HOVO Amsterdam cursusaanbod 2018 voorjaar

!

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina I

HOVO AMSTERDAM

VU VANAF VIJFTIG voorjaar 2018 cursussen colleges excursies

VU

VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM

IS VERDER KIJKEN

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina II

II contact

hovo Amsterdam De Boelelaan 1105 1081 hv Amsterdam e-mail: hovoAvu.nl telefoon (020) 598 56 69 / bereikbaar 9.30 – 14.00 uur website: www.hovo.vu.nl facebook: www.facebook.com/hovo.amsterdam

HOVO programmacommissie

De hovo programmacommissie heeft als voornaamste taak het bewaken van de kwaliteit van het onderwijs van hovo.

De leden zijn aangesteld namens de Vrije Universiteit. prof. dr. Herman Verhoef, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen (voorzitter) prof. dr. Leo Hoek, Faculteit der Geesteswetenschappen drs. Brenda van Keeken, Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen prof. dr. Piet Mulders, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen prof. dr. Arko Oderwald, vu Medisch Centrum prof. mr. Jan Struiksma, Faculteit der Rechtsgeleerdheid dr. Anja Swennen, Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen drs. Carolien van Bergen, algemeen coördinator hovo Amsterdam drs. Dominicus Kamsma, directeur ucgb dr. Bob Baljet, cursist hovo, voorzitter Stichting Vrienden hovo vu drs. Alma van Donk, Bureau Bestuurszaken vu drs. Nori Leurs, dienst Studentenzaken Onderwijs

medewerkers HOVO Amsterdam

drs. Carolien van Bergen, opleidingsmanager hovo Amsterdam (samenstelling programma, algemeen management) mw. Vivian van Piggelen, medewerker studentzaken mw. Aimée van Veldhoven, medewerker studentzaken De in deze gids gebruikte afbeeldingen zijn rechtenvrij of gebruikt met toestemming van de rechthebbende. Verplichte vermeldingen van rechthebbenden staan hieronder. Mocht u desondanks menen rechten te kunnen doen gelden, neemt u dan alstublieft contact met ons op binnen de verschijningsperiode van deze gids.

De volgende afbeeldingen vallen onder de Creactive Commons licences en zijn afkomstig van Wikimediacommons. (l=links, m=midden, r= rechts, kv=omslag voor, ka=omslag achter) kv, Jami430 (Own work); Kodak Agfa from Egypt (Egyptian girls against Mubarak); Sarah Stierch (Own work); Marc Imhoff/NASA GSFC, Christopher Elvidge/NOAA NGDC; Image: Craig Mayhew and Robert Simmon/NASA GSFC; p.11m, Tony Hisgett from Birmingham, UK (Guggenheim 2 Uploaded by tm); p.13l, Guillaume Piolle; p.14m, Hans Andersen; p.19l, Sheila Thomson (originally posted to Flickr as Chest of Drawers); p.19m, Niklas Morberg; p.19r, I, Sailko; p.24r, José Luiz Bernardes Ribeiro; p.26m, Sarah Stierch (Own work); p.31r, Bundesarchiv, Bild 183-H28795; p.32m, Alex Proimos from Sydney, Australia (Haredi Judaism in New York City); p.32r, By Florian Pépellin (Own work); p.36l, Jappalang.

(Own work.); p.36r, photozou: Ludwig D. Omen; p.41m, By Pratyeka (Own work); p.37r, Rob C. Croes / Anefo (Nationaal Archief ); p.39l, Carole Raddato from FRANKFURT, Germany; p.39m, Jean-Baptiste Hugues; p.39r, Jonathan Cardy (Own work); p.40l, Radek Linner (Own work); p.44l, By Américo Toledano (Own work); p.44r, Américo Toledano (Own work); p.45m, Loveigloo Uploaded by Dominic Alves Walk for Women 2013 – Brighton; p.45r, Jami430 (Own work); p.48r, Eva K. (Eva K.); p.49l, Ahmed Abd El-Fatah from Egypt; p.49m, Kodak Agfa from Egypt (Egyptian girls against Mubarak); p.49r, ByChristiaan Triebert (Flickr: Azaz, Syria); p.50l, By Pbech (Own work); p.55m, Open Grid Scheduler / Grid Engine (Own work); p.50r, By Aaron Parecki; p.52, Alex Proimos from Sydney, Australia (The Concern Uploaded by russavia); p.54r, I, Malene; p.55, Marc Imhoff/NASA GSFC, Christopher Elvidge/NOAA NGDC; Image: Craig Mayhew and Robert Simmon/NASA GSFC; p.56l, Henk Monster; p.56r, Andy Mitchell from Glasgow, UK (Egg stall at Barcelona market); ka, Alex Proimos from Sydney, Australia (Haredi Judaism in New York City) Overige verplichte bronvermelding: p.17l,r, Rijksmuseum

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 1

hovo Amsterdam januari – april 2018

Cursussen en hoorcolleges aan de Vrije Universiteit

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 2

Voorjaar 2018

inhoudsopgave

2

cursusoverzichten

algemene informatie

3

Voorwoord

4

Rooster per kennisdomein

6

Rooster per dag en periode

8

Over hovo Amsterdam

kennisdomeinen

10 22 30 38 49 53

Kunstgeschiedenis en architectuur (Cultuur)geschiedenis Letteren en muziek FilosoďŹ e Sociale wetenschappen en psychologie Medische en exacte vakken

HOVO-winterlezing

58

Quo Vadis Kunstmatige Intelligentie?

aanmelding

59 61

Aanmelden en algemene voorwaarden Aanmeldformulieren

Vrije Universiteit

63 64

Bereikbaarheid en faciliteiten vu Plattegrond en onderwijslocaties

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 3

voorwoord

3

Alleen wie kennis van de wereld heeft en van zichzelf, is in staat om zelf keuzes te maken in onze ingewikkelde wereld. Dat is althans wat de jonge Duitse filosoof Markus Gabriel ons meegeeft in zijn bestseller ‘Waarom we vrij zijn als we denken’. Alle reden om in ons voorjaarsaanbod aandacht te schenken aan recente wetenschappelijke inzichten en ingewikkelde kwesties van deze tijd.

Een selectie: Volgens geologen leven we in een compleet nieuw geologisch tijdperk, het Antropoceen (pagina 55). Biologen zijn tot een nieuwe stamboom van het leven gekomen, mede dankzij methoden uit de genetica (pagina 54). Een heikele kwestie is de toekomst van de landbouw in Nederland – is die er nog (pagina 56)? En hoe ziet, na diverse economische crises en de daaruit voortgevloeide twijfel aan het kapitalisme, het postkapitalisme eruit (pagina 50)?

Bent u meer op zoek naar kennis over het rijke verleden van Europa?

Ook dan heeft u volop keuze: kunstgeschiedenis, architectuurgeschiedenis, Nederlandse geschiedenis en muziekgeschiedenis bieden vele invalshoeken om de westerse cultuur te doorgronden. Wilt u meer inzicht in de mens, dan bieden de cursussen over psychologie en filosofie volop handvatten, met onder andere een cursus over de bovengenoemde Markus Gabriel (pagina 47).

Iedere cursus die u in deze gids vindt draagt er op zijn eigen manier aan bij om zelf te kunnen denken, als vrij mens in een wereld in beweging.

Ik wens u veel vrijheid toe!

Mede namens prof. dr. Herman Verhoef, hoofd programmacommissie hovo, drs. Carolien van Bergen opleidingsmanager hovo, Vrije Universiteit Amsterdam

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 4

Rooster per kennisdomein

cursusoverzicht

4 kunstgeschiedenis

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

architectuur

20 21

(cultuur)geschiedenis

22 23 24 25 26 27 28 29

letteren

30 31 32 33

muziekwetenschap

34 35 36

Kleurrijke middeleeuwen in miniaturen drs. Thea Willemsen Spanje in beeld: grote Spaanse meesters en musea dr. Yvette de Groot Leergang Kunstgeschiedenis drs. Frans Henk Hoekstra Kunstgeschiedenis ii - De middeleeuwen drs. Frans Henk Hoekstra Kunstgeschiedenis v – Dageraad van het modernisme (1800–1900) drs. Frans Henk Hoekstra Kunstgeschiedenis viii – Kunst nu! drs. Frans Henk Hoekstra Leergang Kunst in Context drs. Frans Henk Hoekstra Kunst in context iii – Het Rijksmuseum (1300–1700) drs. Frans Henk Hoekstra Expressionisme uit het Noorden drs. Ruud Bartlema De geschiedenis van het Moderne Design iii – Design na 1940 drs. Betty Abas Leergang Architectuurgeschiedenis drs. Betty Abas Architectuurgeschiedenis ii – Van renaissance tot nieuwe tijd (circa 1420–1800) drs. Betty Abas De Baltische staten drs. Frederik Erens Cultuur van de Etrusken Niels Steensma ma Reizen en rondtrekken in het Romeinse rijk prof. dr. Fik Meijer Reizigers in vreemd land en de ontdekking van de wereld prof. dr. Jaap Lengkeek Geschiedenis van Rusland en van de Verenigde Staten: een vergelijking prof. dr. Hans Renner en prof. dr. Doeko Bosscher Europa’s laatste kalifaat drs. Maurice Blessing De geschiedenis van Duitsland dr. Koen Vossen Beloofde landen buiten Palestina dr. Alexander Heldring Vertalers Russische literatuur en hun werk drs. Judith Janssen Literatuur in de Republiek van Weimar drs. Michiel Hagdorn Verborgen profeten: zeven joods-Amerikaanse klassiekers dr. Paul Gabriner Schrijvende artsen ii prof. dr. Arko Oderwald Leergang Westerse muziekgeschiedenis drs. Frans Jansen Westerse muziekgeschiedenis ii – De renaissance drs. Frans Jansen Harmonieleer ii dr. Marcel Zwitser

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 5

37 filosofie

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48

sociale wetenschappen

49 50

psychologie

51 52

geneeskunde

53

bèta

54 55 56 57

HOVO-winterlezing

58

Olivier Messiaen: Het schone brengt eeuwige vreugde dr. Marcel Zwitser Oosterse filosofie: van Veda’s tot Zen drs. Victor Melenhorst De tragische held prof. dr. Frans Jacobs De wereld van Comenius prof. dr. Henk Woldring Filosofie van de Verlichting iii – Democratische Verlichting drs. Arend Klaas Jagersma Leergang Filosofiegeschiedenis drs. Arend Klaas Jagersma Filosofiegeschiedenis ii – De Romeinse en Patristische filosofie drs. Arend Klaas Jagersma De Dialogen van Seneca drs. Arend Klaas Jagersma John Stuart Mill: On Liberty dr. Ton Vink Het leven als reis prof. dr. Joep Dohmen Markus Gabriel: Waarom we vrij zijn als we denken drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer Hannah Arendt: Totalitarisme drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer Arabische lente of Arabische winter? drs. Paul Aarts Postkapitalisme dr. Ruud Knaack Leergang Psychologie dr. Andreas Wismeijer Psychologie IV – Gezondheidspsychologie dr. Andreas Wismeijer dna, genen en erfelijkheid dr. Hans Vos De nieuwe stamboom van het leven: het leven op aarde dr. Nico van Straalen Leven in het Antropoceen dr. Sjoerd Kluiving De toekomst van de landbouw in Nederland prof. dr. Guus Borger Het hoe en waarom van chemische reacties prof. dr. Cees Gooijer Quo Vadis Kunstmatige Intelligentie? prof. dr. Frank van Harmelen

5

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 6

Rooster per dag en periode*

cursusoverzicht

6 maandagochtend 29 januari t/m 16 april 29 januari t/m 16 april 5 februari t/m 19 maart 5 februari t/m 19 maart

14 47 22 27

29 januari t/m 19 februari 29 januari t/m 16 april 29 januari t/m 16 april 5 februari t/m 26 maart 12 februari t/m 19 maart

11 17 48 19 53

16 januari t/m 17 april 30 januari t/m 10 april 6 februari t/m 17 april

52 39 36

6 februari t/m 17 april 6 februari t/m 27 maart 6 februari t/m 17 april 6 februari t/m 17 april 13 maart t/m 27 maart

26 31 44 37 10

6 februari t/m 17 april

43

Kunstgeschiedenis V - Dageraad van het modernisme (1800-1900) Markus Gabriel: Waarom we vrij zijn als we denken De Baltische staten Europa’s laatste kalifaat maandagmiddag

Spanje in beeld: grote Spaanse meesters en musea Kunst in context iii – Het Rijksmuseum (1300-1700) Hannah Arendt: Totalitarisme De geschiedenis van het Moderne Design iii – Design na 1940 dna, genen en erfelijkheid dinsdagochtend

Psychologie iv – Gezondheidspsychologie De tragische held Harmonieleer ii dinsdagmiddag

Geschiedenis van Rusland en van de Verenigde Staten: een vergelijking Literatuur in de Republiek van Weimar De Dialogen van Seneca Het schone brengt eeuwige vreugde: Olivier Messiaen Kleurrijke middeleeuwen in miniaturen dinsdagavond

Filosofiegeschiedenis ii – De Romeinse en Patristische filosofie dinsdag en donderdag

16, 18, 23, 25 januari 2018

24

7 februari t/m 21 maart 7 februari t/m 18 april 7 februari t/m 14 maart 7 februari t/m 21 maart

40 46 29 54

Reizen en rondtrekken in het Romeinse rijk woensdagochtend

De wereld van Comenius Het leven als reis Beloofde landen buiten Palestina De nieuwe stamboom van het leven: het leven op aarde woensdagmiddag

31 januari t/m 11 april 7 februari t/m 18 april 7 februari t/m 28 februari 7 maart t/m 4 april 14 maart t/m 11 april 4 april t/m 25 april

50 21 23 56 49 18

Postkapitalisme Architectuurgeschiedenis ii – Van renaissance tot nieuwe tijd (circa 1420-1800) Cultuur van de Etrusken De toekomst van de landbouw in Nederland Arabische lente of Arabische winter?

Expressionisme uit het Noorden

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 7

donderdagochtend 8 februari t/m 19 april 8 februari t/m 29 maart 1 maart t/m 26 april 1 maart t/m 5 april

15 57 32 45

8 februari t/m 22 maart 8 februari t/m 5 april 8 februari t/m 19 april 8 februari t/m 19 april 15 februari t/m 12 april

25 55 38 13 35

Kunstgeschiedenis viii – Kunst nu!

Het hoe en waarom van chemische reacties Verborgen profeten: zeven joods-Amerikaanse klassiekers John Stuart Mill: On Liberty donderdagmiddag

Reizigers in vreemd land en de ontdekking van de wereld Leven in het Antropoceen Oosterse filosofie: van Veda’s tot Zen Kunstgeschiedenis ii – De middeleeuwen Westerse muziekgeschiedenis ii – De renaissance vrijdagochtend

2 februari t/m 23 maart 2 maart t/m 20 april

30 28

26 januari t/m 23 maart

33

27 januari t/m 14 april

41

Vertalers Russische literatuur en hun werk De geschiedenis van Duitsland vrijdagmiddag

Schrijvende artsen ii zaterdag

Filosofie van de Verlichting iii – Democratische Verlichting Algemene informatie over de leergangen

12 16 20 34 42 51

Leergang Kunstgeschiedenis Leergang Kunst in Context Leergang Modern Design – zie hovo.vu.nl Leergang Architectuurgeschiedenis Leergang Westerse muziekgeschiedenis Leergang Filosofiegeschiedenis Leergang Psychologie * collegevrije dagen staan bij de cursusbeschrijvingen vermeld Nog een cursus volgen in november/december?

Zie hovo.vu.nl voor meer informatie over ‘Van olla vogala tot Poldernederlands’, ‘Herodotus’ Historieën’, ‘Over leven in het heelal’ en ‘Russische componisten van de 20ste eeuw’

7

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 8

HOVO Amsterdam

Wat is hovo Amsterdam ?

VU vanaf vijftig 8 onderwijs bij HOVO Amsterdam?

Sinds 1990 biedt de Vrije Universiteit – onder de noemer hovo Amsterdam – onderwijs voor iedereen vanaf vijftig jaar. Het aanbod bestaat uit hoorcolleges en cursussen op het gebied van : algemene ontwikkeling: kunst, architectuur, letteren, muziek, archeologie en (cultuur)geschiedenis; beschouwing: filosofie en religie; mens en maatschappij: actuele thema’s op het gebied van economie, sociale wetenschappen en psychologie; exacte wetenschappen: exacte vakken en medische wetenschap.

deskundig en inspirerend onderwijs

hovo is onderdeel van de Vrije Universiteit (het vu Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen). U kunt dan ook rekenen op deskundige en inspirerende docenten. Op ruimte voor eigen oordeelsvorming. Op discussie, kritische beschouwing en verdieping. hovo staat voor wetenschappelijk onderwijs, dus voor studeren en een zelfstandige leerhouding. De onderwijskwaliteit wordt gewaarborgd door de hovo Programmacommissie, die bestaat uit vertegenwoordigers van de Vrije Universiteit.

collegeperiodes

hovo Amsterdam biedt colleges in het najaar, in het voorjaar en in de zomer. In december bieden wij bovendien een speciale lezing aan: de hovo-winterlezing.

HOVO Nederland

hovo Amsterdam is lid van hovo Nederland. hovo Nederland is de landelijke vereniging van hovo-instellingen en heeft als doel hoger onderwijs voor iedereen vanaf vijftig jaar in Nederland te ondersteunen. Meer informatie vindt u op hovonederland.nl.

aanbod en aanmelding via de website

U kunt ons volledige programma ook bekijken op hovo.vu.nl.

Praktische onderwijsinformatie

onderwijsniveau

Het onderwijsniveau van hovo is algemeen inleidend en is vergelijkbaar met dat van eerstejaarscolleges. Vanwege de gestelde leeftijdsgrens wordt een algemene ontwikkeling bij de deelnemers verondersteld, maar specifieke voorkennis is niet nodig – tenzij dit bij de cursusomschrijving anders staat vermeld.

onderwijsvorm

De meeste cursussen bestaan uit hoorcolleges met gelegenheid tot vragen of discussie en een vorm van zelfstudie. Vaak is een reader beschikbaar die de docenten hebben samengesteld, een syllabus die de docenten hebben geschreven, of wordt een boek opgegeven.

zelfstudie

U bepaalt zelf hoe diep u op de stof ingaat: hovo kent geen studieverplichting, maar biedt wel de mogelijkheid tot verdieping. De hoeveelheid zelfstudie is meestal enkele uren per week. Bij sommige cursussen wordt een actievere inbreng gevraagd. Dit staat vermeld bij de onder-

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 9

wijsvorm en studiebelasting. Bij sommige cursussen hebt u de mogelijkheid om een toets te maken; dit is niet verplicht. studiemateriaal

Verplichte readers en syllabi ontvangt u in papieren vorm bij het eerste college. Kosten hiervan zijn bij de cursusprijs inbegrepen. Soms krijgt u aanvullend studiemateriaal per mail. De in de colleges gebruikte presentaties ontvangt u – vanwege het auteursrecht – niet in alle gevallen.

maximum aantal deelnemers

Bij sommige cursussen staat een maximum aantal deelnemers. Dit aantal is vastgesteld om zaaltechnische en didactische redenen. Soms wijkt hovo af van het maximum aantal deelnemers, mits dit geen gevolgen heeft voor de didactiek.

excursies en studiereizen

Bij sommige colleges wordt facultatief een excursie aangeboden, georganiseerd door de docent. De kosten hiervan zijn niet bij de cursusprijs inbegrepen, tenzij anders vermeld. Langere studiereizen worden georganiseerd door een erkende reisorganisatie. Meer informatie hierover vindt u bij de cursusbeschrijving en in de advertentie achter in deze gids.

toezending studiegids

Hebt u zich ingeschreven voor een van onze cursussen? Dan ontvangt u automatisch de studiegids voor de volgende periode (najaar, voorjaar of zomer; één gids per adres). Als u zich niet (meer) inschrijft, stopt de toezending automatisch.

collegetijd en inhaalcollege

De colleges vinden wekelijks plaats en duren twee tot drie uur, inclusief pauze. De cursusduur varieert van twee tot tien bijeenkomsten. Als een college uitvalt, wordt het in principe ingehaald in de week na het laatste college, op dezelfde dag en tijd. Per cursus staan eventuele collegevrije data vermeld (in verband met vakantie of tentamenweken vu).

onderwijsvoorzieningen

hovo gebruikt de faciliteiten van de Vrije Universiteit. In de collegezalen zijn beamers en computers aanwezig. Op pagina 63 vindt u meer informatie over overige faciliteiten van de vu.

beeld- en geluidsopnames

Het maken van beeld- en geluidsopnames wordt niet op prijs gesteld.

evaluaties

Om de kwaliteit van ons cursusaanbod te bewaken en waar nodig te verbeteren, worden onze cursussen regelmatig geëvalueerd. U ontvangt kort voor afloop van de cursus een mail met het verzoek een evaluatieformulier in te vullen. De resultaten worden anoniem verwerkt en worden aan uw docent en aan de programmacommissie gestuurd. We waarderen het als u er in uw bewoording rekening mee houdt dat de losse opmerkingen ook onder ogen komen van uw docent.

Stichting Cursisten HOVO-VU

De Stichting Cursisten hovo-vu beheert een studiefonds. Wie financieel minder draagkrachtig is, kan hieruit een korting op het cursusgeld ontvangen (zie pagina 60). Wilt u de Stichting Cursisten hovo-vu steunen? Dat kan met een donatie van minimaal H 15,– per jaar.

De stichting organiseert jaarlijks enkele excursies voor haar donateurs.

Als donateur ontvangt u bovendien tweemaal per jaar een donateursbulletin. De stichting is onafhankelijk van hovo en voert haar eigen administratie. U kunt zich aanmelden bij dhr. N. Koning, via koningn@planet.nl.

klachtenregeling

Onze klachtenregeling vindt u op hovo.vu.nl. Hebt u geen toegang tot internet, dan kunt u uw klacht schriftelijk indienen bij hovo Amsterdam.

9

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 10

kunstgeschiedenis

Kleurrijke middeleeuwen in miniaturen

onderwijsvorm

In het voorjaar van 2018 organiseert Museum Catharijneconvent te Utrecht in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag een tentoonstelling van de mooiste middeleeuwse miniaturen uit de Zuidelijke Nederlanden. Het is een zeldzame gelegenheid om geschilderde miniaturen in kostbare handschriften te bekijken.

10

3 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V588-18vj data

13 t/m 27 maart 2018 cursusprijs

H 99 (incl. reader t.w.v. H 15) studiebelasting

1 à 2 uur per week literatuur

geprinte reader uiterste aanmelddatum

27 februari

Van de tiende tot de zestiende eeuw zijn veel religieuze handschriften vervaardigd. Meestal in scriptoria in kloosters, maar naarmate de getijdenboeken populairder werden ook in ateliers van leken. In de vijftiende eeuw lag het epicentrum van deze ontwikkeling in de Zuidelijke Nederlanden. Het kon gaan om een heel klein gebedenboekje voor persoonlijk gebruik, of om grote missalen. Het waren echte kunstvoorwerpen waarin opdrachtgevers hun leefwereld weerspiegeld zagen.

Veel handschriften werden vervaardigd in opdracht van de stedelijke elite, de kunstmecenassen van die tijd. Bij de verluchting lag de nadruk op het leven van Christus, zoals Geboorte, Annunciatie en Kruisiging.

Wat vertelt de aankleding van zo’n scène? Biedt deze aanknopingspunten met betrekking tot datering of de identiteit van de opdrachtgever?

Er gaat veel schuil achter de miniaturen. De beeldentaal geeft ons een kijkje in het dagelijks leven in de middeleeuwen. Behalve Bijbelse taferelen zien we processies en jachttaferelen, gebruiksvoorwerpen voor landbewerking, muziekinstrumenten en veel meer. De kleurrijke bladrandversiering is een feest voor het oog, met kleine fantastische wezentjes en dieren verstopt in acanthusranken. docent

Drs. Thea Willemsen studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam met als specialisatie laatmiddeleeuwse schilderkunst.

Ze geeft al jaren cursussen en lezingen, onder andere bij diverse hovoinstellingen. Daarnaast organiseert zij excursies.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 11

Spanje in beeld: grote Spaanse meesters en musea

kunstgeschiedenis

11

Spaanse meesters als El Greco, Velázquez en Goya zijn van groot kunsthistorisch belang, maar in Nederland helaas vrijwel nergens te bewonderen. Deze collegeserie brengt Spanje dichterbij: in de eerste drie colleges maakt u kennis met de drie grote meesters en hun oeuvres, met daarbij ook aandacht voor hun invloed op tijdgenoten en latere kunstenaars. Het laatste college gaat in op wereldberoemde Spaanse musea als het Prado (Madrid) en het Guggenheim Museum (Bilbao).

onderwijsvorm

4 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V507-18vj data

29 januari t/m 19 februari 2018 college 1 – El Greco (1541–1614) was een Spaanse meester van Griekse herkomst (El Greco betekent de Griek), die in zijn tijd als een controversieel kunstenaar werd beschouwd wegens zijn onconventionele, schokkende weergave van religieuze onderwerpen. Zijn voornaamste werken hangen in zijn woonplaats Toledo, waar hij ook veel portretopdrachten kreeg. college 2 – Diego Velázquez (1599–1660) maakte zijn belangrijkste werken als hofschilder in opdracht van koning Philips IV en diens naaste omgeving. In het Prado hangen ongeveer vijftig van de in totaal honderdtwintig werken die hij schilderde. college 3 – Francisco de Goya (1746–1828) was net als Velázquez hofschilder, maar gaf daarnaast op indringende wijze de schokkende gebeurtenissen van zijn tijd weer. Hij is kwantitatief en kwalitatief het best vertegenwoordigd in het Prado. college 4 – Door een recente uitbreiding van het Prado wordt de kunst van bovengenoemde meesters toegankelijker gepresenteerd. Ook de andere grote musea in Madrid, zoals Museum Thyssen-Bornemisza en het Centro de Arte Reina Sofía, waar Picasso’s wereldberoemde werk Guerníca hangt, kregen een ingrijpende opknapbeurt.

In Bilbao zorgde het spraakmakende door Frank Gehry ontworpen Guggenheim Museum zelfs voor een stedenbouwkundige impuls. docent

Dr. Yvette de Groot is kunsthistorica. Ze was adjunct-directeur van Museum Flehite te Amersfoort en heeft tegenwoordig haar eigen bedrijf Museumtopics. Ze werkt veel als docent voor verschillende hovoinstellingen en als begeleidster van culturele groepsreizen.

cursusprijs

H 112 maximum aantal

50 deelnemers studiebelasting

nihil overige informatie

Dr. Yvette de Groot begeleidt in het voorjaar 2018 voor Labrys Reizen de reis ‘Grote Spaanse Meesters’, in Madrid (zie advertentie achter in deze gids), contactpersoon: Reinie Teeling (rt@labrysreizen.nl) uiterste aanmelddatum

22 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 12

leergang Kunstgeschiedenis

12 voorrang op inschrijving

Inschrijving staat open voor alle belangstellenden, maar als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen. docent

Drs. Frans Henk Hoekstra studeerde Kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit en is vanaf 1994 actief voor hovo Amsterdam en hovo Nijmegen. De leergang Kunstgeschiedenis van hovo Amsterdam heeft hij speciaal voor hovo ontwikkeld.

Daarnaast organiseert hij lezingen, rondleidingen en studiereizen en werkt hij als rondleider in verschillende musea, zoals het Stedelijk Museum. Zie ook www.franshenkhoekstra.nl

Hoe krijgt u inzicht in en overzicht over de enorme rijkdom van de westerse beeldende kunst en architectuur vanaf de klassieke oudheid tot nu? De leergang Kunstgeschiedenis biedt u in acht opeenvolgende cursussen van elk tien hoorcolleges een uitgebreide inleiding in het westerse erfgoed. Belangrijke namen, stromingen, stijlen en ontwikkelingen worden geplaatst tegen de achtergrond van hun historische, filosofische en kunsthistorische context.

Omdat de westerse kunst veel meer te bieden heeft dan mogelijkerwijs in een cursus kan worden behandeld, moet u ook in staat zijn om zelf kunst te plaatsen en doorgronden. Daarom hoort bij iedere cursus uit deze leergang een reader met toegankelijke, soms Engelstalige (vak)literatuur. Door deze te lezen (zelfstudie) en te bespreken (plenair) wordt een academische houding ten opzichte van de kunstgeschiedenis gestimuleerd. Per deel bestaat de mogelijkheid een afrondend tentamen te maken. opzet leergang Kunstgeschiedenis

deel i

Klassieke Oudheid: Egypte, Soemerië, Egeïsch Zeegebied, Etrurië, Griekenland, Romeinse rijk. deel ii Middeleeuwen: vroegchristelijk, Byzantijns, Karolingisch, Ottoons, romaans en gotiek deel iii Renaissance: Italië, Duitsland en de Nederlanden deel iv Barok en rococo (1600–1800): Italië, de Nederlanden, Frankrijk, Spanje, Engeland deel v Dageraad van het modernisme (1800–1900). Romantiek tot en met postimpressionisme. Frankrijk, Nederland, Engeland, Duitsland deel vi Beeldende kunst en bouwkunst (1900–1940). Stijlen en ‘ismen’. Expressionisme tot abstract expressionisme: Frankrijk, Duitsland, Nederland deel vii Beeldende kunst en bouwkunst (1940– circa1980). Tussen droom en daad deel viii Kunst nu! Actuele thema’s in beeldende kunst en architectuur Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen. rooster leergang Kunstgeschiedenis

De delen worden opeenvolgend op dezelfde dag en tijd geprogrammeerd, dus als deel I op donderdagmiddag start, vinden de delen ii t/m viii in de daaropvolgende semesters ook op donderdagmiddag plaats. maandagochtend voorjaar 2018 v najaar 2018 vi voorjaar 2019 vii najaar 2019 viii

maandagmiddag – i ii iii

donderdagochtend viii – – –

donderdag middag ii iii iv v

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 13

Kunstgeschiedenis ii

leergang

De middeleeuwen

Kunstgeschiedenis 13

Vroegchristelijk, Byzantijns, Karolingisch, Ottoons, romaans en gotiek – het imago van de middeleeuwen als een ‘donkere tijd’ tussen de klassieke oudheid en de Renaissance wordt al geruime tijd als achterhaald beschouwd. Ook uit recent onderzoek blijkt dat er sprake is van veel wederzijdse beïnvloeding van klassieke en christelijke kunst. Al voordat keizer Constantijn het christendom als godsdienst erkent, wordt de vraag gesteld welke functie beelden in een christelijke wereld dienen te vervullen. In christelijke catacomben en liturgische voorwerpen keren keizerlijke motieven terug. Omgekeerd worden antieke vormen gebruikt in afbeeldingen om Bijbelse vertellingen zichtbaar te maken voor hen die niet kunnen lezen of schrijven. In de groots opgezette mozaïeken in kerken te Ravenna vermengen klassieke tradities zich met christelijke thema’s. De schilderkunst bloeit in de schitterende psalteria en evangeliaria, ten tijde van Karel de Grote en het latere Ottoonse keizerrijk.

Hoewel klassieke tradities zichtbaar blijven, ontstaan er ook nieuwe stijlen. De uitbeelding van Christus of Maria verandert in samenhang met religieuze en literaire ontwikkelingen. De laatmiddeleeuwse privédevotie is van grote betekenis voor een religieuze kunst, waarin lichamelijkheid en devotie centraal staan.

In de religieuze architectuur van de middeleeuwen vormt het klassieke model het uitgangspunt. De Romeinse ‘basilica’ herkennen we in de romaanse architectuur. In de hoorcolleges volgen we de ontwikkelingsgeschiedenis naar de gotische kathedralen van Chartres, Reims en Parijs. Bouwkundige ontwikkelingen en inhoudelijke religieuze veranderingen zijn beide van invloed. Lichtfilosofie en getallensymboliek spelen daarbij een grote rol.

De serie colleges besluit met de Italiaanse schilderkunst van de veertiende eeuw, de tijd waarin de kunstgeschiedenis zich ontvouwt als een eindeloze stroom van namen die begint bij de fresco’s en panelen van Cimabue, Giotto en Duccio. docent

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie docentbeschrijving op pagina 12)

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

donderdag, 14.00–17.00 uur cursuscode

H501-18vj data

8 februari t/m 19 april 2018 geen college op 29 maart cursusprijs

H 299 (incl. reader t.w.v. H 19) studiebelasting

circa 6–8 uur zelfstudie per week literatuur

geprinte reader (beschikbaar tijdens eerste college, deels Engelstalig) H. Honour en J. Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, Meulenhoff, 14e uitgebreide en herziene editie, 2009 of later verschenen herdrukken. overige informatie

Zie pagina 12 voor meer informatie over de leergang Kunstgeschiedenis, planning, deelname en voorrang op inschrijving. uiterste aanmelddatum

25 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 14

leergang

Kunstgeschiedenis v

kunstgeschiedenis

Dageraad van het modernisme (1800–1900)

onderwijsvorm

In deze cursus staan de beeldende kunst en architectuur van de negentiende eeuw centraal. Vanaf 1800 lijkt de kunstgeschiedenis een aaneenschakeling van stijlen en -ismen waarbij vernieuwing de leidraad is.

Hoe is deze opvatting ontstaan en hoe houdbaar is deze definitie van kunstgeschiedenis?

We gaan het na aan de hand van de meesters van de negentiende eeuw.

De landschappen van Caspar David Friedrich tonen een eigenzinnige opvatting over natuur en religie. Verschillende ideeën over de natuur zien we terug in het werk van bijvoorbeeld Turner, Gauguin en Cézanne. Voor de impressionisten is de zichtbare werkelijkheid het uitgangspunt. Maar wat is zichtbaar, wat is werkelijkheid?

Wetenschappers in de negentiende eeuw onderzoeken fenomenen als waarneming, licht en kleur. Kunstenaars laten zich inspireren door deze ontwikkelingen. De definitie van het schilderij als ‘een raam waar je doorheen kan kijken’ verandert in ‘een plat oppervlak bedekt met kleuren’. Deze ontwikkelingsgeschiedenis is bepalend voor ontwikkelingen in de schilderkunst van de twintigste eeuw (deel vi–viii).

De andere grote inspiratiebron in de negentiende eeuw is de romantiek, met haar eigentijdse opvattingen over de mens als individu.

Deze gedachte zien we later terug in de beeldhouwkunst van Degas, Carpeaux en Rodin.

Tot slot veranderen met de introductie van nieuwe technieken ideeën over architectuur, die in deze eeuw meer biedt dan alleen de zogenaamde neostijlen. In discussies over stijl, materiaal en functie komt de betekenis van een gebouw naar voren. Musea in de negentiende eeuw lijken soms op Griekse tempels, maar het Rijksmuseum in Amsterdam niet.

Hoe komt dat? Deze cursus eindigt met de Art Nouveau rond 1900.

14

10 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 10.00–13.00 uur cursuscode

H504-18vj data

29 januari t/m 16 april 2018 geen college op 26 maart en 2 april cursusprijs

H 299 (incl. reader t.w.v. H 19) studiebelasting

circa 6 uur zelfstudie per week, tentamenmogelijkheid literatuur

geprinte reader (deels Engelse teksten, beschikbaar tijdens het eerste college) H. Honour en J. Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, Meulenhoff, 14e uitgebreide en herziene editie, 2009 of later verschenen herdrukken. overige informatie

Zie pagina 12 voor meer informatie over de leergang Kunstgeschiedenis, planning, deelname en voorrang op inschrijving.

Passieve kennis van Engels is wenselijk.

Uiteraard gaan we niet voorbij aan de grote maatschappelijke en politieke omwentelingen in de negentiende eeuw die van invloed zijn geweest op de rol van de kunstenaar of architect. Zij maken zichtbaar dat kunstgeschiedenis meer is dan een verzameling stijlen en -ismen.

uiterste aanmelddatum

15 januari

docent

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie docentbeschrijving op pagina 12)

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 15

Kunstgeschiedenis viii – Kunst nu!

leergang

Actuele thema’s in beeldende kunst en architectuur

kunstgeschiedenis 15

‘Er bestaat een standaardidee van wat een kunstenaar is, en dat is vooral en nog steeds een modernistisch idee’ schrijft Anna Tilroe in 2010 in het pamflet ‘De ja-sprong. Naar een nieuwe vitaliteit in de kunst’.

Zijn er criteria te vinden om te bepalen of iets kunst is? In hoeverre is ‘vernieuwing’ en ‘een breuk met de traditie’ een relevante richtlijn binnen de (actuele) kunst ? Wil of moet kunst ‘schokken’? Verhult het postmoderne citaat in de beeldende kunst en architectuur een heimelijk verlangen naar een terugkeer naar ‘klassieke schoonheid’? Of kijken we gewoon naar de nieuwe kleren van de keizer?

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

donderdag, 10.00–13.00 uur cursuscode

H507-18vj data

8 februari t/m 19 april 2018 geen college op 29 maart cursusprijs

In deze thematische reeks hoorcolleges kijken we naar de positie van kunstenaar, architect, museum en toeschouwer. Tal van beelden, objecten, schilderijen, gebouwen van hedendaagse kunstenaars en architecten worden besproken. Deze voorbeelden worden – zo mogelijk – in de context van de hedendaagse kunst geplaatst. De collegereeks sluit aan bij de laatste ontwikkelingen in de kunst en wordt dan ook altijd geactualiseerd. onderwerpen

– Het idee in de kunst: Conceptuele kunst – Hedendaagse architectuur: Modernisme–Traditionalisme– Postmodernisme–Neomodernisme?

– Hedendaagse schilderkunst – Het monument: beeldende kunst in de openbare ruimte – De kunst van het tentoonstellen: Geschiedenis van het museum en voorbeelden van hedendaagse museumarchitectuur – Fotografie – Videokunst en Nieuwe mediakunst – U bent aan zet!: De rol van de toeschouwer docent

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie docentbeschrijving op pagina 12)

H 299 (incl. reader t.w.v. H 19) studiebelasting

circa 6 uur zelfstudie per week, tentamenmogelijkheid literatuur

geprinte reader (deels Engelstalige teksten, beschikbaar tijdens het eerste college) H. Honour en J. Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, Meulenhoff, 14e uitgebreide en herziene editie, 2009 of later verschenen herdrukken. overige informatie

Zie pagina 12 voor meer informatie over de leergang Kunstgeschiedenis, planning, deelname en voorrang op inschrijving. Enige kennis van de twintigste-eeuwse beeldende kunst en architectuur is gewenst, bijvoorbeeld door het volgen van Inleiding vi (periode 1900–1940) en vii (periode 1940–1980). uiterste aanmelddatum

25 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 16

leergang Kunst in context

16 docent

Drs. Frans Henk Hoekstra studeerde kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit en is vanaf 1994 actief voor hovo Amsterdam en hovo Nijmegen. De leergang Kunstgeschiedenis van hovo Amsterdam heeft hij speciaal voor hovo ontwikkeld.

Daarnaast organiseert hij lezingen, rondleidingen en studiereizen en werkt hij als rondleider in verschillende musea, zoals het Stedelijk Museum. Zie ook www.franshenkhoekstra.nl.

Wat gebeurt er wanneer we de kunstgeschiedenis proberen te begrijpen door één kunstwerk als uitgangspunt te nemen? Deze benadering is de basis voor de leergang Kunst in context (i–iv). Deze leergang biedt verdieping na(ast) de leergang Kunstgeschiedenis (i–viii) door in elk hoorcollege één kunstwerk als vertrek- en eindpunt te nemen. Dit kunstwerk is leidraad voor een ‘andere’ kunstgeschiedenis met verrassende wendingen.

De serie begint met een keuze van kunstwerken uit internationale musea in de tijdsperiode vanaf 1800 tot nu. Deel ii tot en met iv gaan over kunstwerken uit de drie grote musea rondom het Museumplein in Amsterdam. Het Rijksmuseum, Van Gogh Museum en Stedelijk Museum bieden met hun presentaties gezamenlijk een rijk en fascinerend overzicht van de kunst van de middeleeuwen tot en met de eenentwintigste eeuw.

Door het volgen van deze leergang leert u de collecties rondom het Museumplein goed kennen en heeft u de mogelijkheid om dichtbij te gaan bekijken wat u hoort en leest op de vu.

Iedere cursus begint met een geschiedenis van het museum geplaatst in de context van de tijd. Er wordt ingegaan op de verschillende ontwikkelingen en ideeën in het verzamelen en presenteren van beeldende kunst.

Bij de cursusbeschrijving vindt u de lijst van de te bespreken kunstwerken. Naast deze kunstwerken komen veel bekende en onbekende kunstwerken uit andere musea aan bod, van schilderijen, beeldhouwwerken, architectuur, videokunst, design en installaties tot andere kunstvormen. Het lezen en bestuderen van (deels Engelstalige) artikelen maakt deel uit van de cursus. opzet leergang Kunst in context

deel i

Collecties diverse musea, periode 1800–nu (voorheen: Kunst is/in context) deel ii Collectie Stedelijk Museum, periode 1900–nu deel iii Collectie Rijksmuseum, periode 1300–1700 deel iv Collecties Rijksmuseum, Stedelijk en Van Gogh, periode 1700–1900

planning en inschrijving

Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen. Omdat er geen inhoudelijke redenen zijn voor het aanhouden van een bepaalde volgorde, zijn er op deze leergang geen voorrangsregels voor plaatsing van toepassing. Aanmeldingen worden dus op volgorde van binnenkomst verwerkt, zonder rekening te houden met eerdere deelname aan een van deze cursussen. Bij de cursusbeschrijvingen op de volgende pagina’s staan de exacte data vermeld. rooster leergang Kunst in context

voorjaar 2018 najaar 2018 voorjaar 2019 najaar 2019

maandagmiddag iii iv – –

donderdagmiddag – i ii iii

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 17

Kunst in context iii

leergang

Het Rijksmuseum (1300–1700)

Kunst in context 17

De omvangrijke collectie van het Rijksmuseum representeert kunst vanaf de middeleeuwen tot nu, waarbij in het gebouw van Cuypers de Nachtwacht van Rembrandt het altaarstuk in het hart van het museum vormt. In tachtig zalen vertellen achtduizend objecten het verhaal van achthonderd jaar Nederlandse kunst en geschiedenis.

In deze cursus beperken we ons tot een tiental kunstwerken uit de collectie, uit de periode 1300–1700. Ieder kunstwerk is vertrek- en eindpunt voor een mogelijke route door de kunstgeschiedenis. Werken uit het Rijksmuseum worden in verband gebracht met werken uit andere (museale) collecties. Naast de hier genoemde werken komen tal van andere kunstenaars aan bod. Oude kunst wordt ook steeds in verband gebracht met hedendaagse, actuele kunst. Centraal staat de vraag hoe wij nu iets kunnen weten over de betekenis van beelden en schilderijen uit vroegere tijden.

onderwijsvorm

opbouw

literatuur

college 1 Bouwgeschiedenis van het Rijksmuseum: ideeën van Cuypers college 2 Giovanni da Milano, Christus aan het kruis, circa 1360 college 3 Fra Angelico, Madonna van nederigheid, circa 1440 college 4 Renier van Thienen (toegeschr.), Tien pleurants van het praalgraf van Isabella van Bourbon, circa 1475 – circa 1476 college 5 Geertgen tot Sint Jans (atelier), De heilige maagschap, circa 1495 college 6 Pieter Aertsen, De eierdans, 1552 college 7 Adriaen Pietersz. van de Venne, De zielenvisserij, 1614 college 8 Adriaen de Vries, Triton, blazend op een kinkhoorn, circa 1615– circa 1618 college 9 Johannes Vermeer, Brieflezende vrouw, circa 1663 college 10 Gerrit Adriaensz. Berckheyde, De Gouden Bocht in de Herengracht in Amsterdam vanuit het oosten, 1671–1672

geprinte reader (deels Engelse teksten, beschikbaar tijdens eerste college)

docent

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie pagina 16)

10 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 14.00–16.30 uur cursuscode

V537-18vj data

29 januari t/m 16 april 2018 geen college op 26 maart en 2 april cursusprijs

H 299 (incl. reader t.w.v. H 19) studiebelasting

6 à 8 uur per week, tentamenmogelijkheid

overige informatie

Deze cursus is onderdeel van de leergang Kunst in context (zie pagina 16). Deze hoorcolleges zijn een verdieping op de hoorcolleges achttiende en negentiende eeuw, deel iv en deel v uit de leergang Kunstgeschiedenis (zie pagina 12). uiterste aanmelddatum

15 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 18

kunstgeschiedenis

Expressionisme uit het Noorden Edvard Munch en de schilders van Die Brücke

18 onderwijsvorm

4 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V589-18vj data

4 t/m 25 april 2018 cursusprijs

H 112 studiebelasting

geen uiterste aanmelddatum

28 maart

Confrontaties met ziekte en dood deden bij de in 1863 geboren Noor Edvard Munch de hartstocht voor de kunst ontwaken. Zijn moeder stierf toen hij vijf jaar oud was aan de gevreesde tuberculose en later stierf ook zijn vijftienjarige zus aan deze ziekte. Munch kwam door de omstandigheden thuis dus al vroeg met angst, wanhoop en onzekerheid in aanraking. Die diepe innerlijke belevenissen zochten naar een vormgeving van binnenuit. Niet de oppervlakkige schijn telt, maar wat er werkelijk gebeurt. De jonge Edvard vindt de uitdrukkingsmogelijkheden voor die gedachte in de schilderkunst. In de laatste decennia van de negentiende eeuw groeit hij uit tot de grote expressionist van het Noorden met beroemde schilderijen als De Schreeuw (1893) en Madonna (1894). Zijn invloed op onder andere de Duitse expressionisten van de schildersgroep Die Brücke is groot, zoals we kunnen zien in het werk van onder meer Ernst Ludwig Kirchner, Erich Heckel en Karl Schmidt-Rottluff. Later sloten ook Emil Nolde en Max Pechstein zich aan bij deze groep; zij gaven aan het expressionisme een eigen uitdrukking. In deze vier colleges kijken we naar de boeiende ontwikkelingsweg van deze expressionisten uit het Noorden, waarbij de oorlogservaringen van vooral de Eerste, maar ook de Tweede Wereldoorlog een grote rol speelden. docent

Drs. Ruud Bartlema (1944) is als beeldend kunstenaar opgeleid door onder anderen Maarten Krabbé aan een van de Vrije Academies in Amsterdam. Ondertussen studeerde hij theologie aan de Universiteit van Amsterdam, met een grote interesse voor Judaica en Joodse mystiek. Voor zijn schilderkunst vormen poëzie en mystiek een belangrijke bron van inspiratie, evenals het werk van Marc Chagall, Kandinsky en andere expressionisten. Hij geeft regelmatig colleges voor hovo en leidt reizen naar Chagalls kunst in Fankrijk en Duitsland.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 19

Geschiedenis van het Moderne Design iii

leergang Modern Design

Toegepaste kunst en industrieel ontwerp na 1940 19

Vanaf de Tweede Wereldoorlog neemt de toegepaste kunst en het industrieel ontwerp een enorme vlucht: modernisme, Streamlining, popart, postmodernisme, Dutch Design en massacultuur zijn maar enkele voorbeelden van wat sinds 1940 op designgebied gebeurde.

Halverwege de vorige eeuw bepaalt Amerika het design. Het industriële ontwerp wordt gezien als stimulans voor de economie; vanuit de oostkust wordt het interieur lichter en vrolijker. Raymond Loewy vertaalt die nieuwe inzichten naar het moderne huishouden.

In Nederland komt dit tot uiting in het tijdschrift Goed Wonen en het ontwerpbureau Total Design.

Langzaam keert het zwaartepunt in vormgeven terug naar Europa, waar in de jaren twintig ook haar bakermat lag. Met onder anderen de Fin Alvar Aalto en de Deen Arne Jacobsen wordt een tijdloze vormgeving gelanceerd die haar oorsprong vindt in de Scandinavische natuur en cultuur. In de zestiger jaren vormt de popcultuur de inspiratie voor een nieuwe ontwerpstijl, met als Italiaanse reactie ‘de Droomfabriek’ van Alessi, een speels alternatief.

Vanaf de jaren tachtig gaat het Design mondiaal en ontstaat de Memphis-groep als eclectisch antwoord op stijl en vormgeving. Pas dan komen ook Nederlandse ontwerpers internationaal in beeld: het curriculum van de ontwerpacademies leidt vormgevers op die met hun onconventionele humoristische vormgeving de wereld veroveren: vanaf de jaren ’90 domineert Dutch Design van bijvoorbeeld de stichting Droog elke ‘Salone del Mobile’. Naast de officiële wereld van het Design speelt ook steeds de vormgeving voor het grote publiek een rol van betekenis. docent

Drs. Betty Abas studeerde kunstgeschiedenis en architectuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en geeft sinds 1996 cursussen voor hovo Amsterdam. Ook organiseert en begeleidt ze architectuurhistorische reizen naar Europese steden.

onderwijsvorm

8 hoorcolleges met gelegenheid tot vragen dag en tijd

maandag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V536-18vj data

5 februari t/m 26 maart 2018 cursusprijs

H 230 (incl. studiemateriaal t.w.v. H 6) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

David Raizman, History of Modern Design, Laurence King, London 2010, isbn 978 1 85669 694 4 aanvullend studiemateriaal overige informatie

Deze cursus is onderdeel van de Leergang Modern Design, maar staat open voor alle belangstellenden. Deelnemers aan deel ii hebben tot 2 weken na het verschijnen van deze gids voorrang op inschrijving. Zie voor algemene informatie over de leergang hovo.vu.nl uiterste aanmelddatum

22 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 20

leergang Architectuurgeschiedenis

20 docent

Drs. Betty Abas studeerde kunstgeschiedenis en architectuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Zij geeft sinds 1997 cursussen voor hovo Amsterdam, waaronder de leergang Architectuurgeschiedenis.

Ze organiseert en begeleidt tevens architectuurhistorische reizen naar Europese steden.

Van byzantijnse kerken en gotische kathedralen tot tuinwijken en postmoderne architectuur: de westerse architectuurgeschiedenis kenmerkt zich door een duizelingwekkende opeenvolging van bouwstijlen en stedenbouwkundige variatie.

Tijdens de leergang Architectuurgeschiedenis krijgt u in vijf opeenvolgende cursussen van elk tien hoorcolleges een uitgebreide inleiding in de westerse architectuurgeschiedenis. Daarbij is zowel aandacht voor verschillende bouwstijlen als voor stedenbouw. De achterliggende politieke en cultuurhistorische achtergronden van de bouw van kerken, kloosters, paleizen, steden en de architectuur voor burgers geven daarbij extra inzicht in de rijkdom van de westerse architectuurgeschiedenis.

Door naast de colleges ook teksten te lezen (zelfstudie) wordt meer inzicht verkregen in de behandelde architectuurhistorische onderwerpen. Daarbij reikt het spectrum van de vroegchristelijke tijd tot en met de huidige tijd. opzet en rooster leergang Architectuurgeschiedenis

deel i deel ii deel iii deel iv deel v

Van vroegchristelijk tot en met de gotiek (najaar 2017) Van renaissance tot Nieuwe Tijd (voorjaar 2018) De negentiende en twintigste eeuw tot circa 1980 (najaar 2018) De geschiedenis van de Europese stad (voorjaar 2019) Architectuur en stedenbouw in de laatste decennia (najaar 2019)

Alle cursussen uit deze leergang vinden plaats op woensdagmiddag.

Alle delen zijn onafhankelijk van elkaar te volgen. voorrang op inschrijving

Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit deze leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen. De leergang wordt regelmatig herhaald.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 21

Architectuurgeschiedenis ii

leergang

Van renaissance tot Nieuwe Tijd (circa 1420–1800)

Architectuurgeschiedenis 21

De Sint Pieter in Rome is een van de hoogtepunten uit de kerkelijke architectuur van de renaissance en barok, het paleis van Versailles een imposant voorbeeld van vorstelijke architectuur en de fraaie buitenhuizen in Engeland en Nederland zijn juist in opdracht van rijke burgers gebouwd. Vanaf de renaissance gaat naast de kerkelijke architectuur en architectuur in opdracht van vorsten, de burgerlijke bouwkunst een steeds dominantere plaats innemen.

Tijdens deze cursus volgen we de ontwikkeling van de verschillende bouwstijlen en de belangrijkste kenmerken daarvan. Van het ontstaan van de vroeg-renaissance in Florence, met het werk van de architecten Brunelleschi en Alberti, verplaatsen we onze aandacht naar Rome en de hoog-renaissance van Bramante. Daarna volgen we de ontwikkeling van deze bouwstijl bij onder anderen Michelangelo en Palladio. De barok van onder meer Bernini en Borromini is typerend voor het door de Pausen beheerste Rome.

De tweede helft van de cursus is gewijd aan de verspreiding van de renaissance en de barok in Noord-Europa. Deze begon in het door Lodewijk xiv geregeerde Frankrijk, verspreidde zich in Engeland en ten slotte in de Nederlanden. In Duitsland en Oostenrijk komt vervolgens onder invloed van een nieuwe religieuze impuls de late barok en rococo tot bloei.

In de twee laatste colleges wordt de architectuur in de achttiende eeuw besproken, waarin de architecten teruggrijpen naar de bouwstijlen uit het verleden en verlichting en romantiek een rol gaan spelen.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

H509-18vj data

7 februari t/m 18 april 2018 geen college op 14 maart cursusprijs

H 286 (incl. reader t.w.v. H 6) studiebelasting

enkele uren zelfstudie literatuur

geprinte reader (deels Engelstalig) D. Watkin, De Westerse architectuur, Een geschiedenis, Boom Uitgevers Amsterdam 2011 isbn 978 9058 7500 20. overige informatie

Zie pagina 20 voor meer informatie over de leergang Architectuurgeschiedenis, planning, deelname en voorrang op inschrijving. uiterste aanmelddatum

We volgen de zeer diverse ontwikkelingen in de verschillende landen van Europa. Dan blijkt hoezeer politiek, religie en geografische omstandigheden van invloed zijn op de architectonische vormgeving van een land of streek. Duidelijk wordt dat de vormentaal van een architectonische ‘stijl’ door maatschappelijke en cultuurhistorische omstandigheden aanzienlijk kan verschillen. docent

Drs. Betty Abas (zie pagina 20).

24 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 22

geschiedenis

Geschiedenis en actualiteit van de Baltische staten

onderwijsvorm

Sinds 2004 maken Estland, Letland en Litouwen deel uit van de Europese Unie. Deze Oostzeestaten worden vaak in een adem genoemd, maar er wordt vaak aan voorbijgegaan dat het om drie zeer verschillende naties gaat, ieder met een verschillende taal, cultuur en historie. De Baltische landen hebben door de eeuwen heen als speelbal van de grote mogendheden een zeer ingewikkelde en vaak ook tragische geschiedenis gekend. Met name de geschiedenis van de twintigste eeuw speelt nog steeds een grote rol om het heden te begrijpen. Het doel van deze cursus is een helder inzicht te geven in de zeer gecompliceerde geschiedenis van de Baltische landen en verbanden te leggen met de actuele ontwikkelingen waar het Balticum mee wordt geconfronteerd. We kijken onder meer naar de politieke cultuur, economie, kunst en architectuur.

In de eerste vier colleges staat de geschiedenis van de dertiende eeuw tot 1991 centraal. Er is onder meer aandacht voor de emancipatie van de boerenbevolking in de negentiende eeuw en het ‘nationale ontwaken’ van de Eerste Wereldoorlog, alsmede voor de jaren 1920–1940, de ‘Gouden Eeuw’ van het Balticum. De moeilijke periode van de Tweede Wereldoorlog, toen het Balticum was ingeklemd tussen de totalitaire grootmachten Nazi-Duitsland en Sovjetunie, en de periode erna, toen de Baltische staten gevangen raakten binnen het systeem van de Sovjetunie, kwam ten einde toen na de ‘zingende revolutie’ (1987–1991) de Baltische staten onafhankelijk werden. In de volgende twee colleges staan de ontwikkelingen na 1991 centraal, tot en met de gevolgen van de financiële crisis in de Baltische landen en de invloed van de crisis in Oekraïne. In het laatste college zal dieper ingegaan worden op de problematiek rond de Russische exclave Kaliningrad, die nu geheel door de Europese Unie en de navo wordt omringd.

22

6 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 10.30–13.00 uur cursuscode

H234-18vj data

5 februari t/m 19 maart 2018 geen college op 26 februari cursusprijs

H 168 studiebelasting

nihil literatuur

geen overige informatie

Labrys Reizen organiseert o.l.v. Frederik Erens een reis naar de Baltische landen (29 mei t/m 8 juni 2018).

Zie ook: labrysreizen.nl/reizen/balten of de advertentie achterin deze gids. uiterste aanmelddatum

maandag 29 januari

docent

Drs. Frederik Erens studeerde politieke en Europese geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis en actuele ontwikkelingen van de Baltische landen, waar hij talloze cultuurhistorische reizen heeft geleid. Hij gaf eerder cursussen bij hovo over dit onderwerp.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 23

Cultuur van de Etrusken

cultuurgeschiedenis

23

De Etruskische cultuur (Midden-Italië, laatste millennium v.Chr.) staat niet voor niets te boek als de eerste grote beschaving in Italië. Dankzij hun handelsgeest, hun kundigheid ter zee en de vruchtbare en mineraalrijke gronden in hun leefgebied waren de Etrusken tijdenlang een belangrijke speler op het mediterrane toneel. Zij onderscheidden zich van de omringende volkeren door hun unieke taal – die geleerden nog steeds voor problemen stelt – en een bijzondere mentaliteit en leefgewoonten, zoals een diepe religiositeit en de opvallend geëmancipeerde positie van de vrouw. De Etrusken onderhielden contacten met verschillende gebieden rond de Middellandse Zee, en dat weerspiegelt zich in hun rijke materiële nalatenschap. De Etruskische beschaving heeft op haar beurt invloed uitgeoefend op andere culturen, waaronder de Romeinse. In later tijden lieten grote kunstenaars zich door de Etruskische kunst inspireren en gebruikten Italiaanse machthebbers dit ‘roemrijke’ verleden graag voor hun eigen politieke agenda. In de achttiende eeuw woedde er in Europa zelfs een ‘etruscomanie’. Ook tegenwoordig gaat veel belangstelling uit naar de Etrusken dankzij een aantal recente, drukbezochte tentoonstellingen en aanverwante activiteiten in binnen- en buitenland.

De Etrusken vormen dus een belangrijke schakel in de keten van de westerse cultuurgeschiedenis. Deze vierdelige cursus biedt een gedegen introductie tot deze eerste hoogstaande beschaving in Italië.

Enkele thema’s die uitvoerig zullen worden behandeld: herkomst (etnische formatie), taal, religie en mythologie, politieke organisatie en sociale structuur, grafcultuur, relaties met andere culturen.

onderwijsvorm

4 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V591-18vj data

7 t/m 28 februari 2018 cursusprijs

H 115 (incl. studiemateriaal) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

enig studiemateriaal tijdens de cursus literatuursuggesties

Sybille Haynes, Etruscan civilization: A cultural history, Londen 2000. isbn 978 07 141 2256 4.

Patricia Lulof & Iefke van Kampen (red.), Etrusken: vrouwen van aanzien – mannen met macht, Zwolle 2011. isbn 978 90 400 7806 4 (o.m. te koop bij het Allard Pierson Museum). overige informatie

docent

Niels Steensma ma studeerde mediterrane archeologie aan de Universiteit Leiden en Universiteit van Amsterdam. Zijn expertise ligt bij de culturen van pre-Romeins Italië, in het bijzonder de Etruskische beschaving. Hierover publiceerde hij artikelen en verzorgde lezingen en colleges (onder meer voor hovo). Ook begeleidt hij voor Labrys Reizen reizen rond de Etrusken.

Labrys Reizen organiseert in het september 2018 de reis ’De Etrusken achterna’ o.l.v.

Niels Steensma (zie advertentie achter in deze gids), contactpersoon: Hanneke Bruijn (hb@labrysreizen.nl) uiterste aanmelddatum

31 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 24

geschiedenis

Reizen en rondtrekken in het Romeinse Rijk

onderwijsvorm

In de eerste eeuwen van onze jaartelling strekte het Romeinse Rijk zich uit over een immens gebied. Tallozen gingen op reis, per schip of per wagen: gezagsdragers, soldaten, handelaars, toeristen en pelgrims. In vier colleges zal Fik Meijer ingaan op de verschillende aspecten van het reizen. Aan de orde komen de politieke factoren die het noodzakelijk of wenselijk maakten dat legers op weg gingen. Vervolgens wordt ingegaan op de betekenis van de handel voor de antieke economie en de sociale positie van de handelaren. Daarna komen de schepen, de wegen en de wagens aan bod waarmee de reizen werden ondernomen. Hierbij zal gebruikgemaakt worden van de resultaten die de (onderwater)archeologie heeft opgeleverd. Ten slotte zal worden ingegaan op beroemde reizen uit de oude geschiedenis: de zwerftochten van Odysseus, de ontdekkingsreizen van de Carthagers rond Afrika en van Pytheas in het Hoge Noorden. We volgen ook de reizen van de apostel Paulus, met speciale aandacht voor zijn zeereis naar Rome die in Handelingen van de apostelen (27–28) wordt beschreven, en de pelgrimsreizen naar het Heilig Land in de late oudheid.

24

4 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag en donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V282-17nj data

16, 18, 23, 25 januari 2018 cursusprijs

H 116 (incl. reader t.w.v. H 4) studiebelasting

afhankelijk van eigen inzet literatuur

geprinte reader met enkele teksten en bibliografie uiterste aanmelddatum

4 januari docent

Prof. dr. Fik Meijer is emeritus hoogleraar oude geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft vele boeken geschreven en geeft regelmatig cursussen voor hovo Amsterdam. In het najaar van 2018 verschijnt zijn boek over de Via Appia.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 25

Reizigers in vreemd land

cultuurgeschiedenis

en de ontdekking van de wereld 25

Ontdekkingsreizen spreken tot de verbeelding. Dankzij de verhalen over avonturen, ontberingen en wat reizigers tot hun verbazing aantroffen, kunnen we dit alles veilig meebeleven. Veel verhalen, ook van duizenden jaren geleden, zijn bewaard gebleven en nog ruimschoots beschikbaar. Echter, de term ‘ontdekkingsreizigers’ wordt meestal te gemakkelijk gebruikt: achter dit woord schuilt een verscheidenheid aan omstandigheden en drijfveren om onbekende streken te bezoeken.

Was Herodotus een ontdekkingsreiziger, of kunnen we hem primair zien als onderzoeker die verhalen van anderen verzamelde en optekende? Marco Polo was met zijn vader en oom, handelaars over de Zijderoute, naar China meegereisd. Spaanse ontdekkingsreizigers in het net ontdekte Amerika waren brute veroveraars. Livingstone was een zendeling, Stanley was journalist, op zoek naar Livingstone. Wat deze reizigers in verschillende eeuwen gemeen hadden is dat zij, om wat voor reden dan ook, een gebied betraden dat voor hen onbekend was en dat zij hun ervaringen in geschreven vorm aan ons nalieten. Gezien hun grote onderlinge verschillen is ‘reizigers in vreemd land’ daarom een gepastere benaming dan ontdekkingsreizigers.

In deze cursus gaan we in op een selectie van deze reizigers en hun verhalen. De keuze is bepaald door de uiteenlopende redenen om naar verre gebieden te reizen, maar vooral door de opgetekende ontmoetingen met mensen die tot een andere cultuur behoorden. In hun verhalen zien we de geleidelijke ontwikkeling van een beeld van de aarde.

In die zin gaat het over ‘de ontdekking van de wereld’, zowel in sociaalcultureel als geografisch opzicht. Meer dan een avonturenreeks is het een bijzondere inkijk in de geschiedenis van de mensheid. docent

Prof. dr. Jaap Lengkeek is emeritus hoogleraar sociaal-ruimtelijke analyse aan Wageningen Universiteit, met ‘toerisme’ in zijn leeropdracht.

Zijn opleiding in de culturele antropologie en sociologie kreeg hij aan de Universiteit van Amsterdam. Hij verzorgde verschillende cursussen voor hovo in Utrecht, Amsterdam en Leiden.

onderwijsvorm

6 hoorcolleges dag en tijd

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V590-18vj data

8 februari t/m 22 maart 2018 geen college op 1 maart cursusprijs

H 178 (incl. reader t.w.v. H 10) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

geprinte reader uiterste aanmelddatum

25 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 26

geschiedenis

Geschiedenis van Rusland en van de Verenigde Staten: een vergelijking

26 onderwijsvorm

10 colleges met gelegenheid tot vragen na afloop dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V287-18vj data

6 februari t/m 17 april 2018 geen college op 27 maart cursusprijs

H 285 (incl. syllabus t.w.v. H 5) studiebelasting

circa 1 uur per week literatuur

geprinte syllabus (beschikbaar tijdens eerste college) overige informatie

Vanaf 13.05 uur wordt voor de liefhebbers een korte voorfilm vertoond. Zaal open vanaf 13.00 uur of 13.25 uur.

De colleges worden gecompleteerd met historische beelden, filmfragmenten, literatuurcitaten, ooggetuigenverslagen en muziek. uiterste aanmelddatum

23 januari

Het Rusland van president Vladimir Poetin en de Verenigde Staten met president Donald Trump aan het roer houden ons bezig. Trump met zijn ‘America First’ brak radicaal met de politieke koers waarmee wij sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog vertrouwd zijn geraakt.

De agressieve opstelling van Poetin op het internationale politieke toneel baart onze bewindvoerders grote zorgen.

Hoe verliep de geschiedenis van beide grootmachten die als geen ander hun stempel hebben gedrukt op ons continent en de hele wereld?

Waarom zijn de Amerikaanse en de Russische politieke systemen zo verschillend? Waar liggen de wortels van de Amerikaanse democratie en die van het Sovjetcommunisme van weleer?

Deze collegereeks is breed van opzet. Naast de grote historische lijnen behandelen de sprekers raakvlakken tussen Rusland/Sovjetunie en de Verenigde Staten en staan zij stil bij de relaties van beide landen door de eeuwen heen. Thema’s zijn onder andere: de verkoop van Alaska, de Russische emigratie naar Amerika in de 19e en de 20e eeuw, de Amerikaanse-Sovjetwedijver in de ruimte en de Cubacrisis van 1962, die de wereld aan de rand van een kernoorlog bracht. Ook de Russische en Amerikaanse mentaliteit komen aan de orde, evenals belangrijke verschillen tussen het ontstaan van de Amerikaanse natie en van de Sovjetnatie. De laatstgenoemde bleek ondanks intensieve bemoeienis van het Sovjetbewind een illusie te zijn.

De docenten sluiten de collegeserie af met een analyse van de recente situatie in Rusland en in de Verenigde Staten en van hun onderlinge verhouding. Kan men onder Poetin en Trump thans spreken van een veranderde relatie tussen beide superpowers?

De docenten staat geen ‘klassieke kennisoverdracht’ van feiten en gebeurtenissen voor ogen: zij beogen dat u zich kunt ‘invoelen’ in het onderwerp. De ‘kleine geschiedenis’ te midden van de grote historische ontwikkelingen helpt hierbij. docenten

Prof. dr. Hans Renner en prof. dr. Doeko Bosscher zijn historici en emeriti hoogleraren aan de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. Doeko Bosscher was tevens rector magnificus van deze universiteit.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 27

Europa’s laatste kalifaat

geschiedenis

27

De huidige sterke man van Turkije, Recep Tayyip Erdogan, zou volgens waarnemers een ‘neo-Osmaans’ beleid voeren. Hij zou zich spiegelen aan de autocratische sultans-kaliefen van weleer en de ‘scheiding tussen religie en staat’ in de Republiek Turkije willen opheffen.

Maar wie waren de Osmaanse sultans-kaliefen eigenlijk? Wanneer en waarom waren ze zich ook ‘kaliefen’ gaan noemen, en wat betekende dit in de praktijk? En wat is de relatie tussen de ondergang van het Osmaanse Rijk in 1923, de afschaffing van het kalifaat in 1924 en het ontstaan van de moderne politieke islam vier jaar later?

onderwijsvorm

In deze cursus houden we een aantal populaire vooronderstellingen over het Osmaanse Rijk kritisch tegen het licht. Zo zullen we zien dat de Osmanen wel degelijk een onderscheid maakten tussen staat en religie, maar die twee sferen eerder als complementair beschouwden dan dat ze elkaar principieel in de weg zouden zitten. Ook zullen we zien dat de Osmaanse geschiedenis geen lange, ononderbroken periode van neergang kende vanaf het ‘gouden tijdperk’ van Suleyman de Prachtlievende, maar dat het rijk veeleer een nieuwe periode betrad, waarin de verhouding tussen de sultan en zijn onderdanen ingrijpend zou veranderen. We zullen zien welke invloed de Europese Verlichting op de Osmaanse elite en de burgers uitoefende, en hoe de laatsten zichzelf bestuurden in afwezigheid van een moderne bureaucratische staat.

En, tot slot, hoe het Osmaanse Rijk aan het einde van de negentiende eeuw veranderde in een repressieve politiestaat, waar de voorwaarden werden geschapen voor de strenge secularisering onder Atatürk en de politieke islam als moderne protestbeweging.

cursusprijs

docent

Drs. Maurice Blessing is journalist en arabist, gespecialiseerd in de geschiedenis van het Midden-Oosten, de islam en de sharia. Hij doceerde op de Universiteit van Amsterdam voordat hij cursussen ging verzorgen bij hovo Amsterdam en Hogeschool InHolland.

6 hoorcolleges met gelegenheid voor vragen dag en tijd

maandag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V286-18vj data

5 februari t/m 19 maart 2018 geen college op 26 februari H 175 (incl. reader t.w.v. H 7) maximum aantal

45 deelnemers studiebelasting

ca. 1 à 1,5 uur per week literatuur

geprinte reader literatuursuggestie (niet verplicht)

Douglas A. Howard, A History of the Ottoman Empire (2016) uiterste aanmelddatum

22 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 28

geschiedenis

Geschiedenis van Duitsland 1871 – heden Van Bismarck tot Merkel

28 onderwijsvorm

7 hoorcolleges dag en tijd

vrijdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

H787-18vj data

2 maart t/m 20 april 2018 geen college op 30 maart cursusprijs

H 196 studiebelasting

geen literatuur

De docent geeft suggesties voor zelfstudie overige informatie

Toegankelijkheid zaal: laatste etage is alleen per trap toegankelijk. uiterste aanmelddatum

25 februari

Sinds het ontstaan van de eenheidsstaat in 1871 kent Duitsland een uitermate roerige geschiedenis. Sommige Duitsers van 100 jaar of ouder hebben in hun leven maar liefst zes verschillende politieke regimes aan den lijve ondervonden: het Keizerrijk (1871–1918), de Republiek van Weimar (1918–1933), het Derde Rijk (1933–1945), de geallieerde bezetting (1945–1949), de ddr (1949–1990) en vanaf de eenwording de Bondsrepubliek Duitsland (1949–heden). In deze collegereeks zal de bewogen Duitse politieke geschiedenis van de afgelopen 150 jaar worden behandeld. Waarom is de Duitse geschiedenis zo roerig geweest? Waarom heeft de democratie pas na 1945 en in het oosten zelfs na 1990 wortel kunnen schieten? In de colleges zullen de verschillende regimes worden behandeld, waarbij ook de lotgevallen van enkele spraakmakende Duitsers ter sprake komen: Thomas Mann, Leni Rieffenstahl, Marlene Dietrich, Konrad Adenauer, Willy Brandt, Ulrike Meinhof, Helmut Kohl en Joschka Fischer.

Voorts zal volop gebruik worden gemaakt van authentieke fragmenten en filmfragmenten. college 1 De Duitse eenwording en het Duitse Keizerrijk college 2 De Republiek van Weimar college 3 Het Derde Rijk college 4 De westerse bezettingszones en de jaren van het Wirtschaftswunder (1945–1960) college 5 De Bondsrepubliek in de jaren zestig en zeventig college 6 De Sovjet-bezettingszone en de ddr 1945–1990 college 7 De Bondsrepubliek Duitsland na de eenwording 1990– heden docent

Dr. Koen Vossen studeerde geschiedenis en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was als universitair docent verbonden aan de Universiteit Leiden en de Radboud Universiteit Nijmegen en publiceerde onder meer over populisme in heden en verleden, de Spaanse Burgeroorlog, de geschiedenis van de Bondsrepubliek Duitsland en het interbellum in Nederland.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 29

‘Beloofde landen’ buiten Palestina

geschiedenis

Zoeken naar een Joods nationaal thuis 29

Aan het begin van de twintigste eeuw veroorzaakte het zoeken naar ‘het beloofde land’ een bittere strijd tussen Joden onderling. Enerzijds de zionisten die zich uitsluitend op een thuisland in Palestina oriënteerden. Anderzijds de territorialisten die niet wilden wachten tot Palestina ooit beschikbaar zou komen. Zij zochten voor hun vervolgde soortgenoten een onmiddellijke oplossing in andere gebieden, een ander territorium. Deze zoektocht is veel minder bekend dan de zionistische queeste, maar biedt een avontuurlijke reis langs soms onherbergzame oorden in diverse uithoeken van de wereld, ook wel de ‘vergeten alternatieven’ genoemd.

In de jaren rond de Tweede Wereldoorlog onderhandelde de Amerikaans-Joodse organisatie, de Freeland League for Jewish Territorial Colonization, met regeringen van diverse westerse landen om in hun respectieve koloniën Joodse vluchtelingen op te nemen. Ook andere instanties droegen ideeën aan voor een Joods nationaal tehuis, maar met minder goede bedoelingen. De leider van de nsb, Anton Mussert, lanceerde zelfs het plan om alle Europese Joden naar de drie Guyana’s in Zuid-Amerika over te brengen.

onderwijsvorm

6 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V288-18vj data

7 februari t/m 14 maart 2018 cursusprijs

H 168 studiebelasting

Afhankelijk van eigen inzet aanbevolen literatuur

Alexander Heldring, Het Saramacca project, Uitgeverij Verloren te Hilversum, 2011. isbn 978 90 8704 207 3. uiterste aanmelddatum

31 januari opbouw

college 1 Het ‘beloofde land’ in Palestina (zionisme) of in andere landen (territorialisme)? Het Oegandaplan. college 2 Het Angola-project van de Jewish Territorial Organization (ito) en een blik op Madagaskar. college 3 Niet-Joodse initiatieven voor een Joods thuisland in Birobidzjan, Madagaskar en de Dominicaanse Republiek.

Het Mussertplan. college 4 ‘The Freeland League for Jewish Territorial Colonization’ in Australië (1939–1944). college 5 De Freeland League en Suriname (1946–1948) college 6 De Freeland League en Suriname (1948–1956) docent

Dr. Alexander Heldring (1939) is voormalig ambassadeur van Nederland. Hij studeerde internationaal recht in Leiden. Na zijn pensionering promoveerde hij in 2011 aan de Rijksuniversiteit Groningen op Het Saramacca project, een plan van Joodse kolonisaite in Suriname, 1946–1956.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 30

letteren

Vertalers Russische literatuur en hun werk

onderwijsvorm

De Russische literatuur is onverminderd populair. Dat is te merken aan de gestage stroom van vertalingen vanuit het Russisch. Vertalingen die bovendien in de pers opvallend vaak geroemd worden om hun hoge kwaliteit. In de afgelopen jaren werden nieuwe vertalingen uitgebracht van klassiekers als ‘De broers Karamazov’, ‘Duivels’ van Fjodor Dostojevski. En van ‘Oorlog en Vrede’ en ‘Anna Karenina’ van Tolstoj.

Ook werd Gogols ‘Dode Zielen’ opnieuw vertaald. Een meesterwerk!

En er is een bekroonde verzameling van Russische kindergedichten.

Gedichten waarmee elke Rus of Russin is opgegroeid. Het is heel bijzonder dat deze juweeltjes nu in het Nederlands toegankelijk zijn.

In deze colleges vertellen topvertalers van Russische literatuur over ‘hun’ Russen en ‘hun’ werk: Arthur Langeveld, Robbert-Jan Henkes, Nina Targan Mouravi en Yolanda Bloemen bieden u een kijkje in de keuken, vertellen over de dilemma’s, het monnikenwerk, hun opvattingen, maar natuurlijk zal het ook vooral gaan over de Russische schrijvers/dichters zelf en hun werk. Zo zal aandacht besteed worden aan de ‘jonge’ Dostojevski, aan de mooiste kindergedichten van bekende en onbekende dichters en aan een aantal schitterend absurde toneelteksten, zoals de Revisor van Nikolaj Gogol en de Draak van Jevgeni Schwarz. De cyclus wordt geopend en afgesloten door slaviste Judith Janssen. Zij zal in het eerste college een introductie bieden op het literair vertalen uit het Russisch in Nederland en in een laatste college diverse vertalingen met elkaar vergelijken en bespreken met de deelnemers.

30

7 hoorcolleges dag en tijd

vrijdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V354-18vj data

2 februari t/m 23 maart 2018 geen college op 2 maart cursusprijs

H 211 (incl. reader t.w.v. H 15) studiebelasting

enkele uren per week, afhankelijk van eigen inzet literatuur

geprinte reader met literatuurfragmenten (in Nederlandse vertaling), literatuurlijst literatuursuggesties

Karel van het Reve, Geschiedenis van de Russische Literatuur, Amsterdam: G.A. Van Oorschot 2014. isbn 9789028260412; Emmanuel Waegemans, Geschiedenis van de Russische literatuur, herziene editie, Uitg. Vrijdag 2016 isbn 13 9789460014239 overige informatie

Van 8 t/m 21 september 2018 verzorgt Labrys Reizen o.l.v. Judith Janssen de reis ‘De zuidelijke Wolga, van Moskou naar Astrakhan’, contactpersoon: Dafne Oosten (do@labrysreizen.nl) uiterste aanmelddatum

21 januari

docent

Drs. Judith Janssen studeerde Slavische Taal- en Letterkunde in Utrecht, Amsterdam en Moskou. Ze verzorgt voor hovo sinds 2003 lezingen en cursussen en begeleidt literaire reizen naar St. Petersburg, Moskou, Odessa, Georgië en Armenië. De gastcolleges worden verzorgd door vertalers van Russische literatuur: Arthur Langeveld, Robbert-Jan Henkes, Nina Targan Mouravi, Yolanda Bloemen.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 31

Literatuur in de Republiek van Weimar

letteren

31

De Eerste Wereldoorlog eindigt voor het trotse keizerrijk Duitsland in een nederlaag, revolutie en het begin van een staatsvorm die door velen niet wordt erkend: de Republiek van Weimar. Bedreigd door politiek geweld en geteisterd door inflatie en massale werkloosheid strompelt deze van de ene crisis naar de andere, om uiteindelijk te bezwijken onder de druk van de antidemocratische krachten van het nationaalsocialisme. Ondanks – of misschien dankzij – deze omstandigheden bloeit de kunst van de Weimarrepubliek op ongekende wijze en worden tal van artistieke vernieuwingen doorgevoerd.

In zeven colleges geeft de cursus een beeld van de literaire vernieuwingen in de Weimarrepubliek. Een dichtbundel en een aantal van de belangrijkste romans worden behandeld tegen hun historische en artistiek-intellectuele achtergrond:

onderwijsvorm

7 hoorcolleges met gelegenheid tot vragen stellen dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V333-18vj data

6 februari t/m 27 maart 2018 geen college op 27 februari cursusprijs

H 211 (incl. syllabus t.w.v. H 15) studiebelasting

enkele uren per week college 1 twee oorlogsromans: Ernst Jünger, In Stahlgewittern (1920) (Ned.: Oorlogsroes); Erich Maria Remarque, Im Westen nichts Neues (1929) (Ned.: Van het westelijk front geen nieuws) college 2 Bertolt Brecht, Hauspostille (1927), (geen Nederlandse vertaling, behandelde gedichten worden beschikbaar gesteld) college 3 Hermann Hesse, Der Steppenwolf (1927) (in Nederlandse vertaling beschikbaar als e-book of antiquarisch) college 4 Alfred Döblin – Berlin Alexanderplatz. Die Geschichte vom Franz Biberkopf (1929) (Ned.: Berlijn Alexanderplatz. Het verhaal van Franz Biberkopf) college 5 Erich Kästner, Fabian. Die Geschichte eines Moralisten (1931) (geen Nederlandse vertaling) college 6 Hans Fallada, Kleiner Mann – was nun? (1932) (Ned.: Wat nu, kleine man?) college 7 Thomas Mann, Mario und der Zauberer (1930) (geen Nederlandse vertaling) docent

Drs. Michiel Hagdorn is literatuurwetenschapper, gespecialiseerd in Duitse literatuur, muziek en (cultuur)geschiedenis. Hij geeft sinds 1997 cursussen voor hovo.

literatuur

geprinte syllabus plus opgegeven boeken overige informatie

voertaal is Nederlands, u mag naar keuze de boeken in het Nederlands of Duits lezen uiterste aanmelddatum

23 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 32

letteren

Verborgen profeten: zeven joods-Amerikaanse klassiekers

32 onderwijsvorm

8 hoorcolleges met participatie dag en tijd

donderdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V353-18vj data

1 maart t/m 26 april 2018 geen college op 29 maart cursusprijs

H 224 studiebelasting

enkele uren per week

Het is frappant dat de Amerikaanse literatuur in de tweede helft van de twintigste eeuw praktisch geheel gedomineerd wordt door schrijvers uit slechts één van de vele etnische en religieuze groeperingen die de Verenigde Staten rijk is, namelijk de Joden. Toch weigerden de meesten van deze schrijvers het etiket ‘joods’ te accepteren. Ze gaven er de voorkeur aan zichzelf te zien als Amerikaanse auteurs die toevallig joods waren en omschreven hun eigen werk liever als universeel dan etnisch of religieus.

Deze cursus laat echter zien dat de universele strekking van het werk van deze schrijvers vaak wel degelijk te danken is aan onderliggende, traditioneel joodse thema’s, die ze echter op artistieke wijze in een moderne, wereldse gedaante verpakt hebben.

literatuur

Alle boeken kunnen het goedkoopste via bookdepository.com (nieuw) of amazon.de (tweedehands) besteld worden. overige informatie

voertaal: de cursus wordt in het Engels gegeven, maar de docent spreekt ook Nederlands

college 1 college 2 college 3 college 4 college 5 college 6 college 7 college 8

Nathanael West Miss Lonelyhearts en The Day of the Locust Arthur Miller, Focus en Presence: Collected Stories Arthur Miller, The Death of a Salesman Saul Bellow, Seize the Day and Mosley’s Memoirs and other Stories Isaac Bashevis Singer, The Slave en Passions and Other Stories Bernard Malamud, Complete Stories Philip Roth, The Plot Against America en Patrimony David Mamet, Glenngarry Glenn Ross

uiterste aanmelddatum

22 februari

docent

Dr. Paul Gabriner, Amerikaan van geboorte, was 30 jaar lang verbonden aan de Universiteit van Amsterdam als docent Engelse en Amerikaanse letterkunde bij de opleiding Engels. Daarvoor gaf hij vier jaar les aan de Hebrew University van Jeruzalem in Israël. Hij verzorgde voor hovo onder meer cursussen over Harold Pinter, Geoffrey Chaucer en de Engelse Romantic Poets.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 33

Schrijvende artsen ii

letteren

Waarom worden artsen schrijvers?

33

Opvallend veel artsen, zo lijkt het, zijn als schrijver van romans of als dichter bekend geworden. In Nederland bijvoorbeeld Simon Vestdijk, Rutger Kopland, Jan Slauerhoff of M. Vasalis. In deze cursus gaan we naar verklaringen zoeken waarom artsen zich ontpoppen als schrijver of dichter. We doen dat door romans van negen schrijvende artsen te bespreken in het licht van hun biografie.

De onderstaande schrijvers en hun romans of poëzie worden besproken.

Anton Tsjechov Simon Vestdijk Jan Slauerhoff & M. Vasalis Lorenç Villalonga Antonio Lobo Antunes Irvin Yalom Chris Adrian Uwe Tellkamp

Een keuze uit zijn verhalen* De dokter en het lichte meisje Een keuze uit hun gedichten* Het geheime leven van Toni de Bearn Reis naar het einde De Schopenhauerkuur Midzomernacht De Toren

In 2017 is de eerste cursus over dit onderwerp gegeven, maar deze cursus staat open voor alle belangstellenden. Het is de bedoeling dat deze cursus nog een aantal keren gegeven gaat worden, met telkens acht of negen nieuwe schrijvende dokters. docenten

Prof. dr. Arko Oderwald is verbonden aan de Afdeling Huisartsgeneeskunde en Ouderengeneeskunde, VUmc. Er zijn enkele gastcolleges van drs. Aafke de Groot (arts ouderengeneeskunde VUmc) en drs. Coes Delprat (arts voortplantingsgeneeskunde VUmc).

onderwijsvorm

8 hoorcolleges met veel ruimte voor inbreng van de cursisten dag en tijd

vrijdag, 13.30 – 16.30 uur cursuscode

V355-18vj data

26 januari t/m 23 maart 2018 geen college op 16 maart cursusprijs

H 224 studiebelasting

Van de deelnemers wordt verwacht dat zij de boeken lezen, zo mogelijk voorafgaand aan de colleges. De belasting zal afhangen van het boek en individuele omstandigheden. literatuur

De boeken zijn in principe verkrijgbaar, eventueel tweedehands via boekwinkeltjes.nl.

Meer informatie over de verhalen en poëzie (*) via een speciaal aangemaakte dropbox. overige informatie

Circa 4 weken voor aanvang ontvangt u een e-mail met de link naar de dropbox. Daar vindt u het cursusmateriaal en de volgorde van de colleges. Toegang tot internet is noodzakelijk voor het volgen van deze cursus. uiterste aanmelddatum

19 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:45 Pagina 34

leergang Westerse muziekgeschiedenis

34 inschrijving

Alle cursussen vinden plaats op donderdagmiddag. Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen, dus deelname staat open voor alle belangstellenden.

Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier uiterlijk binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is. docent

Drs. Frans Jansen (musicoloog) studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht.

Sinds 2007 verzorgt hij talloze cursussen aan diverse hovo’s in Nederland. Zie ook achterdenoten.nl

De geschiedenis van de westerse muziek beslaat ongeveer 2000 jaar.

Voor vele muziekliefhebbers is ze een onoverzichtelijk doolhof van stijlen, namen en composities. Deze nieuwe leergang biedt overzicht en inzicht: wanneer de muziekgeschiedenis chronologisch wordt doorlopen, blijkt echter al snel hoe de muziek zich sinds de vroege middeleeuwen op een logische manier heeft ontwikkeld, om via renaissance, barok, classicisme en romantiek uiteindelijk aan te komen in onze eigen tijd. Voortbouwend op datgene wat er al is, juist radicaal brekend met geëffende paden, soms toch weer teruggrijpend op vervlogen stijlen en technieken – de muziekgeschiedenis vertelt een uniek, samenhangend verhaal.

In deze zevendelige leergang van elk acht colleges staat de ontwikkeling van de westerse muziekgeschiedenis centraal. Uitgangspunt is de evolutie door de eeuwen heen van zowel de geestelijke als de seculiere genres. De grote componisten en hun meesterwerken, uit wat later de ‘canon van de klassieke muziek’ is gaan heten, zijn hierbij de klinkende illustraties. Daarnaast bieden de maatschappelijke, religieuze en filosofische context een vollediger beeld van de plaats die muziek in de verschillende tijden heeft ingenomen en hoe zij gewaardeerd werd. Ook andere buitenmuzikale invloeden van onder meer de Klassieke Oudheid, de literatuur en niet-westerse culturen zijn vaak doorslaggevend geweest in het denken over en het componeren van muziek.

Uiteraard is in de leergang ook aandacht voor de structuur en opbouw van de muziek. Ook die veranderden geleidelijk met de tijd en zijn daarom onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de ‘klassieke muziek’. opbouw en planning

i

ii

iii

iv

v

vi

vii

Oudheid en middeleeuwen (tot circa 1400): Gregoriaans, vroege polyfonie, troubadours en minnezangers (Von Bingen, Marchaut, Landini) – najaar 2017 Renaissance (1400–1600): Franco-Vlaamse polyfonie, Reformatie en Contra-reformatie, madrigalen, lied- en dansvormen (Desprez, Obrecht, Ockeghem, Lasso, Palestrina) – voorjaar 2018 Barok en classicisme I (1600–1800): opera, cantate, oratorium, sonate, concerto grosso (Monteverdi, Schütz, Buxtehude, Lully, Purcell) – najaar 2018 Barok en classicisme II (1600–1800): opera, cantate, orarorium [voortzetting], klassieke symfonie, soloconcert, strijkkwartet (Bach, Händel, Vivaldi, Telemann/Gluck, Haydn, Mozart) – voorjaar 2019 Romantiek i (1800–1910): symfonie, kamermuziek, piano, opera, lied (Beethoven, Schubert, Schumann, Mendelssohn, Chopin, Rossini, Berlioz) – najaar 2019 Romantiek ii (1800–1910): symfonie, opera [voortzetting], symfonisch gedicht, orkestlied, nationalistische muziek (Liszt, Wagner, Verdi, Dvořák, Tsjaikovski, Brahms, Bruckner, Mahler, R. Strauss) – voorjaar 2020 20e en 21e eeuw: atonaliteit, serialisme, Neoclassicisme, minimal music, elektronische muziek (Schönberg, Stravinsky, Bartók, Sjostakovitsj, Reich, Stockhausen, Boulez) – najaar 2020

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 35

Westerse muziekgeschiedenis ii

leergang

De renaissance (vijftiende en zestiende eeuw)

muziekwetenschap 35

Hoewel de muziek van de renaissance grotendeels voortkwam uit de middeleeuwen, verandert er veel in de vijftiende en zestiende eeuw. In dit tweede deel van de leergang Westerse muziekgeschiedenis zien we hoe gaandeweg nieuwe muzikale structuren ontstaan in de vorm van complexe, meerstemmige composities. Centraal staat een groep componisten uit de Lage Landen en Noord-Frankrijk die met deze ingewikkelde stijl carrière maakt aan de belangrijkste cultuurcentra in Italië.

Tot deze zogeheten Franco-Vlaamse polyfonisten behoren illustere personen als Obrecht, Ockeghem en Willaert. Onbetwist hoogtepunt wordt bereikt met de ingenieuze werken van Josquin Desprez.

Mis en motet zijn nog altijd de toonaangevende religieuze genres, maar komen begin zestiende eeuw onder druk te staan tijdens de reformatie.

Kerkhervormer Luther introduceert het koraal en de kerkmuziek krijgt er een nieuwe dimensie bij.

Daarnaast wint het seculiere repertoire aan terrein. Vele liederen (zoals chanson en ballade) en madrigalen, vaak met literair hoogstaande teksten, klinken in de residenties van koningen, adel en intellectuelen. De werken van Lasso en Gesualdo schrijven geschiedenis.

Nieuw in deze tijd is de opmars van zuiver instrumentale muziek. Door de ontwikkeling van legio instrumenten zien stukken voor zowel soloals ensemblespel het levenslicht, vaak met uiteenlopende dansvormen als uitgangpunt.

Eind zestiende eeuw loopt de renaissance ten einde met de uitbundige stijl van Palestrina. Nieuwe esthetische idealen dienen zich aan, die gaan over expressie, emotie en contrasten in de muziek. Onder leiding van Monteverdi komt veel van de voorbije tweehonderd jaar ter discussie te staan en wordt de barok ingeluid.

onderwijsvorm

8 hoorcolleges dag en tijd

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V431-18vj data

15 februari t/m 12 april 2018 geen college op 29 maart cursusprijs

H 224 studiebelasting

circa 2 uur zelfstudie per week literatuur

De cursusinhoud kan, samen met alle muziekfragmenten, naderhand gratis worden gedownload van de website van de docent (achterdenoten.nl). literatuursuggestie

Donald J. Grout en Claude V. Palisca, Geschiedenis van de Westerse muziek (alleen antiquarisch verkrijgbaar), of de onlangs vernieuwde Engelse versie (zie hovo.vu.nl voor meer informatie). overige informatie

De cursus wordt rijkelijk geïllustreerd met luisterfragmenten uitgevoerd door gespecialiseerde musici van deze tijd. docent

Drs. Frans Jansen (zie pagina 34)

Zie pagina 34 voor meer informatie over de leergang Westerse muziekgeschiedenis, planning, deelname en voorrang op inschrijving. uiterste aanmelddatum

8 februari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 36

muziekwetenschap

Harmonieleer ii

onderwijsvorm

Bent u enthousiast over harmonieleer en wilt u meer weten? Marcel Zwitser geeft speciaal voor deelnemers aan de cursus Harmonieleer i komend voorjaar de vervolgcursus Harmonieleer ii.

36

10 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V425-18vj data

6 februari t/m 17 april 2018 geen college op 13 maart cursusprijs

H 295 (incl. syllabus t.w.v. H 15) maximum aantal

30 deelnemers studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Robijn Tilanus, KWINTessens. Een praktische benadering van de harmonieleer via improviseren aan de piano.

Amsterdam: Broekmans & Van Poppel, 2008 geprinte syllabus uiterste aanmelddatum

Nadat in de cursus Harmonieleer i de opbouw van de samenklanken is behandeld, komen we in deze vervolgcursus toe aan de meer complexe zaken, zoals modulatie (toonsoortverandering) en incidentele veranderingen in basisakkoorden om speciale effecten te krijgen. Dit zijn de middelen die componisten gebruiken om spanning in hun werken te brengen, zodat het publiek geboeid blijft. Wie deze cursus doorloopt en tot een goed einde brengt, moet daarna in staat zijn een koraal van Bach of een nocturne van Chopin te analyseren. Zeker voor degene die zelf koralen van Bach zingt (bijvoorbeeld in uitvoeringen van de passies) of nocturnes van Chopin op piano speelt, zal het heel verhelderend zijn het harmonische proces in de uit te voeren werken op eigen kracht te kunnen doorzien. deelname

U kunt zich alleen aanmelden als u de cursus Harmonieleer i hebt gevolgd, waarbij deelnemers uit 2017 voorrang hebben boven cursisten die de cursus in het najaar 2016 hebben gevolgd, mits hun aanmelding binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen.

23 januari docent

Dr. Marcel Zwitser (1970) studeerde muziektheorie en muziekgeschiedenis, doceert muziek- en cultuurgeschiedenis aan de Schumann Akademie (sinds 1998) en aan diverse hovo’s (sinds 2000). In 2012 promoveerde hij aan de Universiteit van Utrecht op een interdisciplinair onderzoek in muziekwetenschap en systematische theologie en sindsdien doceert hij de cursus Christian Scripture, Doctrine and Interpretation aan de University College Roosevelt, het internationale Honors College van de Universiteit Utrecht in Middelburg.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 37

Olivier Messiaen

muziekwetenschap

Het schone brengt eeuwige vreugde 37

Waren Claude Debussy en Maurice Ravel de grootste Franse componisten in de eerste helft van de twintigste eeuw, er is vrijwel geen discussie dat Olivier Messiaen (1908–1992) in de tweede helft van de afgelopen eeuw de meest eminente muzikale persoonlijkheid in Frankrijk is geweest. Zijn honderdste geboortejaar werd in 2008 onder meer gevierd met een reeks Messiaen-concerten in het Concertgebouw in Amsterdam.

Messiaen, die decennia doceerde aan het conservatorium van Parijs – en daar onder meer latere kopstukken als Pierre Boulez, Karlheinz Stockhausen en Iannis Xenakis onder zijn hoede had – en bijna zestig jaar lang wekelijks liturgieën begeleidde op het orgel van de Église de Sainte Trinité, liet een indrukwekkend en veelzijdig oeuvre na. Als virtuoos organist schreef hij veel voor zijn eigen instrument, waaronder grote cycli als La Nativité du Seigneur (De geboorte van de Heer; 1935) en Livre du Saint Sacrement (Boek van het Heilig Sacrement; 1984). Tot zijn vroegste pleitbezorgers behoorde de pianiste Yvonne Loriod, die bij hem studeerde en die uiteindelijk met Messiaen zou trouwen. Voor haar schreef hij praktisch alle pianowerken en pianopartijen in grotere composities. Messiaens oeuvre culmineert in de opera Saint François d’Assise (de heilige Franciscus van Assisi; 1983), wat een van de werken is waarin Messiaens grote voorliefde voor vogelzang is te beluisteren.

In deze overzichtscursus zal de ontwikkelingsgang van Olivier Messiaen worden uiteengezet. Deze wordt geïllustreerd door representatieve composities, aangevuld met werken van componisten die invloed op hem uitoefenden of die hij zelf beïnvloedde. docent

Dr. Marcel Zwitser (1970) studeerde muziektheorie en muziekgeschiedenis, doceert muziek- en cultuurgeschiedenis aan de Schumann Akademie (sinds 1998) en aan diverse hovo’s (sinds 2000). Sinds zijn promotie in 2012 doceert hij de cursus Christian Scripture, Doctrine and Interpretation aan de University College Roosevelt in Middelburg.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag, 14.00–16.30 uur cursuscode

V432-18vj data

6 februari t/m 17 april 2018 geen college op 13 maart cursusprijs

H 292 (incl. syllabus t.w.v. H 12) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

geprinte syllabus uiterste aanmelddatum

23 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 38

filosofie

Oosterse filosofie: van Veda’s tot zen

onderwijsvorm

Azië heeft een lange filosofische traditie. Deze wordt in het Westen nogal eens als zweverig afgedaan. Toch heeft het continent een grote verscheidenheid aan filosofen voortgebracht, van wie velen nuchter en logisch denken hoog in het vaandel hadden.

In deze cursus maakt u kennis met het belangrijkste wijsgerige gedachtegoed van Oost- en Zuid-Azië, niet alleen in de vorm van hoorcolleges, maar ook door bronteksten te lezen en te bespreken. Aan bod komen de vedische traditie en de orthodoxe filosofische scholen van het hindoeïsme in India. Welke verklaringen bieden zij voor het bestaan van de kosmos? En wat is hun kijk op de mens, het leven en de dood?

Het boeddhisme hanteert begrippen die ook in het hindoeïsme belangrijk zijn, zoals reïncarnatie, karma en verlichting. Het heeft hier echter een eigenzinnige draai aan gegeven. Invloedrijk is de boeddhistische filosoof Nagarjuna, die stelde dat ‘leegte’ de ware aard van de mens én het universum is.

We bestuderen ook het confucianisme. Kennis over deze traditie zal u inzicht geven in de manier waarop de Chinese samenleving functioneert. Maar in het Rijk van het Midden is ook het taoïsme van grote invloed: de soms raadselachtige teksten van Laozi en Zhuangzi propageren innerlijke vrijheid, en harmonie van mens en natuur.

De cursus zou niet compleet zijn zonder de typisch Chinese versie van het boeddhisme, genaamd chan, en haar Japanse variant: zen. We bestuderen het gedachtegoed van Huineng en Dogen. Ook zullen we aandacht besteden aan koans: zen-paradoxen bedoeld om het discursieve denken te doorbreken.

38

10 hoorcolleges met veel ruimte voor interactie dag en tijd

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V164-18vj data

8 februari t/m 19 april 2018 geen college op 1 maart cursusprijs

H 295 (incl. syllabus t.w.v. H 15) maximum aantal

30 deelnemers studiebelasting

enkele uren per week literatuur

geprinte syllabus uiterste aanmelddatum

25 januari

docent

Drs. Victor Melenhorst studeerde filosofie en Chinees in Amsterdam, Leiden en Peking. Hij woonde en werkte vele jaren in diverse Aziatische landen. Hij verzorgde als kenner van de Chinese cultuur lange tijd trainingen aan het Koninklijk Instituut voor de Tropen (kit) en geeft voor diverse instellingen (waaronder hovo) cursussen filosofie. Ook is hij gediplomeerd mindfulnesstrainer (Hogeschool Utrecht).

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 39

De tragische held

filosofie

39

Het Griekse denken wordt gekenmerkt door tegenstellingen, zoals die tussen het Apollinische en het Dionysische. De oude Grieken hadden een heel eigen bewustzijn van de waarde van welhaast bovenmenselijke prestaties, dat echter samenging met het bewustzijn van de eindigheid en zelfs futiliteit van het menselijke streven. Die twee ontmoeten elkaar in wat de ‘tragische held’ kan worden genoemd, dit in contrast met wat we over de Griekse goden kunnen zeggen: zij presteren veel, maar door hun onkwetsbaarheid hebben de goden niets tragisch.

De tragische held daarentegen begint aan zijn onderneming in het bewustzijn dat hij (bijna) geen kans heeft om het er levend van af te brengen. Dat doet hij dan ter wille van een zaak die zozeer verheven is boven zijn eigen beperkte leven, dat hij er desnoods zijn leven voor wil opofferen. Zulke tragische helden treffen we aan bij Homerus, maar ze figureren bijvoorbeeld ook in bepaalde treurspelen (vooral bij Sophokles, maar op een ingewikkelde manier ook in de Medea van Euripides). Over dit samengaan van een heldenmotief en een tragisch motief gaat deze cursus. Er worden in ieder geval teksten gelezen van Homerus en van Sophocles (Antigone) en Euripides (Medea), waarbij docent en cursisten samen het thema actief onderzoeken. docent

Prof. dr. Frans Jacobs heeft wijsbegeerte gestudeerd in Leuven en is emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Universiteit van Amsterdam.

onderwijsvorm

10 hoor- en werkcolleges dag en tijd

dinsdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V463-18vj data

30 januari t/m 10 april 2018 geen college op 27 februari cursusprijs

H 280 maximum aantal

30 deelnemers studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Euripides, Medea / Bakchanten, vert. Gerard Koolschijn, Athenaeum, isbn 9789025367282 en Sofokles, Oidipous / Antigone, vert. Gerard Koolschijn, Singel Uitgeverijen, Athenaeum, isbn: 9789025305727. Andere teksten worden digitaal ter beschikking gesteld. uiterste aanmelddatum

23 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 40

filosofie

De wereld van Comenius

onderwijsvorm

De Tsjechisch-Nederlandse geleerde Jan Amos Comenius (1592–1670) is de naamgever van onder meer scholen, Europese uitwisselingsprogramma’s en van de prestigieuze Comeniusleergang. Weinig mensen weten echter nog wie deze creatieve, vooruitstrevende denker was, kind van twee culturen en bruggenbouwer pur sang. Zijn denken is verrassend actueel en verfrissend. Een van de redenen daarvoor is dat hij, ondanks een zoektocht naar alomvattende wijsheid, wars is van pretenties. Hij blijft dicht bij het leven van alledag: juist het alledaagse leven bergt naar zijn idee de beginselen van wijsheid in zich en biedt de inspiratie voor zijn filosofie. Die heeft als alomvattend doel: het bevorderen van samenwerking tussen verschillende culturen, wetenschappen en godsdiensten. Het vernieuwen van het onderwijs en de samenleving zijn onderdeel daarvan.

Ook de onderwerpen waarover hij schrijft en die tijdens de cursus aan bod komen, zijn nog even relevant als in de zeventiende eeuw: Beginselen van levenswijsheid en levenskunst; Tolerantie en solidariteit; Vluchteling en vriendschap; en Onderwijs en duurzame vrede.

Comenius’ denken is niet alleen toekomstgericht, maar zijn manier van denken laat ook zien dat het mogelijk is de toekomst te openen. Hij laat zien hoe we mogelijkheden in het menselijk leven niet onbenut hoeven te laten. Wie met een boek van hem begint, komt voor verrassingen te staan. Hij neemt je mee langs denkwegen met onvermoede vergezichten en je weet niet waar je uitkomt.

40

6 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V101-18vj data

7 februari t/m 21 maart 2018 geen college op 28 februari cursusprijs

H 168 maximum aantal

30 deelnemers studiebelasting

enkele uren per week (naar eigen inzicht) aanbevolen literatuur

H.E.S. Woldring, Jan Amos Comenius. Zijn leven, missie en erfenis. Budel: Damon, 2014 H.E.S. Woldring, De pansofie van Comenius. Zijn zoektocht naar allesomvattende wijsheid.

Budel: Damon, 2016 Enkele losse teksten uiterste aanmelddatum

31 januari

docent

Prof. dr. Henk Woldring is emeritus hoogleraar politieke filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 41

Filosofie van de Verlichting iii

leergang filosofie

Democratische Verlichting 41

De spanning tussen geloof en rede betreft een kernthema van de westerse wijsbegeerte. Het conflict kwam tot een ongekende uitbarsting in het tijdperk van de Verlichting – ruwweg de zeventiende en de achttiende eeuw. Verlichtingsdenkers namen niet langer genoegen met de aloude filosofische en religieuze denkbeelden, maar daagden deze zienswijzen voor het gerechtshof van de rede. Zij uitten scherpe kritiek op de invloed van traditionele wijsgerige, kerkelijke en politieke autoriteiten op maatschappij en wetenschap, en benadrukten het belang van tolerantie, autonomie, vrijheid van meningsuiting en godsdienst, en scheiding van kerk en staat. De Verlichting wordt sindsdien beschouwd als de kraamkamer van moderne westerse waarden en de indertijd ontwikkelde ideeën zijn onverminderd relevant en actueel.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

zaterdag, 11.30–14.00 uur cursuscode

V468-18vj data

27 januari t/m 14 april 2018 geen college op 10 februari en 10 maart cursusprijs

H 280 In een driedelige leergang over de filosofie van de Verlichting schenken we aandacht aan de originele opvattingen die in deze periode door tal van vermaarde en minder bekende denkers zijn bepleit. Daarbij zullen de respectievelijke delen van de magistrale en alom geprezen trilogie over de Verlichting van de gerenommeerde historicus Jonathan Israel als leidraad fungeren.

Dit derde en afsluitende deel van de leergang staat in het teken van de woelige filosofische en politieke ontwikkelingen in Europa gedurende de tweede helft van de achttiende eeuw. We bestuderen de tegenstellingen tussen radicale en gematigde Verlichtingsdenkers en concentreren ons daarbij op enkele bepalende kopstukken uit dit tijdvak, zoals Diderot, Rousseau, Hume en Kant. Daarnaast komt de relatie tussen de Verlichting en de Franse en Amerikaanse revoluties aan bod, alsmede de doorwerking van Verlichtingsideeën in hedendaagse opvattingen over democratie en mensenrechten. docent

Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde onder andere filosofie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit te Groningen. Momenteel is hij werkzaam als zelfstandig onderzoeker en docent filosofie. Sinds 1996 verzorgt hij colleges voor meerdere hovoinstellingen.

studiebelasting

circa 7 uur zelfstudie per week literatuur

J.I. Israel, Democratische Verlichting, Uitgeverij van Wijnen, 2013 e.v. of J.I. Israel, Democratic Enlightenment, Oxford University Press, 2011 e.v. Het boek fungeert als leidraad en zal gezien de omvang en het encyclopedische karakter ervan niet volledig (kunnen) worden besproken. Het is daarom beslist raadzaam, maar niet verplicht om het werk aan te schaffen. overige informatie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Filosofie van de Verlichting, maar staat open voor alle belangstellenden, al is filosofische voorkennis wel noodzakelijk. uiterste aanmelddatum

21 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 42

leergang Filosofiegeschiedenis

42 docent

Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde onder andere filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen.

Momenteel is hij werkzaam als zelfstandig onderzoeker en docent filosofie. Sinds 1996 verzorgt hij colleges voor meerdere hovo-instellingen.

Wie zich wil verdiepen in de geschiedenis van de filosofie, dreigt gemakkelijk te worden overweldigd door een intimiderende hoeveelheid namen, stromingen en begrippen. De achtdelige leergang Filosofiegeschiedenis maakt u wegwijs in de westerse wijsbegeerte door een helder en gedegen overzicht te bieden van de talrijke en originele zienswijzen die gedurende vijfentwintig eeuwen door vermaarde denkers zijn ontwikkeld. De reeks colleges beoogt een grondige kennismaking met de invloedrijkste wijsgeren, de voornaamste stromingen, de beroemde debatten en de centrale begrippen uit de fascinerende geschiedenis van de westerse filosofie vanaf de klassieke oudheid tot aan de hedendaagse tijd. Daarbij zal niet alleen aandacht worden geschonken aan individuele kopstukken, maar ook worden gewezen op overkoepelende verbanden. Door de grote vragen van de wijsbegeerte en de uiteenlopende antwoorden die daarop door gezaghebbende denkers zijn gegeven te bestuderen, krijgt u inzicht in de ontwikkelingen, de tegenstellingen en de diepere samenhang die de filosofiegeschiedenis kenmerken. opzet leergang Filosofiegeschiedenis

deel i deel ii deel iii deel iv deel v deel vi deel vii deel viii

De antieke wijsbegeerte (najaar 2017) De Romeinse en Patristische filosofie (voorjaar 2018) De middeleeuwse wijsbegeerte (najaar 2018) De filosofie van de Renaissance (voorjaar 2019) De filosofie van de Verlichting (najaar 2019) De 19e-eeuwse wijsbegeerte (voorjaar 2020) De hedendaagse filosofie (1) (najaar 2020) De hedendaagse filosofie (2) (voorjaar 2021)

Bijzondere voorkennis van filosofie is niet vereist, de leergang staat open voor alle belangstellenden. De cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen.

Op dinsdagmiddag wordt altijd een cursus rond een klassiek werk aangeboden dat past binnen de periode uit de leergang die in dat semester plaatsvindt. planning en inschrijving

Alle delen van de leergang vinden plaats op dinsdagavond. Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daaropvolgende cursus, mits uw aanmeldformulier uiterlijk twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 43

Filosofiegeschiedenis ii

leergang filosofie

De Romeinse en Patristische filosofie 43

Zoals op talloze andere terreinen betoonden de Romeinen zich wat betreft hun wijsgerige opvattingen dankbare erfgenamen van de Griekse beschaving. De gevestigde Griekse filosofische scholen en tradities vonden in het snel expanderende Romeinse wereldrijk een nieuw onderkomen. De bestaande indeling in Academici (aanhangers van Socrates en Plato), Peripatetici (aanhangers van Aristoteles), sceptici en stoïcijnen bleef eeuwenlang onaantastbaar en werd, met name door Cicero, bij de Romeinen geïntroduceerd. Daarbij kwam de nadruk in nog sterkere mate te liggen op de relevantie van de wijsbegeerte voor het praktische leven en het bereiken van gemoedsrust. Vooral het Stoïcisme beleefde hoogtijdagen in de eerste twee eeuwen van onze jaartelling.

In de derde eeuw zette een nieuwe uitleg van de ideeën van Plato door Plotinus de toon en begon de opmars van het zogenaamde Neoplatonisme. Deze stroming werd gedurende de patristiek (het tijdperk van de kerkvaders) – en met name dankzij het overweldigende optreden van Aurelius Augustinus – op originele wijze geïntegreerd in het christelijke geloof, dat vanaf de keizerlijke erkenning in de vierde eeuw aan een ware zegetocht begon en zich zou ontwikkelen tot de bepalende religieuze en wijsgerige macht gedurende vele volgende eeuwen. Daarbij streefde men er tevens naar de verhouding tussen rede en geloof opnieuw te doordenken, waarmee de grondslag was gelegd voor het centrale vraagstuk van de aansluitende middeleeuwen.

In tien hoorcolleges worden onder meer de volgende Romeinse wijsgeren en stromingen besproken: Cicero, Seneca, Epictetus, Marcus Aurelius, Plotinus en het Neoplatonisme, de vroege kerkvaders, Augustinus en Boëthius. docent

Drs. Arend Klaas Jagersma (zie pagina 42)

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

dinsdag, 18.15–20.45 uur cursuscode

V467-18vj data

6 februari t/m 17 april 2018 geen college op 13 maart cursusprijs

H 280 studiebelasting

circa 1 uur zelfstudie per week literatuur

H.J. Störig, Geschiedenis van de filosofie, Spectrum, 2010 A. Gottlieb, De droom der rede, Ambo/Anthos, 2016 overige informatie

Zie pagina 42 voor meer informatie over de leergang Filosofiegeschiedenis, planning, deelname en voorrang op inschrijving. uiterste aanmelddatum

30 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 44

filosofie

De Dialogen van Seneca

onderwijsvorm

Lucius Annaeus Seneca staat bekend als een van de meest prominente Romeinen uit de vroege keizertijd. Geboren in Cordoba beproefde hij na een studie in de retorica in Rome zijn geluk als schrijver. Hij las en bewonderde Cicero en Vergilius en deelde hun verering van het Latijn boven het Grieks. Daarnaast raakte hij betrokken bij en uiteindelijk verstrikt in de Romeinse politiek. Als opvoeder van de latere keizer Nero ontwikkelde hij zich aanvankelijk tot diens belangrijkste raadgever en vertrouwenspersoon en vervulde hij zelfs enige tijd het ambt van consul, de hoogste politieke functie na de keizer. Die eervolle betrekking bood echter geen blijvende bescherming tegen de waan van Nero, die hem uiteindelijk op beschuldiging van betrokkenheid bij een moordcomplot in 65 n.Chr. tot zelfmoord dwong.

44

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V466-18vj data

6 februari t/m 17 april 2018 geen college op 13 maart cursusprijs

H 280 studiebelasting

circa 3 uur zelfstudie per week literatuur

Seneca, Dialogen, Boom, 2006 uiterste aanmelddatum

30 januari

Zijn grootste roem vergaarde Seneca als filosoof. Hij groeide uit tot een van de voornaamste representanten van de stoĂŻcijnse wijsbegeerte. In talloze om hun fraaie stijl geprezen opstellen en brieven zet hij op toegankelijke wijze de beginselen van de Stoa uiteen, om de mensen aldus tot inzicht, wijsheid, onverstoorbaarheid en duurzaam geluk aan te sporen. Daarbij komt het bovenal aan op het beheersen van emoties, die de heilzame werking van de rede ondermijnen, de verzoening met de onvermijdelijke gang der dingen belemmeren en verhinderen dat we kunnen loskomen van allerhande vormen van angst (met name die voor de dood). Een befaamde proeve van zijn schrijverschap en levenskunst vormt de als Dialogen bekendstaande verzameling van twaalf opstellen die handelen over de centrale vragen van het leven. docent

Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde onder andere filosofie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit te Groningen. Momenteel is hij werkzaam als zelfstandig onderzoeker en docent filosofie. Sinds 1996 verzorgt hij colleges voor diverse hovoinstellingen.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 45

John Stuart Mill: On Liberty

filosofie

45

Ruim 150 jaar geleden verscheen On Liberty van John Stuart Mill. Het boek is een levende, actuele klassieker, van belang voor tal van vraagstukken van vandaag. De speciale aandacht voor On Liberty is gerechtvaardigd vanwege de actuele kwesties die Mill op de agenda zet en waaraan hij fundamentele bijdragen levert – zijn boek wordt nog steeds vaak gelezen.

In de cursus gaan we in op: – De verhouding individu – samenleving en de vraag naar de rechtvaardiging van de macht van de samenleving over het individu.

– De vrijheid van meningsuiting die Mill, als vrijheid van denken en spreken, maximale ruimte wil geven.

– De verhouding tussen wat we kennen als ‘negatieve’ vrijheid en ‘positieve’ vrijheid en hun beider belang.

– De waarde van het menselijk individu en het belang van het tot ontwikkeling brengen van de individuele persoonlijkheid.

– De praktische toepassingen van Mills opvatting van vrijheid op het gebied van zedelijkheid, godsdienst, de grenzen aan (in)tolerantie.

– Het belang van onderwijs, ontwikkeling, Bildung, beschaving.

– De hedendaagse discussie over zaken als vrijheid van meningsuiting, niveau van geuite meningen, zelfbeschikking, euthanasie, tolerantie, democratie, referendum, het zijn allemaal zaken die gaan over vrijheid.

Uiteraard wordt het denken van Mill verbonden met zijn persoon, de tijd waarin hij leefde en zijn wijsgerige wortels, maar het accent ligt op zijn betekenis in actuele discussies. docent

Dr. Ton Vink is filosoof (ninewells.nl). Hij schreef een proefschrift over de Schotse filosoof David Hume en is zowel theoretisch als praktisch betrokken in de discussie rond een zelf beschikt levenseinde.

onderwijsvorm

6 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

donderdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V470-18vj data

1 maart t/m 5 april 2018 cursusprijs

H 168 studiebelasting

circa 1 à 2 uur per week literatuur

J.S. Mill, Over Vrijheid, Uitgeverij Boom, of in het Engels, On Liberty. Eerdere edities mogen ook.

Studiemateriaal (digitaal). uiterste aanmelddatum

22 februari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 46

filosofie

Het leven als reis

onderwijsvorm

Het leven als reis is in de geschiedenis van het westerse denken de meest klassieke verbeelding van de zoektocht naar de zin van het leven. Van Odysseus’ omzwervingen via de Pelgrimsreis van John Bunyan tot en met de recente bestseller van Pascal Mercier Nachttrein naar Lissabon: telkens opnieuw wordt het leven afgebeeld als een reis die de mens moet ondernemen om een zinvol leven te leiden. De reismetafoor staat centraal in deze reeks filosofische colleges over de moderne levensloop:

46

10 hoorcolleges (beperkte mogelijkheid tot discussie) dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V469-18vj data

7 februari t/m 18 april 2018 geen college op 28 maart cursusprijs

H 297 (incl. reader t.w.v. H 17) studiebelasting

gemiddeld 2 uur per week literatuur

geprinte reader uiterste aanmelddatum

24 januari

college 1 Het leven als reis: een metafoor voor de levensloop. college 2 De oerreis van Odysseus en hoe deze doorwerkt in de westerse literatuur. Waarom gaan moderne mensen nog steeds op pelgrimage? college 3 Het reisverhaal: actuele filosofie en psychologie van narratieve identiteit (o.a. Dan McAdams, William Randall, Martha Nussbaum en Charles Taylor). college 4 De koers van de reis en het reisplan. Over motivatie en willen bij Nietzsche, Arendt en Bieri (Pascal Merciers Nachttrein naar Lissabon) college 5 Tijdreizen: over temporele identiteit in ‘vloeibare tijden’ (Bauman en Rosa). Hoe het laatmoderne leven bedreigd wordt door versnellingen (en: is ontsnapping mogelijk?). college 6 De reisleider. Over voorbeeldfiguren en leiders. college 7 Maakt reizen wijzer? Erikson en Neiman: twee visies op volwassen worden. college 8 De oosterse reis. DAO, mindfulness en de oosterse levensvisie.

Bespreking van De Weg van Michael Puett. college 9 Land in zicht. De kunst van het ouder worden; behoud of verlies van zelfrespect. Over de vele vormen van menselijke waardigheid (Peter Bieri) college 10 Reis naar de nacht. Ars moriendi: zelfbeschikking, tragiek en dementie. docent

Prof. dr. Joep Dohmen is emeritus hoogleraar wijsgerige en praktijkgerichte ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek. Momenteel is hij lector Bildung aan de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (htf).

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 47

Markus Gabriel: Waarom we vrij zijn als we denken

filosofie

47

Markus Gabriel is de snel rijzende ster in de hedendaagse Duitse filosofie. Met zijn boek Waarom we vrij zijn als we denken begeeft hij zich naar de filosofische kern van het debat rondom bewustzijn en vrije wil. Wie zijn wij en wat is dat, dat we ‘ik’ noemen? Wat is onze geest en is er een verschil tussen geest en de opslag van onze herinneringen? Als je stelt dat je persoonlijkheid bestaat uit opgeslagen herinneringen, wat zijn we dan meer dan een veredelde usb-stick?

Gabriel schrijft leuk en pakkend. Titels van hoofstukken zoals ‘Oedipus en het pak melk’ suggereren dat hij zich op het populairwetenschappelijke vlak begeeft. Maar vergis u niet: in de uiteenzetting van zijn visie op het bewustzijn en de mens verhoudt hij zich tot bijna de gehele westerse filosofiegeschiedenis.

Gabriel betoogt dat we wel degelijk afwijken van dieren, dat we een vrije wil hebben en geen usb-stick zijn. Hij stelt dat we door onze biologie en cultuur juist verantwoordelijke wezens zijn geworden: we ontwikkelen concepten over onszelf, die vervolgens de werkelijkheid beïnvloeden waarvan we deel uitmaken. Dit noemt Gabriel ‘nieuw realisme’. Volgens hem moeten we ons realiseren dat we én afhankelijk zijn van onze biologie en cultuur, én ruimte hebben om bewuste keuzes te maken. De vrije wil bestaat dus wel, maar dan wel voor de mens die zelfkennis en kennis van de wereld heeft. In de complexiteit van deze wereld, die ons individuele begrip te boven gaat, biedt Gabriel met zijn nieuw realisme een antwoord op de vraag hoe te leven. docenten

Drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer werken als filosoof vanuit hun eigen praktijk ‘Maieutiek’. Ze zijn beiden afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen. Petra Bolhuis is daarnaast afgestudeerd als orthopedagoog. Ze geven al geruime tijd cursussen voor hovo.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

maandag, 10.15–13.00 uur cursuscode

V464-18vj data

29 januari t/m 16 april 2018 geen college op 26 februari en 2 april cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Markus Gabriel, Waarom we vrij zijn als we denken (2016), Boom 2016 isbn 9789089538727, H 24,90 overige informatie

Enige voorkennis van de westerse filosofie is noodzakelijk om deze cursus goed te kunnen volgen. uiterste aanmelddatum

22 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 48

filosofie

Hannah Arendt: Totalitarisme

onderwijsvorm

Na twee wereldoorlogen was de gedachte ‘dit nooit meer’ de basis voor een breed gedragen steun aan de democratie in Europa en Amerika.

Vandaag de dag staat de democratie echter steeds meer onder druk. Van Turkije tot Amerika zijn er politieke ontwikkelingen gaande die we nog geen tien jaar geleden voor onmogelijk hadden gehouden. Overal in Europa staan groepen op die verlangen naar een nationalistische en sterke leider. Rutger Bregman (1988) schrijft in De Correspondent: ‘Dit zijn de dertiger jaren van mijn generatie’. Kan de filosofie inzicht verschaffen in deze politieke en sociale tendensen?

Hannah Arendt deed vanaf de jaren veertig van de vorige eeuw onderzoek naar het totalitarisme. Ze vluchtte zelf uit Duitsland naar Amerika en onderzocht het totalitarisme vanuit haar persoonlijke vraag hoe het kon gebeuren dat een cultureel hoogstaand land zo snel verviel tot de meest gruwelijke dictatuur. Arendt legt een verband tussen totalitarisme en de moderne samenlevingen die alle voordelen van de techniek en verlichting kennen. Het is, zoals ze zelf zegt, een beschrijving die tot begrip moet leiden, niet bedoeld om het kwaad te vergoelijken, maar om het te herkennen wanneer het weer de kop opsteekt. Zij begreep dat we voor een werkelijk ‘dit nooit meer’ de wortels van het totalitarisme moeten onderzoeken. In de huidige crisis van de democratie geeft Arendts onderzoek inzicht in het ontstaan van totalitaire bewegingen. In deze colleges willen we ook laten zien welke handvatten ze ons geeft om te begrijpen wat zich in de actualiteit afspeelt.

48

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

maandag, 14.00–16.45 uur cursuscode

V465-18vj data

29 januari t/m 16 april 2018 geen college op 26 februari en 2 april cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Hannah Arendt, Totalitarisme Boom 2005 isbn 9789053528785 of 2017 isbn 9789024408825 (ongewijzigde herdruk in paperback) Er verschijnt een leeswijzer per college op de website maieutiek.nl uiterste aanmelddatum

22 januari

docenten

Drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer werken als filosoof vanuit hun eigen praktijk ‘Maieutiek’. Ze zijn beiden afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen op een onderzoek naar de filosofie van Hannah Arendt en Michel Foucault. Petra Bolhuis is daarnaast afgestudeerd als orthopedagoog. Ze geven al geruime tijd cursussen voor hovo.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 49

Arabische lente of Arabische winter?

sociale wetenschappen

Ontluikende democratie, weerbarstige dictatuur 49

Medio december 2010 steekt in Tunesië een straathandelaar zichzelf in brand. Vier weken later moet president Ben Ali het land verlaten en niet lang daarna treedt in Egypte president Mubarak af, op zijn beurt gevolgd door de Libische leider kolonel Gaddafi. Die zogenoemde Arabische Lente kwam als een volslagen verrassing. Burgers in de regio kwamen in opstand en autoritaire regimes vielen om. De democratie was in aantocht. Of toch niet?

Waarom zagen we dit niet aankomen? Wat hebben we over het hoofd gezien? Nog belangrijker, wat brengt de toekomst eigenlijk? Waar gaat het naartoe? Leiden revoluties altijd tot meer democratie of is dat een utopie? Wat wil de bevolking in het Midden-Oosten en wat wil het Westen? Hebben wij niet meer belang bij stabiliteit en veiligheid in de regio dan bij democratie? Wat is de relatie tussen de Arabische Lente en het ontstaan van IS (Islamitische Staat)? Hebben monarchieën (zoals Saoedi-Arabië) meer veerkracht dan republieken en is Iran democratischer dan vaak wordt voorgesteld?

De vijf hoorcolleges gaan achtereenvolgens in op de volgende vragen: (1) Waarom is het Midden-Oosten nog steeds zo ondemocratisch? (2) Waarom kwam de Arabische Lente als een volslagen verrassing, en: is het echt zo lastig om iets over de toekomst te zeggen? (3) Heeft de Arabische Lente ook bijgedragen aan het ontstaan van de Islamitische Staat? (4) Waarom komen processen van democratisering in monarchieën, bijvoorbeeld in Saoedi-Arabië, zo moeizaam op gang? (5) Klopt het dat de Islamitische Republiek Iran de minst ondemocratische staat is in de Golfregio? docent

Drs. Paul Aarts is Midden-Oostendeskundige en was ruim dertig jaar als docent internationale betrekkingen verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceert vooral over de Golfstaten, SaoediArabië in het bijzonder. Zijn nieuwste publicatie is Saoedi-Arabië. De revolutie die nog moet komen (2016, 2de editie).

onderwijsvorm

5 hoorcolleges met ruimte voor interactie dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V201-18vj data

14 maart t/m 11 april 2018 cursusprijs

H 140 studiebelasting

afhankelijk van eigen inzet literatuursuggestie

Paul Aarts et al., From Resilience to Revolt. Making Sense of the Arab Spring, wodc/UvA, 2012.

James Gelvin, The Arab Uprisings.

What Everyone Needs to Know, Oxford University Press, 2012.

Marc Lynch, The Arab Uprisings.

The Unfinished Revolutions of the New Middle East, Public Affairs, 2012. uiterste aanmelddatum

7 maart

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 50

economie

Postkapitalisme

onderwijsvorm

De neoliberale golf vanaf de jaren ’80 van de vorige eeuw heeft geleid tot een versterking van de factor kapitaal. Als gevolg hiervan zijn in veel landen bedrijfsonderdelen overgeplaatst naar goedkope-arbeid-landen, is de overgebleven arbeid geflexibiliseerd, zijn de reële lonen niet of nauwelijks gestegen en is de inkomens- en met name de vermogensverdeling steeds schever geworden. Het ziet ernaar uit dat deze ontwikkeling zich zal doorzetten. Maar nu zullen het de middenbanen zijn die door de toenemende robotisering zullen verdwijnen, waardoor de ongelijkheid in de samenleving verder zal toenemen.

Men zou mogen verwachten dat links zou profiteren van al deze problemen van het kapitalisme. Maar niets is minder waar. In feite is links in vele landen weggevaagd. In zijn boek ‘Postkapitalisme’ stelt Paul Mason dat het falen van links voornamelijk komt omdat links geen aansprekend verhaal meer heeft over de toekomst en daarmee geen oplossing heeft voor de crisis. Na een uitvoerige analyse van het kapitalisme doet hij in zijn boek een poging om tot een alternatief verhaal te komen. Daarbij ziet hij een belangrijke rol weggelegd voor een andere kant van de informatietechnologie die het mogelijk maakt vele producten gratis te produceren (Wikipedia, Android) en nieuwe vormen van arbeidsdeling te ontwikkelen buiten de markt om (deeleconomie).

In deze serie colleges gaan wij dieper in op Masons analyse van het kapitalisme en zijn schets van de contouren van een postkapitalistische samenleving.

50

10 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V621-18vj data

31 januari t/m 11 april 2018 geen college op 28 februari cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Paul Mason (2015; 2016), Postkapitalisme; een gids voor de toekomst, Amsterdam /Antwerpen, De Bezige Bij literatuursuggestie

Jeremy Rifkin (2014), The Zero Marginal Cost Society, New York, Palgrave McMillan uiterste aanmelddatum

24 januari docent

Dr. Ruud Knaack studeerde algemene economie aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij ook promoveerde op het proefschrift ‘Contradicties in socialistische planning’. Hij werkte tot zijn pensionering aan de UvA als hoofddocent ‘Comparative Economics’ en publiceerde vele artikelen en boeken, voornamelijk over de werking van de economie van voormalige communistische landen en de problemen bij hun overgang naar een markteconomie. Sinds zijn pensionering geeft hij cursussen bij hovo Amsterdam.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 51

leergang Psychologie

51

Menselijk gedrag kent ontelbaar veel varianten en wordt beïnvloed door allerlei factoren, zoals onze biologie, persoonlijkheid, de aan- of juist afwezigheid van anderen en fysieke omgevingsfactoren. Het willen verklaren van menselijk gedrag, ons gedrag, is een belangrijke menselijke motivatie. Continu proberen we gedrag te doorgronden: dat van anderen om hen beter te kunnen voorspellen en dat van onszelf om controle te hebben over wat we denken en voelen. Maar hebben we wel controle over ons eigen gedrag? Waar komt gedrag vandaan? Hoe wordt het onderzocht en wat zijn de belangrijkste bevindingen? Wat is de huidige status van eeuwenoude vraagstukken zoals het ‘nature-nurture’debat? Kun je inderdaad ziek worden van emoties? Heeft psychotherapie zin?

In deze leergang, bestaande uit zes cursussen, komen de belangrijkste thema’s in de psychologie aan bod. Met behulp van vele aansprekende en actuele voorbeelden worden de meest relevante theorieën, inzichten en ontdekkingen geïntroduceerd en uitvoerig besproken. Thematisch is de leergang in vier onderwerpen verdeeld: – algemene introductie in de psychologie (Inleiding in de Psychologie) – persoonlijkheidspsychologie (Persoonlijkheidspsychologie – Introductie en Verdieping) – relatie tussen psychologie en gezondheid (Gezondheidspsychologie en Psychologie van de emoties) – praktische toepassingen van de psychologie (Psychologie in Uitvoering) Met behulp van deze globale kapstok wordt in de zes verschillende cursussen het brede en interessante palet aan psychologische onderwerpen besproken. De leergang is bedoeld voor alle belangstellenden, er is geen voorkennis nodig. Alle cursussen zijn los van elkaar te volgen; u hoeft niet de eerdere delen te hebben gevolgd om aan de latere cursussen deel te nemen. Wie de volledige leergang afrondt, kan een bewijs van deelname aanvragen (zie website). opzet en rooster leergang Psychologie

deel i deel ii deel iii deel iv deel v deel vi

Inleiding in de Psychologie Persoonlijkheidspsychologie (1) – introductie Persoonlijkheidspsychologie (2) – verdieping Gezondheidspsychologie (voorjaar 2018, zie pagina 52) Psychologie en emoties (najaar 2018) Psychologie in uitvoering (voorjaar 2019)

voorrang op inschrijving

De opeenvolgende cursussen in deze leergang vinden plaats op dinsdagochtend. Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen.

docent

Dr. Andreas Wismeijer heeft psychologie gestudeerd aan de Universiteit van Tilburg (UvT) en werkte enkele jaren aan de Vrije Universiteit van Barcelona. Na terugkeer naar de UvT is hij gepromoveerd op het onderwerp ‘geheimen’ en ging aan de UvT aan het werk als docent en onderzoeker. Hij geeft sinds enkele jaren zeer goed bezochte en hoog gewaardeerde cursussen psychologie in hovo-verband.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 52

leergang psychologie

Psychologie iv Gezondheidspsychologie

52 onderwijsvorm

10 colleges met sheets en videomateriaal dag en tijd

dinsdag, 10.00–12.15 uur cursuscode

H242-18vj data

16 januari t/m 17 april 2018 geen college op 30 januari, 13 februari, 6 maart en 27 maart cursusprijs

H 280 studiebelasting

naar eigen inzicht aanbevolen literatuur

Kaptein, A., Beunderman, R., Dekker, J., Vingerhoets, A. (Eds).

2013. Psychologie en geneeskunde.

Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. overige informatie

Zie pagina 51 voor meer informatie over de leergang Psychologie, planning, deelname en voorrang op inschrijving. uiterste aanmelddatum

9 januari

Het biopsychosociaal model stelt dat er een duidelijke interactie is tussen het functioneren van het lichaam (bio) enerzijds, en de psyche van de mens (psycho) en zijn sociale omgeving (sociaal) anderzijds. We weten echter ook dat emoties en psychologische factoren een invloed kunnen hebben op onze lichamelijke gesteldheid. Zo leidt stress tot een verhoogde kans op infecties en vatbaarheid voor virussen en resulteren psychologische interventies in sommige gevallen in een aantoonbare verbetering van lichamelijke functies. Hoe zit deze wisselwerking in elkaar? Het veld van de gezondheidspsychologie richt zich op dit snijvlak van lichaam en geest.

In deze cursus staat de relatie tussen lichaam en geest centraal en komen de meest relevante inzichten uitvoerig aan bod. Na een korte inleiding in de psyche van de mens worden verschillende lichamelijke processen besproken, en dan met name de rol van de psyche hierin.

Tijdens de cursus zal in het bijzonder worden gekeken naar hart- en vaatziekten, stress, kanker en pijn. Ook wordt aandacht besteed aan onderzoeksmethoden die men in dit veld toepast en aan welke plaats de inzichten (zouden moeten) krijgen in de huidige gezondheidszorg. opzet

– Biopsychosociaal model: Inleiding (college 1); Stress (college 2) – Ons brein en pijn: Oorzaken en beleving (college 3); Behandeling (hypnose, afleiding, en virtual reality) (college 4) – Emoties en gezondheid: Inleiding (college 5); Kanker en benefitfinding/posttraumatische groei (college 6) – Placebo en ingebeelde ziekten (college 7 en 8) – Psychologie van hart-en vaatziekten (college 9) – Somatische fixatie (college 10) docent

Dr. Andreas Wismeijer (zie pagina 51)

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 53

dna, genen en erfelijkheid

medische vakken

53

dna, genen en erfelijkheid zijn regelmatig zowel positief als negatief in het nieuws, waarbij de onderwerpen kunnen variëren van geneeskunde tot misdaad en van archeologie tot evolutie. Hierbij kunnen vele vragen rijzen: wat voor rol speelt dna in al deze gevallen? Ligt onze medische toekomst bij onze geboorte werkelijk al grotendeels vast? Kunnen wetenschappers echt sleutelen aan onze erfelijkheid?

De belangrijkste vraag voor de gemiddelde krantenlezer zal echter vaak zijn: hoe worden de erfelijke eigenschappen in mijn dna eigenlijk omgezet in de verschillende innerlijke en uiterlijke kenmerken van mij en mijn nageslacht?

onderwijsvorm

In deze cyclus van zes colleges komen de belangrijkste aspecten van dna, genen en erfelijkheid aan de orde. Na een basale uitleg van de eigenschappen van atomen en moleculen zal besproken worden hoe de vier letters van het dna-alfabet worden omgezet in zinnige informatie.

De fundamentele processen die hierbij betrokken zijn worden in enig detail besproken, zoals de organisatie van genen en de aanmaak van eiwitten op basis van de informatie in onze genen. Vervolgens bekijken we hoe dna bijdraagt aan onze erfelijkheid en aan de groei van een bevruchte eicel tot een compleet menselijk lichaam. Ook staan we stil bij de oorzaken van kanker, dat wel als een ziekte van het dna omschreven kan worden. Hierna gaan we in op de huidige mogelijkheden om aan het dna van plant, dier of mens te sleutelen. De cursus wordt afgesloten met een bespreking van de positieve en negatieve gevolgen van variaties in het dna en de rol van dna in het ontstaan van leven en in de evolutie.

studiebelasting

docent

Dr. Hans Vos studeerde scheikunde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde vervolgens op een dna-onderwerp bij de Universiteit van Utrecht. Hierna heeft hij vele jaren bij het Nederlands Kanker Instituut en bij het Leids Universitair Medisch Centrum gewerkt, waarbij dna steeds een zeer belangrijke rol in zijn onderzoek speelde.

6 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 13.30–16.00 uur cursuscode

H720-18vj data

12 februari t/m 19 maart cursusprijs

H 173 (incl. studiemateriaal t.w.v. H 5) circa 1 uur per week literatuur

studiemateriaal overige informatie

Enige bèta-voorkennis maakt het volgen van deze cyclus zeker gemakkelijker, maar is niet per se noodzakelijk. literatuursuggestie

Tara Rodden Robinson, Genetica voor dummies/Genetics for dummies (Nederlandstalig; 393 pagina’s; 9789043012225; juni 2006/ Engelstalig; 384 pagina’s; 2nd Revised edition; 9780470551745; april 2010), circa H 20 bij bol.com.

Ook als e-book verkrijgbaar. uiterste aanmelddatum

29 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 54

biologie

De nieuwe stamboom van het leven: het leven op aarde

54 onderwijsvorm

6 hoorcolleges met huiswerkopdrachten (informatie zoeken in het ‘Tree of Life’-project, definities opstellen, evolutionaire stambomen maken voor onderdelen van de boom) dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V685-18vj data

7 februari t/m 21 maart 2018 geen college op 28 februari cursusprijs

Dankzij de genomica-revolutie in de levenswetenschappen is het mogelijk geworden om het erfelijk materiaal van talloze soorten onderling te vergelijken en daaruit hun evolutionaire verwantschap af te leiden. Vanuit het dna kunnen we nu veel beter dan ooit tevoren de geschiedenis van het leven reconstrueren. Dat leidt tot allerlei verrassende inzichten en een heel nieuwe kijk op de boom van het leven.

Uit hoeveel domeinen bestaat het leven op aarde? Uit welke groep protisten ontstonden de dieren? Hoe verhouden de grote stammen van het dierenrijk zich tot elkaar? En hoe komen we daarachter?

In deze cursus zullen we ons richten op de evolutionaire samenhang in de enorme diversiteit van het leven, met de nadruk op het dierenrijk.

Door het dna-onderzoek zijn hele fyla van positie veranderd en is de indeling van veel groepen ingrijpend opgeschud. We zullen het onderwerp uitdiepen in zes colleges, waarbij steeds het huidige leven op aarde centraal staat.

H 173 (incl. syllabus t.w.v. H 5) studiebelasting

opbouw

circa 5 uur per week

college 1 college 2 college 3 college 4 college 5 college 6

literatuur

geprinte syllabus uiterste aanmelddatum

24 januari

Zijn er drie of twee domeinen van het leven en maakt dat uit?

Hoe werkt evolutie en hoe kunnen we terugkijken?

Het ontstaan van de complexe eukaryotische cel De cruciale omdraaiing van lichaamsassen Al die ongewervelden Het bouwplan van de gewervelde dieren

docent

Dr. Nico van Straalen is hoogleraar dierecologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij heeft ruime ervaring met onderwijs in de zoölogie, evolutiebiologie en evolutie van de mens.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 55

Leven in het Antropoceen

geologie,

Dag Holoceen, hallo Antropoceen!

interdisciplinair 55

Vergeet de fossielen zoals we die kennen: de geologen van de toekomst stuiten op brokken beton en baksteen in de bodem. Op stukjes plastic en roet dat door auto’s en fabrieken is uitgestoten. Ze vinden in bodemlagen aarde die is verontreinigd door chemicaliën, onbedoeld opgehoogd voor landbouw, of weggespoeld door ontbossing. Er duiken kippenbotjes op in gebieden waar van oorsprong geen kippen voorkwamen, plantensoorten migreren over ongekende afstanden, en ziektevirussen verspreiden zich tegenwoordig razendsnel wereldwijd.

De invloed van mensen op de planeet is nog nooit zo groot geweest, concluderen geologen tijdens een internationale bijeenkomst die in augustus 2016 in Kaapstad werd gehouden. Zij pleiten er daarom voor om het Holoceen – begonnen na de laatste ijstijd – af te sluiten en verder te gaan met het Antropoceen, iets wat de Nederlandse chemicus en Nobelprijswinnaar Paul Crutzen zeventien jaar geleden al opperde.

Voor een nieuw tijdperk in de geologie gelden twee nieuwe, harde eisen, zegt geoloog en fysisch geograaf Sjoerd Kluiving: ‘Veranderingen moeten later zijn terug te vinden in de bodem. En de veranderingen moeten op de hele wereld te zien zijn.’

Deze cursus belicht vanuit verschillende invalshoeken het Antropoceen. Naast de geologie, komt ook de archeologie, historische geografie aan bod en worden zelfs filosofische denkbeelden besproken.

Hier blijken geheel andere opvattingen over het Antropoceen te gelden, die tegenover de geologische interpretatie wordt gezet. U wordt als cursist ook aan het denken gezet. docent

Dr. Sjoerd Kluiving geeft les op de Vrije Universiteit Amsterdam, maakt deel uit van het bestuur van het Environmental Humanities Center en geeft vanuit zijn positie bij de Stirling University in Schotland ook les bij het Amsterdam University College. Daarnaast heeft hij een eigen bedrijf (geo-logical.nl) waarmee hij opdrachten voor overheden en het bedrijfsleven uitvoert.

onderwijsvorm

8 hoorcolleges met ruimte voor interactie dag en tijd

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V673-18vj data

8 februari t/m 5 april 2018 geen college op 1 maart cursusprijs

H 224 studiebelasting

1 à 2 uur per week literatuur

René ten Bos, Dwalen in het Antropoceen (2017), Uitgeverij Boom, Amsterdam Tijdens de cursus worden literatuursuggesties gedaan en wordt (digitaal) studiemateriaal beschikbaar gesteld. uiterste aanmelddatum

25 januari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 56

geografie

De toekomst van de landbouw in Nederland

onderwijsvorm

Heeft de landbouw in Nederland nog een toekomst? Economisch is de Nederlandse landbouw van groot belang, maar maatschappelijk groeit de weerstand. Voedselveiligheid, pesticiden, dierenwelzijn, ruimingen, het afnemende aantal weidevogels, de methaanuitstoot door de veehouderij en de vermesting van bodem en water zijn steeds terugkerende thema’s. Maar voor de voedselvoorziening zijn we afhankelijk van de agrarische sector en het aanzien van een groot gedeelte van het landschap en het landelijke gebied wordt bepaald door de grondgebonden landbouw.

De hedendaagse spagaat tussen maatschappelijke wensen en de randvoorwaarden voor de agrarische productie staat in de cursus centraal.

Wat zijn de zakelijke voor- en nadelen van de intensivering, mechanisatie en schaalvergroting van de landbouw? Een koe in de wei is maatschappelijk gewenst, maar wat kost dat en wie gaat de rekening betalen? Is dat een kwestie van marktwerking of ligt daar een taak voor de overheid? En wie stelt er grenzen aan de genetische manipulatie van dieren en gewassen?

Ter introductie wordt teruggegrepen op de veranderingen die eigen zijn aan de voedselproductie. Door de vinding van de landbouw is niet alleen de organisatie van de menselijke samenleving ingrijpend veranderd, maar ook de omgang van de mens met nuttig geachte planten en dieren. Vervolgens zien we in grote lijnen hoe de voedselproductie sindsdien is veranderd door marktwerking, transport, techniek en wetenschappelijk kennis. Tegen die achtergrond wordt de Europese landbouwpolitiek besproken en wordt gekeken naar de bijzondere positie van de Nederlandse landbouw.

56

5 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V684-18vj data

7 maart t/m 4 april 2018 cursusprijs

H 149 (incl. syllabus t.w.v. H 9) studiebelasting

ca. 1 à 2 uren per week literatuur

geprinte syllabus uiterste aanmelddatum

21 februari

docent

Prof. dr. Guus Borger is emeritus hoogleraar in de historische geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was tot aan zijn emeritaat in 2007 tevens aangesteld als hoogleraar in de historische geografie aan de Faculteit der Bètawetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Zijn onderzoek richt zich op de bewoningsgeschiedenis van de zuidelijke oever van de Noordzee, vanaf het Skagerrak tot aan Cap Gris-Nez en vanaf de IJzertijd (ca. 600 v.Chr.) tot op heden. De geschiedenis van de waterstaatszorg en het kustbeheer vormt daarvan een onderdeel.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 57

Het hoe en waarom van chemische reacties

scheikunde

57

Hoe komt het dat de ene chemische reactie verloopt en de andere niet?

Om een voorbeeld te noemen: zilvernitraat toevoegen aan kaliumchloride in water levert zilverchloride. Gebruik je natrium- in plaats van zilvernitraat dan gebeurt er niets. Moet een reactie exotherm zijn – moet er warmte vrijkomen – om te kunnen verlopen? Nee, want er zijn ook endotherme reacties bekend, reacties waarvoor juist warmte nodig is.

Het criterium is niet de energie, hoewel die een grote rol speelt, maar de entropie, een maat voor de wanorde zou je kunnen zeggen. Alleen reacties waarbij de totale entropie van het reactievat samen met die van de omgeving toeneemt, kunnen verlopen. Dus niet alleen die van de reactie; anders kun je nooit begrijpen dat dna een prachtige helix vormt en dat eiwitten zich vouwen tot unieke driedimensionale structuren.

Of de reacties die kunnen verlopen dat ook werkelijk doen hangt van de kinetica af. Als er te hoge barrières moeten worden genomen, is de omzettingssnelheid te laag om iets te kunnen waarnemen. In dat geval is het zinvol te zoeken naar katalysatoren of enzymen.

onderwijsvorm

Aan de orde komen, in onderlinge samenhang: Basale aspecten van de chemische thermodynamica en reactie-evenwichten. Interacties tussen ionen, kristalroosters, structuren van vaste stoffen.

Basale aspecten van de kwantumchemie. De elektronen-structuur van atomen, het periodiek systeem, kernreacties/radio-isotopen.

Elektronen- en ruimtelijke structuren van moleculen, chemische bindingen.

De rol van het oplosmiddel, de uitzonderlijke eigenschappen van water. Structuren van grote(re) moleculen, – dna en eiwitten.

Chemische reacties. Reactie-kinetica en reactie-mechanismes.

literatuursuggestie

docent

Prof dr. Cees Gooijer (1947) is emeritus hoogleraar scheikunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam, met als onderzoeksgebied de bio-analytische (laser)spectroscopie. Naast onderzoek is onderwijs zijn grote passie; gedurende zijn hele wetenschappelijke loopbaan gaf hij met veel plezier het college Algemene chemie/chemische binding aan eerstejaars studenten.

8 interactieve colleges; gebruik van bord en krijt, PowerPointslides. dag en tijd

donderdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V687-18vj data

8 februari t/m 29 maart 2018 cursusprijs

H 227 studiebelasting

circa 4 uur per week studiemateriaal

hand-outs van de PowerPointslides Waardevolle achtergrondinformatie levert het klassieke Nederlandstalige boek Materie en Leven van J.D.Fast, alsmede het Engelstalige boek Essentials of Chemistry van S.P.Beier en P.D.Hede. Beide boeken zijn beschikbaar via de docent. overige informatie

niveau: eerstejaars universitaire chemie. Chemische kennis op vwo/hbs-b-niveau is noodzakelijk; het gebruik van wiskunde wordt tot een minimum beperkt. uiterste aanmelddatum

1 februari

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 58

HOVO Winterlezing

Quo Vadis Kunstmatige Intelligentie ?

onderwijsvorm

Sinds de start van het onderzoek naar kunstmatig intelligente computers zijn er al heel wat opzienbarende doorbraken bereikt: de wereldkampioen schaak is al twintig jaar een computer, sinds een jaar is dat ook zo voor Go, intelligente auto’s besturen zichzelf, en we praten tegenwoordig met robots.

Maar wat is eigenlijk de definitie van intelligentie? Is dat voorbehouden aan mensen, of kunnen robots ook werkelijk intelligent worden?

En zouden ze bewustzijn kunnen hebben, emoties kunnen vertonen, of vrije wil hebben? Kunnen we voorspellen waar het in de toekomst met intelligentie computers naar toe zal gaan? We zullen een aantal prikkelende voorbeelden laten zien van de ontwikkelingen die ons nog te wachten staan en die ons allemaal aangaan.

Een lezing voor alfa’s en bèta’s die een gebied bestrijkt dat ons allemaal raakt!

58

1 lezing (inclusief koffie/thee vooraf ) dag en tijd

dinsdag, 14.00 – circa 15.00 uur cursuscode

H902-17nj datum

19 december 2017 prijs

H 12,50 overige informatie

Betaling alleen via eenmalige incasso, annulering niet mogelijk uiterste aanmelddatum

docent

12 december

Prof. dr. Frank van Harmelen is hoogleraar informatica bij de Faculteit Exacte Wetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 59

aanmelding

Aanmelden en algemene voorwaarden

59 aanmelden: online of op papier

Wilt u zich aanmelden voor een cursus? Ga naar de website hovo.vu.nl: hier kunt u zich snel en gemakkelijk aanmelden voor de cursus(sen) van uw voorkeur. U verzendt het formulier dan direct digitaal naar hovo.

U kunt ook het formulier achterin deze gids gebruiken om u voor één of meerdere cursussen op te geven.

samen een cursus volgen?

Wij vragen u om per persoon één aanmeldformulier te gebruiken.

Wilt u samen met een bekende een cursus volgen? Verzend dan beide aanmeldformulieren in één envelop, of stuur uw digitale aanmeldingen met vermelding van de naam van uw studiemaatje op dezelfde dag naar hovo.

alternatieve keuze

Veel hovo-cursussen zijn snel vol. Op uw aanmeldformulier kunt u daarom een alternatief opgeven. Als de cursus van uw (eerste) keuze vol is, wordt u automatisch geplaatst in de cursus die u als alternatieve keuze hebt opgegeven. Ook komt uw naam op de wachtlijst voor de cursus van uw eerste keuze. Komt er alsnog een plaats vrij in de cursus van uw eerste keuze? Dan hoort u uiteraard van ons. Let op: een plaats op de wachtlijst geeft u bij het herhalen van de cursus in een volgend semester geen voorrang bij inschrijving.

uw bewijs van inschrijving

Kunt u worden geplaatst in de cursus van uw keuze, dan ontvangt u van ons een brief. Dit is uw bewijs van inschrijving; u moet het op verzoek kunnen laten zien bij de colleges. In de brief staan de cursusdagen en -tijden, de collegezalen en informatie over de datum waarop het cursusgeld wordt geïncasseerd. Verandert er iets in deze gegevens, dan krijgt u hierover per mail of telefonisch bericht. Hebt u enkele weken nadat u uw aanmeldformulier hebt verstuurd, geen bericht van ons gekregen?

Neemt u dan contact op met het hovo-bureau.

Ook als u niet geplaatst kunt worden, ontvangt u een brief van hovo.

bericht als de cursus niet doorgaat

Een enkele keer gaat een cursus niet door omdat zich te weinig mensen hebben aangemeld. U hoort dit van hovo vanaf ongeveer één maand, maar uiterlijk twee weken voor aanvang van de cursus. Als u geen bericht ontvangt, gaat de cursus wel door.

tijdig aanmelden

Bij iedere cursus staat de uiterste aanmelddatum vermeld. Na deze datum kunnen wij uw aanmelding helaas niet meer verwerken. Wij verzoeken u uw aanmelding ruim voor deze datum toe te sturen in verband met de voorbereidingen door het hovo-bureau (zoals de productie van readers) en de docent.

betaling via eenmalige machtiging

De prijzen van cursussen en readers vindt u bij de cursusbeschrijvingen. U betaalt met een eenmalige machtiging via het aanmeldformulier. De kosten worden automatisch van uw rekening afgeschreven rond de datum waarop de cursus begint (en vóór aanvang van de evenementen). Alle cursusprijzen zijn inclusief btw.

uw inschrijving annuleren

Wilt u uw inschrijving annuleren? Dat kan uitsluitend schriftelijk (per brief ), vergezeld van uw originele bewijs van inschrijving.

De annuleringskosten vindt u hieronder.

u annuleert – u betaalt

Tot 3 weken voor de aanvangsdatum van de cursus H 20,– administratiekosten. Vanaf 3 weken voor de aanvangsdatum tot en met 9 dagen

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 60

Aanmelden en algemene voorwaarden

60

voor de aanvangsdatum van de cursus 50% van de cursuskosten.Vanaf 8 dagen voor aanvang tot de dag voor aanvang van de cursus 100% van de cursuskosten, maar hovo reserveert 50% hiervan voor u voor een eventuele volgende cursus (restitutie hiervan is niet mogelijk, het bedrag blijft maximaal één jaar voor u gereserveerd).

Vanaf de aanvangsdatum is annulering is niet meer mogelijk. e-mailadres en mobiele nummer

Uw e-mailadres gebruiken wij om u studiemateriaal toe te sturen voor directe cursusdoeleinden. Uw e-mail adres en mobiele nummer gebruiken wij ook om efficiënt en snel te communiceren over bijvoorbeeld ziekte van een docent. Check daarom voordat u van huis gaat uw e-mail en de website van hovo voor actuele informatie over uw college.

nieuwsbrief

Een paar keer per jaar ontvangt u een e-mailnieuwsbrief van hovo Amsterdam. Daarin vindt u nieuws over het actuele cursusaanbod, studiereizen, publicaties van docenten of evenementen aan de Vrije Universiteit die voor u mogelijk interessant zijn. U kunt zich hier via de nieuwsbrief voor afmelden.

korting op het cursusgeld

Is uw bruto jaarinkomen (alleen of gezamenlijk) niet hoger dan H 19.465? Dan kunt u in aanmerking komen voor een korting van 40% op het cursusgeld. Dit geldt voor maximaal één cursus per semester.

Deze korting is een gezamenlijke geste van de Stichting Cursisten hovo-vu en hovo Amsterdam. Op studiemateriaal wordt geen korting gegeven.

De Stichting Cursisten hovo-vu beoordeelt elke aanvraag individueel.

Zij behandelt alleen aanvragen met financieel bewijsstuk, die ingediend zijn tot uiterlijk drie weken voor aanvang van de cursus.

Als financieel bewijsstuk geldt een formulier waaruit uw recente jaarinkomen is af te lezen, zoals het formulier Zorgtoeslag of het ib-biljet.

Stuur uw aanvraag uiterlijk drie weken voor aanvang van de cursus, samen met het bewijsstuk, rechtstreeks naar: Stichting Cursisten hovo-vu t.a.v. mevrouw E. Wendel Nieuwe Passeerdersstraat 124 1016 xp Amsterdam Stuur daarnaast het aanmeldformulier voor de cursus volledig ingevuld naar hovo Amsterdam, dus inclusief de machtiging. Als u inderdaad korting krijgt, schrijven wij het verlaagde cursusbedrag van uw rekening af.

aansprakelijkheid

hovo Amsterdam is niet aansprakelijk voor wijzigingen in de cursusgegevens in deze gids.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 61

aanmelding

hovo aanmeldformulier voorjaar 2018 61

Meldt u zich alstublieft aan vóór de uiterste aanmelddatum (zie bij cursusbeschrijving). U kunt dit ingevulde formulier sturen naar hovo Amsterdam, De Boelelaan 1105, 1081 hv Amsterdam. U kunt zich ook aanmelden via het aanmeldformulier op hovo.vu.nl. Door uw inschrijving te ondertekenen of het digitale aanmeldformulier te versturen, verklaart u zich akkoord met de algemene voorwaarden en annuleringsvoorwaarden. Deze vindt u op pagina 59 en 60. mijn gegevens

voorletters

...............................

achternaam

.......................................

m/v

.........................................................................................................................

straat + huisnummer

......................................................................................................

postcode

woonplaats

telefoon e-mail ik meld mij aan voor

geboortedatum

........................

.....................................................

...........................................................................

mobiel

.........................................................

.....................................................................................................

(zie pagina 60)

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

HOVO-winterlezing

Ik meld mij aan voor de hovo-winterlezing op 19 december (à H 12,50 p.p.) met . . . . . . . . . . . . . . personen (zie pagina58).

mijn alternatieve keuze wanneer mijn eerste keuze vol is

alternatief

......................................................................................

code

.........................

let op! Hebt u hierboven een alternatieve keuze opgegeven? Dan wordt u direct geplaatst voor dit alternatief als uw eerste keuze vol is. hovo neemt contact met u op als er alsnog plaats vrijkomt bij de cursus van uw eerste keuze. eenmalige machtiging

Ondergetekende verleent hierbij een eenmalige machtiging aan de Stichting vu om de totale kosten van de hierboven aangegeven cursussen af te schrijven. Het bedrag wordt afgeschreven rond het begin van de cursus, maar alleen voor cursussen waarvoor u wordt geplaatst en alleen als de cursus doorgaat.

gegevens rekeninghouder

iban-rekeningnummer op naam van plaats

.................................................................................................

........................................................................................................................

..................................................................................

handtekening rekeninghouder factuur

datum

.................................

................................................................................

Ik wil een factuur ontvangen en geen machtiging verstrekken.

Ik betaal daarvoor H 12,- kosten.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 62

aanmelding

hovo aanmeldformulier voorjaar 2018

62

Meldt u zich alstublieft aan vóór de uiterste aanmelddatum (zie bij cursusbeschrijving). U kunt dit ingevulde formulier sturen naar hovo Amsterdam, De Boelelaan 1105, 1081 hv Amsterdam. U kunt zich ook aanmelden via het aanmeldformulier op hovo.vu.nl. Door uw inschrijving te ondertekenen of het digitale aanmeldformulier te versturen, verklaart u zich akkoord met de algemene voorwaarden en annuleringsvoorwaarden. Deze vindt u op pagina 59 en 60. mijn gegevens

voorletters

...............................

achternaam

.......................................

m/v

.........................................................................................................................

straat + huisnummer

......................................................................................................

postcode

woonplaats

telefoon e-mail ik meld mij aan voor

geboortedatum

........................

.....................................................

...........................................................................

mobiel

.........................................................

.....................................................................................................

(zie pagina 60)

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

HOVO-winterlezing

Ik meld mij aan voor de hovo-winterlezing op 19 december (à H 12,50 p.p.) met . . . . . . . . . . . . . . personen (zie pagina58).

mijn alternatieve keuze wanneer mijn eerste keuze vol is

alternatief

......................................................................................

code

.........................

let op! Hebt u hierboven een alternatieve keuze opgegeven? Dan wordt u direct geplaatst voor dit alternatief als uw eerste keuze vol is. hovo neemt contact met u op als er alsnog plaats vrijkomt bij de cursus van uw eerste keuze. eenmalige machtiging

Ondergetekende verleent hierbij een eenmalige machtiging aan de Stichting vu om de totale kosten van de hierboven aangegeven cursussen af te schrijven. Het bedrag wordt afgeschreven rond het begin van de cursus, maar alleen voor cursussen waarvoor u wordt geplaatst en alleen als de cursus doorgaat.

gegevens rekeninghouder

iban-rekeningnummer op naam van plaats

.................................................................................................

........................................................................................................................

..................................................................................

handtekening rekeninghouder factuur

datum

.................................

................................................................................

Ik wil een factuur ontvangen en geen machtiging verstrekken.

Ik betaal daarvoor H 12,- kosten.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 63

Vrije Universiteit

Bereikbaarheid en faciliteiten

63 openbaar vervoer

De vu is gemakkelijk te bereiken met het openbaar vervoer. vanaf station vervoermiddel duur Amsterdam Centraal sneltram 51 15 minuten tram 5, 16 en 24 25 minuten Amsterdam Amstel sneltram 51 10 minuten Amsterdam Sloterdijk metrolijn 50 overstap op station Amsterdam Zuid 15 minuten Amsterdam Zuid sneltram 51 2 minuten tram 5 2 minuten

auto

Vanaf de ringweg A10 neemt u afslag S108 Amstelveen (zie p. 63).

voorzieningen gehandicapten

Op het binnenterrein van de campus is beperkte parkeergelegenheid voor mensen met een gehandicaptenparkeerkaart. Wilt u hiervan gebruik maken, neem dan ruim voor aanvang van de cursus contact op met hovo Amsterdam.

Alle zalen zijn rolstoeltoegankelijk en per lift bereikbaar, tenzij anders vermeld bij de cursusbeschrijving (incidentele uitzonderingen voorbehouden).

In de grote collegezalen is standaard geluidsversterking aanwezig (geen ringleiding).

koffie, thee, maaltijden

Op de vu campus vindt u verschillende restauratieve voorzieningen met een gevarieerd aanbod en ruime toegankelijkheid. U kunt hier contant of met uw pinpas betalen.

Hoofdgebouw: koffiecorner op de begane grond en 8ste etage, mensa Medische Faculteit: koffiecorner Campusplein: Café Doppio Espresso, Grand Café The Basket, supermarkt Spar.

oplaadbare betaalpas

In de kelder van het Hoofdgebouw staat een automaat waarmee u een oplaadbare betaalpas kunt aanschaffen. Eenmaal opgeladen kunt u deze gebruiken bij de koffie-, snoep- en frisdrankautomaten. (zie hovo.vu.nl – Praktische informatie).

kluisjes en gevonden voorwerpen

In de hal van het Hoofdgebouw zijn kluisjes aanwezig. Wilt u meer weten over het gebruik hiervan en over gevonden voorwerpen? Bel dan met de Beveiliging 020 598 58 54.

bibliotheek

U kunt gebruik maken van de ub-vu met een lenerspas, verkrijgbaar bij de informatiebalie van de bibliotheek op de 2e etage in het Hoofdgebouw. Deze pas kost H 20,– per jaar, H 10,- voor 3 maanden of H 5,– per maand. Meer informatie vindt u op ub.vu.nl.

wifi

Helaas is op de vu (nog) geen wifi beschikbaar voor hovo-studenten en andere externe bezoekers.

VU boekhandel

De vu Boekhandel vindt u op de begane grond van het Hoofdgebouw.

Meer informatie over de vu Boekhandel, bestellen of toezending van boeken vindt u op vuboekhandel.nl.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina 64

Plattegrond en hovo-onderwijslocaties

Vrije Universiteit

Gustav Mahlerlaan

P2

CCA

metro, trein, Zuid WTC

A10

64

P Boeletuin abonnementhouders

ACTA Polikliniek

sportvelden O2

Boele tuin

Nieuwe Universiteitsgebouw

Hoofdingang OZW Filosofenhof

CCE

Metropolitan

Hoofdingang Transitorium

tram 5, metro 51

VU Medisch Centrum

tram 16, 24 bus 62, 241, 242, 246, 310, 346

De Boelelaan

Buitenvelderstelaan

Van der Boechorststraat

Amstelveenseweg

tram 16, 24 bus 62, 241, 242, 246, 310, 346

P1 BelleVUe Medische Faculteit

Initium P

W&N gebouw Kinderrijk

Botanische tuin

Uilenstede, Amstelveen

TenT

onderwijslocaties

Op de vu-campus staan meerdere gebouwen met collegezalen waarin de hovo-cursussen plaatsvinden (zie overzicht). Hieronder vindt u de afkortingen waarmee de gebouwen en collegezalen worden aangeduid.

gebouwaanduiding

HG W&N MF BV TR MP

Hoofdgebouw, De Boelelaan 1105 Exacte wetenschappen, De Boelelaan 1085 Medische Faculteit, Van der Boechorststraat 7 BelleVue, losstaand blauw houten gebouw op binnenterrein van de campus, bereikbaar via achteruitgang Hoofdgebouw Transitorium, hoek Van der Boechorststraat 1 Metropolitangebouw, overzijde tramhalte 5/51

zaalaanduiding

Voorbeelden van zaalaanduiding HG 12A-33 Hoofdgebouw, verdieping 12, vleugel a, lokaal 33 W&N F1-23 Exacte Wetenschappen, vleugel f, verdieping 1, lokaal 23

parkeren

Rondom de vu is voldoende betaalde parkeergelegenheid. Betaald parkeren is bijvoorbeeld mogelijk in Parkeergarage P2 (zie plattegrond) of in de directe omgeving van de vu (vaak maximaal 3 uur aaneengesloten). De meest actuele informatie vindt u op parkerenbijvu.nl.

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina III

is deze advertentie in orde?

Labrys Reizen Een culturele reis onder leiding van een hovo-docent maken?

Dat kan met Labrys Reizen! voorjaar 2018 | Grote Spaanse meesters | o.l.v. dr. Yvette de Groot 7-15 mei 2018 | Met Herodotos op pad door Griekenland | o.l.v. drs. Hein L. van Dolen 29 mei-8 juni 2018 | De Baltische landen | o.l.v. drs. Frederik Erens 8-21 september 2018 | De zuidelijke Wolga | o.l.v. drs. Judith Janssen september 2018 | Etrurië | o.l.v. Niels Steensma ba najaar 2018 | Japan | o.l.v. dr. ing. Birgit Jürgenhake Voor meer informatie over deze en andere reizen

02 4-382 2110 | info@l abrysreizen .nl | w w w.l abrysreizen .nl

Kleine groepen – Academische reisleiding

Aangenaam tempo – Uitstekende hotels

De specialist in exclusieve groepsreizen III

HOVO_vj_2018_druk.qxd:HOVO_ 11-10-17 17:46 Pagina IV

n!!!

hovo Amsterdam De Boelelaan 1105 1081 hv Amsterdam t (020) 598 56 69 e hovo@vu.nl hovo.vu.nl