Sarah Lazarevic
Kancelareska (cancellaresca) Korzenie kancelareski: humanistyczne pisma kancelaryjne i piętnastowieczna kursywa humanistyczna W xv wieku Włochy odnotowały gwałtowny rozwój humanistycznego prądu kulturowego, który wkrótce rozprzestrzenił się także poza ich granicami. Humanizm lokował Człowieka w centrum Wszechświata. Ten renesans1 wartości, jak to często bywa, odwoływał się do klasyki, na nowo odkrywając Antyk i prowadząc do badań antycznych tekstów „świeżym” okiem. Zarówno ruch kulturowy, jak i potrzeba produkcji większej liczby publikacji zrewolucjonizowały rzemiosło pisarskie i skłoniły skrybów owego czasu do poszukiwania form zapisu odręcznego, czytelnych dla jak najszerszego grona odbiorców. Humaniści na nowo odkryli i przekształcili pismo karolińskie, znane z x i xi w. manuskryptów, w tym także użyte tam wielkie litery, wzorowane na architektonicznej majuskule monumentalnej2. Można powiedzieć, że inspiracją dla pierwszych form książkowej antykwy3 stał się nie Antyk w dosłownym rozumieniu, ale „antyczny”, w rozumieniu – „stary”. Pierwszymi przykładami pisma humanistycznego (antykwy humanistycznej pisanej ręcznie) są kroje stworzone przez Poggio Braccioliniego4 (1380–1459), florenckiego intelektualistę, którego lettera antiqua formata odniosła uderzający sukces wśród dobrze wykształconych humanistów i pisarzy, pracujących w jego kancelarii (scriptorium). Pismo to stanowiło wzorzec dla wczesnych form antykwy renesansowej, jakie pojawiły się we Włoszech w xv w. Wówczas, po raz pierwszy, pisarze (skrybowie), którzy posiedli umiejętność posługiwania się tym eleganckim krojem sygnowali swoje prace podpisem. W tym czasie we Włoszech współistniały dwa rodzaje pisma5: • lettera antiqua formata Poggio Braccioliniego • i kursywa humanistyczna (humanistic cursive), znana także jako lettera antiqua corsiva, udoskonalona przez Niccolò Niccoli. Niewiele wiadomo o Niccoli6, erudycie i starszym protektorze Poggio Braccioliniego. Nowego stylu pisma prawdopodobnie zaczął używać około 1416 r. W pierwszej wersji kursywy antycznej (lettera antiqua corsiva), łagodnie pochyłej, w jej połączeniach międzyliterowych i ściągłej formie liter, zwężonych w stosunku do lettera corsiva formata, czuje się 41