Panda Winter 2016 - Tijd

MAGAZINE WINTER

2016

DE TIJD DRINGT

DAG & NACHT

Panda BEDTIJD

De toekomst van de aarde ligt in onze handen

Op de savanne gaat het leven 24 uur per dag door

Over de bijzondere slaapgewoontes van sommige dieren

– p. 08

– p. 18

– p. 26

Tijd

Panda 1

TIJD

De pacifische zeilvis is het snelste zeedier ter wereld.

SNELLE JONGEN

DIERENRECORDS Benieuwd naar meer records uit het dierenrijk? Ga naar WNF.NL/DIERENRECORDS en vraag het online boekje aan.

2 Panda

Beeld: Alexander Safonov/Getty

MET SNELHEDEN VAN ZO'N 110 KILOMETER PER UUR IS DE PACIFISCHE ZEILVIS HET SNELST ZWEMMENDE ZEEDIER TER WERELD. LANG HOUDT HIJ DIT NIET VOL, NA 100 METER NEEMT ZIJN SNELHEID WEER AF. ZIJN NAAM DANKT DE ZEILVIS AAN ZIJN ENORME RUGVIN, DIE LIJKT OP EEN ZEIL.

Panda 3

COLUMN

TIJD Als iets veel tijd kost, dan is het natuurbescherming. Hoe graag ik het ook zou willen, een bedreigde diersoort of een gebied is niet gered na een maand hard werken. Ons werk is gewoon vaak een kwestie van lang volhouden en niks voor vanzelfsprekend aannemen. Ik herinner me nog goed dat het heel normaal was dat er veel olifanten waren in Afrika. Sterker nog: zo'n tien jaar geleden werd nog gespeculeerd dat er misschien te veel olifanten in sommige delen van Afrika rondliepen. De leefgebieden waren te klein voor het hoge aantal dieren en een voedseltekort dreigde. Hoe anders is dat nu?! In Afrika worden elke dag zo’n honderd olifanten omgebracht vanwege hun slagtanden en de toekomst van de soort is onzeker.

Ons werk voor de reuzenpanda's laat zien dat volhouden loont. Er was een tijd dat het met dit dier dramatisch was gesteld. Maar tellingen van vorig jaar tonen aan dat in tien jaar tijd het aantal reuzenpanda’s in het wild met bijna zeventien procent is toegenomen. Een direct gevolg van het jarenlange werk van WNF! Helaas gelden dit soort resultaten voor lang niet alle diersoorten. Dat blijkt ook uit het laatste Living Planet Report, dat duidelijk maakt dat de gemiddelde grootte van populaties wilde dieren tussen 1970 en 2012 met bijna zestig procent is gedaald. Dit is vooral het gevolg van onze manier van leven. De (groeiende) wereldbevolking heeft zo veel invloed op de staat en gezondheid van de aarde, dat we volgens wetenschappers in een nieuw geologisch tijdperk leven: het Antropoceen, het tijdperk van de mens. Ik probeer daar iets positiefs in te zien. Voor mij betekent het Antropoceen namelijk dat we als mens niet alleen veroorzaker zijn van de bedreigingen, maar er zelf ook iets aan kunnen doen! Ik ben ervan overtuigd dat als we allemaal onze verantwoordelijkheid nemen én volhouden, we over een tijdje meer succesverhalen zoals dat van de reuzenpanda kunnen vertellen. En dat WNF straks voor het eerst een Living Planet Report lanceert met groei in populaties van dieren.

Kirsten Schuijt, Algemeen directeur Wereld Natuur Fonds

4 Panda

COVER

Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist

Druk: Roto Smeets, Weert

Artikelen uit Panda mogen uitslui-

De Galápagosreuzenschildpad

Concept & realisatie: LBL, Arnhem

Papier: Panda wordt gedrukt

tend na schriftelijke toestemming

kan meer dan 150 jaar oud

Artdirection/vormgeving: Ykes

op Satimat Green, een FSC®-

vooraf van het Wereld Natuur Fonds

worden en komt alleen voor op

werk, Amsterdam; LBL, Arnhem

gecertificeerde papiersoort.

te Zeist en met bronvermelding

Galápagos, een eilandengroep

Drukwerkbegeleiding:

worden overgenomen. Het Panda-

in de Stille Oceaan.

Graphic, Leusden

logo is een beschermd beeldmerk.

Foto: Tui de Roy/National

Lithografie: Willem Grafische

Geographic

Bewerkingen, Halle

NIEUW TIJDPERK 08 De aarde is een nieuw tijdperk ingegaan, zeggen wetenschappers in de nieuwste editie van het Living Planet Report van WNF.

LEVENSCYCLUS 10 De ontwikkeling van een olifant, beschreven in vier levensfasen.

GEEN TIJD TE VERLIEZEN 20 Er is steeds minder zee-ijs rond de Noordpool en dat levert grote problemen op voor de ijsbeer.

VOLTOOID VERLEDEN TIJD 16

Beeld klok: Deborah van der Schaaf, Kirsten Schuijt: Ruurd Dankloff

Aan sommige vernietigende praktijken is dankzij natuurbeschermingswerk een einde gekomen.

RITME VAN DE NATUUR 14 Hoe weet een vogel op welke dag van het jaar hij een ei moet leggen?

& VERDER SNELLE JONGEN 02

BEDTIJD

ACTUEEL

07, 13, 25, 34

50 JAAR WNF-RANGERS 28

DAG- & NACHTDIEREN 18

DOORLOOPTIJD 30

DROOGTIJD 22

QUIZTIJD 32

26

Panda 5

Galápagosreuzenschildpad op het eiland Isabela (Galápagos) Beeld: SteveBloomImages/Olivier Born/BiosPhoto

TIJDLOOS ICOON

Maar hoe lang zal hij nog tijdloos zijn?

Wij worden gesteund door:

Natuurbescherming is hard nodig. De Nationale Postcode Loterij helpt daarbij. De Postcode Loterij en het Wereld Natuur Fonds zijn partners sinds 1993. WNF ontving in totaal € 344,6 miljoen voor wereldwijde natuurbescherming.

Samen sterk voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

6 Panda

ACTUEEL

Het Perfecte Plaatje Hebt u het 'Het Perfecte Plaatje' ook gevolgd? Voor dit programma kruipen bekende Nederlanders met een passie voor fotograferen achter de camera en gaan de strijd met elkaar aan voor de beste foto. De finale wordt mede mogelijk gemaakt door WNF. Benieuwd? Stem dan op maandag 12 december om 21.30 uur af bij RTL4 voor de finale.

Beeld: Perfecte Plaatje: RTL, gala: WNF, otter: Edwin Giesbers/Gettynaturepl, haai: Brian J. Skerry/Natgeo/WWF, verdachte: Gallo Images/Getty, hoorn: Stockbyte/Getty

Successen tijdens CITES De 17e CITES-conferentie, die begin oktober plaatsvond in Zuid-Afrika, was een groot succes. Afgevaardigden van ruim 180 landen maakten afspraken om illegale en niet-duurzame handel in wilde dieren tegen te gaan.

Pandagala Binnenkort komen twee reuzenpanda's naar Nederland. Om hun komst te vieren, slaan Ouwehands Dierenpark en het Wereld Natuur Fonds de handen ineen en organiseren gezamenlijk een pandagala in het Pandasia van Ouwehand. Deze unieke avond vindt plaats op zaterdag 11 februari 2017. De opbrengst gaat in zijn geheel naar een project ter bescherming van de reuzenpanda in het wild. Meer informatie vindt u op  PANDAGALA.NL

Meer otters In natuurgebied de Gelderse Poort zijn begin augustus vier otters uitgezet door ARK Natuurontwikkeling en WNF. De otter is bezig met een succesvolle terugkeer in Nederland, nadat het dier in 1989 was verdwenen. Vanaf 2002 vonden succesvolle herintroducties plaats in de Weerribben en de Wieden. Naar schatting leven er nu zo’n 160 otters in ons land. Om de kans op inteelt te verkleinen, zijn opnieuw otters bijgeplaatst.

Zo was er goed nieuws voor de zijdehaai en de voshaai. Zij worden zwaar bevist vanwege hun vinnen die in de soep belanden, maar deze haaien krijgen een betere bescherming. Overbevissing van de twee soorten wordt vanaf nu tegengegaan en er komen strengere regels voor de internationale verkoop van hun vlees en vinnen.

Ook de duivelsrog krijgt een betere bescherming. De laatste jaren wordt op grote schaal gevist op deze rog, omdat zijn kieuwen worden verwerkt in traditionele Chinese medicijnen. Er is nu afgesproken om de internationale handel in duivelsroggen sterk te reduceren.

Maatregelen Het merendeel van de aanwezige landen stond ook achter het Nationaal Ivoor Actie Plan (NAIP) van CITES. Landen die een rol spelen in de illegale handel in ivoor, worden aangespoord maatregelen te nemen om illegale handel in hun land een halt toe te roepen. Daarnaast werden Vietnam en Mozambique tijdens CITES aangesproken op hun rol binnen de illegale handel in neushoornhoorn. Zij moeten binnen een jaar de handel terugdringen. Doen ze dat niet, dan volgen er sancties.

Belangrijke beslissingen Theressa Frantz, die voor het internationale Wereld Natuur Fonds aanwezig was bij de conferentie, is blij met de genomen beslissingen.

“Er is flink onderhandeld en het was niet altijd makkelijk. Maar het resultaat is dat er wereldwijd meer gedaan wordt om illegale handel tegen te gaan. Nu is het zaak dat alle landen de afspraken nakomen.”

Panda 7

TIJD

De toekomst van de aarde ligt in onze handen.

SPOEDKLUS

AAN OF NAAR DE KNOPPEN?

De aarde is een nieuw tijdperk ingegaan, zeggen wetenschappers in het Living Planet Report 2016. Wij mensen hebben de toekomst van onze planeet in handen. En daarmee die van onszelf.

Tekst: Suzanne Visser Beeld lynx: Staffan Widstrand, Natasja Oerlemans: Ruurd Dankloff

MEER LEZEN?  WNF.NL/LPR

RECYCLED

• LIVING PLANET REPORT 2016

• LIVING PLANET REPORT 2016

100%

REPORT IN T

2016

Living Planet Report 2016

E

ry presents a dual aintain its many ctions and to able home a finite planet.

INT © NASA

WWF.ORG

Risk and resilience in a new era

8 Panda

A

ls geologen in de verre toekomst de aardlagen uit onze periode onderzoeken, zien ze daar plastic, asfalt en andere tekenen van intensieve menselijke bewoning.

Die sporen zijn zo allesbepalend dat geologen sinds kort spreken van een nieuw tijdperk: het Antropoceen (anthropos = mens).

Voor het eerst in de geschiedenis spelen natuurkrachten niet langer de doorslaggevende rol in de ontwikkelingen op aarde.

In plaats daarvan is het de mens die in veel gevallen aan de knoppen zit. Deze menselijke invloed heeft twee kanten. Aan de ene kant veroorzaakt onze consumptie van voedsel, energie en grondstoffen veel bedreigingen voor de natuur. Aan de andere kant zijn wij ook in de positie om er iets aan te doen. En als het Living Planet Report

2016 iets laat zien, dan is het dat we snel in actie moeten komen.

MINDER BIODIVERSITEIT In het Living Planet Report brengt het internationale Wereld Natuur Fonds elke twee jaar verslag uit van de gezondheid van onze planeet.

Er werken naast WWF-experts ook tientallen wetenschappers aan mee. Centraal staat de Living Planet Index: een maatstaf voor de biodiversiteit.

Elke twee jaar wordt gekeken hoe de populaties van gewervelde dieren (zoogdieren, vogels, vissen, amfibieën en reptielen) zich hebben ontwikkeld. Het nieuwe Living Planet Report laat zien dat de populatiegrootte in veertig jaar tijd met bijna zestig procent is gedaald. Als we zo doorgaan, is dat in 2020 zelfs 67 procent.

IN GEVAAR Bij dit verlies van biodiversiteit spelen wij mensen een grote rol. Visstanden dalen door overbevissing en dieren verliezen leefgebied doordat we rivieren indammen en regenwoud kappen voor nieuwe landbouwgrond. Het beslag dat wij leggen op de natuur en haar hulpbronnen groeit zo hard dat we de systemen waarmee de aarde zichzelf in stand houdt, in gevaar brengen. We gebruiken bijvoorbeeld zo veel (zoet) water dat dit op steeds meer plekken schaars wordt. En alles wijst erop dat onze uitstoot van broeikasgassen de hoofdoorzaak is van de opwarming van de aarde in de laatste vijftig jaar.

ECHTE OORZAKEN De auteurs van het Living Planet Report 2016 hebben ook naar dieperliggende oorzaken gekeken. Want te vaak zijn we geneigd alleen de gevolgen van ons gedrag aan te pakken en de oorzaken niet weg te nemen. Denk aan het voorstel om CO2 op te slaan in lege gasvelden in Noord-Nederland in plaats van werk te maken van vermindering van de CO2-uitstoot.

Willen we onze problemen bij de wortel aanpakken, dan moeten we dieper graven. Om de druk op de ecosystemen te verlichten, moeten we de manier waarop wij voedsel en energie produceren en gebruiken, veranderen. En om binnen de grenzen van één aarde te leven, moeten we kritisch kijken naar de houdbaarheid van ons

Er leven nu weer negen- tot tienduizend lynxen in Europa. Dit komt door een combinatie van betere wetgeving, het verhuizen en nieuw uitzetten van dieren en natuurlijke aanwas van populaties.

economische systeem. Daarin draait het nog vooral om winst op korte termijn, de gedachte dat groei altijd goed is en dat alleen financiële rijkdom geluk brengt. Zo lang dat onze uitgangspunten zijn, gaat het niet lukken om op deze ene planeet zowel de natuur te behouden als de groeiende wereldbevolking een leefbare toekomst te bieden.

HOOPGEVEND IS DE TERUGKEER VAN GROTE WILDE DIEREN IN EUROPA HERSTEL Hoopgevend is dat de natuur ook na grote verliezen nog kan herstellen. Een mooi voorbeeld is de terugkeer van grote roofdieren in Europa.

Dankzij een combinatie van betere wetgeving, het verhuizen en nieuw uitzetten van dieren en natuurlijke aanwas van de populaties leven er nu weer negen- tot tienduizend lynxen in

Europa. Of neem het herstel van vrijstromende rivieren. Zodra stuwdammen worden gesloopt, keren de vissen terug, zoals de chinookzalm in de Elwha-rivier in het noordwesten van de VS. Ook positief zijn de ontwikkelingen in de Melaky-regio in Madagaskar, waar de lokale bevolking nieuwe mangrovebossen heeft aangeplant: de vis- en schelpdierbestanden herstellen zich en het achterland is beschermd tegen de steeds vaker voorkomende overstromingen als gevolg van klimaatverandering.

VEERKRACHT Maar ook de meest succesvolle natuurbeschermingsprojecten hebben op de lange termijn alleen zin als er iets verandert in onze levensstijl.

Als wij kiezen voor een economie die uitgaat van ‘genoeg’ in plaats van ‘groei’; een economie waar de lange termijn de doorslag geeft, waar de vervuiler betaalt en waar het behoud van de aarde meeweegt in bedrijfsdoelstellingen – dan geven we de veerkracht van de aarde een kans. Veel zal afhangen van de snelheid waarmee wij die omslag gaan maken. In het Antropoceen is het de mens die de doorslag geeft. Zijn wij bereid nú aan de knoppen te gaan zitten of laten we de aarde naar de knoppen gaan?

Natasja Oerlemans (WNF), hoofdredacteur van het Living Planet Report 2016:

“De mens is een bepalende factor, dus het goede nieuws is dat we zelf kunnen bijdragen aan het leven binnen de grenzen van één aarde.

Gelukkig werken veel mensen aan duurzame ontwikkelingen en innovaties, die op grote schaal voor verandering kunnen zorgen. Maar we kunnen allemaal een steentje bijdragen. Ook u, bijvoorbeeld door minder vlees te eten, energie te besparen, de fiets te nemen in plaats van de auto, etc. Als we daarbij alleen spullen kopen die we echt nodig hebben en deze vaker delen met anderen, verbruiken we minder grondstoffen.”

Panda 9

ROVERS TIJD

Dieren De ontwikkeling gaan inventief van een te Afrikaanse werk bijolifant, het weren beschreven van in rovers vieren levensfasen. indringers.

LEVENSCYCLUS BEWAKERS

Van kindertijd tot ouderdom Van een kalf van honderd kilo groeit een olifant uit tot een indrukwekkend dier van gemiddeld vijfduizend kilo zwaar en drie meter hoog. Hij groeit en verandert een leven lang; met kleine en grote stappen.

Tekst: Anique Mangnus

1 10 Panda

KINDERTIJD Olifanten zetten een paar uur na de geboorte hun eerste wankele stappen in de wereld.

De moeder en een paar 'tantes' kijken toe en verliezen het jonge olifantje niet uit het oog. Twee dagen na de geboorte is het kalf al sterk genoeg om samen met de kudde verder te trekken. Het moet veel leren: eten, leven in de groep, communiceren, zijn slurf gebruiken. Tot een jaar of twee blijft het olifantje bij de moeder drinken, hoewel het vanaf zes maanden ook gras en bladeren eet. Als hij tussen de twee en drie jaar oud is, wisselt de olifant voor het eerst van kiezen; tussen de vier en zes jaar doet hij dat nog een keer. Tijdens hun leven krijgen olifanten ongeveer zes keer nieuwe tanden.

De slagtanden beginnen te groeien vanaf hun tweede jaar en wisselen niet.

Beeld: zittend: Imageselect, kleine olifant: Michel&Christine Denis-Huof/Biosphoto/SteveBloom, geboorte: Martyn Colbeck/Getty, vechten: Charlie Summers/naturepl, olifant boom: Michel&Christine Denis-Huof/Biosphoto/SteveBloom, overleden: MOF/Getty

3

VOLWASSEN

2

Volwassen olifanten zijn enorme dieren. Ze eten dan ook grote hoeveelheden: per dag gemiddeld 200 kilo aan gras, bladeren, wortels, boomschors, vruchten en ander groen.

Daarnaast drinken ze 70 tot 160 liter per dag. Dat eten en drinken kost tijd. Dagelijks zijn olifanten ongeveer zeventien uur bezig met het zoeken naar voedsel en water. Ze leggen daarbij grote afstanden af. Voor slapen nemen ze niet echt de tijd: drie tot vier uur per etmaal. Ze blijven tijdens die slaap het grootste deel van de tijd staan. Liggen doen ze maar een half uur. Langer niet, want dan bestaat het gevaar dat hun ingewanden worden geplet.

Rond hun 40e jaar krijgen olifanten hun laatste set nieuwe kiezen.

PUBERTEIT Als ze ongeveer tien jaar zijn, verlaten de mannetjes (de bullen) de kudde waarin ze zijn geboren. Sommige leven solitair, maar de meeste mannetjes sluiten zich aan bij een bullengroep. Het duurt dan nog zo'n vijftien jaar voordat een bul en kans maakt om te paren met een vrouwtje. Na de paring blijft het mannetje in de buurt van het vrouwtje om nogmaals te paren en rivalen weg te jagen, maar hij kan ook zelf worden weggejaagd door een grotere

bul. Doorgaans zorgt de laatste paring – van de sterkste bul – voor de bevruchting. De vrouwtjes kunnen maar eens in de vijf tot zes jaar bevrucht worden. Na de bevruchting volgt een lange draagtijd van 22 maanden. De vrouwtjes van de Afrikaanse en Aziatische olifant worden voor het eerst moeder als ze ongeveer twaalf jaar oud zijn. Een vrouwtje van de bosolifant, een ondersoort van de Afrikaanse olifant, krijgt pas rond haar 25e jaar haar eerste jong.

Olifanten zijn al 35 miljoen jaar op deze wereld. In totaal hebben er 300 soorten bestaan. Door allerlei oorzaken zijn die uitgestorven en zijn alleen de Afrikaanse (met twee ondersoorten: de bos- en de savanneolifant) en Aziatische olifant nog over. Helaas dreigt ook voor hen uitsterving. Vooral de Afrikaanse olifant is kwetsbaar vanwege stroperij. Een recente telling van IUCN laat zien dat er in Afrika nog maar 415.000 olifanten zijn. Ruim 111.000 minder dan tien jaar geleden!

4

OUDERDOM

Olifanten leven in een matriarchale samenleving. Het oudste en wijste vrouwtje – de matriarch – leidt de kudde. De groep telt gemiddeld drie vrouwtjes met hun nageslacht. De matriarch leidt haar groep naar voedselrijke gebieden en drinkplaatsen.

Ze blijft dit doen zo lang ze kan; in goede gezondheid is dat totdat ze ongeveer 60 jaar oud is. Rond die leeftijd zijn – ook bij de bullen overigens – de laatste kiezen versleten, waardoor olifanten onvoldoende voedsel binnen krijgen, zwakker worden en sterven. De hele groep is daar bij en treurt rond het dode lichaam.

Meer informatie over de olifant vindt u op WNF.NL/OLIFANT-INFO Panda 11

INTRIGEREND. INSPIREREND. FASCINEREND: DE MOOISTE NATUURFOTO’S VAN 2016!

ISaf AT GR van gift een bij € 39,95

DE ALLERMOOISTE NATUURFOTO'S

In het boek 'Wereld Natuur' zijn de allermooiste natuurfoto's van 2016 gebundeld. En de meest tot de verbeelding sprekende. Want elke foto in dit boek vertelt een bijzonder verhaal, dat u persoonlijk kunt meebeleven. De foto's zijn een ode aan de natuur en laten zien hoe fascinerend en onvervangbaar die is.

12 Panda

Bij een gift van € 39,95 ontvangt u dit boek en helpt u deze zeldzaam mooie en onmisbare natuur door te geven aan de volgende generaties. U kunt gebruik maken van de antwoordkaart of uw gift overmaken via:

 WNF.NL/WERELDNATUUR

ACTUEEL

Beeld: Walvis: Karin Holser, luipaard: Anton Agarov/WWF-Rusland, Wildlife Crime: Robbert Patterson/WWF, ijsbeer: naturepl/Steven Kazlowski/WWF, haai: Anne van den Berg

In Alaska is een nieuwe walvisachtige ontdekt. Het (dode) dier spoelde aan en werd gevonden door kinderen uit een dorpje aan de kust. De laatste vijftien jaar zijn er vijf nieuwe walvisachtigen geïdentificeerd, maar niet één daarvan verschilde zo veel van andere soorten als deze.

De nieuwe soort heeft nog geen naam gekregen.

IN JULI ZIJN MET HULP VAN WNF IN DE RUSSISCHE KAUKASUS DRIE JONGE PERZISCHE LUIPAARDEN UITGEZET: VICTORIA, AKHUN EN KILLIE. DEZE GEFOKTE DIEREN MOETEN DE BASIS LEGGEN VOOR EEN NIEUWE POPULATIE, ZODAT DEZE SOORT – NA HONDERD JAAR AFWEZIGHEID – WEER TERUGKEERT IN HET GEBIED.

Stop Wildlife Crime Vietnam speelt een sleutelrol als het gaat om illegale handel in ivoor en neushoornhoorn. Dat bewijst de Wildlife Justice Commission, een onafhankelijke organisatie die bewijsmateriaal verzamelt waarmee handelaren kunnen worden berecht. De commissie deed onderzoek en aangifte in Vietnam.

Dit leverde echter niks op. De WJC nam daarom een opmerkelijke stap: op 14 en 15 november vond in het Vredespaleis in Den Haag een hoorzitting plaats. Doel: de Vietnamese regering in actie krijgen door publieke druk. Ook organiseerde WNF een internationale petitie, die door meer dan 150.000 mensen is ondertekend. De petitie werd medio november overhandigd aan Vietnam, toen daar de International Conference on Illegal Wildlife Trade plaatsvond.  WNF.NL/WILDLIFECRIME

Haaien redden met visvergunning WWF-Australië heeft twee van de grootste commerciële haaienvisvergunningen voor het Great Barrier Reef gekocht. Niet om te vissen, maar om de haaien te redden die anders gevangen zouden worden. Het gaat om meer dan 20.000 haaien per jaar. Voor de vergunning was 100.000 Australische dollar (€ 80.000) nodig. Via een crowdfundingsactie kwamen uit meer dan dertig landen 4.500 donaties.

OVERWINNING Geen nieuwe olie- en gasboringen op Russische Noordpool Rusland staat de komende tien jaar geen nieuwe olie- en gasboringen toe in het Arctisch gebied. Dat is een grote overwinning voor WWF-Rusland dat tachtigduizend handtekeningen verzamelde in een petitie waarin ondertekenaars hun zorgen uitten over olieontwikkelingen in het kwetsbare Noordpoolgebied.

Concreet betekent het besluit dat driekwart van het Russische zeegebied aan de Noordpool vooralsnog gevrijwaard blijft van olie- en gasboringen; een gebied 92 keer groter dan Nederland.

Panda 13

TIJD

De natuur houdt zich niet aan een jaarkalender.

FENOLOGIE

Het ritme van de natuur Hoe weten vogels wanneer ze een ei moeten leggen? We spraken met Marcel Visser, hoogleraar bij het Nederlandse Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), over fenologie: het ritme van de natuur.

Tekst: Jocelyn Vreugdenhil, Beeld: Frank Ruiter

Fenologie, wat is dat? “Fenologie gaat over jaarlijks terugkerende natuurverschijnselen. Vogels die een ei leggen, bloemen die bloeien en dieren die jongen krijgen. Hoe weet de natuur dat het tijd is? Het antwoord is complex, zo weten we uit onderzoek. Want de natuur houdt zich niet aan een jaarkalender. Dat een vogel elk jaar op dezelfde dag een ei legt, daar is geen sprake van. Dat kan ieder jaar anders zijn.”

Hoe weten vogels dan wanneer het tijd is om een ei te leggen? “Primair signaal is de lengte van de dag. Hierdoor weet een vogel of het voorjaar of najaar is. Maar om rekening te houden met een vroeg of laat voorjaar, daar worden andere signalen voor gebruikt. De temperatuur bijvoorbeeld.”

Hoe onderzoekt u dat? “Door aan een simpele voedselketen te werken. Die voedselketen bestaat uit eikenbomen, wintervlinders en koolmezen. De wintervlinder legt in december eieren boven in de eikenboom.

Als de bomen in het voorjaar bladeren krijgen, komen ook de vlindereieren uit. Ze eten van de verse bladeren om uit te groeien tot rupsen. Precies op het moment dat die grote rupsen er zijn, moeten de jongen van de koolmees zijn geboren, zodat ze met de overvloed aan rupsen gevoed kunnen worden. Ik wil weten wat er gebeurt als de temperatuur verandert en de soorten zich moeten aanpassen. Vooralsnog blijkt dat de wintervlinder zich makkelijker aanpast dan de koolmees.”

Kan de natuur het aan dat het steeds warmer wordt? “Dat zou in principe geen probleem moeten zijn, wanneer alles en iedereen twee weken in het jaar op zou schuiven. Helaas is dat niet het geval. De ene soort, zo

14 Panda

blijkt uit onderzoek, verschuift zijn ritme meer dan de andere. Dit kan leiden tot een verstoorde relatie.”

Verstoorde relatie? “Goed voorbeeld is een bijensoort waarvan het mannetje altijd eerder uit winterrust komt dan het vrouwtje. Het mannetje gaat direct op zoek naar een vrouwtje. Hij ziet een bloeiende orchidee, die dezelfde kleuren en vorm heeft, aan voor een bijenvrouwtje. Door deze bevruchting verspreiden de mannetjes de pollen van de orchidee en komt de bestuiving tot stand.

Wanneer de vrouwtjes eerder uit hun winterrust komen vanwege de mondiale temperatuurstijging, maar de orchidee niet eerder gaat bloeien, wordt de bloem niet meer bestoven. Met grote gevolgen voor het voortbestaan van de orchidee.”

Afgelopen september waren de temperaturen veel hoger dan normaal.

Heeft dat effect gehad op de natuur?

“De effecten van een hittegolf in september zijn minder destructief dan van een hittegolf in maart of april. Het voorjaar is de tijd dat er veel dingen in de natuur gebeuren. De herfst is een redelijk rustige periode. Er zijn nu wel minder paddenstoelen en eikels zijn te vroeg gevallen, maar de schade lijkt beperkt."

Vindt u de stijging van de temperatuur verontrustend? “Ik maak me zorgen, ja. Alles in de natuur staat in verbinding met elkaar. Er zijn soorten die meeschuiven, maar andere soorten kunnen het tempo niet bijbenen. Als we niet snel wat doen, kunnen we deze soorten voor altijd kwijtraken. We moeten ons houden aan de afspraken over CO2-reductie die in Parijs gemaakt zijn, om te komen tot een maximale mondiale opwarming van 1,5°C.”

WAT IS Ú OPGEVALLEN?

Voor ons internationale Living Planet Report (zie pagina 8) houden we veranderingen in de natuur nauwlettend in de gaten. Dankzij waarnemingen van duizenden vrijwilligers weten we hoe het met de natuur gaat.

Is het u ook opgevallen dat het ritme van de natuur verandert? Laat ons weten waaraan u dat heeft gemerkt.  FACEBOOK.COM/WERELDNATUURFONDS  INFO@WWF.NL

Panda 15

TIJD

Aan sommige vernietigende praktijken is dankzij natuurbescherming een einde gekomen.

AFGELOPEN

Voltooid verleden tijd Dammen, boringen, vervuiling: WNF gaat al jaren de strijd aan tegen deze en andere vernietigende praktijken.

En hoewel we helaas nooit zeker weten of een gebied of soort definitief is gered, komen deze successen een eind in de goede richting.

Tekst: Mandy Vinkenvleugel Beeld: Pantanal: Fritz Pölking/WWF, eiland: Evgeni Dinev/Getty, schildpad: Dreamstime, rif: JBfotoblog/Getty, doornenkroon: istock

Verwoestende weg wordt natuurvriendelijke spoorlijn Aan de rand van Otuquis Nationaal Park in Bolivia ligt een economisch interessante mijn. Om het ijzererts vanuit de mijn naar een haven in de buurt te transporteren, wilde de Boliviaanse overheid een weg dwars door het natuurgebied aanleggen. Omdat het gebied – een wetland – jaarlijks overstroomt, was de overheid van plan de weg op een dijk aan te leggen. Een desastreus idee voor de natuur, want de dijk maakt het dieren bijna onmogelijk om van de ene kant naar de andere kant van de weg te gaan. Daarnaast zou de weg het water blokkeren, waardoor een deel van het moerasgebied droog zou vallen. WWF-Bolivia kwam in protest, maar dat haalde niets uit. Sterker nog: de Boliviaanse overheid sommeerde WWF het gebied te verlaten. We kozen daarom voor een meer diplomatieke aanpak. De overheid overlegde met een adviesbureau, de lokale bevolking en bedrijven die belangstelling hebben voor de exploitatie van de mijn.

Het adviesbureau stelde vervolgens een rapport op dat de desastreuze gevolgen van de weg beschreef en kwam met een alternatief: een spoorlijn op palen. Hierdoor kan de economische ontwikkeling van het gebied gewoon doorgaan en wordt de natuur niet belemmerd.

Het werkte: de Boliviaanse overheid ging overstag en heeft als eis gesteld dat de partij die de mijn gaat exploiteren óók de aanleg van de duurzame spoorlijn moet betalen.

16 Panda

Geen gedumpt afval meer

Geen toeristen, wel zeeschildpadden Sekania Beach op het Griekse eiland Zakynthos is het belangrijkste legstrand voor dikkopschildpadden rond de Middellandse Zee. Jaarlijks zijn er tussen de vijfhonderd en negenhonderd nesten. In de jaren negentig van de vorige eeuw werden er plannen gemaakt voor toeristische ontwikkelingen in het gebied. Een doorn in het oog van WWF-Griekenland. WNF startte een campagne met als doel het gebied aan te kopen en zo de komst van hotels en horeca tegen te houden. Het lukte en WNF kocht ruim negentig procent van het gebied rond Sekania aan. De Griekse overheid heeft Zakynthos inmiddels uitgeroepen tot Nationaal Park en Sekania aangemerkt als beschermd gebied. Veiligheid gegarandeerd dus voor de 658 nesten die dit jaar op Sekania waren.

Het Great Barrier Reef in Australië is het grootste koraalrif ter wereld. Het gebied is 334.400 km2 groot (ruim acht keer Nederland) en is het leefgebied van duizenden soorten tropische vissen, zeeschildpadden, haaien, etc. Twee jaar geleden maakte de Australische regering plannen voor de aanleg van enorme steenkoolhavens aan de kust. Het slib dat bij het baggeren vrij zou komen, zou vlak bij het Great Barrier Reef in zee worden gedumpt. WNF en andere natuurbeschermingsorganisaties voerden fel actie en ook UNESCO – het werelderfgoedcomité van de Verenigde Naties – kwam in opstand. Met succes: eind vorig jaar nam de Australische regering een wet aan die het dumpen van slib door de industrie verbiedt. Daarmee verdween deze dreiging voor het Great Barrier Reef voorgoed.

Helaas loert er een nieuw gevaar. Door het lozen van vervuild landbouwwater in zee raakt het ecosysteem ontwricht. Het aantal doornenkronen, een zeester die graag koraalpoliepen eet, groeit explosief. Om het koraal te beschermen willen we daarom dat de regering het lozen van afvalwater aan banden legt.

MAAR LIEFST 658 ZEESCHILDPADDEN LEGDEN DIT JAAR VEILIG HUN EIEREN OP SEKANIA BEACH IN GRIEKENLAND Panda 17

TIJD

De Oost-Afrikaanse savanne bruist van het leven. Zowel overdag als ’s nachts.

ETMAAL

Pas laat in de ochtend heeft de zon voldoende kracht om thermiek te laten ontstaan. Op die opwaartse luchtstroom cirkelen de witruggieren omhoog voor een helikopterview over de savanne.

Dag- & nachtleven Tekst: Geert-Jan Roebers, Beeld: Annemieke Bunjes

Tijdens de jacht heeft de cheeta het daglicht hard nodig om zijn slachtoffer in het oog te houden en te besluipen, de route tijdens het sprinten te kunnen zien en op het juiste moment zijn prooi te tackelen.

Voor buffels maakt het niet zo veel uit of het dag of nacht is: ze zijn het grootste deel van hun tijd met eten bezig. Ze grazen in de ochtend een paar uur. Op het heetst van de dag zoeken ze een schaduwrijke plek om te herkauwen en wat te dutten. ’s Avonds en ’s nachts grazen en herkauwen ze weer verder.

Nijlpaarden leven van gras. Omdat hun gevoelige huid niet tegen de zon kan, liggen ze overdag in het water. Als de zon onder gaat, komen ze uit het water om aan land te grazen.

Hagedissen als de kolonistenagame zijn volgens de biologieboeken koudbloedig, maar die term is misleidend: ze hebben een wisselende lichaamstemperatuur. ’s Nachts koelen ze af en worden ze minder mobiel, ’s ochtends zoeken ze de zon op om weer warm te worden.

18 Panda

Overdag slaapt de galago met enkele soortgenoten in een holle boom of andere verborgen plek, ’s nachts gaat ieder zijn eigen weg door boomkruinen op zoek naar insecten. Daarbij plast dit halfaapje regelmatig over zijn handen en voeten, zodat hij via het geurspoor gemakkelijk de weg terug kan vinden.

Wilt u deze tekening (zonder tekst) downloaden, bijvoorbeeld als bureaubladachtergrond? Ga dan naar  WNF.NL/PANDAMAGAZINE

In het diepst van de nacht verricht de palmvleerhond een belangrijke taak.

Deze forse vleermuis is namelijk verzot op de nectar van de baobab en is een van de belangrijkste bestuivers van deze indrukwekkende boom.

Overdag scharrelen bavianen op de savanne. Ze houden hun omgeving en elkaar goed in de gaten en als het moet kunnen ze zich verdedigen. Tijdens de schemering klimmen ze een boom in om daar gezamenlijk de nacht door te brengen.

Hyena’s leiden een dubbelleven.

Overdag gedragen ze zich zoals ze bekendstaan: als schooiers, jatters en ruziezoekers. Maar ’s nachts zijn het geduchte jagers. Tijdens de jacht werken ze samen, waarbij ze een arsenaal aan geluiden gebruiken om te communiceren.

De schorpioen is geen zonliefhebber.

Hij trekt er alleen ’s nachts op uit om kleine dieren te vangen.

Panda 19

TIJD

Er is steeds minder zee-ijs rond de Noordpool en dat levert grote problemen op voor de ijsbeer.

VIJF VOOR TWAALF

Geen tijd te verliezen De ijsbeer heeft het moeilijk. Door klimaatverandering smelt het zeeijs, waardoor het leefgebied van dit indrukwekkende roofdier in rap tempo afneemt. Het is voor hem steeds lastiger om bij zijn voedsel – prooidieren die op en bij het zee-ijs leven – te komen. En aan land ontstaan vaker conflicten met mensen.

Tekst: Anne Broekman

H

ij is sterk, groot en uniek: de ijsbeer. De mannetjes wegen zo’n 400 tot 680 kilo, de vrouwtjes zijn een stuk lichter: tussen de 200 en 350 kilo. Het grootste deel van hun leven brengen ijsberen in hun eentje door. In sommige gebieden echter verzamelen zich soms groepen ijsberen aan land. Daar wachten ze tot de zee is dichtgevroren, zodat ze het zee-ijs op kunnen om te jagen op zeehonden en zeerobben, hun lievelingskostje.

Jongen In het voorjaar en de zomer paren ijsberen. Rond november maakt de aanstaande moeder een sneeuwhol aan land, waar in december of januari de jonge ijsbeertjes – meestal twee – ter wereld komen. Bij de geboorte wegen de jongen slechts 500 gram. Als ze in april hun sneeuwhol uitkomen zijn ze een stuk zwaarder: 10-12 kilo. De moeder heeft haar jongen al die tijd gezoogd en blijft dat één tot drie jaar doen. Daarna gaan de jonge ijsberen hun eigen weg.

Als de jonge moeder haar sneeuwhol verlaat, gaat ze direct het zee-ijs op om te jagen op de pups van robben.

De vruchtbaarheidscyclus van ijsberen is helemaal afgestemd op die van de robben. Op het moment dat de zeerobben jongen krijgen, zijn de jonge ijsbeertjes sterk genoeg om het hol te verlaten, zodat de moeder kan gaan jagen.

IJsberen zijn vernuftige jagers dankzij hun sterke reukvermogen.

Ze kunnen een jonge rob ruiken die een meter onder de sneeuw van hun kraamkamer verstopt zit. Moederijsberen ruiken mannetjesijsberen ver voordat ze in zicht zijn. Ze leiden dan snel hun jongen weg, omdat agressieve mannetjes kleine ijsberen regelmatig aanvallen.

Opwarming In het wild worden ijsberen ongeveer 18 tot 25 jaar oud. Vooral in hun eerste levensjaren sneuvelen veel ijsbeertjes. Ongeveer de

20 Panda

helft van de jongen overleeft het eerste levensjaar niet. Met het smelten van het zee-ijs krijgen ijsberen het steeds moeilijker. Dit jaar bereikte het zee-ijs op de Noordpool op 10 september zijn minimale omvang. Op die dag lag er zo’n 4,14 miljoen vierkante kilometer ijs. Slechts één keer eerder, in 2012, is er minder ijs gemeten.

De verwachting is dat het aantal ijsberen op de langere termijn zal afnemen, omdat juist het zee-ijs van levensbelang is. Ze jagen er op ringelrobben, die alleen op zee-ijs leven en nooit aan land komen.

In het najaar hebben vrouwtjes zee-ijs nodig om terug te keren naar het vaste land, waar ze in sneeuwholen hun jongen krijgen.

Bij gebrek aan zee-ijs komen de dieren steeds moeilijker bij hun prooi en kunnen zwangere vrouwtjes niet aan land komen Door eerder en sneller smeltend zee-ijs blijven ze 's zomers steeds vaker aan land, waar voor hen vrijwel niks eetbaars te vinden is. En waar ze in contact komen met mensen.

Patrouilles en bescherming Het Wereld Natuur Fonds zet zich al jaren in voor de bescherming van de ijsbeer en zijn leefgebied. Om conflicten tussen mens en ijsbeer te voorkomen, helpen we de lokale bevolking in Noordpoollanden met ijsbeerpatrouilles, waardoor de kans op levensgevaarlijke confrontaties tussen mens en dier wordt verkleind. Dat werpt z’n vruchten af. Zo kunnen de bewoners van het dorpje Arviat in Noord-Canada weer veilig over straat, dankzij de patrouilles waarbij de beren effectief worden verjaagd zonder te schieten. Daarnaast doen we veel onderzoek. Met satellietzenders worden ijsbeervrouwtjes gevolgd, waardoor we weten waar ze jagen en hun jongen krijgen. Deze belangrijke leefgebieden worden in kaart gebracht, om ze een beschermde status te geven. Tevens oefenen we druk uit op overheden en bedrijven om ook andere kwetsbare delen van de Noordpool permanent af te sluiten voor bijvoorbeeld gas- en oliewinning. En we dringen aan op strenge internationale regelgeving voor activiteiten in het Noordpoolgebied. Al deze maatregelen moeten ervoor zorgen dat de ijsbeer een zo veilig mogelijke toekomst heeft.

Alaska(VS) Canada

Rusland

Groenland

Beeld: Ijsberen: Steven Kozlowski/Naturepl, zwemmende ijsbeer: Paul Souders/Getty, ijsbeer vuilnis: Sergey Gorshkov/naturepl, poot: Steven Kozlowski/Naturepl, kaartje: Thinkstock

Noorwegen

DE WONDERLIJKE VACHT

Hoewel ijsberen een witte vacht hebben, zijn hun haren vooral doorzichtig. De huid onder die haartjes is zwart, want dat houdt beter warmte vast. De bovenste laag van de vacht is een vettige toplaag. Deze olieachtige haren zorgen ervoor dat het zoute zeewater de pels niet binnendringt. Na het zwemmen, schudt de ijsbeer zich uit en droogt zich door in de sneeuw te rollen. Zo blijft hij beter warm.

HE L P ME E!

RUIKT EEN DOOD DIER OP 30 KM AFSTAND Meer weten over de ijsbeer? Kijk op  WNF.NL/IJSBEER-INFO

IS 2,5 M LANG

HEEFT EEN TOPSNELHEID VAN 55 KM/U

IJsberen leven in het Arctisch gebied van vijf landen: Canada, Groenland, Noorwegen, Rusland en de Verenigde Staten.

De voetzool van een ijsbeer is behaard. Zo heeft hij beter grip op het gladde ijs.

IS HET GROOTSTE ROOFDIER OP LAND

GEEF EEN GIFT VOOR DE IJSBEER Voor € 50 kunt u bijvoorbeeld een ijsbeer voorzien van een zender.

Of voor € 250 zorgt u voor een GPS- en navigatiesysteem voor een ijsbeerpatrouille.  WNF.NL/IJSBEER

Panda 21

TIJD

Na een enorme plensbui nemen een cheeta en haar jong de tijd om elkaar droog te likken.

DROOGTIJD

22 Panda

Beeld: Andy Rouse/NaturePL

CHEETA'S HEBBEN DE ROLLEN BIJ DE OPVOEDING DUIDELIJK VERDEELD: DE VADER BESTEEDT GEEN TIJD AAN ZIJN KINDEREN, DE MOEDER AL HAAR TIJD. ALLEEN TIJDENS DE JACHT LAAT ZE HAAR JONGEN ONBEWAAKT ACHTER. DE PLUIZIGE VACHT VAN DE JONGEN ZORGT VOOR CAMOUFLAGE IN HET HOGE, DROGE GRAS.

Panda 23

AANBIEDINGEN

Uitstapjes voor een gezellige winter AA

NIEUWE FILM IN HET OMNIVERSUM: A BEAUTIFUL PLANET

NB

Kijk mee vanuit het Internationale Ruimte Station ISS op onze prachtige planeet en laat u door verteller André Kuipers voorlichten over de effecten van de steeds groter wordende wereldbevolking op onze aarde.

LEZERSAANBIEDING: U ontvangt 50%

!

ING

IED

NB

AA

korting op de film ‘A Beautiful Planet’ tegen inlevering van de antwoordkaart.

(Geldig vanaf 1 december t/m 5 maart 2017).

STA OOG IN OOG MET T.REX TRIX In de tentoonstelling T. rex in Town reist u 66 miljoen jaar terug in de tijd.

U loopt tussen levensechte dino’s, ziet het échte skelet van T. rex Trix en leert alles over deze geweldige vleeseter.

LEZERSAANBIEDING: U ontvangt 20% korting. Reserveer u starttijd op naturalis.tickets25.com en kies voor de kortingskaart. Betaal deze kaart bij de entree van Naturalis (alleen geldig op vertoon van deze Panda, voor één persoon, van december 2016 tot maart 2017).

AA

NB

IED

ING

!

IED

ING

!

MYSTIEKE WILDNIGHTS IN WILDLANDS Ga overdag op expeditie in WILDLANDS en stap ’s avonds in de wereld van WildNights.

Na zonsondergang start de spannende avondexpeditie door een deel van de prachtige verlichte werelden. Ontmoet dieren en mensen, natuur en cultuur.

LEZERSAANBIEDING: Ontvang € 10 korting op het WNF WildNights arrangement t.w.v. € 32,50.

Entree WILDLANDS incl.

WildNights en een kop warme chocolademelk. Bestel uw tickets op wildlands.nl/wnfwildnights.

(Geldig voor max. 5 personen van 24 december t/m 8 januari 2017 m.u.v. 31 december en 1 januari).

OP AVONTUUR MET AGEETH DE HAAN

AA

NB

IED

ING

!

Op 19 februari speelt zangeres Ageeth de Haan samen met het Residentie Orkest de voorstelling ‘Daar komen de dieren’ met mooie wildlife beelden. Na afloop kunnen de kinderen zelf muziekinstrumenten uitproberen en worden geschminkt. Geschikt voor kinderen vanaf 2 jaar.

Zondag 19 februari 11.00 uur. Zuiderstrandtheater, Den Haag.

LEZERSAANBIEDING: U ontvangt € 2,50 korting op uw toegangskaarten van € 10 (kind) / € 15 (volw), incl. koffie/thee/limonade. Bestel kaarten via residentieorkest.nl/panda of bel 070-8800333 met promotiecode PANDA © Helene van Domburg

24 Panda

(Geldig tot 18 februari 2017).

Let op: deze acties zijn niet geldig in combinatie met andere kortingsacties of reeds gemaakte reserveringen.

ACTUEEL

Beeld: Panda: naturepl/Pete Oxford/WWF, neushoorn: NaturePL.com/Mark Carwardine/WWF, reis: Anita en Joeri, KCC: Marcel Keurntjes/WNF, sneeuwluipaard: Anne van den Berg

Goed nieuws! Het aantal reuzenpanda's neemt toe en hun status is veranderd van 'bedreigd' naar 'kwetsbaar'. De Chinese overheid heeft samen met WNF gewerkt aan het beschermen, uitbreiden en verbinden van het leefgebied van de reuzenpanda. Lo Sze Ping, directeur van WWF-China, is blij met het resultaat, maar ook voorzichtig. "We zijn er nog lang niet, want 1.864 panda's in het wild blijft een kwetsbaar aantal."

Duurzame palmolie Steeds meer Nederlandse bedrijven maken gebruik van duurzame palmolie. Dit blijkt uit het nieuwe Palmolie Scorecard-onderzoek van WNF. Van de onderzochte bedrijven is ruim tweederde goed op weg. Hun gebruik van duurzame palmolie ligt boven de negentig procent. Palmolie is wereldwijd de meest gebruikte plantaardige olie voor producten als chocolade, cosmetica, koekjes, zeep en shampoo. Voor de aanleg van niet-duurzame oliepalmplantages zijn al grote delen regenwoud in Indonesië en Maleisië verdwenen.

Dit gaat ten koste van het leefgebied van bijvoorbeeld de orang-oetan en de Sumatraanse neushoorn.  WNF.NL/PALMOLIESCORECARD

KIDS CLIMATE CONFERENCE Deelnemers van de KCC tijdens de WNF-workshop over olifantenpoep.

Energie voor de toekomst Van 23 tot en met 25 september vond in Center Parcs Het Heijderbos de vierde editie van de Kids Climate Conference plaats. Dit initiatief van Center Parcs en WNF is het grootste duurzaamheidsevenement voor kinderen in Nederland en België. Zo'n 175 Nederlandse en Belgische kinderen gingen aan de slag met het thema energie. Het leverde verrassende ideeën op om beter met onze aarde om te gaan, die onlangs zijn overhandigd aan de Tweede Kamer.  KIDSCLIMATECONFERENCE.NL

Geen sneeuwluipaarden gestroopt Voor het tweede jaar op rij is er in de regio Altai-Sayan in Mongolië niet één

Op reis voor de Noordpool Afgelopen zomer trokken Anita Bharos en Joeri van der Kloet per kano, te voet en op de fiets door Scandinavië. Tijdens deze verantwoorde reis vroegen ze aandacht voor het WNF-werk op de Noordpool. “We willen graag iets terugdoen voor de natuur, want de bossen, meren en bergen maken onze reizen zo mooi. Dat is waarom we geld inzamelen voor WNF.”

gestroopte sneeuwluipaard gevonden. WNF spant zich al jaren in voor het behoud van deze bedreigde diersoort. We werken daarbij samen met de nomadische schaapherders in het gebied en helpen hen hun kuddes te beschermen tegen sneeuwluipaarden. Ook bouwen we aan een netwerk van beschermde gebieden, strijden we tegen stroperij en steunen we onderzoek naar sneeuwluipaarden.

Wilt u ook iets extra’s doen voor de natuur? Kijk voor de mogelijkheden op  WNF.NL/KOMINACTIE Panda 25

ROVERS TIJD

Sommige Dieren gaan dieren inventief houden te er bijzondere werk bij slaapgewoontes het weren van op na. rovers en indringers.

Beeld: Slaapmuis: Kim Taylor/naturepl, giraffe: Millard H. Sharp/Getty, papegaaivis: Coug Perrine/Naturepl, koala: Glenn Gregory/EyeEm/Getty, miereneter: Mary Evens Picture Library/HH, orang-oetan: Anup Shah/Naturepl, vogel: LifeonWhite

SLAAP BEWAKERS

BEDTIJD Er zijn dieren die meer dan de helft van hun leven slapend doorbrengen.

Anderen doen hoogstens een hazenslaapje.

Tekst: Geert-Jan Roebers

RUGKUSSEN Met de continue dreiging van een aanval door een leeuw of luipaard gunt een giraf zichzelf weinig rust. Een dutje duurt zelden langer dan vijf minuten. Vaak slaapt hij staand, soms zittend.

In dat geval vouwt hij zijn lange benen onder het lijf en zijn nek in een bocht. De kop van de giraffe rust op zijn rug.

26 Panda

SLAAPMUIS Nadat hij zich vet gegeten heeft aan hazelnoten en ander calorierijk voer, gaat een hazelmuis – die in Nederland alleen in Zuid-Limburg nog voorkomt – in oktober onder zeil om pas in april weer op te staan. Tijdens die slaap daalt zijn lichaamstemperatuur tot soms maar enkele graden boven nul.

SLAAPZAK Overdag grazen papegaaivissen het koraalrif af, ’s nachts vlijen ze zich neer op de bodem onder een overhangend stuk koraal.

Voordat de kleurige vis inslaapt, gebeurt er iets merkwaardigs: klieren achter zijn kieuwen scheiden een taaie laag slijm af, die na enige tijd een ruime cocon rond zijn lichaam vormt. Het nut van deze slaapzak is nog niet duidelijk. Het maakt de slapende vis in ieder geval niet onzichtbaar, want het slijm is doorzichtig. Mogelijk houdt het geurstoffen vast, zodat de papegaaivis niet bang hoeft te zijn dat roofvissen hem ’s nachts ruiken en dus kunnen vinden.

DE REUZENMIERENETER GEBRUIKT ZIJN PLUIMSTAART ALS DEKEN

SPAARSTAND Zijn voedsel – uitsluitend eucalyptusblad – is moeilijk verteerbaar en levert weinig energie. Niet voor niks brengt een koala ruim driekwart van zijn leven slapend door. Met zijn handen en voeten klemt dit slome buideldier zich goed vast.

KLEMVAST Zodra een zangvogel op een tak gaat zitten, trekken pezen zijn tenen automatisch krom. Zo slaapt hij op een voor roofdieren onbereikbare plek, zonder dat het spierkracht kost.

HOOGSLAPER Orang-oetans leiden een zwervend bestaan. Elke avond maken ze in een boomkruin een slaapnest door bebladerde takken in elkaar te vlechten. Bij regen vouwen ze er een dakje boven.

Panda 27

TIJD

WNF-Rangers zetten zich al een halve eeuw in voor de bescherming van de natuur.

50 JAAR

Beeld: Arnoud 1980: Arnoud Roebers, Arnoud nu: Arnold Reyneveld

50 jaar WNF-Rangerclub

Duizenden kinderen die meededen aan honderden activiteiten en tientallen acties: de WNF-Rangerclub is trots op alle kinderen die zich sinds de oprichting in 1967 met zo veel enthousiasme inzetten voor de natuur. Arnoud Roebers was een van die WNF-Rangers.

28 Panda

Arnoud in 1980, tijdens het WNF-kamp bij Het Woldhuis in Apeldoorn

GEZOCHT: OUD WNF-RANGERS! Was u vroeger ook WNF-Ranger en hebt u daar leuke herinneringen aan? Deel uw bijzondere ervaringen of belevenissen met ons! En vier het met ons mee.

 WNF.NL/50JAARRANGERCLUB  FACEBOOK.COM/WERELDNATUURFONDS

Arnoud Roebers, WNF-Ranger van 1975 tot 1980: “Met veel plezier kijk ik terug op mijn periode als Ranger. Ik was behoorlijk actief en ben met drie WNF-kampen mee geweest. Dan mochten we met de boswachter of jachtopziener de Veluwe op en de bomen die de heide overwoekerden, verwijderen.

Ik heb ook aan diverse acties meegedaan. Op die momenten had ik echt het gevoel dat ik de natuur

aan het redden was. Ik kan me vooral de actie voor zeeschildpadden nog goed herinneren. Dan ging ik langs de deuren met formulieren en contant geld – dat ging toen nog zo. Ontzettend gedoe natuurlijk, maar ook ontzettend leuk. Er zwemmen nu gelukkig nog steeds zeeschildpadden rond en dat komt onder meer door deze actie. Tenminste, dat hoop ik.”

Panda 29

TIJD

Deze python heeft een week nodig om een gehele alligator te verteren.

DOORLOOPTIJD

DAG 1: Het lichaam van de python puilt uit, net na het verorberen van de alligator.

DAG 2: De krachtige enzymen en het zuur in de dunne darm zorgen ervoor dat al het zachte weefsel van de alligator binnen een dag is opgelost.

30 Panda

DAG 3: De botten en de huid van de alligator worden vervolgens afgebroken.

Het verteren van de alligator kost de python veel energie. Hij beweegt tijdens dit proces dan ook amper.

HOE VERTEERT EEN PYTHON EEN ALLIGATOR? OM DAT TE ONDERZOEKEN, MAAKTEN WETENSCHAPPERS ELKE DAG EEN RÖNTGENFOTO VAN DE SLANG EN ZIJN INHOUD. Beeld: Stephan Secor/Scott White/WENN.com

DAG 5: Er is steeds minder over van de alligator. Tijdens het verteren verandert er veel in de slang: ingewanden schuiven op, zijn lichaamstemperatuur gaat omhoog en zijn ademhaling wordt langzamer.

DAG 6: Er zijn bijna geen restanten van de alligator meer te vinden en op dag 7 is de vertering afgerond. De komende weken hoeft de slang niet meer te eten.

Panda 31

ROVERS TIJD

Dieren Het oudst, gaanhet inventief snelst, te het langdurigst: werk bij hetook weren in devan natuur rovers speelten deindringers. tijd een rol.

DOE DE Q UI Z

BEWAKERS QUIZTIJD

DE TIJD LOOPT

Hoe snel kan een cheeta 100 meter afleggen? Hoe lang is de draagtijd van een olifant? En hoe oud is de oudste boom op aarde?

Doe mee aan de quiz en maak kans op mooie prijzen.

Beeld: Yke Bartels

1

HOE LANG DOET EEN CHEETA OP TOPSNELHEID OVER EEN AFSTAND VAN 100 METER? A. 2,5 sec B. 3,6 sec C. 25 sec D. 34 sec

WELK DIER LEEFT MAAR KORT EN WIE WORDT HET OUDST? ZET IN DE JUISTE VOLGORDE, VAN KORTSTE LEVENSVERWACHTING NAAR DE LANGSTE. A. huisvlieg, krekel, mens, Groenlandse walvis, Groenlandse haai B. krekel, huisvlieg, mens, Groenlandse haai, Groenlandse walvis C. huisvlieg, krekel, Groenlandse haai, mens, Groenlandse walvis D. krekel, huisvlieg, Groenlandse walvis, mens, Groenlandse haai

HOEVEEL KEER LANGER IS DE GEMIDDELDE DRAAGTIJD VAN EEN OLIFANT T.O.V. EEN MUIS? A. 10 keer zo lang B. 15 keer zo lang C. 30 keer zo lang D. 60 keer zo lang

32 Panda

3

2 OE OUD IS DE OUDSTE BOOM TER H WERELD? A. 2.700 jaar B. 4.850 jaar C. 6.400 jaar D. 9.550 jaar

4

5 6

A. Zeeschorpioen B. Degenkrab C. Neushoorn D. Megalodon

8

A. marlijn, renkoekoek, nijlpaard, slechtvalk, antilope B. nijlpaard, antilope, renkoekoek, marlijn, slechtvalk C. renkoekoek, nijlpaard, slechtvalk, marlijn, antilope D. nijlpaard, renkoekoek, antilope, marlijn, slechtvalk

WELK VAN DE ONDERSTAANDE DIEREN KAN HET LANGST ZIJN ADEM INHOUDEN ONDER WATER? A. Bruinvis B. Zeeolifant C. Zeeschildpad, in rust D. IJsbeer

7 WELK DIER KWAM MEER DAN 350 MILJOEN JAAR GELEDEN AL VOOR OP AARDE EN IS ER NU NOG STEEDS?

HOE SNEL KAN EEN DIER ZICH VERPLAATSEN? ZET IN DE JUISTE VOLGORDE, VAN LANGZAAM NAAR SNEL.

VOORTPLANTING: DE ENE SOORT NEEMT ER DE TIJD VOOR, DE ANDERE VINDT HET NA EEN PAAR SECONDEN WELLETJES. WELK VAN DE ONDERSTAANDE DIEREN SLAAT EEN EVENTUEEL VOORSPEL OVER EN GAAT VOOR EEN VLUGGERTJE? A. Luiaard B. Slak C. Pad D. Miljoenpoot

DOE MEE EN WIN!

Weet u de goede antwoorden? Stuur deze dan met uw naam, telefoonnummer en administratienummer (staat boven uw adres op de achterkant van deze Panda) naar info@wwf.nl, o.v.v. Quiz Panda Winter 2016. Onder de juiste inzendingen verloten we mooie prijzen.

HOOFDPRIJS

Een ballonvaart voor twee personen in de WNF-luchtballon.

2E PRIJS

Vier entreekaarten voor de Efteling.

OVERIGE PRIJZEN

3e en 4e prijs: WNF-boek 5e en 6e prijs: WNF-kalender 2017 De oplossing kan tot 20 januari 2017 worden ingezonden. Winnaars krijgen vóór 1 februari 2017 bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

Panda 33

ACTUEEL

GEEF DE AARDE DOOR ME T UW TESTAMENT

Het maken van een testament is iets wat u doet wanneer ú denkt dat daar de tijd rijp voor is. Maar misschien wilt u wel alvast eens nadenken over hoe u het wilt regelen?

Zo kunt u bijvoorbeeld uw liefde voor natuur en dieren laten voortleven door naast uw dierbaren het Wereld Natuur Fonds een plek te geven in uw testament. Onze nieuwe brochure ‘Onze aarde.

Uw nalatenschap. Hun toekomst.’ biedt hierover meer informatie. Het begeleidende ‘Mijn Erfenisdossier’ is een handig persoonlijk document voor uzelf en voor uw nabestaanden.

Uniek Noordzeegebied Als het aan Stichting Duik de Noordzee Schoon, Stichting de Noordzee en WNF ligt, krijgt Noordzeegebied Borkumse Stenen een beschermde status. Het gebied ligt ten noorden van Schiermonnikoog en is een relatief onaangetast stukje natuur. Grind en stenen zijn er begroeid met fraaie anemonen, sponzen en zacht koraal, waartussen verschillende soorten kreeften, krabben en vissen bewegen. De schelpkokerwormen in het gebied vormen een natuurlijk rif waarvan veel zeeleven afhankelijk is. Van de Noordzee is minder dan één procent effectief beschermd natuurgebied. Om de natuur onder water te beschermen, is het belangrijk dat er meer beschermde gebieden komen.

Missie Red de Dieren Gered!

Onlangs werd met succes

wwf.nl  WNF.NL/TESTAMENT

MIJN ERFENISDOSSIER

Onze aarde. .

ap Uw nalatensch

.

Hun toekomst -01 Brochure

WNF16075

10-10-16

13:37

d 1

Nalaten.ind

WNF16075-01 Erfenisdossier_190x190.indd

1 05-08-16 14:12

34 Panda

een in een vissersnet verstrikt geraakte rivierdolfijn gered en weer uitgezet in de Indusrivier.

Het is de vierde dolfijn dit jaar die dankzij een melding aan de Dolphin Rescue Helpline is geholpen. De Helpline is opgezet door WWF-Pakistan.

Er is permanent toezicht op de Indus, waar 1.450 rivierdolfijnen leven. De intensieve visserij vormt een grote bedreiging voor deze dieren.

Cadeautip voor uw (klein)kind: het boek ‘Missie Red de Dieren’ van WNF-Ranger Lian Kandelaar (11). Het boek bevat vijf spannende en leerzame verhalen over bedreigde dieren.

Lian schreef het omdat ze dol is op dieren en natuur. De opbrengsten van haar boek schenkt ze daarom aan WNF. Bedankt, Lian! f

Brochure en dossier zijn geheel gratis en vrijblijvend op te vragen via de antwoordkaart in deze Panda of via onze website.

Ook kunt u altijd contact opnemen met Karin Gerritsen, relatiemanager Bijzondere Giften en Nalatenschappen, op 030-6937309, kgerritsen@

E

Nieuwe brochure

Lian Kandelaar

Missie Red de dieren KNNV Uitgeverij

G

Missie Red de Dieren kost € 14,95 en is verkrijgbaar in de boekhandel (winkel en online).

Voor al uw vragen en opmerkingen kunt u ons bereiken via ons gratis nummer

0800-1962 Beeld: Karin: Ruurd Dankloff, Borkumse Stenen: Udo van Dongen, dolfijn: WWF-Pakistan, Lian: KNNV Uitgeverij, panda: NaturePL.com/Lynn M. Stone/WWF, haai: Brian J. Skerry/National Geographic

(op werkdagen van 9.00-17.00 uur)

Vind ons ook op:

youtube.com/wwfnetherlands

facebook.com/wereldnatuurfonds

instagram.com/wnfnederland

twitter.com/wnfnederland

pinterest.com/wnfnederland

INFO

Postadres:

Postbus 7, 3700 AA Zeist E-mail: info@wwf.nl Website: wnf.nl

Bedankt voor uw steun!

DANKZIJ DE STEUN VAN 760.000 DONATEURS EN VELE ANDEREN HEBBEN WE IN 2015/2016 RUIM €53 MILJOEN AAN INKOMSTEN ONTVANGEN. DAARMEE KUNNEN WE VEEL BEREIKEN IN DE NATUUR. WE ZIJN IEDEREEN DIE ONS HEEFT GESTEUND DAN OOK ERG DANKBAAR. HET COMPLETE JAARVERSLAG VINDT U VANAF BEGIN JANUARI OP WNF.NL/JAARVERSLAG WAT KREGEN WE BINNEN? (X € 1.000) € 3.539

WAT GAVEN WE UIT (X € 1.000) € 1.066

Subsidies van overheden

€ 3.816

Overige baten

€ 744

€ 23.315

Beleggingsopbrengsten

Donaties

Natuurbescherming binnenland

€ 8.078

Kosten werving baten

€ 13.500

Nationale Postcode Loterij

€ 9.372

Voorlichting en educatie

€ 950

Sponsoring en royalty's bedrijven

€ 4.647

Nalatenschappen

€ 2.760

Kosten beheer en administratie

€ 30.465

€ 5.908

Natuurbescherming buitenland

Eenmalige giften en donateursacties

TOTALE INKOMSTEN (X € 1.000)

€ 53.669

TOTALE BESTEDINGEN (X € 1.000)

RESULTAAT (X € 1.000)

€ 54.491 € -822*

* Kijk voor een toelichting op deze cijfers op wnf.nl/jaarverslag

Het Wereld Natuur Fonds legt bij uw aanmelding gegevens vast die we kunnen gebruiken om u te informeren over onze activiteiten, projecten en producten. Als u deze informatie niet wilt ontvangen, kunt u dat aan ons laten weten via Antwoordnummer 7040, 3700 TA Zeist of via info@wwf.nl.

U kunt zich op elk gewenst moment uitschrijven voor onze e-mails.

Panda 35

Bestel nu de WNF-kalender voor 2017!

Kalender 2017

De jaarkalender bevat unieke beelden van de beste natuurfotografen ter wereld.

Een schitterende aanwinst voor iedere natuurliefhebber.

Bestel deze kalender (45x45 cm) voor slechts € 24,95 (incl. verzendkosten).

Wenskaarten

Beeld: Studio 5982

Deze prachtige wenskaarten zijn voor elke gelegenheid geschikt! Bestel de set van vijf dubbele blanco wenskaarten met witte enveloppen voor slechts € 8,95 (incl. verzendkosten).

Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist?

U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw administratienummer (het nummer boven uw naam en adres).

Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).

Retouradres: Wereld Natuur Fonds, Postbus 7, 3700 AA ZEIST

BESTELLEN KAN IN ONZE WEBSHOP: WNF.NL/KALENDER

Bureaukalender

Niet alleen heel mooi, maar ook praktisch is deze bureaukalender 2017 (15x15 cm).

Hij bevat dezelfde foto's als de jaarkalender.

Bestel de bureaukalender voor € 8,95 (incl. verzendkosten).