Stroom4

STROOM! Driemaandelijks magazine van CAW Antwerpen

Energie

Met Housing First, werkbeleving in ons CAW, het Decap orgel, Energie armoede, en nog veel meer...

V.U. Koen De Vylder, Grote Steenweg 169, 2600 Berchem. P916172

oktober - november - december 2014

2

Voor we beginnen Energie Elke editie van Stroom krijgt een thema mee. Deze keer is het “energie”. Een thema dat bij dit magazine past als een vonk bij een vuur. Stroom is energie. Het is een dankbare kapstok om onze verhalen te vertellen, met cliënten en collega’s in de hoofdrol.

Er is natuurlijk de natuurkundige versie van energie: het vermogen om licht, warmte of beweging te maken (met wat verbeelding ook van toepassing op onze sector).

Maar je leest in deze vierde editie vooral over de mentaal-fysieke versie: “de zin om iets te doen”.

Waarover gaat dit nummer dan? In fusieprocessen kruipt altijd veel energie. De universiteit van Leuven peilde op drie momenten in die periode naar de tevredenheid en het energiepeil van onze medewerkers. We trokken naar het bevallige onderzoeksteam om te luisteren naar de belangrijkste conclusies en hoe we daar mee aan de slag kunnen. Verder gaan we op bezoek bij de collega’s van Housing First en staan we stil bij energiearmoede.

Mijn complimenten voor de redactie die dit nummer in volle vakantieperiode in elkaar heeft gebokst. Het is wonderwel gelukt. We leggen het met trots aan je voor, in de hoop dat je er energie van krijgt!

We praten veel over energie in ons CAW. Het is een brandpunt van aandacht. Logisch ook: we kunnen maar werken aan meer welzijn, als ook ons eigen welzijn enigszins in orde is. En onze energiebalans beïnvloedt dat welzijn. Balans in de zin van geven en nemen. Van evenwicht. Energie is altijd geleend: wat je geeft moet je ook weer terugkrijgen. Dat lijkt me een eigen opdracht en de werkgever moet het mogelijk maken dat eenieder ze gestalte geeft.

Ik geloof ook dat hier voor onze organisatie een maatschappelijke opdracht ligt. In deze welvaartgerichte samenleving wordt het te vaak vergeten. De jacht naar welvaart gaat al te vaak ten koste van het welzijn. Met alle gevolgen van dien: burn-out, chronische vermoeidheid en een hele resem andere stressklachten. Wij hebben daar als CAW een voorbeeldfunctie in.

Wilbert Eindredacteur Stroom

STROOM! STROOM Jaargang 1, nummer 4, oktober 2014

4 CAW-praat Wat is jouw energietip?

6 Werkbeleving in CAW Antwerpen Eerste impressie van de finale resultaten van het onderzoek van de KU Leuven 10 Estafette - Paul Schyvens Een ketting van inspirerende mensen: van Guido Belcanto via Jakke De Zeeman en Werner Soors naar Paul Schyvens 11 Het woord van Koen Vaste column van onze directeur

van onze huisfotograaf Atilla Erdem 14 Achter de gevel van Een kijkje bij Housing First op Linkeroever 18 Zozeddemee Korte nieuwsberichten uit ons CAW

Energiearmoede, 365 dikke truiendagen

3

Redactie Jasmien Peeters, Lieve Elst, Linda Vuurstaek, Ann Van Pelt, Atilla Erdem & Wilbert van Cromvoirt Fotografie Atilla Erdem Illustratie Linda Vuurstaek Vormgeving Wilbert van Cromvoirt

20 Het leven zoals het is...

Wouter Torfs

Hoofdredactie Wilbert van Cromvoirt Eindredactie Ann Van Pelt & Jasmien Peeters

12 Straf beeld

24 Vraagetaan...

Colofon

Drukkerij EPO En verder véél dank aan Astrid Gijsen, Patrick Buys, Manú Monteiro, ‘de meisjes van Slachtofferhulp’, Hugo Degive, Wouter Torfs, Koen Engels, Koen De Vylder, Paul Schijvens, Els Vanbelle, Anja Van den Broeck, Nadine Bastaens, Vincent Kattouw, Hella Muyldermans, Ludwig, Bob Cools, Bart Daems, Toon Rottiers, Ine Willems, de STAP-afdeling van Emmaüs, de medewerkers van drukkerij EPO, Johan Mannaerts en de medewerkers van het secretariaat in de Lange Lozanastraat.

Reacties, in- of uitschrijvingen stroom@cawantwerpen.be

Steun de werking van ons CAW! We hebben het hard nodig.

Giften, legaten en schenkingen zijn bijzonder welkom! Vanaf 40 euro krijg je een fiscaal

attest. Je steun is welkom op BE93 7775 9057 3967 (BIC: GKCCBEBB)

4

Wat is jouw energietip?

Slachtofferhulp

Astrid, De Passant

Patrick, Sint Andries

Het was collega Annelies (in het midden op de foto) die ons terugbracht naar onze kindertijd door een hoelahoep mee te brengen naar het werk. Tijdens een vrij momentje gingen we de uitdaging aan...

Het is weer zo ver: ik wil gezonder eten en wat gewicht verliezen.

Goed omgaan met energie is een hot item. Vanuit verantwoordelijkheidsgevoel voor de volgende generaties, maar ook vanuit financieel oogpunt. Op mijn zoektocht naar energiebesparing kwam ik ledverlichting tegen. Alle lampen vervangen zou me veel geld doen besparen én is uitvoerbaar, zelfs door de niet meest handige mens.

Er werd heel wat afgelachen en we konden er weer tegenaan. Zowel lichamelijk als mentaal hoepel je de stress eraf. Ook na een lange werkdag kan het deugd doen om even de heupen los te gooien.

Toch is het niet te onderschatten: hoelahoepen is best intensief. Maar het plezier dat ermee gepaard gaat en de energie die je ervan opdoet, maken het waard. EN het is goed voor onze lijn. Misschien een idee om een CAW-hoelahoep-initiatie te organiseren? Wij zullen alvast van de partij zijn!

Rondsnuffelend in de bibliotheek vind ik een boek: “Easy Peasy”.’s Avonds lees ik superleuke ideeën.

Met een boodschappenlijstje voel ik de energie om nieuwe zaken uit te proberen. Bananenchips kan je gewoon zelf maken?!

Na het werk ontdek ik in de winkel allerlei nieuwe groenten en fruit. Verrassende recepten... Avocado ken ik van de guacamole dipsaus, maar als ontbijtsmoothie?

Mijn ontbijt ‘s morgens: havermout, avocado en banaan gemixed met hazelnootsojamelk, wouw best lekker. ‘s Middags geniet ik van een lekkere salade: quinoa met komkommer, tomaat, noten, vele verse kruiden en fetakaas. Dit is echt een super maaltijd. s’ Avonds eten we mijn zelfgemaakte ijsjes: ananas met banaan.

Als je hier geen energie van krijgt...

Ik vind het heerlijk te koken en gewone ingrediënten om te vormen tot iets nieuws.

Ik schrok van de prijs. Het zou een hele tijd zou duren alvorens ik mijn investering zou ‘terugverdienen’.

En toen ik de eerste drie lampen had ingedraaid gaf de voorheen heldere keukenlamp een zeer gezellig sfeerlicht. Aangenaam, maar koken lukt toch beter als je de potten ziet. Vervangen door exemplaren met een hogere lichtintensiteit, dus!

Moraal van het verhaal: vervang klassieke lampen door led. Begin daar waar je het meest en langst licht nodig hebt en kies op de verpakking het juiste wattage!

“Girardengo” staat er op de fiets die staat te pronken in mijn bureau. Dat was een Italiaans wielrenner met een indrukwekkend palmares. Hij stopte op zijn 43ste met wielrennen en begon daarna fietsen te maken, vandaar.

Ik sta op mijn 46ste voor de grootste uitdaging van mijn wielercariere. Ik ga “Tour For Life” rijden. Een sponsortocht voor Artsen zonder Grenzen. Met de fietsploeg van Zurenborg gaan we deze uitdaging aan.

Enerzijds om geld in te zamelen voor AZG. Anderzijds is er de fysieke uitdaging: in 8 dagen van Italië tot op de muur van Geraardsbergen. We leggen 1.200 km af, doen 20.000 hoogtemeters en doorkruisen de Alpen, de Jura, de Vogezen en de Ardennen. Het wordt afzien, ik voel het nu al. Het wordt vloeken op het weer, de weg, mijn fiets en mijzelf.

Maar het worden ook tranen van geluk bij aankomst. Awel, d‌át geeft me energie!

Hugo, Gezinscoaches & Team LGV Antwerpen

5

Op mijn werk in de Speelvijver bij Inloopteam Samik put ik energie uit mijn contacten met vrijwilligers en medewerkers, met vaders en moeders en hun kinderen. Ik houd van hun diverse culturen en van hun verhalen. Van de blije momenten, niettegenstaande armoede en moeilijkheden.

Ik geniet van het afwisselende werk.

Soms is dat administratief, soms zeer praktisch. Altijd gaat het om ‘samen’: spelen, praten en tot een gemeenschappelijke droom komen.

Zoeken wat ze willen bereiken met hun inspanningen. Dikwijls is het balanceren op een dun touw: de hoop verliezen, die dan terug zoeken… en blijven geloven in het eigen kunnen van mensen.

Mijn batterijopladers? Hanwag en Bach. Of: mijn wandelschoenen en rugzak.

Met beide voeten op de grond is de strafste manier om het hoofd leeg te maken. En daar maak ik graag één keer per jaar een week – of liefst meer- werk van. Alleen en klein de natuur in. Op de E5 de Alpen over of via een plat Pieterpad.

Altijd kom je de wereld tegen, maar meer nog jezelf. En soms vraag ik me af waar het plezier zit in weer verkreukeld wakker worden, de zoveelste blauwe teennagel, enkel koud douchewater in de hut…

En privé? Daar zijn het de momenten met mijn familie die tellen. En spelen op de grote trom met mijn drumband!

Maar eens terug van weggeweest staat het lijf strak(ker!) en de geest meer open. En was het allemaal ‘geweldig’ om gedaan te hebben.

Manú, Samik

Ann, Beleidsmedewerker

6

6

Links: Dra. Els Vanbelle, midden: onze eigen Nadine Bastaens en rechts: Prof. Dr. Anja Van den Broeck

Werkbeleving in CAWDeAntwerpen finale onderzoeksresultaten Het Zuiderpershuis was het aangename decor van het coördinatorenoverleg begin september. Een hele dag informatie en ontmoeting. Het is best vermoeiend. Goed dat de volledige namiddag gewijd was aan het thema waar ik het meest naar uitkeek: de resultaten van het medewerkerstevredenheidsonderzoek door de KU Leuven.

Ons CAW had de vraag gesteld: hoe kunnen we positief bijdragen aan de werkbeleving van onze medewerkers? Daarop onderzochten vier onderzoekers1 de manier waarop die medewerkers hun job beleven. Ze deden drie bevragingen, gespreid over de fusieperiode: vlak ervoor, tijdens en juist erna2. Stroom! was nieuwsgierig naar de resultaten en besloot haar lezers inkijk te geven in de bevindingen van de onderzoekers. Deze werden ons gepresenteerd door twee van hen: Anja en Els. Relevantie van het onderzoek en concrete werkwijze We stelden de onderzoeksvraag vanuit verschillende overwegingen. Ten eerste zit het in het DNA van ons CAW om voor mensen te zorgen, ook voor onze eigen medewerkers. Ten tweede is er de wetgever die daar ook duidelijke ideeën over heeft. Vanaf 1 september is er vernieuwde wetgeving over welzijn op het werk, die meer aandacht vraagt voor zaken als stress en burn-out. Ook dat komt dus goed uit. Ten derde was er natuurlijk de fusie waarbij er zodanig aan de werkomgeving werd en wordt gesleuteld, dat het onvermijdelijk invloed op de werkbeleving heeft. Maar welke invloed precies? En hoe kunnen we daar iets aan doen? Het vertrekpunt van het onderzoek is dus de vraag: “Wat kunnen wij als organisatie doen om de werkbeleving te verbeteren?” Iets wat natuurlijk hand in hand gaat met de persoonlijke opdracht die elke medewerker daarin heeft.

7

De respons De kwaliteit van een onderzoek staat of valt met een voldoende grote en representatieve respons. En die was - ik citeer de onderzoekers: “ongelooflijk knap!” De gemiddelde respons over de drie bevragingen was ruim 76%. Meer dan 500 verschillende mensen hebben de digitale vragenlijsten ingevuld. Van die 500 hebben 268 mensen ze alle drie beantwoord. “Dat is écht heel sterk”, benadrukte de onderzoekers. De respons is mooi verdeeld over de verschillende diensten in ons CAW, als ook over leeftijd, anciënniteit en geslacht.

1

Prof. Dr. Anja Van den Broeck, Prof. Dr. Elfi Baillien, Dra. Els Vanbelle en Prof. Dr. Hans De Witte

2

In mei 2013, november 2013 en een laatste in mei 2014

8 In het achterhoofd Voor we de onderzoeksresultaten interpreteren, zijn er een aantal zaken die we in ons achterhoofd moeten houden. Bijvoorbeeld dat CAW Antwerpen een organisatie in verandering is. Zoiets heeft invloed op de werkbeleving van medewerkers. Onzekerheid over de (inhoud van de) job, afname van betrokkenheid en vertrouwen, … De focus van dit onderzoek is: wat kunnen we als organisatie doen om deze negatieve gevolgen tegen te gaan?

In het veld van dit artikel is het niet mogelijk de volledige onderzoeksresultaten te geven. Die verschijnen binnenkort op het intranet. We presenteren daarom wat volgens de onderzoekers het meest in het oog springt.

Wanneer de onderzoekers de resultaten van de bevraging analyseren om er sterktes en aandachtspunten uit te halen, kijken zij niet enkel naar de gemiddelde scores, maar ook naar de evolutie van die gemiddelde scores doorheen de tijd. Bijvoorbeeld de score voor organisatiebetrokkenheid. We scoren hier op zich goed, maar de score daalt. Medewerkers voelen zich nu minder betrokken dan een jaar geleden. De onderzoekers schuiven dit daarom naar voor als aandachtspunt. Het is belangrijk te onthouden dat wanneer iets als aandachtspunt benoemd wordt, dat niet noodzakelijk betekent dat we er slecht op scoren...

Werkgerelateerd functioneren Wanneer we kijken naar de aspecten die van invloed zijn op het functioneren van medewerkers, dan zien we een aantal sterke punten. Bijvoorbeeld de identificatie van medewerkers met CAW Antwerpen (zie ik mijzelf als werknemer van deze organisatie en bepaalt ze mee mijn identiteit?). De onderzoekers noemen het “knap om te zien” hoe die identificatie groeit van de voormalige

CAW’s naar het nieuwe CAW. “Dat is een mooie evolutie, zeker in één jaar tijd”.

Verder is het absenteïsme laag en is er weinig sprake van ongewenst gedrag op het werk (pesten, agressie, grensoverschrijdend gedrag).

Onze medewerkers voelen zich eens tot een paar keer per week ‘bevlogen op het werk’ (toegewijd en energiek).

Maar toch: ze voelen zich nu minder vaak bevlogen dan een jaar geleden.

Bij de elementen die het functioneren beïnvloeden, wijzen de onderzoekers op het dalende vertrouwen in de organisatie, de stijgende verloopintentie (de neiging om de organisatie te verlaten) en de dalende organisatiebetrokkenheid. Ondanks het feit dat de scores ook hier op zich goed zijn, vraagt dat dus aandacht.

De gevoelens van burn-out zijn licht toegenomen: een gemiddelde medewerker heeft eens per maand last van mentale uitputting of een gevoel van leegte op het einde van de werkdag. Dat is dus duidelijk een zorgpunt en moet op de agenda.

Hulpbronnen en stressoren Als organisatie kunnen we heel wat doen om het functioneren van medewerkers te optimaliseren. In de werkomgeving zijn verschillende hulpbronnen die we kunnen stimuleren en stressoren die we kunnen bestrijden. Een kwestie van aan de juiste knoppen te draaien.

Qua stressoren, zien we dat jobonzekerheid en emotionele belasting de belangrijkste aandachtspunten zijn.

Verder scoren we minder goed inzake rolconflict (tegenstrijdige opdrachten), rolonduidelijkheid (wat wordt nu precies van mij verwacht?) en werk-thuis disbalans in

9 vergelijking met een jaar geleden.

De scores op de hulpbronnen liggen globaal genomen lager dan bij de eerste bevraging. Op zich scoren we goed op vaardigheidsbenutting, sociale steun van de collega’s en verantwoordelijkheid in de job, maar verdere daling proberen we best te voorkomen. We scoren ook goed qua externe beleving (hoe vinden we dat de buitenwereld onze job waardeert). Participatie blijft het grote pijnpunt wat de hulpbronnen betreft. Verder is het ook aangewezen de gemiddelde score inzake autonomie en sociale steun van leidinggevenden te stimuleren.

De evaluatie van het onderzoeksteam Het onderzoeksteam destilleert uiteindelijk vijf grote aandachtspunten uit de onderzoeksresultaten: • Organisatie betrokkenheid • Vertrouwen in de organisatie • Burnout klachten • Verloopintentie • Identificatie met CAW Antwerpen Ze geven ook suggesties over hoe we ermee aan de slag kunnen gaan. Een voorbeeld: medewerkers die een jaar geleden aangaven veel sociale steun van collega’s te ervaren, hebben nu minder last van gevoelens van burn-out. Dat kan dus inzicht geven over welke stressoren we moeten bestrijden en welke hulpbronnen we moeten stimuleren om een positief effect op de werkbeleving te realiseren. Dat principe hebben ze toegepast op de vijf aandachtsthema’s: • Om de organisatiebetrokkenheid te verhogen, moeten we de participatie en de sociale steun van leidinggevende verhogen en de inhoudelijke jobonzekerheid en de rolonduidelijkheid verlagen.

• Om het vertrouwen in de organisatie te verhogen,

•

•

•

moeten we de participatie, de sociale steun van leidinggevende, de autonomie en de verantwoordelijkheid verhogen en de inhoudelijke jobonzekerheid en de rolconflicten verlagen.

Om gevoelens van burn-out te bestrijden, dienen we vooral de sociale steun van collega’s te verhogen en de conflicten, de inhoudelijke jobonzekerheid, de rolonduidelijkheid en de werkdruk te verlagen.

Om de verloopintentie te doen dalen, moeten we de verantwoordelijkheden van medewerkers en de sociale steun van collega’s verhogen, terwijl we de jobonzekerheid moeten verlagen.

En willen we tenslotte de indentificatie van medewerkers met CAW Antwerpen verhogen, dat is het aangewezen de participatie te verhogen en de rolonduidelijkheid en de jobonzekerheid te verlagen.

We concluderen dat de fusie geen alarmerende effecten heeft gehad op onze medewerkers. Maar als we de werkbeleving verder willen verbeteren, zijn participatie en jobonzekerheid de belangrijkste werkpunten. Verder spelen ook de emotionele belasting en het investeren in andere hulpbronnen een belangrijke rol.

Als organisatie koersen we voor een groot stuk al in de juiste richting. We verzamelden suggesties vanuit de teams en ondernamen al verschillende acties. Denk maar aan de infocafés, de overlegtafels, de beleidsinfo, Stroom!, het intranet, het coachingsverhaal voor teams en teamverantwoordelijken, ... er is al heel wat gebeurd, maar er zullen nog heel wat acties volgen. Werk in uitvoering!

Wilbert van Cromvoirt

10

Estafette

Een vaste rubriek over inspiratie en drijfveren op het werk. Iemand vertelt daarover en verwijst ons door naar iemand die hem/haar inspireert. Zo ontstaat een ketting van inspiratie. Jakke De Zeeman verwees ons door naar Werner Soors die ons verwees naar Paul Schyvens., Roma-bezieler ...

Paul Schyvens en Werner Soors kennen elkaar van half de jaren 70. Ze waren beiden concertorganisatoren. “Daardoor heeft Werner 9 à 10 jaar over geneeskunde gedaan. Geen tijd genoeg om te studeren.”

die werk verzet van méér van 42 voltijdsen! Ik ken ze allemaal, ik weet wat ze kunnen. Ze hebben discipline en zijn solidair met elkaar. We gaan samen op reis, andere cultuurprojecten bezoeken, we feesten regelmatig, …

Onlangs gaven deze ‘linkse duvels’ elkaar in Colruyt de estafettestok door.

Ik heb zelf nooit ‘gewerkt’! Van de veertig jaar dat ik actief ben, ging ik één jaar en drie maanden ‘naar het werk’. Voor de rest heb ik mijn goesting kunnen doen.

Ik heb het geluk gehad heel mijn beroepscarrière in de culturele sector gewerkt te kunnen hebben.

Vóór De Roma was ik al actief in allerlei initiatieven, om na ‘Zwarte Zondag’ het tij te doen keren. Zoals in BorgerhouDt van Mensen.

Achter mijn passie voor De Roma zit diezelfde visie voor een betere stad. Het gaat niet alleen om schone voorstellingen programmeren. Samenleven, samenwerken en een gezonde leefomgeving: dat is waar ik in geloof.

Patrick Janssens zei ooit dat ons aandeel in de stadsvernieuwing niet mag onderschat worden. De Roma is een privé-initiatief dat effect heeft gehad op het leefklimaat in dit stadsdeel. Borgerhout is veranderd.

Hoezo?

Mensen uit straat- en buurtcomités krijgen een positiever wereldbeeld, omdat er verschillende dingen tegelijkertijd veranderen. Het is geen toeval dat we in dit district een andere coalitie hebben. Veel mensen geloven dat het ook anders kan.

Wat is het geheim van uw passionele gedrevenheid?

Ik geloof dat ik heel veel van mijn principes uit de jaren 60 nooit verloochend heb. Wat ik als adolescent over de wereld dacht, dat bleef ik trouw. Tenzij misschien ‘Eigendom is diefstal’. Ik heb een huis. Maar er bestaan ergere bourgeois!

Paul verklapt wie de estafettestok van hem krijgt: Manu Claeys.

Dat is de man die stRaten- generaal mee heeft opgericht in Antwerpen. Al in 2002 dacht hij erover om de Antwerpse Ring te overkappen. Iemand met een illuster verstand.

Een schrijver met een scherpe pen. Een begeesterend organisator. Dat soort denkers heeft deze Stad nodig!

Ann Van Pelt

Hier is veel armoede en werkloosheid. De maatschappelijke tegenstellingen zijn groot. Mensen gaan zich dan engageren. Als er te weinig open ruimte is voor kinderen bijvoorbeeld, dan gaan ze die zelf creëren. Zo is het idee van Park Spoor Oost er gekomen.

De Roma raakt ook aan mobiliteit. Met 173 000 bezoekers per jaar kijken we uit naar de sneltram, die hier hopelijk straks al die mensen afzet. De auto op de Park & Ride in Wommelgem of Linkeroever.

Wie De Roma zegt, zegt vrijwilligers…

De Roma is van heel veel mensen. Zeker ook van onze vierhonderd vrijwilligers. Da’s een ongelooflijke machine,

Paul Schyvens (foto: Dirk Kerstens)

Het woord van Koen Het Decap orgel Mijn collega Hilde was van Vosselaar in de stille Kempen. Veel te stil vond Hilde en ze trok naar de stad om te studeren voor sociaal assistent. Eén van mijn vroegere voorzitters poneerde ooit de wetenschap dat de helft van alle sociaal assistentes in Vlaanderen Hilde heet. Ik laat deze wetenschap voor wat ze is, deze Hilde was een speciale. Beeldt u een Kempisch meiske in, blond blozend en schoon voorzien van oren en poten, zoals men dat aan die kanten zegt, en ge ziet Hilde staan.

Haar stage deed ze bij ons in het opvangcentrum, en omdat ze dat zo goed deed en al onze harten opgewarmd had mocht ze daarna ook beginnen werken bij ons.

Wij van ’t stad, ik moet eerlijk zijn, werden soms wat ongemakkelijk door haar werklust. Ze produceerde sociale verslagen tegen een verschroeiend tempo en telefoneerde alle stugge ambtenarijen omver. Een gouwe, zoals ze dat aan deze kanten zeggen.

En toen werd den Angelo weer opgenomen. Den Angelo was een Italiaanse God, denk aan de David van Michelangelo, met meer kleur en vooral véél meer bling bling, en ge ziet den Angelo staan.

Alleen was den Angelo er nog niet in gelukt om zijn zaken op orde te zetten, ik ga hier zijn dossier niet uit de doeken doen, maar het was een dik dossier.

Het leven van veel geroutineerde sociaal werk cliënten wordt af en toe verlicht door het om hun vinger draaien van jonge naïeve sociaal assistentjes, hoe zou u zelf zijn? Maar Angelo was dieper. Hij betrok een gemeubelde kamer op de Tunnelplaats en nodigde Hilde uit voor een goed gesprek.

In Cafe Beveren.

In Cafe Beveren staat dat Decap orgel, ge steekt een euro in een kaske aan de muur en ‘het muziek’ begint. In dit verhaal was ‘het muziek’ een hoempapa versie van ‘la vie en rose’ van La Piaf. Koekenbak op het dansvloereke natuurlijk. Hilde ging ergens aan de Maaskant met den Angelo in de bossen wonen. Omdat den Angelo een ‘prikkelarme omgeving’ nodig had. Iets wat wij, we blijven eerlijk, niet direct associeerden met Hilde die zich ondertussen ontwikkeld had tot een Kempische versie van de betreurde zangeres Dalida, maar nog knapper.

Ik passeer op mijn mijmeringen nog wel eens in cafe Beveren en steek dan een euro in het kaske voor het Decap Orgel. Die koude donderdagmiddag was de muziek van dat onvoorstelbaar emphatische orgel ‘mijn winterroosje’ van Will Tura, gevoelvol mee geneuried door de ‘koffie met een elexirekke madammen’ van den Beveren.

En zoals het in deze vertelling past kwam Hilde daar ook binnengewaaid. Nee het was niet helemaal goed afgelopen met den Angelo, twee kinderen, dat wel. Maria en den Gino, bloedmooie schatten zag ik op de foto’s die ze toonde.

Maar mijne zwerver, zei ze, die is blijven zwerven.

Dag Hilde, arrividerci Angelo

11

Twee meisjes op het strand Geen modebladen.

Geen prins.

Geen gezoek in de tas.

Ze omarmen de zomer.

Zoals Cristo Redentor zijn stad.

In de verte verhuist een stuk van de wereld naar een andere plaats.

Schaterglimlachend.

Oog voor elkaar.

Kadreren. Scherp stellen Het klikt.

Ann Van Pelt

14

...Waterhoenlaan 1, bus 7 Als je door de voetgangerstunnel loopt en één blok verder wandelt op Linkeroever, dan kom je bij Housing First. Enkel een klein geschreven papiertje tussen de deurbellen wijst op de aanwezigheid van het project. Is zo’n Engelse naam een statement? Binnen ons CAW vinden we nog teams en coaches terug, maar naast het outreachteam heeft enkel Housing First een volledig Engelstalige titel. Stroom! zoekt uit vanwaar de naam komt.

Woonst en begeleiding, geen voorwaardelijk verhaal Housing First is een concept waarbij woonst en zorg niet voorwaardelijk aan elkaar worden gekoppeld, wat de klassieke thuislozenzorg vaak wel doet. Waarom zou iemand met een verslavingsprobleem niet kwaliteitsvol kunnen wonen? Housing First wijst woningen toe aan chronisch daklozen en start van daaruit zonder voorwaarden een begeleiding. Dit wil niet zeggen dat cliënten geheel vrijblijvend een appartement toegewezen krijgen. Ze moeten zich houden aan de bezettingsovereenkomst en ze moeten de begeleiders van Housing First op regelmatige basis zien. Eens mensen stabiliteit ervaren, komt er ruimte om andere problemen dan dakloosheid aan te pakken. Een methode die blijkt te werken en die eveneens maatschappelijke kosten drukt.

Want dakloosheid kost de samenleving veel geld: denk aan opvangshelters, spoeddiensten die wel eens moeten uitrukken, … Housing first is als idee ontstaan in New York en waaide vervolgens over naar andere landen, waarbij de Engelse naam behouden is.

Achter de gevel van... 15

Ludwig werd door Vincent en Hella, de twee medewerkers van Housing First, uitgenodigd om zijn verhaal te vertellen. Eerst aarzelend, daarna niets verbloemend geeft hij ons een inkijk in zijn situatie. “Ik heb lang in nachtopvang de Biekorf verbleven. Alles bij elkaar zat ik er ongeveer een jaar. En dat was echt niet mijn slag. Toen mijn begeleidster van De Vaart vertelde over Housing First heb ik niet getwijfeld. Ik ben op intake gekomen in april 2014 en twee weken later kon ik verhuizen naar een klein appartement op Lin-

Leegstandbeheer en duurzame zorg, geen evident verhaal Vincent en Hella gingen de uitdaging aan om het proefproject, want dat is Housing First, vorm te geven. Hoewel de filosofie van Housing First eenvoudig is, is de implementatie ervan dat allerminst. Hoe bekom je woningen die je aan een zeer lage huur kan aanbieden aan je cliënten? In Antwerpen werden leegstaande woningen beschikbaar gesteld voor het project. Housing First werkt intensief samen met de stad Antwerpen, Woonhaven en het OCMW. Een win- win? “De koppeling van Housing First met de problematiek van leegstand is niet ideaal”, licht Vincent toe. “In New York, waar het concept is ontstaan, vertrok men van het idee om mensen duurzame woningen aan te bieden waar ze lang kunnen blijven wonen. Dat schept ruimte om stevige begeleidingen op te starten. Wij hadden niet zomaar een geschikt patrimonium voorhanden, dus boden leegstaande appartementen de oplossing”. Momenteel beschikt Housing First over zeven appartementen, maar de bedoeling is dat ze er over 12 kunnen beschikken. Of alle woningen gevonden

Ludwig

Helle Muyldermans keroever. Het is een deel van een oud huizenblok. Het was wat schaars gemeubeld en niet alles bleek in orde, maar dit was wat ik nodig had. Het is echt een wereld van verschil. Je zegt niet zomaar tegen mensen dat je in de Biekorf zit. Dan heb je direct afgedaan. Nu kan ik mensen uitnodigen bij mij thuis, beslis ik zelf wat ik doe en stapje voor stapje kom ik vooruit”.

16

kunnen worden, blijft nog een vraagteken.

Ludwig ligt nog niet wakker van de tijdelijkheid van zijn verblijf. “Ook al moet ik over een jaar het appartement verlaten, deze steun heb ik toch maar gehad. Ik merk dat ik nu op korte tijd veel sterker word, dat ik trede per trede omhoog klim en dat nemen ze me niet meer af.

Dit project is echt heel gepast voor mij. Ten eerste heb ik mijn eigen stek: ik heb ruimte en kan doen wat en hoe ik het wil. Dat is zo’n verschil met vroeger. Ten tweede kan ik rekenen op de hulp van begeleiders die echt hun nek voor mij uitsteken. Ze zitten niet elke dag op mijn vel, maar ze staan heel stevig en kunnen veel van mij gedaan krijgen. Ik zeg tegen mezelf: als je het nu laat mislukken, dan heb je echt gefaald. Op straat terechtkomen kan iedereen overkomen, maar deze vorm van begeleiding laten mislukken…? Nee, wat mij betreft zou ik mezelf dan echt een lafaard vinden. Voor de huur die ik betaal kan ik nergens terecht op de huurmarkt”.

17

Een toekomst voor het proefproject?

“Een lastige kwestie”, aldus Vincent. “we zijn niet alleen afhankelijk van projectsubsidies, we weten ook dat de woningblokken die nu beschikbaar zijn op Linkeroever binnenkort gesloopt zullen worden. Het is mogelijk dat het project na twee jaar al zal stoppen en eigenlijk zijn we nog maar net opgestart”. Hella en Vincent hopen op een vervolg. Ze zijn ervan overtuigd dat Housing First een waardevol alternatief betekent in de hulpverlening aan chronisch daklozen. Perspectieven aan cliënten kunnen geven is een dankbare job. Hella en Vincent houden vooral van de veelzijdigheid van hun job: helpen verhuizen, klusjes uitvoeren, netwerken met partners, cliënten begeleiden, … Elke dag een andere uitdaging maakt het boeiend. Zo sluipt de hoop dat Housing First een vast begrip wordt in Antwerpen ook in onze vezels.

De toekomst van Ludwig?

Ludwig nodigt ons na het gesprek uit in zijn appartement dat net om de hoek van Housing First ligt. Het appartement oogt bescheiden en gezellig. Er is een poes die we niet te zien krijgen, want ze is schuw. Ludwig babbelt over zijn buurman, die hij omschrijft als een kadee en die wel eens een wortel of een patat komt lenen. Op de schouw van het appartement staat het symbool van Superman getekend. Superman werd door zijn vader van Krypton naar de aarde gezonden. Hij zette zijn krachten in om het mensdom te redden. Eens deze opdracht volbracht, kon Superman terugkeren naar Krypton en naar zijn familie. Ludwig ziet hoop in het teken van Superman. Hoop dat het dakloos zijn tot het verleden zal behoren, wetende dat hij er zelf aan kan werken. Straks gaat Ludwig voetballen met kinderen uit de buurt omdat ze hem dat vroegen. Er schemert stabiliteit, kracht en energie doorheen.

Lieve Elst http://www.cawantwerpen.be/housing-first

Vincent Kattouw

http://www.housingfirstbelgium.be

Zozeddemee

Diversiteitsdag: 16 december!

Het is misschien een overbodige herhaling, maar we willen zeker zijn dat het geen enkele medewerker (dus ook vrijwilligers!) ontgaat: op dinsdag 16 december is het diversiteitsdag!

In de voormiddag gooien zo’n 25 teams hun deuren open om zich voor te stellen aan geïnteresseerde collega’s. Zo zetten we de diversiteit van ons eigen aanbod in de verf.

Vanaf 12u is er in de Roma een walking lunch. Je hoeft die dag dus geen eten mee te brengen.

In de middag stellen we het diversiteitsplan, het diversiteitscharter en het “competentie-overzicht omgaan met diversiteit” aan je voor. Werkinstrumenten die we allemaal gaan gebruiken in CAW Antwerpen Om het programma compleet te maken zijn er nog enkele sketches van het gezelschap Klein Barnum. Die sketches zullen voer geven voor gesprek in kleine groepjes.

Vanzelfsprekend is er daarna nog ruim gelegenheid tot een glas en een babbel.

Saskia Schippers, Ingrid Kerremans, Raquel Rodriguez, Kim Lauvrys, Shoukri Mabrouk, Jo Van Dekrieken, Dieter Geudens, Khalid Yaznasni, Bart Daems en - vanuit De 8: Els Haüser en Nathalie Depauw

Boekaankondiging Eén van onze bestuurders, Bob Cools, schreef samen met Danny Lescrauwaet, Helen Blow en Ludo Serrien een boek over thuisloosheid. Het verschijnt eind november bij LannooCampus. Onder andere Koen De Vylder schreef een hoofdstuk.

Over het boek Vooroordelen over thuislozen ontkracht.

Zijn thuislozen eenzame, verslaafde, halfgekke mannen die ervoor kiezen om op straat te leven? Niks aan te doen, ze zijn er altijd al geweest en zullen er altijd zijn? Mij kan het niet overkomen!

Moet de wet op de landloperij opnieuw ingevoerd worden? Zorgen nieuwe migranten voor nieuwe vormen van thuisloosheid?

18

Stelt u zich deze vragen? Dan is dit iets voor u! Dit boek toont aan dat thuisloosheid heel veel gezichten heeft en doorheen de tijd andere vormen aanneemt.

Thuisloosheid kan en moet aangepakt worden!

Een warme aanrader.

Vrijwilliger tuin- en kippenproject Kip & Curry, de twee kippen van het Taalfabet in Borsbeek, kijken reikhalzend uit naar een vrijwillig(st)er die mee groenten en fruit wil oogsten uit de serre.

Groene vingers zijn dus welkom: om de moestuin te onderhouden, het onkruid te wieden, de planten te verzorgen... samen met de jongeren van de leefgroep.

De rabarber, aardbeien, tomaten, prei, pompoenen.... zijn rijp.

Heb je zelf geen tuin en zit je wel graag met je handen in de aarde? Heb je elke week wat tijd? Ben je enthousiast en werk je graag met jongeren? Kijk je er naar uit elke zondagmorgen kakelverse bio-eitjes te eten?

Laat van je horen! (toon.rottiers@cawantwerpen.be)

Project Netwerkgericht werken

Fototentoonstelling: Ons Antwerpen

Dankzij financiering van de Provincie Antwerpen is ons CAW sinds 1 september gestart met het project “Netwerkgericht Werken”. Hiervoor is Tessa verschure halftijds aangeworven. Zij werkt vanuit de Grote Steenweg, eerst met de twee experimentele wijkteams Antwerpen-Noord en Deurne, daarna breder naar andere CAW-teams. Tessa heeft een netwerkbril op. Samen met hulpverleners kiest ze de weg van netwerkontwikkeling bij cliënten. Netwerkkaarten, analyse van netwerken, opzetten van netwerkgroepen, buddysystemen, eigen kracht conferenties,… het zijn allemaal manieren om het netwerk actief te betrekken bij het dagelijkse leven en hulpvragen van de cliënt. De cliënt, het netwerk en de hulpverlening komen zo tot een krachtgerichte zorg op maat. Meer weten: tessa.verschure@ cawantwerpen.be

Gedurende een aantal maanden hebben de cliënten van Asmodee (opvanghuis voor slachtoffers mensenhandel) foto’s genomen in ‘hun Antwerpen’.

Aan de hand van die beelden vertellen ze hun verhaal en laten ons zien wat hen opvalt, wat hen interesseert en vooral: wat ze ons willen laten zien.

Tessa Verschure

Asmodee nodigt je graag uit op de openingsreceptie van deze fototentoonstelling, op woensdag 26 november vanaf 18u in het Antwerpse justitiepaleis. Vervolgens is de tentoonstelling daar nog tot 26 december te zien, elke weekdag van 8u30 tot 16u.

Vragen?

Mail naar asmodee@cawantwerpen.be We hopen op je aanwezigheid.

19

Koen Engels

20

Energiearmoede

Het leven zoals het is...

365 dikke truiendagen

‘s Morgens: de wekker een allerlaatste keer op snooze. Licht in de duisternis. Koffie, toast, radio.

Onder de douche (lang en heet). Toch een beetje koud in de badkamer: de blazer. Kortom: elektriciteit, gas en water verbruiken.

Eerst een confidentie. Ik ben me vaag bewust van het sluipverbruik van ons gezin, neem me al jaren voor om onze Elektriciteits-, gas- en watermeters beter te monitoren. Maar in het land der blinden is éénoog koning: mijn man is een administratieve tijdbom (laat hem doen en het is slechts wachten tot de boel ontploft). Ik ben éénoog en slaag er in onze energiefacturen min of meer op tijd te betalen. Ik sta mezelf lankmoedig een kleine foutmarge toe. Die mildheid kost ons, schat ik, zo’n schaamtelijke 100 euro per jaar aan herinneringen en aanmaningen.

De prijs die ik betaal voor mijn nonchalance.

Een groot en pijnlijk contrast met de realiteit van vele anderen. Voor velen zijn nalatigheidsinteresten en rappelkosten géén luxeproducten die ze zich kunnen permitteren: 1 op 7 gezinnen is energiearm.

Spierballen rollen Koen Engels is expert energieschulden. Hij is schuldbemiddelaar bij het team schuldbemiddeling van CAW Antwerpen. En hij is de ‘Low Impact Man’ van CAW Antwerpen: hij autodeelt, de bib is zijn tweede thuis en hij is fan van de Kringloopwinkel. Delen is voor hem het nieuwe hebben.

En hij ligt wakker van de toenemende ongelijkheid tussen arm en rijk (Matteüs 25:29 “Want wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen”).

Koen vertelt: “Elektriciteit is in acht jaar tijd maar liefst 43 procent duurder geworden. Terwijl het leven ‘slechts’ 22,6 procent duurder werd. Energieschulden zijn dan ook klassiekers voor ons team, we komen ze in alle schuldbemiddelingsdossiers tegen. Heel wat cliënten van CAW Antwerpen worstelen elke maand om hun energiefactuur te betalen.

Sociaal kwetsbare mensen betalen alleszins de hoogste prijs voor de liberalisering van de energiemarkt. Er zijn wel goedbedoelde sociale en beschermingsmaatregelen.

Maar die schieten ruim te kort.

En vergis je niet: de grote leveranciers laten hun spier-

21

ballen rollen. Hun deurwaarders komen wel degelijk aankloppen. Slecht betalende, commercieel niet interessante klanten worden gedropt. In 2013 werden 80.000 klanten gedumpt door hun leverancier. Eén derde van de gezinnen met een afbetalingsplan kan dat plan niet volhouden wegens te hoge extra maandelijkse bedragen voor de achterstallen.

Natte vingerwerk Om goede energiekeuzes te maken heb je tijd en een beetje rust in je hoofd nodig. Het vraagt ook vaardigheden die onze cliënten vaak niet hebben.

Prijzen vergelijken is sowieso moeilijk. Je praat over appels en peren. Alle leveranciers hebben eigen producten.

Gas heeft niet eens in alle regio’s dezelfde calorische waarde (vrij vertaald: niet alle gas is even warm). Weinig mensen weten dat. Ik ben er zeker van dat jij ook vaak teveel betaalt.

Om maandelijks dé goede keuze te maken, moet je al bijna ingenieur zijn: het is eigenlijk onbegonnen werk.

Voor de meeste mensen is het een beetje nattevingerwerk. Een keuze die ‘goed genoeg’ is, is al heel wat.

Wereld van facturen Onze cliënten in schuldbemiddeling hebben andere katjes te geselen. Ze hebben veel stress. Hun dashboard staat vol rode flikkerende lichtjes, ze zitten in een overlevingsmodus. Ze zijn doodmoe van het jongleren met onzekerheden. Ze verdwalen in de moeilijke wereld van facturen, brieven, contracten… Een cascade van problemen volgt, met een budgetmeter aan het einde van de rit.

Het raakt me, wat stress met mensen doet. Wonen, wassen, verwarmen, koken… is duur. Het is verre van vanzelfsprekend om aan je basisbehoeften te voldoen.

Net de mensen die noodgedwongen op de kleintjes moeten letten, zijn de dupe van de administratieve mallemolen. Voor nieuwkomers is het nog moeilijker: het ambtenarees is voor hen onleesbaar.

Ik ken veel cliënten die hun officiële brieven niet meer open doen. Te bedreigend en altijd slecht nieuws. Bij een deel van de mensen groeien de schulden net zo hard als de stapel post. Ik word er wisselend mistroostig en opstandig van”.

Harvard-econoom en Princeton-psycholoog Sendhil Mullainathan en Eldar Shaffir schreven een verhelderende eye-opener die aansluit bij het verhaal en de frustratie van Koen. In het boek “Schaarste” beschrijven ze aan de hand van experimenten hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepaalt.

Dit is een mooie illustratie: boeren in India hebben de ene helft van het jaar een hoger IQ dan de andere. Uit onderzoek blijkt dat in de maanden na de oogst, als er voor iedereen genoeg geld en voedsel is, ze gemiddeld 15 punten hoger scoren op een IQ-test dan in de maanden voor de oogst. De oorzaak? Schaarste. Het gebrek aan geld, tijd en voedsel kaapt een deel van hun denkvermogen. Mensen met te weinig geld komen in een situatie van schuld en tekort terecht: aandacht wordt opgeslorpt door overleven in het hier en nu. Het lukt mensen niet meer hun echte problemen op te lossen. Gegijzeld in een tunnelvisie, verliezen ze hun vaardigheden. Hun bandbreedte gaat op aan het managen van schaarste.

Kort door de bocht: mensen worden niet arm omdat ze dom zijn. Mensen worden dom omdat ze arm zijn.

Een Westers voorbeeld? Arme ouders in de Verenigde Staten krijgen eenmaal per maand voedselbonnen.

Aan het einde van de maand komen ze voedselbonnen tekort. En hebben ze meer stress. Het ouderschap valt hun dan het zwaarst. Onderzoek toont aan dat dit ook

22

de tijd is dat hun kinderen vaker ongecontroleerd gedrag vertonen op school en daarvoor worden gestraft.

De Harvard-econoom en Princeton-psycholoog stellen ook een oplossing voor: creëer veelzijdige oplossingen die mensen hun mentale bandbreedte teruggeven.

De psychologie van de schaarste zet menig wereldbeeld op zijn kop. De auteurs zijn dan ook mannen met een missie. Ze vliegen de hele wereld over om beleidsmakers te vertellen over hun nieuwe wetenschap. De kern van hun krachtig betoog: It’s the context, stupid!

Vrijheid van geest Koen vertelt nog als uitsmijter: “Ik hou elke maand mijn meterstanden bij. Ik bekijk de grafieken van mijn verbruik, ik ben daar bewust mee bezig. Mijn energiefactuur is alleen daardoor flink gedaald. Noem mij gerust gierig, ik zie dat als een geuzennaam (lacht). Ik bel zelfs regelmatig de Rode Telefoon van Colruyt. Ik haal het maximum uit mijn budget. Ik heb dan ook de luxe en de vrijheid van geest om daar tijd voor te maken”.

Jasmien Peeters

Meer weten?

•

Wil je ook meterstanden bijhouden? neem een kijkje op www.energieid.be

•

Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie, “Al ijsberend de winter door... Of warmlopen door sociale energiemaatregelen?” http://www.samenlevingsopbouw-antwerpenprovincie.be/uploads/publicaties/ EA/111011_EA_evaluatieSODV_rapport.pdf

•

‘Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen’ Sendhil Mullainathan en Eldar Shaffir. Maven Publishing, 2013

•

Hulp bij schulden voor CAW-cliënten. Dambruggestraat 64, 2060 Antwerpen. tel. 03 484 68 97, schuldbemiddeling@cawantwerpen.be

Bij minimumlevering kan je slechts 10 ampère elektriciteit gebruiken: Wat kan dan nog wel?

• Koelkast + tv + koffiezetmachine (1 900 watt) • Microgolfoven + diepvriezer (1 850 watt) Wat kan dan niet meer?

• Computer + droogkast (2 700 watt) • Haardroger + koffiezetmachine (3 700 watt)

Een huishouden bevindt zich in energiearmoede wanneer meer dan 10% van het beschikbaar inkomen zou moeten uitgegeven worden om het huis voldoende te verwarmen.

De 10% laagste inkomens spendeerden in 2009 gemiddeld 15% van hun inkomen aan energie, dit in vergelijking met 3% van het inkomen bij de 10% hoogste inkomens.

Ik ben alleenstaande moeder met drie kinderen. Mijn inkomen is veel te laag om mijn energiefacturen te betalen.

Ik leef onder bewindvoering en krijg wekelijks 100 euro leefgeld voor mezelf en mijn drie kinderen. Van dit leefgeld moet ik ook mijn energiefacturen betalen. Ik ben gedropt door mijn leverancier.

Op 8 december 2010, midden in de koude winterperiode, worden de budgetmeter gas en elektriciteit geplaatst.

Tegelijk wordt in beide budgetmeters de schuldafbouw ingeschakeld, 5 euro per week in elke budgetmeter. Dit betekent minstens 40 euro per maand. Het vriest en het sneeuwt. De bewindvoerder verhoogt mijn leefgeld niet.

Uiteraard kan ik mijn kaart maar af en toe opladen.

Om ons in de koude een beetje te behelpen, halen we matrassen en dekens naar beneden, naar de woonkamer.

We verwarmen ons aan de houtkachel. Hout kunnen we gelukkig bij mijn ouders halen.

Ook onze laatste nutsvoorziening, water, wordt afgesneden. De bewindvoerder wilde niet naar de LAC (lokale adviescommissie) gaan of geen betaalplan afspreken voor de waterfactuur. Een afsluiting was het gevolg.

Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie

23

De totale elektriciteitsfactuur van en doorsneehuishouden in België bedroeg in het eerste kwartaal van 2013 gemiddeld 822 euro.

Voor de totale gasfactuur op jaarbasis ... betaalde een Belgisch gezin gemiddeld 1563 euro. Dat zijn hoge bedragen, zeker voor wie het niet breed heeft. Ook de waterfactuur vormt voor een toenemend aantal gezinnen een struikelblok. In 2012 bedroeg de gemiddelde kostprijs voor een alleenstaande per jaar in Vlaanderen 231 euro (Jaarboek armoede).

24

Vraagetaan WouterTorfs

Bij de goal van Origi tegen Rusland.

Met wie zou u het liefst een avond op café gaan?

Met Bart De Wever, het schijnt dat die geen alcohol drinkt.

Welke luxe kunt u niet missen?

Een ligbad met warm water.

Wat zou u God vragen als u Hem één vraag mocht stellen?

Ik zou hem vragen honger, oorlog en geweld uit de wereld te verbannen.

Welke verloren illusie mist u het meest?

De paasklokken.

Lin da Vu urs tae k

Wanneer hebt u voor het laatst uitbundig gejuicht?

Wat trekt u aan in een man of vrouw?

Een groot hart.

Zou u een wet overtreden, als u die wet onrechtvaardig vindt?

Het hangt ervan af welke, maar ik denk het wel.

Heeft u een verslaving?

Aan het ‘goed leven’: lekker eten, glaasje wijn en gezelligheid...

Zou therapie een meerwaarde zijn voor u?

Op dit moment niet maar ooit is het een meerwaarde geweest.

Waaruit put u troost?

Jonge ouders die écht lief zijn voor hun kindjes.