Wetenschapscommunicatie SPECIALE EDITIE - DECEMBER 2006
20 JAAR WETENSCHAPSCOMMUNICATIE AAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL
CONTACT Vrije Universiteit Brussel Departement Research & Development Cel Wetenschapscommunicatie • Website : http://www.vub.ac.be/wetenschapscommunicatie • e-Mail : wetenschapscommunicatie@vub.ac.be • Telefoon : + 32 (0)2 629 22 24 of 22 11 • adres : Pleinlaan 2 - B- 1050 Brussel
Wetenschapsweek, (reizende) tentoonstellingen, onderwijsprojecten voor leerlingen uit het secundair onderwijs en de Wetenschapswinkel loopt de Vrije Universiteit Brussel inzake wetenschapscommunicatie voorop in Vlaanderen. Onze bijdragen worden geappreWetenschapscommunicatie
cieerd. Zo werd ons initiatief
is een essentieel onder-
van een Wetenschapsweek
deel van onze onder-
nadien door heel Vlaan-
zoekscultuur. Op structu-
deren opgepikt en ook
rele wijze worden aan de
ons recentste project, de
Vrije Universiteit Brussel
Wetenschapswinkel, vindt
projecten terzake uitge-
veel navolging.
werkt en gecoördineerd. Dit gebeurt binnen een
Onze onderzoekers inves-
aparte cel Wetenschaps-
teren kostbare tijd in het
communicatie, veran-
populariseren van hun
kerd in het departement
vakgebied. Hun inspan-
Research & Development.
ningen worden ten zeerste
De kennisoverdracht via
gewaardeerd. Het onder-
de activiteiten van de cel
streept de hoogweten-
Wetenschapscommunicatie
schappelijke en tegelijk toe-
gaat verder dan informeren
gankelijke identiteit van de
alleen. Ze zijn erop gericht
Vrije Universiteit Brussel.
om jongeren en burgers te
WETENSCHAPSCOMMUNICATIE
Met initiatieven als de
Inhoud
Wetenschapscommunicatie ?! MAATWERK EEN SCHAKEL BINNEN HET R&D DEPARTMENT WAAROM EN HOE IN 10 STAPPEN ZEG WAT JE WIL...OVER NATUURWETENSCHAPPEN Historisch SPIRAAL VAN HET WETEN EN HET LEVEN MIJLPALEN
inspireren, te sensibiliseren en te motiveren.
Prof. Dr. Benjamin Van Camp Rector
Non-profit WETENSCHAPSWINKEL Jongeren JONGERENPROJECTEN Faculteiten inspireren DE ‘EXTERNALIST’ EINSTEIN BEKEKEN DOOR DE DIENST CULTUUR HET ELEMENTAIRE DEELTJE
Foto: Marc Goldchstein
LENTEKAMP WETENSCHAPPEN DE ROBOTS OP TOURNEE
JAN C Jan Cornelis
Wetenschapscommunicatie is ‘hot’. Vlaamse en Europese overheden maken subsidies vrij. Initiatieven om het maatschappelijk draagvlak te vergroten nemen toe. Bijna elke onderzoeks- en onderwijsinstelling heeft nu ‘Een universiteit moet een breed publiek informeren over haar onderzoek. Dat is communicatie. We moeten ook kennis, inzichten en vaardigheden uitwisselen om de burger mondiger en kritischer te maken. Dat is Wetenschapscommunicatie.’
een wetenschapscommunicator in dienst. En zelfs de Koning stelt zijn Paleis ter beschikking voor de promotie van de wetenschap. Bij de Vrije Universiteit Brussel is wetenschapscommunicatie al langer, meer dan 20 jaar, een begrip dat staat voor op maat gesneden informatie en interactie. Meer dan informeren alleen Wetenschapspromotie, -popularisering, -informatie, -communicatie. Het zijn
2
De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom.
Wetenschapscommunicatie ?!
Die ingrediënten vindt men terug in de jongerenprojecten van onze cel Wetenschapscommunicatie: Virtueel Museum, Comix,
Maatwerk
Stimulus. Onze projecten richten zicht tot jongeren uit
CORNELIS
het secundair onderwijs. Ook leerkrachten moeten aangezet worden om de wetenschap op een originele wijze te brengen. De projecten Stimulus en DIDACLAB helpen hen daarbij.
vage en ruime container-
Luisteren naar de doel-
Gevoelig voor trends
begrippen. Binnen deze
groep
Werken vanuit de behoeften
Wetenschapscommunicatie
ruime context heeft de Vrije
Onze wetenschapscom-
en vragen van burgers is
stopt niet bij het secundair
Universiteit Brussel een
municatoren gaan uit van
stap 1. Gebruik maken van
onderwijs. Ook universiteits-
specifieke keuze gemaakt
de behoeften en de leef-
de juiste communicatiestra-
studenten zijn voor ons
en een diepgaande exper-
wereld van burgers, en in
tegieën en trends is een
een doelpubliek. Met de
tise uitgebouwd. Met onze
het bijzonder van jongeren.
volgende stap. Bijvoorbeeld,
Wetenschapswinkel worden
‘wetenschapscommunica-
Wetenschapscommunicatie
vooral jongeren produceren
studenten aangemoedigd
tie’ grijpen we naar de let-
is niet gericht op stu-
zelf boodschappen. Denken
om probleemoplossend
terlijke betekenis van ‘com-
dentenrekrutering, noch
we maar aan weblogs,
te denken en dit met de
municatie’, namelijk ‘het met op de promotie van de
games, podcasting en
nodige burgerzin. Studenten
elkaar in verbinding bren-
instelling zelf, maar stelt
vodcasting. Ze bepalen
krijgen meer voeling met de
gen’. Onze traditie bestaat
de (zelf)ontplooiing van
graag zelf wanneer, waar
praktische mogelijkheden
erin om wetenschap onder
de burger in de kennis-
en welke boodschap ze wil-
van onderzoek en een beter
de aandacht te brengen
maatschappij centraal. We
len ontvangen. Het internet,
inzicht in de maatschappij-
door middel van interactie,
ondersteunen burgers in
met zijn zoekfuncties, is het
behoeften naar weten-
door de wetenschapper in
hun ontplooiing tot mon-
medium bij uitstek wil men
schappelijke onderbouw.
contact te brengen met de
dige consumenten, verant-
in deze tijd van overaanbod
jongere of door de burger
woorde kiezers, kritische
aan (wetenschap-)informa-
Wetenschapscommunicatie
naar de onderzoeker te
scholieren. Jongeren leren
tie en acties nog de aan-
poogt antwoorden te vinden
brengen. Om de interesse
zelfstandig vragen stellen,
dacht trekken van jongeren.
op vragen waar het vereni-
(het draagvlak) voor weten-
discussiëren en ook creatief
schappelijk onderzoek en
zijn! Burgers krijgen toegang
gingsleven en de individuele Een wetenschapscommu-
burgers mee zitten, ant-
onderwijs te vergroten moet tot de wetenschappelijke
nicator zal dus altijd met de
woorden die op hun beurt
men meer doen dan infor-
volgende ingrediënten wer-
nieuwe vragen genereren.
meren. We moeten stimu-
ken: interactie, creativiteit,
Maar is precies dat continue
leren, inspireren, sensibilise-
oog voor zelfontplooiing en
proces geen fundament van
ren, luisteren en reageren.
nieuwe trends.
onze beschaving?
kennis die ze nodig hebben.
3
Een schakel binnen het R&D Department Om de wetenschap en het onderzoek op maat en op vraag te verpakken kan onze universiteit steunen op de cel Wetenschapscommunicatie. Deze cel maakt, sinds 1986, deel uit van het departement Research & Development (R&D). Mieke Gijsemans, diensthoofd van dit departement, licht de groei, inbedding en actieterreinen van de cel Wetenschapscommunicatie toe.
Het departement Research & Development is een rectorale dienst die verantwoordelijk is voor de administratieve ondersteuning en opvolging van het onderzoeksbeleid van de Vrije Universiteit Brussel. Haar taak bestaat voornamelijk uit het adviseren en ondersteunen van de vice-rector onderzoek, Prof. Jan Cornelis, en de onderzoeksraad.
Van ad hoc
over wetenschap. In die tijd
grote publiek te brengen.
verandering in brengen.
naar permanent
was er nog geen sprake van
Dit met een popularise-
Om jongeren te laten ken-
In 1984 zette de Vrije
wetenschapscommunicato-
rende ondertoon. Tijdens
nismaken met wetenschap
Universiteit Brussel een
ren. Heel wat onderzoekers
de activiteiten zelf zag men
waren op hén gerichte sen-
tentoonstelling op over de
bouwden op eigen krachten
dat jongeren zich niet echt
sibiliseringsacties nodig. In
werking van de zintuigen
tentoonstellingen, diverse
aangesproken voelden
Nederland had men reeds
‘Spiraal van het Leven’.
schoolactiviteiten of eigen
door de klassieke vorm
expertise opgebouwd om
Hoewel men binnen de Vrije
initiatieven uit.
van een wetenschaps-
te communiceren naar
beurs of tentoonstelling.
jongeren toe met hun
Universiteit Brussel altijd al in
.
grote of beperkte mate ten-
Met de voorbereiding,
Wetenschap en techniek
‘Weten- en TechniekWeek’.
toonstellingen of dergelijke
in 1986, van de 2de ten-
stonden nog ver van hun
Twee jaar later, in 1988,
activiteiten heeft opgezet, is
toonstelling ‘Spiraal van
leefwereld. Hier wilden we
bracht de Vrije Universiteit
het met de ‘Spiraal van het
het Weten’ en de deel-
Leven’ dat wetenschaps-
name aan Flanders
communicatie een draag-
Technology International
vlak binnen onze universiteit
in de Expohallen in Gent
begon te vinden. De rond-
kwam het besef dat weten-
reizende tentoonstelling
schapscommunicatie aan
kwam tot stand in een peri-
een universiteit onontbeer-
ode dat men zich bewust
lijk is. Beide evenementen
werd dat er wel moest
werden opgezet om de
gecommuniceerd worden
wetenschap dichter bij het
De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom.
Wetenschapscommunicatie ?!
Mieke Gijsemans
Brussel in primeur de
een logische stap. Bewust
WetenWeek (nu Vlaamse
dat binnen het onderzoeks-
Wetenschapsweek) naar
beleid van een universiteit,
Vlaanderen. Met de komst
naast onderzoeksmanage-
van een medewerker
ment en economische
Wetenschapscommunicatie
valorisatie van onderzoek
was het mogelijk een aantal
ook de nodige aandacht
activiteiten centraal uit te
moest geschonken worden
bouwen en een permanen-
aan het vertalen van het
tie in het aanbod te verzor-
onderzoek - en de weten-
gen.
schap in het algemeen, werd besloten om de cel
R&D:
Wetenschapscommunicatie
een unieke structuur
naast de bestaande
Van bij het begin werd de
cellen Interface en
organisatie van initiatieven
Onderzoekscoรถrdinatie in te
rond de popularisering
richten. Deze 3 cellen teke-
van wetenschap bij het
nen de eigen structuur van
departement Research
het departement R&D. Een
& Development onder-
structuur die uniek is voor
gebracht. Dit had alles te
Vlaanderen.
maken met de missie die de
Bij onze cel
Vrije Universiteit Brussel in
Wetenschapscommunicatie
wetenschapscommunica-
primeert de inhoudelijke
tie legde: een brug tussen
boodschap. Wij communi-
onderzoek en maatschap-
ceren om te sensibiliseren.
pij bouwen en dynamisch
Daarom zal wetenschaps-
houden. Vermits alle info
communicatie bij ons nooit
over onderzoek bij R&D
ondergebracht worden bij
is ondergebracht, was
de Dienst Communicatie.
de inkadering van een cel
Dit omdat een dergelijke
Wetenschapscommunicatie
dienst communiceert vanuit Foto: Marc Goldchstein
.
een andere ingesteldheid.
Van tentoonstelling
Zij moeten bijdragen aan het
naar expertisecel
imago van de universiteit en
De cel Wetenschapscom-
studenten recruteren.
municatie bouwt haar expertise verder uit in
Het departement Research
samenwerking met andere
& Development is uniek in
faculteiten, interne dien-
haar structuur. De 3 cellen
sten (Lerarenopleiding,
beschikken elk over een
Persdienst), externe instel-
specifieke ondersteunende
lingen (TOS21, Roger Van
opdracht:
Overstraeten Society, Solvay
• Cel Wetenschaps-
Instituten, Jeugd, Cultuur
communicatie: ‘ver-
en Wetenschap) en inter-
maatschappelijken’ van
nationale netwerken (Living
de wetenschap;
Knowledge).
• Interfacecel: ‘vermarkten’ van de wetenschap; • Cel Onderzoeksbeleid:
Voor de Vrije Universiteit Brussel vormt de cel het intern en extern aanspreek-
‘managen’ van het we-
punt wat betreft weten-
tenschappelijk onderzoek.
schapscommunicatie. Als extern aanspreekpunt communiceert zij naar de
Van klein naar groot
overheid, universiteiten en
Onder de vleugels van het
andere nationale en interna-
vice-rectoraat onderzoek
tionale partners toe. Sinds
kwamen verschillende pro-
2000 is de cel zich specifiek
jecten tot stand dankzij de
op 2 niches gaan toespit-
financiële steun van fede-
sen: de jongerenprojecten
rale, Vlaamse en Brusselse
en de Wetenschapswinkel.
overheidsinstanties. Met de groei van het aantal projecten ontwikkelde zich in 10 jaar tijd een cel Wetenschapscommunicatie die momenteel 6 personen telt. Wim Van Broeck, Verantwoordelijke jongerenprojecten Valerie Claes, Medewerker projecten Laura Smolders, Medewerker projecten Sofie Van Den Bossche, Verantwoordelijke Wetenschapswinkels Stefanie Goovaerts, Centrale unit Wetenschapswinkels Ils De Bal, Wetenschapswinkel Brussel
.
Wetenschapscommunicatie ?!
1.
JONGEREN
PERMANENTE PROJECTEN
Workshops in het kader van de collectie van het Virtueel Museum
Stimulus
ComiX
Fotokwis
WETENSCHAP IN DE KIJKER
(sinds ‘94 onder initiatief van de Vlaamse Regering)
WetenschapsWeek
WetenschapsFeest
AD HOC PROJECTEN
EU Research Night, Poleposition, ExpoScience, Solvay Jongerenconferentie,...
2. NON-PROFIT
WETENSCHAPSWINKEL
Centrale Unit Wetenschapswinkels: Wetenschapswinkel.be
Wetenschapswinkel Brussel
Actieterreinen
De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom.
3. WETENSCHAPPERS
COMMUNICATIETRAININGEN
Let’s Communicate
Cursus wetenschapsvoorlichting, 2de master Communicatiewetenschappen:
uitwerken practica
Masterproeven: opvolging van verhandelingen met betrekking tot
wetenschapscommunicatie.
Didaclab: Online ondersteuning voor leerkrachten
Foto: Marc Goldchstein
4. ONDERWIJS
5. ONDERZOEK
Evaluatie van de projecten.
Doctoraatsverhandeling in het kader van
‘prospective research for Brussels’
met betrekking tot het Virtueel Museum.
Masterproeven met betrekking
tot de projecten.
.
Waarom en hoe in 10 stappen Hoewel steeds meer instellingen bewust met wetenschapscommunicatie bezig zijn, blijft de Vrije Universiteit Brussel een voortrekkersrol spelen binnen het uitgebreide aanbod aan initiatieven. We vroegen professor Jean-Pierre De Greve, academisch coördinator van de cel Wetenschapscommunicatie, waarom en hoe een universiteit moet investeren in de communicatie over onderzoek en wetenschap.
WAAROM? 1. Het sociale karakter van de universiteit De Vrije Universiteit Brussel is een sociale instelling. Vanuit haar sociale karakter werden altijd al bruggen gebouwd. Ook de brug naar de maatschappij is belangrijk. Deze brug werkt in 2 richtingen. De burgers kunnen naar het onderzoek komen maar de onderzoekers gaan ook naar de burgers toe. 2. Opvoedkundige taak Leren en stimuleren gebeurt meer buiten de schoolse activiteiten om. Dit besef is doorgegroeid tot in de universiteit. Onderzoekers beseffen dat ze, naast de leerkrachten, ook een rol spelen bij het enthousiasmeren van jongeren en burgers voor wetenschap. 3. Wetenschap ‘tastbaar’ maken Wetenschap wordt vaak saai en te abstract gebracht binnen het onderwijs. Het is de taak van de wetenschapscommunicator om wetenschap dichter bij de realiteit te brengen, om haar in een dagelijkse context te brengen en om het maatschappelijk nut ervan aan te tonen. 4. Onderzoek ‘bereikbaar’ maken De maatschappij is mondiger en kritischer geworden. Burgers willen geïnformeerd worden op maat en op vraag.
.
5. Door publieke interesse houden subsidies stand Een daling van de publieke interesse gaat samen met een daling van de overheidssubsidies. In de jaren ‘80 kwamen duizenden onderzoekers in opstand tegen de daling van de onderzoekssubsidies. Met witte jassen kwam men de straat op, betogend tegen de politici die de subsidiekraan hadden dichtgedraaid. In Engeland vond een gelijkaardig scenario plaats. HOE? 6. Een academisch draagvlak De redelijk eigenzinnige visie van de Vrije Universiteit Brussel op wetenschapscommunicatie is gegroeid vanuit een werkgroep van academici. Al snel werd niet alleen de organisatie van de activiteiten besproken, maar werd gebrainstormd over hoe en waarom onze universiteit over haar onderzoek diende te communiceren. De commissie is nu de academische denktank rond wetenschapscommunicatie met vertegenwoordigers uit de verschillende faculteiten. 7. Een universitair draagvlak Omdat wetenschapscommunicatie weinig erkend wordt naast de onderzoeksen onderwijsactiviteiten van
Profiel professor Jean-Pierre De Greve Achtergrond: Sterrenkunde Link met wetenschapscommunicatie: Binnen zijn vakgebied vond Jean-Pierre De Greve communicatie altijd al een evidentie. Onder meer omdat sterren en planeten makkelijk tot de verbeelding van de mensen spreken. Zijn interesse en engagement met betrekking tot wetenschapscommunicatie oversteeg al snel zijn vakgebied. Als jonge assistent werkte JP mee aan de tentoonstelling ‘Spiraal van het Leven’ en stond hij mee in voor de invulling van de eerste Wetenschapsweken van de Vrije Universiteit Brussel. Met de komst van de cel Wetenschapscommunicatie werd hij academisch coördinator. Sinds 1991 doceert hij aan de studenten communicatiewetenschap de cursus Wetenschapsvoorlichting. Ook buiten de universiteit is hij actief. Zo is hij lid van het wetenschappelijk comité van Technopolis en zetelt hij regelmatig in jury’s ter beoordeling van projecten.
een wetenschapper is het belangrijk dat de universitaire overheid het maatschappelijk belang ervan volledig ondersteunt. 8. Leg de focus vast Wetenschap en wetenschapscommunicatie zijn ruime begrippen. In dit ruime veld moet men duidelijke keuzes maken en aflijnen. 9. Betrek het werkveld Bij de ontwikkeling van projecten werd steeds het werkveld betrokken. Zo werd ComiX verder ontwikkeld in nauwe samenwerking met de pedagogische diensten en werd rekening gehouden met opmerkingen van leerkrachten en jongeren.
10. Samen sterk staan Zowel interne als externe samenwerking is belangrijk. Via interne samenwerking kan men taken binnen de instelling verdelen. De Persdienst richt zich naar de media, de cel Wetenschapscommunicatie naar het secundair onderwijs & de non-profitsector en de Interfacecel naar de profitsector. Samenwerking met andere instellingen is ook belangrijk om een breder publiek te bestrijken. Zo kan men met het netwerk van verschillende regionale Wetenschapswinkels een groter aantal studenten bereiken, wat meer verscheidenheid in de onderzoeksrapporten oplevert.
De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom.
Wetenschapscommunicatie ?!
‘Zeg wat je wil... over natuurwetenschappen’ Onderwijs en wetenschap(scommunicatie), het loopt als een rode draad door de carrière van professor Gaston Moens. Een man met een missie, daar kan geen chemische reactie tegenop.
Professor Moens, u
niet in Indië of Oost-
was van nabij betrok-
Europa. Verschillende
ken bij de jongeren-
acties kaderen in deze
bevraging ‘Zeg wat je
doelstellingen. Zo ook deze
wil... over natuurweten-
enquête.
schappen’ (uitgevoerd eind 2005). Hoe kwam
Specifiek voor jonge-
die enquête tot stand?
ren?
De Lissabon-doelstellingen
Ja, want in nogal wat onder-
zijn erop gericht om van
zoeken worden de belang-
Europa de meest perfor-
rijkste actoren, namelijk
mante, economische regio
de jongeren, gewoon niet
in de wereld te maken tegen
bevraagd. Toch fundamen-
2010. Eén van de middelen
teel, lijkt me. Met behulp
daartoe is meer (technolo-
van Klasse hebben we een
gische) innovatie gestuwd
online-enquête opgesteld
door wetenschappers en
voor jongeren van twaalf tot
technici. Met andere woor-
achttien jaar: ‘Zeg wat je wil...
den: het aantal studenten
over natuurwetenschappen’.
Gaston Moens is professor Didactiek van de scheikunde aan de Vrije Universiteit Brussel en huidig voorzitter van de werkgroep
MST (maths, science &
Techniek Op School voor de 21ste eeuw (TOS21).
technology) moet naar
Wat voor een bevraging
omhoog. Hiermee spoorde
was het?
het streven om iets te doen
Ondanks sceptische com-
Wat vroegen jullie con-
goed wetenschappen zal
aan het genderonevenwicht
mentaar vooraf werden we
creet?
leren met de hulp van ICT?’
in de wetenschappen. Lees:
in dubbel opzicht aange-
Heel wat. Enkele voorbeel-
antwoordt de meerderheid
meer meisjes aantrekken.
naam verrast. Niet alleen
den. Op de vraag ‘Op welke
van de leerlingen ‘neen’. De
Naarmate de wetenschap
deden er veel jongeren mee,
manier zou je graag les krij-
leerlingen blijken het niet zo
‘harder’ wordt, zijn er min-
ze vulden de enquête ook
gen?’ antwoordden ze ‘door
te hebben voor pc’s in de
der meisjes. Wereldwijd
nog eens serieus in. Eén van
zelf experimenten te doen’.
klas. Volgens hen verbeter je
overigens. Daarbij komt dat
de best lopende enquê-
Hoe vaak gebeurt dat in het
het onderwijs niet door com-
sinds de jaren ’90 het aantal
tes van deze omvang bij
onderwijs? Haast nooit. Een
puters in de klas te halen.
jongeren dat wetenschap-
Klasse ooit, bleek achteraf.
groot contrast dus.
Ook zelfstandig informatie
pen wil studeren afneemt.
Uiteindelijk klokten we af op
Verder iets opmerkelijks wat
over het lesonderwerp bij-
Tenminste, in landen met
meer dan 1200 responden-
ik minder had verwacht.
eenzoeken, vinden ze niet
een hoge levensstandaard,
ten.
Op de vraag ‘Denk je dat je
zo leuk. De leraar die alles
.
De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom.
uitlegt en mogen experimen-
pen moeilijker en saaier dan
pelijk draagvlak groter wordt.
teren, dat hebben ze het
Er zijn te veel spelers?
jongens en zijn dat voor hen
Hoe? Onder andere door het
liefst.
Er zijn inderdaad te veel
belangrijke redenen om niet
imago van de wetenschap
spelers op het terrein en
voor wetenschappen te kie-
te verbeteren. Veel men-
Wordt zo’n enquête
elke speler wil een doel-
zen.
sen vinden dat ze slecht en
teruggekoppeld naar
punt maken. Dat werkt niet.
het beleid?
Makkelijker gezegd dan
Komt er een vervolg?
geïnformeerd. Laten we het
Tja, een klassiek probleem.
gedaan maar iedereen zou
Voor zover mij bekend niet.
erkennen: een academische
Men doet zijn best om de
aan dezelfde koord moeten
Er zou een vervolg moeten
onderzoeker is over het
resultaten bekend te maken,
trekken.
komen in de zin van: wat is
algemeen geen specialist in
leraars komen ernaar luis-
onduidelijk over wetenschap
de impact van zulke enquê-
communicatie. Zeker een
teren, maar daar houdt
Waarom pikt het
tes? Wat is de return, het
exacte wetenschapper niet.
het meestal ook mee op.
onderwijs er niet op
effect? Houden de nieuwe
Wetenschappers zijn minder
Onderzoeken en aanbe-
in? Waarom niet méér
curricula rekening met de
geneigd om op een bevat-
velingen dringen niet echt
experimenteren?
verwachtingen van de leer-
telijke manier naar buiten te
door tot in de klas. Men gaat
Het wordt niet gedaan om
lingen?
komen. Ze hebben dat ook
verder zoals men bezig was
verschillende redenen.
en dan stelt men vast: in
Het is lastig om te orga-
Wie zou dat onderzoek
zoeker zou een verplichte
het onderwijs verandert er
niseren door leraars. Doe
moeten uitvoeren?
opleiding communicatie
nooit iets. Een boutade in dit
maar eens proeven in een
Wat in Vlaanderen ontbreekt:
moeten krijgen, zodat ze aan
verband die ik onlangs las.
klas met 30 leerlingen.
een onderzoekscel die
leken iets kunnen uitleggen.
Wat is er de voorbije 50 jaar
Vervolgens het veiligheids-
knowhow verzamelt. We
Idem voor leerkrachten. Ze
veranderd in het onderwijs?
aspect. Stel dat een leerling
hebben daar nu geen traditie
moeten opgeleid worden
De kledij van de leerlingen en
onnozele streken uithaalt
in, er is geen continuïteit. Een
tot goede communicatoren
de manier waarop ze met de
met pakweg zwavelzuur?
cel met al de verschillende
over hun vakgebied. Voor
leraar praten, de rest is alle-
Experimenteren kost ook
stakeholders, die het veld
iedereen, niet alleen voor
maal hetzelfde. Natuurlijk is
tijd. Het gaat makkelijker en
goed kennen en handelen
jongeren in de klas. Gelukkig
dat wat overdreven gesteld,
vlugger als je iets vooraan
vanuit de behoeften.
worden er inspanningen
maar toch. Zoveel is er inder-
uitlegt. En de leerplannen,
daad niet veranderd.
zeker voor wetenschap-
U bent duidelijk erg
genomen om hierin veran-
niet geleerd. Elke onder-
geleverd en initiatieven
pen, zit gewoonlijk nogal vol
begaan met onderwijs,
dering te brengen. Maar ik
Hoe komt dat?
waardoor er weinig ruimte is
wetenschap(pen) en
denk dat er toch nog een
Verspreide verantwoordelij-
voor experimenten.
wetenschapscom-
hele weg te gaan is.
municatie.
ken en versnipperde verant-
10.
Wetenschapscommunicatie ?!
woordelijkheden. In essentie
Hebben ouders eigen-
Wil je dat er meer jongeren
een politiek probleem. In
lijk een grote invloed op
wetenschappen gaan stude-
welke zin? De Vlaamse poli-
de keuze voor weten-
ren, dan moet je er ook voor
tieke overheid mag zich niet
schappen?
zorgen dat het maatschap-
bemoeien met inhoud(en)
Nee, volgens de leerlingen
van onderwijs. Dat is een
zelf niet. We hebben hen die
bevoegdheid van de zuilen.
vraag gesteld: ‘Waarom kie-
Het rapport "Zeg wat je wil ...
Behalve de eindtermen,
zen jullie voor wetenschap-
over natuurwetenschappen"
die zijn door de overheid
pen?’. Antwoorden van 1
bepaald. De leerplannen en
naar 3: ‘omdat ik het interes-
de methoden komen uitslui-
sant vind’, ‘de beroepsmo-
tend de inrichtende machten
gelijkheden’, ‘gemakkelijk
toe. Op die manier blijft ver-
om te leren’. Overigens
nieuwing heel moeilijk.
vinden meisjes wetenschap-
kan je downloaden op deze website: http://www.wetenschapmaaktknap.be/ Deze bevraging gebeurde in opdracht van minister Moerman en dit in het kader van het actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie.
Historisch
Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling ‘Spiraal van het Leven’. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten.
Ber t De Loore
Spiraal van het Weten en het Leven De wegbereider van wetenschapscommunicatie aan de Vrije Universiteit Brussel? Professor emeritus Bert De Loore slalomt handig (en bescheiden) rond de vraag. En toch, hier spreekt een pionier.
In 1984 organiseerde u
zoogdieren, de verschil-
hersenen en zintuigen infor-
de tentoonstelling ‘De
lende stadia van het leven,
matie opdoen. Op een plas-
Spiraal van het Leven’.
hoe het leven zich ontwik-
tische manier, met levens-
Dit project markeert
kelde van simpele naar
echte modellen. Bezoekers
het begin van syste-
meer ingewikkelde vormen.
konden het materiaal
matische inspanningen
Ieder had zijn deel: biologen,
betasten en erin rondlopen.
van de Vrije Universiteit
scheikundigen, fysici, wis-
In een groot oog bijvoor-
Brussel op het vlak van
kundigen,... De universiteit is
beeld kwamen ze alles te
de wetenschapscom-
uiteraard zeer geschikt om
weten over het netvlies, de
municatie. Hoe ging
zoiets te doen aangezien
lens enz. Daarbij plaatsten
dat?
we alle disciplines in huis
we dan instrumenten zoals
Ik wilde iets doen naar
hebben.
microscopen en telesco-
aanleiding van 25 jaar Vrije
Die eerste keer was één
pen.
Universiteit Brussel. Ik inte-
en ander nog vrij primitief.
Net zoals De Spiraal van het
resseerde me voor het
En eerder goedkoop, met
Leven wilden we ook deze
ontstaan van het leven en
panelen in karton en der-
expo elders laten opstel-
had aardig wat contact met
gelijke. Heel wat scholen
len. Hetgeen gebeurde in
biologen. Vandaar de idee
hebben de tentoonstelling
de Zoo van Antwerpen, in
van een tentoonstelling rond
bezocht, en ook ‘gewone’
Brugge en in Hasselt.
dit thema. Ik stelde het voor
mensen. Veel voorbereiding aan
in de faculteit en mijn collega’s waren er meteen voor
Vier jaar later, in 1988,
gehad?
gewonnen.
volgde ‘De Spiraal van
Zo’n zeven à acht maand.
We focusten op het ont-
het Weten’.
We deden alles in eigen
staan van het zonnestel-
Ja, een tentoonstelling op
beheer. Het polystyreen,
sel, de aarde, het leven op
grotere schaal. Bedoeling
de kunststof die als basis
aarde, de evolutie van de
was na te gaan hoe onze
diende voor de maquettes,
11.
Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling ‘Spiraal van het Leven’. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten.
idee dat de mensen toch
Had u tevoren al
Hoe waren de reacties
niets snappen van weten-
gehoord van ‘weten-
van uw collega’s?
schappelijk onderzoek. Of
schapscommunicatie’?
Overwegend positief. Ik zag
dat sommige zaken niet
Of is die term nadien
heel wat enthousiasme en
aan de mensen uit te leg-
gekomen?
kreeg veel steun. Een ple-
gen zijn. Ik was (en ben) een
Ik had gehoord van een
zierige samenwerking die er
andere mening toegedaan.
soort wetenschapsweek
uiteindelijk heeft toe geleid
Resultaten van een onder-
in Nederland. Een manier
dat alles is gepubliceerd in
zoek kan je wel uitleggen.
om leerlingen dichter bij de
twee popularisatieboeken.
Wetenschapscommunicatie
wetenschap te brengen. Zo
Ook de diverse experiment-
heeft trouwens dat voordeel
zijn we op het idee geko-
jes werden gepubliceerd,
dat het je dwingt om bevat-
men om wetenschaps- of
zodat die in de scholen kon-
telijk te formuleren. Zeker
activiteitenweken te orga-
den toegepast worden.
aan “niet-ingewijden”.
niseren. Hoe dat precies in
Er spelen nog factoren. Van
zijn werk ging, wisten we
het Nationaal Fonds had
niet. We brainstormden zelf
Professor-pionier, hartelijk
werd met vrachtwagens
ik behoorlijk wat middelen
en leerden al doende.
dank voor dit gesprek.
aangevoerd en opgestapeld
gekregen voor onderzoek,
in het Arsenaal. Studenten
in mijn geval sterrenkunde.
Beeldende kunst gaven de
Met dat geld kon ik perso-
modellen vorm. Oor- en
neel, publicaties en reizen
hersenspecialisten van Jette
betalen. En als de gemeen-
adviseerden ons daarbij.
schap je geld geeft, dan
Omdat de mensen konden
vind ik dat je iets in de plaats
experimenteren met het
moet teruggeven. Het blijft
materiaal, moest het natuur-
tenslotte belastinggeld en
lijk stevig zijn. Ingenieurs van
de mensen hebben het
de Vrije Universiteit Brussel
recht te weten wat je daar-
hebben toen een syntheti-
mee doet. En ik mag mijn
sche stof samengesteld om
eerste opleiding niet verge-
het polystyreen te verstevi-
ten te vermelden...
gen. Een stof die overigens nog verder wordt ontwik-
Hoezo?
keld en gebruikt in ontwik-
Wel, ik heb eerst normaal-
kelingslanden om daken en
school gedaan en als onder-
huizen mee te maken.
wijzer leer je hoe je iets aan kinderen moet uiteenzetten.
Wat dreef u?
Dat ben ik altijd blijven mee-
Sommige collega’s vonden
dragen. Onderwijzen is toch
populariseren of vulgarise-
nog iets anders dan weten-
ren van wetenschap bene-
schappelijk onderzoek.
den hun stand. Vanuit de
12.
Historisch
Bert De Loore is professor emeritus / emeritus hoogleraar Astrofysica aan de Vrije Universiteit Brussel.
Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling ‘Spiraal van het Leven’. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten.
Historisch
MIJLPALEN
[1986] Tentoonstelling 'De Spiraal van het Leven'
[1988]
Tentoonstelling 'De Spiraal van het weten'
Tentoonstelling 'Het Weten Bekeken' Na het succes van de tentoonstelling 'De Spiraal van het weten' vertrok in 1990 de rondreizende tentoonstelling 'Het Weten Bekeken' langs Vlaamse scholen.
[1990]
De tentoonstelling was - met uitzondering van de vakantieperioden - constant onderweg.
VUB WetenschapsWeken, (12-18 jarigen) In datzelfde jaar werd tot tweemaal toe de
'Activiteitenweek' hernomen, zowel in januari als in november. Wederom konden Vlaamse leerlingen van het secundair onderwijs zich een dagje wetenschapper voelen op de campussen van de Vrije Universiteit
VUB WetenschapsWeek (12-18 jarigen)
Brussel. De omvang van het aantal deelnemers
In het kader van de tentoonstelling ' De Spiraal van
werd bepaald op 600 per dag, en dit gedurende vijf
het weten' werd voor de eerste keer in Vlaanderen
dagen. Het programma bestond uit demonstraties
een 'Activiteitenweek' naar Nederlands voorbeeld
en werkgroepen. De demonstraties werden gegeven
georganiseerd. Meer dan 2000 leerlingen namen
door wetenschappers die tot de top van de Vlaamse
deel aan de verschillende onderzoeksprojecten. Het
wetenschappelijke wereld behoorden. Voor de werk-
programma werd opgebouwd rond vijf centrale the-
groepen werden onderzoekers uitgenodigd die in
ma's, die op vijf achtereenvolgende dagen aan bod
staat en bereid waren met groepjes van 15 leerlingen
kwamen. Na afloop van iedere dag publiceerden de
een stukje wetenschappelijk onderzoek te verrichten.
jongeren hun onderzoeksresultaten in een 'Spiraal-
Een formule die tot vandaag goede resultaten ople-
krant', die ze dezelfde dag nog mee naar huis kre-
vert.
gen. Ook de interactie tussen wetenschap en populaire cultuur werd onder de loep genomen.
VUB WetenschapsWeek 'Mag het een klontje wetenschap zijn?' (12-18 jarigen) Na drie geslaagde WetenschapsWeken werd onder
k 1ste swee p a h n c e ens der Wet Vlaan in
de naam "Mag het een klontje wetenschap zijn?" het programma uitgebreid met aangepaste projecten: onder meer een schrijfwedstrijd voor jongeren tussen 12 en 18 jaar, een juniordag met wetenschapstheater
[1992]
en wetenschapsshows. Een goede beslissing: ruim 2100 deelnemers namen deel!
13.
[1994] Eerste Vlaamse WetenschapsWeek
(16-18 jarigen)
Voor de vijfde maal werd een Activiteitenweek georganiseerd. Ditmaal richtten, onder een gemeenschappelijke koepel, ook alle andere Vlaamse universiteiten activiteiten in. Op initiatief van toenmalig minister-president Luc Van den Brande werd ons universiteits-
[1995]
1ste ect j pro ICT-
Netsurfing
project een tweejaarlijks Vlaams project: de Vlaamse WetenschapsWeek.
Het eerste publieke internetproject voor jongeren en
De Vrije Universiteit Brussel heeft steeds gepleit voor
volwassenen.
een kleinschalige aanpak en beperkt daarom doel-
http: // www.vub.ac.be/demo/surf/internet.html
bewust het aantal jongeren tot maximaal 2000. Elke editie wordt getracht een innovatief programmaonderdeel toe te voegen: 'lunchboxen' (1996), Massaexperimenten (1998), WetenschapsRally (2000), WetenschapsQuiz (2002), Groepsdemo’s (2004), … http: // wetenschapsweek.vub.ac.be
Comix© (Vlaanderen, 12-14 jaar)
Virtueel Museum©(Vlaanderen, 16-18 jaar) Het VUB ICT-platform. Het groepeert al onze projecten. Het is tevens een interactieve werkplek met ruimte voor up- en downloads, een fotokwis, games en een forum voor discussie. Kortom ruimte voor inbreng van jongeren. http://www.virtueelmuseum.eu http://www.fotokwis.be http://www.in123.eu
[1999]
14.
Web- en doewedstrijd rond stripverhalen, technologie en wetenschap. Doelgroep: 1ste graad secundair onderwijs. http://comix-files.vub.ac.be/comiX/
[1997]
Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling ‘Spiraal van het Leven’. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten.
Historisch
Brussel Culturele Hoofdstad - 2000 Een kaderprogramma met ondermeer het stadsproject Crossing Brussels, het ICT jongerenproject Virtueel Museum, een Zomer Universiteit en een WetenschapsFESTIVALdesSciences in samenwerking met de Université Libre de Bruxelles.
[2000] http://brussels2000.vub.ac.be
[2002] Met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd een studie gemaakt naar de implementatie van een wetenschapswinkel in een universiteit. http://www.vub.ac.be/wetenschapswinkel
l
Wet
1ste swinke p cha ens
Comix© (Vlaanderen, 12-14 jaar) Uitbreiding jongerenwedstrijd over wetenschap en stripverhalen, van deelname per klas naar individuele
[2001]
deelname van thuis uit. Meer dan 3000 deelnemers! http://comix-files.vub.ac.be/comiX2
15.
[2003] Comix© (Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 12-14 jaar): Jongerenwedstrijd over wetenschap en stripverhalen. Volledig tweetalig! http://comix-files.vub.ac.be
Ook tweetalig datzelfde jaar: Virtueel Museum© ( Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 16-18 jaar) http://www.virtueelmuseum.eu
Stimulus© (Vlaanderen, 14-16 jaar) Laagdrempelig educatief digitaal spel. Uitwerking eerste thema: "vuurwerk". Doelgroep: 1ste en 2de graad secundair onderwijs. De modules kunnen gedownload worden via: http://www.stimulus.eu
In het kader van het project 'Wetenschap en Samenleving in Interactie' werden, in samenwerking met de Universiteit Antwerpen, voordelen van een Wetenschapswinkel in kaart gebracht (2003-2005; Vlaamse Overheid).
Tweetalige Wetenschapswinkel Uitwerken tweetalige WetenschapsWinkel in samenwerking met BruDISC en de Université Libre de Bruxelles (Brussels Hoofdstedelijk Gewest)
[2004]
http://www.brudisc.be
16.
Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling ‘Spiraal van het Leven’. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten.
Historisch
[2006]
Communicatietrainingen voor wetenschappers. http;//www.vub.ac.be/communicatietrainingen
Met de steun van de Vlaamse Regering wordt een netwerk opgericht bestaande uit een centrale unit en 5 regionale Wetenschapswinkels. http://www.wetenschapswinkel.be
Didaclab Ondersteuning van leerkrachten op maat bij het gebruik van ICT in hun leeromgeving. Met didactische aanbevelingen in functie van onze projecten, inclusief links naar eindtermen en onderzoekscompetenties. Stimulus© (Vlaanderen, 14-16 jaar)
http://www.didaclab.be
Laagdrempelig educatief digitaal spel. Uitwerking thema’s: “Om Zeep” en “GSM”.
[2005] http://www.stimulus.eu
Stimulus© (Vlaanderen, 14-16 jaar)
Pole-Position (federaal)
Uitwerking thema: “GPS”.
Nationale wedstrijd opgebouwd rond Antarctica en
http://www.stimulus.eu
Arctica. Doelgroep: 2de en 3de graad secundair onderwijs. http://virtueelmuseum.vub.ac.be/polepostion/index.htm http://www.poleposition2.eu
Project ∏ Pilootproject in samenwerking met Klasse, Maks! en diverse partners om jongeren op een originele en actieve manier te laten kennismaken met wetenschap en technologie. Doelgroep: iedereen van het secundair onderwijs. http://www.projectpi.be
17.
WETENSCH
“Kennis behoort iedereen toe en de mogelijkheid om kennis te gebruiken behoort in principe voor iedereen gelijk te zijn”
18.
Non-profit
De cel Wetenschapscommunicatie concentreert zich op twee niches: de non-profit en de jongeren.
HAPSWINKEL spreekpunt hebben maar in één klap 6 universiteiten in Vlaanderen en Brussel bereiken. De Wetenschapswinkel is het aanspreekpunt aan een universiteit voor
De Wetenschapswinkel
non-profitorganisaties die op zoek zijn naar wetenschappelijk onder-
aan onze universiteit:
bouwde antwoorden of adviezen. In het proces van vraag tot antwoord
Zowel de centrale unit
is de bemiddelende rol van de Wetenschapswinkel niet onbelangrijk; hij
Wetenschapswinkel.be
brengt alle partijen samen en hij waakt over de gemaakte afspraken en
van het Vlaams netwerk
de timing. Daarnaast staat de Wetenschapswinkel bij een succesvol pro-
van Wetenschapswinkels
ces en eindresultaat in voor de valorisatie van de resultaten.
als de regionale Wetenschapswinkel Brussel vind je terug aan onze universiteit binnen de cel
Het idee van de
Wetenschapscommuni-
Wetenschapswinkel
catie.
kwam overgewaaid vanuit Nederland waar al 25 jaar
Waar de Interfacecel het
expertise is opgebouwd.
aanspreekpunt is voor
Uit een behoefteonder-
de bedrijfswereld, is de
zoek dat in 2003 aan de
en Nederlandstalige
tijdens het pilootproject,
Wetenschapswinkel er voor
Vrije Universiteit Brussel
Brusselse universiteit
door de centrale unit
de non-profit. Beide dien-
werd uitgevoerd, bleek
een Wetenschapswinkel
Wetenschapswinkel.be
sten werken op hun manier
dat ook Vlaanderen en
opgericht en dat dankzij
gevestigd aan de Vrije
aan de kenniseconomie, zij
Brussel zaten te wachten
de steun van de Vlaamse
Universiteit Brussel.
het voor hun eigen maat-
op een dergelijk initiatief.
Gemeenschap. Ook de
Dat betekent dat non-pro-
schappelijk veld.
Samen met de Universiteit
Brusselse regering stond
fitorganisaties één aan-
Antwerpen, richtte de Vrije
van bij het begin achter het
Universiteit Brussel de eer-
initiatief.
ste Wetenschapswinkels
Een netwerk van in totaal
op. Het 3-jarig pilootproject
5 Wetenschapswinkels
werd in december 2005
–waarbinnen de Vrije
succesvol afgerond. De
Universiteit Brussel en de
Vlaamse Gemeenschap
KU Brussel 1 regionale
bekeek het en zag dat
Wetenschapswinkel voor
het goed was: anno 2006
Brussel uitbaten- wordt
werd aan elke Vlaamse
gecoördineerd, net zoals
19.
Beroep doen op de
De rol van de bemid-
Ook voor de
Wetenschapswinkel?
delaar: procesmatige
promotor is die
Het principe van de
begeleiding
opvolging vanuit de
Wetenschapswinkel is een-
Bij onderzoek dat verloopt
Wetenschapswinkel
voudig. Een organisatie
via de Wetenschapswinkel is nuttig. Door samen
dient een aanvraag voor
de rol van de “bemiddelaar”
te werken met de
wetenschappelijk advies in.
van niet te onderschatten
Wetenschapswinkel
Een adviesraad, samenge-
belang. Hij geeft de non-
wordt het administra-
steld uit sleutelfiguren bin-
profitorganisatie inzicht in
tieve luik van thesisbe-
nen de universiteit, beslist
wat zij kan verwachten van
geleiding – zeker wan-
op basis van een aantal
de academische begeleider
neer er een 3de partij, een
criteria of de vraag wordt
en welke de onderzoeks-
organisatie bij betrokken is
geselecteerd. Elke regio-
mogelijkheden zijn (eindver-
– uit handen genomen. De
nale Wetenschapswinkel
handeling, stage, practicum,
bemiddelaar belegt ver-
Consultancy opdracht
heeft zo een eigen raad die
onderzoeksbegeleiding).
gaderingen, zorgt dat de
Evelien Wynant, studente:
afspraken duidelijk op papier
“Het positieve aan de
De meeste vragen (90%)
worden gezet en is con-
Wetenschapswinkel is het
worden beantwoord via
tactpersoon voor logistieke
feit dat je een thesis schrijft
Wanneer de vraag goed-
een afstudeerwerk (mas-
vragen van studenten. Dat
in opdracht van...Je bent
gekeurd wordt, helpt de
terproef). Daarbij speelt de
maakt dat de promotor zich
er dus zeker van dat men-
Wetenschapswinkel bij de
bemiddelaar een actieve
volledig kan focussen op het
sen je thesis gaan lezen én
formulering van de onder-
rol door te waken over
inhoudelijke aspect van het
zelfs actief gebruiken: het
zoeksvraag, gaat actief op
de goede communicatie
onderzoek.
is 'wetenschap' ten dien-
zoek naar (student-)onder-
tussen student en orga-
zoekers, bemiddelt bij het
nisatie en draagt zo bij tot
De taak van de bemiddelaar
schap om de wetenschap.
onderzoeksproces en zorgt
het goede verloop van het
is in principe te herleiden
Tenslotte steek je uren tijd
op die manier mee voor een
onderzoek.
tot vier basisfuncties: het
in dat eindwerk, en nu is dat
optreedt als filter voor inkomende vragen.
creëren van een brug tus-
toch niet voor niks geweest.
bouwd antwoord op de
Ellen Peeters, studente: “De
sen academische kennis
Mijn thesis is geen zuivere
vraag van de organisatie.
Wetenschapswinkel heeft
en maatschappij, het voe-
bladvulling die zal belanden
mij vooral in de beginfase
ren van promotie rond de
in een muffe bibliotheek,
Heel belangrijk voor de non-
goed op weg geholpen met
vragen, het bemiddelen
waar alleen studenten die
profitorganisaties is dat zij
mijn onderzoek. Vooral de
(waken over communi-
ongeveer hetzelfde onder-
bij de Wetenschapswinkel
regelmatige afspraken
catie/afspraken, beleg-
werp behandelen nog eens
kunnen aankloppen omdat
en de opvolging
gen van vergaderingen,
naar je bibliografie komen
zij zelf noch de expertise
zijn waardevol. De
logistieke steun bieden…)
kijken. Een betere motivatie
noch de financiële middelen
Wetenschapswinkel laat ook
en als laatste het valori-
om een thesis te schrijven,
hebben.
duidelijk voelen dat je onder-
seren van de resultaten
kon ik me niet inbeelden.”
zoek belangrijk is en dat er
van het onderzoek dat via
interesse is voor en nood
de Wetenschapswinkel
Studenten kunnen het aan-
aan dergelijk onderzoek.
gebeurt.
bod van vragen terugvin-
wetenschappelijk onder-
20.
ste van, en geen weten-
Dat is heel motiverend om je
den in de databank van de
thesis met voldoening
Wetenschapswinkel.
tot een goed einde te bren-
Per universiteit en per oplei-
gen.”
ding kunnen zij zoeken naar
Non-profit
De cel Wetenschapscommunicatie concentreert zich op twee niches: de non-profit en de jongeren.
niceerd te worden met de
Wetenschapswinkel is part-
Kortom: de Wetenschaps-
Wetenschapswinkel.
ner binnen het Europese
winkel van de Vrije
project TRAMS (Training and
Universiteit Brussel does it
Valorisatie
Mentoring Science Shops)
all: regionaal, nationaal en
Telkens wanneer een
dat loopt tot 2008.
internationaal!
onderzoek tot een goed einde wordt gebracht, kijkt de Wetenschapswinkel wat hij verder nog kan een interessant onder-
doen. Heeft het onderzoek
EEN VOORBEELD:
zoeksonderwerp.
perswaarde? Lenen de
Sensoa: Onderzoek naar seksualiteitsbeleving
Studenten die een
resultaten zich voor een
bij hetero jong-volwassenen
onderzoek via de
wetenschappelijk artikel? Is
Wetenschapswinkel aan-
een studienamiddag aange-
Student-onderzoeker: Tanja Molenberghs, studente klini-
vatten, staan meteen voor
wezen om de resultaten toe
sche psychologie
een uitdaging: “Wat wil de
te lichten?
Promotor: Prof. Dr. Telidja Klaï
organisatie weten en hoe
Samen met de organisa-
Organisatie: Sensoa, Ilse Van de Velde
kan ik daar een antwoord
tie en de promotor wordt
Sensoa is het Vlaams expertisecentrum voor seksu-
op vinden?”.
bekeken wat het meest
ele gezondheid en HIV. De vragen van Sensoa voor de
Door samen te werken
opportuun is.
Wetenschapswinkel zijn heel brede onderzoeksvragen
met een organisatie, neemt
De Wetenschapswinkel
die de student de ruimte laten zelf verder af te bakenen.
de student de positie van
hanteert zelf ook enkele
De student kan zijn interesses volgen en zelf zijn onder-
consultant in en verwerft
publicatiemogelijkheden;
zoek richting aangeven, op voorwaarde dat het onder-
daardoor een aantal interes-
bijna alle onderzoeksrappor-
zoek nog niet uitgevoerd werd uiteraard.
sante vaardigheden voor de
ten worden integraal op de
Zo meldde Tanja Molenberghs, studente Klinische
toekomst: problemen ana-
website geplaatst en kun-
Psychologie, zich vorig academiejaar geïnteresseerd
lyseren, synthese maken,
nen gratis gedownload wor-
in de vraag “Onderzoek naar seksualiteitsbeleving van
oplossingen zoeken, in
den. Een nieuwsbrief brengt
hetero mannen en vrouwen tussen 18 en 45 jaar”. Prof.
team werken, in het kader
de laatste stand van zaken.
Klaï was bereid Tanja in haar onderzoek te begeleiden en zodoende kon het onderzoek van start gaan.
van een project werken, communicatievaardigheden
Wetenschapswinkels
Tijdens een eerste vergadering met alle partijen werd het
en een planning opmaken
do it international
onderwerp afgebakend, werd de onderzoeksmethode
en naleven. Een meer-
Wetenschapswinkels gaan
bepaald en andere afspraken vastgelegd.
waarde dus voor de student
ook Europees!
aan het einde van de rit.
De Europese Commissie
Prof. Dr. Telidja Klaï: “Het ‘wetenschapswinkel-systeem’
Maar het betekent even-
moedigt de oprichting van
heeft mijn inziens voordelen voor alle betrokken partijen.
eens een extra moeilijkheid.
Wetenschapswinkels aan
De student krijgt een ruim aanbod van onderwerpen
De student werkt immers
alle Europese universiteiten
in overleg met de verschil-
ter zeerste aan. De Vlaamse
lende partijen en moet dus
Wetenschapswinkels
rekening houden met de
zijn tijdens het 6de
vragen van de organisatie,
Kaderprogramma mee
de facultaire eisen, de kwa-
in het Europese netwerk
liteitseisen van de promotor
van Wetenschapswinkels
en er dient vlot gecommu-
gestapt. De Brusselse
21.
De cel Wetenschapscommunicatie concentreert zich op twee niches: de non-profit en de jongeren.
Non-profit
waarbinnen zij of hij zelf nog de nodige ruimte krijgt om
Wetenschapswinkel een grote rol aangezien zij erbij zijn
naar eigen interesse accenten te leggen. Daarenboven
wanneer planningen en dergelijke opgesteld worden en ze
kan de student voor heel wat praktische en andere onder-
er mee over waken dat de doelstellingen haalbaar zijn voor
steuning bij de Wetenschapswinkel terecht. De non-profit
de student. Daarnaast kan je bij hen ook altijd terecht voor
organisatie, in mijn geval Sensoa, selecteert de onderwer-
raad.”
pen op deze wijze dat ze bijdragen tot het dichten van
Niet onbelangrijk is de positie van de student die op
leemten die er volgens Sensoa in het terrein van de sek-
vraag van een organisatie een onderzoek voert maar
suologie in Vlaanderen aanwezig zijn. Voor mij persoonlijk,
voor zichzelf vooral een thesis maakt met als doel te sla-
als promotor heeft het werken met de Wetenschapswinkel
gen en een diploma in handen te hebben. Het is aan de
het voordeel dat heel wat praktische en logistieke onder-
Wetenschapswinkel om een evenwicht te zoeken tussen
steuning geboden wordt waardoor mijn begeleidings-
het belang van de student en de vraag naar onderzoeks-
aspect zich kan concentreren op het inhoudelijke. Het
resultaten van de organisatie. Indien beide belangen geen
‘Wetenschapswinkel-systeem’ heeft als gevolg dat de
symbiose kunnen vormen, zal de Wetenschapswinkel zoe-
maatschappelijke relevantie van de eindwerken beduidend
ken naar oplossingen voor beide partijen.
vergroot wordt en dat er een nauw samenwerkingsverband gecreëerd wordt tussen het concrete veldwerk ener-
Het eindresultaat van Tanja’s thesis mag er zijn! Uit het
zijds en de academische wereld anderzijds.”
onderzoek bleek dat jongvolwassenen veel communiceren over seksualiteit en dat dat bijdraagt tot hun seksuele
Aan de hand van diepte-interviews trachtte Tanja te ach-
tevredenheid en hun wederzijds begrip. Opvallend is dat
terhalen hoe hetero jong-volwassenen tussen 18 en 30
vrouwen het vaak moeilijker vinden om over seksualiteit te
jaar communiceren over seks. Omdat Sensoa kwaliteits-
praten dan mannen. Bovendien wordt er weinig gesproken
zorg wil meegeven aan de studenten, werd Tanja door
over vroegere seksuele contacten en eventuele SOA’s. De
middel van een proefinterview goed voorbereid om een
respondenten bleken niet altijd stil te staan bij het al dan
moeilijk onderwerp toch bespreekbaar te maken in een
niet hebben van een soa. De communicatie rond seksuele
interview.
gezondheid verloopt blijkbaar moeilijker dan de communi-
Ilse Van de Velde: “Wanneer een student een onderzoek
catie over seksueel welzijn.
uitvoert in naam van Sensoa staan we er op dat de student
De bevindingen worden opgenomen in het beleidsplan van
expliciet vermeldt dat we de verkregen informatie in alle
Sensoa.
vertrouwelijkheid behandelen. Dat is een van de basisprin-
Voor het academiejaar 2006-2007 lopen er al weer 10
cipes van wetenschappelijk onderzoek, maar wij drukken
onderzoeken voor Sensoa. Hoe dat komt?
er steeds extra op. Ook na het interview of het invullen van een vragenlijst willen we de respondenten niet in de kou laten staan. We geven aan de studenten daarom voldoende informatie zodat ze kunnen doorverwijzen naar de juiste persoon of instantie, mocht de respondent nog met
Ilse Van de Velde, Sensoa: “Het thema waarrond wij
vragen zitten.”
werken spreekt heel wat studenten aan, “sex sells” ook bij studenten. In België is er bovendien weinig tot geen
Tijdens het onderzoek polste de Wetenschapswinkel
onderzoek op dat terrein verricht. We kunnen studenten
zowel bij de student als bij de organisatie op verschillende
dan ook heel vrij laten bij de formulering van hun onder-
momenten naar de stand van zaken en werd opnieuw ver-
zoeksvraag en keuze voor een methodologie. Dankzij het
gaderd om bij te sturen of te helpen waar nodig.
vak “seksuologie” van Prof. Klaï kunnen studenten zich een
Tanja Molenberghs: “Ik ben blij dat ik er voor gekozen
goed beeld vormen van alle aspecten van de menselijke
heb om een thesis te maken voor Sensoa en ik had het
seksualiteit. Dat zet hen er misschien ook toe aan om die-
geluk dat ik met fijne mensen heb kunnen samenwerken.
per te graven en er een eindwerk rond te maken. Wij zijn
Ik vond het werken voor een organisatie heel boeiend
alleszins heel blij met deze belangstelling van studenten.”
en leerrijk, maar niet altijd even gemakkelijk. Vaak was
22.
het moeilijk om naast de veeleisende stage ook nog aan
De thesis kan u bekijken op onze site: www.vub.ac.be/
de eisen van de organisatie te voldoen. Daar speelde de
wetenschapswinkel
Jongeren
De cel Wetenschapscommunicatie concentreert zich op twee niches: de non-profit en de jongeren.
Jongerenprojecten ICT-platform, Vir tueel Museum, Stimulus, Comix Jongeren en wetenschap, het kan, illustreert het verhaal van Wim Van Broeck. Een gulden regel: zoek aansluiting bij de leefwereld van jongeren en communiceer via hún kanalen. ICT bijvoorbeeld, in diverse vormen.
Waar vinden de jonge-
vol zit met wetenschap en
ces. We hebben toen alle
renprojecten hun oor-
techniek. Jongeren ermee
computerlokalen van de
sprong?
in contact brengen zodat
VUB moeten reserveren.
Ik ben begonnen in de jaren
ze er op een eigen manier
’90 voor de organisatie van
naar kunnen kijken, gebrui-
Wat kenmerkt de
de Wetenschapsweek.
ken, er vragen over stel-
jongerenprojecten?
Van 1995 af ben ik me echt
len, zien hoe wetenschap
Waarin verschillen ze
gaan toeleggen op jonge-
wordt gemaakt, wat zij er
van andere instellin-
renprojecten en de link naar
mee kunnen doen, waar het
gen?
nieuwe media. Sindsdien
geld ervoor vandaan komt...
Wij gaan uit van het stand-
hebben wij onze activiteiten
Wie weet is wetenschap
punt van de gebruiker. Wij
gaandeweg uitgebouwd.
en techniek iets wat hen
werken vraaggericht. Wat
Een constante in de werking
aanspreekt om verder in te
zou een jongere kunnen
is de link naar het onderwijs.
gaan.
interesseren? Welke technologie gebruikt een jon-
Onze doelgroep zijn jongeren van 12 tot 18 jaar en hun
Wanneer was jullie eer-
gere? Wat doet hij ermee?
leerkrachten; het secundair
ste ICT-project?
Idem voor de leerkracht. Wij
onderwijs dus.
In 1995. Ons eerste internet-
vragen ons af wat een leer-
project meteen, Netsurfing,
kracht met ons aanbod kan
Jullie algemene doel-
samen met onder andere
doen. Wij houden dus reke-
stelling is dat ‘sensibi-
Studio Brussel, Humo en
ning met de eindtermen,
liseren voor de weten-
Ping, het latere Planet
de doelstellingen van het
schap’?
Internet. Een website met
secundair onderwijs.
Mmm, ik vind dat eigenlijk
eenvoudige applicaties,
Ander punt van verschil:
een vaag begrip. Laat ik het
je kon er bijvoorbeeld een
onze projecten moeten altijd
zo formuleren: jongeren
muziekje downloaden.
een digitaal spoor hebben.
leren leven in een wereld die
Björk, had nogal wat suc-
Ook de resultaten, in de
23.
vorm van (op zijn minst) een
In hoeverre wordt
foto, een video, een URL...
ICT in het onderwijs gebruikt?
Waarom ICT? Waarom
Wat onze projecten betreft,
hebben alle jongeren-
die worden niet enkel in de
projecten een ICT-
wetenschapsvakken toe-
aspect?
gepast, ook in de humane
In de jaren ’90 waren er
vakken. Wat leraars soms
weinig linken naar het
voor problemen stelt, is de
onderwijs. In enquêtes
beschikbaarheid van het
werd duidelijk dat leerlingen
computerlokaal.
wetenschap saai en moeilijk vonden. Het besef groeide
Wat met jongeren die
dat er leertools nodig waren
geen of moeilijk toe-
om het onderwijs zelf aan-
gang hebben tot inter-
trekkelijker te maken, voor
net? Worden zij dan
leerkracht en leerling. De
niet overgeslagen?
manier van lesgeven moet
Op basis van enquêtes blijkt
veranderen en de manier
dat 10% van de jongeren
van leren zal ook verande-
thuis niet kan surfen. Maar
ren.
daarom hoef je ICT niet
Jongerenp
achterwege te laten. Nee,
24.
Met ICT is veel mogelijk. ICT
je moet werken aan de toe-
wetenschappelijke luik... In
Een concreet voorbeeld.
kan het leren aangenamer
gang, bijvoorbeeld via de
die zin wordt niemand over-
Met de tweede editie van
en efficienter maken, voor
school, via de leerkracht. In
geslagen. Onze projecten
Comix bereikten we 3000
zowel de leerkracht als de
principe moet anno 2006
zijn trouwens nooit 100%
jongeren (doelgroep was de
leerlingen.
elke school over voldoende
ICT gedreven.
1ste graad). En dat is vanuit
Overigens, ICT is comple-
infrastructuur en expertise
mentair aan andere leermid-
beschikken om leerlingen
Zijn ICT-projecten de
delen: een boek, een work-
toegang te geven tot het
nieuwe trend?
shop... Het ene vervangt het
internet.
Eenvoudig antwoord. Wat
Blijft het bij pilootpro-
andere niet.
ICT staat bovendien voor
interesseert jongeren?
jecten?
ICT kan ook bijdragen tot
veel meer dan enkel inter-
Welke kanalen gebruiken
Wel, het Vlaamse beleid
betere communicatie,
net, ook video’s, multime-
ze? Internet, weblogs,
heeft in de oproep
bijvoorbeeld tussen jon-
dia, een reportage maken,
mp3’s, pc’s... Gebruik die
‘Wetenschap Maakt Knap’
geren en onderzoekers.
materiaal statistisch ver-
kanalen dan.
de eerste keer de mogelijk-
Zo ontstaat er meer twee-
werken... Wij definiëren dat
richtingsverkeer wat het
zeer breed. Met een laptop
Hebben jullie een idee
opgenomen. Wij hopen nu
vraaggerichte bevordert.
kan je offline werken, je hebt
van het aantal jongeren
succesvolle projecten struc-
Direct contact met weten-
niet altijd internet nodig. Bij
dat jullie bereiken?
tureel te kunnen financieren.
schappers werkt ook enorm
projecten van bijvoorbeeld
Het secundair onder-
Voorheen ontbrak die incen-
drempelverlagend.
het Virtueel Museum werkt
wijs telt alle richtingen
tive. Een herfinanciering hing
men in groepen, de ene
samen 430.000 jongeren.
er niet aan vast.
groep monteert een video,
Ongeveer 150.000 per
een andere verzorgt het
graad en 75.000 per jaar.
één universiteit, met één pilootproject.
heid voor vervolgtrajecten
De cel Wetenschapscommunicatie concentreert zich op twee niches: de non-profit en de jongeren.
Jongeren
Is er samenwerking
schrijving geven als we op
evidente zaak. Overigens zijn
theorie voorop en pas op het
met het academisch
hen een beroep doen. Dat
wij geen onderzoeksgroep.
einde volgt de praktijk.
personeel?
de onderzoeker ziet dat
Zeker, wij proberen natuurlijk
kwaliteit is gegarandeerd
En de reacties?
luisteren en schrijven. Er zijn
zoveel mogelijk expertise
en het kader goed is onder-
Overwegend positief. Een
meer activerende werkvor-
te halen bij zoveel moge-
bouwd. Dat de projecten
illustratie: Pole-Position, een
men nodig. Precies daarom
lijk onderzoekers. Voor
didactisch in orde zijn en in
pilootproject, had meer dan
stemmen wij onze projecten
Pole-Position hebben we
een aantrekkelijke vorm zit-
70 teams en dit vrijwel zon-
af op maat van de leerkrach-
bijvoorbeeld alle Belgische
ten. Dat het niet zomaar een
der een mediacampagne te
ten. Met de nodige didacti-
poolonderzoekers aan-
speldeprik is maar iets van
voeren. Ander voorbeeld:
sche wenken.
geschreven. Tijdens de
lange(re) adem. Daar heb-
bij Stimulus, educatieve
Wetenschapsweek geven
ben we veel aandacht voor.
software, zien we dat de
Bepaalde plannen in
website druk wordt bezocht
het vooruitzicht?
een 100-tal onderzoekers
Het komt te veel neer op
demo’s aan jongeren. Voor
Waar halen jullie inspi-
tijdens de schooluren. Zulke
Games, daar willen we ons
de ontwikkeling van de edu-
ratie?
dingen kunnen wij dus wel
graag mee bezighouden.
catieve software Stimulus is
Overal eigenlijk. Uit het
meten. Ook bij de andere
Naast het bestendigen van
input van vorsers onontbeer-
hoofd, de krant, brainstorms,
projecten zijn de reacties
succesvolle projecten en de
lijk. Enzovoort.
de actualiteit, inpikken op
goed.
uitbouw van een Europees
trends, noem maar op. Het is
Er bestaat absoluut interesse luik uiteraard.
Zijn vorsers enthousi-
belangrijk open te staan voor
voor wetenschap en tech-
ast om mee te werken?
innovatieve ideeën en de
niek...alleen vindt een groot
Want die papers...
gepaste input te vinden om
deel van de jongeren leren
Dat varieert van project
van je idee een concept te
vrij saai en niet boeiend.
tot project. Ik weet het,
maken dat kan leiden tot een
bij de evaluatie van de
interessant project.
projecten
Dus is er een missing link? Dalende inschrijvin-
Wetenschapsweek komt dat altijd terug: Wat brengt dat
Zijn er soms mensen
gen (aan de universiteit)
op? Ik ben ervan overtuigd
die naar jullie komen
en toch veel interesse?
dat het opbrengt: je leert de
met een bepaalde
Het leren op zich ervaren
doelgroep jongeren beter
vraag?
veel gasten als saai. Ik denk
kennen, hun interesses... Het
Ja, dat is al gebeurd, bijvoor-
niet dat er een dalende inte-
heeft inderdaad weinig uit-
beeld bij Pole-Position. Toen
resse voor wetenschap is.
straling op het academisch
wilde het federaal weten-
Jongeren in het secundair
cv. Tja, het verhaal van die
schapsbeleid iets doen naar
onderwijs worden alleen niet
papers, ik heb er ook geen
aanleiding van een bouw-
direct gemotiveerd om een
pasklaar antwoord op, hoor.
plan voor een basis op de
wetenschapsrichting te vol-
Een mentaliteitswijziging,
Zuidpool.
gen. Ze snappen niet wat ze ermee kunnen doen, het is
gestimuleerd van hogerhand?
Kunnen jullie peilen
te abstract.
Hoe dan ook is het belangrijk
of jongeren door jullie
Leerkrachten stellen vaak de
dat de cel Wetenschaps-
wetenschappen zijn
communicatie professioneel
gaan studeren?
werkt. Dat we vertrouwen
Moeilijk. De studiekeuze
creëren bij de onderzoekers.
hangt af van zoveel factoren.
Hen een duidelijke taakom-
Meetbaarheid is dus geen
Wim Van Broeck is verantwoordelijke jongerenprojecten van de cel Wetenschapscommunicatie
25.
De externalist ‘Een poster van Einstein op mijn kamer? Nee nee, eerder James Dean en Trotski.‘ Een gevat antwoord dat professor emeritus Henri Eisendrath helemaal typeert. Hij heeft een visie en recht van spreken na meer dan 40 jaar ervaring in het onderwijs en daarbuiten.
houdt Vanwaar zijn gedrevenheid?
met de
& Taxis naar aanleiding
wetenschappen, zeker in de
van het Einsteinjaar
fysica. Nu, toegegeven, zo’n
2005. ‘Met de expo heb-
‘Ik heb les gegeven in
de wetenschappen, de
externalistische benadering
ben we trachten aan te
verschillende faculteiten en
context, de interacties en
ligt niet voor de hand. Wij
tonen wie en hoe Einstein
was betrokken bij de lera-
de conflicten. Isoleer je de
wetenschappers neigen wel
was, zijn wetenschappe-
renopleiding. Wat me steeds
wetenschappen hiervan,
eens naar arrogantie. En bui-
lijk belang, engagement,
opviel was de ‘internalisti-
dan verliezen ze hun kleur
tenstaanders vinden moeilijk
entourage, durf, de wereld
sche’ manier van werken.
en degenereren ze haast tot
de weg naar ons. Dat maakt
waarin hij leefde. En dan
Wetenschappers die zelf
dode materie.
de communicatie er niet
wordt kwantummechanica
geschiedenis van
bepalen wat belangrijk is in
makkelijker op. Al deze ele-
plezant. Want wat is er zo
de wetenschappen en hoe
Niet alleen feiten
menten brachten me ertoe
bijzonder? Het besef en aan-
dat wordt overgebracht op,
en kennis maar ook
acties op te zetten.’
voelen om de dingen anders
zeg maar, de maatschappij.
wetenschappelijke
Acties zoals bijvoorbeeld een
te gaan bekijken. Er bestaat
Dat heeft me doen naden-
vaardigheden en atti-
congres dat pleit voor meer
niet zoiets als één model
ken over precies dat span-
tudes moeten aan bod
multidisciplinariteit, de oprich-
of één concept, bewees
ningsveld tussen enerzijds
komen. Noem het voor
ting van de vereniging WOK
Einstein. De tentoonstel-
cultuur (in de brede zin van
mijn part ‘wetenschap
(Wetenschap, Onderwijs
ling heeft ook mij geleerd
het woord) en anderzijds
voor het volk’.
en Kennismaatschappij,
sommige dingen anders te
bedoeld om te lobbyen bij
gaan bekijken. Mocht ik nu
de exacte wetenschappen.
26.
(beroeps)mogelijkheden van
Waarom behoren die weten-
Verder stelden we vast
het beleid om steunpunten
opnieuw les moeten geven...
schappen niet tot de cultuur
dat de inschrijvingen in de
te creëren rond een andere
Tussen haakjes: Einstein
en pakweg geschiedenis,
natuurwetenschappen niet
aanpak van de wetenschap-
heeft interessante teksten
literatuur of sociologie wel?
zo geweldig liepen. De lera-
pen) en een onderzoek naar
over afstompend onderwijs
Waarom staat het publiek
renopleiding confronteerde
wetenschappelijke gelet-
geschreven.’ Tot slot nog
niet méér open voor die zo
me met uitspraken à la ‘Die
terdheid met de bedoeling
een duidelijke wenk naar de
aantrekkelijke wetenschap?
15% gemotiveerden, die zijn
indicatoren vast te leggen
onderwijswereld. ‘Face to
Deze vormt immers een
plezant om mee te werken,
voor een externalistische
face blijft cruciaal. ICT heeft
essentieel onderdeel van
maar die 85% anderen... ‘
methodiek.
zeker een toegevoegde
onze alsmaar meer techno-
Fout, die 85% zijn juist even
logisch wordende samenle-
belangrijk, misschien zelfs
Orgelpunt: Einstein
vrouw vooraan, die mag
ving en schraagt als dusda-
belangrijker. Vergis u niet:
anders bekeken, de
nooit weg.
nig mee onze democratie.
jongeren geven wel
tentoonstelling in Thurn
Hoe komt het dat die kloof
degelijk rekenschap
zo groot is en hoe kunnen
aan het belang en de
we daar iets aan doen?
status van wetenschap-
Ik evolueerde dus in de
pen in de samenleving.
richting van een meer
Maar, redeneren ze, ‘dat is
‘externalistische’ bena-
niets voor mij hè’. Ze hebben
dering waarbij je rekening
onvoldoende kennis van de
waarde maar die man of
Henri Eisendrath is professor emeritus in de Natuurkunde en initiatiefnemer van verschillende acties om de wetenschap te promoten. Eén van deze acties was de tentoonstelling EINSTEIN, ANDERS BEKEKEN http://www.alberteinstein.be
Onze onderzoekers van vandaag trachten de wetenschappers van morgen te inspireren. Elk op hun manier.
Einstein bekeken door de Dienst Cultuur
Faculteiten inspireren
Het elementaire deeltje
Is wetenschapscommunicatie ook een elementair deeltje? ‘En of’, zegt professor Catherine De Clercq, ‘hoewel
Van december 2005 tot mei 2006 liep in Thurn & Taxis de grote tentoonstelling "Einstein, anders bekeken". De dienst Cultuur van de Vrije Universiteit Brussel wilde op één of andere manier ook bijdragen tot het
in de praktijk niet altijd makkelijk realiseerbaar voor een
onderzoeker, meestal wegens een gebrek aan middelen en tijd, de omkadering zeg maar.’ Aan haar inzet zal het alvast niet liggen. Een greep: didactische reizen organiseren met leerlingen en leerkrachten naar het vermaarde
niseren: Einstein bekeken. Er werden drie films vertoond.
CERN in Genève (‘The world’s largest particle physics
What the bleeb do we know?: een (cult)film die de moge-
laboratory’). Meesterklassen fysica voor leerlingen van het
lijkheden van kwantumfysica voor de mens schetst.
secundair onderwijs geven, evenals voordrachten in scho-
Vervolgens Einstein’s Big Idea: een documentaire van
len en aan verenigingen. Rondleidingen verzorgen in het
het Amerikaans wetenschappelijk productiehuis Nova.
Expérimentarium (doe-centrum van de Université Libre
Een onvermijdelijke keuze want de meeste films over
de Bruxelles). Deelnemen aan het WetenschapsFeest
Einstein zijn nu eenmaal documentaires. Ten slotte een
en –Week. De organisatie van een tentoonstelling in het
classic, een publieksfilm: Back to the Future. Eén absolute
Museum voor Natuurwetenschappen.
voorwaarde: elke film moest onmiskenbaar linken naar
Haar drijfveren? Persoonlijke interesse, de zin om initiatie-
Einstein of zijn ideeën. Naast de films stonden een aantal
ven te ontvouwen, de wil om naar buiten te komen met je
extra’s op het programma: sprekers bijvoorbeeld die de
vak en het een bepaalde uitstraling meegeven. Zeker het
films duidden. Professor Ben Craps, een jonge kosmo-
domein ‘elementaire deeltjes fysica’ minder bekend bij het
loog, gaf een boeiende uiteenzetting over het fenomeen
publiek. Ook al valt het directe resultaat van de promo-
‘tijdreizen’ (naar aanleiding van Back to the Future).
tieacties rond wetenschap amper te peilen. ‘Tja, waarom
Professor Lambert (vakgroep Fysica) wist heel wat over
kiest iemand voor wetenschappen. Ondanks theorieën en
de mens Einstein en zijn leven te vertellen, een passie
studies blijft dat moeilijk te achterhalen. Ik hoor vaak: wat
van hem, zo bleek.
brengt dat op? Veel jonge onderzoekers of doctorandi
De dienst Cultuur streefde uiteraard ook naar een cultu-
geven nochtans graag rondleidingen of voordrachten. Dit
rele invulling. Bij Back to the Future was de ‘De Lorean
vergt echter veel voorbereiding en die neemt een hele
Club Belgium’ van de partij. De Lorean? Van die legen-
hap uit de vrije tijd. Niet evident dus. ’ Maar de persoon-
darische sportwagens? Steven Standaert: Waar wij ons
lijke voldoening is groot. Je ontmoet veel gemotiveerde
als cultuurhuis op kunnen profileren, zeker in vergelijking
leerkrachten en leerlingen. Door onder meer die con-
met andere cultuurhuizen, is dat we hier over een groot
tacten weet professor De Clercq wat er in het
wetenschappelijk reservoir beschikken. Een troef, dat
onderwijs leeft. Leerkrachten zijn doorgaans vragende
spreekt. Einstein bekeken was in dat opzicht een belang-
partij voor informatie. ‘Leerkrachten fysica hebben onder-
Einstein
Einsteinjaar. Zo rijpte het idee om een filmcyclus te orga-
rijk experiment voor ons. En een interessante oefening om wetenschappers voor het voetlicht te brengen.’
steuning nodig, ze staan vaak in de kou. Ook bij hen proberen we ons domein beter bekend te maken.’ Want geregeld haken prille studenten ontgoocheld af, verblind door een rugzak vol Hawking en verwachtingen.
Professor Catherine De Clercq is hoofddocent aan de Vrije Universiteit Brussel en voorzitter van de onderzoeksgroep ‘Elementaire deeltjes fysica’.
27.
Onze onderzoekers van vandaag trachten de wetenschappers van morgen te inspireren. Elk op hun manier.
Faculteiten inspireren
Lentekamp Wetenschappen Om jongeren een ‘wetenschapsbad’ te geven organiseert de Faculteit Wetenschappen een Lentekamp. Dit bad kunnen jongeren 3 dagen lang nemen tijdens de krokusvakantie. Eén van de drijvende krachten achter het Lentekamp is professor Walter van Rensbergen van de vakgroep Fysica. “Met het Lentekamp willen we jongeren uit de derde graad
zegt van Rensbergen. “Er werd over gewaakt dat het pro-
secundair onderwijs laten ontdekken dat wetenschap meer
gramma niet té vol zat, hoewel er natuurlijk veel gebeurde
is dan enkel de lessen die ze kennen van op school”, aldus
op een dag. Ook werd er voldoende ontspanning voorzien.
Van Rensbergen. “Het is de bedoeling dat de leerlingen zien
‘s Avonds konden de deelnemers gebruik maken van de
dat wetenschap een grote invloed heeft op ons dagelijkse
sportfaciliteiten en werd er een ludieke kwis georganiseerd.
leven.”
De studenten van de Wetenschappelijke Kring hebben ook
Zo werd in het labo van Chemie uitgelegd hoe je de pH
een speciale cantus gehouden, zodat de deelnemers al
van cola, zeep, of ontstopper kan meten. Ook werd er
eens konden proeven van het studentenleven. We hebben
een les gegeven over hoe je wiskundig verantwoord een
de inschrijvingsprijs bewust laag gehouden. Op die manier
lottoformulier kunt invullen. In een andere workshop van
is het Lentekamp toegankelijk voor een zo groot mogelijk
Computerwetenschappen werd uitgelegd wat virtuele reali-
publiek en proberen we zo veel mogelijk mensen te laten
teit is en hoe die gebruikt wordt in computergames.
kennis maken met de schoonheid van wetenschap.”
Is drie dagen non-stop wetenschap niet wat zwaar? “Neen”,
De robots op tournee
28.
meer ingenieurs. Dus als we op deze manier jonge mensen
Nee, geen flitsend entertainment à la Robocop bij de
kunnen warm maken voor wetenschap.... ‘ Kinderen willen
onderzoeksgroep ‘Robotics & Multibody Mechanics’,
actief zijn, op knopjes duwen en het liefst dingen zien bewe-
maar hoogstaand onderzoek naar stappende tweebenige
gen. ‘Voor alle duidelijkheid: we zijn geen rondreizend circus,
robots en de interactie tussen mens en robot.
de wetenschap blijft centraal staan. We gaan niet zomaar
Deze twee topics geven aanleiding tot een hele reeks uit-
een of ander feest opluisteren met Lucy. Vergeet niet dat er
dagende projecten. Zo wordt er momenteel onder meer
zeer veel tijd kruipt in de voorbereiding, maar ook tijdens de
gewerkt aan een actieve voetprothese en een staprevali-
demo’s. Daarnaast moeten we het verwachtingspatroon
datierobot (om mensen opnieuw de correcte stapbewe-
van de jongeren bijstellen. Scholen of verenigingen die onze
ging aan te leren). Deze projecten verlopen in samenwer-
labo’s bezoeken, hebben soms een irrealistisch beeld. Een
king met de vakgroepen Kinesitherapie en Geneeskunde,
robot laten stappen is echt een grote uitdaging hoor. ’
een vruchtbaar gevolg van onze stand Muscles from
Hij vindt het jammer dat de universiteit en overheden bij
Brussels op het WetenschapsFeest in 2004. De publieks-
beoordelingen geen rekening houdt met die vrijwillige inzet.
trekker daar was onze stappende robot Lucy, die veel
‘Enkel publicaties voor de academische wereld tellen mee.
aandacht genoot van zowel volwassenen als kinderen.
Terwijl ik vind: wij werken met belastinggeld, wij hebben de
Kinderen zijn immers dol op robots omdat ze sterk tot de
verantwoordelijkheid mensen
verbeelding spreken. Een bewuste doelgroep, zegt vorser
helder te informeren. Zo kun-
Bram Vanderborght. ‘Wij nemen vaak deel aan initiatieven
nen we mensen ook over-
de ‘Mechanical Engineering’
voor kinderen. We willen hen de mogelijkheden en ple-
tuigen van het belang van
aan de Vrije Uiversiteit Brussel
zante kanten van wetenschap laten zien. Wetenschappen
wetenschappelijk onderzoek
worden dikwijls als saai ervaren. En op 16, 17 jaar ligt de stu-
en de impact ervan op ons
met een beurs van het Fonds
dierichting meestal al vast, vandaar dat het heel belangrijk
dagelijks leven. Elke weten-
voor Wetenschappelijk
is om op jonge leeftijd interesse voor wetenschappen op te
schapper zou dit moeten
wekken. De kenniseconomie vraagt immers ook alsmaar
doen'.
Bram Vanderborght studeer-
en werkt er als onderzoeker
Onderzoek (FWO).
COLOFON REDACTIE Evert Asselman Sofie Van Den Bossche Valérie Claes Ils De Bal Stefanie Goovaerts Dries Lauwers FOTO’S Vrije Universiteit Brussel Marc Goldchstein VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Prof. Dr. Benjamin Van Camp Rector Vrije Universiteit Brussel Pleinlaan 2 B 1050 Brussel