je redt het niet met een boodschap die puur is gericht op het behoud van de sector of het krijgen van meer geld. Je moet kunnen overtuigen waarom het van belang is voor de hele samenleving. Zeker als je praat over een kleine sector waar relatief weinig mensen in werken. Schets een toekomstbeeld. Wat gebeurt er als er geen scenario’s meer worden geschreven? Geef opties. Je moet een politicus helpen.”

Hoe kun je volgens Walraven het succes van een lobby meten? “Je moet je van tevoren afvragen, waar ga je voor en wat is realistisch? Waar willen we over één of twee jaar uitkomen met de politiek?

Na een half jaar kun je kijken of je nog op

Politici zijn niet geïnteresseerd in een klaagboodschap, maar in oplossingen en alternatieven

Pieter Walraven

plot 9

filmmakers en politiek

We laten zien wat het belang is van het Nederlandse film-marktaandeel in de bioscopen

Marjan van der Haar

koers ligt en of er voldoende steun is. Als je succes meet in geld, is het erg lastig.

Soms moet je ook gewoon accepteren dat je politiek gezien de tijdgeest niet mee hebt. Daar heeft iedereen last van.”

Een tax shelter Marjan van der Haar is directeur van de Filmproducenten Nederland (FPN).

De FNP was de afgelopen jaren hard aan het lobbyen voor een tax shelter voor filmproducties in Nederland. Een dergelijke regeling heeft in België geleid tot een enorme impuls voor de filmsector. Niet alleen is het makkelijker om investeerders aan te trekken, ook komen buitenlandse producties naar België om gebruik te maken van postproductie faciliteiten. Andere Europese landen hebben vergelijkbare economische maatregelen en Nederland dreigt achterop te raken.

“Bij andere landen zie je dat de opbrengsten groter zijn dan wat wij uitgeven, en dat de economie harder gaat draaien omdat de regeling een bestedingsverplichting heeft”, aldus Van der Haar. “Het brengt de staat een hoop. Mensen zijn weer aan het werk.

Mensen betalen belasting. Mensen die hier komen draaien, eten en slapen hier.

In België levert één euro investering van de overheid €1,20 op. Het levert meer bereidheid op van andere investeerders om daar geld naast te zetten. Er zijn dus allerlei positieve side effects als er veel wordt geproduceerd.”

Waarom is er dan toch geen politiek draagvlak om zelfs de mogelijkheden voor een tax shelter te onderzoeken?

Van der Haar: “Het is allemaal crisis.

Alles wordt op slot gegooid. PvdA en VVD samen zijn niet bereid om een enkele afwijkende belastinguitzondering te maken. Dat hebben ze met elkaar 10 plot

afgesproken. Ondertussen moet er enorm worden bezuinigd bij de ministeries zelf en is daar zelfs personeelstekort.

Redenen waarom binnen het departement geen budget kan worden vrijgemaakt voor zo’n onderzoek.”

Precies zoals Pieter Walraven adviseert, werkt de FPN nauw samen met andere brancheorganisaties en komen ze met harde feiten en cijfers. Van der Haar: “We hebben met de filmsector een economisch onderzoek laten doen, waarin we de belangen en de economische facts en figures benoemen. In dat soort onderzoeken werken we samen met andere partijen binnen de sector; de distributeurs en de exploitanten. We laten zien wat het belang is van het Nederlandse film-marktaandeel in de bioscopen. Je levert zo veel mogelijk kant en klare ideeën aan om te zorgen dat ze dat zelf niet helemaal hoeven uit te denken.

Ik denk dat de culturele waarde van film heel goed wordt begrepen. Iedereen vindt dat het een onderdeel is van onze cultuur, maar ik denk dat het meer leeft bij het volk dan bij de politiek. Daar hebben we het in ieder geval niet gezien bij de afgelopen bezuinigingen. We geven nu twee euro per hoofd van de bevolking uit aan film, terwijl het in andere landen veel meer is.”

Een probleem van effectief lobbyen, is de onrustige sfeer in Den Haag van de afgelopen jaren. Er komen steeds nieuwe regeringen en daarmee nieuwe koersen en nieuwe mensen. Van der Haar: “We hebben net afscheid genomen van Halbe Zijlstra en Marja van Bijsterveldt en nu komen Sander Dekker en Jet Bussemaker er aan. Nieuwe mensen op nieuwe dossiers en dat geldt ook voor alle woordvoerders bij alle partijen op cultuur, economische zaken en finan-

ciën, die we allemaal nodig hebben om dit beleid doorgevoerd te krijgen. Dat betekent dat in de lobby het hele verhaal opnieuw moet worden verteld.”

Positief nieuws is er ook volgens Van der Haar. Door een draai van de PvdA is er nu een sterk draagvlak om actie te ondernemen tegen het illegaal downloaden. “Ik vind dat goed nieuws. Voor film is het heel erg lastig dat dit nog steeds kan. We moeten het mogelijk maken dat geld van grote investeringen kan worden terugverdiend. We willen helemaal niet dat individuen worden gepakt, maar wel dat er iets wordt bedacht waardoor de grotere service providers er makkelijk mee stoppen. We zijn met Zwitserland het enige land waar aan dit probleem nog niets wordt gedaan.”

Is er met al die wisselende bewindspersonen en woordvoerders wel zoiets als een permanente factor die in politiek Den Haag de belangen van de filmmakers vertegenwoordigt? Van der Haar: “Met de verschillende producentenverenigingen – Filmproducenten Nederland (FPN), Documentaire Producenten (DPN), animatieproducenten (VNAP) en Onafhankelijke Televisieproducenten (OTP) – wordt nauw samengewerkt richting ministeries en politieke partijen en waar het gedeelde belangen betreft op economisch gebied, gebeurt dit ook met de bioscoopexploitanten (NVB) en distributeurs (NVF). Momenteel ligt de focus voornamelijk op financiering voor filmproducties. Dit is in het belang van de hele sector.”

Het Mediafonds Volgens insiders viel de beslissing om het Mediafonds op te heffen op de laatste dag van de onderhandelingen over het regeerakkoord. Er moest nog wat

geld af van ontwikkelingssamenwerking, of van de media. Er werd gekozen voor het laatste. Keiharde bezuinigingsdrift dus. Toch gelooft Hans Maarten van den Brink, directeur van het Mediafonds, dat de soep niet zo heet gegeten zal worden. “Als veel partijen vinden dat iets geen goed idee is, kunnen dingen wijzigen. Dat hebben we gezien bij de discussie over de inkomensafhankelijke zorgpremie. Het Mediafonds heeft meteen een brief geschreven aan de nieuwe bewindspersonen en we gaan nu snel overleggen.”

Van den Brink: “We weten inmiddels dat gewoon schreeuwen niet helpt. Je moet met argumenten komen. We gaan zeggen: ‘U zegt dat die bezuiniging moeten, maar pakt dit wel goed uit?’

Laten we eens kijken hoe de pijn het best kan worden verdeeld. We moeten ook erkennen dat er veel verschillende belangen zijn. Onze sector is heel verdeeld: publiek gefinancierd, privaat gefinancierd, producenten, televisie, de technische kant, de artistieke kant, enz.

En niet iedereen heeft hetzelfde belang.

Dus door dat de erkennen en met elkaar om tafel te gaan zitten, hopen we een hoop te bereiken.”

Wat voor vergezichten kan het Mediafonds schetsten in zulke onderhandelingen? Van den Brink: “Ik heb, lang geleden, een keer gedineerd met het hoofd van de afdeling media van het ministerie van OC&W, die zei: ‘Alle organisaties die bestaan willen blijven

bestaan en moeten proberen te blijven bestaan. Dat is het uitgangspunt van beleid.’ Dat is niet mijn uitgangspunt.

Ik denk dat je eerst beleid formuleert en dan moet je kijken of en welke organisaties je daarvoor nodig hebt. Misschien is het in de toekomst helemaal niet nodig dat het Mediafonds blijft bestaan in de vorm zoals we het nu hebben.

Maar veel mensen kijken niet zo ver vooruit, helaas ook niet in de politiek.

In het laatste nummer van ons blad deden we een rondgang langs de mediawoordvoerders van alle politieke partijen, die allemaal toegaven dat ze nauwelijks nog een beeld hebben van het grote geheel. Ze praten in termen van nog eens vijftig of honderd miljoen euro bezuinigen op Hilversum. We zijn nu de Publieke Omroep stukje bij beetje aan het slopen. Daar er zit geen gedachte achter.”

Van den Brink is ervan overtuigd dat de culturele sector een nuttige bijdrage kan leveren aan de politiek als het gaat om het ontwikkelen van visie. “Maar we zullen zelf ook moeten veranderen.

Het tempo waarin, dat kun je niet op een grafiek uitzetten. Dat is voortdurend voeling houden met de mensen die dingen maken, met de markt en met de mensen die je bereikt of niet bereikt.

Wat ik zou willen is een gesprek eens in de twee maanden, met een groep mensen van alle belanghebbende partijen om onze ideeën te scherpen en door te geven. Misschien moeten we zo’n denkgroep maar eens organiseren.

Nu lijkt het alleen maar of wij voor onze kantoorruimtes strijden en de baantjes van de mensen die hier werken, maar dat is toch echt niet zo. We willen knokken voor de mogelijkheid om nieuw beleid te ontwikkelen. Ik denk dat het kantelen van de blik heel nuttig is. Je moet de omroep zien als een publieke voorziening en de fondsen als slim instrument van overheidsbeleid. Ik vind het inmiddels al zeven jaar oude rapport van de WRR over de toekomst van het mediabeleid een heel goed uitgangspunt. Heb het niet over wat je voor afzonderlijke media kan doen, maar bedenk welke accenten je in het hele medialandschap wilt zetten en wat je wilt stimuleren of beschermen.”

Welke rol kunnen scenaristen hierin spelen? Van de Brink: “Ik zou het goed vinden als scenaristen en andere Plot-lezers over al deze dingen blijven nadenken. Maar het zou slecht zijn voor de concentratie op hun eigen werk als ze zich met alle grote vergezichten en politieke problemen bezig gaan houden.

Het vertellen van verhalen is een unieke kwaliteit. Wat er ook verandert aan productie en distributie, ook als we straks alles op een tablet bekijken, op de lange termijn hebben de mensen die goed een verhaal kunnen vertellen het minste te duchten.”

Nawoord: Op maandag 10 december werd bekend dat het kabinet blijft bij zijn besluit om het Mediafonds op te heffen.

We willen knokken voor de mogelijkheid om nieuw beleid te ontwikkelen

Hans Maarten van den Brink

plot 11

To the point

Schrijft u momenteel aan iets?

echter geen fanatieke volger,

Ja. Ik werk met acteur Mimoun

omdat ik series liever in mijn eigen

Oaïssa voor CTM LEV Pictures aan

tijd kijk op dvd.

een script voor de speelfilm The

Heeft u behalve schrijven nog

Masters, die we volgend jaar willen andere bronnen van inkomsten?

Ruud Schuurman studeerde in 1993 af aan de NFTA als regisseur.

Daar schreef hij al diverse eindexamenfilms en ook later bleef hij naast het regisseren steeds schrijven. Zo schreef hij aan diverse series en twee speelfilms: Morlang en Ik

verhalen nog veel beter. Neem Woody Allen, die elk jaar weer met een heel goed, soms zelfs geniaal, uitgangspunt voor een film komt.

En elke keer vertelt hij een mooi,

draaien.

Regisseren dus.

Is schrijven uw hoofdberoep?

Welke film had u willen

Ik ben tevens regisseur.

schrijven?

Wordt u gelukkig van schrijven?

Heel veel films uiteraard. Maar van

Jazeker. Het is vooral de afwisse-

de afgelopen tijd bijvoorbeeld

ling met regisseren die het voor

de Iraanse film A Seperation. Ik

mij perfect maakt. Het is lekker

heb grote bewondering voor

om na een regieklus in de luwte

de manier waarop de enorme

aan een film te schrijven, maar als

emoties en maatschappijkritiek

dat te lang duurt, mis ik het regis-

worden gecombineerd met een

seren en vooral het sociale aspect

tot op het laatste moment zeer

ervan. Ik vind het ook heel prettig

spannend en verrassend verhaal.

om met iemand aan een scenario

Er komt steeds weer een nieuwe

te werken, omdat ik dan creatie-

aap uit de mouw. Je krijgt als Wes-

ver ben en je samen makkelijker

terse buitenstaander bovendien

tot oplossingen komt. Zo houd ik

op een heel heldere manier een

het writers block buiten de deur.

inkijk in de Iraanse samenleving.

Voor welke film bent u onlangs

Ondanks het feit dat de situaties

naar de bioscoop gegaan?

steeds bizarder worden, vliegt het

Killing them Softly. Erg sterke film.

scenario nergens uit de bocht en

Je moet wel tegen een portie

blijft de film geloofwaardig. Wat

geweld kunnen. Het is geen

mij betreft een meesterwerk.

niet omheen.

opzienbarend plot, maar er zitten

Wat is uw sterkste punt als

Aan wie moet de Ruud Schuur-

geweldige dialogen en acteurs in.

schrijver?

man-schrijfbokaal worden

De film is fantastisch geregisseerd

Ik denk dat ik een goed overzicht

uitgereikt?

door Andrew Dominik met een

heb als ik aan een film of serie

Die reik ik uit aan Anders Thomas

omhels je met duizend

– samen met respectievelijk Tjebbo Penning en Edward Stelder. Als regisseur werkte hij mee aan vele series, waaronder Westenwind, IC, Draadstaal en Flow. Ook draait hij af en toe commercials en bedrijfsfilms.

Op dit moment regisseert hij veel voor Het klokhuis. armen

simpel verhaal dat de kijker iets meegeeft, zonder dat hij zwaar moralistisch wordt.

Van wie heeft u het vak geleerd?

Voordat ik naar de Filmacademie ging heb ik een cursus gevolgd bij Olga Madsen. Zij heeft mij absoluut enthousiast gemaakt voor het vak.

Deze cursus is bepalend geweest voor hoe ik denk over scenarioschrijven. Op de Filmacademie heb ik les gehad van Hugo Heinen en Jean van de Velde. Ook hele goeie docenten. Later heb ik nog de opleiding aan het Binger Instituut gevolgd (onder leiding van Martin Daniel). Zeer leerzaam.

Als het op boeken aankomt vind ik ‘The Comic Toolbox’ van John Vorhaus erg goed. Als je comedy wilt maken, kun je daar eigenlijk

zeer donkere, beklemmende sfeer. werk en als ik in vorm ben kan ik

Jensen. Een paar jaar jonger dan

Wat is het laatste toneelstuk dat

goede dialogen schrijven. Omdat ik

ik (net veertig) en als schrijver

u heeft gezien?

ook regisseur ben, weet ik boven-

betrokken bij zo’n dertig speel-

Dat was ‘Haantjes’, dat ik samen

dien hoe dingen op de set werken

films, waaronder een paar Oscar-

met Edward Stelder ontwikkel

en wat wel en niet gespeeld kan

winnaars (korte en lange film) en

voor Idtv. Ik vond het een zeer

worden. Ik probeer altijd visueel

meesterwerken als Adam’s Apples

vermakelijke voorstelling.

interessant te vertellen.

en The Green Butchers. Hij schrijft

Weet u wat er momenteel aan

Wat moet u als schrijver nog

heel diverse films, vaak gebaseerd

Nederlands drama op televisie is

leren?

op zeer originele ideeën en met

te zien?

Zoveel. Als ik me spiegel aan de

geestige, uiterst wrange scènes.

Ik zie meestal wel één of meerdere

groten der aarde kunnen mijn

Wilt u nog iets kwijt?

afleveringen van een serie. Ik ben

uitgangspunten voor films of

Nee.

Structuur blijf ik lastig vinden. Hoewel ik langzaam vooruitgang boek 12 plot

Door Frank Ketelaar

Max Plan C

Max Porcelijn (1981) studeerde in 2006 af aan de Filmacademie als regisseur.

Op het afgelopen Nederlands Filmfestival mocht hij het Gouden Kalf voor beste scenario in ontvangst nemen, voor zijn film Plan C. Een gesprek.

Porcelijn

plot 13

Het grappige is dat ze je bij commercials benaderen voor je eigenheid en vervolgens graag willen dat je het precies zo doet als zij het hadden bedacht. De kunst is om ergens in het midden uit te komen.

Interview

Max Porcelijn

“Na mijn afstuderen ben ik meteen begonnen met het maken van commercials, bij het bedrijf CCCP (nu Comrad).

Ze hadden me op de Filmacademie al benaderd, naar aanleiding van mijn derdejaarsfilm. Ik was daar niet speciaal op uit, maar heb veel geleerd van commercials maken en het bood me de financiële mogelijkheden om intussen aan eigen projecten te werken.

Het grappige is dat ze je bij commercials benaderen voor je eigenheid en vervolgens graag willen dat je het precies zo doet als zij het hadden bedacht. De kunst is om ergens in het midden uit te komen. Ik heb veel respect voor regisseurs die daar goed in zijn. Wat je er ook van opsteekt is niet alleen hoe je in zeer korte tijd een verhaal moet vertellen, maar ook hoe je het moet verkopen, over het voetlicht brengen.

In het begin heb ik wel voorstellen voor Kort! en One Night Stand ingediend, maar dat verliep allemaal moeizaam. Ik wilde altijd iets anders dan de commissies. Dat hoort er natuurlijk allemaal bij, maar al die projecten die niet gemaakt 14 plot

worden hebben iets demotiverends. Het is me wel duidelijk geworden dat mijn smaak afwijkt van wat er in het algemeen gehonoreerd wordt bij dat soort wedstrijden.

Ik heb altijd films willen maken; ik heb niets tegen tv, maar anderhalf uur voelt voor mij als de ideale spanningsboog.

Ook heb ik altijd zelf willen schrijven.

Dat was op de Filmacademie al lastig, omdat daar nu eenmaal het systeem is dat je als regisseur gekoppeld wordt aan een scenarioschrijver. Het was een strijd om voor elkaar te krijgen dat ik mijn eigen eindexamenfilm mocht schrijven, maar het is gelukt. In die film speelden Ton Kas en Ruben van der Meer al mee.

Ik kreeg daar goede reacties op en dat smaakte naar meer.

Tussen het maken van die commercials door heb ik dus lang gewerkt aan het scenario van Plan C. Ik had een simpel idee, dat alles in zich had wat ik zelf leuk vind. Iemand die een overval laat plegen om van een schuld af te komen.

Vanaf het begin heb ik voor ogen gehad dat het vooral haalbaar moest zijn, dat

het gemaakt zou kunnen worden. Soms heb ik commercials afgezegd om door te kunnen schrijven, wat niet makkelijk was, omdat de verleiding weleens heel groot was.

Sander Verdonk, die later Lev Pictures heeft opgericht was de producent van mijn eindexamenfilm. Ik heb hem laten lezen wat ik had. Hij was meteen geïnteresseerd. Bij het Filmfonds hebben we een treatmentsubsidie gekregen, maar Lev heeft vanaf het begin geparticipeerd.

Gelukkig was er interesse van een distributeur, A-film, en van de AVRO. Bovendien hingen Ruben, Ton en René van ’t Hoff al aan de film en die waren ook enthousiast. Dat gaf genoeg inspiratie om door te gaan.

In totaal heb ik er drie jaar aan geschreven, effectief misschien een maand of tien. Er zit weinig lijn in mijn schrijven, ik ben niet erg georganiseerd en kan moeilijk stilzitten. Als ik er genoeg van heb laat ik het liggen, aan het eind van de dag lees ik het terug en ga dan weer door. Je gaat door een aantal stadia heen; zijn de scènes leuk, klopt de struc-

Plan C

tuur, ben ik efficiënt bezig. En altijd had ik tegelijkertijd mijn regisseurspetje op; het moest haalbaar zijn en dan kun je nu eenmaal beter mensen laten praten dan ze in een auto-achtervolging storten.

Ik heb een zwak voor de rand van de samenleving. Ik heb vrienden die in cafés werken en die boeven als vrienden hebben. Dat interesseert me, wat ze doen, hoe ze praten, hoe knullig het vaak is. De rand van de samenleving is eigenlijk overal hetzelfde. Een vriend van mij heeft in gokhuizen gewerkt.

Hij nodigde me uit om af en toe langs te komen. Met als resultaat dat ik daar zelf nachten gezeten heb en ook gepokerd.

Gelukkig ben ik veel te voorzichtig om veel geld in te zetten… Maar het gelul en de sfeer daar heb ik dusdoende heel goed kunnen oppikken.

Het drama in Plan C is tamelijk realistisch, hoewel de vormgeving wel iets gestileerd is. Als dingen echt te zwaar worden, moet er voor mij een reden zijn dat ik daar in duik. Er moet wel lucht in zitten, of vorm. Kitchensink is niet mijn

ding; dan kijk ik liever naar een documentaire.

Het lijkt wel of in Nederland geldt: als het heel naar is, dan is het intellectueel verantwoord. Dat snap ik niet helemaal. Dan vind ik dingen als The Office interessanter. Daar wordt ook over menselijke eenzaamheid en onvermogen gesproken, maar in een gestileerde vorm, dat je er iets mee kunt.

Omdat Ruben, Ton en René al zo vroeg aan het project hingen heb ik de rollen ook echt op hen geschreven. Ik vind ze heel goed en leuk. Omdat zij het meteen zagen zitten, ontstond er een soort kruisbestuiving. Ze riepen allerlei dingen – wat overigens automatisch gaat als je iemand een script laat lezen. Ook bij het repeteren kwamen allerlei tekstideeën naar boven. Ze hebben alle drie heel veel fantasie en er kwam van alles voorbij. Ik wist goed wat ik wilde en heb lang niet alles gebruikt, maar niettemin is die input toch heel vruchtbaar.

Uiteindelijk lag er een definitieve versie, die we voor realisering hebben inge-

diend bij het Filmfonds. Ik dacht al van tevoren: als ze het niet leuk vinden, houdt het gewoon op. Ze vonden het niet goed en niet leuk.

Ik heb het toen herschreven en na een half jaar nog een keer ingediend. Weer afgewezen.

Maar we hadden een distributeur en een omroep; Lev heeft z’n fee erin gestoken, ik heb geld erin gestoken en Ruben van der Meer ook.

We dachten: als we nu vier ton bij elkaar kunnen krijgen, dan gaan we hem gewoon maken. Dat had als consequentie dat we aan iedereen moesten vragen om voor veel minder dan hun normale honorarium te werken.

Sommige mensen wilden dat niet, dat snap ik heel goed. Maar anderen gelukkig wel. Dat betekende wel dat sommige departementen met hele jonge onervaren mensen waren bemand. Dat was lastig, maar gaf ook een speciaal soort energie.

Ook aan bedrijven hebben we gevraagd om het voor minder te doen. Sommige hebben dat gedaan. En daar ben ik ze heel dankbaar voor.

Het knappe van Sander Verdonk is dat plot 15

In principe ben ik een regisseur die graag zelf zijn scenario schrijft. Het kost je jaren van je leven, maar het levert wel een soort directheid op en je zit dicht op je materiaal. interview

Plan C

hij met al deze beperkingen toch nog 33 draaidagen bij elkaar wist te plannen.

Toen de film af was hebben we wel een afwerkingssubsidie gekregen, begeleid door een brief van het Filmfonds, waarin ze nogmaals meldden dat ze het geen goede film vonden.

Maar toen hij uitkwam kregen we eigenlijk alleen maar positieve tot zeer positieve reacties en recensies.

Geld voor P&A hadden we natuurlijk niet. Er gingen twintig kopieën in de bioscoop draaien.

Het is verbazingwekkend hoe dat werkt in Nederland. Er was net een aantal commerciële films geflopt. Dat maakte het extra moeilijk om goed geprogrammeerd te worden, tussen al het Amerikaanse geweld door. Project X kwam bijvoorbeeld net uit en drukte iedereen weg. Ik kreeg allemaal berichten van vrienden en bekenden, die graag naar de film hadden gewild, maar omdat hij op zulke onhandige tijden stond, of simpelweg niet bij hen in de stad draaide, lukte dat gewoon niet.

Ik had al snel door dat het commercieel 16 plot

moeilijk zou worden en daar probeerde ik me maar bij neer te leggen. Gelukkig had ik de goeie recensies. En er was een heel leuk festival in Austin, Texas, waar men de film te gek vond; dat heeft me een Amerikaanse agent opgeleverd.

Toen kwam het Nederlands Filmfestival.

We kregen zeven nominaties…

Dat was natuurlijk een enorme kick. Het was allemaal niet voor niets geweest.

Er is weleens kritiek op het jurysysteem.

Dat snap ik wel, maar het is ook heel goed verdedigbaar. Natuurlijk wil je dat er zoveel mogelijk mensen naar je film gaan, maar dat die commerciële kant er niet toe doet voor de waardering van mensen die in een jury zitten, vind ik goed en belangrijk.

In principe ben ik een regisseur die graag zelf zijn scenario schrijft. Het kost je jaren van je leven, maar het levert wel een soort directheid op en je zit dicht op je materiaal. Als je zelf regisseert kun je slimmer, efficiënter schrijven, ook op inhoudelijk gebied.

Maar ik ben er helemaal niet principieel tegen om andermans scenario te verfil-

men. Er is eigenlijk geen wet voor.

Ik heb nog geen nieuw script kant-enklaar liggen.

Er zijn zeker ideeën waar ik mee bezig ben, in de hoop dat het dit keer wat sneller gaat dan Plan C. Ook zijn er twee scripts in Amerika die ik interessant vind en heel misschien kan regisseren.

Maar daar heb ik geen controle over, dat is hoogst onzeker allemaal.

Op dit moment werk ik aan een Van God Los die ik samen met Vincent van Zelm schrijf; ook leuk. Dat wordt wel iets heel anders, zeven dagen draaien voor vijftig minuten.

Plan C is een heel lang proces geweest.

Op een gegeven moment is het moeilijk om er zelf nog naar te kijken. Je weet het niet meer en hebt het zo vaak gezien. Dat is moeilijk. Je haalt vrienden erbij wier oordeel je vertrouwt en daar probeer je ook een beetje op af te gaan.

Uitgangspunt, maar ook het moeilijkst, vind ik het vasthouden aan de eigenheid van jouw smaak.

Dat is wat mij betreft het hoogst bereikbare.”

Door Bart Juttmann

De beste scenario’s komen tot stand door de heftigste conflicten of via de meest bizarre omwegen.

In de serie anekdotes uit de filmgeschiedenis, dit keer de vete over het auteurschap van Lawrence of Arabia.

Wie schreef Lawrence of Arabia?

T.E. Lawrence was al een legenda-

Een duur project in preproductie

rences oorlogsjaren is genomen

militair genie werd en vervolgens

risch figuur voor hij op film werd

zat nu plotseling zonder scenarist.

in de periode dat Wilson aan de

weer terugviel in obscuriteit, is

vereeuwigd. Tijdens de Eerste

Ter vervanging werd in allerijl de

film werkte. Ook de volgorde van

een ongerijmdheid waar het echte

Wereldoorlog was de Engelse

Britse toneelschrijver Robert Bolt

gebeurtenissen, het samenvoegen

leven vol mee zit.

legerofficier een sleutelfiguur in

aangetrokken. Hem werd een riant

van karakters en de interpreta-

Maar hoe zat het met het script?

het verbond tussen de Britten

salaris geboden om voor zeven

tie van scènes stammen uit die

Wat is bedacht door Michael Wil-

en de Arabische opstandelingen

weken naar Jordanië te komen om

tijd. Bijvoorbeeld: in de film redt

son en wat door David Lean? Heeft

tegen de Turken, maar hij raakte

‘dialogen te herschrijven’. Hij zou

Lawrence een achterblijver uit de

Lean uit wrok jegens deserteur

met beide kampen gebrouilleerd

daar uiteindelijk veertien maanden

woestijn. Enkele dagen later is

Wilson hem de credit misgund?

toen zijn landgenoten na de

in moordtempo aan het script

hij gedwongen dezelfde man te

Was Bolt zo overdonderd door

oorlog het Arabische schiereiland

werken. Bolt had het gevoel dat

executeren om een bloedvete tus-

het zware schrijfproces dat hij

annexeerden. Zijn enigmatische

hij er was ingeluisd. Dit verklaart

sen twee stammen te voorkomen.

niet meer wist welk idee van wie

privéleven, zijn gewoonte om in

wellicht zijn halsstarrige houding

Beide scènes berusten op werke-

afkomstig was? Of vergroot Wilson

Arabische dracht te verschijnen

later.

lijke incidenten, maar betroffen

juist zijn aandeel aan het vroege

en zijn vroege dood, droegen bij

Min of meer toevallig kreeg

verschillende mannen en vonden

werk? Het is een karakteristiek

aan de mystieke sfeer rond zijn

Michael Wilson het nieuwe script

jaren na elkaar plaats. De dramati-

verschijnsel in de menselijke psy-

persoon. Lawrences levensverhaal

van Lawrence of Arabia onder

sering is Wilsons vinding.

chologie om de voor jezelf meest

verfilmen was de grote ambitie

ogen. Hoewel zijn dialogen

Er zijn ook verschillen. Wilsons

gunstige versie van het verhaal te

van regisseur David Lean. Na het

waren verdwenen, was – naar zijn

script vertelde het verhaal van

geloven.

succes van The Bridge

mening – de basisstructuur van

een man die twee meesters wil

Juridisch gesteggel om de credits

Kwai leek de tijd daarvoor rijp.

zijn werk overeind gebleven. Na

dienen, en daardoor door beiden

sleepte nog jaren voort. Pas toen

Voor het scenario trok Lean de

een vruchteloze corresponden-

wordt verstoten. Hoewel deze

Wilson, Spiegel, Lean en Bolt alle-

Amerikaan Michael Wilson aan,

tie met producent Sam Spiegel,

interpretatie nog steeds in de film

maal waren overleden, werden in

die zijn vorige film had gered

richtte Wilson zich tot Robert

zit, concentreert het eindresultaat

1995 de openingscredits van Law-

met herschrijvingen op de set. Ze

Bolt persoonlijk. In een collegiale

zich op Lawrences persoonlijk-

rence of

werkten vijftien maanden samen,

brief vertelde hij zijn kant van het

heid: een zonderling en een

Wilson kreeg een gedeelde credit

maar gingen uiteindelijk met ruzie

verhaal en stelde voor dat ze de

verdrukte masochist met mes-

voor het scenario samen met

uit elkaar. Hun visie op Lawrence

credit zouden delen. Bolt toonde

siaanse pretenties die zich telkens

Robert Bolt en hiermee kwam een

liep uiteen. Terwijl Wilson zich

begrip. Hij was bereid Wilson

een andere identiteit aanmeet.

einde aan een dertig jaar oude

interesseerde voor de historische

de credit te gunnen voor ‘zijn

Een kritiekpunt is dat Lean en Bolt

vete.

en politieke ontwikkelingen, wilde

voorwerk’, maar weigerde verdere

hiermee het Lawrence-mysterie

Lean de nadruk leggen op de psy-

concessies.

alleen maar hebben vergroot.

chologische kant van het verhaal.

Wie schreef nou wat in Lawrence

Daartegenover staat dat dit mis-

Maar de doorslag van de breuk

of

was dat Wilson de veeleisende

lende scriptversies tonen dat de

verklaring is: dat de drome-

Lean zat was: “Al word ik honderd,

fundamentele beslissing om de

rige flierefluiter Lawrence in de

ik kan hem niet tevreden stellen.”

film te concentreren op Law-

oorlogsjaren een diplomatiek en

on the

River

Arabia? Analyses van verschil-

Arabia aangepast. Michael

schien de enige bevredigende

plot 17

Door Maarten Almekinders

Sinds september zendt Net5 de dagelijkse serie Achter gesloten deuren uit.

Voor wie middenin een aflevering valt is niet meteen duidelijk of het nu reality is of fictie. En dat is precies waar het bij scripted reality om gaat. Arnout Vallenduuks bedrijf Sprechhund schrijft Agd, en schreef ook The Young Ones, zogenaamde constructed reality. Wat is het geheim achter het succes van dit nieuwe genre en staan we aan het begin van een scripted reality tsunami?

Achter gesloten deuren Scripted reality:

Wat is scripted reality?

Het ontstaan van een nieuw televisiegenre roept de herinnering op aan de eerste jaren van de dagelijkse soap.

Olga Madsen vatte soap destijds samen als ‘een naïef verteld verhaal door dialoog met beeld, waarin reële personages bijna onwaarschijnlijke verhaallijnen waarschijnlijk laten zijn.’

Zoals soap begin jaren ’90 zijn plek moest veroveren naast drama, moet scripted reality twintig jaar later zijn plek vinden naast de reportage. Arnout definieert het genre als ‘een waargebeurd verhaal gedramatiseerd naverteld dat op een reportage-achtige manier wordt verfilmd’. “We maken de afspraak met de kijker dat iets echt zo gebeurd zou kunnen zijn.

Het gaat om geschreven drama waarbij gebruik wordt gemaakt van de sterke punten van reality. Scripted reality beschrijft de situatie waarbinnen een regisseur met zijn acteurs aan de slag gaat. Het is een subtiel spel tussen testimonial, voice-over en scène. Constructed reality is het improviseren op de realiteit waardoor je het verhaal naar een aantrekkelijker niveau brengt. Het genre creëert drama vooral in de montagefase.”

Hoe lang bestaat het genre?

“Scripted reality is de afgelopen jaren groot geworden in Duitsland. Sinds dit jaar overspoelt een golf van series Nederland. In de VS neigen ze meer naar constructed reality, waarbij ze de realiteit een handje helpen om tot een interessant verhaal te komen.”

18 plot

Heb je een verklaring voor het succes?

“Iets wordt een succes als dingen elkaar vinden: de tijdgeest, de manier van vertellen en het soort verhalen. Het genre past uitstekend bij het huidige crisisgevoel, hoe mensen de tijdsgeest ervaren: kaler, leger, lelijker, soberder. Het gaat over mensen die in de problemen zitten, want er is een groot geheim dat hun leven beheerst. We ontmoeten de personages op de rand van de hel en lopen een stukje met ze op om uiteindelijk het licht aan het eind van de tunnel te vinden. Mensen zijn gewend geraakt aan zelf filmpjes maken en aan YouTube kijken. De reportage-achtige manier van filmen is herkenbaar en draagt bij aan het realiteitsgevoel. Sander Offenberg, een van de schrijvers die intensief betrokken is bij Achter gesloten deuren noemde het genre reality+. Reality alleen is te saai geworden.”

Wat is de eigenheid van Achter gesloten deuren?

“Je ziet altijd een afgerond verhaal waarbij een van de personages een les gaat leren. Een morality play. Alles wat er gebeurt moet redelijkerwijs door een camerateam gefilmd kunnen worden. Bij het schrijven vraag je je af: hoe heeft het er in werkelijkheid uitgezien, bij welke momenten ben je aanwezig met een camera, welke vragen stel je, wat denken de mensen van elkaar en van de aanwezigheid van de camera? We hebben clementie met onze karakters. We proberen begrijpelijk te krijgen hoe mensen tot abjecte keuzes komen. Een futiel probleem voor de één kan voor een ander een immens probleem

Arnout Vallenduuk

We ontmoeten de personages op de rand van de hel en lopen een stukje met ze op om uiteindelijk het licht aan het eind van de tunnel te vinden. plot 19

Scripted reality

Je moet weten waar de pionnen staan en waarom ze zelf denken dat ze daar staan

zijn. Deel van het succes is dat het geen leedvermaak is, maar zoals gezegd, een morality play.”

Hoe kom je aan de geheimen?

“Sinds de serie op de buis is sturen honderden mensen ons hun geheimen. Of ze komen van acteurs die in een andere aflevering spelen. Daarvóór vonden we ze op allerlei plekken online. Veel geheimen zijn niet bruikbaar. Een geheim heeft een biecht nodig, je moet invoelbaar kunnen maken waarom iets een geheim is geworden, waarom iemand bang is dat het uitkomt, wat de consequenties zijn, en er moet een moment zijn waarop het geheim openbaar gemaakt moet worden. Vervolgens wordt een geheim gedramatiseerd en gestorylined.”

Is dat waargebeurde element essentieel voor het genre?

“Ja. Als je het zou verzinnen maak je een ander genre en gebruik je alleen een stijlmiddel voor een bepaald effect. Dat is precies het verschil tussen Agd en The Office. Comedy op basis van scripted zou trouwens best grappig zijn. Het aardige van Agd is dat je hoogwaardige verhalen op een toegankelijke manier kunt vertellen. Je kunt hele andere perspectiefkeuzes maken dan bij drama. Je kunt spelen met empathie op onverwachte plekken in je verhaal. Een protagonist met een moreel verwerpelijke motivatie kun je begrijpelijk maken via de testimonials.

Een voorbeeld van een geslaagd verhaal is dat over een gereformeerde man in Zeeland die geen weerstand meer kan bieden aan zijn homoseksuele gevoelens. Hij biecht op dat hij seksmomenten heeft langs de snelweg. Niet bepaald een personage waarmee de doorsnee Net5 kijker de avond vrijwillig zou doorbrengen. Brokeback Mountain in de polder.

Doordat je de worsteling bij de man volgt is het een invoelbaar verhaal geworden wat toegankelijk is voor veel mensen. Ik volg tijdens de uitzending de reacties op Twitter, en dan zie je dat veel mensen reageren op het verhaal, zich boos maken over een personage of aan het huilen slaan omdat ze iets zielig vinden. Het lukt kennelijk om sterke emoties op te roepen.”

Het is een genre dat je zelf nog moest uitvinden. Waar liep je tegenaan?

“Het besef wat het doet met de karakters als er een camera aanwezig is. Je moet als schrijver in je hoofd hebben dat de karakters de aanwezigheid voelen: dat mensen zich inhouden als er een camera aanwezig is. In de interviewsetting van de testimonials zijn mensen juist opener waardoor contrast ontstaat. Je ziet hoe mensen een masker ophebben in een scène en 20 plot

vijf minuten later een heel ander beeld hebben van de situatie waar ze zich net nog in bevonden. Je speelt een spel tussen testimonial, voice-over en scène. Als het goed gaat voel je hoe de relatief niemendallerige scènes steeds meer lading en spanning krijgen doordat karakters verschillend terugkijken op dezelfde momenten. Des te groter wordt de uiteindelijke aardbeving.”

Je hebt hiervoor veel drama geschreven. Wat moet je leren of afleren als je voor dit genre gaat schrijven?

“Je moet goed zijn in structuur en nog meer dan bij drama moet je diep in je karakters durven duiken. We schrijven de dialoog niet uit dus het gaat om de essentie van de scène. Je bent constant bezig met de vraag: wat denkt de hoofdpersoon dat de andere karakters van haar denken, en wat denken de andere karakters dat de hoofdpersoon denkt? De hoofdpersoon is de enige die weet waarom de camera er is, de rest niet.

Maar de hoofdpersoon weet weer niet wat de anderen tegen de camera zeggen en is daar nieuwsgierig naar. Ook de andere karakters gaan zich afvragen wat iedereen weet. Dat is een emotioneel schaakspel. Je moet weten waar de pionnen staan en waarom ze zelf denken dat ze daar staan.

Je kunt niet alle momenten in een verhaal zien. Bij een dramaverhaal over een pyromaan weet je dat het huis in de fik gaat. Bij ons weet je dat je daar niet bij bent, je ziet de planning vooraf en de reactie achteraf. Je hebt niet het gemak van mooie beelden die je verhaal gaan redden. Je moet ook rekening houden met minder professionele acteurs. Vaak kunnen scènes gered worden met testimonials of voice-overs, zonder dat dat voelt als een geforceerde ingreep.”

Wat is er leuk aan het schrijven voor scripted reality?

“Ik vind het leuk om stand-alone verhalen te vertellen die in de kern goeie verhalen zijn. We maken nu een soort tijdsdocument. De geheimen in NL anno 2012.”

Wat voor schrijver moet je zijn?

“De mensen die voor de serie schrijven hebben allemaal ervaring met dagelijkse series. Je moet van een klein gegeven snel een gevoelsmatig geloofwaardig treatment kunnen maken van 45 minuten. Schrijvers moeten snel kunnen produceren.”

Staan we aan het begin van een tsunami?

“Ik denk dat dit pas het begin is. Er zijn veel verschillende producenten bezig met al dan niet originele formats voor zowel publieke als commerciële zenders. Ik verwacht dat we in 2013 verschillende scripted series gaan zien.”

Voorzitter Jean van de Velde

Eén gezicht In al die boeken over scenarioschrijven

structuur de subplots de subplots laten.

en tijdens al die cursussen, seminars en

Het gaat om het hoofdplot, het thema van

lezingen over het vak wordt vaak eindeloos

dit script: film en televisie is een serieuze

gehamerd op het belang van structuur. Je

culturele en economische sector. Een

kunt briljante scènes schrijven, de meest

sector die gebaat is bij groei. Ons hoofdplot

interessante karakters creëren, twists en

moet zijn: de kwantiteit én de kwaliteit van

visuele vondsten bedenken; als er geen

onze sector te laten groeien.

structuur in je script zit, geen samenhang,

Ons hoofdplot moet zijn: de kwantiteit én de kwaliteit van onze sector te laten groeien

geen dramatische logica, is alles vergeefs,

Willen we serieus genomen worden door

zijn je scènes als los zand en je personages

overheden, dan moeten wij eerst onszelf

stuur- en doelloos. De wijn is drinkbaar

serieus nemen. Een structuur vinden die

dankzij het glas. Harry Mulisch zei het al. En

al die verschillende disciplines bij elkaar

als je het hebt over een heerlijke fles wijn,

brengt. Niet alleen vanuit economische

heb je het natuurlijk nooit over de fles.

motieven, maar vóór alles omdat we ons

Maar toch is die wijn helemaal niets zonder

vak serieus nemen. Dat we elkaars werk

die fles, dat glas, die kruik, die emmer voor

kennen, daarover kunnen praten, van

mijn part.

mening verschillen, daar onze waardering over uit kunnen uitspreken. Dat we in staat

Zonder structuur, geen inhoud. Dat geldt

zijn het grote belang van De Filmsector te

niet alleen voor een script of een film, of

laten prevaleren boven het eigenbelang

voor wijn, dat geldt ook voor De Neder-

van de diverse geledingen. De structuur

landse Film. En voor De Nederlandse Film-

van een Academy kan ons de mogelijkheid

en Televisiemaker. De afgelopen maanden

bieden een gezicht te vormen dat niet uit

is dat zichtbaarder geworden dan ooit.

allerlei losse onderdelen bestaat, maar dat

Er is crisis, er moet worden bezuinigd, er

één vastberaden blik uitstraalt. Verdeel en

worden draconische maatregelen geno-

heers is een strategie waarmee de filmsec-

men. De Nederlandse Film komt in zwaar

tor jarenlang onderling is uitgespeeld. De

weer terecht en De Nederlandse Filmma-

structuur van een Academy kan het profes-

kers komen in actie. Iedereen doet wat,

sionele gezicht worden van de filmwereld.

iedereen roept wat, iedereen staat op zijn

Het is aan ons allen om te besluiten hoe

achterste benen, maar als we eerlijk zijn:

serieus we dat gezicht willen laten kijken.

het lijkt op een scenario zonder structuur.

Veel goede losse scènes, een paar geweldi-

Wordt zeker vervolgd, en dan concreter.

ge karakters die zich het vuur uit de sloffen

Hoe concreter, hoe beter.

lopen, maar uiteindelijk is er geen samenhang. En dus geen georganiseerd plot, geen groter doel en als het zo doorgaat, geen happy end.

Al enige tijd is een aantal verenigingen in het filmveld bezig een Academie/Academy of een Gilde/Guild op te richten. Een structuur die net als in een goed scenario alle verschillende karakters en scènes in een thematisch geheel onderbrengt. Wij, filmen televisiemakers, moeten binnen zo’n

plot 21

De inspiratie

Als kind wilde ik al schrijfster

Ik gooi nooit iets weg. Als een idee

worden, maar ik kon niet zo goed

ergens wordt afgewezen komt het

spellen. Bij theaterwetenschappen

in een andere vorm weer terug.

moest ik Virginia Woolf analyse-

Soms leg je drie of vier ideeën op

ren, maar ik had het gevoel dat

elkaar. Het verhaal van Lang

ik haar werk afbrak. Het leek me

leven

veel leuker om zelf te maken en

zelfmoord. Mannin en ik wilden

daarom ging ik naar de HKU. Toen

vertellen dat succes in de maat-

ik net was afgestudeerd, dacht ik:

schappij belangrijker is geworden

dat regisseren is veel te stressvol,

dan vriendschap. Een rolstoel

dat is niks voor mij. Editor worden

vonden we een mooie verbeelding

leek me te saai. Ik wilde proberen

van iemand die depressief is. Eerst

om te schrijven en dacht: als ik er

zou er een bus met gehandicap-

binnen een jaar wat mee verdien,

ten naar Lourdes gaan, maar twee

ga ik ermee door.

dagen voor de indiening belde de

zal ze

was zo’n verhaal, over een

Toen ik mijn Binger-diploma had en producent dat er net een film over een ster in de vloer kreeg, noemde

Lourdes in de bioscoop uitkwam,

ik me voor het eerst scenario-

dus dat idee kon de prullenbak in.

schrijver. Ik schrijf over menselijk

We hebben tot diep in de nacht

drama, pijn, waarbij ik comedy als

gewerkt en er een Zonnebloem-

gereedschap gebruik om het ver-

boot van gemaakt.

haal te vertellen. Mensen schrikken van het woord comedy, denken

Toen ben ik me ook gaan verdie-

aan platte nare humor. MASH vond

pen in sociale media, omdat ik

ik bijvoorbeeld geweldig en Ameri-

wilde dat veel mensen Lang

can

Beauty, omdat daar alles in zit:

pijn, geweld, tragiek, dood.

leven

zal ze

zouden zien. Mannin heeft

Nynke de Jong studeerde theaterwetenschappen en daarna regie aan de HKU. Met het scenario All Babies Cry rondde zij het Binger Filmlab af.

Ze schreef afleveringen voor Volgens hem, volgens haar en voor De afdeling.

Nynke de Jong won in september 2012 de Zilveren Krulstaat voor het scenario van Lang zal ze leven, een One Night Stand geregisseerd door Mannin de Wildt. Met 531.000 kijkers was dit de best bekeken One Night Stand ooit.

meteen bij het bedenken van de situatie en de personages. Dat ze domme dingen doen. De pijn van het uitglijden over een bananenschil. En dat dan toepassen op iemand die zelfmoord wil plegen.

Ik weet dan nog niet wat ik bloot wil leggen. Pas als het klaar is weet ik wat ik wilde vertellen.

Mijn volgend project is een boek over een dode oma. Mijn dochter droomde dat ze de moordenaars van haar oma achterna zat, nadat oma was overleden op haar verjaardag. Dat is het uitgangspunt van het verhaal geworden, met een familie die een week lang in een hotel in Bergen aan Zee verblijft. Ik moest bedenken hoe iemand doodgaat in een hotel aan zee. Dan verzin je van alles, en ineens denk je: ik heb de zee. Ik kijk nu altijd eerst goed rond in de scène waar ik in zit. Locaties, props of personages kun je vaak gebrui-

vier minitrailers gemaakt, om als

ken om iets uit te diepen.

snoepjes voor de uitzending uit te

Ik probeer bij het schrijven keuzes

Een paar jaar geleden heb ik beslo-

zetten via Facebook. We hebben

te maken. Pas als ik genoeg ben

ten alleen nog te schrijven wat ik

ook heel goed nagedacht over de

ingeperkt kan ik schrijven. Als ik

leuk vind. Desnoods zonder geld

eerste vijf minuten van de film. We

vastloop in een scène draai ik wel

of succes. Regisseurs die dezelfde

wilden niet dat mensen zapten.

eens iets om, bijvoorbeeld de doe-

soort films willen maken als ik,

Dat Mannin een ervaren tv-regis-

len van de karakters. Mijn valkuil

komen nu op mij af, omdat ik dui-

seur is, is dan fantastisch.

is humor. Dus ik heb geleerd dat

delijk ben over wat ik wil schrijven.

te wantrouwen. Dan zeg ik tegen

Ik lees bijvoorbeeld scripts voor

Ik hou ervan om een zwaar onder-

mezelf: “Ja heel grappig, maar

IFAN, een platform voor jonge

werp zoals zelfmoord, kinder-

gaat dit ook ergens naartoe?” Als

makers. Ze vroegen mij of ik een

mishandeling of dakloosheid met

ik vastzit pak ik een boek over

kort script over een necrofiel,

humor te vertellen, zonder dat je

schrijven, dan kan ik blijven zitten.

(Nachtvlinder), wilde herschrijven.

het drama of de emotie kwijt-

In de tweede flow die dan na een

Dat vind ik dus leuk.

raakt. De humor ontstaat eigenlijk

tijdje komt, volgen vaak de echte

Lang zal ze leven 22 plot

doorbraken. nynkedejong14.wordpress.com cinecrowd.nl/nachtvlinder

In de diepte Marc veerkamp In het lentenummer van Plot verklaarde scenarist Simon de Waal dat er nog nooit een realistische politiefilm is gemaakt. Hij kan het weten: hij werkt parttime als rechercheur. De Waal wees op het verschil tussen realisme en geloofwaardigheid.

Fictie vraagt altijd om een uitvergroting van de werkelijkheid. Maar hoe vind je een geloofwaardige balans tussen feit en fictie? Een lastige vraag. Een bescheiden zoektocht door de filmgeschiedenis laat zien dat het publiek feitelijke onjuistheden in een historisch drama soms wel slikt, maar dat een ongeloofwaardige passage in een blockbuster wordt afgestraft.

Waarom Mozart het wint van Indiana Jones Het verhaal gaat dat iedereen in de duistere middeleeuwen geloofde dat de aarde plat was. En wie volgens de kerk te dichtbij de rand kwam, viel er vanaf. Vervolgens waren het de grote ontdekkingsreizigers die aantoonden dat de aarde net zo rond is als de maan. Dit is het verhaal dat velen leerden in de schoolbanken. Dus is het waar, toch?

Nou, niet echt. Het is een hardnekkige mythe. Misschien geloofden sommige burgers inderdaad dat de aarde plat was, maar binnen kerk en wetenschap was dat zeker niet zo. Pythagoras ging in de zesde eeuw al uit van een ronde aarde. Op sommige religieuze afbeeldingen uit de middeleeuwen houdt Jezus een bolvormige wereld in zijn hand. En voor Columbus was het feit dat de aarde rond was juist een aanleiding om de weg ‘om de west’ te verkennen. Volgens bepaalde bronnen is de misvatting over de platheid van de aarde te wijten aan de Amerikaanse schrijver Washington

Irving. Hij schreef veel fantasierijke werken, waaronder het spookachtige The Legend of Sleepy Hollow, waarin een ruiter zonder hoofd rondrijdt. In 1928 voltooide hij ook een biografie: A History of the Life and Voyages of Christopher Columbus. Hierin beschrijft rasverteller Irving dat het Columbus was die vermaningen van de kerk in de wind sloeg en Europa ervan overtuigde dat de aarde rond is. Dit romantische gegeven schoot zo stevig wortel dat historici er nauwelijks in slagen om deze misvatting recht te breien. In een tijd waarin we beschikken over zoveel meer kennis dan in de middeleeuwen is het goed voor te stellen dat het arme, veelal ongeletterde volk destijds geloofde dat de aarde plat was. Misschien is dit een extreem voorbeeld, maar het toont wel aan dat smeuïg vertelde fictie soms in staat is de werkelijkheid te overwoekeren. Het verhaal van Irving was zeer geloofwaardig. plot 23

In de diepte

Ook nu hangen experts nog regelmatig in de gordijnen als een fictief werk de werkelijkheid geweld aandoet. Soms is dat misschien begrijpelijk, de affaire Irving laat zien dat fictie kan leiden tot een vertekend beeld van de realiteit, maar het is natuurlijk niet de bedoeling om een speelfilm of een dramaserie te beschouwen als een documentaire (en zelfs documentaires zitten vol met fictie). Fictie verhoudt zich tot feit zoals een zebra zich verhoudt tot een paard: je kunt zien dat het familie is maar het blijft toch een heel ander beest.

De realiteit is veel te complex om één op één te kopiëren.

Een flexibele omgang met de feitelijkheid zorgt niet alleen voor spannender materiaal, het is vooral ook functioneel. In advocatenseries worden procedures vereenvoudigd omdat ze voor een leek niet te volgen zijn, in ziekenhuisseries wordt om die reden het medische jargon versimpeld en in politieseries vangen ze de dader altijd en zie je haast nooit een agent een proces verbaal tikken. Alle werkelijkheid is verdicht.

Schotse rok De legendarische scenarist William Goldman zei ooit: ‘It’s not important what is true, it’s important what the audience will accept as true.’ Maar als je concessies doet aan de realiteit, is het de kunst zo te schrijven dat de kijker alles als realistisch ervaart. Drama wordt geloofwaardig als het invoelbaar is. Neem de film Amadeus, gebaseerd op het toneelstuk van Peter Shaffer, die ook het scenario schreef.

Wie de werkelijkheid vergelijkt met het scenario ziet goed hoe de schrijver de werkelijkheid heel bewust aanpast om het drama invoelbaar te maken. De film schetst de laatste periode uit het leven van Mozart. Maar hoe laat je zijn genialiteit zien? Shaffer vertelt dit verhaal vanuit het zeer subjectieve perspectief van een andere historische figuur: de Italiaanse componist Antonio Salieri. Die koestert in de film een obsessieve haat jegens het losbandige genie Mozart.

Die leeft er op los, maar dat blijkt nauwelijks invloed te hebben op zijn werk. Integendeel: Mozart schrijft de ene na de andere briljante compositie. Shaffer maakt ‘zijn’ Salieri strontjaloers en optimaliseert dit dramatische effect door Salieri neer te zetten als een zeer middelmatig componist die voor ieder nootje moet zwoegen. Het contrast met de bandeloze Mozart bij wie de meesterlijke melodieën haast automatisch uit zijn vingers lijken te stromen kan niet groter zijn. Deze bittere afgunst wordt zo ook voor het hedendaagse publiek buitengewoon invoelbaar en geloofwaardig. Toch is dit portret verre van accuraat. In werkelijkheid had Salieri een grootse reputatie als (hof)componist. Hij was de mentor 24 plot

van Beethoven, Liszt, Schubert en van de zoon van Mozart.

Salieri werkte zelfs enkele keren samen met zijn vermeende rivaal. Muziekhistorici vervloeken Shaffer wel eens: zijn dramatische ingreep bleef niet zonder gevolgen. Als een geestelijke nazaat van Washington Irving stond ook hij aan de wieg van een misvatting: veel mensen hebben nu het idee dat Salieri een bijzonder matige componist was, wat weer effect heeft op de status van zijn werk. Valt Shaffer vanuit dit oogpunt iets aan te rekenen? Sommige muziekdeskundigen vinden van wel, maar de auteur verdedigt zich door te benadrukken dat hij Amadeus, ondanks intensieve research, altijd heeft gezien als ‘a fantasia on events in Mozarts life’.

‘From the start we agreed upon one thing: we were not making an objective life of Wolfgang Mozart’, benadrukte Shaffer ooit ‘This cannot be stressed too strongly.’ Shaffer is gespecialiseerd in psychologisch drama en ook dit werk past in dat genre. De feiten mogen dan misschien niet altijd kloppen, als portret van een afgunstig man is de film zeer raak geschetst en in die zin geloofwaardig. En waarachtig.

Dat een groot deel van het publiek Amadeus aanzag voor een geschiedenisles heeft mogelijk ook te maken met het feit dat de hoofdpersonen historische figuren zijn. Een kreet als ‘gebaseerd op een waargebeurd verhaal’ lijkt – ongeacht het waarheidsgehalte – bij te dragen aan de geloofwaardigheid van een film. Als wat we zien en horen past bij het collectieve beeld dat van die periode is ontstaan, zijn wij als kijkers bereid om veel te geloven. Een ander voorbeeld: Braveheart, van en met Mel Gibson. De film gaat over de Schotse vrijheidsstrijder William Wallace. Die leefde rond 1300 en in de film dragen hij en zijn mannen een kilt. Levert leuke beelden op, zoals een niet al te fijnzinnige mooning-scène. De kilt wordt echter pas gedragen sinds de zestiende eeuw. Het maakte het publiek en vele critici weinig uit: Schotten associëren we nu eenmaal met de ‘Schotse rok’. Als feitelijke onjuistheden niet direct te controleren zijn, kom je er als maker makkelijk mee weg. Gibson mocht vijf Oscars ophalen.

Een héle lange droom Maar waar een op feiten gebaseerd relaas behoefte heeft aan een scheutje fictie, hebben genres die uitgaan van fantasie behoefte aan een dosis realisme, vooral op karakterniveau.

Hoe absurd sommige Sf-film, cartoons of soaps ook zijn, ze werken uiteindelijk het beste als de personages herkenbaar zijn. Of het nou pratende dieren, aliens of superhelden zijn, ook deze karakters moeten – mede omwille van de geloof-

Storyboards: Raimond van Soest

Het publiek laat zich graag ‘bedotten’, maar wil dat tijdens het kijken nog niet doorhebben

waardigheid – beschikken over invoelbare drijfveren. Vooral sinds de komst van het internet wordt duidelijk dat juist het publiek van populair entertainment soms onverbiddelijk reageert als een film ongeloofwaardig is. Zo zit in Spiderman 3 een scène waarin Peter Parker, zoals de titelheld heet als hij even niet op boeven jaagt, opeens een dansact doet in een jazzclub. Dat paste volgens de fans totaal niet bij het karakter

van Parker. Ongeloofwaardig. Mogelijk droeg de kritiek bij aan het feit dat de populaire Spiderman-reeks pas jaren later een reboot kreeg.

Kijkers haken ook af als ze opeens de hand van de makers voelen. Het publiek laat zich graag ‘bedotten’, maar wil dat tijdens het kijken nog niet doorhebben. Opzichtige plotgaten, een geforceerde toevalligheid, deus ex machina’s; als de geloofwaardigheid in het geding is kan dat een film of serie schaden. Een van de meest legendarische misrekeningen uit de tv-geschiedenis betreft een noodoplossing in de soap Dallas. De makers hadden ooit een zwaar verlies te incasseren na het vertrek van de populaire acteur Patrick Duffy.

Zijn personage, Bobby, stierf. In seizoen acht van de serie zag je hoe de andere karakters omgingen met zijn overlijden. De kijkcijfers daalden en Duffy besloot terug te keren naar de reeks. Maar hoe wek je een dood personage weer tot leven? Zijn dood – en daarmee het volledige seizoen acht van Dallas – bleek een héle lange droom te zijn van zijn vrouw Pam. Dat stond té ver buiten de realiteit, de serie werd een lachertje. Mogelijk was de andere optie waarmee de producenten speelden, de gemene tweelingbroer van Bobby, toch geloofwaardiger binnen de context van een bigger than life soap als Dallas.

Nuke the fridge Ook funest voor de geloofwaardigheid is het als de hoofdpersoon net iets teveel mazzel heeft. Gemakkelijke oplossingen worden vooral in het internet-tijdperk door de kijkers soms ruw afgestraft. In het begin van Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull kruipt de titelheld in een grote koelkast om te ontkomen aan de gevolgen van een kernproef. Door de nucleaire explosie vliegt het ding letterlijk de lucht in. De koelkast landt honderden meters verderop, buiten de gevarenzone. Indiana Jones kruipt eruit zonder een schrammetje. Kort na de release krioelde het op internet van de kritische geluiden. Ongeloofwaardig, was het oordeel. Als één van de breinen achter de reeks voelde George Lucas zich geroepen de scène publiekelijk te verdedigen. In de New York Times vertelde hij dat regisseur Steven Spielberg de scène aanvankelijk ook ongeloofwaardig vond.

Om hem te overtuigen liet Lucas de kwestie onderzoeken.

Dit resulteerde in een dik rapport. Daaruit bleek dat als Indy maar in een bepaald type koelkast zat, hij de val best kon overleven, zolang hij zijn nek maar niet brak en de deur nog open ging. Lucas: ‘The odds of surviving that refrigerator – from a lot of scientists – are about 50-50’. Het onderzoek plot 25

In de diepte

De werkelijkheid blijft toch één van de belangrijkste verhalenleveranciers voor de filmindustrie kon de staalharde scepsis niet wegnemen. De film leverde zelfs een nieuw internetbegrip op: Nuke the fridge. Dit zinnetje duikt vaak op als er in grote blockbusters, zoals Indiana Jones, Star Wars of Spiderman scènes opduiken die zo bizar zijn dat de kijkers vermoeden dat de makers door hun inspiratie heen waren. De koelkastscène ‘nuked the fridge’ omdat hij al in het begin van de film op een geforceerde manier aangeeft dat de held onoverwinnelijk is. Als Indy in staat is om zo eenvoudig een kernexplosie te overleven waarom moeten we later dan in spanning zitten tijdens een simpel vuistgevecht? Desondanks was de publieksreactie toch tamelijk verrassend. De Indiana Jones-films barsten uit hun voegen van de fantasie. Er vliegen geesten uit een verloren gewaande ark. Een bruut trekt een trillend hart uit iemands borstkas. En eeuwenoude ridder bewaakt tot ver in de jaren veertig de Heilige Graal. Dit pikte het publiek allemaal wél.

Maar dat waren ook duidelijk herkenbare fantasie-elementen. Een kernexplosie is een fenomeen uit de realiteit, iets waar velen bovendien nog altijd bang voor zijn. Misschien verwijst de scène net iets teveel naar de werkelijkheid om geloofwaardig te zijn.

Melodramatische experts Soms lukt het wel om een film te maken die spannend drama combineert met een zelfs voor experts en betrokkenen acceptabele weergave van de realiteit. Dit is vaak het gevolg van grondige research. Door de waarheid goed te kennen, weet je ook wat je kunt gebruiken en wat je weg kunt laten.

Dat was tenminste wat scenarist en regisseur John Sayles ondervond nadat hij als scriptdoctor was ingehuurd door de producenten van het ruimtevaartdrama Apollo 13. In een interview vertelt hij dat de producenten ernaar streefden om de techniek in de film zo accuraat mogelijk weer te geven. Sayles kreeg de taak om het complexe technische jargon van de astronauten te vertalen naar taal die voor de gemiddelde bioscoopbezoeker volledig te volgen is. Lastige medische taal of juridisch jargon staan net iets dichter bij de mensen dan ‘astronautentaal’. Sayles: ‘I had to find ways to get in the technical information without simplifying it to the point where it wasn’t true anymore.’ Het zou bijvoorbeeld ongeloofwaardig zijn om een leidinggevende van NASA iets te laten zeggen als ‘O, by the way, we don’t point that rocket at the moon, we point it where the moon is going to be...’ maar die informatie heeft de toeschouwer wél nodig. Daarom creëerde Sayles karakters die misschien volledig verzonnen waren, maar die vragen konden stellen en commentaar 26 plot

leveren. Juist dankzij fictieve ingrepen konden de makers dichterbij de werkelijkheid komen. De geraadpleegde astronauten hadden volgens Sayles aanvankelijk veel moeite met de dramatische ingrepen in het script. Hij besloot ze bij het proces te betrekken en open kaart te spelen. Later begonnen de experts hem opeens te bellen met ideeën om de informatie te fictionaliseren. Die waren tot verbazing van Sayles soms erg melodramatisch. ‘But they usually did help you solve the story point without being untrue to the spirit of the people, because these astronauts knew these people.’

Het streven naar realisme stond een wereldsucces niet in de weg, misschien droeg het er wel aan bij: Apollo 13 haalde ruim 300 miljoen dollar op. Wéér een film gebaseerd op feiten. Frappant: hoewel het praktisch onmogelijk is om een volledig realistische film te maken, blijft de werkelijkheid toch één van de belangrijkste verhalenleveranciers voor de filmindustrie. Waarom? Misschien omdat de waarheid bizarder is dan alles wat je kunt verzinnen. Goed, dat is een cliché. Maar clichés, die zijn vaak waar.

Bronnen www.geektyrant.com www.urbandictionary.com www.history.howstuffworks.com www.isgeschiedenis.nl www.telegraph.co.uk Boek: Past imperfect, history according to the movies (samengesteld door Mark C. Carnes)

Scenariorecht Kees Holierhoek

Uit het leven van een scenarioschrijver Wim Blaauboer

Misbruik van rechtenvergoedingen

Zonvakantie in San Remo

Wie iets duidelijk wil maken, moet soms zijn hakken in het zand zet-

Ik moet opeens aan die wielerklassieker Milaan-San Remo denken.

ten, liefst tegen de storm in. Dat deed Lira onlangs omdat collectieve

Zou zo’n renner hier op ons hotelbed een epo-spuit hebben gezet?

rechtenbetalingen als door Lira worden gedaan, niet zijn bedoeld om

Hoezo, natuurlijk niet? Ja, oké, daar heb jij dan weer gelijk in. Het is

door producenten gebruikt te worden als goedmakertje voor veel te

inderdaad logischer dat ze dat in Milaan doen.

lage schrijfhonoraria. Dit was de achtergrond van het besluit van het

(…)

Lira-bestuur om de uitbetaling van kabelgelden voor herhalingen te

Zullen we lekker relaxed op het strand gaan liggen? Nee, ik hoef

herzien door voor de gewone zenders het maximale aantal per jaar

geen zonnebrand. Neem jij factor 50 mee? Watje. Zo kom je er nooit

te beperken tot één uitzending en één herhaling.

doorheen. (…)

Dat het bestuur van Lira intussen die beperking tijdelijk heeft ver-

Is dit nou het Beloofde Strand? Wat een postzegel! Tjezus, en moet je

ruimd heeft tot één uitzending en zes herhalingen per jaar, wil niet

hier nog voor betálen ook?

zeggen dat het onnodig was om alarm te slaan. Al te vaak immers

(…)

hanteren een aantal goed identificeerbare producenten een busi-

Ik vind dat juist schattig, die kleine Italiaantjes die hier verstoppertje

nessmodel tegenover beginnende en financieel zeer afhankelijke

spelen. No gracias, ik hoef geen neppe Gucci-zonnebril met plastic

schrijvers waar ze zich voor zouden moeten schamen. Ze houden de

diamantjes. Die Italiaanse kindjes worden tenminste nog opgevoed,

opdrachthonoraria voor hun auteurs extreem laag en als auteurs hun

hè. In Nederland lopen die brutale ettertjes je zo van de sokken.

wenkbrauwen fronzen bij het lezen van het aangeboden honorarium

(…)

worden ze door hun producent onverwijld gewezen op de compen-

Ze krijsen wel heel hard, trouwens. Zo krijg ik De Complete

satie die er verscholen ligt in de collectieve auteursvergoedingen,

Dostojevski nooit uit. Wat nou snob? Ik vond Oorlog en Vrede

zoals de kabelgelden, en des te meer compensatie naarmate er meer

gewoon hartstikke goed. Nou ja, de eerste bladzijde dan. Goed, dan is

herhalingen zijn. Vervolgens bieden producenten bijna gratis hun

dat van Tolstoj. Ook een Rus. Kun jij even tegen die ettertjes zeggen

programma’s aan omroepen aan, des te gretiger naarmate ze erin

dat ze ergens anders moeten gaan spelen? Jij spreekt toch zo goed

slagen ook hun eigen extra inkomsten uit collectieve gelden bij het

Italiaans?

producentenloket te halen.

(…)

No thank you, ik hoef geen grote, kleurige badhanddoek met de toren

Collectieve rechtenbetalingen zijn niet bedoeld om systematisch

van Pisa erop. Moet ik die parasol nu al weer verplaatsen? Je kunt ook

te laag gehouden schrijfhonoraria te compenseren, maar om de

overdrijven met je schaduw. Wie wou er nou op zonvakantie?

auteur bovenop zijn met steun van de beroepsvereniging op een

(…)

redelijk niveau verkerende schrijfhonoraria mee te laten delen in de

Non merci, ik hoef geen… of wacht, doe maar zo’n kralenarmbandje.

opbrengsten van echte exploitaties (vormen van gebruik).

Nee hoor, hou het wisselgeld maar. Keep the change. Ik zat helemaal niet met die verkoopster te flirten! Ik dacht, misschien doen we je

Opdrachtvergoedingen zijn wezenlijk anders dan exploitatiever-

nichtje er een plezier mee. Ze is pas elf, die heeft nog geen last van

goedingen. Opdrachtvergoedingen worden betaald voor de aan het

goede smaak. En het is helemaal geen goedkope rotzooi. Ik heb oog

uitvoeren van de opdracht bestede tijd. Exploitatievergoedingen zijn

voor die dingen. Blijf nou a-haf! Ja hoor, liggen al die kraaltjes in het

bedoeld als auteursrechtelijke vergoeding voor het gebruik dat de

zand. En wie kan ze weer oprapen? Shit, tijgert er zo’n minimaffioos

buitenwereld maakt van het werk in kwestie. Dus of het wordt uitge-

doorheen.

zonden, herhaald uitgezonden, via de kabel of satelliet doorgegeven,

(…)

via Uitzending Gemist nog eens uitgezonden, op dvd vastgelegd,

Ik ben helemaal niet verbrand. Dat is niet rood, dat is hoogstens een

door een bibliotheek uitgeleend, door een videotheek verhuurd etc..

beetje roze. Au! Druk dan ook niet zo hard! Nein danke, ik hoef echt

De allereerste auteursvergoeding, het opdrachthonorarium, moet in

geen megafles after sun. Ik vind er zo geen moer meer aan. Ik ga

orde zijn en dan pas leggen de cbo’s er naargelang de verdere exploi-

terug naar het hotel.

tatieresultaten iets bovenop.

(…)

Hè toe nou schatje. Zo bedoelde ik het toch niet. Natuurlijk heb ik het

Het Lira-bestuur heeft zich tot doel gesteld om ter bescherming van

naar m’n zin met je.

de hoogte van de opdrachthonoraria indien nodig alle maatregelen

(…)

te nemen die uitholling van dit soort vergoedingen voorkomen.

Jawel. Dit is een topvakantie.

plot 27

Achter de schermen Wie is uw held?

Mijn vader, die op zijn dertigste met één been minder, doorging met zijn leven. Ik begrijp nu pas, door persoonlijke omstandigheden, hoe moeilijk dat is geweest.

Waar bent u trots op?

Op de manier waarop we binnen Topkapi Films als team samenwerken. Het is een hecht, warm nest, bijna mijn tweede familie.

Waar wordt u gelukkig van?

Als een film, na een proces van vaak jaren, op het droge is en zijn publiek vindt. Dat zit meer in de inhoud dan in slimme marketing, al wil dat ook wel helpen.

Wat moet er gezegd tijdens uw grafrede?

Dat ik gevoel voor drama had, haha.

Wat is uw slechtste eigenschap?

Hedwig Agterbos studeerde Film en Televisie aan de Universiteit van Utrecht.

Na haar afstuderen in 1996 werkt ze als script editor en begeleider bij onder andere VPRO, Motel Films en Lemming Films en sinds 2012 bij Topkapi Films (onder andere Alles is familie. Haar focus ligt op de Europese arthouse film en talentontwikkeling in film- en televisiedrama.

Daarnaast is Hedwig Agterbos adviseur bij het Mediafonds.

Wat is er zo leuk aan het contact met schrijvers?

Schrijvers zijn meestal aardige, zachtmoedige mensen, zonder groot ego.

Welk scenario heeft u voor het laatst gelezen?

Het treatment van Laila M., een nieuw project van Mijke de Jong en Jan Eilander.

Hoeveel uur werkt u per week?

32 en nog vele avond- en weekend uren.

Wat doet de Publieke Omroep beter dan de commerciëlen en omgekeerd?

De Publieke Omroep besteedt gelukkig nog steeds relatief veel aandacht aan talentontwikkeling voor individuele makers. Bij de commerciëlen is meer aandacht voor, en

Ik twijfel tussen Ongeduld en Ongeorga-

ervaring met, het procesmatig ontwikkelen

niseerdheid – als dat begrip bestaat. Mijn

en produceren van projecten.

werktafel is soms zelfs voor mijzelf een

Wat vindt u van het huidige filmklimaat?

nachtmerrie van stapels papier.

Zeer zorgelijk dat de politiek vooralsnog

Wat zou u liever doen dan wat u nu doet?

niet instemt met een tax shelter in Neder-

Geen idee. Ik vind dat ik enorm bof wat

land. De afgelopen jaren is geïnvesteerd

betreft mijn werk.

in professionalisering van de sector, van

Wat is uw grootste angst?

schrijvers tot technici tot logistiek. Dat staat

Dat ik mijn kinderen niet op zou kunnen

allemaal op het punt om weer te verdwij-

zien groeien.

nen. Eeuwig zonde.

Wat staat er in uw gebruiksaanwijzing?

Over welk onderwerp moet volgens u drin-

‘Allergisch voor valse emoties’.

gend een scenario geschreven worden?

Wat doet u over tien jaar?

Scenario’s moeten niet over onderwerpen

Leven, liefhebben, werken. In die volgorde,

gaan, maar over mensen, karakters. Met een

hoop ik.

origineel en overtuigend personage kan je

Wat is er leuk aan ouder worden?

een boeiend verhaal vertellen over ieder

Het is een cliché, maar toch: dat je leert

denkbaar onderwerp. Wat niet betekent dat

dat geluk echt in kleine dingen zit. Wat

de plot niet belangrijk is overigens, maar

niet wegneemt dat ik het grote gebaar ook

dat is weer een andere kwestie.

nog steeds erg kan waarderen, mits goed

Heeft u weleens overwogen zelf iets te

getimed.

schrijven?

Welk programma moet onmiddellijk van

Nee, ik wil niet op de stoel van de schrijver

de buis?

gaan zitten.

Alle programma’s waarin BN’ers kunstjes

Wordt u in uw werk genoeg gewaardeerd?

doen. Ontzettend oninteressant.

Wat moet er veranderen bij de Publieke

er bij de keuzes voor films vaak wordt uit-

Jazeker. Dat is ook een leuk aspect aan

Omroep?

gegaan van een compromis, door de grote

ouder worden trouwens, dat je het veld

Dat de belangen van de makers vaak onder-

rol van commissies, redacties en werkgroe-

steeds beter leert kennen en het veld jou,

geschikt zijn aan die van de omroep, en dat

pen in de besluitvorming.

dat is heel prettig.