Paweł Paszak

PAW EŁ PASZ AK

USA vs Chiny: Rywalizacja o wpływy w Europie Środkowo-Wschodniej

Od objęcia funkcji prezydenta przez Donalda Trumpa rywalizacja USA z Chinami zyskała wyraźnie na intensywności, obejmując kolejne obszary polityki międzynarodowej i gospodarki. Procesy te nie ominęły Europy, która stała się jedną z głównych aren zmagań o prymat polityczny, gospodarczy i technologiczny w systemie międzynarodowym. Rywalizacja o wpływy dotyka również Europy ŚrodkowoWschodniej (EŚW), która z jednej strony skupia ważnych sojuszników USA w NATO, a z drugiej, znajduje się w zasięgu oddziaływania formatu 17+1 oraz Inicjatywy Pasa i Szlaku. Dziś państwa regionu, podobnie jak cała Europa, stają w obliczu konieczności zdefiniowania na nowo relacji z Chinami w odniesieniu do współpracy technologicznej, inwestycji, handlu oraz kwestii normatywnych. Stanowisko Unii Europejskiej będzie mieć kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia globalnej konfrontacji Chiny-USA, dlatego obydwa mocarstwa będą dążyć również do pozyskania wsparcia krajów EŚW. Rosnąca aktywność zagraniczna Państwa Środka w odniesieniu do EŚW znalazła wyraz w powołanym w 2012 r. w Warszawie formacie 17+1 (do maja 2019r. 16+1) oraz Nowym Jedwabnym Szlaku (NJS) ogłoszonym w kazaskiej Astanie w 2013 r. Format 17+1 miał stać się platformą kontaktów ChRL ze zróżnicowanym regionem, wspierającą wymianę handlową oraz implementację inwestycji w ramach NJS. Inicjatywa Pasa i Szlaku miała stać się flagowym projektem administracji Xi Jinpinga, promującym nową wizję globalizacji opartą na zasadzie „win-win”. Celem inicjatywy jest stworzenie sieci połączeń infrastrukturalnych i energetycznych, mających doprowadzić do gospodarczego i politycznego powiązania Eurazji z Chinami. W krajach EŚW, a w szczególności w Polsce, z NJS wiązano bardzo poważne i często wręcz nierealistyczne nadzieje. Po upływie niespełna dekady funkcjonowania obydwu inicjatyw, należy ocenić, że chińskie działania przyniosły wyraźne sukcesy jedynie w odniesieniu do państw Bałkanów Zachodnich oraz Grecji i Węgier.

W przypadku pozostałych państw EŚW bliskie stosunki sojusznicze z USA oraz możliwości oferowane przez UE uniemożliwiły Chinom poczynienie znaczących postępów.

Według danych instytutu MERICS w latach 2000- 2019 przedsiębiorstwa z ChRL zainwestowały w państwach członkowskich Unii Europejskiej, należących równocześnie do formatu „17+1”, kwotę nieznacznie przekraczającą 10 mld EUR. Większe środki zainwestowane zostały choćby w Finlandii (12 mld EUR) czy Holandii (10,2 mld USD), przy czym jeszcze wyższe wskaźniki występują w odniesieniu do Niemiec (22,7 mld EUR), Wielkiej Brytanii (50,3 mld EUR ) i Francji (14,4 mld EUR). Chińscy inwestorzy poszukują przede wszystkim zaawansowanych technologicznie przedsiębiorstw z mocną pozycją rynkową, które mogą wesprzeć transformację gospodarki ChRL i jej globalną ekspansję. Niewielka liczba podmiotów o tej specyfice w EŚW sprawia, że także transakcje M&A utrzymują się na niskim poziomie. Z kolei znikoma wartość inwestycji infrastrukturalnych wynika z niedostosowania oferty

ŹRÓDŁO: FLICKR

Pe k i nu do re a l iów pa nują c yc h w E Ś W. Zaproponowane linie kredytowe nie były w stanie skutecznie konkurować z funduszami europejskimi, wymagającymi wprawdzie wkładu własnego, lecz mającymi charakter dotacji. Model finansowania przyjęty w ramach NJS wiąże się ponadto z koniecznością zaangażowania chińskich firm, sprzętu oraz personelu, co stawia je w sprzeczności z prawem unijnym dotyczącym zamówień publicznych. Z tego względu inicjatywa święci triumfy przede wszystkim na Bałkanach Zachodnich, gdzie możliwa jest finalizacja umów na podstawie bilateralnych kontaktów politycznych.

Do początku XXI wieku Europa ŚrodkowoWschodnia pozostawała dla Chin obszarem o marginalnym znaczeniu politycznym i gospodarczym. Ta sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero pod wpływem postępującej integracji regionu ze strukturami euroatlantyckimi, która zapewniła państwom EŚW niespotykane wcześniej możliwości rozwoju gospodarczego. Akcesja państw Grupy Wyszehradzkiej (V4) do Unii Europejskiej, a wkrótce również kolej

nych państw regionu, umożliwiła im czerpanie korzyści z funduszy strukturalnych oraz wspólnego rynku. Nie mniej istotny okazał się wpływ uzyskany przez państwa EŚW na unijne procesy decyzyjne, w tym m. in. na politykę wobec Chin. Drugim ważnym czynnikiem, który zadecydował o wzroście rangi EŚW był dynamiczny rozwój państw regionu, który sprawił, że stawały się one coraz bardziej atrakcyjnymi rynkami zbytu dla chińskich towarów. Skokowy wzrost eksportu z ChRL stanowi jeden z niewielu sukcesów Pekinu, choć należy uznać, że wynikał on raczej z konkurencyjności chińskiej produkcji, a nie z zabiegów dyplomatycznych. W przypadku państw V4, stanowiących jądro gospodarcze tego obszaru, wymiana handlowa z Chinami w 2000 r. szacowana była na 2,44 mld USD. W ciągu dekady jej wartość wzrosła do 32,44 mld USD, czyli ponad trzynastokrotnie. Do 2018 r. w przypadku V4 wynik udało się podnieść do poziomu 59,58 mld USD, a w odniesieniu do państw formatu „17+1” do 89,21 mld USD 1 . Państwom EŚW daleko do roli, którą w chińskim eksporcie zajmuje Europa

ŹRÓDŁO: FLICKR

Zachodnia, niemniej jednak rynki „siedemnastki” nie mogą być już dłużej ignorowane. Pomimo znaczącego wzrostu skali wymiany handlowej, strukturalnym problemem pozostaje pogłębiający się deficyt po stronie państw regionu, który tylko w przypadku Polski wyniósł w 2018 r. aż 17,3 mld USD. Z kolei w odniesieniu do wszystkich państw inicjatywy „17+1” wskaźnik ten osiągnął już wartość ok. 42 mld USD.

Wpływ pandemii COVID-19 na charakter zaangażowania ChRL w EŚW pozostaje niejasny. Straty poniesione przez chińską gospodarkę mogą doprowadzić do ograniczenia zagranicznej aktywności Państwa Środka w ramach NJS. Z drugiej jednak strony, trudna sytuacja ekonomiczna w Europie i USA może otworzyć drogę dla agresywnej polityki fuzji i przejęć na wzór sytuacji po kryzysie lat 2007- 2011. Bez względu na kierunek rozwoju wydarzeń, należy oczekiwać, że antagonizacja stosunków Chiny-USA nie ominie Europy ŚrodkowoWschodniej. ▪