Roel Meijer
EEN MODERNE GESCHIEDENIS V AN DE ARABISCHE WERELD
Deze publ icat ie is tot st a nd gekomen met steu n va n de St icht i ng Ooster s Inst it uut .
A f beeld i ng omslag: Boven: © iStock; Onder : © Shut ter stock
K aa r ten: Elg raph ic
Ont wer p omslag: M ijke Wondergem
Ont wer p bi n nenwerk : Cr iu s Group, Hu lshout
isbn 978 9 0 4 856 5 2 4 5
e-isbn 978 9 0 4 856 5 25 2 (toega n kel ijke eP ub)
doi 10.5 1 17/9789 04 8565 2 45 n ur 692 | 697
© R Meijer / A msterda m Un iver sit y P ress B V , A msterda m 2025
A l le rechten voorbehouden . Niet s u it deze u itgave mag worden ver veelvoud igd, opgeslagen i n een geautomat iseerd gegevensbest a nd, of openbaa r gemaa k t , i n en ige vor m of op en ige w ijze, het zij elek t ron isch, mecha n isch, door fotokopieën, opna men of en ige a ndere ma n ier, zonder voora fgaa nde sch r i f tel ijke toestem m i ng va n de u itgever.
Voor zover het ma ken va n kopieën u it deze u itgave is toegest aa n op g rond va n a r t i kel 16B
Auteu r s wet 191 2 jº het Beslu it va n 20 ju n i 1974 , Stb 3 5 1, zoa ls gew ijzigd bij het Beslu it va n 23 aug u st u s 19 85 , Stb. 47 1 en a r t i kel 17 Auteu r s wet 191 2 , d ient men de daa r voor wet tel ijk ver schu ld igde vergoed i ngen te voldoen aa n de St icht i ng Reprorecht (Postbu s 305 1, 2130 K B Hoofddor p). Voor het over nemen va n gedeelte(n) u it deze u itgave i n bloem lezi ngen, reader s en a ndere compi lat iewerken (a r t i kel 16 Auteu r s wet 191 2) d ient men zich tot de u itgever te wenden .
De u itgever ij heef t er naa r gest reefd a l le copy r ig ht s va n i n deze u itgave opgenomen i l lu st rat ies te achterha len A a n hen d ie desonda n k s menen a lsnog rechten te k u n nen doen gelden, wordt ver zocht cont ac t op te nemen met A msterda m Un iver sit y P ress
In houdsopgave
5
6.
7.
8. De A rabische lentes 1.0 en 2 .0
rom m islu k ken de revolut ies?
sociaa l cont ract dat er n iet k wa m
9 . Mi litiest aten a ls n ieuwe orde
iona le a l l ia nt ies en inter nat iona le speler
L iba non: Hizbol la h
Ga za: Ha mas
Ira k en Sy r ië: Isla m it ische St aat
Sy r ië: het Noesra Front
Sy r ië: het Koerd ische Rojava
Jemen: de Hout h i’s (A nsa r A l la h)
Soeda n: R apid Suppor t Forces
L ibië: Operat ie Waa rd igheid va n K ha l iefa Ha f t a r
In leid i ng
De A rabische wereld l ijk t een tot a le chaos, bron va n onzekerheid en mensel ijke el lende ter w ijl ze tegel ijker t ijd de r ijk ste la nden ter wereld kent . Ze is een w ir wa r va n ver sch i l lende g roepen, gemeenschappen en w isselende a l l ia nt ies d ie het tegen el k aa r opnemen. De su ïcida le aa nslag va n Ha mas va n 7 ok tober 2023 op Israël en het genocida le geweld va n Israël tegen de Pa lest ijnse bevol k i ng i n Ga za en de n iet sont ziende bomba rdementen op de L iba nezen, Sy r iër s en Ira n iër s zijn daa r de meest recente voorbeelden va n . De bu r geroorlog i n Soeda n en de toenemende honger snood da a r is een a nder voorbeeld Maa r de cr isis gaat verder ter ug i n de gesch ieden is A ls we on s beperken tot het recente verleden: r u i m t w i nt ig jaa r geleden veroor zaa k t 9/1 1, de aa nslagen op de Tw i n Tower s i n New York en op het Pent agon bij Wa s h i ng ton, een s c hok gol f door de wereld . Da a rop volg t i n 20 03 de A mer i k a a n se i nva sie va n I ra k, wa a r na een sek t a r ische st r ijd t ussen soen n ieten en sji ieten ontbra ndt i n de reg io. Heel a f en toe zijn er positieve ont w ik kelingen te melden. De A rabische lente van 201 1 geef t hoop op een democrat ische ont w i k kel i ng , evena ls het v reed za me ver zet tegen de autocrat ische reger ingen va n A lger ije, Soeda n, Ira k en Liba non in 2019 , de A rabische lente 2 .0.
Het optimisme wordt echter gelogenstraf t in de daaropvolgende ineenstorting van staten in een halve cirkel die loopt van Libanon naar Sy r ië en Irak en da n v ia Jemen en Soeda n naa r Libië. Inmiddels telt de bevol k ing in de reg io d ie in el lende is gestor t door geweld 153,7 m i ljoen mensen. Hier tegenover st aat de enor me r ijkdom va n de A rabische Golfst aten d ie een pa rad ijs zijn voor consu menten, ba n ken en investeerder s u it de hele wereld.
Tw int ig jaa r geleden ver scheen What Went Wrong? va n Ber na rd Lew is, waar in hij de islam de schu ld geef t van de cr isis toenter t ijd. Deze eenzijdige v isie wordt voora l aa ngeha ngen door ex t reemrechts dat probeer t in Nederla nd isla mofobie aa n te wa k keren. Even m in zijn a ndere eend imensiona le verk lar ingen behu lpzaam, zoa ls het economisch reductionisme dat de cr isis toesch r ijf t aa n de econom ie (‘it ’s the econom y st upid ’). Dat geldt ook voor de ga ngba re k ra ntena na ly ses d ie het M idden- Oosten voor stel len a ls een i nter nat ionaa l en reg ionaa l schaa k spel waa r een zet va n het ene la nd of de ene m i l it ie de zet va n de a nder u it lok t in een a lgehele prox y-oorlog va n iedereen tegen iedereen. Het is waa r dat de Veren igde St aten sinds de ja ren v ijf tig van de vor ige eeuw een cr ucia le rol spelen in het Midden- Oosten door Israël onvoor waardelijk de hand boven het hoofd te houden, en dat Iran sinds de ja ren t acht ig probeer t overa l i n de A rabische wereld de A s va n Ver zet
op te bouwen. Maa r de oorza ken va n de con f l icten gaa n veel d ieper en zijn w ijdverspreider da n inter nat iona le con f ront at ies, econom ische ma la ise of rel ig ieu ze en et n ische tegenstel l ingen.
Joost Hi lter ma n va n de Inter nat iona l Cr isis Group betoog t i n zijn vele lezingen terecht dat er n iet één cr isis of oor zaa k k a n worden aa ngewezen, maa r dat er meerdere zijn. De hu id ige problemen i n de A rabische wereld zijn het gevolg va n een opeenst apel ing va n sociaa leconom ische, pol it ieke en ideolog i s c he c r i s e s d ie, ge voed door bu it en l a nd s e f ac t or en, z ic h i n ver sch i l lende fa ses va n de gesch ieden is va n de reg io hebben ont w i k keld tot de hu id ige per fecte stor m. Daa rbij is het bela ng r ijk om te besef fen dat deze cr ises zich niet overa l en in dezelfde mate voordoen. In Noord-A f r ika –a fgezien va n Libië – zijn de problemen ger inger da n in het Midden- Oosten Het A rabisch Schiereila nd is da n k zij de aa nwezigheid va n olie en gas – met u it zonder ing va n Jemen – weer beter a f da n Noord-A f r i k a. Het doel va n dit boek is om de dieperlig gende histor ische achterg ronden va n de hu id ige cr ises in de A rabische wereld te t raceren en te a na lyseren. Dit wordt gedaa n aa n de ha nd va n t wee beg r ippen d ie ook i n Eu ropa en Nederl a nd a lgemeen bekend z ijn: bu r ger sch ap en het socia a l cont r ac t .
Samen bieden ze betere instr umenten om de problematiek van de A rabische wereld te beg r ijpen. Hoewel bu rger schap (citi zen ship, cito yennité, Staatsbürgerschaf t) een Europees beg r ip is, is het ontdaan van zijn eurocentr ische connot at ies een universeel concept, omdat a l le landen in de wereld sinds er moder ne staten bestaan burgers kennen. In zijn simpelste vor m is een burger een paspoor t houder. In een complexer gedaa nte is h ij of zij een d rager va n allerlei rechten, plichten en loyaliteiten die zijn of haar identiteit(en) vor men.
De oor sprong va n de moder ne bu r ger l ig t bij de moder ne st a at d ie de bu r ger creëer t a l s een i nd iv idu d at bela st i ng moet bet a len, d ien st moet nemen i n het leger en bijd raag t aa n de welvaa r t en wel zijn va n het la nd . Om een welva rend la nd te creëren dat k a n concu r reren met a ndere la nden is het nodig dat bu rgers gezond zijn, een bepaa ld niveau va n kennis hebben en zich met de (nat ie)st aat ident if iceren. Hier voor zijn voorzieningen nodig die de staat lever t of in ieder geva l reg u leer t Van hun kant proberen burgers invloed uit te oefenen op hun bundel van rechten en plichten. Een g root deel va n de pol it ieke st r ijd in Eu ropa gaat over de in houd en sa menstel l ing va n rechten en pl ichten va n bu rger s. Ideolog isch concent reren l ibera len zich bijvoorbeeld meer op civ iele rechten van burgers en de rechtstaat, socialisten op socia le en economische rechten, en LHBTI-gemeenschappen op sek suele rechten. In de A rabische wereld zijn deze rechten m inder du idel ijk aa n te geven, a a ngezien col lec t iv iteiten een g rotere rol spelen, socia le rechten in ha nden zijn va n rel ig ieu ze instel l ingen en ver wa nt schapsrelat ies vaa k
i nvloed r ijker zijn da n de st aat . Toch is de opkomst va n de moder ne st aat een cr ucia le cesuu r in de moder ne gesch ieden is va n de A rabische wereld omdat d ie a l deze fac toren d ra st isch heef t vera nderd en bu r ger schap i n zowel posit ieve a ls negat ieve zin heef t bepaa ld.
Het beg r ip sociaa l contract is niet minder cr uciaa l. Een maatschappij kan niet zonder een zekere mate van consensus, hoe dictator iaa l deze ook is. Het sociaa l cont ract is een weer spiegel ing va n een pol it ieke en socia le orde. In zijn meest expliciete vor m is het sociaal contract neergelegd in een grondwet. Maar het is ook een ideaal. Gelijke civ iele rechten voor de wet, sociale rechten op gezond heid, onder w ijs en hu is vest i ng en het econom ische recht een baa n te hebben, worden gezien a ls de basis va n een moder ne maatschappij.
Ind ien de st aat deze rechten schendt, veronacht zaa mt h ij de basisrechten va n zijn bu rger s. In zijn meest idea le vor m va lt een sociaa l cont ract sa men met mensen rechten. In de pra k t ijk ver sch i lt bu rger schap per la nd en per per iode. Net a ls bu r ger schap is het sociaa l cont rac t daa rom dy na m isch
Polit ieke, sociaa leconomische en buiten la ndse factoren zijn va n invloed op zijn vor m en in houd, evena ls cu lt uur, want noties van recht vaardigheid zijn cu lt ureel bepaa ld en komen voor t uit een systeem van nor men en waarden.
Wet ten zijn cr uciaa l. Het i n houden va n een paspoor t , het ont nemen va n bepa a lde rechten va n bepa a lde g roepen, zoa l s m ig r a nten of rel ig ieu ze m inderheden, of ju ist het toeken nen va n pr iv i leges aa n de el ite leiden tot een d if ferent iat ie va n bu rgerschap en daa r mee va n het sociaa l cont ract . In de A rabische wereld is dit niet anders. Aan de hand van het kara kter van een sociaa l cont ract en de specif ieke rechten d ie A rabische bu rgers genieten of juist ontberen kunnen bepaalde histor ische per iodes worden onderscheiden.
Het g rote voordeel va n deze benader ing is dat de nad r u k komt te l ig gen op de inter ne dy namiek tussen staat en burgers en tussen burgers onderling.
Uitera a rd z ijn i nter n at ion a le econom ische en pol it ieke fac toren h ierop va n i nvloed . I n som m ige per iodes k u n nen ze zel f s besl i s send z ijn . Het
Midden- Oosten is zelfs n iet te beg r ijpen zonder de kolon ia le opdel ing va n het Osmaa nse R ijk in de ja ren t w int ig va n de vor ige eeuw, d ie ra mpza l ige ge volgen heef t geh ad voor de ont w i k kel i ng va n gel ijke bu r ger rechten
Even m in zijn ont w i k kelingen in z wa k ke st aten zoa ls Liba non te beg r ijpen zonder de cont inue inter vent ie va n om r ingende la nden. Ev ident is ook dat de con nec t ie met de bu itenwereld va nwege ol ie en de aa nwezig heid va n Israël g root is.
Desond a n k s is deze kolon ia le per iode beter te beg r ijpen a l s een pac t t ussen kolonia le reg imes en de A rabische elite dan a ls een t ijdperk van pure Eu ropese overheersing. Zo biedt de a na lyse va n het autor it a ire pact t ussen de m i l it a i re reg i mes va n de ja ren v ijf t ig en zest ig een beter i n zicht i n de
pol it iek va n de republ ieken da n de aa ndacht d ie meest a l u itgaat naa r het pa na rabisme en het st reven naa r A rabische een heid of de conf ront at ie met Israël. Dit geldt ook voor isla mit ische beweg ingen, die beter zijn te plaatsen a ls een a lter nat ief model va n burgerschap da n uitsluitend a ls ter ror ist ische
or ga n isat ies of a ls prox y-m i l it ies va n het bu iten la nd . Zonder een beg r ip va n het ideaa l va n een recht vaa rd ige sa men lev ing op basis va n een sociaa l cont ract, waa r in de rechten va n bu rger s zijn vera n kerd, zijn de A rabische lentes va n 201 1 en 2019 n iet te verk la ren.
In de negen hoofd st u k ken d ie d it boek telt , worden tel kens een a nder sociaa l cont ract en de bijbehorende concepten van burgerschap besproken. In deze a na ly se za l een geog ra f isch onder scheid worden gemaa k t t ussen Noord-A f r i k a (Ma rok ko, A lger ije, Tu nesië en L ibië), het M idden- Oosten (Eg y pte, Pa lest ina/Israël, Liba non, Jorda n ië, Sy r ië en Ira k) en het A rabisch Schiereiland (alle Golfstaten en Jemen). Want hoewel er voor tdurend gesproken wordt van de A rabische wereld op basis van een gedeelde taa l, bestaat er een belang r ijke dr iedeling in politieke cu lt uur t ussen deze dr ie reg io’s. Deze heef t zijn beslag gek regen in geheel a ndere opvat t ingen over bu rger schap en het sociaa l cont ract, met na me t ussen het A rabisch Sch ierei la nd en de rest va n de A rabische wereld.
In hoofd st u k 1 wordt het k la ssiek isla m it ische sociaa l cont rac t en zijn opvolgers in het Osmaa nse R ijk beha ndeld. Dit cont ract is gebaseerd op de isla m it ische wet en is in eer ste inst a nt ie gesloten t ussen God en mosl ims, in t weede inst a nt ie t ussen moslims onderling, en in derde inst a nt ie t ussen moslims en niet-moslims. De aa ndacht gaat voora l uit naa r het t weede deel va n dat cont rac t , dat de ba sis is voor a l le isla m it ische beweg i ngen. Maa r n iet m i nder bela ng r ijk is het cont rac t t u ssen mosl i m s en n iet-mosl i m s, het Pact va n Oma r. Het ken merkende va n de moder ne gesch ieden is is dat deze relat ies i n de loop der t ijd ver schu iven en dat het Osmaa nse R ijk i n de negent iende eeuw gel ijke rechten i nvoer t voor a l le rel ig ieu ze g roepen in een pog ing een moder n bu rger schap tot st a nd te brengen dat gebaseerd is op loya l iteit aa n de st aat .
Hoofdst u k 2 gaat over het kolonia le pact in de A rabische wereld, het sociaa l contract zoa ls dat t ijdens de Europese overheersing in de negentiende en eerste helf t van de t w intigste eeuw tussen de A rabische elite en de kolonia le mogend heden tot st a nd komt . In d it hoofdst u k worden de d r ie vor men va n kolon ia le overheer si ng beha ndeld: vest ig i ngskolon iën, protec toraten en ma ndaten. Door Noord-A f r i k a in de a na lyse te bet rek ken wordt du idel ijk hoe het kolonia lisme de ont w i k keling va n gel ijk bu rgerschap s ystemat isch heef t geblok keerd . De opdel i ng va n het M idden- Oosten i n apa r te k lei ne st aten waa r va n de g renzen w i l lekeu r ig zijn get rok ken heef t tot op de dag
va n va ndaag im mense gevolgen voor het tot st a nd brengen va n een st abiel sociaa l cont ract . Het ont houden va n gel ijke rechten voor Pa lest ijnen heef t de basis gelegd voor het hu id ige ver woestende con f l ict t ussen Israël en zijn omgev ing. Bovend ien heef t de verdeel- en-heer spol it iek va n de Br it ten en Fra nsen de verdeeld heid t ussen relig ieuze en et nische g roepen verd iept en het proces va n sek t a r iser ing in ga ng gezet . In hoofdst u k 3 wordt ingegaa n op het verzet tegen de kolonia le polit ieke en socia le orde. Dit ver zet wordt geleid door de n ieuwe m idden k lasse, de zogenaamde ef fendie ya, die een moder n concept van gelijk burgerschap heef t ont w ik keld en f unda mentele her vor mingen va n de maatschappij voorstelt. Deze per iode wordt meest a l gea na ly seerd i n relat ie tot de d ic t at u ren d ie na de ona f ha n kel ijk heid ont st aa n, maa r h ier za l d ie beschouwd worden a ls een zelfst a nd ige per iode waa r in een democrat ische t ra nsit ie naa r ona fha n kel ijk heid op basis va n het ef fendi sociaa l cont ract zou hebben k u nnen plaat s v inden. Hoewel deze maat schappijv isie het niet heef t gehaa ld wordt h ij een k racht ige onder st room in de A rabische wereld, d ie tel kens opdu i k t t ijdens pol it ieke cr ises, met a ls meest recente voorbeelden de A rabische lentes va n 201 1 en 2019 .
In hoofdst u k 4 wordt het k lassieke sociaa l autor it a ire pact gea na lyseerd dat tot st a nd komt onder de republieken na de st aatsg repen in Eg y pte, Ira k, Noord- en Zuid-Jemen en Libië in de jaren v ijf tig en zest ig. Kenmerk van het autor it a ire socia le cont ract is de k lassieke u it r u i l va n rechten d ie bekend is uit de Europese geschiedenis in Duitsland, Ita lië en de Sov jet-Unie: politieke rechten en v r ijheden worden ingew isseld voor sociaa leconomische rechten, zoa ls g rat is onder w ijs, gezond heidszorg en werkgelegen heid. Hoewel het autor it a i re pac t voor g rote delen va n de bevol k i ng een zekere mate va n gel ijk heid teweegbreng t , zijn de negat ieve k a nten er va n enor m . Beha lve dat de nad r u k op de (soen n it isch) A rabische nat iona le een heid rel ig ieu ze en et nische g roepen buitensluit en de repressie tegen polit ieke opponenten een ongekende vor m aa n neemt, leidt de g roei va n de publieke sector en de bu reaucrat ie tot een ver st i k kende a mbtena renst aat . In feite zijn de en ige bu rger s in de n ieuwe st aten a mbtena ren
Hoofdst u k 5 gaat in op het proces va n econom ische, maat schappel ijke en polit ieke libera liser ing. Deze is het gevolg va n de opna me va n de A rabische wereld in het proces va n globa l iser ing va na f de ja ren zevent ig. Deze per iode ken merk t zich door een pa radox a le ont w i k kel ing. Ener zijds kent deze per iode g rotere v r ijheid i n la nden a ls Eg y pte en Tu nesië waa r i n het maat schappel ijke m iddenveld en a l lerlei n iet-gouver nementele orga n isat ies (ngo’s) zich k u n nen ont w i k kelen. A nder zijds g roeit de macht va n de vei l ig heidsd iensten en de pol it ie en neemt de repressie toe, voora l nadat
het Inter nat ionaa l Monet a ir Fonds (I MF) en de Wereldba n k econom ische herstr uctureringsprogramma’s afdw ingen. Het algemene sociaal contract van de autor it a ire republieken wordt ver va ngen door deelpacten met bepaa lde bela ngeng roepen, waa rbij steeds meer g roepen bu iten de boot va l len. De e x plosief g roeiende be vol k i ng en e x ponent iële g roei va n de i n for mele a rbeid en de toena me va n i n for mele w ijken i n de mega steden leiden tot een toenemend verl ies va n cont role va n de st aat over de bevol k ing. Hoofdst u k 6 is de penda nt va n hoofdst u k 4 over de republ ieken en gaat in op het pater na list ische sociaa l cont ract va n de mona rch ieën, dat in veel opzichten anders is dan dat van de republieken. Ook gaat het hoofdstuk in op de verschi l len t ussen mona rchieën onderling. Het vergelijk t eerst Ma rok ko met Jorda n ië en la at zien wa a rom deze t wee mona rch ieën f le x ibeler en ma k kel ijker in st aat zijn de bevol k ing aa n zich te binden da n bijvoorbeeld de republieken A lger ije of Eg y pte. Dit is helemaa l het geva l in de Golfst aten, d ie door hu n ol ier ijkdom a ls en ige A rabische la nden het k lassieke sociaa l cont rac t i n st a nd k u n nen houden. Maa r door de ver sch i l lende rel ig ieu ze en sociaa l- cu lt u rele achterg rond va n het A rabisch Sch ierei la nd k r ijg t d it sociaa l cont ract zijn geheel eigen reg iona le inv u l l ing.
Hoofd st u k 7 beh a ndelt de opkom st va n de i sl a m it i sche beweg i ng i n de A rabische wereld en hoe zij een a lter nat ief idee va n bu rger schap heef t ont w i k keld . Dit s t a at h a a k s op het sec u l iere concept va n het A r abi sch n at ion a l i sme en socia l i sme, m a a r w ijk t het ook sterk a f va n het st reng isla m it ische idea a l va n Saoed i-A rabië. I n veel opzichten ga at d it socia a l cont ract ter ug op het isla mit ische sociaa l cont ract u it de k lassieke per iode, met de d r iedel i ng zoa l s besch reven i n hoofd st u k 1 : het cont r ac t t u s sen mosl i m s en G od, d at t u s sen mosl i m s onderl i ng en d at t u s sen mosl i m s tussen niet-moslims. Het g rote verschil is de a lom aanwezige moder ne staat. De oor sprong va n de leu ze ‘isla m is rel ig ie en st aat ’ (i slam dien wa-dawla) moet da n ook eerder worden gezocht i n het st reven macht te ver wer ven over de bu reaucrat ische st aat d ie in houd geef t aa n de rechten en ident iteit va n de moder ne A rabische bu rger da n in de invoer ing va n een premoder n maat schappijmodel Hoe de polit ieke isla m h ier mee omgaat d raag t in n iet ger inge mate bij aa n de hu id ige cr isis.
In hoofdst u k 8 over de A rabische lente 1.0 va n 201 1 en de A rabische lente 2 .0 va n 2019 komen a l le l ijnen bij el k aa r. De eisen va n de demonst ra nten –‘ v r ijheid, brood en sociale recht vaardigheid’ – zijn seculier maar zo algemeen dat ook de isla mit ische beweg ing zich er in k a n v inden. Ver w ijzend naa r de autor it a ire st aten va n de ja ren zest ig eisen de demonst ra nten dat de st aat zijn taken uitoefent en goed onder w ijs, gezondheidszorg en werkgelegenheid biedt . Ter ug g r ijpend op de beweg ingen u it de ja ren veer t ig en v ijf t ig w i l len
ze dat er democrat ische her vor m i ngen worden doorgevoerd en u it desi llusie met de isla m it ische beweg ingen keren ze zich a f va n het toenemende sek t a r isme en de intolera nt ie. Deze deels tegenst r ijd ige eisen bl ijven in het decen n iu m daa r na va n k racht en keren tel kens ter ug omdat de socia le en pol it ieke omst a nd igheden eerder ver slechteren da n verbeteren.
Hoofd st u k 9 ga at i n op de u itei ndel ijke i neen stor t i ng va n het socia a l cont rac t i n de A rabische wereld . De en ige a lter nat ieven d ie overgebleven zijn, zijn ener zijds de u lt ra-autor it a i re st aten d ie wei n ig meer bieden da n een veiligheidspact, zoa ls Eg y pte en A lger ije, en anderzijds de conser vatieve Golfst aten d ie slecht s pr iv i leges bieden voor hu n eigen (merendeels k leine) bevol k i ng. A ls a lter nat ief k u n nen de mona rch ieën Ma rok ko en Jorda n ië genoemd worden d ie s t a nd houden door een combi n at ie va n rel ig ieu ze leg itimatie, libera lisme en repressie. Deze landen, samen met Israël, vor men de n ieuwe met el k a a r conc u r rerende cent ra va n m acht i n de A rabi sche wereld. Daaromheen ontstaat een per ifer ie die steeds meer ten prooi valt aan opkomende m i l it ies d ie g rotendeels va nu it Ira n, Rusla nd en de Gol fst aten worden gef i n a nc ierd . Deze l a nden vec ht en i n de per i fer ie hu n prox yoorlogen tegen el k a a r u it . De opkom st va n de m i l it iest aten en wat deze prox y- oorlogen betekenen voor de Pa lest ijnen, de bevol k i ng va n L iba non, Sy r ië, Ira k, Jemen, Soeda n en L ibië en i n toenemende mate Tu nesië st aa n i n d it laat ste hoofdst u k cent raa l.
mehme d Ali, he er ser over Eg y pte tussen 18 05 en 18 4 8 en de b elangrijk s te her vormer van de Arabische wereld in de ne gentiende e euw
1 . K lassieke isla m en de negent iende -
eeuwse her vor m i ngen
Achterg rond
De gesch ieden is va n de A rabische wereld is i n n iet ger i nge mate bepaa ld door haa r geog ra f ische l ig g ing , geolog ie en ecolog ie. Het gebied is g rotendeels steppe en woest ijn, a fgezien va n de t wee g rote r iv ier va l leien va n de Eu f raat en de Tig r is in Ira k en de Nijl in Eg y pte, k leinere r iv ier va l leien in Sy r ië en in de Magh reb en de geberg ten la ngs de Middel la ndse Zee, Jemen en i n het noordoosten va n I ra k . Grote steden zijn voora l te v i nden i n de la ndbouwgebieden la ngs deze r iv ieren of in de bergen va n Jemen en Oma n. Ook l ig gen ze aa n de voet va n geberg ten d ie pa ra l lel aa n de Middel la ndse Zee lopen of voldoende neerslag opvangen in het binnen land, zoa ls de At las en ant i-At las in Marok ko. Oases ma ken verspreide bewoning in de woest ijn mogel ijk . De bela ng r ijk ste steden zoa ls Ca ïro, Bagdad, Da mascus, Mosoel en A leppo verd ienen hu n geld met la ngea fst a ndsha ndel met A zië. Steden aa n de At la nt ische Oceaa n en Middel la ndse Zee, zoa ls Essaou ira, Ta nger, A lg ier s, Tu n is, Tr ipol i (L ibië) en Beng ha zi, d r ijven ha ndel met de la nden ten zu iden va n de Sa ha ra.
Dit betekent dat nomaden (badoe) en sem i-nomaden in de premoder ne per iode een belang r ijke rol spelen in deze wereld, naast de boeren ( fellahien) en de stedelingen (hadari s). In de gebieden die de badoe domineren best aat er een overeen kom st t u s sen de bedoeïenen en de boeren va n oa ses d ie bela st i ng bet a len aa n nomaden i n r u i l voor protec t ie. Tot ha lver wege de t w int igste eeuw heer st h ier een geheel a ndere pol it ieke cu lt uu r da n in de gebieden waa r per ma nente la ndbouw best aat en heersers in steden wonen. Grenzen t ussen nomadenst a m men en polit ieke een heden zijn ondu idel ijk en vera nderlijk . St aten met hu n vaste g renzen zijn een moder ne u it v inding en een er fen is va n de kolon ia le per iode
Op ba sis va n deze ken merken k a n de A rabische wereld i n d r ie apa r te gebieden worden i ngedeeld: Noord-A f r i k a, het Midden- Oosten en het A rabisch Sch ierei la nd. Op het A rabisch Sch ierei la nd spelen i n de premoder ne per iode de rel at ies t u s sen nom aden en sem i-nom aden, de bedoeïenen, en de i nwoner s va n oa ses , zoa l s de h a ndel a ren en boeren, een cent r a le rol . Daa rbij moet een onder scheid gemaa k t worden met Jemen, waa r het merendeel va n de bevol k ing boer was. Het gebied waa r de badoe dom ina nt z ijn loopt va n a f Jemen i n het z u iden tot a a n de r iv ier de Jord a a n i n het
noorden en i n I r a k tot de r iv ier de Eu f r a at . Het M idden- Oosten best a at u it de L eva nt (L iba non, Sy r ië, Pa lest i na), I ra k en Eg y pte. H ier dom i neer t de la ndbouw, a l loopt het woest ijngebied va n het A rabisch Sch ierei la nd en daa r mee toenter t ijd ook de i nvloed va n de nomaden ver door i n Sy r ië, I ra k en Jord a n ië. Ook de Si na ï- en Negev-woest ijnen zijn het ter rei n va n b e do eïenen . A l le en w a n ne er he t c ent r a a l ge z a g i s v er z w a k t d r i n gen nomaden de la ndbouwgebieden bi n nen .
Noord-A f r i k a heef t la nge t ijd ken merken va n zowel het Midden- Oosten
a ls het A rabisch Sch ierei la nd gekend. Tu nesië kent la ngs de k ust, de Sa hel, a l la ng een sedent a i r gebied met steden zoa ls Sfa x, ter w ijl i n A lger ije het nomadisme beperkt blijf t tot de g rens met de geberg ten aan de Middellandse
Zee en de Sahara Marok ko daarentegen kent in de premoder ne per iode weer een sterk t r iba le cu lt uur, voora l in de Sa ha ra en in de At las, a nt i-At las en de R if. Daa r t ussen lig gen bela ng r ijke kon ingssteden, zoa ls Fez en Ma r ra kesh. Dit geldt nog sterker voor Libië, waar de t wee delen, Tr ipolitanië in het westen en Cy rena ica in het oosten, gescheiden zijn door een v ijf honderd k ilometer la nge woest ijn d ie d irect de Golf va n Sir te in loopt . Het zu idel ijke deel va n L ibië, Fa zza n, l ig t i n de Sa ha ra en wordt gedom i neerd door bedoeïenen . Soeda n g renst in het zu iden aa n t ropisch A f r i k a en best aat voor een g root deel u it steppe.
O p c u lt u reel n i ve au i s n at uu rl ijk het bel a ng r ijk s t e ken merk va n de A rabische wereld de t aa l, het k la ssiek A rabisch . Hoewel va n Ma rok ko i n het westen (de Mag h reb) tot Oma n en Jemen i n het oosten (de Ma sh req)
A rabisch wordt gesproken, worden daa r naast i n Ma rok ko en A lger ije Tama zight (Berber s) en Taou req gesproken. In het noorden va n het moder ne Ira k wordt Koerd isch gesproken, in het zu iden va n Soeda n spra k men tot de scheid ing in 201 1 ook et tel ijke A f r i k aa nse t a len. Een aa nt a l ch r istel ijke g roepen hebben ook hu n eigen t aa l, zoa ls de A r men iër s. Maa r de meeste ch r istenen en Joden d ie i n de A rabische wereld wonen spreken va na f de m iddeleeuwen A rabisch of een va r ia nt daa r va n, het Judeo-A rabisch. Daa rn a a s t bes t a a n er lok a le A r abi sche d i a lec ten wa a rdoor Eg y pten a ren en Ma rok k a nen el k a a r n iet k u n nen ver s t a a n A l leen door m iddel va n het k lassiek A rabisch, tegenwoord ig het moder n St a ndaa rda rabisch, k u n nen ze met el k aa r com mu n iceren.
Dat A rabisch i n ieder geva l bij de gelet terde k la sse overa l de gedeelde t aa l is, is u itslu itend aa n de isla m te da n ken. Het A rabisch is de t aa l waa r in God v ia de engel Gabr iël de openba r ing aa n de Profeet Moha m med (circa 570 - 63 2 na Ch r ist u s) zendt . De isla m en het A rabisch zijn on losma kel ijk met el k aar verbonden en lange t ijd mag de Koran ook niet ver t aa ld worden. Met de verover ing van deze uitgest rek te gebieden door A rabische st ammen
Het kolon ia l isme
De Eu ropese i mper i a l i s t i sche overheer si ng loopt va n het beg i n va n de negent iende eeuw tot h a lver wege de t w i nt igste eeuw. De bel a ng r ijk ste d r ijf v e er i s de c onc u r r ent ie s t r ijd t u s s en de Eu r op e s e mo gend he den , Groot-Br it t a n n ië, Fr a n k r ijk en It a l ië. Fr a n k r ijk beg i nt de opdel i ng va n de A rabische wereld door A lger ije i n 1830 bi n nen te va l len en va n daa r u it
Tu nesië en d a a r n a Ma rok ko i n te l ij ven . I n 18 82 bezet Groot-Br it t a n n ië Eg y pte d at va nwege het Suez k a n a a l een cr ucia le verbi nd i ng vor mt met Br it s-Ind ië. En igszins verlaat verover t It a l ië va na f 191 1 Libië. De Golfst aten, a fgezien va n de in la ndse woest ijngebieden en de Jemenit ische hoogla nden, va l len va n a f de t weede hel f t va n de negent iende eeu w onder de Br it se i nvloed sfeer.
De t weede fase van de opdeling van de A rabische wereld beg int tijdens de Eerste Wereldoorlog a ls Fran k r ijk en Groot-Br it t annië elkaars bondgenoten zijn tegen het Osmaa nse R ijk, dat de k a nt k iest va n de A smogend heden: Du it sla nd, het Habsbu rgse R ijk en (kor te t ijd) It a l ië. A l t ijdens de oorlog verdelen Groot-Br it t a n n ië en Fra n k r ijk de A rabische gebieden d ie tot het Osmaa nse R ijk behoren. Bij de Vrede va n Ver sa i l les wordt deze verdel ing erkend.
De imper ia list ische en kolonia le overheersing heef t een enor me ef fect op de relat ies t ussen de inwoners van de A rabische wereld. Van een geleidelijke ont w i k kel ing va n bepaa lde civ iele rechten, zoa ls in de t weede hel f t va n de negent iende eeuw i n het Osmaa nse R ijk plaat s v i ndt , is geen spra ke. In de eer ste plaat s maa k t de lok a le bevol k i ng ken n is met een Eu ropese, ch r istel ijke overheer sing d ie de lok a le bevol k ing a ls n iet beschaa fd beschouw t . In de t weede plaats zaa it het kolonia le en imper ia list ische gezag verdeeld heid door rel ig ieu ze en et n i sche g roepen a a n zich te bi nden en tegen el k a a r op te zet ten . I n de derde pla at s ont w i k kelt het i mper ia l isme een socia le st r uc t uu r d ie nadel ig is voor de ont w i k kel i ng va n gel ijke rechten en een recht vaa rd ig sociaa l cont ract Een n ieuwe g rootg rondbezit tersk lasse komt op en slu it z ich bij het het kolon i a le pac t a a n . I n gebieden wa a r voor a l nom aden best a a n z ijn het lok a le shei k h s d ie onderdeel worden va n het i mper ia l ist ische s y steem .
Het eerste deel van het hoofdstu k behandelt de a lgemene kenmerken van de Eu ropese overheer sing en het kolon ia le pact . Het t weede gedeelte gaat dieper in op de specif ieke ef fecten va n het kolonia le pact en het nat iona list ische ver zet dat d it in ieder a fzonderl ijk A rabisch la nd heef t opgeroepen.
Vor men va n Eu ropese overheersing
Er best a a n d r ie vor men va n wester se overheer si ng , d ie ieder een a nder ef fect hebben op de ont w i k keling va n bu rgerschap in de A rabische wereld: vest ig ingskolon iën, protectoraten en ma ndaatgebieden.
Tot de vest ig ingskoloniën behoren A lger ije, Libië en Pa lest ina. De Franse verover ingstochten in A lger ije beg innen in 1830 en houden aa n tot 1870. De meeste kolon isten, de zogenaa mde colon s of pied s noirs d ie u it Fra n k r ijk maa r ook u it Spa nje naa r A lger ije m ig reren, doen dat u it eigen i n it iat ief.
Libië wordt in 191 1 veroverd door de It a l ia nen, maa r het duu r t tot de ja ren t w i nt ig voordat het fa scisme een g root s opgezet te kolon isat ieca mpag ne orga niseer t In Pa lest ina beg int de eerste idea list isch gedreven zionist ische kolon isat iegolf (ali ya) aa n het einde va n de negent iende eeuw, met a ls doel een n ieuwe maat schappij, de Yi shoe v, op te bouwen.
Onda n k s de ver sch i l lende mot ieven en met hodes gaat het i n a l le d r ie de koloniën om g rondbezit . De st aat of kolonia le instel lingen con f isqueren la nd dat gemeenschappel ijk bezit va n de lok a le bevol k ing of isla m it ische instel l ingen is. Nadat de lok a le bevol k ing va n het la nd is ver jaagd, k u n nen de kolon isten het i n gebr u i k nemen en besch i k ken ze over een sca la aa n pr iv i leges. De aa n leg va n wegen, spoor wegen, da m men en k a na len d ient voora l om hu n la ndbouw producten a f te voeren. A l leen zij hebben toega ng tot goed kope len i ngen, ter w ijl voora l hu n k i nderen toega ng hebben tot kolon ia le of hu n eigen scholen. De hoogste ba nen in het kolon ia le best uu r zijn voorbehouden aan de kolonisten of chr istelijke en Joodse minderheden, n iet aa n mosl ims. Via hu n lobby ’s hebben ze d irect toega ng tot de hoogste pol it ieke k r ingen in de Eu ropese met ropolen.
Protectoraten zijn gebaseerd op het principe van indirect rule. Het kenmerk va n een protectoraat is dat de kolonia le macht naast de best aa nde lok a le politieke str uct uren een Europees best uur opbouw t, dat de defensie en de buitenlandse politiek overneemt van de lokale vorst en de Europese koloniale belangen behar tig t. Tot de protectoraten behoren Tunesië, dat in 1881 wordt bezet door de Franse legers, in 1912 gevolgd door Marok ko Met de Britse bezetting van Eg y pte in 1882 wordt het land in feite een Brits protectoraat (daarom ook wel een ‘ veiled protectorate’ genoemd), ook a l bl ijf t het la nd for meel onderdeel va n het Osmaa nse R ijk . A l le Gol fst aten worden gedu rende de negentiende eeuw tot het begin van de t w intigste eeuw Br itse protectoraten. Desondank s g roeit in a lle geva llen de macht van de kolonia le mogend heid ten koste van die van de loka le vorst. Op den duur k r ijgen bijvoorbeeld de Franse kolonisten in Tunesië vergelijkbare pr iv ileges als de A lger ijnse colons. Maa r de sit uat ie verschilt per protectoraat. In Ma rok ko hebben de Franse
5 . L ibera l iser i ng zonder democrat iser i ng
Het autor it a ire sociaa l cont ract va n de republieken beleef t zijn hoog tepu nt i n de ja ren zest ig. A l i n de ja ren zevent ig ga at de i nter nat iona le t rend i n de r icht i ng va n een v r ijema rk teconom ie en g rotere maat schappel ijke en pol it ieke v r ijheid . Deze n ieu we gol f va n g loba l i ser i ng leidt i n de ja ren t acht ig en negent ig tot de derde wereldw ijde democrat ische golf d ie zich na de va l va n de Berl ijnse Muu r i n 19 89 ver spreidt over Oost-Eu ropa, L at ijnsA mer i k a en A z ië. Volgen s de heer sende opi n ie moet een m a at sch appij op d r ie t er rei nen l iber a l i seren om t en slot t e over t e ga a n tot pol it ieke democ r at i ser i ng I n de eer s te pl a at s moet de cent r a l i s t i sche econom ie ver va ngen worden door een m a rk teconom ie; i n de t weede pl a at s i s het nood za kel ijk dat de g reep va n de st aat op de maat schappij losser wordt of helem a a l verdw ijnt zod at een m a at schappel ijk m iddenveld ont st a at; en i n de derde plaat s moet de cent ra le een heidspa r t ij plaat sma ken voor een meer pa r t ijenstelsel, gevolgd door v r ije en eerl ijke verk iezi ngen. De idea le u it komst is een liberaa l sociaa l cont ract op basis va n gel ijke civ iele, socia le en polit ieke rechten. In hoever re deze k apit a list ische weg naa r democrat ie steek houdend is, is maa r de v raag.
Waa r onder zoeker s va n het M idden- Oosten zich de laat ste der t ig jaa r over hebben gebogen is de v raag waa rom deze democrat ische t ra nsit ie in de A rabische wereld n iet heef t plaat sgevonden. Is de A rabische wereld een u it zonder i ng? En zo ja waa rom? Eer st zoeken zij het a f w ijkende pat roon in de z wa k te va n de maat schappel ijke orga n isat ies d ie de autor it a ire st aat moeten ter ugd r ingen, zoa ls dat t ijdens de derde democrat ische golf veronder steld wordt elder s te gebeu ren. A l le aa ndacht gaat i n deze per iode u it naar de stimu ler ing van loka le ngo’s (non-gouver nementele organisaties) a ls panacee tegen de over weldigende macht van de staat. Westerse ambassades i nves teren veel geld en ener g ie i n hu n ont w i k kel i ng. A l s democ r at i ser i ng desa l n iet tem i n u itbl ijf t , zoeken pol it icologen i n de t ien jaa r voor de A rabische lente de oor zaa k in de ‘ veerk racht ’ (resilience) en ‘robuust heid’ (robu st ness) va n de A rabische autor it a ire st aat . Maa r ook deze benader ing roept v ragen op. Is de A rabische autor it a i re st aat i n deze per iode zoveel robuu ster da n d ie i n L at ijns-A mer i k a, de Fi l ipijnen of Indonesië, d ie wel een democratische transitie meema ken? In de jaren voor de A rabische lente verliezen A rabische republieken ju ist in toenemende mate de cont role over hu n econom ieën, hu n soeverei n iteit , hu n per i fere reg io’s, a l smede over cr ucia le maat schappel ijke ont w i k kel i ngen, zoa ls de bevol k i ngsg roei, de opkom st va n de i n for mele econom ie, de e x pa n sie va n het t r iba l isme en
sheik h z aye d bin sultan Al nahyan, he er ser over Abu dhabi (19 6 6 -20 0 4), onder tekent in 1971 in aanwezigheid van de andere sheik hs van de fe deratie de oprichtings verk laring van de verenigde Arabische Emiraten.
9 . Mi l it iest aten a ls n ieuwe orde
Na het kolon i a l i sme, de ves t ig i ng va n de autor it a i re republ ieken en de ver schu iv i ng va n de macht na a r de Gol f st aten, lu idt de opkom st va n de m i l it iest aten de v ierde g rote t ra nsfor mat ie va n de A rabische wereld in. In de t ien jaa r na de A rabische lente is meer da n een derde va n deze reg io in een m i l it iest aat vera nderd. Na het geleidel ijke verl ies va n cont role over de econom ie, de maat schappij, het ter r itor iu m en de leg it imat ie bij de bevolk ing, verliest de st aat nu het monopolie over het geweld. Het u itbreken va n burgeroorlogen in Libië, Sy r ië, Ira k, Jemen en Soedan leidt tot een ex plosieve g roei va n m i l it ies en geweld Gewapende ona f ha n kel ijke g roepen d ie n iet loyaa l zijn aa n een st aat of nat ie maa r aa n een leider of bepaa lde ideolog ie opereren a l veel la nger in de reg io. Het ver sch i l is n iet a l leen dat ze nu veel t a l r ijker zijn, maa r dat naa r mate de cent ra le st aat verder ver z wa k t ook de macht va n bu itena f toeneemt . Het resu lt aat is de opdel i ng va n la nden i n reg iona le m i l it iest aten.
I n het l icht va n het t hema va n d it boek is het mogel ijk om m i l it ies op het l a agste n iveau a l s de meest pr i m it ieve vor m va n een pac t of socia a l cont rac t te beschouwen: jonge ma n nen slu iten zich i n r u i l voor geld aa n bij een gewapende g roep. Voor velen va n hen d ie geen ba a n of toekom st hebben, i s het een verd ien model . I n hu n mees t ba s a le vor m verk r ijgen m i l it ies hu n in komsten u it het ex ploiteren va n g rondstof fen zoa ls goud en ol ie of u it cr i m i nele ac t iv iteiten zoa ls d r ugs-, mensen- en wapensmok kel. Ook dei n zen ze n iet ter ug voor ma f f ia-acht ige pra k t ijken zoa ls a f per si ng , k id napping voor losgeld en roof. Ze proberen daa rbij cr ucia le econom ische sec toren over te nemen, zoa ls de i mpor t va n voed sel en de d ist r ibut ie va n ben zi ne. Vaa k nemen het recht va n de sterk ste en rechteloosheid de plaat s va n de best a a nde socia le orde i n . I n g root te k u n nen m i l it ies ver sch i l len va n en kele t ient a l len onged i scipl i neerde jongem a n nen tot t roepen va n t iendu i zenden goedget r a i nde s t r ijder s , de br igades (ka ta’i b; en kelvoud katieba).
Meer ont w i k kelde m i l it ies nemen t a ken va n de st aat over, zij het dat ze daa rbij u itslu itend in het bela ng va n hu n eigen aa n ha ng opereren. In zu l ke situaties bieden ze de bevolk ing a llerlei voorzieningen aan: ze hand haven de inter ne orde, zorgen voor onder w ijs en spreken recht. Naar mate ze machtiger worden zet ten ze de staat echter steeds meer naar hun hand. In Ira k hebben milities lange tijd minister ies overgenomen en hun beg rotingen gebr uikt om de eigen uitgaven te bekostigen. Hizbolla h houdt a l meer dan t wee decennia de L iba nese reger i ng i n een w u rg g reep. De Hout h i’s i n Jemen hebben de
st aat helemaa l overgenomen en i n L ibië verdelen de el k aa r best r ijdende m i l it ies de ol ie-in komsten va n de st aat onder el k aa r.
Mi l it ies hebben in de A rabische wereld een la nge gesch ieden is. Bekend zijn de jongemannenorganisaties uit de middeleeuwse steden, de foettoe wa, die hun w ijken bescher mden. De mamluk kenstaten in Eg y pte en Sy rië tussen 1 250 en 15 16 bestonden u it el k aa r best r ijdende Russische en K au k asische m i l it ies va n oor spron kel ijk slaven, ‘hu i zen’ (boe yoet) genoemd . Moder ne pa ra m i lit a ire jeugdorga n isat ies ont stonden in de ja ren der t ig va n de t w intigste eeuw tegelijk met de opkomst van politieke par t ijen. De paramilitaire Groen hemden va n Jong Eg y pte en Ja w wala va n de Mosl i mbroeder schap marcheerden, net als de Staalhemden van het Nationale Blok, door de straten va n Ca ï ro en Da ma scu s Tijdens de A lger ijnse ona f ha n kel ijk heid soorlog gebr u i k ten de Fra nsen de door hen opger ichte 150.000 leden tel lende A lger ijnse Harki’s tegen de nat iona listen van het FL N. De Libanese burgeroorlog va n 1975 tot 199 0 t ussen a l lerlei m i l it ies ga f een voor proef je va n de chaos d ie de A rabische wereld later te wachten zou st aa n.
In dit hoofdstu k zu llen eerst de a lgemene oorza ken en kenmerken van de opkomst van milit ies worden get raceerd. Ver volgens wordt dieper ingegaan op zeven specif ieke gevallen: Hizbollah in Libanon, Hamas in de Gazastrook, Isla m it ische St aat (IS), het Noesra Front (en haa r opvolger H TS) in Sy r ië, de Hout hi’s (A nsar A lla h) in Jemen, de Rapid Suppor t Forces (R SF) in Soedan en ten slot te K ha liefa Ha f t a rs Waa rd igheidsoperat ie in Oost-Libië. Er best aa n du i zenden a ndere m i l it ies, maa r d it zijn de bekend ste d ie u itg roeien tot m i lit iest aten. Vragen d ie in d it hoofdst u k cent raa l st aa n zijn: wat verk laa r t de opkom st va n de m i l it ies? Wa a rom zijn som m ige succes vol en a ndere n iet? En waa rom zu l len ze n iet snel verdw ijnen?
Opst a nd va n de per ifer ie
Niet toevallig ontstaan milities vooral in gebieden waar van de staat verzwakt is (hoofdst u k 5) A l deze m i l it ies zijn te beschouwen a ls opst a nden va n de per ifer ie tegen de n ieuwe macht scent ra va n r ijkdom en/of macht in eigen la nd of daa rbu iten. Ter w ijl de macht scent ra steeds r ijker worden, wordt de per ifer ie steeds a r mer en l ijdt zij aa n er nst ige vor men va n depr ivat ie: een gebrek aan schoon en beschikbaar dr ink water, voldoende voedsel, adequate overheid s voor zien i ngen en vei l ig heid . Tot deze per i fer ie behoren Zu idLiba non, de Pa lest ijnse gebieden (Ga zast rook en de Westba n k), Noordwest Ira k, Koerd ist a n i n Sy r ië en Ira k, het noordwesten en zu iden va n Jemen, Oost-L ibië (Cy rena ica) en het zu iden en westen (Da r foer) va n Soeda n. De
De Ar abische wereld weet de aand acht van de rest van de inter nat ionale gemeenschap va st te houden door haar enor me tegenstellingen. Ter w ijl zij ener zijds in de Ga z a st rook en in Soed an grote r ampspoed kent , st aat ze ander zijds bekend om de enor me welvaar t van de G olfst aten.
Een moder ne geschiedenis van de Arabische wereld biedt een helder over zicht van de moder ne Ar abische geschiedenis , met aand acht voor de gevolgen van het koloniale verleden, de plek van de Palest ijnse k west ie in een groter geheel , de rol van olie in de polit iek en de invloed die de Ar abische lente heeft gehad sinds 2011. Daar naa st leg t het de ver schillen uit t ussen monarchieën en republieken, de rol van de polit ieke islam en het effec t van de opkomst van de oliest aten. Het boek benadr uk t de groeiende invloed van het buitenland en duidt waarom de Ar abische wereld steeds verder uiteenvalt in milit iest aten. De v r aag is wat deze ver schuiv ingen betekenen voor de bevolk ing van de regio en voor Europa .
r oel meijer wa s univer sit air hoofddocent moder ne geschiedenis van het Midden- Oosten aan de R adboud
Univer siteit . Hij heeft uitgebreid gepubliceerd over islam, sociale bewegingen en het concept van bur ger schap in de Ar abische wereld .