W.F. de Gaay Fortman (1911–1997) was van 1947 tot 1973 hoogleraar privaatrecht en arbeidsrecht. In 1962–1963 en van 1965 tot 1972 was hij rector magnificus.
Peter Bak
Wanneer Wilhelm Friedrich de Gaay Fortman zijn eerste colleges in de juridische faculteit van de Vrije Universiteit volgt, vindt op de beursvloer een ware slachting plaats. Wall Street beleeft op 24 oktober 1929 zijn ‘Zwarte Donderdag’; op de Amsterdamse beurs krijgt maandag 28 oktober een dikke rouwrand. De eerstejaarsstudent rechten slaat de financiële kladderadatsch met gemengde gevoelens gade: weerzin en genoegdoening strijden om de voorrang. Twee jaar eerder, als zestienjarige gymnasiast, heeft hij in een opstel zijn afschuw van beurshandelaren de vrije loop gelaten. Koerswinst is alles dat telt; schraapzucht viert hoogtij, en sociaal besef is ver te zoeken. De beurscrash zet al die geldwellustelingen met beide benen op de grond. De kelderende koersen zijn een welkome catharsis, maar volgens Wilhelm (‘Willy’, zeggen zijn ouders en twee zussen) tonen ze ook — en eens te meer — de verdorvenheid van het kapitalistische bestel aan. Het stimuleert zelfzucht, en ontmoedigt saamhorigheid. Kapitalisme appelleert aan egoïsme, dat — meent Wilhelm — ook een immaterieel gezicht heeft. In zijn opstel stak hij zijn verwijtende vinger tevens in de richting van geleerden die de hele dag door een microscoop turen of zich onder stapels vergeelde papieren begraven, enkel en alleen levend voor wetenschappelijk succes. Zijn ze eigenlijk niet net zo zelfzuchtig als al die beurshandelaren? Ze worden voortgejaagd door ambitie en eerzucht, en hebben nauwelijks oog voor mens en maatschappij. Ook meent de jonge Fortman te weten dat dergelijke eigenheimers de ambtenarij evenzeer kwaad doen. Hoeveel tijd en geld verprutsen al die baasjes wel niet op departementen, provincie-
188