Food for thought. Eerlijke handel als hefboom voor duurzame ontwikkeling
oxfamwereldwinkels.be
Wat betekent eerlijke handel voor fairtradepionier Oxfam? Eerst en vooral: wat is Fair Trade precies? Je kent het Fairtrade-label ongetwijfeld, de blauw-groene bol is een gekend keurmerk en biedt garanties rond eerlijke handel voor consumenten én producenten. Maar een label alleen volstaat meestal niet om de macht van boeren te vergroten en om voedingsmultinationals transparant te maken. En dat is net de essentie van Fair Trade. Fair Trade is vooral een politieke beweging, die de verantwoordelijkheid legt bij de machtigen en opkomt voor de rechten van de zwakkeren in de (voedings)ketens. In tegenstelling tot hoe de term zich laat vertalen draait Fair Trade dus om meer dan alleen zelf handel drijven. Het is ook ijveren voor échte, structurele verandering,, die leidt tot rechtvaardige(re) productketens. Daarom zet Oxfam België in op de volgende 10 punten:
1. Handelen vanuit een duurzaam partnerschap: de producenten en wij zijn evenwaardige partners in een evenwichtige, langdurige relatie.
2
2. Een prijs garanderen die minstens bijdraagt tot een leefbaar inkomen van boeren en arbeiders. Zo’n prijs dekt niet alleen de productiekosten, maar ook de kosten voor alledaagse noden zoals voeding, onderdak, onderwijs, gezondheidszorg. (Lees meer op pagina 4.)
3. Investeren in het versterken van de mogelijkheden en capaciteiten van producenten en hun gemeenschappen bij wie het door omstandigheden (klimaat, politiek, locatie …) moeilijker verloopt. Hierin staat ook de empowerment van de vrouw centraal. Haar rol is cruciaal in het uitbouwen van echt gezonde, evenwichtige en productieve coöperaties.
4. Rechtstreeks aankopen bij voorkeur bij coöperaties van kleinschalige, kwetsbare boeren. Transparantie in de productketen is van enorm belang!
7. Het uitrollen van een rechtvaardig en duurzaam netwerk van producenten en consumenten. Zo willen we een alternatief bieden voor het dominante handelssysteem!
8. Het organiseren van een democratische vrijwilligersbeweging die deze alternatieve manier van handel drijven ondersteunt, draagvlak creëert en het thema van eerlijke handel op de politieke agenda zet.
9. Systeemverandering via een goed samenhangend, rechtvaardig (Europees én nationaal) handelsbeleid en wetten die de mensenrechten van kleinschalige boeren garanderen
5. Creëren en ondersteunen van milieu- en klimaatvriendelijke productketens.
6. Het ontwikkelen van een verantwoord voedselsysteem met een duurzaam aanbod aan producten.
10. Last but not least: we ijveren voor een zorgplichtwetgeving. Een wettelijk kader dat bedrijven, ongeacht de sector, verplicht om de mensenrechten en het milieu doorheen hun ketens te respecteren. (Lees meer op pagina 6.)
3
Mensenrechten en milieu in de hoofdrol Leefbaar inkomen Wat verwacht jij dat je inkomen dekt?
Strijd met ongelijke wapens
Toch minstens dat je er je huur, net voldoende voedsel en essentiële zaken zoals schoolkosten en een bezoek aan de dokter mee kan betalen. En een kleine buffer hebt voor als het eens tegenslaat. Dat noemen we een ‘leefbaar inkomen’ en lijkt de normaalste zaak van de wereld. Geef toe, zou jij tevreden zijn als je inkomen enkel dit absolute minimum zou dekken? Wel, voor de meeste cacaoboeren in Ivoorkust is zelfs zo’n ‘leefbaar inkomen’ een verre wensdroom. Gemiddeld verdienen zij slechts een derde daarvan! Een leefbaar inkomen is nochtans een fundamenteel mensenrecht.
In verhouding met de grote bedrijven dragen de boeren de grootste risico’s en krijgen ze bovendien geen garanties (op eerlijke prijzen, afname, langetermijncontracten...). Zo betekent een prijsdaling of crisis een regelrechte ramp voor deze boeren. Dat toont de coronacrisis ons nu opnieuw. Wereldwijd viel de vraag naar goederen sterk terug of weg, en als gevolg verloren honderdduizenden mensen hun job en inkomen. Zomaar, van de ene op de andere dag.
Wanneer je niet voldoende verdient om waardig te leven, kan je alleen maar overleven. Boeren kunnen geen duurzame toekomst voor zichzelf en hun gezin uitstippelen. En die armoede houdt een vicieuze cirkel in stand: • Kinderen worden ingezet om zware en gevaarlijke arbeid te verrichten en missen hun scholing. • Onduurzame cacatoteelt draagt bij tot de pijlsnelle ontbossing
4
Multinationals kunnen zich dankzij hun dominante positie goed wapenen tegen risico’s en kunnen rekenen op reserves. Ze hebben dan ook de verantwoordelijkheid om betrouwbare (lange termijn) contracten te onderhouden en eerlijke, gegarandeerde te prijzen betalen aan boeren. Dat is geen liefdadigheid, maar een kwestie van mensenrechten. En een voorwaarde voor duurzame handel met respect voor mens en milieu.
Bite to Fight! Neen, we richtten geen dubieuze club in een ongure kelder op. Wel lanceerde Oxfam een samenwerkingsproject met haar partner, de coöperatie CPR-Canaan in Ivoorkust, om dit leefbaar inkomen waar te maken. Het product dat je kan smaken uit deze samenwerking is onze ‘Bite to Fight’ chocolade. Samen overbruggen we de kloof naar een leefbaar inkomen door een langdurig partnerschap aan te gaan met de producenten. Oxfam betaalt een fors hogere prijs en de boeren investeren in duurzame teelttechnieken, zetten in op andere gewassen (naast cacao) om hun inkomen te diversifiëren en komen op voor gendergelijkheid.
Nadoen? Graag! Met dit project hopen we dat voedingsmultinationals volgen. Dat is het doel. We willen het goede voorbeeld geven en onze ervaringen maximaal delen met andere bedrijven en boeren. Binnen het kader van Beyond Chocolate* stimuleren we alvast de Belgische chocoladesector om dezelfde inspanningen te leveren en ervoor te zorgen dat tegen 2030 alle Belgische chocolade duurzaam is en een leefbaar inkomen garandeert voor de cacaoboeren
*Beyond Chocolate (2018) is een initiatief van minister van ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo. De integrale Belgische chocoladesector ondertekende samen met supermarkten, ngo’s en de overheid het partnerschap Beyond Chocolate.
5
Zorgplicht
Wat eerder hadden we het over de nood aan structurele verandering om tot écht rechtvaardige productieketens te komen. Want zonder blijven we ‘slechts’ de symptomen aanpakken van een ziek systeem. Een zorgplicht is daarom nodig, over alle sectoren heen, om van respect voor mensenrechten en milieu de norm te maken en de straffeloosheid van bedrijven aan banden te leggen. Anders gezegd: er is een wet nodig die bedrijven 1) verplicht om mensenrechten en milieu te respecteren in hun volledige keten en dus met ‘gepaste zorgvuldigheid’ te handelen en die het 2) mogelijk maakt hen aansprakelijk te stellen voor hun eventuele negatieve impact op mens en milieu in hun ketens. Opgepast! Deze wet bijt! Helaas bestaan er talloze voorbeelden van bedrijfsactiviteiten die mensenrechten en milieu schaden. Kinderarbeid en ontbossing in de cacaosector, bijvoorbeeld. Denk ook aan schrijnende werkomstandigheden en de
6
lakse veiligheid in de textielsector, die (onder andere) leidden tot de instorting van de textielfabriek Rana Plaza. Recent werden we nogmaals extra hard met de neus op de feiten gedrukt toen de economische gevolgen van de coronapandemie zichtbaar werden. Op bloemenboerderijen in Kenia bijvoorbeeld, werden duizenden werknemers zonder loon de deur gewezen, want de Amsterdamse bloemenbeurs was gekelderd. Kortom: bedrijven beschermen hun winsten en beperken hun risico’s en daar betalen de werknemers, boeren, boerinnen én het milieu de prijs voor. Wij willen dat bedrijven zorgzamer omgaan met mens en milieu en dit gegeven veel dieper verankeren in hun bedrijfs-DNA. Maar dat zal niet vanzelf gebeuren. Het vraagt om daadkrachtige actie van onze Belgische en Europese beleidsmakers. Het vraagt om een wetgeving die zijn tanden laat zien en duidelijk toont aan welke minimumvereisten bedrijven consequent moeten voldoen.
Handle with care, please
Zorgen voor ‘verplicht’ maken, de tijdsgeest was er wellicht nooit eerder zo rijp voor. Wat betekent een zorgplicht concreet voor bedrijven? Ze zullen proactief de risico’s voor mensenrechten en milieu van hun activiteiten, producten, diensten en investeringen, en die van de bedrijven die ze inschakelen, moeten identificeren, inschatten en aanpakken. Ze zullen ook de spreekwoordelijke rekening gepresenteerd kunnen krijgen van wanpraktijken in hun ketens.
Dát is de inzet van een zorgplicht. En daar ijvert Oxfam voor, samen met onze Belgische en Europese partners. Met een Belgische zorgplicht zouden onze bedrijven bij de first movers binnen de EU kunnen horen. Maar dan moeten onze beleidsmakers het gaspedaal indrukken, want een Europese zorgplicht is in de maak.*
Deze combinatie biedt aan iedereen betrokken, van bedrijfsvoerders en werknemers, over belanghebbenden, tot de wakkere burger, een handvat om te kunnen reageren wanneer de activiteiten van een bedrijf botsen tegen de internationaal erkende basisnormen en –waarden die wij als maatschappij omhelst hebben.
(*) In mei 2020 beloofde Europese commissaris voor Justitie, Didier Reynders, om op korte termijn met een eerste voorstel te komen.
7
Onze boodschap is gelukkig geen virus. En dus kan je die massaal mee helpen verspreiden! Laat van je horen. Eis van onze politici een zorgplicht, een leefbaar inkomen. Surf naar oxfamwereldwinkels.be en ontdek hoe jij onze boodschap mee kan helpen uitdragen.
Strijd mee voor eerlijke chocolade! oxfamwereldwinkels.be
ed.oww. 118 - aug20 - V.U.: Thomas Mels, Ververijstraat 15, 9000 Gent
Een voor allen, allen voor eerlijke handel!