Manifesto Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking
Manifesto Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking
Auteur: Caroline Pauwels Contact: pact@vub.be
Auteur: Caroline Pauwels Contact: pact@vub.be
“
Kritisch denken gebeurt niet zonder moeite, is nooit vanzelfsprekend en gaat altijd gepaard met nuance.
Wie wil begrijpen plaatst doorgaans meer nieuwe vraagtekens dan er oude weg te nemen.
Wij willen een ander pact sluiten, namelijk een pact met onszelf om alle kennis tegen het licht te houden en zoveel mogelijk barsten, onvolkomenheden en ja, ook vervalsingen te detecteren. Kennis is niet goddelijk, nooit perfect en altijd onvoltooid: het huis van de wetenschap staat eeuwig in de steigers.
Met een academy of critical thinking wil de Vrije Universiteit Brussel voor een zo breed mogelijk publiek duidelijk maken dat twijfel, onzekerheid en voortschrijdend inzicht geen zwakten zijn, maar net de motor van echte wetenschappelijke en maatschappelijke vooruitgang. Alleen zo kunnen we een antwoord bieden op de almaar groter wordende uitdagingen die we in onze samenleving, op ons continent en in de wereld zien opdoemen.
Vandaar dat Caroline in 2020 het platform De Wereld Heeft Je Nodig lanceerde. Een van de ambities daarvan is dat de VUB moet uitgroeien tot een ’urban engaged university’. De VUB wil meer dan ooit een universiteit worden die haar wetenschappelijke en maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt, sterker verankerd is in Brussel en Europa, en werkt volgens de bestaande principes van de Verlichting: kritisch denken, vrij onderzoek en radicaal humanisme. De universiteit zet hiervoor volop in op zes P’s: People, Peace, Prosperity, Planet, Partnership (geïnspireerd door de Duurzaamheidsdoelstellingen van de VN) en Poincaré.
VUB-ererector Caroline Pauwels heeft zich tijdens haar rectormandaat (2016-2022) mateloos ingezet om de dialoog, de wisselwerking en de verbinding met de samenleving naar een hoger niveau te tillen. Daarom draagt de nieuwe academy haar naam: de Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking of kortweg PACT.
Faust sloot een pact met de duivel en ruilde zijn ziel voor goddelijke kennis.Met PACT willen we lezingen organiseren voor mensen die ‘willen begrijpen’, die naar anderen willen luisteren omdat die wel eens gelijk zouden kunnen hebben en die in de traditie van Kant door dialoog, zelfreflectie en zelfonderzoek vrije denkers willen worden. Lichtende voorbeelden voor ererector Caroline Pauwels zijn Albert Camus, Hans Georg Gadamer en Hannah Arendt.
Arendt vraagt ons te begrijpen en te oordelen voor onszelf, zonder vast te houden aan voorafgaande of vaststaande categorieën en ideeën. Dat is voor haar ‘thinking without a banister’, een denken waarbij alle houvast, alle handvatten ontbreken. Ze pleit daarbij hartstochtelijk voor het ‘denken voor zichzelf’, soms tegen vrienden en vooroordelen in. Hans Georg Gadamer denkt heel anders dan Arendt. Voor Gadamer gebeurt begrijpen in een voortdurend gesprek. Hij onderstreept in het bijzonder het belang van het gesprek met wie je het oneens bent, omdat de andere wel eens gelijk zou kunnen hebben. Gadamer staat kritischer tegenover de traditie van de Verlichting.
Voor hem zijn - en dat is belangrijk voor PACT - wetenschap, moraal en kunst niet te scheiden. Net als wetenschap opent kunst vensters op de wereld.
Volgens Albert Camus zou kunst zelfs niet bestaan, mocht de wereld begrijpelijk zijn: ‘Si le monde était clair, l’art ne serait pas.’ Albert Camus is een vrijheidsdenker voor wie vrijheid altijd moet gepaard gaan met rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid. Camus is ook een onverschrokken pleitbezorger voor het zoeken naar kennis en waarheid, zelfs als die onwelgevallig zijn voor de eigen overtuigingen of het eigen politieke kamp.
“
Ook dat is PACT: de verantwoordelijkheid nemen om vrij te denken, te onderzoeken en te spreken, ook wanneer dat niet op applaus onthaald wordt.
De Vrije Universiteit Brussel huldigt, met haar zusteruniversiteit de ULB, het principe van het Vrij Onderzoek, zoals destijds geformuleerd door de Franse wiskundige en enschapsfilosoof Henri Poincaré:
Met PACT willen we de vensters van het denken wijd openzetten, en ook de vensters op de wereld, zodat frisse lucht kan binnenwaaien. We willen geografisch toch graag een zo breed mogelijke waaier aan stemmen laten horen, met wetenschappers en denkers uit alle continenten, met een resoluut internationaal perspectief, met aandacht voor dekolonisering.
Met de PACT-lezingen beogen we een beter inzicht te krijgen in de belangrijkste problemen in de samenleving en de wereld, en bovenal ideeën aan te reiken over hoe die problemen aan te pakken. De PACTlezingen zijn daarmee uitdrukkelijk een alternatief voor al te fatalistische doemscenario’s en zwartgallige toekomstperspectieven.
In het verleden ondertekenden, bij de inschrijving of de indiensttreding, studenten en personeelsleden deze princiepsverklaring. Die praktijk werd in de loop der jaren verlaten. Bij de start van het rectoraat van Caroline Pauwels (2016-2022) kozen we ervoor onze gehechtheid aan deze principes op een andere manier zichtbaar en levend te maken. In de herschreven missieverklaring van de VUB verwijzen we voortaan rechtstreeks naar de Verlichtingstraditie waarin de universiteit zich plaatst. We verklaren dat we ons laten leiden door de kenspreuk scientia vincere tenebras - door de wetenschap de duisternis overwinnen - en door de overtuiging dat elk van ons het verschil kan maken. Op ieder van ons komt het aan.
Vrijheid staat voor ons voor vrij onderzoek: de verwerping van elk louter gezagsargument en de waarborg van de vrije oordeelsvorming. Gelijkheid staat voor ons voor gelijkwaardigheid en erkenning van diversiteit en inclusiviteit. Verbondenheid staat voor onze aandacht voor de grote maatschappelijke uitdagingen en voor onze zorg voor een respectvolle omgang met de medemensen, met de samenleving en met de wereld.
Het denken mag zich nooit onderwerpen, noch aan een dogma, noch aan een partij, noch aan een hartstocht, noch aan een belang, noch aan een vooroordeel, noch aan om het even wat, maar uitsluitend aan de feiten zelf, want zich onderwerpen betekent het einde van alle denken Het onderwijs, het onderzoek en de maatschappelijke dienstverlening van de Vrije Universiteit Brussel gaan uit van een radicaal humanisme, dat we vertalen in de principes van vrijheid, gelijkheid en verbondenheid.
“
Een PACT-lezing biedt hoop. Ze laat zien dat een andere, betere aanpak mogelijk is. We can change things, in de traditie van Hans Rosling en zijn possibilisme.
We willen vermijden dat de VUB een gebiedend en arrogant vingertje opsteekt naar wie er een andere mening op nahoudt. Het is immers altijd gemakkelijker het denken van anderen aan een kritisch onderzoek te onderwerpen, dan dat ook te doen ten aanzien van het eigen gedachtegoed. We moeten ook onszelf voortdurend een spiegel voorhouden en onze eigen aannames en posities in vraag stellen. VUB-wetenschapsfilosoof en logicus Jean Paul Van Bendegem heeft het graag over dwarsdenken.
We moeten kritisch durven te denken over “kritisch denken”.
In een tijd waarin sociale media tegenstellingen uitvergroten, waar debatten polariseren, feiten steeds minder belangrijk lijken en mensen zich met gelijkgestemden opsluiten in de bubbel van het eigen grote gelijk, moeten we de vraag stellen wat vrij onderzoek vandaag betekent. Wat zijn de voorwaarden voor een vrije en open gedachtewisseling? Zijn alle meningen evenveel waard? Maken we ons zelf niet schuldig aan een heiligverklaring van de feitelijkheid om zo een bepaalde realiteit op te dringen aan de mensen? Bestaan er grenzen aan wat we kunnen zeggen?
Wemustn’tbeafraidtocriticise‘critical thinking’.Intimeswhenoppositesare magnifiedbysocialmedia,debate ispolarised,factsappeartocarry lessweightandthelike-minded sticktogetherinabubbleofselfrighteousness,weneedtoaskwhat freeinquiryactuallymeanstoday. Whataretheprerequisitesforfreeand opendebate?Isallopinionofequal merit?Areweourselvesnotguiltyof makingthefactsfitthepicture,to imposeagivenrealityonothers?Are thereanylimitstowhatwecansay?
JeanPaulVanBendegemtalksabout lateralthinking.
Wewouldn’twantVUBtopointan imperiousfingeratanyonewhoholds anopinionthatdiffersfromours. Subjectingotherpeople’sthinkingto scrutinyisalwayseasierthanexamining ourown.Therefore,wemustholdup themirrortoourselvesandquestionour ownassumptionsandattitudes.VUB philosopherofscienceandlogician