Dr hab. Wiesław Gdowicz
WYBRANE METODY I URZĄDZENIA STOSOWANE W BADANIACH WIZUALNYCH DLA POTRZEB KOMUNIKACJI WIZUALNEJ ASP Katowice 2005 rok.
WPROWADZENIE Eksperyment
„Zaczęto badać procesy pamięci, ćwiczenia, warunkowania i okazało się, że cała dziedzina uczenia się u ludzi i u zwierząt jest dostępna badaniom za pomocą metod eksperymentalnych. Ważnych rezultatów dostarczyły doświadczenia nad myśleniem, wynalazkami i rozwiązywaniem problemów, coś niecoś dało się zrobić w dziedzinie badań nad uczuciami, motywacją, a nawet wolą. Prawie każdą formę ludzkiej aktywności można było poddać wstępnym, orientacyjnym badaniom, które wykazały możliwość bardziej wnikliwych eksperymentów. Dziś jesteśmy skłonni uważać horyzonty, jakie ma przed sobą psychologia eksperymentalna, za równie szerokie jak horyzonty psychologii w ogóle, choć przyznać trzeba, że niektórych najważniejszych problemów nie umiemy jeszcze poddać ścisłemu eksperymentowi.” - ze wstępu do „Psychologia eksperymentalna” R. S. Woodworth’a i H. Schlosberg’a.
Zadania eksperymentatora Eksperymentator usiłuje poddać kontroli warunki, w których zachodzi zjawisko, a jeśli mu się to uda, zdobywa pewną przewagę nad obserwatorem, który po prostu przygląda się tylko przebiegowi zjawisk nie wywierając na nie żadnego wpływu. Eksperymentator może wpływać na pojawienie się zjawiska tylko wtedy, gdy sam sobie tego życzy, i dlatego potrafi w pełni (1)przygotować się do dokładnej obserwacji. Może (2)powtórzyć swą obserwację w tych samych warunkach w celu jej sprawdzenia, może też opisać swe warunki i umożliwić innym eksperymentatorom powtórzenie doświadczeń i sprawdzenie rezultatów. Może systematycznie (3)zmieniać warunki i badać, jak zmieniają się wówczas rezultaty. Jeśli trzyma się starej, standardowej „reguły jednej zmiennej”, stara się wówczas o ustalenie wszystkich warunków z wyjątkiem jednego czynnika, z którego robi swą „zmienną eksperymentalną” i któremu przypisuje zaobserwowane zmiany rezultatów. Reguła jednej zmiennej nie zabrania zmieniania jednocześnie dwóch, a nawet większej liczby czynników, ale eksperyment musi wówczas być tak skonstruowany, aby eksperymentator mógł z uzyskanych danych wywnioskować, jaki był wpływ zarówno pojedynczych zmiennych, jak też ich ewentualnego współdziałania. Niektóre terminy i symbole Koniecznym warunkiem przeprowadzenia eksperymentu jest istnienie organizmu, który spełniałby rolę osobnika badanego i odpowiadał na stosowane w eksperymencie bodźce. Bodziec oznaczymy literą S (stimulus), a reakcję badanego literą R, samego badanego, czyli organizm oznaczymy literą O oraz eksperymentatora literą E. Eksperyment psychologiczny możemy określić za pomocą symboli S-O-R, co oznacza, że E (domyślny) stosuje pewien bodziec (lub sytuację) działając nim na receptory O i obserwuje, w jaki sposób reaguje O. Typ eksperymentów wskazanych przez tą formułę pokazuje sytuację, w której E stawia sobie za cel wykrycie procesów zachodzących w organizmie i pośredniczących między bodźcem a reakcją motoryczną. Inny typ eksperymentów, dających na ogół lepsze wyniki, to taki, gdzie E nie usiłuje obserwować bezpośrednio procesów zachodzących w O, ale stara się wykryć je pośrednio, za pomocą zmieniania warunków i wynikających stąd zmian reakcji. Jakie warunki może E zmieniać i stosować je jako swoje zmienne eksperymentalne? Na bodźce odmienne O reaguje w sposób rozmaity, muszą więc istnieć związane z bodźcami zmienne czynniki S. Badany reaguje odmiennie na jeden i ten sam bodziec zależnie od stanu w jakim się znajduje. Istnieją, więc zmienne O (czynniki O), które wywierają wpływ na reakcje. Gdy w pewnej chwili organizm zareaguje, reakcja będzie zależna od bodźców działających w danej chwili i od czynników istniejących w tej chwili w organizmie: R = f (S,O) reakcja jest funkcją czynników S i czynników O. W pojedynczym eksperymencie obiera się za zmienną eksperymentalną pewien szczególny czynnik S lub czynnik O i obserwuje się określoną zmienną R. Jeżeli chodzi o kontrolę tych zmiennych to należy stwierdzić, że można mieć wpływ na środowisko, ponieważ E potrafi zmienić środowisko w skład którego wchodzą miejsce eksperymentu oraz aparatura..
1