Living Planet Report 2016 - Succes verhaal

OPMARS VAN GROTE ROOFDIEREN IN EUROPA In de loop van de 19e en 20ste eeuw vertoonden de Europese populaties van grote roofdieren zoals beren, lynxen en wolven een dramatische achteruitgang, zowel in aantallen als in verspreiding.

Dit was hoofdzakelijk het gevolg van jacht en de vernietiging van hun leefgebied door mensen. De afgelopen decennia is deze trend echter gekeerd. Dat is in de eerste plaats te danken aan de Vogelen Habitatrichtlijn van de Europese Unie die de ruggengraat vormt van het natuurbeschermingsbeleid in Europa. Deze natuurrichtlijnen beschermen verschillende soorten en hun leefgebieden in de 28 lidstaten van de EU. Dankzij de wettelijke bescherming zijn grote roofdieren teruggekeerd in meerdere Europese regio’s waar ze sinds tientallen jaren verdwenen waren. Ook is hun aantal toegenomen in gebieden waar ze al voorkwamen. Veel populaties vertonen op dit moment verdere groei of zijn ten minste stabiel. Het verspreidingsgebied van de Euraziatische lynx nam bijvoorbeeld in de 19e eeuw en de eerste helft van de 20ste eeuw af als gevolg van jacht en ontbossing.

De afgelopen 50 jaar zijn de populaties meer dan verviervoudigd, dankzij wettelijke bescherming, herintroductie, overplaatsing van individuen en natuurlijke verspreiding. De Europese populatie van lynxen (Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne niet meegerekend) werd recentelijk geschat op 9.000-10.000 dieren, wat 18 procent is van de wereldwijde populatie. Deze opmars laat zien dat de natuur zich kan herstellen als de politieke wil aanwezig is en ondersteund wordt door een goed juridisch kader en een grote groep betrokken partijen.

Op sommige plaatsen waar grote roofdieren zoals de lynx verdwenen waren en kennis over de dieren verloren is gegaan, leidt hun terugkeer tot spanningen bij bijvoorbeeld jagers of boeren. Er zijn echter ook talloze positieve voorbeelden waarbij mensen en grote roofdieren vreedzaam samenleven. Door die voorbeelden en de praktijkervaringen te vertalen naar specifieke situaties in andere regio’s, kan de weg voor deze dieren worden vrijgemaakt. Daarnaast is samenwerking in heel Europa van vitaal belang: grote roofdieren trekken zich immers niets aan van nationale grenzen.

© Staffan Widstrand

LOKALE GEMEENSCHAPPEN HERSTELLEN MANGROVEBOSSEN IN MADAGASKAR Mangrovebossen beschermen de kustlijn. Dat is belangrijk, omdat klimaatverandering steeds grotere stormen en hogere vloedgolven veroorzaakt. Mangroves slaan ook CO2 op; ze nemen zelfs 3 tot 5 procent meer koolstof per oppervlakte- eenheid op dan alle andere bossystemen. Maar mangrovebossen zijn aan het verdwijnen; ze moeten het veld ruimen voor de bouw van nieuwe steden en dorpen en de ontwikkeling van toerisme, of ze worden gekapt voor brandstof of bouwmaterialen. Het is cruciaal voor mens én dier, dat we verstandig omspringen met de mangrovebossen. Bijvoorbeeld door beschermde kuststroken te creëren en lokale gemeenschappen te helpen om manieren te vinden waarop intacte bossen bijdragen aan hun levensonderhoud.

De grootste mangrovebossen – één miljoen hectare – vinden we in de West-Indische Oceaan, bij de rivierdelta’s van Kenia, Madagaskar, Mozambique en Tanzania. Ze functioneren als een ecologisch gebied – een overgangszone van land naar zee – en bieden onderdak aan vogels, landzoogdieren, Indische zeekoeien, zeeschildpadden en talloze vissoorten. Ook de lokale garnalenvissers zijn afhankelijk van de mangrovebossen, omdat garnalen zich hier goed kunnen voortplanten.

De lokale bevolking in de Melaky-regio aan de westkust van Madagaskar zet zich daarom in om het verlies van de mangrovebossen tegen te gaan. Sinds september 2015 spelen mannen, vrouwen en kinderen uit het dorp Manombo een sleutelrol in het behoud en herstel van deze bossen. De dorpsgemeenschap plantte zo´n 9.000 mangrovestekken tijdens een herbeplantingscampagne.

Dat levert veel voordeel op: de groeiende vis- en krabpopulaties geven de bevolking een regelmatig inkomen, en de mangrovebossen beschermen hen tegen klimaatverandering. Naast Manombo hebben ook andere dorpsgemeenschappen samen 49.000 mangrovestekken geplant. Een groot succes, voor zowel de lokale gemeenschappen als de toekomst van hun bossen en de wilde dieren die daarvan afhankelijk zijn.

© WWF - Madagascar

AFBRAAK VAN EEN DAM VOOR RIVIERHERSTEL: DE ELWHA-RIVIER In en naast vrijstromende rivieren ontstaan verschillende leefgebieden door de natuurlijke waterloop. Rivieren die vrij stromen en met elkaar zijn verbonden, vervoeren sedimenten en laten zo voedingsstoffen achter op de bodem van uiterwaarden. Ze houden bovendien delta’s in stand die bescherming bieden tegen extreme weersomstandigheden.

En ze hebben daarnaast een recreatieve en spirituele functie.

Bijna op alle plekken waar rivieren vrij stromen, vinden we een rijke, maar kwetsbare diversiteit aan zoetwaterorganismen. Dammen en andere infrastructuur bedreigen vrijstromende rivieren. Ze vormen barrières waardoor versnippering en verandering in de loop van de rivier optreden. Dammen zijn ook een groot probleem voor de vistrek: migratieroutes raken geblokkeerd en maken het voor trekvissen moeilijk of zelfs onmogelijk om hun levenscyclus te volbrengen.

Het verhaal van de Elwha-rivier in de Verenigde Staten schetst de problemen én de oplossingen voor rivieren. In het noordwesten van de VS belemmerden twee grote stuwdammen de zalmtrek: de Elwha Dam, gebouwd in 1914, en de Glines Canyon Dam, voltooid in 1927.

De lokale bevolking gaf aan dat sinds de bouw van de Elwha Dam nog nauwelijks volwassen zalm naar de rivier terugkeerde. Niet alleen migrerende vissen werden hierdoor getroffen. Ook de Lower Elwha Klallam Tribe, een lokale stam die voor hun voedselvoorziening, spirituele en culturele behoeften aangewezen is op zalm en op (dier) soorten die van zalm afhankelijk zijn, ondervond hier veel nadeel van. Zalm vervult namelijk een belangrijke ecologische functie door voedingsstoffen aan te voeren vanuit de kustgebieden naar het binnenland. Zowel diersoorten op het land en in het water profiteren daarvan.

Halverwege de jaren tachtig drongen de Elwha Klallam Tribe en milieugroeperingen erop aan beide dammen af te breken. Dat leidde tot de de ‘Elwha River Ecosystem and Fisheries Restoration Act’ van 1992.

Hierin werd bepaald dat ‘de visserij en het ecosysteem volledig hersteld moeten worden.’

Na een planningsperiode van twintig jaar werd de Elwha Dam uiteindelijk in 2011 afgebroken. De sloop staat bekend als de grootste damafbraak in de geschiedenis van de Verenigde Staten. De afbraak van de Glines Canyon Dam werd in augustus 2014 afgerond. Naar verwachting keren de vispopulaties terug naar de rivier. Een aantal Chinook zalmen werden in 2012 alweer waargenomen, kort nadat de Elwha Dam was gesloopt. © Joel W. Rogers

ECOLOGISCH HERSTEL VAN HET LÖSSPLATEAU IN CHINA Het Chinese Lössplateau, de bakermat van de grootste etnische bevolkingsgroep op aarde, bestond duizenden jaren geleden uit overvloedige bossen en graslanden. Terwijl de Chinese bevolking groeide, nam door onduurzame landbouwpraktijken de biodiversiteit sterk af. In de loop der tijd verloor de bodem haar vermogen om vocht op nemen en vast te houden. Daardoor droogde het Lössplateau, een gebied zo groot als Frankrijk, helemaal uit. Zonder de natuurlijke kringloop van voedingsstoffen uit water en plantenresten verloor de bodem haar vruchtbaarheid en viel het ten prooi aan wind- en watererosie. Uiteindelijk bleef alleen een uitgestrekte, dorre vlakte over.

Zo’n duizend jaar geleden verlieten de rijke en machtige vroege Chinese dynastieën het plateau. Tegen het midden van de jaren ‘90 stond het plateau vooral bekend om zijn steeds terugkerende cyclus van overstromingen, droogtes en hongersnood.

Vandaag de dag zijn grote gedeeltes van het Lössplateau hersteld.

Dat werd mogelijk gemaakt door het gebied op te delen in ecologisch en economisch waardevolle delen, door terrassen aan te leggen en andere methoden in te zetten om regen te laten infiltreren in de bodem. Tegelijkertijd zijn er op de ecologische delen massaal bomen aangeplant en worden op de economische delen duurzame, klimaatvriendelijke landbouwmethoden toegepast.

Aan de wieg van dit herstel stond het inzicht dat bescherming van ecosysteemdiensten op de lange termijn veel meer opbrengt dan de productie en het verbruik van goederen en diensten op korte termijn. Hierdoor werd het aantrekkelijk om zoveel mogelijk land als ‘ecologisch waardevol’ te classificeren. Dat leidde tot verrassende resultaten: produceren op kleinere oppervlakten bleek de productiviteit te verhogen. Een duidelijk voorbeeld dat functionele ecosystemen productiever zijn dan disfunctionele.

Het herstel van het Lössplateau toont aan dat het mogelijk is om grote afgetakelde ecosystemen te herstellen. Dat helpt ons om onze omgeving aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering, maakt het land weerbaarder tegen negatieve invloeden en verhoogt de productiviteit.

© EEMPC