Een terugblik op het voorzitterschap van Mirjam van Praag

Ondernemerschap, impact en maatschappelijke betrokkenheid

Een terugblik op het

voorzitterschap van

Mirjam van Praag

Mirjam van Praag

Voorzitter College van Bestuur

VU Amsterdam

Portefeuille

Bestuursstructuur- en organisatie

- Art of Engagement

- VUture

Strategie

- Strategisch leiderschap

- Instellingsplan VU Strategie 2020 – 2025

- Gender Equality Plan

- A Broader Mind

- Fossil Free Research (FFR)

- Reputatie & Impact

Internationaliseringsbeleid

- Internationaliseringsagenda 2015 – 2020

Gemeenschappelijke Vergadering (GV) / medezeggenschap / RvT

Externe betrekkingen

- O.a. Universiteit Twente, Amsterdam Economic Board, Amsterdam UMC, Gemeente Amsterdam, City Deal, VSNU

Leven Lang Ontwikkelen (LLO)

- Platform voor LLO i.s.m. Universiteiten van Nederland

Valorisatie

- IXA-GO

- Demonstrator Lab

- VU StartHub

- ACE incubator (Amsterdam Centre for Entrepreneurship)

- VU-Pon AI Lab

Alumnibeleid

- VU alumni community

- VUvereniging

In

Jaap Winter als nieuwe voorzitter van het College van Bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Na

Ruim zes jaar geleden belde Jaap Winter, de toenmalige CvB-voorzitter van de VU, je op met de vraag: is dat niet iets voor jou, voorzitter worden van de VU? Wat was je eerste reactie?

“Nou, ik moest eerst vooral heel hard lachen. Ik zei: ‘Jaap, dit is toch niks voor mij?!’ Tot ik de telefoon neerlegde en er eens goed over na ging denken. Hoe langer ik erover nadacht, en hoe meer gesprekken ik erover voerde, hoe leuker het me leek en hoe meer ik het mezelf zag doen. Ik besloot uiteindelijk om toch te solliciteren, en vond het een bijzonder grote eer.”

nadrukkelijk aanwezig maar daar is vorig jaar, in het kader van diversiteit, afscheid van genomen. Je ziet hier op de campus dat iedereen, allerlei achtergronden, levensovertuigingen, tradities en persoonlijkheden samen, met elkaar samenleeft, op een respectvolle manier. We herkennen elkaar als het gaat om fundamentele waarden als respect voor het ‘anders-zijn’ van de ander, een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor duurzaamheid en vrede, en onze opdracht om door middel van onderwijs en onderzoek kennis te verwerven en te delen zodat onze wereld leefbaarder, eerlijker, en kansrijker wordt. Ik vind het prachtig om te zien hoe diversiteit hier op de VU niet alleen getolereerd wordt, maar ook omarmd wordt als een bron van kracht. Het samenbrengen van verschillende perspectieven en achtergronden heeft onze universitaire gemeenschap verrijkt en heeft ons geholpen een inclusieve en inspirerende omgeving te creëren voor leren, onderzoek en persoonlijke groei. Hier op de VU kan je zijn wie je bent. Ik vind het mooi om hier, bewust en onbewust, aan bij te dragen.”

Als je terugkijkt op jouw tijd als bestuurder, wat heb je willen uitdragen?

Je hebt nogal wat ‘firsts’ aangetikt als voorzitter van de VU. Zo ben je de eerste vrouwelijke voorzitter die de VU ooit gehad heeft, en ook nog eens de eerste voorzitter zonder christelijk-protestantse achtergrond. Welke impact heeft dit gehad op jouw rol?

“Ik dacht van tevoren dat het vooral een ‘ding’ zou zijn dat ik de eerste vrouw in deze rol zou zijn. Niks bleek minder waar. Het was eigenlijk vooral bijzonder dat ik geen christelijkprotestantse, maar een joodse achtergrond heb. Religie, in de breedste zin van het woord, heeft een stevige positie binnen de VU, al van oudsher. Tot vorig jaar was de christelijke oorsprong van de universiteit bij academische plechtigheden nog steeds

“Ik denk dat ik geen doorsnee bestuurder ben geweest. Als ik terugkijk naar wat ik het belangrijkste vond aan mijn rol, is dat toch wel trouw blijven aan jezelf. Ik merk vaak dat mensen een andere persoonlijkheid aannemen op professioneel gebied dan in hun persoonlijke leven. Voor mij geldt: what you see is what you get. Ik ben altijd mezelf en probeer niet iemand anders te zijn dan wie ik werkelijk ben. Daarnaast vond ik het belangrijk om niet alleen nieuwe plannen te maken, maar ook te zorgen dat plannen tastbaar werden. Besluitvorming is slechts het begin; het is cruciaal om realistische plannen te maken en te zorgen dat ze ook echt gerealiseerd kunnen worden. Het gaat immers niet alleen om het ‘wat’, maar ook om het ‘hoe’. Daarnaast heb ik mijn ondernemershart in mijn functie als bestuurder gelegd. Het geeft me voldoening om nieuwe initiatieven te ontwikkelen en externe connecties te leggen. Netwerken en actief de handen uit de mouwen steken, dat hoort erbij voor mij. Leiderschap gaat voor mij tot

“Ik vind het prachtig om te zien hoe diversiteit hier op de VU niet alleen getolereerd wordt, maar ook omarmd wordt als een bron van kracht”

2018 nam Mirjam van Praag het stokje over van

een bestuursperiode van (bijna) zes jaar, staat ze op het punt om af te zwaaien. Maar voordat ze dit hoofdstuk afsluit, kijken we terug op de veranderingen en mijlpalen die zich hebben voorgedaan tijdens haar voorzitterschap.

slot ook over samenwerking en het creëren van een hecht teamgevoel. Dit geldt niet alleen binnen het bestuurlijke team van dienstdirecteuren en decanen, maar ook binnen het College van Bestuur. We zijn als CvB, waar ik samen met Jeroen Geurts en Marcel Nollen deel van uitmaakte, een hechte groep, waarin we elkaar goed kennen en elkaars drijfveren begrijpen. We zijn niet bang om elkaar aan te spreken en accepteren elkaars eigenaardigheden. We hebben ook ontzettend veel lol gehad met elkaar.”

Weet je nog wat je grootste missie was toen je startte als bestuurder aan de VU?

“Voor mij staat de VU bekend als een speciale, warme, bijzondere en menselijke universiteit, die zich onderscheidt van andere instellingen. Toen ik aantrad als voorzitter, voelde ik dat de VU de spreekwoordelijke luiken moest openen en zichzelf moest laten zien. Het openzetten van de luiken en het stimuleren van ondernemerschap, impact en valorisatie zag ik als cruciale stappen om deze bijzondere identiteit verder te versterken. Het was mijn doel om onze identiteit en unieke waarde naar buiten brengen, en de VU sterker op de kaart te zetten.”

werkingen meer aan te gaan met fossiele energiebedrijven als zij zich onvoldoende inspannen om de klimaatdoelen van Parijs te halen. We waren de eerste Nederlandse universiteit die deze stap zette. Dit besluit heeft veel positieve reacties opgeroepen en heeft een bijzonder moment gemarkeerd, waarbij we zorgvuldige afwegingen hebben gemaakt. Deze verandering heeft onze gemeenschap echt aangegrepen en betrokken. Nu is het aan ons om vastberaden door te gaan en dit momentum vast te houden, want de implementatie is net zo belangrijk als het nemen van het besluit zelf.”

Was dit een lastig besluit? Omdat de VU-community ook verdeeld was over het al dan niet stoppen van de samenwerking?

“Het was absoluut een complexe kwestie. Davide Ianuzzi, Chief Impact Officer van de VU, heeft zich samen met vele andere collega’s op dit dossier sterk ingezet om de stem van iedereen binnen de VU-community te horen. Bij het afwegen van de beslissing hebben we grondig onderzocht hoe deze zou passen binnen onze kernwaarden als universiteit. Met wie willen we wel en niet samenwerken, en onder welke voorwaarden? We hebben geluisterd naar alle verschillende standpunten en perspectieven, zowel intern als extern, en we erkenden de aanwezige weerstand. Het was niet onze intentie om een ‘cancel-cultuur’ te creëren, maar veeleer om specifieker te zijn in onze samenwerkingen. We wilden een duidelijk standpunt innemen en tegelijkertijd openstaan voor goede gesprekken op het juiste moment, met de juiste mensen. Natuurlijk is het onmogelijk om iedereen volledig tevreden te stellen, maar het wikken en wegen heeft ons geholpen bij het nemen van een weloverwogen beslissing Ik heb tijdens dit proces des te meer geleerd dat intuïtie van groot belang is, omdat niet alles altijd volledig rationeel en evidence-based te benaderen is. Het draait om het vinden van een evenwicht tussen verstand en gevoel in het nemen van beslissingen.”

Zijn die luiken nu geopend?

“Ja, dat vind ik wel. Ondernemerschap, impact en valorisatie hebben een cruciale rol gespeeld in dit proces. We hebben anders leren kijken; niet langer als de bescheiden universiteit, maar met meer zelfvertrouwen. De VU is zichtbaarder en trotser geworden. Ik heb in mijn tijd ook geprobeerd om meer focus op alumnibeleid te leggen. Ik merkte dat veel alumni van de VU in hun hart geraakt zijn door de bijzondere ervaring die ze tijdens hun studie hadden opgedaan, maar dat zij na hun afscheid van de VU weinig meer van de universiteit hoorden. Dat moest anders, vond ik. De gevoelens van verbondenheid en trots op de universiteit zijn waardevol en moeten worden gekoesterd; alumni zijn onze levenslange ambassadeurs. Hun successen, verhalen en prestaties dragen bij aan het versterken van de reputatie en het gemeenschapsgevoel van de universiteit.

Een ander, recenter voorbeeld van onze zichtbaarheid en trots is het besluit van de VU om geen nieuwe onderzoekssamen -

“Het was mijn doel om onze identiteit en unieke waarde naar buiten brengen, en de VU sterker op de kaart te zetten”

“De coronapandemie was ongetwijfeld de meest uitdagende tijd in mijn bestuursperiode, maar tegelijkertijd bracht het ook saamhorigheid en inventiviteit met zich mee”

"Je ziet hier op de campus dat iedereen, allerlei achtergronden, levensovertuigingen, tradities en persoonlijkheden samen, met elkaar samenleeft, op een respectvolle manier"

Op een andere manier over impact gesproken: je werd tijdens jouw periode als voorzitter (en gedeeltelijk ook als interim-rector) geconfronteerd met de coronapandemie. Voor het eerst werd de VU gedwongen haar deuren te sluiten en onderzoek en onderwijs op afstand te laten plaatsvinden. Hoe kijk je terug op deze bewogen periode waar niet alleen onderzoek en onderwijs onder druk stonden, maar ook het welzijn van medewerkers en studenten?

“Het was een zeer intense periode. De sluiting van de universiteit werd opgelegd door de overheid, dus dat was onvermijdelijk. Iedereen was plotseling afhankelijk van zijn of haar thuissituatie. De besluitvorming was anders dan normaal. We moesten bijvoorbeeld plotseling nadenken over welke programma’s we wel of niet konden gebruiken om met elkaar te communiceren, afhankelijk van wat op dat moment veilig was. Ook moesten we beslissingen nemen over het al dan niet sluiten van laboratoria, proctortentamens, studieplekken en andere faciliteiten. Het was een uitdaging om in een steeds veranderende omgeving de beste beslissingen te nemen. Tegelijkertijd bracht deze periode ook een gevoel van verbondenheid. De afstand dwong ons om intuïtie op een andere manier te gebruiken. Via een scherm leerden we de ‘boodschap-achter-de-boodschap’ te vinden, iets wat we normaal gesproken in persoon doen. Iedereen verscheen als een postzegel op ons scherm; het menselijk contact ging verloren. Als bestuurder vindt een deel van mijn werk vaak plaats achter de computer, maar is het persoonlijke contact en de verbinding met anderen nog veel belangrijker. De pandemie was ongetwijfeld de meest uitdagende tijd in mijn bestuursperiode, maar tegelijkertijd bracht het ook saamhorigheid en inventiviteit met zich mee. In een crisissituatie moet je sneller beslissingen nemen, en dat heeft bij de VU geleid tot broodnodige inventiviteit. We proberen nu deze lessen mee te nemen bij verbeterprogramma VUture en de bedrijfsvoering binnen de VU. Mijn wens is om die inventiviteit niet alleen in tijden van crisis te zien, maar ook daarvoor, en daarna.”

Je hebt als bestuurder ook veel geïnvesteerd in de cultuur en de werksfeer op de universiteit, zoals de Art of Engagement en het eerdergenoemde VUture. Wat vind je het belangrijkste dat medewerkers en studenten meenemen uit deze projecten? Welke blijvende impact hoop je dat deze projecten zullen hebben?

“Ik hecht veel waarde aan hands-on programma’s die mensen de Art of Engagement echt laten ervaren door middel van experimenteel leren. Het gaat om doen, oefenen, reflecteren en leren hoe we met elkaar omgaan en beslissingen nemen. Het was met de Art of Engagement mijn streven om mensen te laten zien om sneller knopen door te hakken en vervolgens moedig genoeg te zijn om deze beslissingen open en direct te communiceren, zonder verzachtende termen. Ik hoop dat deze ervaring van moedig leiderschap en effectieve communicatie bij medewerkers en studenten blijft hangen, zelfs als ik geen voorzitter meer ben. Ik hoop dat dit een blijvende impact zal hebben op de cultuur en werksfeer van de universiteit.”

Wordt het lastig om deze rol nu los te laten?

“Er zijn altijd zaken waar ik graag mee zou willen doorgaan, zoals bijvoorbeeld de Art of Engagement en VUture. Maar tegelijkertijd is mijn motto ook: niemand is onmisbaar. Het zal alsnog wel lastig zijn hoor, omdat ik van nature oververantwoordelijk en bezorgd ben. Gelukkig heb ik een uitstekende opvolger in Margrethe Jonkman . Ik vertrouw er volledig op dat zij alles, samen met Jeroen Geurts en Marcel Nollen, met wie ik geweldig fijn heb samengewerkt al die jaren, met verve zal overnemen en verder zal verbeteren. Ik draag met het grootste vertrouwen mijn verantwoordelijkheden aan haar over. En hoewel het afscheid nemen misschien lastig zal zijn, zie ik het niet als het verlaten van alles – eerder als een overgang naar iets anders.”

Wat ga je nu doen?

“Als bestuursvoorzitter sta je altijd ‘aan’; gedreven door adrenaline. Zodra je niet meer in die rol zit, merk je pas hoe vermoeid je eigenlijk bent. Dus ik wil echt even ontspannen, uit de bestuursmodus stappen en mezelf een soort reset geven. Ik kijk ernaar uit om verder Hebreeuws te leren, te reizen en leuke dingen te doen, zonder alles van tevoren te plannen – zoals ik vaak moest doen tijdens mijn voorzitterschap. En dan weer verder! Ik blijf als hoogleraar verbonden aan de VU. Ik zal een nieuwe leerstoel binnen de School of Business and Economics (SBE) gaan bekleden, gericht op ‘Entrepreneurship and Leadership’. Ook wil ik een eigen bedrijf beginnen in advies op dit onderwerp, gericht op het adviseren van organisaties die meer ondernemend, slagvaardig en creatief willen zijn. Mijn invalshoek zal zijn dat bestuurders veel kunnen leren van eigenschappen die ondernemers hebben, zoals enthousiasme, moed, nieuwsgierigheid en een vleugje brutaliteit – eigenlijk de eigenschappen en krachten die we als kind ook hadden. Ondernemers zijn in zekere zin vaak authentieker en wendbaarder doordat ze die eigenschappen behouden, terwijl deze niet altijd gewaardeerd worden in de bestuurswereld. Zoals we twintig jaar geleden streefden naar meer ‘femininiteit’ in de boardroom en dit uiteindelijk vruchten heeft afgeworpen, geloof ik dat een vergelijkbare beweging mogelijk is voor het waarderen van de ondernemende, ‘kinderlijke’ eigenschappen van bestuurders. Ik wil hierin een emancipatiebeweging starten en laten zien dat dit een verschil kan maken. Think big!

“Mirjam was de drijvende kracht en het boegbeeld van de impactbeweging binnen onze Universiteiten van Nederland. In 2019 hebben we samen de bestuurders meegenomen naar Silicon Valley, waar de impactstrategie van VSNU/UNL tot stand kwam en het concept voor de Faculty of Impact werd geboren. Later volgde het voorstel voor het Groeifonds en de Biotech Booster. Het is met Mirjam heel prettig samenwerken. Ik heb veel plezier ondervonden aan het samen aan de slag gaan met al deze verschillende projecten.”

Pieter Duisenberg

Voorzitter van Vereniging Universiteiten van Nederland

“Mirjam heeft een aanzienlijke rol gespeeld bij het bevorderen van ondernemerschap, sociale cohesie en dialoog in Amsterdam. Onder andere als lid van de Raad van Toezicht van de Anne Frank Stichting en lid van de Amsterdam Economic Board, heeft ze haar grote betrokkenheid bij onze stad en het ondernemersklimaat van onze stad getoond."

Femke Halsema Burgemeester van Amsterdam

“Mirjams visie is als een verreikende vuurtoren geweest bij het opzetten van het team en het programma voor Reputatie & Impact. Ik ben er zeker van dat we, in haar voetsporen volgend, over de hele campus een hernieuwd gevoel van trots zullen koesteren voor de rol van de Vrije Universiteit Amsterdam, in het creëren van een betere wereld voor de toekomstige generaties.”

Davide Iannuzzi Chief Impact Officer VU Amsterdam

“Het succes van de implementatie van de VU-strategie is in hoge mate te danken aan de aandacht, de creativiteit en de niet aflatende energie die Mirjam erin heeft willen steken. Ik kijk met bewondering en zeer veel plezier terug op onze samenwerking rondom de strategie.”

Bart van Leijen Directeur Bestuurszaken en secretaris College van Bestuur VU Amsterdam

“Mirjam en ik kennen elkaar sinds we ons in het Biotech Booster-avontuur stortten. Het klikte meteen. Mirjam heeft het lef om ergens voor te gaan. Ze kreeg anderen snel mee; een cruciale stap op weg naar succes. Biotech maakt het leven beter, maar Mirjam zeker ook!”

Annemiek Verkamman Managing Director at HollandBIO

Colofon

Tekst: Kelly Heeren

Vormgeving: VU Designstudio

Fotografie: Jacqueline de Haas (portretten)

Yvonne Compier (StartHub), Too van Velzen (achterzijde)

September 2023